Lerum May Grethe - Córy Życia - 21 Rozstajne Drogi.pdf

SAVE OFFLINE

MAY GRETHE LERUM

ROZSTAJNE DROGI

ROZDZIAŁ I Votndalen w Âl, maj 1745 Biegła, tak jak gdyby stary gospodarz z Royse, lensman i wszystkie demony Raviego deptały jej po piętach. Gnała przez zagajnik, a gałęzie w tę majową noc wyciągały się do niej, próbując ją powstrzymać. Przedzierała się przez gęstwinę, lecz nie to wymagało największego wysiłku. Gorzej było z tymi gałęziami, które zaciskały się wokół jej serca, z każdym krokiem grożąc, że nie pozwolą iść dalej. A ona nie mogła zawrócić. Ravi musiał zrobić to sam. Gdyby go nie usłuchała, gdyby nie uciekła, równałoby się to ze śmiercią. Ucieczka nie była dla Heleny niczym nowym. Pokonała kamienny mur i wreszcie znalazła się w dole przy rzece. Svarteberg wznosiła się nad nią wielka i potężna. Z kryjówki za niedużym wzniesieniem nie widziała już miejsca, w którym Ravi odgonił ją od siebie. Co on zamyślał? Te piekielne kmiotki, przeklęci chłopi! Dlaczego mu nie uwierzyli? Dlaczego nie wyciągnęli swoich tłustych bab z łóżek i nie wybiegli z chałup, unosząc pod pachą po zasmarkanym dzieciaku? Helena zazgrzytała zębami i mocno wczepiając się palcami w skalną półkę, zaczęła schodzić w dół ku wodzie. Rzeka płynęła rwącym nurtem, padało już od wielu dni, a nie były to zwykłe wiosenne krople, lecz prawdziwe lejące się z nieba strumienie. Czuła pod stopami rozmiękłą, gliniastą ziemię, lepką i śliską. Jakby ku przestrodze poślizgnęła się i ziemia usunęła jej się spod nóg. Zaniosła się krzykiem, lecz zaraz urwała, przygryzając wargę. Mocno przytrzymywała się rękami, a mimo to przed oczami pobielało jej ze strachu przez tę sekundę, kiedy wisiała nad rozszalałą rzeką i słyszała leniwy plusk ziemi wpadającej do wody. Podciągnęła się w górę, worek na ramionach zakołysał się, lecz ramiona okazały się dostatecznie silne i wytrzymałe, by wydźwignąć ją aż do punktu, w którym znalazła nowe oparcie dla stóp. Zwinnie i sprężyście przekręciła się w bok i wcisnęła na solidny występ w skale. Musi przejść przez rzekę, musi znaleźć się po drugiej stronie, choć przecież i tam nie będzie całkiem bezpieczna. Wielki księżyc zawisł nad szczytem, przydając sytuacji jeszcze większego dramatyzmu. Oświetlona jego zimnym blaskiem olbrzymia góra zdawała się chylić ku ludziom, jakby za moment miała się zawalić.

Helena wiedziała, że nic takiego się nie stanie, Ravi o tym nie wspominał. Widział natomiast lawinę, masę ziemi i kamieni, połamany las i urwisko. To wszystko poruszy się tej nocy i pogrzebie bezmyślnych chłopów, którzy wznieśli swoje domostwa pod osłoną szczytu. Znalazła się już na dole. Szum rzeki działał teraz wręcz usypiająco. Zimna wilgoć bijąca od przełęczy ponad nią oblepiała twarz niczym lepka maź. Helena starym zwyczajem potrząsnęła głową, żeby odrzucić włosy w tył, lecz włosy zostały u Raviego. Poczuła lód w brzuchu, wiedziała, że to płacz grozi jej zadławieniem. Ale Helena nie płakała od wielu lat. Tylko przy Ravim. Nie ustawała, przedzierała się dalej na drugą stronę rzeki. Przemoczona była teraz już do pasa, znalazła bród, ale zalany. Sama nie wiedziała, w jaki sposób udawało jej się przeskakiwać z kamienia na kamień pośrodku rwącego nurtu, maleńkie wysepki wśród mas wody nie zapewniały stopom oparcia. Zdecydowała się jednak, wkładając w to, co robi, całą swoją siłę woli, i cudem udało jej się uniknąć porwania przez bystry prąd. Na środku rzeka sięgała jej kolan. Helena była przekonana, że woda zwali ją z nóg, gdy stąpała na wyślizganych okrągłych kamieniach. Zanim jednak zdążyła się zastanowić, znalazła się już na drugim brzegu, gdzie teren był bardziej płaski i nie tak śliski jak tam, skąd przyszła. Wkrótce mogła ruszyć szybciej, a potem zgięta wpół pobiegła przez pole ku zagajnikowi. Wtedy usłyszała głosy. Z początku nie śmiała się obrócić, dźwięk tych głosów brzmiał w uszach niczym bicie dzwonów obwieszczających nadejście zarazy lub syk płomieni ognisk zwiastujących nadejście złych wieści. To teraz! Ach, dobry Jezu, teraz nadejdzie lawina! Helena skryła się za grubym pniem drzewa i zmęczona zsunęła worek z ramion. W ustach pojawił się smak krwi, otarła wargi rękawem kurtki, zrozumiała, że najwidoczniej sama tak mocno je zagryzła. Tu w dole panowała ciemność i cisza. Obróciła się wolno, przeszukała wzrokiem teren wznoszący się na drugim brzegu; był jej obcy, nie bardzo potrafiła się zorientować, gdzie się rozstała z Ravim. Ale zaraz potem znów rozległy się głosy, jakieś dziecko krzyczało ze strachu. Wsłuchiwała się aż do bólu w uszach, wpatrzona w czarną sylwetkę góry, czekając, aż dotrze do niej huk osuwającej się ziemi. To chyba on musiał tak wystraszyć ludzi? Nagle drgnęła. Z początku myślała, że to jedna z tych białoczerwonych plam, które wywołane wysiłkiem tańczyły jej pod powiekami, ale ta wśród wiosennej nocy migotała żółto.

Ogień! Zmrużyła oczy, piekące od spływającego z czoła potu, ale nie, to nie przywidzenie. Krzyki dobiegały teraz jeszcze wyraźniej. Tam daleko, na drugim zboczu doliny, akurat tam, skąd przybiegła, tam, u stóp góry, płonęła chata. - Na wszystkie piekielne... Osunęła się na ziemię, przytrzymując drzewa. Co to może być? Nagle ujrzała, jak od płonącej chaty odrywa się niewielki płomyk. Na ten widok chciała się prawie przeżegnać, płomień biegł przez pole, jakby miał nogi, kierując się w tę stronę, gdzie niebieski mrok skrywał drugie gospodarstwo. Małe światełko odnalazło prostą drogę przez pola. Patrzyła na nie i wreszcie zrozumiała. To jakiś człowiek niósł płomień, biegł ile sił w nogach, jak najdalej od płonącej chałupy. To Ravi podłożył ogień! Wąskie wargi Heleny rozciągnęły się w lekkim uśmiechu. Nawet w obliczu grożącej katastrofy nie mogła nie podziwiać jego pomysłowości. Zaraz jednak uśmiech zastygł jej na ustach, wiedziała przecież, co to oznacza. Ravi uciekł z aresztu, nad głową wisiał mu wyrok, a teraz oskarżą go jeszcze o podłożenie ognia! Chyba że lawina zejdzie naprawdę. I w tym momencie Helena po raz pierwszy dopuściła do siebie tę możliwość: Ravi mógł się mylić. Może nie będzie żadnej lawiny. Może to wszystko są tylko szaleńcze wizje, zrodzone w jego obłąkanym umyśle. Nie spuszczała wzroku z niedużego płomienia. Zmarzniętymi rękami sięgnęła po worek, mocno przycisnęła go do siebie. Wieczór wkrótce przemieni się w noc i ciemność jeszcze bardziej zgęstnieje. To również był powód, by odpocząć w tym miejscu, zaczekać. Ognik zatrzymał się, zniknął. Helena nie śmiała nawet mrugnąć okiem. I znów się pojawił, przy węgle domu. Usłyszała nowe krzyki, dźwięk pękającego szkła. Trzasnęły drzwi, ludzie nawoływali się, teraz docierało to do niej już wyraźnie. - Pali się! Pali! Pożar! Helena wręcz z zadowoleniem skinęła głową, gdy ognik znów oderwał się od płomieni, jednak wśród okrzyków przestrachu zaraz dały się słyszeć również gniewne głosy. Krowy

zanosiły się przeraźliwym rykiem, dwa psy ujadały, każdy ze swego podwórza, a ze zboczy doliny nad jej głową odpowiadały im inne. Nikt najwyraźniej nie gonił mężczyzny z pochodnią, a on wolno pokonywał teraz stromiznę góry, kierując się, jak sądziła Helena, ku szczytowi. Niczym robaczek świętojański pełzł przez błękitny mrok wzdłuż ścieżki, której ona nie widziała. Zapłonęła trzecia zagroda. Teraz Helena usłyszała bicie dzwonów, które rozległo się jakby na dany sygnał. To dzwoniono w trzech wielkich zagrodach, na których dzwony zwykle wzywały na posiłki lub informowały o narodzinach albo ślubie. Dziś jednak w ich tonie pobrzmiewała śmierć, w ciszy majowej nocy bicie dzwonów zdało się odległym wołaniem, wezwaniem z miejsca, którego wszyscy się obawiali. Co tam się teraz dzieje? Helena nie mogła już wyłapać słów, nie odróżniała krzyków ludzi od parskania zwierząt i trzasku płomieni. Wszystko to niosło się przez dolinę i odbijało od skał niewyraźnym, zniekształconym echem. Widziała, że pierwsza chałupa zaczyna dogasać, w każdym razie jęzory płomieni nie strzelały już wysoko w niebo. Ostatnia chata natomiast dopiero się rozpalała, w czerwonożółtej poświacie widać było uciekających ludzi. Gdzie jest Ravi? Serce mocno waliło w piersi, usta Heleny wypełnił teraz smak dymu. Lekki wiatr niósł w jej stronę nie tylko ludzki krzyk, lecz także zapach płonącego, przesyconego smołą drewna. Och, gdybyż pomógł jeszcze zobaczyć coś więcej! Oczy przyciągała najwyżej położona zagroda. On na pewno gdzieś tam jest. Nie widziała już poruszającej się pochodni, tylko rozległą migoczącą poświatę. Ludzie zniknęli, pewnie odbiegli, może przynieść wody z położonych dalej studni. Ale tam! Tam coś się porusza! Krowa? Zwierzę, które nie rzuciło się wraz z innymi do ucieczki? Nie. Domyślała się raczej prawdy, niż widziała. Huk w głowie przyprawiał teraz o ból w skroniach. Chciała zawołać, czuła, że nogi jej drżą, pobudzone beznadziejnym pragnieniem, by tam wrócić. To on, tuż przy pożarze, tak blisko, że musiał opalić sobie skórę. Widziała, że zbliża się do ognia, jeszcze bardziej... Dlaczego nie ucieka?

Dlaczego nie odbiegnie? Ludzie lensmana mogli się tu pojawić w każdej chwili. I przecież wielu świadków widziało Raviego z pochodnią w ręku. Helena próbowała wołać, lecz ochrypły głos tylko się łamał. Huk w uszach wzmógł się, wymieszał z innym dźwiękiem. Z ciężkim, jakby odległym odgłosem, którego nigdy dotąd nie słyszała. Wśród cieni pod szczytem ziemia zaczęła się poruszać. Helena, siedząc pod osłoną lekkich brzóz, poczuła, że wiatr wokół uszu wieje mocniej, niż jej się wydawało. Lawina nadpełzła ukradkiem, niemal bezszelestnie, lecz gdy natrafiła na pierwszy niewielki las, rozległ się trzask łamanych drzew i szczęk kamienia uderzającego o kamień. Pokruszona skała wymieszała się z wodą i gliną. Na zboczu pod szczytem zwały ziemi nabrały pędu i ludzie noszący wodę uderzyli w krzyk, widząc nadciągające nowe niebezpieczeństwo. Lawina sięgnęła pierwszej zagrody, w górę strzelił snop iskier, gdy wilgotna masa dotknęła płomieni. W mgnieniu oka zdusiła ogień, jeszcze przez chwilę rozpalone cząstki tego, co kiedyś było domem, syczały, dymiąc w nocnym mroku. Potem i one zniknęły. Mężczyzna, który stał w tamtym miejscu, także zniknął. Helena tkwiła jak zaczarowana, przypatrując się temu, co rozgrywało się na jej oczach. Ale dym z dogasających chałup kładł się pod szczytem niby dywan. Powoli wznosił się w górę, aż w końcu przesłonił nawet księżyc. Krzyki ucichły. Zwały ziemi zatrzymały się na dole, na krańcu najdłuższego pola. Kamienie wciąż nie przestawały się toczyć, wydawały tylko urywany stukot, gdy tłukły się o siebie, i dalej gnały ku dnu doliny. Niektóre zapewne wpadły aż do rzeki. On nie żył. Nie spłonął, nie porwał go krąg płomieni, który, jak widziała, tworzył się wokół niego. Zginął pogrzebany pod gliną i połamanymi drzewami. Helena wstała, nachyliła się sztywnym ruchem i chwyciła worek. Uczucie rozsadzające piersi zaczynało głuchnąć. Bała się choćby mrugnąć, bała się, że pieczenie w oczach przemieni się w łzy. Mocno przełknęła ślinę, poczuła, że wiatr wciska chłód pod przemoczoną spódnicę. Dookoła panowała taka cisza...

Nawet dzwony umilkły, jak gdyby ludzi pociągających za sznury niespodziewanie dopadli zabójcy. Helena zorientowała się, że ból w piersiach pojawił się, ponieważ na długą chwilę wstrzymała oddech. Wciągnęła teraz w płuca powietrze, a potem gwałtownie odwróciła się na pięcie i zaczęła iść. Zagłębiła się między drzewa. Gałęzie przestały już się jej czepiać, mokry, klaskający leśny grunt przyjaźnie witał ciężkie buty. Nie oglądała się w tył, nie miała już czego wypatrywać, nawet przez moment nie czuła, by cokolwiek usiłowało ją powstrzymać, zmusić, by zawróciła. On nie żyje. On nie żyje. Zaszlochała cicho i ruszyła biegiem. Wiedziała, że zanim noc dobiegnie końca, ogarnie ją odrętwienie, najlepiej więc zajść jak najdalej, zanim się to stanie. Ludzie widzieli ją razem z nim. Ravi nie żyje, lecz oni i tak zaczną szukać kogoś, ku komu będą mogli skierować swą nienawiść. Najgłębsze instynkty poganiały Helenę naprzód, nie pozwalały odpocząć, dopóki odgłosy rozszczekanych psów i krzyczących ludzi całkiem nie ucichły za jej plecami. Dotarła do Leveld, lecz wędrowała dalej. Przed nią rozciągało się ciemne od mokrego lodu jezioro. Na jego brzegu znalazła rozsypującą się starą szopę, dawno już opróżnioną z siana. Helena miała jednak swój worek i chustę, a nie przywykła do lepszego posłania niż szorstkie deski, z których ułożono podłogę. Nie myśląc, bojąc się cokolwiek sprawdzać, Helena zasnęła i nic jej się nie przyśniło. Przybył pastor, pokazano mu miejsce katastrofy. Nikt nie śmiał tam wejść, dopóki było ciemno, gdy jednak dzień się rozjaśnił, gromada mężczyzn już czekała. Niewysocy, mocni chłopscy synowie o kamiennych twarzach stali, dzierżąc w rękach długie tyczki. Niektórzy trzymali ciężkie żelazne łomy. Szukali trojga zaginionych. Staruszkowie dożywający swoich lat na Nordgarden mieli słabe nogi i nie zdążyli uciec, ich maleńka chata stała tuż ponad głównym budynkiem, ale pożar jej nie dosięgną!. Wiatr wiał w przeciwną stronę i nikt nie miał czasu, by wyprowadzić tych dwoje przykutych do łóżka starców, gdy pożar sprawiał wrażenie, że dogasa. Ale lawina zrównała chatę z ziemią, zniszczyła ją bardziej skutecznie, niż gdyby strawiły ją płomienie, dokonała tego jednym jedynym szerokim otwarciem gardzieli. Nie spo-

dziewano się odnaleźć ich żywych, należało jednak wydobyć zwłoki, by zapewnić tym ludziom chrześcijański pogrzeb. Być może i trzecie ciało zostanie należycie pochowane. Ludzie lensmana nie przybyli na czas, by na własne oczy ujrzeć, co się stało. Słyszeli jednak huk i widzieli dym. A na miejscu katastrofy dość było świadków, którzy opowiedzieli o szaleńcu, biegającym od zagrody do zagrody i podkładającym ogień. - On ocalił wasz nędzny żywot - mruknął pastor, a w jego głosie dało się niemal słyszeć zdumienie. Wieśniacy burknęli coś na zgodę, a jeden splunął na ziemię, jak gdyby nagle nabrał pogardy dla świętej gleby, która, odkąd mogli sięgnąć pamięcią, karmiła jego i jego przodków. - Na Boga w niebiosach, to na pewno nie chrześcijańska moc podpowiedziała mu, co się stanie... - Nie należy snuć złych domysłów - rzucił pastor w powietrze. - Nawet najnędzniejszy z ludzi może stać się narzędziem w ręku Pana. Przypuszczam, że ten obcy otrzymał przesłanie. Jako wyraz łaski i możliwość odpokutowania za swe grzechy. - Pastor go nie docenia - stwierdził lensman. - Znaliśmy go jako Knuta Plassen i jako Raviego, lecz tak naprawdę wcale go nie znaliśmy. Uważam, że dokonał dziś prawdziwie bohaterskiego czynu. - Bohaterskiego czynu? Ten wysłannik piekieł sprowadził nieszczęście na nas wszystkich! - rzucił któryś z chłopów. - Nie widzisz, lensmanie, że wszystko zrównane jest z ziemią? Spójrz na pola, które wkrótce mieliśmy obsiać, na moją nową oborę... Rozwalona i przysypana ziemią, na rozkaz Szatana! Pastor uniósł rękę, nakazując zebranym milczenie. Lensman wolno, z zadowoleniem, pokiwał głową. - Teraz na mało co się to przyda. I tak nie usłyszy żadnego podziękowania. - Tfu! Wieśniacy z wolna odsuwali się na bok, nasadzali czapki na głowy, gdy znaleźli się już z dala od przedstawicieli władzy. Pomruk narastał i opadał, ale kobiety, z całych sił przyciskając dzieci do siebie, zgromadziły się wokół pastora, krótką modlitwą dziękując za to, że nikt więcej nie zginaj. Helenę obudził ostry śpiew ptaka, wpadający prosto w ucho. Wyrwał ją z głębokiego snu tak gwałtownie, że serce wyraźnie podskoczyło jej w piersi. Słabe promienie słońca docierały do niej, lecz nie rozgrzewały.

Mimo wszystko jednak Helena czuła, że dzień będzie ładny, wiosennie ciepły. Przeczołgała się po podłodze, przeciągnęła. Stopy miała jak z lodu, buty i spódnica wciąż były wilgotne. Zatrzęsła się z zimna, ale stanęła na nogi. Nic nie mogła na to poradzić, musiała iść dalej. Na poranną toaletę brakło jej czasu, rozwiązała więc tylko chustę i otrzepała ją z drobin siana i kozich bobków. Zdumiona poczuła, jak włosy na karku się podnoszą. Obcięła włosy! Przeciągnęła palcami po głowie, nie napotykając oporu ciężkich splotów, serce jej się ścisnęło, napłynęło wspomnienie, nad którym nie potrafiła zapanować. A przecież nie mogła, nie powinna teraz o tym myśleć. Musi iść, tylko iść. Wytężyć wszelkie siły i wędrować dalej. Wykorzystać cały swój rozum, by żaden człowiek, na jakiego się natknie, niczego się nie domyślił. Czuła się osłabiona i zmęczona, mięśnie drżały jej po ciężkiej wspinaczce, a później po blisko dwudziestokilometrowym marszu po stromiźnie. Z powrotem zawiązała chustę, otuliła nią starannie ramiona, szyję i głowę. Worek nie był już taki ciężki. Helena wystraszyła ptaszka, chwalącego wiosenny poranek, i zmrużyła oczy na widok światła dziennego, gdy pchnięte przez nią drzwi otworzyły się z przeraźliwym zardzewiałym zgrzytem. Trzeba iść dalej. W stronę gór. To jedno tylko miała w myślach. Ten jeden jedyny cel. Nie chciała zastanawiać się, co może ją tam spotkać, co Johanna powie i zrobi. Była to ostatnia rzecz, jakiej od niej zażądał. Kazał jej tam iść. Nie mogła zrozumieć dlaczego, wcale tego nie chciała, ale też on nie prosił jej, by padała na kolana przed tą Johanną, nie domagał się nawet obietnicy, że okaże jej szacunek czy da coś na kształt pociechy. Helena wiedziała, że Ravi kochał żonę i często ją wspominał, być może właśnie jej poświęcił swe ostatnie myśli. Nawet z tym potrafiła się pogodzić. Ravi umarł, mając przy skórze jej włosy. To powinno mi wystarczyć, pomyślała Helena, nie docierając do głębi własnego bólu. Była silna i młoda, nawykła do chłodu i głodu. W worku niosła trochę jedzenia, zapasową koszulę i kilka ciepłych wełnianych ubrań. Kawałek drewna z tyczki znalezionej przy grobie matki, małą czerwoną dziecinną kamizelkę i kilka szylingów, które dostała od Torkjella. Zadarła głowę, buntowniczo popatrzyła na przejrzyste niebo. Ścieżka, którą szła, trochę się wyprostowała, wzdłuż wody zmieniła się wręcz w drogę, zdołałby przejechać tędy na-

wet wóz. Za kilka tygodni błocko wyschnie, a wielkie zaspy, które wciąż leżały nad brzegiem, stopnieją i spłyną. Już niedługo lód na jeziorze skruszeje i ludzie, zamiast wędrować krętą drogą, będą mogli pływać łodzią. Helena maszerowała szybkim krokiem, a tempo, jakie sobie narzuciła, wywołujące świszczący oddech i ból w całym ciele, odganiało wszelkie myśli. Około południa napotkała mężczyznę z saniami i koniem, najwyraźniej wyprawił się po jakieś nędzne resztki słomy i marne gałęzie. Zwiędłe liście zwisały bezwładnie z gałązek, na poły zgniłe, gdy wiosenne słońce stopiło oblepiający je lód. Ale teraz, na przednówku, owce będą zadowolone nawet z takiego pożywienia. Tu, na górze, trawa kiełkowała jedynie gdzieniegdzie w nasłonecznionych miejscach, a na zboczach opadających ku dolinie wciąż jeszcze połyskiwał świeży śnieg. Wieśniak spoglądał na nią wzrokiem, w którym nie było nic poza ciekawością. Helena skuliła się w sobie, zwolniła. Usiłowała wykrzywić twarz tak, by chłop nie potrafił opowiedzieć, jak naprawdę wygląda. Na szczęście rude włosy już wcześniej ukryła pod chustką. Przeważnie właśnie one zapadały ludziom najgłębiej w pamięć, a gdyby jeszcze ujrzeli ją tak bezwstydnie krótko ostrzyżoną, zapamiętaliby ją jeszcze lepiej. Spuściła wzrok, gdy mężczyzna pozdrowił ją z wahaniem. - Obcy kręcą się tu tak wcześnie? A możeś ty nowa dziewczyna, co ma służyć u Sjugurda z Nordabo? Albo włóczęga, co tak wcześnie wyruszyła na wędrówkę tego roku? - Nie... tak... Owszem, jestem służącą, ale nie z Nordabo. - Ach, tak? Zatrzymał konia, który parsknął z wdzięcznością i stanął nieruchomo ze spuszczonym łbem. Pod derką wyraźnie rysowały się sterczące kości. - Ja... idę na Arnegard. Nie miała pojęcia, w jaki sposób to właśnie słowo wydostało się z jej ust, teraz jednak zawisło w powietrzu, jakby lśniąc, nie pozostawiając nawet cienia wątpliwości, że oto zaszło jakieś nieporozumienie. - Na Arnegard? Ale przecież oni umówili się z najmłodszą dziewczyną chałupników z Vesleli? Nie słyszałem, żeby Per szukał obcej dziewczyny. Nie odpowiedziała, nogi same prosiły, by odwróciła się do chłopa plecami i uciekła czym prędzej. Ale człowiek z koniem najwyraźniej się namyślił. - No... i tak się spóźniłaś. Dzień rozpoczęcia pracy minął czternastego kwietnia, dziewczyno. Masz papiery?

Obrzuciła go spojrzeniem od stóp do głów. W surowym głosie mężczyzny pojawił się ton lekkiej niepewności. Był pewnie chałupnikiem albo może ubogim wieśniakiem z gór, który w stajni trzymał kozy, a krowę pod gołym niebem. Na pewno nie umiał czytać, choć pytać o papiery się ośmielił. Helena ściągnęła worek z pleców, kiwnęła mu głową. Mężczyzna wsunął obie ręce za pasek i nie przestawał się gapić, kiedy Helena wyjmowała z worka koszulę i jedzenie, nóż i wełnianą kamizelkę. Na samym dnie spoczywała skrzyneczka, zrobiona z kory i wierzbowych witek, ozdobiona dziecinnym wzorem. Otworzyła ją, nie patrząc nawet na zwinięty lok włosów. Przy nim leżał zrolowany papier. Wieśniak wziął go do ręki, mrużąc oczy, otarł ręką czoło i poprawił czapkę. - Widzisz, to pieczęć lensmana z Hol, a obok jeszcze pieczęć królewska, powinno chyba być w porządku? - Tak, tak... Nie mów do mnie takim tonem, dziewczyno, wiesz wszak, że porządni ludzie mają obowiązek sprawdzać, czy po drogach nie wałęsają się włóczędzy. Helena prędko przyciągnęła papier do siebie. Był to dokument, który dostała, gdy przybyła odbyć areszt u Torkjella Villanda. Gdyby wieśniak umiał czytać, zapewne leżałaby teraz w jego saniach związana. Ale mężczyzna cmoknął na konia, który drzemał otumaniony promieniami wiosennego słońca. Wychudzona szkapa bardzo niechętnie ruszyła naprzód. Helena pożegnała się i poszła w górę ścieżką, chłop pokazał jej drogę do Arnegard. Sama właściwie nie mogła pojąć, dlaczego tak się zdradziła. Teraz zaczną krążyć plotki, ludzie dowiedzą się o kobiecie, która wypytywała o Arnegard. Jeśli się tam pokaże, natychmiast to zgłoszą władzom. Ravi mówił jej, że brat matki, wuj Per, wciąż prowadzi gospodarstwo, ten sam Per, który widział, jak matka idzie wprost na zatracenie. Jakim mógł być człowiekiem? Czy wierzył, że Liv naprawdę zabiła własne dziecko? Helena zacisnęła zęby. Wszystko w niej było jednym wielkim chaosem. Ale stopy widać usłyszały, co powiedziała wieśniakowi, i same skierowały się teraz w stronę zagrody. Krew w żyłach tętniła mocno, jak gdyby więzy od tak dawna zapomniane w jednej chwili stały się rzeczywiste. Krewni. Helena nie miała nic poza maleńką czerwoną kamizelką z wełny. Wiedziała, że tam wysoko na zboczu ma wuja, ciotkę, liczne cioteczne rodzeństwo. Wiedziała też jednak, że oni wcale nie ucieszą się na jej widok. Wstyd, jaki ściągnęły na nich postępki Liv, zapewne wciąż palił, a córką morderczyni nie mieli ochoty się zająć już tamtego

dnia, gdy matka została zgładzona. Zostawili ją rodzinie ojca w Hol, a ta natychmiast się jej pozbyła. Pragnęli tylko, by dziewczynka jak najprędzej zniknęła im z oczu. Nie zabili jej, czego Helena żałowała, gdyż życie u chłopa z Royse w Roldal było gorsze niż śmierć. Zatrzymała się, słysząc szczekanie psa. Podwórze było rozległe, otoczone niskimi, - solidnie postawionymi budynkami. Zobaczyła długą, wąską stodołę, dom mieszkalny, dom ognia i spichlerz. Do gospodarstwa należały też dwie nieduże szopy, jedna na skraju zagrody przy grupce górskich brzóz. Przez dziedziniec przechodziła kobieta, a dwoje maleńkich dzieci czepiało się jej spódnicy. Helena słyszała popłakiwanie malców. Nogi się pod nią ugięły, lecz teraz nie chciały zawrócić. Podeszła do płotu, na którym rozwieszono do wietrzenia grube narzuty z wełny. - Szczęść Boże! Kobieta odwróciła się zmęczonym ruchem, twarz nosiła ślady udręki, a teraz odmalowała się na niej niechęć. Przydreptała do Heleny, najmłodsze dziecko wzięła na ręce. Wiadro, które dźwigała, zostało na podwórzu. - A cóż to za ludzie? Sama jesteś, dziewczyno? - Tak, wędruję sama. Wiedziała, że powinna podać teraz swoje imię, gdyż inaczej w twarzy kobiety pojawi się jeszcze więcej podejrzliwości. Przypomniała sobie, jak w takiej sytuacji zachowywali się Ravi i Johanna. - Jestem Anna Plassen. Czy to Arnegard? - Tak, masz tu jakąś sprawę? Jeśli szukasz pracy, to powiem ci, że wszystkie łóżka mamy zajęte i nie zdołamy wyżywić nikogo więcej przed latem. - Nie, ja tu nie zostanę. Przynoszę tylko pozdrowienia dla... Pera. - Dla mego męża? Cóż to za pozdrowienia, jeśli wolno spytać? Czyżby on znał cię lepiej niż ja? W pytaniu pojawił się cień złości. Kobieta najwyraźniej bała się nieproszonych gości w chałupie, zapadnięte policzki dobitnie świadczyły o tym, jak bardzo potrzeba tu ziarna. - Per jest w oborze dla owiec, kocą się, a wcale nie są silne. Straciliśmy już cztery. Helena wolno pokiwała głową. - Niosłam tam ciepłą wodę. - Pozwól mi zanieść wiadro do obory, mogę porozmawiać z nim właśnie tam. Nie chcę sprawiać kłopotu, zaraz ruszam dalej. - Dalej? To nie przyszłaś z gór?

Helena nie odpowiedziała. Zrozumiała, że niemądrze byłoby rozgłaszać, iż wybiera się w drogę przez góry w samym środku wiosennych roztopów. Złapała wiadro, okazało się wcale nie takie ciężkie, jak jej się wydawało, gdy widziała kobietę dźwigającą je przez podwórze. Mocnym krokiem, nie zdejmując worka z ramion, skierowała się do obory, w której znajdował się jej najbliższy krewny. Drzwi na skórzanych zawiasach uchyliły się, wewnątrz panował spokojny półmrok. Zapach wilgotnej wełny, zwierzęcych odchodów i skwaśniałej paszy uderzał w nozdrza. Helena wychwyciła też ciężki odór wód płodowych, krwi i ludzkiego potu. - Szczęść Boże, Perze Engebretssonnie! Postać w głębi drgnęła, Helena usłyszała, że ktoś wstaje. - Do diabła, czego tu szuka obca kobieta? Nie widzisz, że ręce mamy pełne roboty? Owce się kocą! - Chętnie pomogę, jeśli potrzeba. Swego czasu przyjmowałam jagnięta. Podszedł tuż do Heleny i teraz sceptycznie jej się przyglądał. Podała mu wodę, prędko obmył ręce, pokryte aż po łokcie krwią. - Coś ty za jedna? - burknął, wycierając się w strzęp płóciennego worka, a potem obmacując kieszenie w poszukiwaniu fajki. Aha, a więc nie na tyle źle im się wiedzie, żeby gospodarz nie mógł pozwolić sobie na tytoń, pomyślała Helena. - Jestem Anna Plassen, a przynoszę ci pozdrowienia od twojej siostrzenicy. - Co takiego? Przecież ja nie mam żadnej siostrze... Urwał gwałtownie, palce zagłębione w cybuch fajki nagle znieruchomiały. - Liv - szepnął. Patrzył jej teraz prosto w oczy. Helena nie miała pojęcia, czy jest podobna do matki, ale tutaj, w półmroku panującym w oborze, gdy płomiennie rude włosy były schowane pod chustą, mogło się zdarzyć, że... - Ta nieczysta córeczka Liv... Czy ona żyje? - W pewnym sensie - odparła Helena. - Prosiła, żebym przekazała pozdrowienia, gdybym kiedykolwiek znalazła się w tych stronach. My... służyłyśmy razem, u jednego gospodarza. W Roldal. - Aha... W Roldal, mówisz? - Nie wiedziałeś, że siostrzenicę tam wysłano? - No, owszem. W Nedremyr nie stać ich pewnie było na to, żeby zająć się dzieciakiem. W dodatku dzieckiem morderczyni. Poza tym żona Levorda miała rodzić mniej więcej

w tym samym czasie, co nieszczęsna Liv. Nie ma się czemu dziwić, że kobieta nie chciała widzieć bękarta pod swoim dachem. Ale... to znaczy, że ona jakoś sobie radzi? Potrafi trzymać się z dala od lensmana i więzienia? Helena lekko wypuściła powietrze przez nos i westchnęła. - Przesadą byłoby powiedzieć, że jest cnotliwą kobietą zacnego rodu. Żyje jednak i jakoś daje sobie radę. Wieśniak zdołał wreszcie zapalić fajkę. Ciche odgłosy wydawane przez kotną owcę, dochodzące gdzieś z głębi ciemności, jakby przestały do niego docierać. Helena jednak usłyszała skargę cierpiącego zwierzęcia i przerwała chłopu. - Pomóc ci? Jagnię nie chce wyjść? Mam wąskie ręce. Wieśniak, zaskoczony, podziękował jej za propozycję. Wyraźnie było widać, że opowieść Heleny coś w nim obudziła. Ucieszyło ją to, nie był więc człowiekiem kompletnie pozbawionym uczuć. Może uda jej się czegoś od niego dowiedzieć bez zadawania pytań? On nie powinien się domyślić, kim ona jest naprawdę, lecz może zdoła naprowadzić go na jakieś opowieści o siostrze, spróbuje wspomnieć, że przyjaciółka chętnie dowiedziałaby się czegoś więcej o matce. Ale najpierw ta owca. Helena zobaczyła wytrzeszczone oczy zwierzęcia. Lędźwiami owcy wstrząsnęły dreszcze, gdy położyła jej rękę na grzbiecie i zaczęła do niej przemawiać. Wieśniak smoktał fajkę, uderzył krzesiwem o obcas. Stał teraz z miną świadczącą o tym, że od tej chwili cała odpowiedzialność spoczywa na nieznajomej dziewczynie. Owca miała lekkie skurcze, twardy brzuch pod dotykiem rąk Heleny wydawał się gorący. Przez moment przeleciała jej przez głowę myśl: Ravi, to ty powinieneś być teraz tutaj, tak lubiłeś zwierzęta i tak się o nie troszczyłeś... chyba bardziej niż o ludzi, tak mi się wydaje. Głowa owcy opadła na ziemię, zwierzę leżało na boku, co Helenie bardzo się nie podobało. - Musimy ją podnieść, inaczej to za długo potrwa. Dalej, pomóż mi! Postawili osłabioną owcę na nogi, ślizgała się i pobekiwała, wreszcie jednak stanęła spokojnie, a jej ciałem targnął kolejny skurcz. Wieśniak poczerwieniał na twarzy. Było coś nieprzyzwoitego w tej sytuacji, kiedy stał tu razem z obcą kobietą. Widział teraz pęcherz płodowy wydobywający się spod ogona owcy. - Trzymaj ją, nie może ustać o własnych siłach, a ja spróbuję... Helena przejęła dowodzenie, chłop pomruczał trochę, ale usłuchał.

Jagnię nie urodziło się podczas następnego skurczu ani tego, który nadszedł później. Owca zaś całkowicie bezwładnie spoczywała w ramionach wieśniaka, nie mogąc już utrzymać się na nogach. - Sama widzisz, to ją zabija, jagnię musi być martwe, a w każdym razie jakieś przerośnięte! Helena bez namysłu zakasała rękawy kurtki i wsunęła ręce do wnętrza owcy. Wyczuła pyszczek jagnięcia, lecz nie mogła odnaleźć nóg. Płód nie był ułożony tak jak powinien. Przednie nogi nie otaczały głowy, lecz odgięły się w tył, co uniemożliwiło poród. Helena zaczęła naciskać i popychać, aż wreszcie przesunęła ręce przez najwęższe miejsce. Kości owcy mocno wżynały się w nadgarstki, wreszcie jednak udało jej się pochwycić jedną nogę jagnięcia i przemieścić ją w przód. Potem to samo zrobiła z drugą. - Teraz możemy jej pomóc! Wieśniak przytrzymywał owcę, a Helena delikatnie pociągnęła za dwie kruche nóżki zwisające poza ciałem matki. Z cichym westchnieniem jagniątko wysunęło się na zewnątrz. Owca w rękach gospodarza zrobiła się ciężka jak ołów. Buchnęła krew. Koniec. Helena westchnęła z rezygnacją. Sprawnie oczyściła palcami pyszczek jagnięcia i natarła je mocno szorstkim płótnem. Zwierzątko się ocknęło. - Tu jest jeszcze jedno - oznajmił cicho wieśniak i wyciągnął nóż. Z przyjemnością posilała się zupą na świeżym mięsie, twarda baranina właziła w zęby, ale Helenie wydawało się, że nigdy w życiu nie smakowała niczego lepszego. Jedli z apetytem, dzieci również. Stół w Arnegard otaczali ludzie w najróżniejszym wieku. Helena drgnęła przestraszona, rozpoznając swe własne szczupłe palce w ruchliwych dłoniach malców. Niezwykłe było tak siedzieć tutaj, tak blisko swoich korzeni. Nawet miną jednak nie zdradziła, że w duchu płacze nad wszystkim tym, co utraciła jej matka. Nie wyjawiła, że jest kimś innym niż Anną Plassen, która obiecała przyjaciółce odwiedzić jej rodzinną zagrodę i wypytać o nowiny. - Kiedy znów się spotkasz z córką Liv? Nie spytali nawet o jej imię i wyraźnie zaniepokoiła ich wiadomość o nieznanej krewniaczce.

- Nie wiem. Być może wtedy, kiedy rok służby się skończy, a może latem następnego roku, ale spotkam się z nią na pewno. Jeśli obie tego dożyjemy. - Hm. Ty... nie wychwalaj za bardzo tej zagrody. Owszem, całkiem dobrze sobie radzimy, lepiej niż wielu innych, w Arnegard zawsze powodziło się nie najgorzej, ale... - Rozumiem - przerwała mu Helena, czując, jak pałają policzki. Nie chciała nawet słuchać, jak mało uradowała tych ludzi myśl, że bękart siostry mógłby się tu zjawić. - Nie wydaje mi się, żeby do was przyszła. Wie przecież, że mogliście się nią zająć już wtedy. Przypuszczam, że jasno postawiliście sprawę - odpowiedziała ze źle skrywanym oskarżeniem w głosie. Wokół stołu zapadła cisza. Wywar z mięsa zachował swój smak, nikt jednak nie podnosił głowy znad krawędzi miski. Per z żoną wymienili spojrzenia. - No cóż, dziękujemy ci za pomoc. Udało się uratować jagnięta i mięso. Pewnie tak miało być. Liczymy na to, że podstawimy jagnięta starej owcy, która straciła swoje. Zostało jej jeszcze parę kropli w wymieniu, biedaczce. A zbocze przy kuźni z każdym dniem coraz bardziej się zielem... Helena pokiwała głową. Wiosenne słońce ich ocali, jeśli tylko dobra pogoda się utrzyma. A na to wyglądało, niebo było przejrzyste, lekki wiatr wiał od południa. - Zamierzam jak najszybciej przeprawić się przez góry, pora jeszcze wczesna i... - Nie możesz przecież iść całkiem sama! Bez nart czy rakiet, bez żadnej kompanii... Kobieta była naprawdę przerażona, lecz Helena tylko się uśmiechnęła. - Zawsze daję sobie radę. Mogę upleść jakieś rakiety, dość tu chyba wierzb. Tu pod chatą gałązki są miękkie i sprężyste, na pewno znajdzie się jakaś rada. Wieśniak mruknął coś zadowolony, zaproponował jej nawet trochę jedzenia na drogę, spory kawałek gotowanego mięsa z boku owcy i parę kęsów twardego, niezakwaszonego chleba. Helena machała im na pożegnanie, ale odnosiła wrażenie, że w żołądku ma kamień. Przed oczami znów pojawił jej się obraz Raviego, zmusiła się jednak, by go od siebie odegnać. Musiała iść dalej. Nie mogła dłużej zwlekać, bo wieści o tym, co się stało dalej w dolinie, na pewno dotrą do Arnegard jeszcze przed wieczorem. Takie dramatyczne nowiny zwykle przemieszczały się tak prędko, jakby miały skrzydła, nawet w samym środku wiosennych roztopów. Nie poprosili, by przekazała pozdrowienia córce Liv Engebretsdatter. Helena poprzysięgła sobie, że tego nigdy im nie wybaczy.

ROZDZIAŁ II Lyster w Sogn, maj 1745 - Z wszystkich dzieci najśliczniejszy li - li - lo będzie spał mój najmilejszy li - li - lo... Amelia uśmiechnęła się przy tym prościutkim wierszyku, który pojawił się jej w głowie jednego z pierwszych wieczorów po powrocie Johanny i małego Benjamina Raviego do domu. Chłopczyk nie potrafił teraz zasnąć bez znajomych strofek, chętnie więc mu je śpiewała, powtarzając raz i drugi, nawet kiedy już zasnął. Tęsknota za tym, żeby mieć więcej dzieci, nie przestawała żarzyć się w Amelii. Modliła się o to i płakała, złościła i przeklinała swe zdradzieckie ciało. Nic jednak nie pomogło, ani sekretne mieszanki z ziół, ani modlitwy. Często wracała myślą do dziwnej historii Marji o złotym łańcuszku, naszyjniku czarownic, który podobno potrafił zaradzić bezpłodności. Marja jednak zdjęła go przed wyjazdem, a teraz, choć wszystko już przeszukali, nie mogli go odnaleźć. Dwa złote kawałki łańcuszka z podwójnym dzwoneczkiem pośrodku uczyniły kiedyś z pewnej kobiety morderczynię. Amelia zadrżała, przejęta popatrzyła na Benjamina. Cóż, teraz nie ma już o czym myśleć, skończyła czterdzieści lat i została babcią. Uśmiech wciąż trwał na jej ustach, kiedy wstała i uniosła spódnice znad podłogi, by ich szelest nie zbudził dziecka. Chłopczyk spał tak pięknie na białych prześcieradłach. Angielskie koronki miały właściwie zdobić odświętną suknię, lecz Amelia upierała się, by przystroić nimi kołderki i poduszki. Sukien i tak miała dosyć. No cóż, w każdym razie wystarczyło ich, by ludzie z Lyster mieli czym sycić swoją ciekawość. Amelia z Karlsgârd nigdy nie pokazywała się w kościele w tej samej sukni dwa razy z rzędu. Kobiety bardziej cieszyły się na to, że znów będą mogły poszeptywać o cudzoziemskich kreacjach, niż na samo kazanie. Amelia lubiła obserwować, jak plotkują między sobą, jak zielone z zazdrości posyłają jej ukradkowe spojrzenia. Zadziwiające, jak próżną można stać się na starość, pomyślała z ironią. Może to dlatego, że tak niewiele miała pracy, za dużo trosk, a za mało konkretnej roboty?

Gdy jednak wspomniała o tym Bendikowi, on roześmiał się tylko, leciutko pociągając żonę za pięknie kręcone włosy. - Pracujesz jak koń przy pługu, moja kochana. Nie znam nikogo innego, kto umiałby być tak potargany i brudny w jednej chwili, a zaraz potem prezentować się jak najprawdziwsza królowa. Amelia poczuła, że ten prosty komplement ogrzewa ją aż do głębi serca, niemal równie mocno jak spojrzenie męża. Co ona by zrobiła bez niego? Jak wyglądałoby jej życie? Trudno było coś o tym powiedzieć, lecz Amelia nie przestawała dziękować Bogu za to, że jej losy potoczyły się właśnie tak, a nie inaczej. Wiele wycierpiała, wiele zaznała trosk, teraz jednak na horyzoncie zaczynało się przejaśniać. Wiosna zapowiadała się piękna, obiecująca. Nawet Johanna zaczęła powoli odzyskiwać rumieńce na policzkach, a zdarzało się nawet, że słyszeli dochodzący z kuchni jej szczęśliwy śmiech. Lubiła przesiadywać tam razem ze służbą, chętnie wkładała starą spódnicę i zarumieniona stawała u boku zarządczyni zagniatać chleb. Upłynęło wiele miesięcy, zanim Johanna znów zaczęła się uśmiechać. Przez pierwszy okres po powrocie do domu Amelią widziała, jak córka późnym wieczorem chodziła na górę wznoszącą się nad fiordem. Siadała tam i spoglądała na wodę jak gdyby na kogoś czekała, myślała może, że Ravi przyjedzie za nią. Tęskniła za nim, płakała, lecz nigdy nie wspominała o nim matce. Amelia nie chciała pytać. Córka cierpiała jak wdowa lub opuszczona żona. Potem, niemal z dnia na dzień, rodzice zauważyli zmianę, jaka w niej zaszła. Johanna ożywiła się, jak gdyby nagle wyzwoliła się spod wpływu choroby. Poznali to także po dziecku, chłopczyk zrobił się bardziej ruchliwy, uśmiechał się, a w poważnych ciemnych oczach pojawił się blask. Tak, tak, życie zaczynało wreszcie się układać. Amelia miała nadzieję na ciepłe dobre lato, na lato pełne błogosławieństw zarówno dla mieszkańców Karlsgârd, jak i dla całej wioski. Wszystko zapowiadało się naprawdę dobrze, już teraz, w maju, drzewa owocowe na plebanii obsypały się kwieciem, a maleńkie roślinki, które Amelia zasadziła wokół domu, też wykazywały wielką chęć do życia. Pola leżące odłogiem zaorano, na świat przychodziły dzieci, młodzi łączyli się w pary, ogłaszano zapowiedzi i po raz pierwszy od wielu setek lat chałupnicy zaczęli przygotowywać pod uprawę kolejne kawałki ziemi. Coraz częściej we wsi pojawiał się handlarz, a chłopi malowali nowe chałupy na biało albo na czerwono, prawdziwe szklane szyby błyszczały w oknach nawet maleńkich chat.

Inne czasy, pomyślała Amelia. Czuje się to nawet w powietrzu. Usiadła w paradnej izbie na haftowanej miękkiej kanapie. Mebel bardzo jej odpowiadał, mogła na nim odpoczywać, poczytać trochę albo po prostu przymknąć oczy i rozmyślać. Niedługo przyjdą Bendik i Johanna, słońce już zaczęło chylić się ku zachodowi, pora na posiłek. Z kuchni dochodził Amelię zapach zielonego sosu, który po południu zostanie podany do solonego mięsa. Pokrzywy, siewki kminku, pączki arcydzięgla i dużo nie w pełni wyrośniętego, delikatnego szczypiorku. Powinno smakować. Amelia zapadła w drzemkę. Nagle poderwała się, bo w uszach pojawiły się jakieś dziwne dźwięki. Co to może być? Piosenka? Zabawa? Tak, ktoś grał. Teraz usłyszała także dobiegający z daleka śmiech. Pospiesznie podbiegła do okna, w miejscu, gdzie droga rozszerzała się na zboczu, dostrzegła rozkołysane głowy. Błyszczące w słońcu guziki na piersi, promienie odbijające się od żołnierskiej czapki. I muzykant! Zachwycona wygładziła taftowe spódnice, otworzyła drzwi i roześmiana stanęła na schodach, by powitać wesołą gromadę. Wśród nadchodzących znajdował się i Bendik, podniesioną do góry ręką zamachał do niej wesoło. - Witamy panią, mamy dzisiaj gości z daleka! Przynieś piwo i świeże solone mięso, zobaczysz, będzie zabawa! - Ależ, Bendiku, czy możemy? Nie minął nawet rok, ludzie powiedzą, że nie mamy za grosz wstydu... - Ci ze Storlendet już nigdy więcej nie będą naszymi przyjaciółmi, niech więc sobie myślą, co im się podoba. Nie jesteśmy już z nimi spowinowaceni, nie mamy obowiązku dotrzymywać ich roku żałoby. Amelia kiwnęła głową, bardzo chciała przyznać mu rację. Unikała patrzenia na sąsiednią zagrodę. Przełknęła ślinę i postanowiła, że pozwoli rozweselonej gromadce na zabawę. Miło będzie trochę się rozerwać, zawirować w tańcu w taki piękny wieczór na chwałę wiosny i lata. Kokieteryjnie zakręciła się na schodach, muzykant mrugnął do niej porozumiewawczo, a żołnierze, którzy dołączyli do orszaku, zaintonowali piosenkę wychwalającą kobiecą urodę. Amelia poprosiła dziewczęta, by wystawiły wyjątkowo jedzenie na zewnątrz. Parobcy, wracający zmęczeni z pól, nabrali nowych sił, gdy Bendik kazał wynieść na wiosenny wieczór długi stół i ławy.

- Gdzie się podziała Johanna? Nie może jej to ominąć. Monsa, poproś Einara, by wyprowadził kariolkę i przywiózł ją do domu. Amelia czuła, że twarz jej płonie. Zapach pysznych dań, piwo, które już pieniło się w kubkach, weseli młodzieńcy w niebieskich spodniach i głośny śmiech męża... Tak, życie na Karlsgârd było piękne. Amelia coraz rzadziej wracała myślą do dawnego marzenia o Meisterplassen, o spokoju i prostocie tego miejsca. Kiedyś na pewno znów tam wyruszą, ale najpierw muszą być całkiem pewni, że Johannie naprawdę wszystko dobrze się układa. Może kiedyś, za kilka lat, znów znajdzie sobie męża, nie takiego jak Erlend, który okazał się potworem w swej zazdrości, ani nie takiego jak Ravi, pomyślała Amelia, czując ukłucie w sercu. Nic nie mogła na to poradzić, ale myśl o tym, że Ravi prawdopodobnie już nie żyje, napawała ją spokojem. Miała z tego powodu wyrzuty sumienia, bo córka wciąż nie mogła otrząsnąć się z żalu. W każdym razie noce Johanny nadal były ciężkie od myśli, niekiedy matka słyszała, że córka wymyka się nocą i przepada gdzieś na wiele godzin. Cóż, jeśli w czymkolwiek jej to pomagało, nie można jej za to winić, choć takie zachowanie nie przysporzy zapewne Johannie szacunku we wsi. Amelia przeszła do swojego pokoju i rozsznurowała czarną suknię. Muzykanci poprawili jej humor, wciąż jednak czaił się gdzieś irytujący lęk. Mieszkańcom Karlsgârd i Storlendet nie wypada tańczyć. Zaraz jednak gniewnym ruchem naciągnęła czerwoną wełnianą spódnicę, wyjętą z samego dna kufra, gdzie leżała razem z innymi sukniami: zieloną, niebieską i kraciastą. Erlend był potworem. Związku z nim Johanna omal nie przypłaciła życiem. Jakiego szacunku mógł więc żądać? Amelia wysunęła kilka loków spod surowego czarnego czepka, a na ramiona narzuciła piękną jedwabną chustkę z długimi frędzlami. Potem poszła po Bendika, żeby zaprosił muzykantów i cały towarzyszący im orszak do domu. Johanna usłyszała kroki matki na schodach. Amelia zwykle stąpała lekko, lecz przez całą tę zimę jej kroki były powolne i ciężkie. Johanna czuła się odpowiedzialna za ból matki. Własny żal potrafiła znieść, choć wspomnienie Raviego nie odstępowało jej w żadnej godzinie. Za każdym razem, gdy brała dziecko na ręce, gdy z troską głaskała jego spuchnięte stawy, pojawiała się pełna goryczy myśl: ten chłopiec ma przecież ojca, ojca, który zdradził i jego, i ją.

Jakież demony mieszkały w tym człowieku i do tego stopnia potrafiły zatruć mu umysł, że bał się przebywać w pobliżu tych, którzy go kochali? Rozumiała go, o, tak, zawsze się tym chwaliła, z trudem jednak przychodziło jej pogodzenie się z faktem, że gdy nastąpił wreszcie dzień, kiedy mogli wrócić do domu, on odszedł, zniknął. Może zostałby skazany za zamordowanie Erlenda. Nie było jednak dowodów na to, że Ravi był w Laerdal... Torkjell na pewno należycie wywiązał się ze swego zadania, jego ludzie przewieźli zwłoki Erlenda przez góry i zatroszczyli się o to, by znaleziono je w odległości dziesiątków mil od miejsca zabójstwa nad rzeką w Torpo. Mimo to jednak... Ludzie ze Storlendet przywykli do tego, że dostają wszystko, czego sobie zażyczą. I zarówno pastor, jak i wójt usłuchaliby być może starego gospodarza, gdyby Johanna wróciła do domu z kochankiem. Z synem mordercy. Rein nigdy nie doczekał się grobu w obrębie ciężkich cmentarnych murów, choć wieś z czasem dowiedziała się, że nie był wcale winien zabójstw, o które go podejrzewano. Ravi zaś... On był zbyt dziwny, zbyt przerażający dla ludzi, z którymi się stykał. Być może więc stało się najlepiej jak mogło. Amelia i Bendik twierdzili wprawdzie, że zdołają powstrzymać burzę, jaka zerwałaby się, gdyby Johanna zabrała Raviego z powrotem do Lyster. Ona jednak wiedziała, że cieszą się, iż przyjechała sama. Pomimo całego wstydu, pomimo posyłanych im długich spojrzeń. Johanna wróciła do domu, a ludzie z wioski nad fiordem gotowi byli jej wybaczyć, jeśli udowodni im, że na to zasłużyła. Przez całą zimę przyjmowała ich w Vildegârd i nigdy nie okazała nic innego niż pokorę i pełną gotowość, by im służyć. Takiego właśnie zachowania spodziewano się po zamożnej skruszonej grzesznicy. 'W dodatku zdaniem wielu gospodarz ze Storlendet był łajdakiem i krwiopijcą, a jego syn nieraz pokazał twardą rękę. Nietrudno było o współczucie dla młodej dziewczyny, którą oddano Erlendowi. Kobiety rozumiały. Johanna nigdy niczego nie tłumaczyła, nie odpowiadała na żadne pytania. Bacznie się pilnowała, by ani słowem nie wspominać o życiu z Erlendem. One jednak dobrze pamiętały, nie musiała im przypominać o bójce na ślubie szwagra ani o wściekłych wybuchach Erlenda w ostatnim czasie. Nigdy też nie wspominała Raviego. Nie przeczyła domysłom, że być może on już nie żyje. Ludzie więc tak jak Amelia uważali go za zmarłego.

Lecz nie Johanna. Ona próbowała wyobrażać sobie, gdzie on teraz jest, z kim się związał. Prawdopodobnie siedzi pijany w chacie Trugego albo oskarżony o coś stoi przed sądem w Âl Lensman zapewne z wdzięcznością przyjąłby każdego, kto mógłby mu coś zarzucić, by przynajmniej przez pewien czas dało się trzymać tego dziwnego człowieka pod kluczem. A może udałoby się go skazać na spędzenie w więzieniu reszty życia? Nieczęsto słyszało się teraz o karach za uprawianie czarów, Johanna wiedziała, że w Hallingdal było to prawie nieznane zjawisko, ale przy zdolnościach Raviego. - Mało brakowało, zwłaszcza wtedy gdy podpalono ich chatę. Otrząsnęła się ze wspomnień i tylko mocniej tuliła do siebie dziecko. Właśnie spał, biedny mały. Amelia uśpiła Benjamina kołysanką i branie go teraz na ręce było bardzo niemądre. Johanna jednak niekiedy po prostu nie mogła się powstrzymać, musiała przytulić synka do piersi, czując, jak strach tętni w żyłach. Nie wiedziała, jak długo będzie jej dane zatrzymać maleńkiego Benjamina Raviego. Amelia wiele łez wylała nad chorym chłopcem, Johanna wiedziała też, że matce nie podoba się jego imię. Tamten drugi Benjamin niewiele przeżył lat. Pewnej wigilijnej nocy zamarzł na lodzie. Temu maleńkiemu ciałku dokuczało raczej gorąco, często gorączkował, a zimą już myśleli, że umrze im na przeziębienie i jakąś zarazę, która rzuciła się na płuca. Nie przestawał kasłać pomimo podejmowanych przez Amelię prób zaradzenia chorobie najrozmaitszymi medykamentami i wywarami. Johanna najbardziej się bała, że paskudny kaszel poszarpie naczynia krwionośne w płucach chłopca, wiedziała bowiem, że gdy już zacznie krwawić, być może nie uda im się tego powstrzymać. Przekleństwo. Co też takiego nad nimi zawisło? Ta choroba zabijająca małych chłopców w rodzinie czy też odbierająca im siły do życia. Żadnej z kobiet w rodzinie, z tego co wiedziały, nigdy nie dotknęła ta słabość. Na szczęście uniknął jej także Karl Martin. On mógłby przenieść dalej rodowe nazwisko, pomyślała Johanna ze smutkiem, lecz brata matki nikt nie widział od czasów, gdy przed tak wieloma laty wyjechał wraz z obcą w wiosce kobietą, Nadjaną. Teraz zaś nie było także i Marji, zapewne ona również znalazła swój grób gdzieś daleko od zielonego fiordu. Źle się sprawujemy, pomyślała Johanna. Niechętnie położyła chłopca w puchowe kołdry. Żadne dziecko nie miało bardziej miękkiego posłania niż jej Benjamin Ravi. Nie krępowała go też powijakami, choć przypuszczała, że kobiety krzywią się na takie zwyczaje. Chłopczyk leżał ubrany jedynie w coś, co przypominało becik: długą luźną koszulę zawiązaną na dole pod maleńkimi stopkami Kołyska

wymoszczona była grubymi kołderkami i poduszkami, nie było w niej ani jednej twardej krawędzi, nic, o co mógłby się uderzyć. Benjamin Ravi potrafił już siedzieć, ale słabe nóżki na pewno nie uniosą jego ciężaru przed dniem pierwszych urodzin, przypadającym w czerwcu. Rączki natomiast już miał sprawne, potrafił bawić się w klaskanie i składać zabawkę z kółek. Spał. Johanna uchyliła okno, żeby świeże powietrze mogło wypełnić pokój. Pod oknem rosły krzewy dzikiej róży, listki już rozwijały się w pełni, a w ogrodzie kwitły wiśnie i jabłonie, wielka duma Amelii. Johanna odetchnęła głęboko i przez moment stała w oknie. Usłyszała urywki śmiechu i muzyki, wreszcie w jej myśli wdarł się głos matki: - Johanno, Johanno, mamy gości! Poproś dziewczyny, żeby przyniosły piwo z piwnicy, a do wieczornej kaszy dodały dużo solonego mięsa! - Dobrze, mamo, ale... Oczy Amelii roziskrzyły się niespotykanym gniewem. - Nie myśl o tym, że to nie wypada, moja droga. Zasługujesz na trochę rozrywki i, doprawdy, ja także. Johanna uśmiechnęła się, matka miała rację. Zima była dostatecznie długa i ciężka, zresztą nikt ze Storlendet na pewno im nie podziękuje za to, że przedłużają okres żałoby. I tak nie rozmawiali ze sobą, nawet po tym, jak Bendik zgodził się na zapłacenie mieszkańcom Storlendet czegoś w rodzaju zadośćuczynienia, oddając im szkutę w zamian za marny spłachetek ziemi na zboczu. Dostali swoje również dzięki temu, że Johanna zrzekła się wszelkich praw do Storlendet. Dla wszystkich wyraźne było, że Benjamin nie jest z ich krwi. - Ja... nie bardzo wiem. Nie mam zbyt wielkiej ochoty na tańce i zabawę, mamo. Czuję się trochę., zmęczona. - Nic dziwnego, wciąż przecież dajesz dziecku pierś. To nie jest już konieczne, Johanno. Zrobisz się od tego chuda i zapadną ci się policzki jak u starej kozy. On jest już dostatecznie duży, żeby pić krowie mleko. Wiesz przecież, że tyle krów ocieliło się zimą... Od świąt jest mnóstwo mleka, nie widzę więc powodu, żebyś... - Cicho, mamo, przecież ja sama tego chcę. 'W dodatku nie wydaje mi się, żeby akurat to tak mnie męczyło. Matka przycupnęła na stołku, podparła głowę rękami. Johanna stwierdziła, że Amelia z jasnymi włosami zwisającymi swobodnie spod niewieściego czepka wygląda jak młoda dziewczyna. To prawda, matce przyda się trochę śmiechu i zabawy. Amelia miała w sobie coś

kruchego i dziecinnego, jakąś jasność i delikatność zarazem, na której widok w Johannie zawsze budziło się pragnienie, by oszczędzić matce wszelkiego bólu. Zmusiła się do uśmiechu, otoczyła starszą kobietę ramionami, dziecko rozkosznie cmoknęło przez sen. - Mamo, skoro już będziemy się bawić, przynieś trochę słodkiego wina. Amelia uśmiechnęła się. - To znaczy, że i ty się przyłączysz...? - Tak, zgadzam się z tobą, najwyższy czas, żeby również Karlsgârd przegnało mróz ze swojej ziemi! - Tak właśnie być powinno, moja kochana. Chodź, usiądziemy w słońcu, zabierzemy też parę motków przędzy, żeby wyglądało na to, że pracujemy. Śmiały się już teraz razem i wyszły objęte. Na zewnątrz powitał je przebudzony upał. - Ach, przecież to lato - westchnęła Amelia zadowolona. Johanna ze śmiechem wskazała plamy śniegu, wciąż bielejące na zboczach. Szczyt Molden pokrywało mnóstwo świeżego śniegu. - No to przynajmniej prawie... Zobacz, możemy zdjąć kaftany i siedzieć w samych bluzkach! Jak rozbawione dzieci zdjęły okrycia i po raz pierwszy od wielu miesięcy poczuły promienie słońca pieszczące nagą skórę przedramion. Amelia zamknęła oczy i wystawiła twarz do nieba. - Boże, jakież to cudowne! Czy ty rozumiesz, w jaki sposób udaje nam się przetrwać te zimy, Johanno? Córka nie odpowiedziała. Po zimach spędzonych bardziej na wschodzie nie potrafiła pojąć skargi matki. Tu na ogół nie bywało na tyle zimno, by nie dawało się wytrzymać na dworze, oczywiście pod warunkiem, że człowiek odpowiednio się ubrał, w dodatku wiosna przychodziła wcześnie, a zima późno. Parobcy wytaszczyli ławy z kuchni, ułożono na nich jeszcze miękkie poduszki i gospodyni z córką mogły usiąść. I zaraz służąca przyniosła wino w drewnianych kubkach. Amelia zachichotała rozweselona. - Mogą sobie myśleć, że pijemy herbatę albo wodę... Słodycz lekko wkradła się na język, Johanna rozkoszowała się ciepłem, teraz już i na zewnątrz, i wewnątrz. W drzewach rosnących wokół uwijały się przejęte jaskółcze pary, znosiły gałązki i suche zeszłoroczne listki do gniazd pod kalenicą obory. Na wierzbie pojawiły się obsypane złocistym pyłem kotki, a szum wezbranej wiosennej rzeki docierał aż tutaj. Na fiordzie widać było, jak woda szarzeje w miejscach, gdzie spływają wodospady, i przy ujściu

rzek. W lśniącej zielonej tafli słońce odbijało się z taką mocą, że nie dawało się długo tam spoglądać. - To najpiękniejsze miejsce na świecie - szepnęła Johanna. Amelia nie odpowiedziała. Gdy Johanna odwróciła głowę, zobaczyła, że matka z przymkniętymi oczyma zatonęła w marzeniach. Myślała o innej zagrodzie, o innym miejscu, które uważała za najpiękniejsze na ziemi. Amelia jednak utraciła swe marzenie, zanim tak naprawdę się spełniło. Po kilku zaledwie miesiącach szczęścia na Meisterplassen musiała wracać do Lyster, by podjąć kolejną walkę. - Mamo, pojedziesz tam znów, możesz jechać... już latem. Amelia w milczeniu pokręciła głową, lekki uśmiech rozciągnął wargi. Wypiła łyczek z kubka, westchnęła lekko z przyjemności, jaką sprawił jej smak wina. - Nie, moja kochana. To nie jest już takie ważne. Odzyskałam ciebie, całą i zdrową, mam Benjamina, Bogu niech będą dzięki za niego. I Bendika. Czegóż więcej mogłabym pragnąć? Johanna spuściła wzrok, słońce aż kłuło w oczy, gdy siedziało się tak nieruchomo. - Nie wiem - odszepnęła, nagle zasmucona tym, że matka nie chce podzielić się z nią swymi marzeniami. Orszakowi składającemu się z kupców, skrzypka, dwóch zgiętych wpół staruszek i młodego kotlarza pozwolono rozlokować się w pustym brogu należącym do Karlsgârd. Przybysze przyjęli to z wielką wdzięcznością, zwłaszcza gdy Bendik przysłał kaszę i wymieszane z wodą piwo, solone mięso i po małym kieliszku gorzałki dla każdego. Nie codziennie spotykali się z taką gościnnością, choć człowieka ze skrzypkami w większości miejsc witano serdecznie. Prowadzili ze sobą cztery konie, a wybierali się przez góry do Gudbrandsdalen. Wiosenny targ w Marifjaeren dobiegał końca, a na dni tingu w Lyster przybyli za późno. Teraz pozostawało pytanie, czy da się przejść przez góry, zwłaszcza że obeznani z trasą twierdzili, iż opłaca im się poczekać tydzień albo dwa, a wędrówka pójdzie prędzej. Bendik zaprosił gości na kilka dni, przynajmniej do niedzieli Stwierdził, że mieszkańcom wsi także przyda się trochę zabawy teraz, gdy ziarno spoczywało już w ziemi, a najpilniejsze wiosenne prace dobiegły końca. Wieść o tym, gdzie zatrzymali się wędrowcy, prędko obiegła wioskę i jeszcze przed wieczorem do Karlsgârd zaczęli zaglądać młodzi ludzie. Okazja weselenia się w sobotni wieczór przyciągała do gospodarstwa biednych i włodarzy. Zanim zapadł niebieski majowy wie-

czór, wokół podróżnych zebrała się gromadka mężczyzn, żeby potargować się o stal do noża, nową skórzaną sakiewkę, dzban wódki albo może o piękny srebrny dzwonek. Kobiety zaczęły zjawiać się później, po dwie, w najlepszych chustkach na głowach, w niedzielnych spódnicach. I one targowały się hałaśliwie, szorstkie od pracy ręce gładziły kwieciste materie i przepiękne wstążki Jedna przyniosła na wymianę wielki motek farbowanej wełny, inna srebrną łyżkę, za którą chciała dostać piękną broszkę. Johanna siedziała razem z matką i handlarzem z Do - sen. Nie bardzo mu się podobało, że ludzie tłoczą się wokół nowych, jakże interesujących towarów, wiedział jednak, że ceny proponowane przez obcych nie wytrzymają konkurencji z jego własnymi W dodatku niejeden pożegna się z szylingami zanim wieczór dobiegnie końca, bo przybysze słono kazali sobie płacić nawet za kieliszek na dobicie targu. Dominikus Lemvig ufał w swoje zdolności kupieckie, lecz w Lyster niejeden nie chciał zawierzyć swoich pieniędzy temu niedołędze. Choć umiał głośno i rozwlekle gadać, to wszyscy jednak wiedzieli, że u nich w zagrodzie spodnie powinna nosić raczej matka, ona zaś zmarła zimą, świeć, Panie, nad jej duszą. Teraz w Dosen rządził Dominikus ze swą anemiczną Kristina i coraz rzadziej się zdarzało, by gospoda i sklep były pełne ludzi. - Powinieneś był zabrać z sobą te nowe maszynki, które tak bardzo starasz się sprzedać, Dominiku. Przekonasz się, że teraz, kiedy ludzie posmakowali kawy, przyrząd do palenia ziaren znajdzie się w wielu kredensach. Podróżni proponowali nieprzyjemnie pachnącą, grubo zmieloną kawę, z zachwytem snując opowieści o cudownym nowym napoju, którego wszyscy powinni spróbować. Amelia śmiała się z tego. Na Karlsgârd stał pojemnik pełen dobrej kawy, dla mieszkańców dworu nie była ona żadną nowością. Handlarz spytał więc ze śmiechem, czy wobec tego nie potrzeba jej raczej ślicznego dzbanka do parzenia modnego napoju. Amelia obejrzała naczynie i uznała, że jest doprawdy zmyślnie skonstruowane, w środku miało oddzielny, dziurkowany pojemniczek na kawę, można było z niego nalewać napar bez fusów. Johanna zapatrzyła się na grajka, muzyka zaczynała ożywać. Przygrywka rozpaliła skrzypki, mężczyźni ciągnęli swoje kobiety do tańca. Młodzi wahali się, wielu z nich miało wielką ochotę na zabawę, lecz okazja trafiła się tak nieoczekiwanie, że przydałyby się wódka i piwo, które dodałyby im śmiałości. Nagle ktoś pojawił się przed Johanną, pokłonił. Uśmiechnęła się do mężczyzny, widziała go już wcześniej, choć ledwie się znali. To Ludvig z Nes, syn dzwonnika, który prowadził także zajęcia szkolne po domach. Niewiele o

nim słyszała, dotarły do niej jedynie pogardliwe uwagi mężczyzn, twierdzących, że podjął się tego zadania, by uniknąć emisariuszy pojawiających się regularnie na kontrolę powołań wojskowych. - Jeśli pani nie odmówi., może zaszczyci mnie tańcem? - Ależ, mój drogi... chyba nie całkiem... - Och, Johanno, znasz przecież Ludviga! Nie zawstydzaj go, niech się nie czerwieni, idź zatańczyć! Amelia dosłownie wypchnęła córkę. - Dobrze, dziękuję więc - mruknęła Johanna do wysokiego mężczyzny. Lekko ujął ją pod ramię i poprowadził po trawie do miejsca, w którym wszystko, co rosło, zostało już zdeptane przez drewniaki i długie buty ze skóry. Jak na syna dzwonnika chłopak dobrze tańczył. Prowadził Johannę długim, odrobinę niepewnym krokiem. Podskakiwał sztywno, lecz rytmicznie, ona bez trudu zdołała się wpasować w nieco przyciężki rytm. Ludvig, widząc to, nabrał pewności, odważył się nawet do niej uśmiechnąć, porywając ją w serię wymyślnych kroczków. Johanna roześmiała się, a on mocniej ścisnął ją w pasie. Wreszcie skrzypki umilkły, ktoś pobiegł przynieść muzykantowi więcej piwa. - Chyba już się zmęczyłam - uśmiechnęła się Johanna. - Odprowadzę panią. Johanna śmiała się z jego oficjalnej miny. - Ależ, Ludvigu, żadna ze mnie pani! - Jak to, jest pani przecież wdową na Karlsgârd! Johanna milczała. Twarz jej się ściągnęła, wszak on miał rację, znów powtórzyła się stara historia. Karlsgârd było i pozostało siedzibą wdowy, wdowią zagrodą, choćby nie wiem jak zmieniano nazwę. Teraz stare miano odnosiło się do niej, do Johanny. Uważniej przypatrzyła się mężczyźnie, widziała, że oczy mu błyszczą, a ręce nie wiedzą, co począć. Był wyraźnie zdenerwowany, a może tylko spięty, mówił za głośno, chwilami plątał się w słowach. Rozbawiła ją świadomość, że spoczywa na nich wiele par oczu. Czy on nie zaczyna dawać do zrozumienia, że ona być może czuje się samotna, że smutno jest tak młodej wdowie. To znaczy, że wieś chce, by Johanna znalazła ojca dla swego bękarta! O, długo będą na to czekać, poprzysięgła sobie. I w dość gwałtowny sposób odesłała jąkającego się Ludviga. - Ależ, Johanno, ten biedny chłopak..

- Co tam! Nie chcę, żeby ludzie pomyśleli sobie, że tak rozpaczliwie pragnę mężczyzny. Nie chcę, żeby się tu kręcili jacyś zalotnicy, równie dobrze mogę dać im to do zrozumienia już teraz. Amelia poklepała ją po ramieniu i zaproponowała słodki obwarzanek. - Podchodź do tego spokojnie, moja droga. Nie chcesz chyba narobić sobie wstydu nieuprzejmym zachowaniem? - Ten głupek w oczy mi mówił, że poszukuję chłopa. - Nie, nie, wcale tak nie było. Na pewno nie miał nic złego na myśli, prawda? To przecież normalne, że człowiek po pewnym czasie zaczyna... - Nie, mamo, o tym zapomnij. Nie będą tu przychodzić żadni zalotnicy. Już ja się o to zatroszczę. Wystarczy mi Benjamin. Amelia westchnęła ciężko. Odgadywała, że córka mimo wszystko nie zapomniała o swoim Ravim. On przyciągał ją do siebie, kradł myśli, a nawet sen. Amelia nie mogła go za to przekląć, miała zbyt wiele współczucia dla tego czarnowłosego nieszczęśnika. Lecz jako matka Johanny nie mogła się powstrzymać przed pragnieniem, by umarł.

ROZDZIAŁ III - Gdyby żył, zabiłbym go sto razy! Zerwałbym mu z karku tę paskudną skórę, wytrzebił go, tak jak się kastruje zawszone... - Ucisz się, Magnusie, takie gadanie niczego nie zmieni, a już na pewno nie wróci życia Erlendowi. Musisz się uspokoić. Ale mężczyzna rozpalił się już jak wyschnięty proch. Wśród przekleństw padło teraz imię Johanny. - Ona go zabiła, to pewne, jak i to, że wbiła mu nóż w plecy, przeklęta suka! - Johanna nie jest niczemu winna - cicho sprzeciwiła się gospodyni na Storlendet. Nie bała się rozzłoszczonego męża, widywała go już w gorszym humorze, lecz jej spokojny opór sprawił tylko, że mąż jeszcze raz uderzył pięścią w ścianę. - Posłuchaj tylko! Posłuchaj, jak hałasują i się śmieją, chociaż do świętego Jana został jeszcze miesiąc! Posłuchaj tych bezeceństw! Zaprosili pod swój dach wszystkich możliwych oszustów i włóczęgów! Zbiegło się tam pół wsi, oni także zarazili się diabelstwem... - Ty sam lubisz zatańczyć, Magnusie, a kielicha też już sobie wypiłeś! Kobieta wstała gwałtownie, tacę z suchym grochem odstawiła na stół. Dość mieli w zagrodzie dziewczyn służących, żeby gospodyni nie musiała imać się takich robót, ona jednak nie lubiła bezczynności i wieczorami często siadywała przy ogniu, zajmując się jakąś drobną pracą. Dziś po obrządzeniu zwierząt dała służącym wolne, żeby mogły iść tam, gdzie grali, i zabawić się choć przez parę godzin. Bóg jeden wiedział, jak długie były ich dni pracy teraz, gdy wszystko, od ubrań po pościel, należało uprać, wywietrzyć i schować do następnej zimy. - Że też mają czelność! - wypluł z siebie mężczyzna z nosem przylepionym do szyby. Nie widział nic poza swoim własnym odbiciem, lecz odgłosy z sąsiedniej zagrody wciskały się do izby przez otwarte drzwi. - To drwina, to bluźnierstwo wobec Boga... Oni sobie kpią z naszego syna, nurzają w błocie jego pamięć! - Gdy ktoś obraca się wśród świń, nietrudno się pobrudzić. A wspomnienia Erlenda nigdy nie zdołamy całkiem doczyścić - zauważyła żona. - I ty także chcesz go zdradzić? Swego najstarszego syna, pierworodnego! Tego, którego, jak mówisz, kochałaś bardziej niż własne życie! Teraz siedzisz spokojnie i patrzysz, jak ta dziwka, która go zabiła, oblewa się potem w tańcu z najgorszymi we wsi...

- Ona robi to, na co ma ochotę, Magnusie. Dostałeś chyba dość jako zadośćuczynienie za jej grzechy, szkutę, pole w górach... Ludzie z Karlsgârd zapłacili swoje. Mimo wszystko to nie ich Johanna wbiła nóż, nawet ty musisz przyznać. Mężczyzna przy oknie zazgrzytał zębami. - Bóg jeden wie... Po tej Johannie można się wszystkiego spodziewać. Wszyscy wiedzieli, że ma w żyłach gorącą krew, lecz że Erlend nie zdoła jej okiełznać... nigdy bym nie pomyślał. Kobieta westchnęła. - Najgłupsza kobieta może sobie poradzić z mądrym mężczyzną. Ale potrzeba niezwykle mądrej kobiety, żeby zapanować nad głupcem. Mężczyzna zamrugał oczami zmieszany, nie rozumiał, że te z pozoru pochlebne słowa o synu stanowią jednocześnie policzek wymierzony jemu samemu. Nastąpił teraz jeden ze zwyczajnych hymnów pochwalnych na cześć świętej pamięci Erlenda. Kobieta nie bardzo wiedziała, czy ma ochotę tego wysłuchiwać. Kiedy synowie byli mali, spędziła przy nich niejedną nieprzespaną noc, lecz teraz, na starość, nie wiedziała, czy starczy jej sił, by znosić kolejne troski z ich powodu. Byli podobni do swego ojca, pełni ognia i zgryźliwego gniewu na cały świat, a gdy najstarszego znaleziono martwego podczas pościgu za zbiegłą żoną, wszyscy jakby odrętwieli w rozgoryczeniu. Może to właśnie owo rozgoryczenie utkwiło na dobre w sercu najmłodszego i zasiało niezgodę między nim a młodą Sigrid. Synowa straciła dziecko, które nosiła w łonie, a później nowe życie nie chciało w niej się zakorzenić. To, wraz ze śmiercią najstarszego brata, odmieniło usposobienie najmłodszego z chłopców. Z każdym dniem stawał się coraz bardziej podobny do ojca. Wkrótce już tylko stary gospodarz, który przeszedł na dożywocie, Magnus, będzie miał śmiałość stawić mu czoło resztką sił, jaka jeszcze mu została. Staruszka zmęczona z powrotem siadła na krześle. Mąż, nie przestając ciskać przekleństw, zniknął w drzwiach, wyszedł w łagodną wiosenną noc. Kobieta w duszy odmówiła modlitwę, by tylko nie skierował się na Karlsgârd i dalej nie psuł krwi między sąsiadami. Przeczuwała jednak, że tym razem jej modlitwa nie zostanie wysłuchana. Zesztywniałymi palcami znów zabrała się za pracę. Powoli ssąc ziarnko grochu, wybierała zeschnięte resztki strąków i paprochy, rzucała je w ogień. Na ganku trzasnęły jakieś drzwi, to pewnie synowa próbowała wymknąć się po cichu.

Biedna Sigrid, zasłużyła na to, by zabrać ją na tańce, lecz rok żałoby na Storlendet nie dobiegł jeszcze końca, a od śmierci Erlenda niedobra choroba zawładnęła ich sercami i odebrała wszelką radość życia. Bendik zebrał w paradnej izbie kilku gospodarzy, a na dodatek dwóch oficerów. Przez jakiś czas siedzieli na trawie, przyglądając się tańczącym, w końcu jednak silniejsza okazała się pokusa ciepła bijącego od ognia na kominku i wzmacniających napitków. Zegar Karla powitał ich tykaniem, suchym i wyraźnym. A gdy tylko zamknęli drzwi za sobą, znaleźli się w o wiele spokojniejszym świecie. Na stole stała już przygotowana taca z karafką i małymi cynowymi kubkami Prawdopodobnie to Amelia osobiście przyniosła też słone owsiane ciastka i miseczkę pokrojonej na kawałeczki suszonej kiełbasy. Żaden z mężczyzn nie był głodny, lecz wielu wyciągnęło fajki i zaczęło obmacywać kieszenie w poszukiwaniu kapciucha z tytoniem. Bendik nalał każdemu odrobinę złocistobrunatnego płynu. - Za zdrowie tego domu! - Za zdrowie! Już pierwszy łyk poprawił nastrój. Opowiadano wesołe historie, po pokoju rozniósł się szczery męski śmiech. Któryś akurat wrócił z Bergen z wizyty u pewnej madame, inny zaskoczył właściciela dworu z jego żoną i barwnie opisywał, jak to tych dwoje skakało sobie do oczu. Pożartowano trochę z szalonych bab, aż wreszcie głosy przycichły i potoczyła się rozmowa o innych nowinach ze wsi. - Bendiku, szczęściarz z ciebie! Przybyłeś tu i zawładnąłeś złotem z samego Karlsgârd. - Tak, Amelia doprawdy też nie ma się czego wstydzić! Przepili do niego, a on, słysząc takie gadanie, poczuł się niepewnie. Co chcieli przez to powiedzieć? Jeden z gości pociągnął solidny łyk z kubka. - No tak, ale i ty masz się o co martwić! Rozpatrzyłeś się już za nowym małżeństwem dla Johanny? Bendik pociemniał na twarzy. - Tym nikt nie musi się zajmować, nawet ja. Johanna zrobi to, co sama zechce. - Tak, tak, pokazała już, co potrafi. Twarda z niej sztuka, to jasne. Nawet Erlend Storlendet nie mógł sobie z nią poradzić. Powinieneś rozejrzeć się za dojrzałym, zdecydowanym mężczyzną, który ma trochę doświadczenia. To byłby dobry mąż dla Johanny. Przydałby jej się ktoś taki, wspomnisz moje słowa.

- Nie zaprosiłem was do swego stołu, żeby rozmawiać o Johannie. Ton głosu Bendika się zmienił, mężczyźni wokół stołu z wyczekiwaniem zsunęli łokcie. Tylko ten, który mówił, potężny komandor porucznik, nie ustawał. - Mówię poważnie, Bendiku! Twoja córka to wciąż piękna kobieta w swoich najlepszych latach. A chociaż dzieciak jest słaby i chorowity, to przecież niczego innego nie można się spodziewać po tym włóczędze, z którym się związała. Wierzę, że odrobina nasienia lepszego mężczyzny wystarczyłaby... - Dosyć! Jeśli nie potrafisz lepiej się zachowywać przy moim stole, Johannesie Meierze, to odejdź stąd! Pozostali mruknięciem przyznali gospodarzowi rację, lecz wśród gości także nie było takiego, który w głębi duszy myślałby inaczej niż oficer. - Proszę o wybaczenie, jeśli to, co powiedziałem, było ci tak przykre, lecz dla ojca w twojej sytuacji... Moje słowa nie były niczym innym, jak tylko propozycją, Bendiku Karlsgârd. Minął już przeszło rok od śmierci mojej drogiej Eleonory, Panie, świeć nad jej duszą... Komandor porucznik wzniósł toast, Bendik przyłączył się do pijących. Wtedy z korytarza dobiegły odgłosy świadczące o jakimś zamieszaniu. Do izby wpadł Magnus ze Storlendet. - Co do... Słuchaj, starcze, kto cię tu zaprosił? Mężczyźni zaczęli się podrywać, nagle oficjalni, rzucając Bendikowi ukradkowe spojrzenia. On zaś lekko uniósł rękę. - Zaczekajcie, nikogo nigdy nie wygnano z Karlsgârd, jeśli przybywał z jakąś sprawą. - Ta twoja przeklęta dziwka... Siedzisz tu, u szczytu stołu, popijasz przeklętą hiszpańską gorzałkę, a mój syn... mój syn... Stary w pijackim żalu jął wygrażać pięścią. Stał w drzwiach, chwiejąc się na nogach, oparł się w końcu i przytrzymał starej komody, a gdy ją puścił, kierując w stronę grupy przy stole, na wpół osunął się na kolana. Z podniesioną ręką przedarł się aż do Bendika. - Dostaniesz za swoje, ty brudny przyjacielu mordercy! Przeklęty... Natychmiast go okrążyli, zmusili, by usiadł na krześle. Bendik natomiast nie ruszał się z miejsca w oczekiwaniu na to, co się stanie. Nie widział się z gospodarzem ze Storlendet od momentu, gdy podpisali umowę i szkuta zmieniła właściciela, i myślał już, że będzie to dostatecznie wysoka cena za spokój. - Szumowiny! Potomkowie piekieł! Ściągnąłeś nieszczęście na mnie i na moją rodzinę!

- Zamknij gębę, Magnusie, zanim naprawdę ściągniesz na siebie nieszczęście! I tak już za dużo powiedziałeś, Bendik może cię pociągnąć na ting za samo takie... - Nie, pozwólcie mu, niech powie to, co ma do powiedzenia. Tyle złości i żółci w ciele może przyprawić go o chorobę. Niech to z siebie wyrzuci - spokojnie rzekł Bendik. Stary gospodarz ze Storlendet przez chwilę przypatrywał mu się zmieszany, oszołomienie wywołane wódką spowiło jakby welonem wzrok i mowę. Wreszcie jednak zdołał się jakoś, pozbierać i wykrzyczał nową serię przekleństw. - To Erlend powinien zapraszać do stołu tu, na Karlsgârd, to on powinien siedzieć na tym miejscu tłusty i dumny, proponować najlepszą we wsi zagraniczną wódkę. Ale ta dziewucha, z którą się ożenił, ta mała... Bendik przerwał mu: - Dosyć tego, ani słowa o Johannie, jeśli chcesz wyjść stąd o własnych siłach. A komandor porucznik zacisnął pięści na znak wsparcia dla Bendika. Magnus Storlendet położył ręce na stole i ukrył w nich głowę. Trząsł się na całym ciele. Mężczyźni popatrzyli na siebie. Owszem, dotknęła go wielka tragedia, lecz nie potrafił dźwigać jej w sposób budzący szacunek. - Szkoda starego - szepnął któryś. - Jeden syn nie żyje. Najmłodszy, żonaty, nie umie zapewnić dziedzictwa. Chora stara baba. - Bóg ma widać Z tobą wiele niezałatwionych spraw, Magnusie Storlendet. - Przeklęte niech będzie wszystko... Magnus Storlendet podniósł głowę i popatrzył Bendikowi prosto w oczy. - Przekonasz się na własnej skórze, że tu, we wsi, wielu jest takich, którzy mają możnych przyjaciół i mogą uczyć na ich wsparcie. Przekonasz się o tym, Bendiku Karlsgârd, jeśli nie rozliczysz się za wszystko, co zrobiła twoja córka! Teraz Bendik podniósł się pobielały na twarzy. - Dość już tego, Magnusie Storlendet, zapomnę o tym, co powiedziałeś, bo masz prawo rozpaczać i przeklinać, lecz nie wolno ci tu przychodzić i ubliżać Johannie. Nie myśl sobie, że ona lekko to przyjęła. Owszem, straciłeś syna, lecz ja także poniosłem stratę, Magnusie Storlendet. Wieśniak zamrugał oczami, znów zaczynała ogarniać go wściekłość, lecz tym razem silne ręce wyprowadziły go za drzwi. - Jeśli będziesz chciał kiedyś poważnie ze mną porozmawiać, to przyjdź bez wódki za pazuchą - zawołał za nim Bendik.

Miły nastrój w izbie zgęstniał, mężczyźni prędko opróżnili kubki i zaczęli się rozchodzić. Bendik ściszonym głosem życzył im przyjemnego wieczoru, słyszał jednak, że nawet grajek pod oknami ucichł. Do pokoju wemknęła się Amelia, z włosami rozwianymi od tańca z parobkami i gospodarzami. - Co się stało, Bendiku, czego on tu chciał? Czy skończy się to czymś złym? Bendik pociągnął żonę na kolana, ukrył twarz w jej włosach. Pachniały słodko, potem i różaną wodą. - Moja kochana... przepełnia go gorycz i złość. Może ma słuszność, może nie powinniśmy byli... - To prawda, ale co się stało, to się nie odstanie. Widziałeś zresztą, ilu ludzi przyszło. Pół wsi brało udział w zabawie. Nie mogą nas osądzić za coś, w czym sami uczestniczyli. - Masz rację, a Storlendet i tak wydało na nas wyrok, nawet gdybyśmy przez resztę życia chodzili w pokutnych workach i posypywali głowy popiołem. - Złożyliśmy już dostatecznie dużą ofiarę. Erlend Storlendet nie jest wart takiego żalu. Słowa Amelii były jak na nią niezwykle gorzkie, Bendik znalazł w nich jednak pewną pociechę. On często myślał tak samo. - Musimy ją wspierać, to się jeszcze nie skończyło. Johanna i jej dziecko wciąż nie są wolni od wstydu. Nie będzie z tym spokoju, dopóki nie znajdzie sobie dobrego męża. - Na pewno tak jest, sądzę jednak, że ona wciąż myśli o Ravim. Widzę to po niej. Ma w oczach ten wyraz wiecznej tęsknoty, tak straszną udrękę... - Lepiej by było, gdyby umarł - szepnął Bendik schrypniętym głosem. - Bóg pokara nas za takie myśli. - Tak, lecz mimo wszystko... Johannes Meier ją chce. To solidny człowiek. - Komandor porucznik? Ale przecież on jest stary, ma tyle lat co ja! Bendik uśmiechnął się lekko. - To przecież żaden wiek. Od dwudziestu lat się nie - zmieniłaś, moja Amelio. - Ty też nie, mój mężu. Tyle tylko, że tej wiosny nie zrobiłeś ani jednej fujarki. Bendik wstał, podniósł żonę i mocno chwycił ją pod kolanami i za ramiona. Rozbawione oczy błysnęły. - Doprawdy, to musimy zmienić! Z haka przy kuchennym ganku złapał chustkę służącej i pociągnął Amelię za sobą w chłód nocy. Ptaki przestały już śpiewać, z miejsca tańców dobiegał jedynie pomruk głosów i

od czasu do czasu jakiś okrzyk na pożegnanie. Zabawa dobiegła końca, być może Magnus Storlendet, odchodząc, zabrał ze sobą śmiech do kieszeni. Bendik nie zamierzał jednak tym się teraz martwić, zbiegał ścieżką na tyłach gospodarstwa i nie puszczał gorącej dłoni Amelii. Gdyby ktoś ich zobaczył, pomyślałby, że to któraś ze służących z Karlsgârd rusza w tę majową noc na spotkanie nieszczęścia. Drzewa wyrosły, wznosiły się teraz nad nimi wysokie jak dom, każdego roku przybywało siewek. Wielu ludzi wspominało Bendikowi, że wierzbowe zarośla wkrótce zagrodzą drogę przez kładkę, że powinno się je wyrąbać i oczyścić teren, on jednak opędzał się od takiego gadania, nie chciał słuchać i wkrótce wszyscy chyba zrozumieli, że to niewielkie miejsce nad rzeką, latem na poły skryte wśród liści, jest czymś szczególnym dla gospodarza z Karlsgârd. Mężczyźni podśmiewali się z niego z tego powodu, niektóre kobiety także, lecz u większości niewiast zyskiwał sobie dodatkową sympatię za takie romantyczne wymysły. Właśnie tutaj zabrał żonę. Amelia nie mogła oprzeć się wrażeniu, że zaprosił ją na wędrówkę w czasie i wrócił jej postać młodej dziewczyny przynajmniej na jeden wieczór. Czuła się jak huldra, jak leśna boginka, gdy powolnym ruchem rozwiązywała czepiec, pozwalając włosom spłynąć na tętniącą uderzeniami serca pierś pod suknią. - Piękniejsza niż kiedykolwiek - szepnął Bendik z uśmiechem. Amelia leciutko odrzuciła głowę, oczy patrzące na męża błyszczały. Właśnie tutaj, kiedyś, dawno temu, przychodzili na potajemne schadzki. Tu została spłodzona Johanna. Tu Amelia przychodziła płakać wtedy, gdy myślała, że Bendik jest jej przyrodnim bratem. I tutaj przyszli w pierwszą noc, kiedy mogli się już kochać za Bożym przyzwoleniem. - Wiem, o czym marzysz, Amelio... Pomyślałem... może właśnie dziś jest ta noc. Księżyc w pełni, a dookoła nas wszystko rośnie... Amelia długo mrugała, aż w piersiach poczuła ból. Rozmawiali o tym przez wiele lat, ostatnio jednak żadne z nich nie wspominało o dojmującej tęsknocie. A mimo to on dostrzegał jej rozpacz, skrywany płacz wśród radości, gdy pomagała jakiemuś dziecku przyjść na świat. Gdy kobiety z sąsiedztwa głosem takim, jakby obwieszczały nadejście dnia sądu, wyjawiały, że są przy nadziei. I gdy przychodziły z prośbą o radę, by nie mieć dziecka.

Amelia zawsze spieszyła im z pomocą, lecz nigdy nie robiła tego z lekkim sercem, a niektóre nawet odpędzała twardymi słowami, uważając, że zapominają o swoim obowiązku i nakazie Bożym, nie chcąc urodzić dzieci, które zesłał im Pan. - Chodź, usiądź tutaj, tu nie zmarzniesz. Bendik ściągnął z grzbietu długą kurtkę i rozpostarł ją przed Amelią na trawie. Potem z uśmiechem wyciągnął nóż. Stal zalśniła w blasku księżyca i zaraz Bendik znalazł giętką, młodą gałązkę, wygiął ją lekko i odciął dwoma prędkimi ruchami noża u nasady. - Usłyszysz jeszcze, jak gram - uśmiechnął się w półmroku. Amelia westchnęła zadowolona, wyciągnęła rękę i pogładziła go po karku. Pracował zwinnymi, szybkimi ruchami, robił delikatne nacięcia, rękojeścią noża ostukał korę, ściągnął ją. Zrobił głębokie nacięcie w białym soczystym drewnie, zaostrzył fujarkę. Jeszcze kilka małych dziurek i była gotowa. Wsunął ją do ust, zwilżył śliną. Amelia patrzyła na miękkie wargi otulające ustnik instrumentu i naprawdę musiała wziąć się w garść, żeby natychmiast nie obsypać męża pocałunkami. Melodia była cicha, nieco dziecinna, rozbawiona i beztroska. Bendik, grając, przymknął oczy, a ona mocno się do niego przytuliła. Wówczas ton nieco się odmienił, stał bardziej kruchy i jakby cieplejszy, przepojony tęsknotą. Wsunęła mu rękę pod koszulę, dotknęła gładkiej, ciepłej skóry. Odnalazła silny bark, pogładziła mięśnie i szukała dalej. Wyczuwała każdą nieregularność, każdą znajomą linię. Wreszcie odłożył fujarkę, Amelia miała wrażenie, że oczy błyszczą mu bardziej niż z samej tylko namiętności. Przygarnął ją mocno do siebie, usłyszała, że z trudem przełyka ślinę, lecz żadne z nich nie śmiało nic powiedzieć. Jakby dokonując rytualnego obrządku, rozwiązał sznurówki przy staniku sukni i wstążki przytrzymujące spódnice. Wierzbowe zarośla pochyliły się nad nimi, skrywając przed ciekawskim księżycem. Płynący w pobliżu strumyk szemrał wesoło, lecz w niczym nie przeszkadzał. Bendik całował linię prowadzącą od ust żony w dół, ocierał się ogolonymi policzkami o skórę. W Amelii rozgorzał teraz ogień, którego zgasić nie była w stanie nawet wilgotna majowa noc.

Czuła Bendika tuż przy sobie i nie pragnęła już żadnych przerw, żadnych pieszczot. Tuliła się do niego tak mocno, że nie pozwalała nawet, by rozdzieliły ich jego ręce. Zmusiła, by przysunął twarz do jej twarzy. Z łagodnym westchnieniem poczuł, jak ona porusza biodrami i otula go miękkością i ciepłem, które całkiem go pochłonęło. Amelia miała wrażenie, że szmer płynącej w strumieniu wody przenika ją i pociąga w wir oszołomienia Dookoła pachniało wschodzącą trawą i ziemią, której twardość Amelia odbierała jak dotyk bezpiecznej, potężnej, unoszącej ją dłoni. Z każdym ruchem wciskała się w ziemię coraz mocniej i nie mogła oprzeć się przeświadczeniu, że nie ma nic słuszniejszego, niż leżeć tu tak w momencie stworzenia i być może skraść maleńką odrobinę potężnej siły, która co roku sprawia, że ziemia wydaje plony. Na poddaszu było przytulnie i ciepło. Wciąż jeszcze co wieczór zamykano okiennice w oknie pod dachem. Kołyska Benjamina stała zwykle przy szerokim łóżku, tej nocy jednak Amelia ustawiła ją przy posłaniu najstarszej służącej. Johanna zrozumiała, że matka wie, jak niespokojne były jej ostatnie noce. Dziecko płakało i krzyczało, paskudny kaszel wciąż mu zagrażał. Johanna wprost bała się kłaść synka do łóżka i przez pół nocy nosiła go na rękach. Mały jednak dobrze jadł, chociaż na widok owsianki wymachiwał z irytacją zaciśniętymi piąstkami i uderzał w krzyk, gdy tylko poczuł jedzenie w ustach. - Ząbkuje - stwierdziła najstarsza sługa. Była podeszłą w latach wdową, która sama wydała na świat ośmioro dzieci. Troje z nich przeżyło i od dawna zajmowało się własnymi troskami i własnym potomstwem. Proste wyjaśnienie niepokoju dziecka Johanna przyjęła z ulgą. I wreszcie przystała na to, by kobieta choć przez parę nocy zajęła się Benjaminem. Teraz miała nadzieję, że się wyśpi, bo wino i wesołość zakryły jakby tłumiącą zasłoną wszelkie troski. Gdy tylko jednak została w izdebce sama, poczuła, jak wszystko powraca. Melancholia przemieszana z wiecznie dręczącym niepokojem. Sama nie mogła tego pojąć, czegóż więcej miała się bać? Los synka spoczywał w ręku Boga. Nawet gdyby wypłakała sobie oczy i pogryzła wargi do krwi w wiecznym niepokoju, jemu i tak nie pomogłoby to ani odrobinę. Najlepsza rzecz, jaką mogła zrobić, to rzucić się w wir pracy, czynić wszystko, co w jej mocy, by ulżyć innym. Na Vildegârd można było odpokutować za wiele grzechów i chociaż Johanna nie traktowała wcale swego zajęcia jak ofiary, to jednak ciężka praca zawsze umniejszała jej strach, łagodziła choć trochę bezsensowny smutek.

Jutro wypada sobota, nie pójdzie więc na Vildegârd. Umówiła się z dziewczętami, że razem posprzątają po gościach, a może wybierze się do wsi przy kościele kupić trochę śmietankowych wypieków gospodyni z Do - sen? Później zaś przyjdzie niedziela, nabożeństwo i zamieszanie. Nie bała się już tych dni, gdy gromadziła się cała wieś. Najgorzej było, zanim pastor wprowadził ją do kościoła i oczyścił z wszelkich win i grzechów, ciążących na niej jako położnicy bez męża. Teraz ludzie powoli znajdowali inne tematy do rozmów, Johanna jednak wciąż czuła na sobie ich spojrzenia, słusznie lub nie, i wiedziała, że do końca życia zawsze znajdzie się ktoś taki, kto nie zapomni, że ona jest tą Johanną, która sprowadziła nieszczęście na samą siebie i na swego męża, gdy opuściła dom wraz z obcym czarnowłosym synem mordercy. Ravi... W piersiach ją zakłuło, zorientowała się, że nawet za sprawą wina nie potrafi się bronić. Jego obraz pojawił się pod powiekami, nie miała sił, by go odepchnąć. W pełni ubrana położyła się na szerokim łóżku, przymknęła oczy. A więc tak on się czuł. W taki sposób walczył, kiedy upijał się, by ulżyć cierpieniom, lecz stwierdzał, że bezwolne koszmary łatwiej przenikają przez skórę, gdy alkohol otumani ciało. Leżała wyciągnięta na łóżku i czuła ciężkie łzy, powoli spływające po policzkach. Bezgłośny płacz, który ani nie oczyszczał, ani nie przynosił ulgi, dawał jedynie wyraz tęsknocie, która wciąż tak strasznie jej dokuczała.

ROZDZIAŁ IV Z workiem przewiązanym w pasie i obiema rękami swobodnymi kobieta zeskoczyła na pokład. Łódź była duża i stabilna, ledwie się zakołysała, gdy ciężkie buty zadudniły na deskach. - Ostrożnie, dziewczyno, to już i tak dostateczne nieszczęście mieć kobietę na pokładzie... - Zamknij gębę, niewolniku wioseł, przecież wiem, jak cieszy cię ta odrobina gorzałki, którą dostałeś! Posłała mu kilka zielonych błyskawic i usiadła wygodnie na tylnej ławeczce. Łódź była szeroka, mocna, z miejscem na ładunek zarówno na dziobie, jak i na rufie. Dwie pary wioseł sprawiały wrażenie trudnych do okiełznania, lecz mężczyźni chwycili je nawykłymi dłońmi i zaczęli wiosłować. Nie było wiatru, który mógłby im pomóc, zanim jednak wypłynęli na środek fiordu, zmarszczki na zielonej wodzie obiecywały wsparcie w żegludze. Utkwiła wzrok we wznoszących się dokoła potężnych szczytach, z każdym poruszeniem wioseł łódź sunęła coraz dalej ku środkowi głębokiego fiordu. Helena nie była przygotowana na lęk, jaki ją ogarnął. Pływała już przecież wcześniej łodzią! Lecz nigdy nie po takim potężnym fiordzie, nigdy tak daleko od brzegu... i nigdy w otoczeniu huczących wodospadów, stromych skalnych ścian, pod niebem w kolorze ostrego błękitu, jakiego wcześniej nie widziała. Jej uwagę przykuły głębokie rysy, w niektórych miejscach lawiny utorowały sobie drogę w dół zboczy, łamiąc las i zamiatając brudny lód niczym olbrzymia miotła. Helenę przeniknął dreszcz. Odgłosy tamtej lawiny wciąż brzmiały w jej uszach, a kiedy wielki nawis śnieżny oderwał się od szczytu przy fiordzie, skuliła się z krzykiem. Mężczyźni również na moment znieruchomieli, przyglądając się potwornym masom kamienia i lodu. - Dobrze, że nie popłynęliśmy wzdłuż brzegu - mruknął jeden. Usiedli wygodniej na ławeczkach, stapiając się jakby bardziej w jedno z łodzią. Helena wiedziała, że lawina nie może ich dosięgnąć, znajdowali się zbyt daleko od brzegu, coś jednak w zachowaniu wioślarzy sprawiło, że zdrętwiała ze strachu. Wreszcie zrozumiała. Masy śniegu wpadły do wody ze strasznym hukiem, woda rozprysnęła się na wszystkie strony. Na spokojnej zielonej tafli wody utworzył się półokrąg fal, które rozchodziły się coraz dalej, zbliżając się ku nim.

Mężczyźni paroma mocnymi ruchami wioseł odwrócili łódź. Ustawili ją ukośnie dziobem do miejsca, w którym zeszła lawina. Drewno ciężko westchnęło, gdy pierwsza fala dosięgła łodzi, a Helena rozłożyła ręce, wczepiając się w burtę. - Siedź spokojnie, kobieto, to nic takiego! Łódź zaczęła się kołysać, Helena poczuła mdłości podchodzące do gardła, musiała nawet przechylić się przez burtę. Mężczyźni wybuchnęli śmiechem. - Baba z lądu, to dopiero będzie żona dla nieszczęsnego rybaka! I te włosy, rude jak ogień! No, ale chociaż do niczego innego się nie nadajesz, to pewnie potrafisz ogrzać w łóżku! - Ja... nie wybieram się., do żadnego rybaka. Rozśmieszyła ich pobladła twarz młodej kobiety, gniew bijący z oczu. Wiedziała, że posłali niejedno pożądliwe spojrzenie na jej zadek, kiedy tkwiła przewieszona przez burtę. Teraz postanowiła się odgryźć, z dumnie podniesioną głową ciskała jedno przekleństwo za drugim. Mężczyźni znów zaczęli się śmiać, zakasali rękawy, wystawili ręce do słońca, pod szorstkim samodziałem uwypuklały się mięśnie. Helena odwróciła głowę. Łódź zostawiała za sobą wąski biały pas piany, ścieżkę, którą Helena nigdy nie wróci. Nikt nie zainteresował się kobietą w szarym stroju, która na trzęsących się nogach wysiadła z łodzi przy Dosen. Ostatnimi czasy wielu ludzi przybywało i odchodziło. Wioska przywykła do widoku nowych obcych twarzy, zjawiających się około wiosennego tingu. To prawdopodobnie jedna ze spóźnialskich albo służąca, która najęła się do pracy w którejś z okolicznych zagród. Gdy jednak spytała o Karlsgârd, wielu baczniej się jej przyjrzało. Tam chyba dość mieli dziewek służących i parobków, wszyscy w dodatku wiedzieli, że Bendik karmi za darmo wiele gąb. Ta stara wrona, najstarsza służąca, na co mogła się przydać, pokręcona reumatyzmem i słaba? A parobek, który przed kilku laty stracił rękę we młynie, dostawał całą wypłatę za połowę pracy. - Masz dokument? Nie możemy ryzykować, żeby kręcili się tu po okolicy włóczędzy! Helena cofnęła się o parę kroków. - Jeśli nie chcecie zachować się na tyle przyzwoicie, żeby wskazać mi drogę, to sama ją znajdę! Odwróciła się na pięcie, rozgniewana, ledwie powstrzymując ochotę, by nie uderzyć zarozumiałego młodego człowieka. Być może jednak nie warto ryzykować. Zawołał za nią:

- Do góry, drogą za kościołem! Wystarczy nią iść. Karlsgârd widać tam daleko za wzgórzem. Zmrużyła oczy, spoglądając we wskazanym przez niego kierunku, i zobaczyła jasne zielone dachy. W przejrzystym powietrzu widać też było unoszącą się prosto w niebo cienką smużkę dymu. Najwidoczniej zagroda położona była iście po królewsku, i z tego, co widziała, musiało to być zaiste wspaniałe gospodarstwo. Ruszyła przed siebie. Co ona tam powie? Wydmuchała nos, wytarła go rękawem. Będzie, co ma być. Właściwie nie miała tu do załatwienia żadnej innej sprawy poza przekazaniem Johannie wieści, że od tej pory naprawdę jest już wdową. Nie odczuwała przy tym triumfu, bo teraz żadna z nich nie mogła już dostać Raviego. Helena snuła wiele nieprzyjemnych myśli o Johannie, zwłaszcza wtedy gdy twarz Raviego wyraźnie jaśniała miłością. Wiedziała także jednak, że tych dwoje nie zostało stworzonych dla siebie, że on pozwolił jej odejść, i to więcej niż raz, ona zaś stawiała mu wymagania, jakich Ravi nigdy nie mógł spełnić. Głupia gęś! To także jej wina, że Ravi spoczywa teraz przygnieciony lawiną błota. Helena nie zatrzymała się przy furtce, tylko zdecydowanym, pewnym krokiem ruszyła do drzwi najokazalszego budynku. Był to piętrowy dom, po części obity deskami na zewnątrz, miał też aż cztery symetrycznie rozmieszczone okna Prosty ganek biegł wzdłuż jednego długiego boku, a na jego końcu widać było pięknie rzeźbione drzwi Przy futrynie błyszczała mosiężna kołatka. Już chciała jej użyć, gdy przez podwórze nadszedł młody człowiek z naręczem jałowca na opał. Prawdopodobnie za węgłem były kuchenne drzwi. - Niczego nam nie trzeba! - zawołał do niej. - Wszystko, czego potrzebowaliśmy, dostaliśmy wczoraj, dziękujemy. I czy gospodarz nie mówił, że macie się raczej tu nie kręcić? - Ja niczego nie sprzedaję! Nie jestem też włóczęgą. Chciałabym porozmawiać z gospodynią, jeśli ona nosi imię Johanna. - Nie, tak nie jest, panią na Karlsgârd jest wciąż Amelia, ale jej córka nazywa się Johanna, a ją możesz znaleźć tam, w domu ognia. Rzucił drewno na ziemię i ruszył za Heleną w odległości kilku kroków. W końcu wyprzedził ją i wszedł do niewielkiego budynku położonego w pewnym oddaleniu od innych. - Johanno, jest tu jedna, która chce z tobą mówić. - Czy to coś pilnego? - rozległ się głos jakby zza obłoków buchającej pary.

- Nie, nie wygląda na to. - No, to poproś, żeby była cierpliwa, zaraz przyjdę. Muszę tylko przełożyć to do słoiczków... Wkrótce zarumieniona Johanna wyszła na dwór. Mrużyła oczy zaczerwienione od oparów ziół, u nasady włosów perlił się pot, wystrzępiona bluzka była mokra, a z łokci kapała woda. Prędko wytarła błyszczące od tłuszczu ręce w płócienny fartuch. Helena przerażona wpatrywała się w tę kobietę. Wyobrażała sobie żonę Raviego jako bladą, elegancką panią o ostrym spojrzeniu, w białym koronkowym kołnierzyku. A oto stała przed nią osoba, nie zważająca na to, że twarz ma powalaną sadzą, a ręce umazane łojem, ani też że bluzka podsunęła się tak, że między wstążkami widać było pół piersi. - Kim ty jesteś? Jeśli szukasz pomocy, to musisz iść na Vildegârd. Ja gotuję dzisiaj maści i mam mało czasu. - Ja... nie chciałabym przeszkadzać, mogę zaczekać, aż pani skończy. Ale przynoszę ważne wieści. Helena wzięła się mocno w garść, szok na widok prawdziwej Johanny wymazał z jej głowy wszystkie poprzednie obrazy. Nie mogła powstrzymać języka i wypaliła: - Czy ty naprawdę jesteś Johanna? - Oczywiście! Mówisz tak, jakbyś spodziewała się królowej Saby, dziewczyno. - Niech pani mi wybaczy... ale tak jak mówiłam, przynoszę ważne wieści. Potem zaraz sobie pójdę. - Tu, na Karlsgârd, nie oddalamy posłańców bez gościny. Chodź, usiądź tutaj, wysłucham cię, dziewczyno. Helenę bardzo irytowało to, że nazywa się ją dziewczyną. Wszak ta kobieta nie jest wcale od niej dużo starsza! Oczywiście różnią się od siebie, Johanna jest bardziej władcza i w ogóle, lecz patrząc na Helenę nikt nie mógł powiedzieć, że upłynie jeszcze kilka lat, zanim rozpocznie się jej dorosłe życie. - Jestem Helena. Znałam Raviego. Właśnie dlatego... dlatego tu przyszłam. Wesoły uśmiech zamarł Johannie na ustach. Dłonie mocujące się z wstążkami fartucha nie mogły ich rozwiązać. - Co ty mówisz? Przychodzisz od Raviego? Czy on jest chory? Co się stało? Chyba go nie złapali i znów nie zamknęli? Heleną szarpnął jej własny ból, pięści się zacisnęły. Odwróciła głowę i twardo powiedziała: - On nie żyje.

Jęk Johanny aż zaświdrował w uszach. - Nie żyje? To niemożliwe, to... Johanna poderwała się, pobiegła przez podwórze, wpadła na ścianę, wtuliła się w nią i ukryła twarz. Stała tak przez chwilę, a Helena w tym czasie nie śmiała nawet drgnąć. Nie wiedziała, czy ta kobieta pobije ją do nieprzytomności, czy też uciekła w napadzie histerycznego płaczu. Nic się nie działo. Johanna wyprostowała się, gestem kazała odejść parobkowi, który ze zdumieniem obserwował jej zachowanie. Z podniesioną głową przeszła przez podwórze do Heleny. - Jesteś całkiem pewna? Helena spodziewała się takiego pytania. Huk mas ziemi, które stały się grobem Raviego, wciąż dźwięczał w jej uszach. Kiwnęła głową. - Widziałam na własne oczy. To była lawina. - Lawina? Helena znów lekko skinęła głową. Opowiedziała o wizjach Raviego, o tym, że całkiem oszalał, że musiał przestrzec ludzi, mieszkających w zagrodach pod Svarteberg, i o tym, że mu nie uwierzyli. - Podpalił więc trzy zagrody... - Co takiego? Ravi podpalił... - ...żeby wygnać tych głupich chłopów z ich zawszonych chałup. Tak, tak, udało się. Wybiegli z chat, żeby nosić wodę, ratować zwierzęta, wyprowadzić starców. Na pewno usłyszeli hurkot dobiegający z gór, poczuli, że ziemia trzęsie się pod stopami. Uciekli przed lawiną, przynajmniej większość z nich. - Ale dlaczego... - Kiedy schodziła lawina, Ravi nawet nie próbował się wycofać - wyszeptała cicho Helena. - Stał tylko, widziałam zapaloną pochodnię aż do chwili... gdy zwały błota go zabrały. Johanna osunęła się na ziemię. Nie chciała uwierzyć, że to może być prawda. Gdyby ktoś powiedział jej, że Ravi został zastrzelony przez dragonów, gdyby gardło poderżnął mu kompan od wypitki czy zakłuł nożem któryś z rozgniewanych bywalców kościoła, wtedy być może by uwierzyła. Lecz że zginął podczas katastrofy wywołanej przez siły przyrody, z tym pogodzić się nie mogła.

- Ach, mój Boże! Helena skubała worek. - Ach, dobry Boże... Helena nie wiedziała, czy powinna odejść, czy Johanna całkiem zapomniała, że nie jest sama. Kobieta kołysała się, szeroko otwartymi oczyma patrzyła gdzieś przed siebie. Parobek zawołał do nich niepewnym głosem: - Co się stało? Czy mam sprowadzić Amelię? - Tak! - wrzasnęła Helena, a on pobiegł co sił w nogach. Amelia nadbiegła, wysoko unosząc spódnice, jasna suknia była stanowczo zbyt wytworna w taki zwykły wtorek, lecz pani na Karlsgârd niewiele sobie z tego robiła. Ona nie stroiła się po to, by pokazać się ludziom przybyłym na nabożeństwo, tylko żeby podobać się własnemu mężowi, poszeptywano ze źle skrywaną zazdrością. - Johanno, co się stało, kto to jest? - Mamo, Ravi nie żyje... - Nie! Piękna kobieta zasłoniła usta dłonią. Była jasnowłosa i drobna, ubrana jak wielka dama wysokiego rodu. To ją musiałam sobie wyobrażać, pomyślała Helena. W sercu zakłuło ją, gdy młodsza z pań na Karlsgârd przytuliła się do matki, szukając u niej pociechy i wsparcia. Ale na twarzy Amelii widać było jedynie wielką troskę o córkę. - Moja droga... to straszna wiadomość, trudna do zniesienia, ale... przecież i tak już wcześniej go utraciłaś, prawda? Helena usunęła się, nie chciała tak stać i się narzucać. W dodatku ją także piekły oczy. Zacisnęła pięści, zwiesiwszy ręce wzdłuż boków. Pomyślała, że doprawdy ona ma więcej powodów do płaczu aniżeli ta młoda kobieta, której niczego nie brak. Parobek pogwizdywał cicho nad kamieniem do ostrzenia. Sprawdzał kolejno sierpy i kosy, wszystko musiało być gotowe i naprawione przed sianokosami i żniwami. Dzień świętego Jana zbliżał się już wielkimi krokami, za miesiąc będzie już być może kosić się pierwszą trawę. Helena wdała się w pogawędkę, chłopak wydawał się miły i bezpośredni. Nie mogła się powstrzymać, poruszyła głową i pokazała mu parę nagich łydek, gdy siadała na beczce pełnej wody potrzebnej przy ostrzeniu. Pokrywa zatrzeszczała pod jej ciężarem, lecz wytrzymała. - Od dawna tu jesteś? Skinął głową, w zębach obracał drzazgę. Silne dłonie wbijały kolki między żelazo a rękojeść, a potem owijały je cienkimi witkami.

- Od chłopięcych lat. Jak już się raz dostanie miejsce w tej zagrodzie, to nie wypuszcza się go z rąk. - Gospodarze to dobrzy ludzie? - Oczywiście, lepszego miejsca długo by szukać. Nie, niczego nam nie brakuje. Widzisz, że wcale nie jestem chudy, nawet teraz na przednówku? Przyłączył się do jej gry, zdjął kurtkę i zarzucił ją tylko na szerokie ramiona i nagą pierś. Chichocząc, nie przerywał roboty. - Nie ciekawi cię, kim jestem? Parobek podniósł głowę, wyjął drzazgę z wąskich warg i zmrużył oczy. - Przypuszczam, że wkrótce się tego dowiem. Helena prychnęła. Nie zamierzała pozwalać mu dłużej na wyniosły śmiech. Z wielką śmiałością pstryknęła go w pośladek. - Na pewno jeszcze porozmawiamy, parobku. Zostanę tu do wieczora. Parobek mruknął coś i jakby skurczył się w sobie pod wpływem jej bezczelnego gestu. - Na Boga, cóż to za kobieta... Johanna na pewien czas skryła się przed światem. Nikt nie wiedział, co robi, czy płacze w swoim pokoju, czy nie. Zabrała z sobą Benjamina. Najstarsza służąca miała wątpliwości, czy słusznie jej na to pozwalają, lecz Amelia była spokojna. - Ona zniesie i to, nasza Johanna. Nie jest z tych, które poddają się smutkowi. Na pewno dobrze zajmie się dzieckiem. I rzeczywiście, kiedy zeszli na wieczerzę, Johanna wyglądała świeżo i szła z podniesioną głową, Benjamin zaś był ubrany w swoją najlepszą koszulkę. Helena siedziała przy ogniu i piła z wielkiego kubka. Johanna poczuła zapach herbatki zaparzonej przez matkę, był to napar z dziurawca i melisy. Na pewno Amelia dodała też dużą łyżkę miodu albo nawet kupnego cukru. Helena sprawiała wrażenie, jakby cieszyło ją takie goszczenie, zdjęła z siebie koszulę i buty, siedziała teraz owinięta w niedzielną spódnicę którejś ze służących. Na stopach miała kapcie Amelii, te kożuszane, bez twardych podeszew, te, które pani na Karlsgârd nosiła w domu, gdy wieczory robiły się chłodne. - Heleno, musisz mi wybaczyć, nie podziękowałam ci nawet za to, że przyniosłaś mi wiadomość. Jest wiele rzeczy, o których musimy porozmawiać. Rozumiem, że znałaś Raviego? W tym krótkim pytaniu kryło się tyle treści, a Helena wyczuwała każdy odcień niepewności Johanny. - Tak, znałam go bardzo dobrze. Jak żona.

Johanny nie zaskoczył upór i złość, za których sprawą słowa Heleny wydały się takie twarde. Amelia zdrętwiała przy stole, który nakrywała na cztery osoby. - To ja byłam jego żoną - rzekła Johanna ostrzegawczo. - A to syn Raviego. Nazywa się Benjamin Ravi. - Biedne dziecko - odparła Helena beztrosko. Zerknęła tylko przez moment na gaworzącego malca, który usiłował wyrwać się z ramion matki i dosięgnąć żyrandola. Johanna posadziła chłopczyka na czerwonym dywanie i przyciągnęła krzesło bliżej paleniska, przy którym siedziała Helena. - Nie bój się. Wiem, że go zawiodłam. Ty™ ty, jak przypuszczam, byłaś przy nim, gdy znalazł się w potrzebie. Słowa te nie świadczyły o zbyt wielkim zaufaniu i Helena poczuła, jak wzbiera w niej gniew. Wszystko, co mówiła ta kobieta, pomimo jej łagodnego głosu, uznała jedynie za drwinę. Nie przypuszczała, że tak będzie myśleć, wszak chwile spędzone z Ravim nie były niczym innym niż właśnie tym: pociechą w potrzebie. Wiele razy ona sama odsuwała się od niego, a jednak bardzo ją to zapiekło. - Czy ty naprawdę go kochałaś, skoro mogłaś tak po prostu odejść od niego razem z jego dzieckiem? Johanna drgnęła przestraszona. Ta obca młoda kobieta była w istocie bardzo bezpośrednia, a nic w niej nie skłaniało do zwierzeń, do otwartego ukazania ran. - A ty? Helena potrząsnęła głową, włosy już jej wysychały. Krótko obcięte, sprężyste, kręciły się przy uszach. - On był dobry, na swój sposób. Nigdy nie było trudno nim rządzić. Teraz Johanna spuściła wzrok, zapatrzyła się w swoje ręce. - Wobec tego potrafisz rządzić lepiej niż ja, Heleno. - Może i tak - odparła młoda kobieta, wstając. Amelia skończyła już robić swoje, lecz stała niczym nieruchomy cień, skubiąc frędzle na brzegu bieżnika. - Jesteście dobrzy, bo dajecie mi jedzenie, chociaż jestem tylko dziwką, która widziała śmierć twego męża, Johanno. - Nie mów tak - wtrąciła się Amelia. - Usiądź teraz i jedz, Bendik widać trochę się spóźni. Johanno, czy możesz poprosić, żeby jeszcze raz zadzwonili? Na podwórzu dzwonek Karlsgârd zaintonował wieczorną piosenkę. Bendik jednak się nie pojawiał, trzy kobiety same więc zabrały się do posiłku, którego głównym daniem była ryba. Na stół wystawiono także dobre masło i cieniutkie podpłomyki, a także cienkie placki,

w które można było zawinąć gotowaną rybę, słoną i dość twardą, przyprawioną suszoną arniką i pieprzem, o wiele smaczniejszą niż lekko mdła owsianka, którą woleli parobcy i dziewczyny służące. Helena skrzywiła nos. Amelia podsunęła jej więc zimne kotlety z mielonego mięsa i jajek. - Nie myśl sobie, że chcemy cię przesłuchiwać, ale tak wielu rzeczy chciałybyśmy się dowiedzieć. - No, to pytajcie - odparła Helena z pełnymi ustami. - Chciałabym dowiedzieć się nowin ze wsi, z Âl. - O, tam wszystko jest chyba tak jak przedtem. Mają nowego pastora i chyba jakiegoś nauczyciela. No i Torkjell Villand został ukarany? - Ukarany? Za co? Johannie serce podskoczyło w piersi. - Za to, że nie przypilnował więźnia, który siedział u niego w areszcie - uśmiechnęła się Helena chytrze. - To samo pewnie dotyczy lensmana. Ravi uciekł bez najmniejszego trudu. - Wy dwoje... razem? - Długo razem mieszkaliśmy - kiwnęła głową Helena. Czyżby wyraz bólu na twarzy? Grymas złej zazdrości? Nie była pewna, lecz oczy Johanny sprawiały wrażenie wystraszonych i niepewnych. Helena postanowiła więcej jej nie drażnić. - Dobrze nam było. On był szalony, prawdę powiedziałaś, ale ja nigdy nie lubiłam oswojonych mężczyzn. Johanna z trudem przełknęła ślinę, ryba stała jej w gardle. Amelia nerwowo przeniosła wzrok z jednej na drugą. Helena rzuciła się na ostatni kotlet, jadła z wielkim apetytem, wymachiwała łyżką, której używała do zupy. - Ravi był w gruncie dobrym człowiekiem, wiem o tym, on wcale nie był zły. On... znał tę sztukę, potrafił sprawić, by w lędźwiach pulsowało. - Wydaje mi się... Amelia usiłowała powstrzymać dziewczynę, lecz Johanna delikatnym kuksańcem pod stołem dała jej znak, by nie przerywała. Helena roześmiała się perliście. - Och, prawdziwy z niego ogier... Ale taki słodki! Kiedy spał, był jak jagnię!

Johanna uśmiechnęła się z wysiłkiem. Jej samej przyszło do głowy to porównanie. - Powiedz mi, Heleno, czy on był bardzo przybity? Helena przestała żuć, przekrzywiła głowę. - Nie mam pojęcia, widziałam tylko kamienie, które... - Nie, nie o to mi chodzi. Czy smucił się, kiedy wyjechałam? Helena popiła jedzenie piwem. - O, tak, na pewno, miał wiele dziwnych wizji. Prawie zapił się na śmierć. I czasami straszył ludzi swoimi przepowiedniami, krakał jak kruk. - Uf - ciężko westchnęła Amelia. - Ravi nigdy nie uczynił nic złego - oświadczyła Johanna matce. - Nigdy nic naprawdę złego - zawtórowała jej Helena. - Tylko trochę drażnił tych, którzy się z niego naśmiewali i nazywali czarownikiem i włóczęgą. - Czarownikiem? Helena kiwnęła głową. - Siedział za złodziejstwo, za kłamstwa, za ubliżanie i czary. Zakładam się jednak, że wyszedłby z tego, lensman go polubił, kobiety w jego zagrodzie również. Johanna uśmiechnęła się bez radości. Amelia szepnęła: - Wiele zostało mu oszczędzone. Johanna wolno kiwnęła głową. - Chciałabym oszczędzić mu jeszcze więcej. Helena wyjątkowo miała dość rozumu, by milczeć. Skupiła się raczej na talerzu z suszonymi jabłkami, które przyniesiono na deser po smacznym posiłku. Amelia nalała Helenie odrobinę słodkiej nalewki z arcydzięgla, czarnych jagód, soku brzozowego i żytniej wódki. Cisza w przytulnym pokoju zaczynała im ciążyć, tykanie zegara na ścianie brzmiało w uszach Johanny niczym dodatkowe uderzenia serca. Wreszcie Helena przerwała to milczenie, schyliła się pod stół i zaczęła ściągać z nóg skórzane kapcie. - Najwyższy już chyba czas, żebym podziękowała za gościnę. - Nie zamierzasz chyba nigdzie wyruszać o tej porze? Późno już, zaraz się ściemni, a niebo zwiastuje złą pogodę. - Nie mogę tu zostać. - Owszem, możesz. Już pościelono dla ciebie na stryszku, jeśli nie pogardzisz siennikiem. Tam jest ciepło, prosiłam też linę, żeby włożyła kamienie z paleniska do misy. Helena zawahała się. Faktem było, że zaplanowała sobie wypad do izby parobków, jasnowłosy chłopak przy kamieniu do ostrzenia na pewno pozwoliłby jej się wyciągnąć na swoim posłaniu... - No cóż... przydałaby mi się jedna spokojna noc, dziękuję więc.

Johanna kiwnęła głową. - A dokąd zmierzasz później? Czy czeka na ciebie łódź, która cię podwiezie? Służysz tam w Âl albo może masz rodzinę? Helena pokręciła głową. Wiedziała, że obie kobiety aż płoną z chęci zadania jej pytania, co się stało z jej włosami. Prawdopodobnie sądziły, że już jakiś czas temu ogolono jej głowę za to, że trudniła się nierządem. Nie było to zbyt dalekie od prawdy, równie dobrze mogło się stać właśnie tak. Helena uśmiechnęła się lekko i życzyła im dobrej nocy. Tego wieczoru nie mogła już znieść więcej pytań, bo nie wiadomo dlaczego usta same z siebie odpowiadały złośliwie, a tego, jak się domyślała, będzie żałować.

ROZDZIAŁ V Amelia, nie śpiąc, czekała na Bendika, lecz on przyszedł dopiero wtedy, gdy zegar w salonie wybił dwa uderzenia. Wemknął się do sypialni, krok sprawiał wrażenie ciężkiego. Amelia słyszała, jak rozbiera się w kącie, wreszcie położył się do łóżka i delikatnie pociągnął do siebie skrawek okrycia. Odwróciła się w jego stronę. - Nie śpisz? - Nie. Mam ci coś do powiedzenia. - Jakieś złe wieści? - Tak... nie... Naprawdę nie wiem, Bendiku. Ravi nie żyje. Pewna kobieta dzisiaj, gdy cię nie było, przyniosła wiadomość. - Ravi? Och, biedna Johanna! Jak ona to przyjęła? Amelia westchnęła. - Rozsądnie, przynajmniej na to wygląda. Przecież mimo wszystko już wcześniej go utraciła... - Ale ona wciąż go kocha, wiem o tym. Amelio, nie pamiętasz, jak to jest, gdy kocha się kogoś, z kim nie można być? - O, tak... Boże, miałam nadzieję, że jej oszczędzony zostanie taki smutek. Że nie będzie musiała tak cierpieć. - Przekonasz się, że jeszcze obróci się to na dobre. Jeśli on naprawdę zginął... Johanna musi zacząć myśleć o jakimś innym życiu. To może okazać się dla niej zbawienne, gdy uświadomi sobie, że już nigdy go nie zobaczy. Widziałem, jak chodzi na wzgórze i siedzi tam przez długi czas, spogląda na fiord... jak gdyby czekała, że on przybędzie za nią. - Być może w głębi ducha tak właśnie czuła. A teraz nie musi już wyglądać, biedna mała. - Nasza mała Hanna... - Musimy spróbować trochę ją rozweselić. Może jakieś nowe książki... Albo wybierzemy się do Marifjaeren, Katinka zapraszała nas już tyle razy... - Tak, może i tak. Myślę jednak, że nieróbstwo to nie jest najlepsze rozwiązanie dla Johanny. Ona najlepiej się czuje przy pracy, przy mnóstwie pracy. - Pewnie tak. No cóż, będę więc musiał pójść na drogę i pobić kilku ludzi, żeby miała kogo leczyć w tym swoim szpitalu. Zaśmiali się cicho. Johanna chodziła przejęta po Vildegârd jak najprawdziwszy doktor. Nakazała teraz w dodatku wszystkim pomagającym jej tam kobietom nosić podniszczone

suknie z niebieskiego płótna, które co drugi wieczór prano i gotowano. Czytała, że tak właśnie muszą robić pielęgniarki w szpitalu świętego Józefa. W tej samej książce znalazła też wiele dobrych rad i zasad pielęgnowania chorych i położnic. Między innymi kazała parobkowi zbić coś w rodzaju krzesła na wzór podobno wspaniałego wynalazku położnika samej królowej. - Powinna chodzić w spodniach, ta nasza Johanna, wtedy dawno byłaby już prawdziwym medykiem. Amelia uśmiechnęła się w ciemności, lekko pocałowała męża w szyję. - Możemy przynajmniej mieć nadzieję, że nasz wnuk to osiągnie, Bendiku. Ciekawe, czy odziedziczy śliczne uszy po dziadku? Ukąsiła go leciutko i Bendik już wkrótce zapomniał, czemu tak długo nie mógł usnąć ostatniej nocy. Mdłości zaatakowały ją, gdy tylko położyła się na twardej pryczy. Smak owoców i nalewki wymieszał się w ustach z kwaśnym odbijaniem. Powinna była przewidzieć, że tak obfity posiłek nie jest dobry dla kogoś, kto przeszedł wiele, wiele mil na kilku sucharach i odrobinie solonego mięsa. Helena zsunęła się na podłogę i na czworakach przeczołgała, zasłaniając usta ręką. Akurat na czas dotarła do wiadra pod ścianą. Ból rozsadzał głowę i brzuch. Nogi uginały się pod nią, a dreszcze wprawiły całe ciało w drżenie. Otuliła się wytartą wełnianą derką i swoją własną kurtką, mocno zacisnęła oczy, lecz nieprzyjemne uczucie tylko narastało. Rzucała się na łóżku i miała wrażenie, że wilki szarpią jej trzewia, a głowa wydawała się ciężka jak z ołowiu. Dopiero gdy cienka smużka dziennego światła padła na jej twarz, ośmieliła się wstać. Nie rozebrała się, czuła sama, że cuchnie potem i wymiocinami. Musi być gdzieś w pobliżu strumyk, w którym będzie mogła się obmyć. Gdy postawiła nogę na najwyższym stopniu drabiny, przed oczami zatańczyły jej czerwone plamy. Ziemia pod nią Zatrzęsła się przez moment, a potem niebezpiecznie zaczęła się zbliżać, aż wreszcie Helena zapadła się w wąski czarny tunel. - Ona jest chora, na Boga! Spadła! Pomóż mi, Svein, i natychmiast sprowadź panią! To Lina znalazła Helenę pod schodami spichlerza, dziewczyna zleciała z samego szczytu zewnętrznej drabiny, będącej jedyną drogą na stryszek teraz, w czasie gdy parobek budował nowe schody. Służąca potrząsnęła Heleną, uderzyła ją kilkakrotnie w oba policzki, dziewczyna jednak nie odzyskiwała przytomności. Lina palcami wymacała wielki guz z tyłu głowy.

Pospiesznie rozerwała ubranie Heleny i przyłożyła ucho do jej piersi. Owszem, serce biło. Teraz już nadbiegła Amelia z parobkiem, depczącym jej po piętach. Najstarsza ze służących, Hildur, również zmierzała w ich stronę, kulejąc i trzymając się za obolały krzyż. Amelia prędko zbadała, czy nic nie jest złamane, lecz poza uderzeniem w głowę nie znalazła żadnego zranienia. - Zanieście ją do środka! Połóżcie w pierwszej izbie! - powiedziała i krzywiąc się mimowolnie poprosiła również o przyniesienie dużej ilości gorącej wody. Tej pacjentce przyda się mycie, a odrobina wody być może wróci jej też przytomność. - Na pewno z tego wyjdzie. Wygląda na silną i zdrową - stwierdził parobek. Miało się już jednak ku wieczorowi, gdy wreszcie powieki Heleny zadrżały. Dziewczyna jęknęła parę razy, a potem poderwała się i usiadła. - Leż spokojnie, moja droga, nie ma żadnego pośpiechu! Upadłaś i uderzyłaś się, leżałaś tu cały dzień. Helena zasłoniła usta obiema rękami, ciałem targnęły mdłości. - Zaczekaj, zaraz przyniosę wiadro! Amelia wybiegła z pokoju. Na ganku natknęła się na Bendika. - Jak ona się czuje? - Wszystko będzie dobrze, na razie jednak dokuczają jej wymioty. - Cieszę się, to znaczy, że wyjdzie z tego. Amelio, poślij do niej Linę, muszę porozmawiać z tobą... i z Johanna, jeśli jest tutaj. - Wyszła z Benjaminem, ale zaraz poproszę, żeby ktoś ją sprowadził. Co się stało, Bendiku? - Zaraz się dowiecie - odparł. Spojrzenie nie wróżyło nic dobrego. Amelia westchnęła. Czyżby na Johannę spaść miał kolejny ciężar? - Mówią, że jeśli będzie to konieczne, zażądają Benjamina. Być może on ma rację, ten adwokat Storlendet. - Ale... ale... Benjamin jest synem Raviego, chyba wszyscy to widzą! I przecież Magnus ze Storlendet nieraz go za to przeklinał! - Owszem, nie zaprzecza temu, lecz formalnie... Zgodnie z prawem wszystkie dzieci urodzone w małżeństwie uważane są za dzieci męża, jeśli on nie zrzecze się ojcostwa czy też nie upomni się o nie ktoś inny. Johanna rozłożyła ręce.

- Ależ musi chyba wystarczyć za świadectwo, gdy powiem, że Benjamin to dziecko Raviego? Nie ma chyba obawy, że kobiety mogą chcieć kłamstwem ściągnąć na siebie taki wstyd? Ojciec w zamyśleniu pokręcił głową. - Obawiam się, że twoje świadectwo nie bardzo będzie się liczyć, Johanno. Przeciwnie... - Czego oni właściwie chcą? - znużonym głosem spytała Amelia. - Dostali przecież szkutę, dostali pola, których żądali. Johanna nie domagała się też od nich niczego, co należało do Erlenda. - Oni chcą Karlsgârd - odparł Bendik po prostu. - I dlatego próbują odebrać nam Benjamina, no wiesz? Jeśli te adwokackie sztuczki mogą narobić tyle krzywdy, to doprawdy uważam, że powinniśmy jak najszybciej zatkać gębę temu gadowi. Johanna nie mogła powstrzymać się od gorzkiego uśmiechu, słysząc niezwykle gwałtowne słowa matki. Choć wydawało jej się absolutnie niemożliwe, by chciano jej zabrać dziecko, to jednak ziarnko strachu zostało w niej zasiane. - Nikt chyba nigdy nie słyszał, by odbierano dziecko matce i oddawano je pod opiekę zupełnie obcym ludziom! Skoro potrafię się nim zająć i niczego mu nie brak - . - Sądzę, że na pewno pozwolą ci zatrzymać Benjamina, jeśli poza tym dostaną to, czego chcą. Będą twierdzić, że on jest dziedzicem Karlsgârd, a według prawa ich wnukiem z małżeństwa twojego i Erlenda. - A więc oddajmy im dwór! - zawołała Amelia zrozpaczona. Bendik złapał żonę za rękę i zmusił, by z powrotem usiadła przy stole. - Spokojnie. Mówię przecież, że nie wiem, jak daleko się posuną, a do Karlsgârd nawet się nie zbliżą, dopóki nie sięgnę po moją ostatnią kartę. Johanna z powagą skinęła głową. - Masz rację, ojcze. Już i tak okazaliśmy im zbyt wielką łaskę. Dostali o wiele więcej, niż mają prawo żądać. To my powinniśmy postawić ich przed tingiem i domagać się rozwiązania całego tego małżeństwa. Byłabym teraz wdową po Ravim i nikt nie zagrażałby spadkowi Benjamina... - Ale na to już za późno - przypomniał Bendik. - Jestem jednak przekonany, że coś wymyślimy. Pomówię z samym pisarzem, wybiorę się do niego już jutro. Ten adwokat na pewno próbował nas tylko przestraszyć. Karlsgârd jest nasze, przede wszystkim Amelii, ale potem twoje, Johanno.

- Pamiętam, jak szczęśliwi byliśmy, kiedy matka dostała dwór po Antonie. Zadbała o to, żeby został przepisany na mnie i Karla Martina, sądzę jednak, że miało to większe znaczenie dla niej niż dla kogokolwiek z nas. - A jeśli babcia wróci do domu, to musi wrócić na Karlsgârd - oświadczyła Johanna wojowniczo. Amelia otarła łzę. - Jeśli Bóg zechce, to pewnego dnia tak właśnie się stanie - szepnęła. - Bez względu na wszystko nie pozwolimy tym złodziejom odebrać nam tego, co nasze - uznała Johanna. - Jeśli nie przez wzgląd na babcię, to dla dobra mojego synka. Nie powiedziała tego głośno, pomyślała jednak, że jeśli Benjaminowi dane będzie przeżyć, to będzie potrzebował wsparcia gospodarstwa i ziemi Mało prawdopodobne, by chorowity malec mógł w przyszłości wykonywać męską pracę, inną niż nauczyciela albo uczonego. Bendik wstał. - Teraz więc już wiecie, co się wydarzyło dzisiaj na Storlendet. Gdybym przewidział, co może zajść, nie wybrałbym się tam bez człowieka, który przemówiłby w mojej sprawie. Ale następnym razem będę przygotowany. Jeśli poważą się sięgnąć po Karlsgârd, czeka ich trudna walka. Amelia znów otarła łzy i uściskała najbliższych. - Nawet gdybym musiała wyjawić wszystko, co wiem o Erlendzie Storlendet, to i tak nie pozwolimy im na to. Myślę, że pisarz będzie miał o czym myśleć, gdy cała ta straszna historia wyjdzie na jaw. Być może wspomnienie o Erlendzie po jego śmierci nabrało blasku, ale tu, w wiosce, wielu ludzi potrafi ujawnić jego postępki, które nie przemówią za sprawą jego rodziny. - Bardzo dobrze, Amelio. Przekonasz się, że niepotrzebnie was straszyłem. Uznałem jednak, ze powinienem powiedzieć wprost, jak się sprawy mają. Dziecko zapłakało przez sen. - Biedny mały - westchnęła Amelia. - Mówię wam, on zrozumiał, o czym mówimy, taki jest mądry. - Na pewno ocalimy wszystko to, co należy do nas. I do Benjamina - poprzysiągł Bendik. - Muszę wracać, muszę, muszę! - Szsz... tylko spokojnie, Heleno. Jesteś chora, chyba to rozumiesz. I nigdzie nie pójdziesz, w każdym razie nie teraz. Pozwól mi się podeprzeć, musisz wypić coś na wzmocnienie.

Czysta wódka długo syciła się korą lipy, nasionami kminku i suszonymi liśćmi czarnego bzu. Po dodaniu miodu i gotowanego soku arcydzięgla powstała mętna mieszanka o wyglądzie wcale nie zachęcającym do jej spróbowania. Helena wypiła i rozkasłała się. - Au, do diabła, taki piekielny ból w boku... - Bardzo mocno się uderzyłaś, ale nie widać, żebyś coś sobie złamała. Głowa cię boli? Helena z wahaniem wyciągnęła rękę, pogładziła się z tyłu po głowie, a wtedy twarz ściągnęła się grymasem bólu. - Z tyłu wyrosła mi jakaś cholerna główka kapusty, jak więc myślisz? Oczywiście, że mnie boli! Johanna spokojnie odstawiła drewnianą miseczkę. - To, dzięki Bogu, przeżyjesz. A udało się to niewielu takim, co głową w dół zlecieli z drabiny ze stryszku. Miałaś szczęście, Heleno. Chora zaśmiała się nieprzyjemnym śmiechem. - Chyba pierwszy raz ktoś mówi, że miałam szczęście. Johanna westchnęła. Przygotowała kilka czystych gałganków, lecz teraz zmieniła decyzję. Nie miała siły myć tej kobiety, nie chciała zostawać przy niej dłużej, niż wymagała tego absolutna konieczność. Pytania wprost ją paliły, wiedziała jednak, że jeśli je zada, w odpowiedzi może spodziewać się jedynie pełnych goryczy wymówek i źle skrywanej zawiści. - Zajrzę do ciebie jeszcze wieczorem, Heleno. Postaraj się wypocząć. Amelia będzie tu do ciebie przychodzić, może nawet budzić cię, żeby sprawdzić, czy wszystko jest w porządku. Tylko nie krzycz na nią, ona jest... - Delikatnym kwiatuszkiem, co? Twoja matka to prawdziwie elegancka dama, ma takie białe, miękkie rączki, ale też pewnie nigdy nikogo nie uderzyła i nie widziała nic poza tymi pięknymi pokojami. - Milcz, Heleno! - ostro przerwała jej Johanna. - Nic o nas nie wiesz! - Wy też nic nie wiecie o mnie. - Ale też i nie wdajemy się w rozważania, na ile jesteś delikatna ani jak wiele przeżyłaś. - Uważacie, że jestem dziwką, przeklętą nierządnicą, która zwiodła na pokuszenie świętego... Johanna nigdy w życiu nie przypuszczała, by kiedykolwiek mogła uderzyć chorą, bezradną osobę, której los spoczywał w jej rękach, wymagającą troskliwości i życzliwości.

Dłoń jednak sama przyskoczyła do czerwonego policzka Heleny, a kiedy już się to stało, Johanna niczego nie żałowała. Helena drgnęła przestraszona, lecz zaraz twarz wygładziła jej się w lekkim zaskoczeniu. - Nadużywasz naszej gościnności, Heleno. Nie okazujesz nam bodaj odrobiny szacunku. Czy zrobiliśmy choć raz coś, czy powiedzieliśmy coś, co mogłoby usprawiedliwić twoje twarde słowa? Johanna bezszelestnie zamknęła drzwi za sobą. W żołądku współczucie mieszało się z gniewem na tę obcą kobietę. Zerwała płócienny fartuch, narzuciła na ramiona niebieską pelerynę i zawołała do stajennego, że może wyprowadzać powóz. Zaprzężono do niego dojrzałą, silną klacz. Johanna pamiętała ją jeszcze z dzieciństwa, Bendik niekiedy zabierał ją na konną przejażdżkę, a wtedy poczucie swobody i świadomość, jak ciężko pracuje zwierzę, na którym siedzi, wprawiały ją w leciutkie oszołomienie. Tym razem posłuszna niepisanym regułom zgrabnie wsiadła do lekkiego powozu. Był granatowy tak jak peleryna, z białymi zdobieniami i rzeźbieniami na bokach i przy siedzeniu. Koń dobrze znał drogę na Vildegârd. Powóz równo toczył się w dół, przejechał obok pastwiska, po którym brykało kilka zniecierpliwionych młodych ogierów. Wiosna przenikała swą mocą i czystością wszystko dookoła, a turkusowe niebo nad głową zdawało się topnieć. Johanna poczuła wiatr uderzający w oczy, które napełniły się łzami. Nie próbowała ich ocierać, mocno trzymając lejce, cmoknęła na konia. Klacz zmieniła rytm, wiatr porwał teraz pelerynę Johanny, a błoto i kamyki pryskały spod lekkich kół powozu. Na drodze nie widać było żywej duszy, Johanna zresztą nie widziała już nawet drogi, popędzała konia, czując, jak bardzo przyjemne jej jest to poczucie nierzeczywistości wywołane pędem. Ravi, Ravi, jak mogłeś mi to zrobić? Jak mogłeś umrzeć i odebrać mi wszelką nadzieję? Stanęła u wrót Vildegârd, nie otrzymawszy żadnej odpowiedzi, i zdyszana zeskoczyła z powozu, puszczając lejce luźno. Koń parskał zaskoczony taką wyprawą, dawno już się nie zdarzyło, by Johanna tak się spieszyła. Córka Solveig stanęła w drzwiach, biały fartuch jaśniał na brzuchu. - Ależ, pani, cóż za pośpiech, przecież tu nic... - To dobrze, Bjorg, najwidoczniej upiłam się wiosną! Bjorg w zamyśleniu pokręciła głową. Johanna wcale nie wyglądała na wyjątkowo szczęśliwą czy pijaną. No cóż, dziewczynie nie brakuje zmartwień. Biedaczka, jakie też ona ma życie! Wdowieństwo nie jest najgor-

szą rzeczą, ale całe to ludzkie gadanie, jakie towarzyszyło śmierci Erlenda ze Storlendet... Johanna nigdy o tym nie mówiła, z wysoko podniesioną głową starała się zająć pracą. - W powozie jest osiem pojemników z maścią i kilka pudełek gotowej leczniczej mieszanki - rzuciła Johanna przez ramię i weszła do środka. W pierwszym pokoju nie leżał nikt, wszystkie ławy wyścielone zostały świeżą słomą i nakryte czystymi grubymi prześcieradłami. Na palenisku pośrodku żarzyło się, ciepło bijące od żaru było zupełnie inne niż to nieco ostre, krótkotrwałe gorąco wiosennego słońca. Johanna zorientowała się, że przemarzła. Wiatr wiał tak mocno, zrywał jej niemal okrycie z ramion, powinna też była włożyć porządne rękawiczki, a nie skórzane mitenki, mające jedynie ochronić dłonie przed szorstkimi lejcami. Ściągnęła teraz rękawiczki i zaczęła chuchać w dłonie, pocierać jedną o drugą. Zobaczyła, że na żelaznym piecyku obok paleniska stoi gotująca się woda. Wszystko było tak, jak być powinno. Bardzo często pouczała kobiety, że wrzątek zawsze musi stać gotowy, wszędzie powinny panować czystość i porządek, a każdą godzinę należy wykorzystać na coś pożytecznego. Obydwu, Bjorg i Ingebjorg, odpowiadała ta praca. Wprawdzie żadna nie umiała czytać, nauczyły się jednak rozpoznawać napisy na etykietach, jakimi Johanna oznaczała wszystkie słoiczki i pojemniki. Nie myliły się. Już i tak bardzo wiele umiały. Potrafiły zająć się większością pacjentów, poczynając od staruszków cierpiących na choroby w płucach, poprzez skaleczenia, rany i bóle brzucha. Z czasem stały się też zupełnie dobrymi akuszerkami i coraz częściej zdarzało się, że nie wzywały Amelii czy Johanny, gdy proszono o pomoc przy rodzącej. Johanna bardzo cieszyła się z takiego obrotu spraw. Dzięki temu miała więcej czasu na czytanie i na zajmowanie się Benjaminem. I więcej czasu na żałobę, przemknęło jej przez myśl. Zorientowała się, że nawet tu, gdzie nie było przeciągu ani wiatru, oczy wciąż nie wysychały. Nalała wrzątku do kubka, wpuściła do niego grudkę brązowego cukru i wlała odrobinę aromatycznej nalewki z dziurawca i sporyszu. Szarobiały proszek miał moc odebrania człowiekowi życia, gdy jednak wsypano zaledwie kilka drobin do filiżanki wzmacniającego napoju, sprowadzał rozluźnienie, z jakim nie mogło się równać nawet to wywołane przez wódkę. Ciało robiło się ciężkie, znikało gdzieś napięcie, sporysz jednak nie mącił myśli tak, jak robią to większe ilości alkoholu.

Johanna przeszła do pokoiku na tyłach większej sali. W tej izdebce wiele godzin spędziła jej babka. Johanna pamiętała zdecydowane kroki Marji, siłę, z jaką potrafiła trzasnąć drzwiami czy nawet paskudnie zakląć. Tu, w tym miejscu, część jej siły jakby utkwiła w ścianach. Johanna przymknęła oczy, położyła nogi na stołku. Z półki na ścianie zdjęła nowo oprawioną książkę. Była pierwszą osobą, która ją otworzyła. Rozcięła strony, usłyszała skrzypienie grzbietu, gdy pracę introligatora po raz pierwszy poddano ciężkiej próbie. Było to dzieło młodego uczonego ze Szwecji, w którym omawiał szczególne cechy roślin, ich wartość użytkową, wykorzystanie i warunki wzrostu. Zawarto tutaj też jedną całkiem nową myśl, a mianowicie tę, że rośliny są ze sobą spokrewnione. Przedstawiono je w grupach, dobranych na podstawie szczególnych cech i budowy, a także według tego, jak kwitły i się rozmnażały. Johanna przeczytała trzy strony, zanim zdała sobie sprawę z tego, że nic nie zapamiętała. Odłożyła książkę, opróżniła jednym haustem kubek z zimnym napojem.. A potem pozwoliła łzom płynąć bezgłośnie, bez szlochu i westchnień, tylko jako niepowstrzymany, nieprzerwany strumień, który wysuszał jej wnętrze do szpiku kości. - Helena pytała o ciebie, Johanno. Myślę jednak, że to nic pilnego, jeśli jesteś zmęczona i wolałabyś... - Pójdę do niej. - Ale jedzenie, mamy przecież teraz jeść... - Zabiorę tacę, dla nas obu. Johanna wzięła z sobą kilka płatków płaskiego chleba, trochę kwaśnego mleka, żytni placek, masło i ser. - Ona już schudła... Boję się o nią - mruknął Bendik. - Ja także, ale bardziej bym się bała, gdyby... gdyby on przyszedł tu za nią. Teraz już tak się nie stanie. Bendik pochylił głowę nad owsianką. - Hm... kto wie? Ten człowiek.. - Bendiku, co ty za głupstwa wygadujesz? Sam przecież zawsze powtarzałeś, że takie gadanie to tylko przesądy i wymysły. - Bo zwykle tak właśnie jest, ale cóż, nie wiem. Raviego trudno zapomnieć dla innego, Amelio.

- Ja już o nim zapomniałam - oświadczyła zdecydowanie, głośno stawiając dzbanek z mlekiem na stół. - I ty także powinieneś tak zrobić, ze względu na Johannę. - Ze względu na Johannę - powtórzył cicho. Amelia wolno wypuściła powietrze z płuc, skupiła się na rozsmarowywaniu miękkiego sera na chlebie. Tak jak córka nie lubiła owsianki. Kiedy mogła wybierać, wolała jeść chleb albo podpłomyki namoczone w mleku. - A tak w ogóle, słyszałeś coś nowego? Bendik odgadł, o co żona pyta. - Nie, nic więcej. Ale adwokat Albertsen dostał wszystkie papiery. Nie ma sensu dłużej o tym rozmawiać, Amelio. - Zatrzymamy Meisterplassen i Vildegârd. Bendik spokojnie kiwnął głową. - Tak, w najgorszym razie przynajmniej to nam zostanie. Ale wszystko to jedynie spekulacje, Amelio. Nie powinnaś się tym zamartwiać. W tej sprawie stoimy mocno, to wbrew wszelkiej sprawiedliwości, aby ci ludzie odbierali to, co nasze. - Na pewno masz rację, ale... Nie mogę przestać o tym myśleć. Bendik wychylił się przez stół, ujął żonę za rękę, zajętą niczym maleńki ptaszek skubaniem okruchów chleba. Łagodnie popatrzył prosto w oczy Amelii. - Ty i tak chciałabyś tam pojechać. Myślisz sobie nawet, że jeśli naprawdę utracimy ten dwór, to wszystko ułoży się po naszej myśli i wreszcie tam wyjedziemy. Amelia twardo pokręciła głową. - Nie, co ty sobie o mnie myślisz? Sądzisz, że chcę, żeby Johannę pozbawiono spadku? I Benjamina, tego maleńkiego biedaka? - Nie, wcale tak nie myślę. Ale chcesz jechać na Meisterplassen, widzę to w twoich oczach niemal codziennie. Amelia przyciągnęła rękę do siebie, ale jej zaprzeczenia nie wypadły przekonująco. - Nie, Bendiku, to nieprawda, że przez cały czas marzę tylko, byśmy tam wrócili. Ale wiesz, jak bardzo tęsknię za tą zagrodą. Mam wrażenie, że Meisterplassen to jedyne miejsce, w którym czułam się naprawdę sobą. Bendik kiwnął głową. - Jeszcze tam pojedziesz, obiecuję. Za rok albo dwa, Johanna już niedługo odzyska siłę i być może... Ich spojrzenia znów spotkały się ponad stołem. Oboje wiedzieli, o czym myśli drugie, lecz nie śmieli wypowiadać tego na głos. Może Johanna znajdzie dobrego męża? Dopiero wtedy będą mogli spełnić swe marzenia.

Bendik wcale tego nie chciał, lecz jego myśli wciąż powracały do oficera, który tak wyraźnie przedstawił swoje pragnienia. Lecz czy Johanna przyjmie takiego konkurenta? O wiele starszego, wdowca, z całym mnóstwem nieślubnych dzieci czyhających gdzieś w cieniu? Amelia chrząknęła i przerwała ciszę, proponując, żeby wypili za duszę Raviego. - On na pewno umarł szczęśliwy - powiedziała Helena. Johanna chłonęła teraz każde jej słowo. Rudowłosa kobieta zjadła trochę, była jednak blada i wyglądała na osłabioną. Czyżby odniosła jakieś inne obrażenia, takie, których Johanna nie odkryła? W każdym razie nie dokuczała jej gorączka, a wzrok i słuch miała w porządku. Skarżyła się na bóle w boku i nodze, no i oczywiście głowa po tak solidnym uderzeniu bolała. Oczy jednak spoglądały matowo, nie błyszczały już jak fiord w okresie topnienia śniegów. - Tak myślisz? Helena kiwnęła głową. - Ocalił tych przeklętych wieśniaków, tylko o to mu chodziło. A przecież nawet ich nie znał! Drwili z niego. Nie chcieli nam uwierzyć, jedyne, czego pragnęli, to nas przegonić. Do diabła, usiłowałam przekonać Raviego, że głupio się zachowuje, ale on nie chciał ustąpić. - Męczennik - mruknęła Johanna. Helena zaśmiała się ochryple. - No właśnie, czy to nie tacy święci, co sami siebie składają w ofierze na całą wieczność? - Owszem. - To idiotyczne, moim zdaniem. Jeśli rzeczywiście tak jest, że Bóg dał nam życie, to chyba nie sprawimy mu radości, rezygnując z niego. Johanna podniosła głowę. Nieco zaskoczyła ją ta filozoficzna uwaga w ustach nieokrzesanej Heleny. - Masz rację - powiedziała życzliwie. - Mhm. Ale Ravi jednak to zrobił. - Nie dla Boga, on to zrobił dla ludzi. - Jeszcze większy powód do chwały - prychnęła. - Bo większość ludzi myśli tylko o sobie. O mnie myślę tylko ja. Johanna z całych sił musiała powstrzymywać się od śmiechu. Helena, widać, kiedy chciała, potrafiła być szczera. Johanna domyślała się, że za zimnym zielonym spojrzeniem kryje się ciepło, lecz by dotrzeć do niego, trzeba przekopać się przez wiele pokładów zastygłego popiołu. - Byłaś dla niego dobra, niezachwianie w to wierzę.

- Nie, byłam potworem, zawsze nim jestem. - Głupstwa pleciesz, Heleno! Nie wolno ci tak o sobie myśleć. Helena odsunęła od siebie resztki chleba. Niewiele zjadła, lecz piła chciwie wzmacniający napój. Może to odrobina gorzałki przywróciła blask jej oczom. Johanna posprzątała, dołożyła do ognia. Brzozowe drewno zatrzeszczało wesoło. - Ravi lubił ogień, widziałam to, kiedy rozpalał. Lubił płomienie, sprawiały, że ożywał. Czasami myślałam sobie, że to dlatego, że naprawdę jest diabłem. Johanna drgnęła wystraszona. - W imię Ojca i Syna, co ty wygadujesz? - Rzeczywiście tak uważam, i nie mam wcale na myśli nic złego, Johanno. Ale przecież te jego zdolności musiały się skądś wziąć! No i księża unikają go, wszyscy dobrzy chrześcijanie także... - Ravi nie ma nic wspólnego z diabłami. Został obdarzony talentem, dobrym talentem. Dany jest on wielu ludziom, Heleno. Na pewno słyszałaś o takich, którzy otrzymali moc uzdrawiania, wystarczy, by położyli na chorym ręce i pomodlili się za niego. Potrafił to uczynić Jezus i nawet apostołowie. - Tak... ale nigdy nie słyszałam, żeby któryś z nich umiał rozpalić ogień bez krzesiwa albo żaru. A Ravi potrafił. Johanna, osłabła, osunęła się na krzesło. Echo doznanego wstrząsu zdawało się pulsować w żyłach. Ravi, który potrafił zatrzymać krew. Ravi biegnący przez ogień, Ravi, za którego sprawą w żyłach zamiast krwi krążyły fale gorąca. I wszystko to, co widział... - Łatwo się tym przerazić, Heleno, lecz tak naprawdę on był tylko nieszczęśliwym chłopcem. Kimś, kto nigdy nie nauczył się kochać drugiego człowieka, upokarzany i przeganiany z każdego miejsca, w którym się zjawił... Wykorzystywany przez całe swoje życie... Wydaje mi się, że i ja go wykorzystałam, a później zdradziłam. Helena przymknęła oczy. Johanna patrzyła na nią, jej własne słowa zawisły w powietrzu. Wreszcie opadły i ułożyły się wokół postaci Heleny. - Ty... jesteś taka jak on, prawda, Heleno? Chora ledwie uchyliła usta. - Jestem córką Liv - Więźniarki, morderczyni, a moim ojcem jest najprawdopodobniej Levord Knutsen, morderca. Jestem dziwką gospodarza z Royse i przynoszę wstyd całemu światu. Sama zaś go nie mam.

Johanna siedziała całkiem nieruchomo w obawie, że Helena przestanie mówić, jeśli przerwie jej najdelikatniejsze nawet trzeszczenie krzesła. - Ale należałam do Raviego. O, tak, tak samo jak ty, choć nie miałam na to żadnych papierów od pastora. - Ja też tak naprawdę ich nie miałam. Wszystko to było jedynie oszustwem, pokutą, jaką wyznaczył sobie za grzechy umierający ksiądz. Helena jej nie słuchała. - Miałam go... tylko dla siebie, Johanno. Ty go odrzuciłaś, prawda? Ja go pozbierałam, a potem rozerwałam na strzępy. - Teraz jesteś szczera - wyjąkała Johanna z oczami pełnymi łez. - Tak, teraz jestem szczera. Helena ostrożnie odwróciła pulsującą bólem głowę. Zielone oczy zmieniły się w wąskie szparki, lecz patrzyły wprost na Johannę. - On cię kochał, Johanno. Zawsze. Za każdym razem. Tylko ty się dla niego liczyłaś. Johanna załkała cicho, na końcu języka miała pytanie, na które nikt nie potrafiłby odpowiedzieć. - Czy myślisz... czy myślisz, że kiedyś przyszedłby tu za mną? - Tak, gotowa jestem się założyć, że siedzi teraz gdzieś na tamtym świecie i płacze z naszego powodu. Johanna uśmiechnęła się blado. - Być może rzeczywiście nie powinnyśmy tak pogrążać się we własnej goryczy. - Ja wcale nie mam w sobie goryczy, Johanno. - Oczywiście, że masz, ty także. Ale różnica między nami polega na tym, Heleno, że ty masz do tego powód. Pogłaskała chorą po głowie, nawet jej włosy wyglądały teraz na bardziej matowe, jakby pozbawione koloru. - Wyzdrowiej niedługo - powiedziała i na moment jej dłoń na głowie chorej znieruchomiała. Helena przymknęła oczy. Jakie to dziwne! Nagle jakby ciepło Raviego przeniknęło z naszych myśli prosto w ciało, pomyślała. Miała wrażenie, że słowami wypowiadanymi przez Johannę kieruje jego wola. O, tak, musi wkrótce wyzdrowieć, by dłużej nie dręczyć Johanny.

ROZDZIAŁ VI Najpierw była tylko ciemność, niema ciemność, jakiej nigdy wcześniej nie przeżył. Gdy doszedł do siebie, ciemność trwała, teraz jednak pełna była przemieszanych, ale znajomych wrażeń: zimna, przenikliwych dźwięków w głowie, pulsującego bólu, który być może promieniował od potłuczonej kończyny, lecz równie dobrze mógł być echem wizji albo pijackiej nocy. Ravi poruszył się ostrożnie. Wełna otaczająca myśli nie była szarobiała i ciężka jak zwykle, lecz czarna i miękka. Stwierdził, że jedna ręka nie chce go słuchać. Miał coś w ustach, wypluł, lecz na języku poczuł jedynie szorstkość ziemi i żwiru. Dokoła noc, ciemno. Obie nogi były uwięzione. Nie, nic ich nie przygniatało. Wpół usiadł, zorientował się, że nie widzi nieba. Leżał w cieniu wielkiego głazu. Z wolna noc i rzeczywistość zaczęły do niego wracać. Znajdował się pod gołym niebem, sam. Najwidoczniej został ranny, przynajmniej w jedną rękę. Mógł jednak poruszać dłonią i palcami, najpewniej więc tylko się potłukł. W głowie mu się mąciło, lecz chyba jedynie od głębokiego snu. Może stracił przytomność? Uchwycił się kamienia, wydawało mu się, że nogi wciąż nie należą do niego. Obmacał ciało, nagle przestraszony, że w ogóle ich nie ma. Owszem, uda pokrywała sztywna warstwa ziemi, lecz były na miejscu. Łydki i stopy także, chociaż zgubił gdzieś jeden but. Ravi obejrzał się przez ramię, dostrzegł zarys kamienia, podciągnął się odrobinę w tył tak, by mógł, na wpół leżąc, oprzeć się o ten okruch góry. Siedział w zaroślach, wysokich jak dziesięcioletni chłopiec i dość gęstych. Kawałek po kawałku powracały wydarzenia ostatniej nocy. Przypominał sobie ogień, lawinę, wszystko. Ale dlaczego tak tu cicho? Dotarło do niego wreszcie: To musiała być wizja. Po prostu kolejna wizja.

Sen, koszmar, jeden z wielu. Śniło mu się, że biegał jak szaleniec i podpalał domy. Podkładał ogień pod szopy i obory, pod chaty, a nawet chałupy, w których mieszkali starcy na dożywociu. Robił to, by znajdujący się w środku ludzie przebudzili się i wyszli stamtąd, by nie dosięgła ich lawina. Durni chłopi, nie uwierzyli mu, chociaż uciekł z aresztu u lensmana, narażając własne życie... Życie? Ravi siedział i jęczał. Na miłość boską, to prawdopodobnie oznacza, że on wciąż żyje. A więc to musiał być sen. Skończył się bowiem akurat w momencie, gdy nadciągnęła lawina, a on upadł na ziemię tuż przy gorejącym domu, z dłońmi pełnymi włosów Heleny... Odczekał chwilę. Potem podniósł zdrową rękę i wsunął ją pod kurtkę. Twarz ściągnęła mu się w grymasie bólu. To nie był żaden sen, żadna szaleńcza wizja. Jej włosy wciąż tam były, przemoczone i brudne, pod koszulą na piersi. - Heleno, co ja zrobiłem... Zacisnął rękę na włosach dziewczyny i zapłakał. Powoli wstawał świt. Dziwne, że Ravi nie czuł zapachu sadzy i mokrego popiołu, dopóki nie pojawiło się światło dzienne. - On wkrótce skończy rok, powinien już stawać na nogi, Johanno. W każdym razie należałoby pozwolić, żeby spróbował. Bjorg, przyciskając dziecko do siebie, z irytacją bijącą z oczu patrzyła na swoją panią. - Zrobisz tak, jak mówię, Bjorg. Nie waż się zdejmować mu bandaży. Trzeba go pielęgnować tak, jak poleciłam, wcale nie dlatego, że jestem histeryczką. Benjamin różni się od innych dzieci. - Tak poza tym to jest pulchny i bystry - mruknęła Bjorg i ukłoniła się pokornie swojej pani na znak, że będzie posłuszna. Johanna w przeciągłym westchnieniu wyrzuciła z siebie resztkę gniewu. Bjorg była osobą godną zaufania. Nauczyła się milczeć, nie komentować dziwacznych pomysłów Johanny i wyprobowywać je bez protestów. Najtrudniej chyba przyszło nauczyć ją, że wszyscy, którzy tu przychodzą, muszą się starannie myć. Ci w lepszym stanie nawet ługowym mydłem, pozostali ciepłą wodą i oliwą. Jeśli nie da się inaczej, to przynajmniej trzeba ich obetrzeć mokrą szmatką.

Sama Bjorg zaś musiała szorować dłonie i całe ręce za każdym razem, gdy przechodziła od jednego pacjenta do drugiego. Nie mogła tego zrozumieć, a i Johanna nie potrafiła jej wytłumaczyć, dlaczego powinna tak robić. Wiedziała jedynie, że tak zawsze postępowała Marja, ona zaś nauczyła się tego od swej matki i uważała, że tak właśnie czynić należy. Johanna nieraz słyszała krzyki i złorzeczenia. Niejeden chory uciekł stąd, postanawiając raczej udać się do babek, które uchodziły za takie, co to lepiej znają się na chorobach niż zwykli ludzie. Słyszała też prześmiewki i kpiarskie piosenki, wyśpiewywane przez parobków wożących kolejne beczki z wodą na Vildegârd. Najgorzej jednak było tamtego razu, gdy wieśniak z Trake skonał jej na rękach zaraz po kąpieli. Doprawdy, trudno było przekonać pastora i wystraszoną wdowę, że ciepła woda naprawdę nie przyczyniła się do jego śmierci. Johanna pomachała Benjaminowi i Bjorg wędrującym drogą w blasku słońca. Bjorg wybierała się do Dosen odebrać przesyłkę i zaofiarowała się wziąć dziecko ze sobą, żeby Johanna mogła mieć chwilę spokoju. Amelia i Bendik wyprawili się łodzią do Marifjaeren odwiedzić Katinkę i jej matkę. Od dawna już prosili i namawiali Johannę na tę wizytę, wreszcie jednak zrozumieli, że Johanna wcale nie pragnie zasiąść w eleganckim salonie, popijać gorzkiej czarnej kawy i jeść wyrafinowanych ciasteczek Katinki. Johanna wolała raczej pracować, w dodatku ktoś musiał zająć się Heleną. Służące z Karlsgârd i tak miały dość swojej roboty teraz, gdy zbliżał się czerwiec. Pierwszą izbę zajmowała uboga, żyjąca na łasce wioski kobieta. Johanna wiedziała, że staruszka niedługo umrze. Ona sama także zdawała sobie z tego sprawę i leżała z dziwnym uśmiechem na pomarszczonej twarzy. Kościste ręce spoczywały zawsze pięknie złożone na piersi, niekiedy mruczała pod nosem psalmy albo przeciągała kruche ciało, aż słychać było trzask kości. Dobrze jej tu było, pojono ją piwem i kwaśnym mlekiem, myto, pomagano przejść do ustępu, gdy z rzadka okazywało się to konieczne. Johanna poleciła parobkom sprowadzić ją z Linkseplassen, bo tamtejsza gospodyni wyrzuciła starą do obory, twierdząc, że znosi do domu wszy. Może to była i prawda, lecz nigdy żadnej wszy nie udało się przeżyć powitalnej ceremonii Johanny. Staruszka nie przyjmowała już pokarmu, być może wiosną jadła tak mamie, że żołądek całkiem jej się zasupłał. Oświadczyła teraz, że chce umrzeć, a Johanna jej uwierzyła.

Gorzej było z szesnastolatkiem w pokoiku w głębi. Leżał tam razem z trójką małego rodzeństwa. Matka nie żyła, a ojciec miał spędzić w więzieniu jeszcze wiele lat. Malcy marudzili i popłakiwali, choć wcale nie z tęsknoty za matką, lecz dlatego, że Hans nie rozmawiał z nimi i się nie bawił. Dzieci rozumiały przynajmniej, że jest chory, lecz rodzaj dolegliwości znała jedynie Johanna. Wiedziała, że chłopak przeżyje, był młody i silny, lecz choroba, która sprawiła, że szyja tak strasznie mu napuchła, zsunęła się także niżej i groziła, że może doprowadzić chłopaka do szaleństwa z bólu. Johanna wiedziała, co to oznacza. Jakże dziwne są zrządzenia opatrzności! Ten młody człowiek wziął na swoje barki odpowiedzialność za troje maleńkich dzieci i Bóg najwyraźniej stwierdził, że większemu ciężarowi nie podoła. Chłopak nigdy nie będzie miał własnego potomstwa. Johanna pozwoliła malcom zostać z bratem w szpitaliku, bo chłopcu najbardziej potrzebny był spokój. Większość czasu spał, otępiony wywarami Johanny albo wódką. A na gorączkę podawała mu wyciąg z kory wierzby, berberysu i jesionu. Malcy siedzieli w kącie i wyglądali bardzo niewyraźnie. Johanna spodziewała się, że cała trójka prędzej czy później również się rozchoruje. W ich przypadku jednak choroba nie będzie tak ciężka jak u najstarszego brata, który był już mężczyzną, choć ciało miał kruche i wycieńczone. - Przyniosłaś coś dla nas, kochana Hanno? Podbiegli do niej, gdy tylko zajrzała do środka. Johanna uśmiechnęła się, dzieci są takie dziwne. Te tutaj były przerażone, starały się być niewidoczne jak myszki, gdy przywiózł je należący do Karlsgârd wóz do wożenia siana. Śmiertelnie wystraszone tuliły się do półprzytomnego brata, a teraz, zaledwie kilka dni później, czepiały się spódnicy Johanny jak rozpieszczone bachory. - Może i przyniosłam, a byliście grzeczni dzisiaj? - Tak, tak, zrobiliśmy wszystko, co mówiła Bjorg. I nie krzyczeliśmy ani nie hałasowaliśmy. - Dobrze, to znaczy, że naprawdę byliście grzeczni. Patrzcie, po placku dla każdego. - Z serem i z masłem! Dziękujemy, dziękujemy! - Jedzcie na zdrowie. Johanna dotknęła czoła chłopaka, wyczuła, że jest spokojniejszy, że śpi lżej. Choroba powoli ustępowała, już niedługo będzie mógł się zająć małymi, ale dużo czasu pewnie upłynie, zanim znajdzie pracę dobrą na tyle, by mógł ich karmić plackami z masłem i z serem.

Johanna zamknęła się w swoim pokoiku. Ledwie zdążyła się zagłębić w jakieś pisma, gdy z zewnątrz dobiegł głos Ingebjorg, ostrożnie nawołującej ją po imieniu. Po miękkim, niemal trochę drżącym głosie Ingebjorg bardzo łatwo było poznać, w jakim jest nastroju. Potrafiły pojawić się w nim wyższe tony, lecz nigdy nie nabierał ostrości. Teraz słychać było, że dziewczyna się boi. - Pani Johanno, proszę przyjść zaraz! Co się mogło stać? Jakieś nieszczęście? Umierająca położnica? Johanna rzuciła książkę i pióro, którym wypisywała najtrudniejsze słowa, żeby później sprawdzić ich znaczenie. Na dworze czekał Bendik, pobielały na twarzy. Podbiegła do niego. - Co się stało? Chyba nic z Benjaminem? - Nie, nie, nic mi o tym nie wiadomo, ale... dostałem straszną wiadomość, Johanno. Szkuta... zatonęła. - Och... - Utopiło się trzech ludzi, to się stało na morzu w okolicach Bergen, tuż przy Husoy. - Kto...? - Mały Thor z Gaupnegrandane, syn bednarza, z którym bawiłaś się, kiedy zabrałem cię do Fortun, i... adwokat Storlendet. Johanna zasłoniła usta dłonią, zakazane uczucie radości aż zapiekło w piersi. Bendik odczytał myśli córki i położył jej dłoń na ramieniu. - To na pewno niczego nie zmieni. Ja też pomyślałem sobie, że przynajmniej przez pewien czas będziemy mieć spokój i może rzeczywiście tak będzie, ale utrata szkuty na pewno wzbudzi w Magnusie Storlendet jeszcze większą gorycz i nienawiść. Stracił wielkie pieniądze, chociaż łódź zdobył tanio. - Łatwo przyszło, łatwo poszło - mruknęła Ingebjorg ostrożnie. Johanna pokiwała głową. Bendik zapewne miał rację, to, co się stało, na pewno nie przyniesie pokoju, ale przez kilka tygodni, może nawet przez całe lato mogą się niczego nie obawiać. - Patrz, idzie Bjorg z Benjaminem! Chodź do dziadka, malutki! Bendik wziął chłopczyka z rąk kobiety, która na plecach dźwigała ciężki worek. - Straszne zamieszanie dziś w Dosen - wystękała zdyszana. - Tak się cieszyłam, że przekażę ważne nowiny, a widzę, że tu już wszystko powiedziane! - Tak, tak, przykra sprawa.

- Oczywiście. Ale ja twierdzę, że we wszystkim jest ręka Boga. Każdy wie, że Magnus ukradł szkutę z Karlsgârd. Z takiego załatwienia sprawy nikt nie będzie miał korzyści. - Cicho, cicho, tak mówić nie wolno! To wielkie nieszczęście dla Storlendet. Trochę mi ich szkoda. - Owszem, żal starej gospodyni, ale za diabła nie mam współczucia dla tego okropnego starego dziada. Johanna pomogła Bjorg zdjąć worek z pleców. - Czy wszystko przyszło? - Tak, niech mi pani wybaczy, lecz ten, kto powiedział, że nauka to ciężar, który łatwo się nosi, nie niósł na grzbiecie tego worka. Myślałam, że nie wejdę na wzgórze przy strumieniu. - To leksykon, na który tak czekałam, i nowy zbiór pism dla położnych. A to! Spójrz, ojcze, tę księgę napisał wielki francuski lekarz. Odkrył zupełnie niesłychane rzeczy o ludzkim ciele i chorobach. - Idź, moja kochana, i poukładaj je sobie w głowie, a jeśli zdołasz się oderwać od książek, to zobaczymy się wieczorem na kolacji. Johanna nieprzytomnie wymruczała podziękowanie. Z nosem w jednej z nowych ksiąg pospieszyła przez podwórze do izdebki za pokojami chorych. - Dziwna osoba z tej mojej córki. - To prawda, panie Bendiku - odparła Bjorg. - Ale już taka jest i, doprawdy, wielu ludzi powinno się z tego cieszyć. Bendik pokiwał przechyloną na bok głową. Chłopczyk przytulił policzek do jego ramienia i już usypiał. - Zabiorę go do domu. Znajdź jakąś skrzynkę, bardzo proszę, zabiorę powóz, a konia zostawię. Johanna może wrócić na nim do domu. - Ale... - Żadnych ale, na pewno weźmie konia. Bjorg i Ingebjorg wymieniły spojrzenia. Przytaszczyły jednak solidną drewnianą skrzynkę i wymościły ją derkami. Chłopczyk mógł spokojnie w niej spać, gdy dziadek będzie ciągnął wóz. - Przypomnijcie jej, że na nią czekam. Do widzenia. Stały, długo za nim patrząc. Bjorg złożyła ręce, zmrużyła oczy. - Oni nie są jak inni ludzie, o, nie. Ale możliwe, że teraz nastaną inne czasy dla państwa z Karlsgârd.

- Dla całej wsi, jeśli Magnusowi Storlendet uda się to, co sobie zamyślił. - Gdybyśmy tylko mogły coś zrobić... - Nie da się. Ale chciałabym wiedzieć, kto zabił Erlenda. - Ten syn mordercy, to oczywiste, a on gdzieś przepadł za górami, za lasami. - On nie żyje - rozległ się nagle głos z tyłu. Kobiety odwróciły się gwałtownie, wystraszone jak gęsi, gdy w środek stada zakradnie się lis. Johanna. - Zmieniłam zdanie - oznajmiła z pozoru beztrosko. - Wracam do domu od razu. Oczy jej błyszczały groźnie, a wąska zmarszczka dzieliła czoło. Nerwowymi ruchami odwiązała konia. Dwie kobiety pokraśniały i nagle jakby odjęło im mowę. - Nie wstydźcie się, wiem, że ludzie o tym gadają, czegóż innego mogłabym się spodziewać? I nigdy nie zrobiłam nic, żeby położyć kres tym dociekaniom, lecz jeśli wy dwie chciałybyście coś wiedzieć, to mnie spytajcie. Bjorg chrząknęła, uśmiechnęła się niepewnie. - Ja... nigdy nie myślałam o pani nic złego. Ale... ten Ravi... bałam się go, muszę przyznać. - Ja też się go bałam - powiedziała Johanna po prostu. - Ale go kochałam. Nigdy bardziej nie pokocham innego człowieka. - Ty... on... - Nie mogliśmy być razem z wielu powodów, a teraz... teraz on nie żyje. Obie kobiety jakby odetchnęły z ulgą. - Panie, świeć nad jego duszą - mruknęła Ingebjorg. Johanna ujęła cugle i dosiadła konia. Ciało widać nie zapomniało o dawnych umiejętnościach, choć nie jeździła konno, odkąd urodził się Benjamin. Teraz nawykłym gestem uderzyła piętami w bok zwierzęcia i cmoknęła. - Na pewno tak jest - zawołała przez ramię, odjeżdżając. Czerwiec przyniósł deszcz i mgły. W błyszczącej wodzie fiordu odbijały się kłębki białej wełny. Niekiedy pochmurne niebo skrapiało wioski cichym deszczem, wypuszczało małe krople, od których woda mętniała i marszczyła się niczym trawione kwasem srebro. Na wszystkich polach kiełkowała teraz kapusta i zboże, łąki pokryły się zieloną soczystą trawą. A kiedy chłody i deszcze zaczynały już za bardzo rozmiękczać i wychładzać ziemię, słońce przebiło się przez pokrywę chmur. To nowy księżyc przyniósł zmianę pogody. W ciągu zaledwie kilku dni trawa urosła o palec, wprost tryskała życiodajną siłą. Wszystko wyglądało, jak gdyby opatrzność po wielu latach suszy i letnich chłodów na przemian nagle postanowiła ofiarować ludziom lżejsze życie.

Bendik osobiście wybierał się każdego dnia na pole dopilnować prac. W ogrodzie na tyłach Karlsgârd pięknie zakwitły jabłonie, wiśnie i krzewy owocowe. Na najwcześniejszych odmianach widać już było twarde zalążki owoców. Nowo zasadzone przez Amelię krzewy dobrze się przyjęły, wykiełkowały nawet obce nasiona, jak gdyby nigdzie nie czuły się bardziej w domu niż tu, w tej bogatej ziemi w dolinie pod lodowcami. Ale Amelia, klęcząc między prostymi rządkami grządek i rabat kwiatowych, troskliwie pielęgnując maleńkie siewki, czuła się pusta i samotna. W niej nic nie chciało urosnąć. Sądziła, że ból z tego powodu złagodnieje wraz z upływającymi latami, wkrótce wszak mogła się już uważać za starą kobietę. Ale przecież jej miesięczna przypadłość nie ustała, piersi miała jędrne, a mięśnie silne. Wśród tej przytłaczającej bujności wiosennej Amelia czuła, jak dawna nadzieja wydobywa się gdzieś z zapomnienia i odbiera jej szczęście. Dziecko. Syn. Albo jeszcze jedna córka, to już naprawdę bez znaczenia. Niekiedy błagała Boga, by dał jej dziecko, tylko po to, by za chwilę prosić go o wybaczenie, że nie jest zadowolona z całego dobra, jakie spotkało ją w życiu. Nic się jednak nie zmieniało. Nawet teraz. A uwierzyła, że kochanie tam, w tajemniczym miejscu wśród wierzb, będzie miało jakiś magiczny skutek Tak bardzo się wtedy ze sobą zbliżyli. Prawdopodobnie przecież tam została spłodzona Johanna. W głowie Amelii coraz częściej pojawiały się pytania: Czy coś się z nią stało wtedy, gdy rodziła Johannę? Czy coś w niej pękło? A może jakaś tajemnicza choroba nie pozwalała przyjąć jej ciału nasienia i nie dawała mu wyrosnąć? Czy też może po prostu Bóg postanowił, że nie będzie jej dane mieć więcej dzieci dlatego, że tak zawiodła Johannę? Amelia nie umiała znaleźć żadnej odpowiedzi. Z uporem jednak nie przestawała modlić się o to jedno, aż w końcu prośba stała się tak wielką częścią jej modlitw, że prawie na nic więcej nie starczało już miejsca. Bendik na pewno o tym wiedział, poznawała to po jego oczach za każdym razem, gdy wyciągała do niego rękę i chciała, by połączyli się ze sobą jak małżonkowie. Kiedyś zawsze się cieszył, gdy lekki dotyk jej dłoni pociągał go ku miłości. Teraz jednak, tej wiosny, na jego twarzy ukazywał się jakiś nowy wyraz, gdy Amelia pieściła delikatną skórę, gdy gładziła go po wąskich biodrach, a jej pocałunki wyznaczały wąską ścieżkę na ciele. Zdarzało się, że

przyciągał ją mocno do siebie i tulił, dopóki nie uspokoiła się i nie zaprzestała uwodzicielskich sztuczek. Amelia wstydziła się tego. On być może miał prawo odrzucać jej zaloty, na pewno czuł, że to już nie miłość ciągnie ją do niego w kolejne wieczory. Brakło jej sił, by o tym mówić, nie chciała potwierdzać tego, co on i tak już wiedział. Lecz czy nie napisano, że ludzie winni łączyć się w pary jako małżonkowie, żeby zaludnić ziemię? Czy nie to właśnie nakazywali księża? Amelia nieraz słyszała pastora wzywającego do chrześcijańskiej wstrzemięźliwości, aby ludzie pohamowali zwierzęce pożądanie nawet w małżeństwie. Dobrzy chrześcijanie łączyli swoje ciała w jednym tylko, świętym celu: spłodzenia dzieci. A gdy oni mieli słuchać tych jakże trudnych słów Pana, wszystko układało się źle. Amelia nie śmiała wspomnieć o żadnej z tych myśli Bendikowi ani żadnej innej istocie. Nie opuszczały jej jednak nawet na moment, aż wreszcie przestała zajmować się ogrodem, wolała zlecić pielenie i podlewanie dziewczynom służącym i parobkom. Szedł po jej śladach. Nie dziwił się, że akurat właśnie tam go prowadzą, wiedział, że wiodą przez góry na zachód. A więc posłuchała tego, co jej mówił. Na pewno była teraz u Johanny. Próbował wiele razy, zaciskał oczy, z wysiłkiem napinał każdy mięsień w potłuczonym ciele. Niczego jednak nie dawało się zobaczyć. Było to niemożliwe - jak zawsze, gdy usiłował wykorzystać swoje zdolności dla własnej korzyści. Ravi wędrował niby zranione zwierzę wzdłuż rzek wezbranych od topniejącego śniegu, przez rozmiękłe mokradła. Jedzenia nie miał w ustach, odkąd zatrzymał się w jakiejś nieznajomej zagrodzie, która, jak się dopiero później dowiedział, nazywała się Arnegard. Młoda gospodyni opowiedziała mu o rudowłosej dziewczynie, która zjawiła się tu przed nim. Patrzyła przy tym na niego tak dziwnie, gdy siedząc na kamiennym progu jadł owsiankę i tłusty wywar z mięsa, który mu zaproponowała. Ravi nie zdjął płaszcza, tak jakby się pod nim ukrywał. Ani razu nie podniósł oczu na kobietę. Zauważył, że ona się go boi. Jedzenia jednak nie śmiała mu odmówić. Całe szczęście, to dodało mu sil. Cichym głosem podziękował za posiłek, wyczuł, że ktoś się zbliża. Może gospodarz, którego powrotu do domu oczekiwano? Ravi nie chciał, by ktoś jeszcze go zobaczył. Kobieta i tak nie potrafi utrzymać języka za zębami i rozpowie na prawo i lewo o dziwnym włóczędze. Chyba że... uda mu się kupić jej milczenie.

- Daleko macie do wody tu w zagrodzie - zauważył niespodziewanie. - No tak, nosimy wodę czasami ze źródełka, lecz często musimy schodzić aż do rzeki. - To niemądre. Tak, to głupie z waszej strony. - Doprawdy? Takiemu jak tobie wydaje się pewnie, że to wina kobiety? - Nie, wcale nie kobiety. To twój mąż powinien wykopać ci studnię. - Studnię? - roześmiała się zrezygnowana, niepewna. - Szukali tu już wody na wschodzie i na zachodzie, ale nigdy nie znaleźli nic poza żwirem i piaskiem, górską ziemią i torfem. Ravi podniósł się ostrożnie. Pełen żołądek nie mógł jakoś zaznać spokoju. Skinął na kobietę, zawahała się, lecz poszła za nim za węgieł domu. Ravi ostrożnie stąpał po ziemi, jak gdyby wędrował przez bagno i lękał się, że przy pierwszym niebacznym kroku grzęzawisko otworzy się przed nim i pochłonie go na wieki. Kobieta za jego plecami przeżegnała się. Poczuł to. - Tutaj, kopcie tutaj! - Czy ty jesteś... czy ty umiesz...? - Tak, potrafię znaleźć wodę. Jest głęboko, muszą kopać dwa albo i trzy dni, ale niech nie rezygnują. Tak, tak, na głębokość równą wzrostowi dwóch albo trzech mężczyzn, może czterech. Ale woda tu jest, dużo świeżej wody. - Ale... to urwisko w górze. Tu nie ma żadnego spadku, żadnego znaku takiego jak zwykle. - Jeśli uważasz, że warto poświęcić trzy dni pracy mężczyzny, to przekonasz się, czy mówiłem prawdę. Będziesz miała wodę, dość dla ludzi i dla zwierząt, w dodatku zaledwie tuzin kroków od drzwi, kobieto. Kiwnęła teraz głową, oczy zabłysły w nadziei, że to w istocie może być prawda. Ostatniej zimy zamęczyła się prawie na śmierć topieniem śniegu, a ramiona nie przestawały boleć od dźwigania ciężkich wiader. - Musisz zaczekać, żeby powiedzieć to mojemu mężowi. - Nie. Po to, żebyś miała wodę, musisz spełnić jeden warunek: nie wolno ci nigdy zdradzić, kto ci o tym powiedział. Nie wolno ci wspomnieć nawet, że w ogóle byli tu jacyś obcy. - Przecież nikt mi nie uwierzy! - Owszem, posłuchaj tylko, co powinnaś robić. Kobieta nerwowo pochyliła się do niego, pozwoliła, by szepnął jej kilka słów na ucho. Jej ciało ogarnęło takie przedziwne drżenie, jak gdyby głos nieznajomego łaskotał ją wszędzie, w całym wnętrzu, lecz słowa, które od nie-

go usłyszała, zmusiły ją do zachowania powagi, a w końcu do złożenia uroczystego przyrzeczenia, że wszystko będzie tak, jak tego chciał. Ravi dostał na drogę spory kawał słoniny, stary nóż, nieduży skórzany bukłak z wodą, a w dodatku kawał twardego żytniego ciasta, mąkę wymieszaną z korą drzew i barani łój, solony i ani trochę nie zjełczały. To, zdaniem kobiety, pomoże mu przejść przez góry. Ravi wiedział, kim jest ta gospodyni, wyczuwał więzy krwi, ślady Heleny. Ona zatrzymała się tutaj, wiedział dlaczego. Wyczuwał też inne ślady, dawne ślady wędrowców przybywających tu w różnych sprawach. Usiłował wzbić się pod wiosennie błękitne niebo, starał się zapomnieć o bólu i udręce ciała. Wieczorami jednak padał ledwie żywy i resztkami sił pożywiał się zapasami. Pił dużo wody z topniejącego śniegu, ponieważ jej ostry smak przyjemnie kojarzył mu się z dzieciństwem. Tu, pod gołym niebem, wróciło ono do niego. Od tak dawna nie był już tylko sam ze sobą, tak daleko od ludzi. Czuł teraz, jak bardzo mu tego brakowało, jak mocno za tym tęsknił. Widać właśnie tutaj było jego miejsce, wcale nie w wioskach, wśród wszystkich tych rozgadanych, dziwnych ludzi. Podczas przeprawy przez góry jedyną żywą istotą, jaką spotkał, była samica renifera. Musiała odłączyć się od stada albo może była ranna. Leżała na słonecznym zboczu na niedużej plamie gołej ziemi. Brzuch miała nadęty, okrągły. Upłynęła długa chwila, zanim Ravi zorientował się, że będzie się cielić. Usiadł pod wiatr i czekał na nią. - Musicie mieć coś innego, nie wystarczą spekulacje i domysły. Nie mogę zabrać się do tej sprawy, nie mając w ręku nic więcej, panie Storlendet. Adwokat nie był ani młody, ani stary, za to elegancko ubrany i tłusty. Słynął z tego, że dobrze prowadzi powierzone mu sprawy, i wzdłuż całego fiordu był poszukiwanym człowiekiem. Uważano, że pochodzi z Bergen, lecz odziedziczył dom po wuju w Fjaerland. Krążył teraz po wioskach, rozwiązując spory czy też pomagając ludziom w sporządzaniu umów. Asesorowi nie podobała się taka działalność, lecz pan Waldemar był bystrym człowiekiem, który prędko zrozumiał, że może mu się opłacić oddawanie asesorowi niewielkiej sumy od każdego honorarium. Gospodarzowi ze Storlendet polecił go przyjaciel i stary Magnus jak dotąd zadowolony był z tego, co pokazał nowy adwokat. Teraz został przyparty do muru, rozumiał jednak, że to konieczne.

- Spekulacje? To wszystko jest najprawdziwszą boską prawdą! Mój syn ożenił się z tą suką, a ona przez cały czas miała na boku tego nierządnika. W końcu ona ucieka razem z nim i ściąga wstyd na nas, na całą wieś. Przepadają na wiele miesięcy, Erlend wreszcie jedzie za nimi i nigdy nie wraca. Dowiadujemy się, że znaleźli go utopionego w Laerdalsfjorden. Po drodze! A niedługo potem gospodarze z Karlsgârd wyruszają tą samą drogą. Przywożą swoją córkę do domu i wszystko jest dobrze. Ona ma ze sobą bękarta, a my musimy się podwójnie wstydzić. Co innego mogło się zdarzyć? Tamten łajdak zabił naszego Erlenda, a teraz boi się tu pokazać. - Porozmawiam z tą kobietą. - Czy to mądre? - Muszę wiedzieć, co oni mają na ten temat do powiedzenia. Nie możemy przedstawić sprawy na tingu, nie wiedząc na pewno, że postępujemy sprawiedliwie. - Sprawiedliwie! A czy to sprawiedliwe, żeby morderczyni siedziała na Karlsgârd i rządziła się majątkiem naszego syna? Czy nie byli prawnie małżonkami? Czy nie przyrzekała mu wierności na wieki? Złamała przysięgę, strasznie zgrzeszyła wobec Boga i ludzi. Dla takich nie będziemy mieć litości, panie adwokacie! - Tak, tak, dobrze rozumiem wasze uczucia, lecz tu nie tylko o uczucia chodzi. O ile dobrze pojmuję, nie dysponujemy żadnymi świadkami, żadnymi jasnymi dowodami, że to ten Ravi zabił Erlenda? - Twoja głowa, żeby je znaleźć. Może ludzie w Laerdal coś widzieli? No cóż, wiem, że na pewno coś widzieli, trzeba ich tylko... zachęcić, żeby przypomnieli sobie. Gospodarz ze Storlendet sięgnął do kieszeni kamizelki i wyciągnął solidnie nabitą sakiewkę. Ciężkie monety starannie ułożył wzdłuż krawędzi stołu. Adwokat wodził wzrokiem po przyjemnie lśniącym starym złocie. - Może one się nadadzą, choć, niestety, nie ma na nich pieczęci naszego ostatniego króla. - Nadadzą się - odparł adwokat zachrypniętym głosem. - One się będą zawsze nadawać, panie Storlendet. - Też tak sobie myślałem - odparł Magnus Storlendet ostro i jednym ruchem zmiótł wszystkie monety z powrotem do sakiewki. Popatrzył adwokatowi w oczy. - Możesz się spodziewać dobrego wynagrodzenia, jeśli zdołasz to wszystko załatwić. Dwór ma wielką wartość, lecz mnie chodzi o coś zupełnie innego. Dostaniesz połowę tego, ile warte jest Karlsgârd, jeśli uda ci się sztuczka ze sprawiedliwością. Mężczyzna w czarnym płaszczu wolno pokiwał głową.

- Na pewno sobie poradzimy. Znajdzie się sposób.

ROZDZIAŁ VII Wczesna czerwcowa noc nie była ciemna, tylko niebieska. Ravi widział wszystko to, co konieczne do odnajdywania drogi, jak gdyby stopy miały własne oczy i jakby rozumiały, że już niedługo odpoczną. Szedł tędy już wcześniej, nie wiedział jednak, którą drogę wybrać ani dokąd ona zmierza. Podczas przeprawy przez góry wyobrażał sobie spotkanie z Johanną, widział, jak będzie musiał przejść znów przez wielkie podwórze pod ogniem ludzkich spojrzeń. Ale przecież musi to zrobić. I wyobrażał sobie jeszcze te zielone oczy, w które ostatnio patrzył z czymś na kształt miłości. Musi porozmawiać z nimi obiema. Musi ujrzeć w ich twarzach rozczarowanie, potępienie za zdradę. Być może podejdą razem i niczym rozgniewane orły rzucą się na niego z krzykiem. Mają do tego prawo. Helena... Serce w piersi Raviego uderzyło jeszcze szybciej, goręcej. Może ona będzie krzyczeć, drapać i bić... ale ucieszy się, że go widzi. Ten dziwny wyraz w jej oczach świadczył o uczuciach, które instynktownie odgadywał ukryte za ostrymi słowami, za gwałtowną chęcią zdobycia jego ciała. Ale Johanna... Ona była rzeką tam, gdzie Helena ogniem. Umiała obmywać i oczyszczać, była nieustającym strumieniem chłodnej, niosącej pokój miłości. Nikt nigdy nie pokocha go tak jak Johanna. Teraz już prawdopodobnie jest za późno, czekała zbyt długo, a on jedynie posłał jej brudną ladacznicę, nie mającą przyjaciół, jego własną małą dziwkę. Helena niczego nie będzie ukrywać, Johanna na pewno dowiedziała się już wszystkiego o tym, jak to Ravi pocieszał się po jej wyjeździe. Nie miał nadziei na znalezienie czegokolwiek u Johanny, a może i u Heleny. Musi jednak tam iść, musi je zobaczyć jeszcze raz, pokazać, że o nich myśli. A Benjamin... Czy jest już dostatecznie duży, by coś zapamiętać? Jeden rok to niewiele, lecz może zdoła pozostawić bodaj maleńki ślad w myślach syna? Ravi chciał, by syn go zapamiętał. W ten sposób stałby się wieczny. Chyba łatwiej będzie mu potem umrzeć.

- To poważna sprawa. Uważam, że powinniśmy czym prędzej posłać wiadomość pastorowi. Ludzie muszą się dowiedzieć. Poproście parobków, żeby się przygotowali, ja pojadę od razu do proboszcza. - W samym środku wiosennych robót? Johanno, musisz się nad tym dobrze zastanowić, nie możesz... - Peder Juul zrozumie powagę sytuacji. Zróbcie, jak mówię, i módlmy się, żeby nic więcej poza tym alarmem nie było konieczne. Z początku nie wiedzieli nic innego poza tym, że młodzi gospodarze z Hellebrekk stracili małą córeczkę. Żona spodziewała się drugiego dziecka, a dziewczynka urodziła się w święta półtora roku wcześniej. Gospodarz, głowa rodziny, niedawno powrócił do domu z wyprawy na północ. Zajmował się drobnym handlem, wynajmował się także jako szyper i miał swoich ludzi gdzieś tam na wybrzeżu. Zwykle przyjeżdżał do domu wiosną, przywoził cukier i pieprz, gotowe materiały i wiele pęczków suszonych morskich ryb najlepszego gatunku. Nieźle mu się chyba tam powodziło, aż dziw, jakie bogactwo widać było w Hellebrekk po tych wyprawach. Filiżanki i naczynia z zagranicznej porcelany, przedziwne urządzenia, jakich nikt nigdy tu nie widział, przyrządy, którymi podobno dało się zmierzyć wędrówkę gwiazd na niebie. Ale tego roku, tej wiosny, przywiózł z sobą do domu coś jeszcze. Rozchorował się, gdy tylko postawił nogę za progiem. Dostał wysokiej gorączki, wzrok mu się mącił, a na ciele rozprzestrzeniły się wielkie czerwone plamy. Nie zmieniały się wcale we wrzody, tylko wżerały w skórę, która podrażniona czerwieniła się i paliła. Johannie opowiadano o sposobach, jakimi próbowano go leczyć: zamawianiu, okładaniu wełną, napojach z kamfory i o cmentarnej ziemi. Wyzdrowiał i stanął na nogi. Właśnie wtedy zachorowało dziecko. Babka była zamawiaczką, kamfory jeszcze im starczyło, a po cmentarną ziemię wyprawił się wuj późnym wieczorem przy księżycu w pełni. Młoda matka sądziła, że choroba została pokonana, mąż wstawał już z łóżka i mogła się z nim podzielić swoimi zmartwieniami. Ósmego dnia jednak dziecko zmarło. Wtedy to młody gospodarz przyszedł do Johanny, prosząc ją o pomoc, bał się bowiem, że żona z żalu się zapłacze albo jej smutek zabije nienarodzone dziecko w łonie. Johanna poprosiła, by przyprowadził żonę dzień po pogrzebie. Gdy jednak nikt się nie zjawił, sądziła, że wszystko jest w porządku. Trzy dni później gospodarz z Hellebrekk znów stanął na schodach Vildegârd, o wiele bledszy niż zaraz po stracie dziecka.

Na jego twarzy widać było nie smutek i żałobę, lecz najczystsze przerażenie. - Rozchorowali się. Wszyscy bratankowie mojej żony chorują, a stary ojciec już leży w malignie i cały pokrył się czerwonymi plamami. Pani, to nieszczęście dotknie nas wszystkich! Tym razem przywiozłem w podróżnym węzełku śmierć! Johanna zdrętwiała. Słowa mężczyzny uderzyły ją jak obuchem w głowę. Tego właśnie najbardziej się obawiała niemal za każdym razem, gdy ktoś przyjeżdżał na Vildegârd z wysypką albo z wysoką gorączką. Z reguły udawało jej się zapanować nad chorobą albo wygonić z ludzkiego ciała nieczystą moc, jaka w nim zamieszkała. Zawsze jednak bała się, że choroba przerzuci się na innych, przeniesie w powietrzu i że zachoruje więcej ludzi. - Nie dopuszczajcie do chorych nikogo! Niech nie przychodzą zamawiaczki ani inni goście, a ci, którzy ich pielęgnują, nie mogą zajmować się przygotowywaniem jedzenia dla innych i muszą mieć osobne ubrania, gdy będą myć i karmić chorych. Mężczyzna kiwnął głową oszołomiony. Wiele było tych nakazów i takie dziwne. Obiecał jednak, że powtórzy wszystko żonie. - Niech mi pani da swoje lekarstwo, to, które pomaga na wszelkie boleści! - Nie jestem Bogiem - prychnęła Johanna, narzucając na sukienkę z niebieskiego płótna lekką chustkę. - Muszę najpierw obejrzeć chorych, może na tę przypadłość nie znaleziono jeszcze żadnego lekarstwa. Mężczyzna z trudem dosiadł konia, chude nogi mu się trzęsły, choroba widocznie odebrała mu siły, reszty zaś dokonała żałoba. Johanna zatrzymała się na moment, podeszła do niego i położyła rękę na zaciśniętej pięści. Popatrzyła w niebieskie oczy, spostrzegła, że są pełne smutku. - Nie wolno ci się o to obwiniać, wszak nie ściągnąłeś nieszczęścia na siebie i swoją rodzinę celowo. Nikt nie może ci tego zarzucić, ani Bóg, ani ludzie. - To kara - mruknął tylko. - Kara za wszystkie nasze złe uczynki. Bóg sprawiedliwie odebrał mi maleńką Berit. Johanna lekko pokręciła głową. - Jeśli w istocie jest tak, że masz jakąś sprawę niezałatwioną, to ją załatw, ale nie myśl sobie, że to, co cię spotkało, stało się za karę. Potrzeba ci teraz całej twojej siły i prawdopodobnie również modlitwy. Nie jest to odpowiedni czas na licytowanie się z Bogiem, przyjacielu. Pospieszyła dalej. Wiedziała, że mężczyzna spogląda za nią, pełen wątpliwości i zdumienia.

Gdyby było, jak mówił, mogło ich czekać lato zarazy, takiej jak za czasów Marji, kiedy niemal wszystkie rodziny we wsi przy kościele musiały zbijać trumny dostatecznie małe, by mogły się zmieścić między innymi grobami. Pastorowi nie spodobało się to, co usłyszał. Siedział z kubkiem piwa w jednej ręce i długą fajką w drugiej. Johanna nie czuła się tu najlepiej. Spojrzenie zmrużonych oczu, taksujących ją od stóp do głów, sprawiło, że zapiekło ją w żołądku. Co to może znaczyć? Czyżby pastor jej nie wierzył? - Dawno cię nie widziałem, Johanno Karlsgârd. - Chodzę na nabożeństwa, tak jak nakazuje obowiązek. - Owszem, lecz nic ponadto. Jesteś wojowniczą kobietą, Johanno, i to potrafię znieść. Ale ty walczysz z Bogiem, a to już gorzej. - Nie mam z Bogiem żadnych niedomówień - oświadczyła zniecierpliwiona. - Panie Juul, to może być poważne, taka zaraza z daleka... Nikt we wsi nie miał wcześniej tej choroby, obawiam się wielu śmiertelnych przypadków, szczególnie wśród dzieci. - Przeceniasz swoje znaczenie, kobieto! - Pastora wyraźnie ogarnęła teraz irytacja. Co ty właściwie chcesz powiedzieć? Że uratujesz dzieci, bijąc na alarm jak w czasie zarazy? Chcesz powstrzymać ludzi przed pracą na polu? Chcesz zamknąć robotników razem z dziećmi w samym środku sianokosów? Chcesz, żeby nikt nie chodził w góry do żony ani nie przynosił z letnich zagród pożywienia? - Tak będzie najlepiej, zwłaszcza dla dzieci, które są w górach. Tam są bezpieczne. - Bluźnisz, kobieto! Nie ty wydajesz wyroki w tej sprawie, lecz Bóg. A on, zsyłając śmierć na człowieka, zawsze czyni to z sensem. Johanna wolno wypuściła powietrze z płuc. Złożyła dłonie. - Pastor musi więc modlić się wraz ze mną o życie tych dzieci. Pastor przyjmuje na siebie wielką odpowiedzialność, jeśli nie zastosujemy się do tego, co wiemy, i nie przeszkodzimy tej diabelskiej zarazie w rozprzestrzenianiu się. Pastor wstał, odwrócił się do niej plecami. Wyglądając przez okno, mruknął wreszcie: - Zrób wszystko, co możesz, kobieto, ale przynajmniej poczekajmy trochę, przekonamy się. Na razie choroba dotknęła zaledwie trzy zagrody. Może taki właśnie miał być ich los. Wstrzymajmy się jeszcze. Johanna westchnęła w duchu, lecz ukłoniła się, wychodząc. Dwoje najmłodszych nie przetrzymało, najstarsze nigdy nie było już takie jak przedtem. W sąsiedniej zagrodzie, rządzonej przez kuzyna żony człowieka, który wrócił z północy, zmarli starzy gospodarze na dożywociu i jedno z czwórki dzieci. Zagrodę po drugiej stronie

także dotknęła choroba, ale tam gospodyni zabrała z sobą wszystkich pięcioro malców i przeniosła się na Vildegârd. Oni zarazili się ostatni, a gdy trumny krewniaków odprowadzano na cmentarz, kobieta stanęła na podwórzu Vildegârd, wsłuchana w żałobne dzwony. - Wkrótce i nas czeka ta sama droga - westchnęła cicho. Johanna wyszła za nią na dwór. Kobieta odwróciła się ze łzami w oczach. Letni wietrzyk pochwycił jej chustę, nasunęła ją głębiej na głowę. - Dlaczego...? Johanna spuściła wzrok. - Nie wiem. - Rozumiem, nie powinnam była pytać, ale... - Wielu zadaje sobie dzisiaj to pytanie - odparła Johanna cicho. - A będzie ich jeszcze więcej. Kobieta podniosła głowę, wyczuła chyba coś w głosie Johanny. Brzmiał w nim nie tylko żal za tymi, których zaraza już zabrała. - Więcej zagród jest zarażonych, dzisiaj przyniesiono mi wieści. Nawet w górach choruje dwoje dzieci. Ich ojciec nie mógł się widać opamiętać, tak tęsknił za żoną. Kobieta zapatrzyła się przed siebie, jak gdyby niczego nie słyszała. Johanna zorientowała się, że nie da się nawiązać z nią kontaktu. Nie chciała jej zabierać ze sobą do środka, do tragedii, jaka się tam rozgrywała. Nieszczęsnej przyda się łyk świeżego powietrza, już od dziesięciu dni nie odstępowała dzieci. Johanna nie miała odwagi trzymać Benjamina przy sobie. Patrzyła na niego, pozwalała sobie na lekki dotyk, gdy spał. Surowo jednak przykazała matce, by to ona się nim zajmowała, żeby przypadkiem nie zaraził się od chorych. Benjamin i tak był słaby, na pewno nie wyszedłby z tej choroby. Amelia rozumiała córkę, lecz mimo to Johanna dopatrzyła się w jej oczach niemego wyrzutu. - Już wcześniej matkowałaś mu przez wiele nocy, dobrze wiem, że chętnie znów się nim zajmiesz. - Oczywiście, moja Johanno, ale... Tak się boję. Zapominasz chyba, że i ty jesteś człowiekiem. Ty... jesteś matką, Johanno! Nie wolno ci ryzykować własnego życia. - Ale przecież robię to za każdym razem, gdy przyjmuję chorego. Do tej pory jednak byłam chroniona. Myślę, że tak właśnie jest, że jestem pod ochroną. - Pewnie tak - westchnęła Amelia z rezygnacją - lecz mimo wszystko się boję. A twój ojciec... zmarszczki na jego czole robią się coraz głębsze. - Mieliście jakieś wiadomości ze Storlendet? - Nie... chyba nie. Ale Bendik ostatnio jest taki milczący.

Jakiś smutek w oczach matki? Co to może znaczyć? W sercu Johanny rozdzwoniły się ostrzegawcze dzwoneczki. To, że matka była smutna i niespokojna tymi czasy, każdy mógł zrozumieć, lecz było coś jeszcze, coś w jej głosie, gdy wymieniła imię Bendika. Johanna odsunęła niepokój od siebie. Nie ma się nad czym zastanawiać, rzadko zdarzało się widzieć małżonków, którzy kochaliby się równie mocno jak Amelia i Bendik Karlsgârd. - Musisz spróbować go podpytać, mamo, jeśli uważasz, że jest coś, o czym on chciałby porozmawiać. - Tak, tak, ale chyba nie o to chodzi. Johanna ułożyła z powrotem cieniutkie płótno, którym nakrywała łóżeczko Benjamina. Był to również jeden z jej dziwacznych pomysłów. W pewnej książce dla medyków zobaczyła rycinę przedstawiającą szpital we Francji, w którym zakonnice rozwieszały rzadko tkany materiał między łóżkami, by zapobiec rozprzestrzenianiu się chorób. Nie zaszkodzi wypróbować ich mądrości, stwierdziła Johanna i przyniosła kawałek cieniutkiego, kupionego w mieście materiału, z którego właściwie miała powstać miękka bielizna dla niej i dla synka. Płótno wisiało teraz udrapowane wokół łóżeczka Benjamina niczym bielutkie niebo. Amelia ostrożnie zamknęła drzwi. Gdy chciała objąć Johannę, córka cofnęła się o krok. - Nie, mamo, czuję się jak trędowata. - Ale przecież jesteś czysta! Już myślałam, że zamordujesz dzisiaj parobków tym dźwiganiem wody. Kąpałaś się co najmniej w trzech wodach, a policzki masz aż czerwone od mydła. Johanno, to szaleństwo! Kto ci powiedział, że chorobę można z siebie zmyć, to przecież straszna... - Głupota? Tak, może i tak, ale ja w to wierzę i dotychczas jakoś działało. Nie pamiętasz Marji? Ona też nauczyła myć się, kiedy przechodziła od chorego do chorego. - Owszem, lecz nie aż tak. Ty jesteś jak opętana, Johanno. - Może, ale za to jestem zdrowa. I dotychczas nie zachorował nikt z tych, z którymi się stykam, chociaż codziennie zajmuję się umierającymi. - Niektórzy twierdzą, że sprzeciwiasz się Bogu tymi swoimi dziwacznymi mydlanymi rytuałami. - Może i tak, lecz mimo wszystko będę tak robić - odparła Johanna z niezwykłym uporem. Amelia nie chciała się kłócić. - Chodź, poszukamy ojca, zjemy razem. - A gdzie on jest?

- Nie bardzo wiem. Wydaje mi się, że miał rozmawiać z gospodarzem z Kvarstein o miejscu dla Heleny. - Ale ona nie jest chyba jeszcze zdrowa? - Wyzdrowiała już dostatecznie - oświadczyła Amelia z gniewem. Johanna zrozumiała, że coś musiało się wydarzyć. - Co się stało z Heleną? Mówiłaś, że jej się polepszyło, że może już trochę pochodzić w koło domu, że nie ma kłopotów z jedzeniem. - Tak, tak, to wszystko prawda, wyjdzie z tego, ale. - Niedobrze ją mieć pod dachem w domu takim jak ten. - Co chcesz przez to powiedzieć? W domu takim jak ten? - Parobcy. Doprowadza ich do szaleństwa tymi swoimi gierkami. Ona. - no cóż, powiem wprost, ona uprawia nierząd w izbie parobków, i to tu, na Karlsgârd, Johanno! - Może chce znaleźć sobie narzeczonego? Matka posłała jej pełne irytacji spojrzenie. - Nie w tym rzecz. Ona jest z nimi wszystkimi, niemal po kolei, z tego co zrozumiałam. Johanna usiadła. Tak, to, co mówiła matka, nie wydawało się wcale niedorzeczne. Sposób bycia Heleny, zupełny brak wstydu i przyzwoitości, dzikość, niemal przerażająca swoboda w porównaniu ze zwykłym moralnym zachowaniem większości kobiet. Czego ona szuka? - Opowiedz mi wszystko, co o tym wiesz, mamo. Może wspólnie zdołamy znaleźć jakieś rozwiązanie. Helenie nic nie pomoże służbą u Kvarsteina. - Mimo wszystko oni mają u siebie tylko dwie dziewczyny i żadnego syna kawalera, którego mogłaby otumanić. Johanna pokręciła głową. - Mamo, nie przeszkodzisz kotu w łapaniu myszy. Amelia wybuchnęła wymuszonym śmiechem. - Kotu? O, tak, doprawdy, prawdziwy z niej kot, lecz ona nie poluje na myszy! Helena ugania się za grubszą zwierzyną! - Na pewno boleje nad utratą Raviego. Ona także - rzekła Johanna cicho. Matka nakryła ręką dłoń córki. - Czasami aż za dobrze rozumiesz ludzi, Johanno. Nikt nie czyniłby ci wyrzutów, gdybyś okazała Helenie nienawiść. Przecież ona zabrała... - Nie, nie chcę o tym rozmawiać, mamo. Ty będziesz mówić. Opowiedz mi teraz o Helenie.

Parobek był bezbronną ofiarą. Zachowywał się jak wystraszona mysz, gdy Helena zrzuciła koszulę, a przed jego oczami zatańczyły dwie brązoworóżowe brodawki. Tak bezczelnych słów nie słyszał nigdy z ust żadnej kobiety. Tak rozmawiali mężczyźni, taką gadkę można było usłyszeć podczas wyprawy na polowanie albo w późne wieczory w karczmie. - Widziałeś już kiedyś coś takiego, mały Jorgen? Nie, oczy mało ci z orbit nie wyjdą, ale patrz sobie, chodź bliżej, przyjrzyj się... Chłopak wydawał się wystraszony, ręka, za którą go złapała, wyraźnie drżała. Nie spuszczał jednak wzroku ze szczupłego ciała, a jej spojrzenie przysysało go do siebie niczym magnes żelazny opiłek. - Mały Jorgen... - Mam na imię tylko Jorgen - odparł ochryple, z uporem. - No dobrze, Jorgen, może Duży Jorgen, co? Dotknęła go, sprowokowała. Ciało Jorgena jakby ocknęło się z szoku, wybuchnęło niezgrabnym zapałem. Prędkie ręce szarpnęły za spódnicę Heleny, nie mogły odnaleźć sznurka, lecz mimo to zdołały ją z niej ściągnąć. Cichy śmiech dziewczyny brzmiał niczym gruchanie gołębia, lekko ukąsiła go w usta. Był taki rozpalony i twardy. Przez chwilę walczyła, by nie tak od razu dopuścić go do siebie, chciała zabawić się jeszcze przez chwilę, napawać się poczuciem, że wśród jego zasapanego opętania to ona ma nad nim kontrolę. W końcu jednak nie mogła go dłużej trzymać z dala od siebie, miałby kłopoty, gdyby teraz nie ustąpiła i nie pozwoliła zaznać smaku kobiety. - Jorgen? - odezwała się wesoło, zaraz gdy tylko się uspokoił. - Umiałbyś to zrobić lepiej! Nauczę cię, ale nie mów nic innym. - Dobrze - jęknął, lecz Helena wyczuła dumę w każdym uderzeniu jego serca i wiedziała, że młody człowiek nigdy nie zdoła dotrzymać takiej obietnicy. Co tam, pomyślała. Nigdy nie cieszyłam się dobrą sławą, zawsze byłam tylko dziwką i ladacznicą. Dziwnie byłoby żyć bez tego, trochę tak, jakby stanęło się w słońcu i stwierdziło, że ciało przestało rzucać cień. Drzemała leniwie. Właściwie powinna była zgrabić niską trawę, którą parobek skosił na ścieżce między studnią a oborą. Po obu stronach zielona łąka wyrosła wysoka, lecz ścieżkę koszono już kilka razy. Grabie miały dwanaście zębów, były wyślizgane od tysięcy uścisków ręki, Helena jednak uważała, że są ciężkie i niewygodne. Wiele czasu już upłynęło, odkąd zajmowała się taką pracą w domu, na polach wieśniaka z Reyse. Nigdy nie lubiła ciężkich dni

sianokosów, kiedy spoceni i cuchnący mężczyźni wykorzystywali każdą okazję, by się do niej zbliżyć. Była zdania, że zapach świeżo skoszonej trawy za mocno kręci w nosie, wolała aromat wyschniętego siana. Bała się też ślimaków, które zawsze kryły się wśród źdźbeł, gdy koszono trawę rano, jeszcze mokrą od rosy. Słońce przypiekało już mocno. Siano na pewno wyschnie na ziemi. Niech sobie tam tak leży, pomyślała Helena, i tak nic jej nie powiedzą, że chwilę odpocznie. Przecież jeszcze nie całkiem wyzdrowiała. Czuła to w nodze, w całym ciele. Gdzieś podziała się jakaś część jej dawnej siły. W głowie też często jej się mąciło. Może podczas upadku coś w środku się oderwało i przestała już być dawną sobą? To zresztą chyba nie ma w ogóle znaczenia. Nie dzieje jej się żadna krzywda, przeciwnie, tak dobrze nigdy nie jadła, nawet w tym czasie, gdy tkwiła uwięziona jako służąca Torkjella. Dobrze być na Karlsgârd. Tyle że tak straszliwie nudno. Johanna większość czasu spędzała na Vildegârd, a z powodu zarazy panującej we wsi nikomu nie wolno było przychodzić ani odchodzić z dworu bez wyraźnego nakazu Amelii. Helena nie mogła wybrać się na krótką przechadzkę do Deseń, żeby obejrzeć materiały na suknie i kolorowy papier, ani nawet pójść na cmentarz, przespacerować się pod ciężkimi koronami dębów. Helenę ogarnął niepokój. Krótkie, pełne gorączki chwile wśród parobków albo w kącie obory już jej nie wystarczały. Poza tym tęskniła za Ravim. To dziwne, w jaki sposób zdołał wypełnić jej życie, niewłaściwie nie robiąc. Dopiero teraz się zorientowała, do jakiego stopnia zawładnął jej myślami, a potem odszedł. Zginaj, ponieważ bardziej troszczył się o jakichś zawszonych chłopów niż o nią. No cóż, takie jest życie. Tacy są ludzie. Helena przestała go już opłakiwać, lecz jego wspomnienie pozostało niczym słodki cierń w sercu, który kłując dawał o sobie znać w chwili, gdy najmniej się tego spodziewała. Podciągnęła spódnicę aż po uda, czuła, jak słońce praży skórę, białą i gładką, nienawykłą do słonecznych promieni. Od jednego biodra w dół wciąż ciągnęły się żółtozielone cienie po upadku, a gdy zbyt prędko usiłowała odwrócić głowę, kark wydawał się sztywny. W zamyśleniu pogładziła się po nogach, dłonie miała teraz bardziej miękkie. Uszczypnęła się lekko, potem mocniej, aż na skórze pojawiły się czerwone ślady palców i paznokci.

Zapatrzyła się w słońce, aż wszystko przed oczami zmieniło się w czarnoczerwone plamy. Objęta ramionami zaczęła się wolno kołysać pod nasłonecznioną ścianą. - Heleno... Drgnęła wystraszona, spuściła oczy i zamrugała zmieszana. Nie pomyślała nawet o tym, żeby obciągnąć spódnicę. Ale Johanna chyba nawet tego nie zauważyła. Jej dziwne oczy spoglądały na nią życzliwie. - Dobrze, że masz na tyle rozumu, żeby sprawić sobie chwilę przyjemności. Lato jest takie piękne, a tak naprawdę ostatnio nie bardzo jest się z czego cieszyć. - O? Johanna usiadła. I ona także podciągnęła nieco spódnicę. - Rozumiem, że człowiek szuka zabawy wszędzie tam, gdzie może ją znaleźć, Heleno, ale jestem zmuszona porozmawiać z tobą. Niedługo już nawet pastor się dowie o tym, co wyprawiasz w czeladnej. Helena z początku wyglądała na zaskoczoną, potem poważyła się na śmiech, ale oczy Johanny spoglądały teraz twardo i zdecydowanie. Jasne było, że na nic się tu nie zdadzą zaprzeczenia i błagalne prośby. Helena rozłożyła ręce, oparła się o ścianę. W ten sposób mogła przynajmniej uniknąć tego dziwnego spojrzenia Johanny. Każde oko innej barwy, było w nich coś strasznego. - Nie będziesz dłużej przynosić nam wstydu. Czy nie uczyniliśmy dla ciebie wszystkiego, co powinniśmy? A ośmielę się twierdzić, że zrobiliśmy jeszcze więcej. Proszę cię, Heleno, żebyś się zastanowiła, bo nie tylko na tobie się to skrupi, jeśli lensman uwięzi cię za cudzołóstwo. Kara dotknie i nas, mamy bowiem obowiązek sprawować pieczę nad naszymi ludźmi. - Ja nie jestem twoja. Nie jestem waszą własnością tu, na Karlsgârd. - Jesteś częścią naszego domostwa, podobnie jak parobcy. Nie możemy dopuścić, by działy się tu takie rzeczy, musimy myśleć o naszym dobrym imieniu we wsi. Teraz Helena śmiała się głośno. - I kto to mówi? Dobrze wiem, co o tobie gadają, mówią, że jesteś rozpustnicą, wiedźmą, która sprowadziła śmierć na własnego męża! Ba, na obydwu. - Tym większy powód, żebyś się pilnowała, Heleno. Masz rację, że kara kościelna byłaby dla nas surowsza niż dla innych. Ludzie tak łatwo nie zapominają, lecz to, co ty robisz, jest mimo wszystko czymś zupełnie innym. Nie chciałabym cię osądzać, ale... - Ale to robisz. Ty, która jesteś większą dziwką, niż ja kiedykolwiek byłam!

Johanna poczuła gniew pęczniejący w żołądku, lecz zmusiła się, by zachować spokój. Wiedziała jednak, że jeszcze jedno słowo, a nie zdoła utrzymać rzeczowego, niemal życzliwego tonu. - Heleno, nie mów już nic więcej, posuwasz się za daleko. Spróbujmy raczej wspólnie się nad tym zastanowić. Wydaje mi się, że zrozumiesz mnie, jeśli się postarasz. I wbij sobie do głowy jedno: kolejny taki wybryk, a nie będziemy mogli cię dłużej chronić. - Odejdę stąd! Johanna nie odpowiedziała. - Odejdę, już teraz! Johanna wstała. Popatrzyła z góry na Helenę, która nagle zaczęła przypominać uparte, zbuntowane dziecko. - Ile masz lat, Heleno? - Tysiąc! - Przypuszczam, że niewiele ponad szesnaście, ale ciało masz już dorosłe, a twarz naznaczoną wieloma latami życia. Ale tak naprawdę jesteś jeszcze dzieckiem, Heleno. - Zamknij gębę, do diabła! - Dzieckiem. To dlatego nie wyrzuciliśmy cię od razu. Od tej chwili możesz przebywać w pokoju dziecinnym razem z Benjaminem. Pomożesz dziewczynom zajmować się nim, może czegoś się nauczysz. Przyda ci się to, tak jak każdej innej. Kiedyś sama stwierdzisz, że życie, jakim do tej pory żyłaś, źle ci służy. A jeśli Bóg zechce, znajdziesz dobrego męża. - Nie chcę żadnego męża! - Doprawdy? Ale Raviego chciałaś? Johanna była zupełnie nieprzygotowana na to, że Helena ukryje twarz w dłoniach i zaniesie się głośnym szlochem. Ona musiała go kochać, pomyślała Johanna. Ból ukłuł ją mocno, żal i zazdrość połączyły się w żrącą mieszankę. Gdy stamtąd odchodziła, nie czuła się na siłach przejąć odpowiedzialności za załamanie dziewczyny. Akurat teraz Helena musi czerpać siły gdzie indziej. Maleńki szałas był niczym echo dawnego snu. Szedł tędy już kiedyś, podnosił nogi akurat nad tym korzeniem, wiedział, że wielki kamień przypominający ludzką twarz będzie leżał za krzakami dzikich róż nieco dalej. Już wcześniej widział też to niebieskie światło, jasnoliliowy pas malowany przez słońce tuż nad sylwetką szczytu. Stary szałas stał tu od wielu lat, rozpadał się już wtedy, gdy Ravi szukał w nim schronienia jako młody chłopak.

Właśnie tutaj przychodziła Johanna, i to nie raz, żeby go kochać. To tutaj rozmawiali przez tak wiele nocy bez snu, tu byli ze sobą na długo przedtem, zanim połączyły się ich ciała. Teraz szałas stał z tak samo zgarbionym dachem, tak samo na wpół ukryły wśród cisnącego się wokół młodego lasu. Pomimo iż noc była ciepła, straszył zamkniętymi okiennicami. Ale co to? Ravi zmrużył oczy i wstrzymał oddech. Dym? Zapach palącego się drewna? Na tle ciemnego nieba nie rysowała się żadna ciemniejsza smuga, lecz mimo to on jak zwierzę wyczuł, że ktoś jest w szałasie. Skulił się i z zaciśniętymi szczękami podkradł pod sam szałas. To jego miejsce. Ale teraz, nocą, nie miał odwagi wejść do środka, pchnąć dziurawych drzwi i podjąć walki. Był niczym zamroczony niedźwiedź, który we śnie opuścił gawrę jeszcze przed nadejściem wiosny i teraz próbował do niej wrócić. Tylko po to, by stwierdzić, że cała gawra cuchnie człowiekiem. Helena siedziała pod ścianą w słońcu, aż dzień zrobił się wyraźnie chłodniejszy. Dopiero wtedy poczuła, że pieką ją policzki, a uda Wprost palą. Podniosła się zamroczona, widać zasnęła na trochę. Zwilżyła językiem obolałe wargi. Zakręciło jej się w głowie, gdy szła przez podwórze, spragniona i głodna, ale twarde słowa Johanny wciąż dźwięczały jej w uszach. Doprawdy, o nic więcej nie będzie ich już prosić. Bezszelestnie przekradła się na górę spichlerza po schodach, skończonych już i solidnych, nie groził jej więc żaden ponowny upadek. Izdebka była rozpalona, gorąca, pachniała rozgrzaną w słońcu żywicą i smołą. Tu, w środku, czuła też zapach własnego ciała. Dopadły ją mdłości, sięgnęła po dzbanek, który stał tam już blisko dobę, i napiła się ciepłej wody. Poczuła się trochę lepiej, lecz żołądek wciąż nie chciał się uspokoić, głód szarpał kiszki ostrzej niż kiedyś, bo teraz przyzwyczaiła się już do smacznego jedzenia z kuchni Amelii. Rozgoryczona zaczęła schodzić na dół. Nie trzeba rezygnować z niczego, co oferuje świat. Niemądrze sobie czegokolwiek odmawiać, skoro oni są tacy głupi, że chcą ją karmić, nie żądając właściwie niczego w zamian.

- Czasami jej nienawidzę. Ach, ojcze, nie chcę tego, ale tak strasznie jej nienawidzę! Ona mogła go uratować, mogła... Ale pewnie myślała tylko o sobie, ta głupia gęś! - Moja kochana, jesteś zmęczona i przygnębiona. Dręczy cię wielki smutek, chyba nigdy nie zaznasz spokoju. Za wielki dźwigasz ciężar, Hanno, zawsze tak było. - Ojcze... tato... jak dobrze, że tu jesteś. Ale... i tak czuję się samotna, rozumiesz? Szelest ubrań ocierających się o siebie, ściszony szloch. Helena stała pod drzwiami nieruchomo, jak gdyby zamieniła się w lód, i mimowolnie słuchała. Ból przeszył ją, gdy usłyszała pełen ciepła głos Bendika. Wyobrażała sobie, jak tuli córkę, jak ją głaszcze, o nic się nie dopominając. Johanna mogła przy nim płakać jak maleńkie dziecko. Rozmawiali teraz ciszej, Helena nie słyszała słów, docierało do niej tylko, że przerywane są szlochami, wycieraniem nosa, sileniem się na śmiech. Wróciła tą samą drogą, którą przyszła. Głód przycichł, lecz ostry ból w brzuchu jeszcze się wzmógł. Ruszyła biegiem, parobcy wracający po ostatniej części dnia pracy z placu budowy powiedli za nią wzrokiem. Do skończenia nowej szopy niewiele już brakowało. Wyminęła ich, wyminęła szopę, wyminęła wszystkie miejsca, które dotychczas tu zbadała. Chciała do lasu, za tym właśnie tęskniła. Pamiętała, jak wiele razy wcześniej biegła, dopóki nogi nie chciały jej dłużej nieść, po to, by osunąć się na ziemię pod krzakiem czy powalonym przez wiatr drzewem. Zawsze dobrze robiła jej świadomość, że nikt nigdy na całym świecie nie wie, gdzie ona jest, i nie patrzy na nią. Ravi odczuwał podobnie. To dziwne, pomyślała Helena, czując w ustach smak krwi. Dziwne, bo chyba była to jedyna rzecz, jaka tak naprawdę nas łączyła. Może to jednak wystarczyło? Chyba bliska jestem szaleństwa, bo czuję, że akurat w tej chwili jestem tak bardzo blisko ciebie. Stary stanął w porannym świetle i przeciągnął się. Nie miał koszuli, tylko szarą wełnianą kamizelkę, która ledwie zakrywała pomarszczony brzuch. Broda sięgała mu piersi i także dawała jakieś okrycie. Była brązowa, przetykana siwymi pasmami, tak jak włosy, które poczochrał w ten letni ranek. Ptaki dawno już pobudziły się nawzajem coraz głośniejszym melodyjnym nawoływaniem. Ich pierwsze ostrożne ćwierkanie Ravi usłyszał na długo, zanim niebo pojaśniało. Teraz

ponad górami na wschodzie tkwiło różowe oczekiwanie. Rodził się dzień. Spodnie Raviego przemokły od leśnej rosy. Stary ziewnął przeciągle. Ravi widział go już kiedyś. Stary splunął, zmrużonymi oczami popatrzył na korony drzew. Odwrócił się do beczki stojącej pod ścianą, chwycił wiszący na niej czerpak. Napił się, przeklął i znów splunął, widać do niczym nie przykrytej wody powpadały jakieś nieczystości. Zadrżał lekko w chłodzie poranka i wrócił do szałasu. Ravi słyszał, że przesuwa coś w środku, dobiegło go też ciche westchnienie. Pewnie znów położył się spać. Może wyczuł, że coś czai się na zewnątrz. Może powiedziało mu o tym jakieś ściśnięcie w sercu. Może czuł się zagrożony. Ravi uśmiechnął się blado. Łatwiej przyjdzie mu wystraszenie stąd tego człowieka niż niedźwiedzia z gawry. Wróciła w środku nocy. Nie uciekła, jak zdarzało się wcześniej. W duszy jednak nie chciało się uspokoić. Helena się wystraszyła. Co się zmieniło? Czy nawet w lesie nie ma już spokoju? Niepokój tkwił w niej niczym nie przestająca szemrać grudka. Szary, twardy i groźny, niczym olbrzymie gniazdo os w piersi. Bez trudu odnalazła drogę do domu, miała dobre wyczucie miejsca i kierunku, choć właściwie nie zdawała sobie z tego sprawy. Na strychu wszyscy będą jeszcze spać przez kilka godzin. Właściwie dobrze się tam czuła, dwie dziewczyny służące dzieliły większą izbę, jej pozostawiono tę małą. W ubraniu położyła się na swoim łóżku, ale nie usnęła. Coś nią szarpało, jakieś dziwne uczucie. Inne od ciężkiej paniki, która zawsze przepędzała ją z miejsca na miejsce, od twierdzy do twierdzy. Jakiś niepokój ją dławił, jakieś wrażenie, że nie należy już do własnego ciała. Leżała nieruchomo, nasłuchując. Z początku słyszała jedynie szum własnej krwi w żyłach, po jakimś czasie jednak zaczęły do niej docierać drobne, budzące poczucie bezpieczeństwa dźwięki, oznajmiające nadejście nowego dnia.

W dalszym ciągu leżała nieruchomo, chociaż ciało domagało się już zmiany pozycji. Dopiero jednak gdy kroki dwóch dziewcząt rozległy się na schodach i ucichły, odważyła się wstać i napić ciepłej wody z dzbanka. Nie czuła głodu, całe ciało było jakby jedną wielką dziurą. Musi stąd odejść. Ucieknie z tego miejsca, z tego gospodarstwa, ze wsi. Od Johanny i jej surowej życzliwości, od Amelii, która niemo oskarżała ją o zmartwienia córki. I od parobków, którzy na pewno naśmiewali się z niej i drwili z tego, co miała im do zaofiarowania. Powoli zaczęła upychać w worku nieliczne należące do niej rzeczy. Na dnie leżała czerwona wełniana kamizelka, lecz Helena tym razem jej nie widziała. - Dokąd zamierzasz iść? Nie odpowiedziała, była całkowicie nieprzygotowana na to, że ktoś tu przyjdzie, a już na pewno nie on, sam gospodarz. Dotychczas zamieniła z nim ledwie kilka słów, widziała tylko, jak przychodzi i wychodzi albo rozmawia z którymś ze swoich ludzi. Bendik był zwinnym mężczyzną, nie za wysokim, nie za mocno zbudowanym, ale przystojnym, zdaniem Heleny, na swój sposób. W jego spojrzeniu tkwiło coś, co spowalniało rytm uderzeń jej serca. W dodatku potrafił tak czule gładzić Johannę. I jak na mężczyznę nie stroniącego od ciężkiej pracy miał drobne ręce. - Ja... nie chcę wam dłużej przynosić wstydu, panie Bendiku. Gospodarz wolno pokiwał głową. Przytrzymał wzrokiem jej spojrzenie w sposób, jaki wcale jej się nie spodobał. - Chcesz więc po prostu odejść? Chociaż nie masz dokąd pójść? - To prawda, ale jakoś to będzie. - Nie będzie. Kobieta nie może tak wędrować sama jak jakiś włóczęga. - Może znajdę sobie towarzystwo. Kogoś, kto nie będzie się mnie wstydzić. - Wstyd przynosisz tylko sobie, a tak nie powinno być, Heleno. Jesteś więcej warta. W Helenie obudził się diabeł. - A ileż to ja jestem warta? Ile jestem wam winna za jedzenie i dach nad głową, panie gospodarzu? Chciałabym się rozliczyć! Wyzywająco zerwała z siebie kurtkę, stanęła w rozkroku, zadarła głowę. Bendik spokojnie pokręcił głową. - Świat źle się z tobą obszedł, Heleno. Widzę, że od niejednego człowieka spotkała cię krzywda.

Powietrze wyszło z niej jak z przekłutego pęcherza. Rzuciła jednak krótkimi włosami i roześmiała się drwiąco. - Odchodzę, gospodarzu, i nikt nie może mnie przed tym powstrzymać. Bendik podszedł do dziewczyny, przycisnął ją prawie do ściany, ich usta dzielił już teraz tylko oddech, gdy zaczął do niej mówić: - Masz wolną rękę, Heleno. Możesz odejść, ale sprawisz nam wszystkim wielką radość, jeśli zostaniesz, przynajmniej do czasu, dopóki całkiem nie wyzdrowiejesz. Nie będziemy mogli spać spokojnie, mając świadomość, że błąkasz się gdzieś, nie mogąc liczyć na niczyją pomoc ani wsparcie. Nikt nie zasługuje na taki los. - To niesprawiedliwe... - To prawda, życie nie jest sprawiedliwe, ale ty masz przed sobą szansę. Stoję tu przed tobą i proponuję ci stale miejsce na Karlsgârd, jeśli naprawdę chcesz odmienić swoje życie. Możesz teraz wybierać. Możesz mieć rodzinę, nawet jeśli w naszych żyłach nie płynie ta sama krew. - Drwisz sobie ze mnie? Nikt mnie tu nie chce, nikt! - Owszem. Amelia nigdy nie powiedziała o tobie złego słowa, a Johanna cię toleruje, dobrze o tym wiesz. Prawdę powiedziawszy, wydaje mi się, że mogłybyście się zaprzyjaźnić, gdy najgorszy ból nieco przycichnie. Helena poczuła, że kręci jej się w głowie. On był taki łagodny i miły, ale co się kryje za jego słowami, czego on chce? Spróbowała zaprotestować jeszcze raz. - Dlaczego ty miałbyś być dla mnie dobry? Jestem przecież tylko dziwką, która ściąga wstyd na ciebie i twój dom. - Czasami przypominasz mi kogoś, kogo dobrze znałem - odparł Bendik. - Młodą dziewczynę, która bardzo musiała się wstydzić. I nigdy nie mogła wyjść poza mokradła, bo ludzie nigdy nie dali jej szansy. Jej było jeszcze gorzej niż tobie, bo nie była sama. Była odpowiedzialna za maleńkiego synka. - Za ciebie. Bendik uniósł brwi. Bystra dziewczyna, potrafi przeniknąć ludzi. Ma instynkt jak na pół dzikie zwierzę. - Tak. Ja sam jestem bękartem urodzonym we wstydzie i wiem, co to znaczy nie mieć po co żyć, Heleno. Kiedy byłem w twoim wieku... - Ach, przestań!

- Nie przestanę. Wtedy też myślałem, że nie ma nic poza biedą i samotnością. Ale rzeczy potrafią się odmienić, Heleno, obiecuję ci to. - Obiecujesz? Głos jej drżał lekko, lecz drwina w oczach nie ustępowała. - Tak - odparł Bendik szeptem i na moment przytulił ją do siebie. Nie zdążyła podjąć walki z jego czułością, dopiero gdy ogarnęła ją panika, dopiero gdy odsunął się i uśmiechnął lekko zza uchylonych drzwi. - Uwierz mi, Heleno, wcale nie jesteś stracona. Twoje życie może być inne, jeśli tylko będziesz tego chciała. Helena usiadła na podłodze tak jak stała, z workiem między kolanami. W gardle jej zaschło, oczy miała suche, lecz na swój sposób płakała. A ręce wyciągnęły z worka małe pudełko z kory, nóż, kilka szmatek i butelkę rozcieńczonej wodą wódki. Czerwona kamizelka leżała tam gdzie zawsze. Helena wyjęła ją teraz i przycisnęła do twarzy, jak wtedy, gdy jako mała dziewczynka próbowała wychwycić z niej resztki zapachu matki.

ROZDZIAŁ VIII Ravi nie ruszał się z upatrzonego miejsca. Splótł teraz palce i zatopił się w myślach. Ten człowiek musi się stąd wynieść! To przecież jego, Raviego, szałas! Rozczarowanie, że oto dotarł do celu, a tu okazało się, że nie ma gdzie się schronić, wprawiło Raviego w niepomierną irytację. Przy każdym z trudem stawianym kroku, w każdej minucie pełnej bólu mięśni, podczas całej tej długiej drogi przez góry widział tylko to jedno: ułoży się, nareszcie pod dachem, na tej samej pryczy, na której odpoczywał już tyle razy. Prawdziwego domu nie miał chyba nigdy, a ta wioska nie odnosiła się do niego wcale życzliwiej niż inne. Ale szałas był dobry. Odnalazł w nim coś w rodzaju spokoju i święcie wierzył, że znów go tam znajdzie. Będzie mógł siedzieć w środku i zastanawiać się nad sobą, być może pozwoli, by los robił z nim, co zechce. O dziwo, na zobaczeniu się z Johanną przestało mu aż tak zależeć. To, co dotychczas poganiało go, jakby smagało batem, ucichło. Johanna znajdowała się w pobliżu i to wystarczało. Teraz dość niemal wyciągnąć rękę, przejść kilka kroków, by zaraz ją zobaczyć. Dlatego miał czas, żeby czekać. Miał czas, żeby zajmować się każdym kłopotem po kolei. Pierwsze, najważniejsze, to przepędzić niedźwiedzia z jego gawry... Skoncentrował się mocno, dłonie go swędziały, czuł bijące od nich ciepło. Nie był to ogień, o, nie, tu nie mógł dopuścić do ukazania się płomieni. Natomiast ciepło... Czekał cierpliwie, uczepiony jednej i tej samej myśli. W końcu otworzył oczy, utkwił wzrok w drzwiach do szałasu. Usłyszał, że stary w środku zaczyna się kręcić. Tak, okiennice się otworzyły. Z hałasem, od którego Ravi drgnął wystraszony, mężczyzna odsłonił okna. Potem rozległy się przekleństwa. Drzwi się uchyliły i wyzwiska stały się wyraźniejsze. Teraz Ravi się podniósł. Miał zamiar przemknąć się za drzewo albo przebiec za węgieł chatynki i tam się schować. Ale mężczyzna już odkrył jego obecność. - Do diabła, coś ty za jeden? Niech to wszyscy czarci, chyba gdzieś się pali!

Węszył w powietrzu, obejrzał się za siebie, popatrzył na dach szałasu. Zmrużonymi oczyma powiódł po otaczającym ich lesie, spojrzał w blade niebo. Potem ściągnął czapkę z głowy i przysiadł na kamieniu. Ravi stał nieruchomo i tylko się przyglądał. - Wiem, kim jesteś - rzekł mężczyzna cicho. Ravi miał wszystkie mięśnie napięte, był gotów do ucieczki, lecz nie zamierzał poddać się bez walki. Co zrobi ten człowiek? Zaatakuje go? Będzie bronić szałasu? A może pobiegnie do wsi i sprowadzi ludzi na pomoc? Stary splunął i włożył do ust grudkę prymki. - Tak, tak, tak, wiem, kim jesteś, obcy przybyszu. Jesteś synem Reina, prawda? Tym chłopaczyskiem, z którym uciekła Johanna Karlsgârd, ha, ha! - Tak, jestem Ravi. Mężczyzna kiwnął na niego, Ravi podszedł do kamienia. Stary poklepał miejsce obok siebie, zachęcając, by obcy usiadł, jak gdyby był zaufanym przyjacielem. - Miło, żeś tu do mnie przyszedł, Ravi. Wiele o tobie słyszałem. Widzisz, mnie też szukają. Najgorsza jest moja żona, ona się nie podda, dopóki ziemia jej nie przykryje. I to nagiej, jak ją Pan Bóg stworzył Przeklęte babsko, ta moja kobieta, ale nie dostanie mnie, o, nie, pokażę jej, że Gunnelius nie da się oszukać! - Oszukać? - Tak! Baba cały czas próbuje. Przegoniła mnie z domu, nastawiła dzieci przeciwko mnie, w końcu zaczęły twierdzić, że je okradłem, że zły ze mnie ojciec. A to ona zrobiła, wszystko ona! Siedziała tylko, cały czas mrugała swoimi paskudnym ślepiami i nakłaniała dzieci, żeby źle myślały o swoim ojcu. - Twoje dzieci... Czy one tu mieszkają? - O, tak! Mały Gunnar jest najbystrzejszy. Zaciągnął się na statek, to prawdziwy spryciarz. A Randi, powiem ci, została gospodynią. Moja mała dziewczynka nosi własne klucze u pasa! Teraz wszystkie dziewuchy, które zawsze jej dokuczały, mają jej czego zazdrościć. Stary wyciągnął nóż, lecz Ravi już się go nie bał. Mężczyzna dalej gadał o rodzinnych kłopotach, czubkiem noża czyszcząc długie paznokcie. Ravi usiłował wymyślić, co mógłby powiedzieć. Wcześniej zakładał, że ten człowiek z krzykiem ucieknie stąd, nie było bowiem cienia wątpliwości, że jego sztuczka się udała. Stary wyczuł gorąco w szałasie, wyczuł je bardzo wyraźnie. Dlaczego nic nie mówił? Dlaczego tak spokojnie siedział i opowiadał mu o sobie? - Gunneliusie, czy to twój szałas?

Mężczyzna uderzył pięściami o uda i wyszczerzył zęby w uśmiechu. - O, oczywiście, jakżeby inaczej. Dostałem go od lensmana, za zgodą i błogosławieństwem pastora! Zabrał się za przycinanie szczeciniastej brody, nóż wydawał się tępy. Ravi przyglądał się szorstkim, poznaczonym bliznami dłoniom i usiłował przypomnieć sobie tego człowieka. Musiał go chyba spotkać wcześniej, wioska nie była wielka, wystarczyło, że ktoś pomieszkał tu przez krótki czas, a już poznawał wszystkich; jeśli nie inaczej, to przynajmniej widział ich w kościele. Ravi wprawdzie nie miał na sumieniu zbyt wielu nabożeństw, ale coś mu podpowiadało, że i ten człowiek nie zaliczał się do stałych bywalców kościoła. - Od jak dawna tu mieszkasz? - O, całe życie! - Ale... mówiłeś przed chwilą, że miałeś żonę i dzieci. Nie mieszkałeś chyba z nimi tutaj? Mężczyzna zmrużył oczy, przez moment wydawał się zdziwiony, lecz wreszcie twarz rozjaśniła mu się w uśmiechu. - O, nie, widzisz, nie mieszkałem tu z nimi, nie, nie. Miałem zagrodę, piękną niedużą zagrodę. Dostatecznie wielką, by zdołała wyżywić nas czworo. Ale ta przeklęta baba, ona zniszczyła wszystko. W końcu nasłała na mnie lensmana, tak się płaszczyła i podlizywała władzy. No i doszło do tego, że straciłem wszystko. - A potem przeniosłeś się tutaj? Stary z wielką starannością umieścił nóż w pochwie. - Tak, potem przyszedłem tutaj. - To chyba nie mogło być bardzo dawno temu? Gunnelius podniósł oczy na Raviego. - Czy dawno? Owszem, bardzo dawno, obcy przybyszu. - Ale... ale... przecież ja tu mieszkałem, i to jeszcze przed dwoma laty! - Proszę, proszę - rzekł Gunnelius wesoło, wskazując coś wyczyszczonym paznokciem. - Pisklęta wróbli nauczyły się już latać! Niech mnie diabli porwą, te słabeusze naprawdę sobie z tym radzą! Spójrz, bawią się teraz wśród gałęzi jak gdyby nigdy nic! To dopiero dziwne! - Rzeczywiście - przyznał Ravi zaskoczony. Gunnelius wstał, klasnął w ręce. - No, to wobec tego wszystko jasne. Wprowadzisz się teraz do mnie. Ravi też się podniósł, z wahaniem, lecz Gunnelius był najprawdopodobniej dobrą, życzliwą duszą. Ravi ostrożnie ujął wyciągniętą do niego wielką dłoń.

- Au! - Gunnelius najwidoczniej się sparzył, lecz uśmiech nie zniknął z jego twarzy nawet wtedy, gdy wsadził całą rękę do beczki z wodą. Zaprosił Raviego do środka. Ravi zmieszany zajął miejsce przy starym stole, tym samym co przedtem. Teraz jednak w blacie pojawiło się pęknięcie, we wszystkich kątach leżały śmiecie, a przy drzwiach cuchnący stos czegoś, co, jak Ravi prędko się zorientował, było źle oczyszczonymi skórami rozmaitych zwierząt. Wewnątrz szałasu panował ostry, nieprzyjemny zapach, lecz z rodzaju tych, do których można przywyknąć. - Masz, posil się, Ravi. Jednego przynajmniej nie można powiedzieć o Gunneliusie Trinke, a mianowicie tego, że jest chciwy w stosunku do swoich dłużników! I Ravi jadł niedostatecznie uwędzone mięso, było dobrze nasolone i tylko dlatego jadalne. Popił je cienkim kwaśnym mlekiem, odcedziwszy uprzednio wszystkie czarne punkciki, będące, jak się okazało, potopionymi muchami. - Chyba ci smakowało! Baba myślała pewnie, że bez niej umrę z głodu, ale ktoś taki jak ja poradzi sobie, i to jeszcze jak! Ravi ugodowo kiwnął głową, wciąż bacznie przyglądając się Gunneliusowi. Było w tym człowieku coś, co wprawiało go w niezwykłe zakłopotanie. Dziwak z tego Gunneliusa. Dziwak dlatego, że nie uważał Raviego za dziwaka? Wędrowiec, znużony, odłożył wreszcie wędzony udziec Tak strasznie chciał się teraz przespać. Gunnelius zamruczał przyzwalająco. - Ale jak się obudzisz, to już się nie wykręcisz. Będziesz musiał pójść do wsi, dowiedzieć się, jak tam sobie poczyna moja baba. Czuję po sobie, że znów wypuściła swoje diabły. Zawsze umiałem to przeczuć, kolano mi mówi. Zawsze piekielnie boli wtedy, kiedy ona coś wymyśli. Nieprzytomny ze zmęczenia Ravi obiecał, że to zrobi. Zasnął na pryczy, zanim stary wygadał się do końca. Bendik Karlsgârd wyprawił się na ting okręgowy jedynie w towarzystwie swego adwokata. Amelia na pewno chętnie by mu towarzyszyła, dopóki jednak we wsi panowała zaraza, musiała zostać w domu i dopilnować ludzi. Mały Benjamin ostatnimi czasy rzadko widywał matkę i Bendik uznał, że być może dobrze się stanie, jeśli sam wszystko załatwi w tym czasie. Nie wiadomo było, jaką decyzję podejmie ting okręgowy; wiejski ting przesłał sprawę do wyższej instancji jeszcze wiosną. Niemożliwe, by Magnus Storlendet miał w ręku bardzo mocne karty. Owszem, może powołać świadków, którzy poręczą za jego dobre imię i przyzwoitość, może nawet znalazł lu-

dzi, którzy oskarżą Johannę o zdradę małżeńską. No cóż, Johanna może zostać powtórnie ukarana, zmuszona do zapłacenia jeszcze wyższej grzywny za swój grzech, ale ich na to stać, byle tylko zachowali dwór. U stóp wzgórz Bendik odwrócił się i popatrzył na Karlsgârd. W promieniach słońca dwór jaśniał jeszcze bardziej niż wtedy, gdy przybył tu przed laty jako chłopak i przyglądał mu się oczyma szeroko otwartymi ze zdumienia. Pobielili dom, a otwory okienne w oborze pomalowali na niebiesko, żeby muchy trzymały się z daleka. Pozostałe budynki były brunatnoczerwone od tłuszczu i smoły, postoją jeszcze pewnie ze sto lat. Zadbane pola, proste ślady pługa, pięknie poukładane drewno z własnego lasu. O, tak, wszystko to razem jest prawdziwym błogosławieństwem. Bendik nie mógł uwierzyć, że tak łatwo mogą je utracić. Przed wyjazdem zastanawiał się, czy nie zabrać ze sobą Heleny. Obijała się tylko po domu, często chodziła do lasu. Sama. Nie odwiedzała już więcej czeladnej, z czego Amelia i Johanna były bardzo zadowolone. Bendik musiał przyznać, że ta dziewczyna go martwi, wszak to jeszcze dziecko. Nie można jej winić o wszystko, co złe. Coś musiało się z nią stać. Jakichż ona miała rodziców, z jakiej była krwi? Johanna mówiła, że jej matką była skazana morderczyni z Hallingdal, nic więcej o niej nie wiedzieli. A o ojcu Bendik na własne uszy słyszał z ust Heleny, że on również został skazany za zabójstwo. Ale co ją w życiu spotkało? Skąd przybyła? Jej mowa stanowiła przedziwną mieszaninę słów i zwrotów, których pochodzenia Bendik nie umiał powiązać z żadnym znanym mu miejscem. Cóż, była teraz u nich. Jeśli okażą się delikatni, być może zostanie z nimi. Jeśli zaproponują jej strawę i dach nad głową, nie musi to wcale być jałmużna; Helena, młoda i silna, wyglądała na nawykłą do ciężkiej pracy. Może będzie służyć w domu? Albo nawet pomagać przy dziecku, jeśli tylko nauczy się lepiej pilnować własnego języka? Bendik żywił głębokie współczucie dla wszystkich biedaków, szczególnie zaś dla młodych, którzy zbłądzili, dla tych, których wieś osądzała najsurowiej, karała drwiną i obmową. Znał sytuację takich ludzi aż za dobrze, choć nikt już chyba nie myślał, że pięknie wystrojony pan na Karlsgârd przyszedł na świat jako nieślubne dziecko w ubogiej chacie gdzieś w Ârdal... Amelia patrzyła na Helenę z przerażeniem w oczach. Młoda kobieta pochylała się nad kadzią pełną wrzątku i z miedzianego kotła dolewała do niego zimnej wody. Był dzień prania, choć stary drewniany kalendarz wskazywał dzień świętego Botolva∗. Amelia wiedziała, że w niektórych wsiach dzień ten uważa się za święto, lecz u nich, w wio

17 czerwca (przyp. tłum.).

sce nad fiordem, ludzie już od dawna nie siedzieli z tej okazji z założonymi rękami, bez pracy. - Zaczekaj, zrobimy to razem! Amelia podciągnęła grubą roboczą spódnicę i podbiegła kawałek przez podwórze w stronę budynku kuchni Obie dziewczyny służące już nosiły pranie do strumienia i tam je płukały. Potem miały rozwiesić bieliznę na żerdziach do suszenia siana, których jeszcze nie wykorzystano na łąkach. Mieli też wiąz za kuchnią, jego długie, mocne gałęzie doskonale się nadawały do rozwieszania ubrań. Zanim Amelia dobiegła, Helena wylała już niemal całą wodę z kotła. Na jej czole pojawiła się wyraźna zmarszczka bólu. - Heleno, musisz się opamiętać, jeszcze zrobisz sobie krzywdę! Nie zapominaj, że nie jesteś... - Jestem zdrowa! W nodze nic już nie czuję, w ramieniu też nie. - Ale nikt nie każe ci dźwigać takich ciężarów! - Ktoś to musi podnieść, prawda? Ty też sama podnosiłaś ten kocioł, Amelio. - Nie, ten nie, ale może inne - przyznała Amelia. - Hm. Helena wzięła się pod boki i na szeroko rozstawionych nogach przyglądała się swej gospodyni. - Wyglądasz mi na słodko pierdzącą paniusię, Amelio, ale nie całkiem ci wierzę. Amelia nie mogła powstrzymać się od śmiechu. Nieprzyzwoite słowa, które padły z czerwonych warg Heleny, zabrzmiały niemal jak komplement. Amelia popatrzyła w zielone oczy i jeszcze raz spróbowała dojrzeć coś pod bijącą z nich goryczą. Czyżby pojawiło się w nich coś nowego? Czy śmiech Heleny zrobił się mniej gorzki? Nie tak ostry? Tak przynajmniej wydawało się Amelii. Przed oczami stanął jej obraz innej zgorzkniałej młodej kobiety. Durdei, biedaczka, która żyła wśród najnędzniejszych mieszkańców brzegu w Sogndal. Amelia była wówczas bardzo młoda, lecz wciąż pamiętała ból i poczucie klęski, jakie wywołała w niej śmierć Durdei. Amelia chciała wtedy odgrywać rolę niosącego zbawienie anioła, lecz udało jej się to jedynie częściowo. Próbowała zająć się wszystkimi, pragnęła nieść pomoc tak wielu ludziom, aż wreszcie musiała przyznać, że to niemożliwe. Helenie jednak mogła pomóc. Była tego coraz bardziej pewna.

Nie dlatego, żeby czuła, iż ma wobec Boga jakiś stary niespłacony dług, może raczej uważała, że musi okazywać wielką dobroć i troskę jak przystało prawdziwej chrześcijance. Jej modlitwy potrzebowały wszelkiego oparcia, jakie tylko mogły mieć... - Chodź, odpoczniemy trochę, to już ostatnia kadź. - Nie, muszę jeszcze przynajmniej wytrzepać co grubszy brud z ubrań parobków. - Dziewczyny się tym zajmą, chodź. Helena cisnęła jakąś ciężką od wody część garderoby do kadzi, aż prysnęło dokoła. - Pani, ja nie jestem twoją damą do towarzystwa tu, w zagrodzie! Jestem jedną z twoich służących i tak chyba najlepiej, bo Helena nigdy nie nadawała się do zabawy, a już na pewno nie dla pań! Amelia podniosła brwi. Tę dziewczynę doprawdy trudno zrozumieć. Jednego dnia nieśmiała, wystraszona, byle się tylko nie wyróżnić, drugiego dnia niczym uosobienie siły i woli działania, niestraszna jej żadna robota. - Dobrze już, dobrze, zrobisz jak zechcesz, ale ja nie mam ochoty, żeby ludzie gadali, że my na Karlsgârd źle dbamy o naszych służących. - Gdyby się dowiedzieli, że Chętną Helenę wyznaczono do ciężkich robót, raczej by cię pochwalili - odparła Helena wesoło. Amelia wiedziała, że dziewczyna ma rację. Wśród ludzi panowało mocne przekonanie, że pot i długie dni pracy to najlepsza kuracja na zepsutą moralność i nieprzyzwoite myśli. - Chyba pójdę przynieść coś do picia dla was wszystkich trzech. Helena z uznaniem patrzyła za gospodynią z Karlsgârd. To ona powinna mieć taką matkę, bogatą i piękną, lecz bez zachcianek i strachu przed ciężką pracą, gdy tego potrzeba. Johanna miała wielkie szczęście, ale i posiadaniu takich rodziców również towarzyszą kłopoty, zwłaszcza gdy ściągnie się na nich wstyd i przysporzy zmartwień, tak jak na pewno się stało, gdy Johanna uciekła z Ravim. Ręce Heleny opadły, chwyt jakby utracił siłę, skrzywiła się i tak mocno zacisnęła powieki, że aż przed oczami zatańczyły białe kreski. Ravi! Potrzebowała kilku głębokich oddechów, by zwalczyć ból. Usiłowała go od siebie odegnać, jakby to był rój rozzłoszczonych os. Gdy znów usłyszała dreptanie Amelii po kamiennych płytach, pranie leżało na taczce gotowe do płukania. Tamte dwie dziewczyny zrobiły sobie chwilę odpoczynku przed ostatnim kursem do strumienia. Amelia przyniosła gruby bieżnik i delikatne szklanki.

Służące bały się ich dotykać zaczerwienionymi, rozpulchnionymi od wody palcami. Ługowe mydło niszczyło skórę i gdy chłodne szklanki spoczywały w dłoniach, wydawały się niemal koić ból. Amelia nalała zmieszanego z wodą soku z wiśni i śliwek z goździkami. - To coś innego niż kwaśne mleko, które dostają kosiarze - zachichotała młodsza z dziewcząt. - Ale też i dzisiaj dzień tingu w okręgu - nerwowo zauważyła druga. Amelia wymieniła z nią prędkie spojrzenia. Wiedziała, że służba z Karlsgârd bardzo się martwi pomimo pocieszających słów Bendika. Ludzie doskonale wiedzieli, że sprawa będzie rozpatrywana dzisiaj, i jeśli ting postanowi się nią zająć, gospodarzy czeka ciężka walka w obronie swoich praw. Może jednak los będzie im sprzyjał, może żądania Storlendet w ogóle zostaną odrzucone, może w dzień świętego Jana będą mieli za co wypić i na poważnie potraktują dawne rytuały? - Na pewno również w tym roku będę budzić pola należące do Karlsgârd - spokojnie oświadczyła Amelia. Dziewczyny wypiły słodkokwaśny płyn, uśmiechnęły się. Były tu już dostatecznie długo, by cieszyć się z takich dorocznych wydarzeń, i oczyma wyobraźni widziały wszystkie minione lata, kiedy to gospodynie w czerwcowy dzień szły wraz z dziećmi, błogosławiąc i wylewając odrobiny mleka na pola. - Ale zabawy świętojańskiej w tym roku nie będzie. Chyba żeby zapłonęły wici albo ognisko do spalenia ubrań zarażonych i słomy ze wszystkich łóżek chorych. - Ale czy Johanna nie mówiła, że zaraza trochę przycicha? - Owszem, lecz w wielu zagrodach ludzie nie usłuchali jej próśb, kosiarze wędrują z miejsca na miejsce. Byłoby cudem, gdyby któremuś z nich nie deptała po piętach paskudna stara baba. Helena kiwnęła głową. - Słyszałam o tym, podobno stare kobiety rzeczywiście roznoszą zarazę. Gospodarz z Royse zawsze się bał starych bab. Nigdy nie przyjmował ich do siebie, chociaż miał taki obowiązek Tylko dla mężczyzn godził się uprzątać miejsce w oborze... Amelia odwróciła się do Heleny zaskoczona, że dziewczyna naprawdę powiedziała coś o sobie bez proszenia. Chciała wypytywać ją dalej, wykorzystać ten naturalny ton, lecz na jej oczach Helena znów zamknęła się w sobie. - Diabła tam, świetnie go rozumiem, nie ma nic gorszego od śmierdzących staruch! Amelia westchnęła, mrucząc coś, że wszyscy wszak kiedyś będą starzy.

Dziewczęta wyczuły niepokój w powietrzu i poderwały się na nogi, żeby jeszcze popracować przed południowym posiłkiem. - Nie martwcie się o owsiankę, ja się dziś tym zajmę - powiedziała Amelia. - Heleno, a ty możesz iść zbudzić Benjamina, mały już się chyba wyspał. Helena kiwnęła głową, lecz z niechęcią. Amelia nie zwlekała dłużej, prędko sprzątnęła szklanki, dzbanek, obrus i mieszadełko. Resztę napoju wykorzysta może jutro do zupy owocowej albo zachowa dla Johanny, gdy córka wróci do domu wieczorem. Jaki on mały, pomyślała Helena. Świadomość, że chłopczyk cierpi na tajemniczą chorobę, napełniała ją jeszcze większym lękiem przed wzięciem go na ręce. Johanna pouczała ją, że nigdy nie wolno go zbyt mocno ściskać za drobne ramionka, nie można dopuścić do tego, by się przewrócił, nie należy też pozwalać na zbyt żywe zabawy. Benjamina należało bardzo ostrożnie podnosić i nawet na moment nie spuszczać z oka, gdy siedział na podłodze i bawił się klockami albo powiązanymi zębami grabi. Bendik kupił mu nawet maleńką łódkę, pięknie wyrzeźbioną i pomalowaną przez staruszka z Skjolden. Łódź miała żagielek z cienkiego płótna, a na maszcie błyszczała śliczna cynowa kula. Za pomocą sznurka splecionego z włóczki w dwóch odcieniach czerwieni dziecko mogło ciągnąć łódkę za sobą po podłodze. Benjaminowi ta zabawa nigdy się nie nudziła, śmiał się perliście za każdym razem, gdy zdołał złapać za sznurek i pociągnąć tak, że łódź znalazła się w zasięgu rączek. Helena nie mogła się nie uśmiechnąć. Rzadko miała do czynienia z małymi dziećmi. Były dla niej tylko tłumoczkami na plecach innych kobiet albo popiskującymi istotami, które w ciężkich czasach wysysają siłę z ciała matek. Benjamin to mały dziwak, pomyślała Helena. Aż trudno uwierzyć, że jeszcze rok temu nawet się nie urodził. Gdy zbliżała się do głębokiego łóżka, chłopiec spojrzał na nią najpierw ze zdumieniem. Spodziewał się zapewne matki albo babki. Helena zmusiła się do uśmiechu, próbowała zrobić przyjazną minę. - Ćwir, ćwir, leżysz tu sobie? Chłopczyk przekrzywił głowę, drobne usteczka jakby się zasznurowały. - Witaj, Benjaminie... zaraz cię podniosę i dam coś do jedzenia. - Am - am. - Tak, do jedzenia, a potem pójdziesz posiedzieć ze mną na słoneczku. - Am!

Dzięki Bogu, uśmiechnął się! Chyba starczy jej odwagi, żeby go wziąć na ręce. Delikatnie podniosła tłumoczek z łóżka. Chłopiec mocno złapał za chustkę Heleny, niemal zerwał ją z głowy, ale małe nóżki były spętane grubym kawałkiem płótna tak, żeby w łóżku nie mógł się za bardzo ruszyć. Amelia bała się, że będzie próbował wyjść, a to mogło mieć bardzo poważne skutki. Od byle dotknięcia na ciele chłopczyka pojawiały się siniaki. Helena z każdą chwilą czuła się pewniej. Już wcześniej trzymała chłopca na rękach, lecz zawsze pod troskliwym spojrzeniem Johanny czy Amelii. Tym razem Helena odkryła, że taka praca może być naprawdę przyjemna. Chłopczyk rozpromienił się jak słońce, gdy rozluźniła krępujące go płócienne więzy i delikatnie połaskotała w stopę. Chętnie jadł kleik, zimny i niesłodzony. Helena także przełknęła ukradkiem kilka łyżek, chociaż wiedziała, że już niedługo stół dla służby będzie nakryty. Posadziła malca na podłodze, w kręgu kożuchów i poduszek. Benjamin pewnie chce się bawić. Nie bardzo wiedziała, co wymyślić, bo łódki nigdzie nie było widać, ale w koszyku Amelii leżały kolorowe kłębki wełny. W głowie dziewczyny poruszyło się jakieś dawne wspomnienie, wybrała czerwony kłębek i umocowała nitkę. Siedzieli potem sobie i toczyli kłębek, a mały Benjamin za każdym razem, gdy złapał miękką piłkę, wybuchał długim serdecznym śmiechem. Helena odpowiadała mu i nawet się nie zorientowała, że drzwi się otworzyły. Amelia stała w nich długo, bez słowa. Widok Heleny z dzieckiem tak bardzo ją poruszył. Jeszcze bardziej jednak przeraziła ją nagła pewność, która naszła ją nie wiadomo skąd.

ROZDZIAŁ IX - To nieprawda! - zawodziła Helena. - Kłamiesz! Skąd mogłabyś wiedzieć o czymś takim, nie jesteś przecież Bogiem! - Heleno, być może się mylę, ale skoro nie pamiętasz, kiedy ostatnio... - Do diabła, nie wycinam sobie znaków na łydce, kiedy mam okres! Skąd mogłabym wiedzieć? W dodatku to nie ma znaczenia, bo cieszę się za każdym razem, kiedy to przekleństwo trzyma się z daleka. I tak ciąży na mnie dość przekleństw! - Musisz się zastanowić, Heleno, lecz i tak prędzej czy później się o tym dowiesz. Piersi ci się powiększą i oczywiście brzuch, być może poczujesz jakieś dziwne ruchy w dole. Helena tupała nogami. - Ty głupia krowo, nie jesteś chyba wszechwiedząca! Owszem, przytyłam, ale to przez tę twoją okraszoną masłem owsiankę i całe to dobre jedzenie! Wybiegła z kuchni, mocno trzaskając drzwiami. Helena jednak zdradziła dość, by Amelia nabrała pewności, że się nie myli. Dziewczyna spodziewała się dziecka. Zaszła w ciążę jeszcze przed przybyciem na Karlsgârd. Amelia, znając Helenę, zdawała sobie sprawę z tego, co to może znaczyć. Ojcem mógł być Ravi, prawdopodobnie jednak nie tylko on wchodził w grę, lecz również wielu innych. Bez względu na wszystko, mieli wielki problem. Amelia usłyszała, że Benjamin popłakuje za swoją przegrodą w jadalni, i zmęczona poszła go stamtąd zabrać. Żal tak bardzo ściskał w piersi, oddałaby wszystko, byle tylko znaleźć się na miejscu Heleny. Benjamin uspokoił się, z radością przytulił do babki. Niedługo przyjdzie pora przewinięcia i karmienia, chłopczyk na pewno zaśnie przed powrotem Johanny do domu. Wiele czasu już upłynęło, odkąd ostatnio spędzał czas z matką, przestał też instynktownie szukać piersi, gdy tylko jakaś kobieta brała go na ręce. Amelia kołysała się w przód i w tył, zdawała sobie sprawę, że raczej siebie stara się pocieszyć. Benjamin należał niemal w równym stopniu do niej, jak do Johanny. Lecz Amelii to nie wystarczało. Nasłuchiwała kroków, może krzyków i wrzasków, lecz Helena na pewno gdzieś uciekła, jak to miała w zwyczaju, gdy nie mogła poradzić sobie z samą sobą. No cóż, wróci, będzie musiała się z tym pogodzić.

Amelię uderzyła pewna myśl: A może to jest odpowiedź na moje modlitwy? Może jest tak, że ja nie mogę mieć dzieci, Bóg więc zesłał mi Helenę? Taka sama historia jak w Biblii, gdzie Pan pozwala służącej urodzić dziecko dla swej pani? Ale nie, to jednak nie do pomyślenia. Mimo to przymknęła oczy i na jawie śniła o tlumoczku z noworodkiem, silnym i zdrowym, którego trzymała w ramionach. A gdy kroki Heleny rozległy się jednak na ganku, Amelia wstała i oddała Benjamina pod opiekę służącej. - Heleno, musimy to sprawdzić. Chodź ze mną do mojego pokoju. Dziewczyna posłusznie poszła za nią, lecz Amelia i tak wyczuła targający nią gniew. - Jesteś przerażona, rozumiem to, ale wiedziałaś chyba, że to, co wyprawiasz w czeladnej, może mieć takie następstwa? Musiałaś o tym wiedzieć, Heleno! - Wiem, skąd się biorą dzieci. Wydaje ci się, że urodziłam się dopiero wczoraj? - Nie, ale... Wcześniej ci się to nie przytrafiło? - Nic o tym nie wiem. Helena wzruszyła ramionami. Kostki u rąk, którymi przytrzymywała się łóżka Amelii, pobielały. - Muszę niestety zapytać cię o rzeczy, które właściwie nie są moją sprawą, a ty będziesz musiała to wytrzymać, Heleno. Spróbuj sobie przypomnieć, kiedy ostatnio miałaś miesięczną przypadłość. Helena nabrała powietrza w płuca. Amelia zauważyła, że dziewczyna jest teraz poważna i wystraszona, na pewno będzie się starała odpowiedzieć najlepiej jak umie. - Latem zeszłego roku... po tym, jak spotkałam Raviego. Tak, zaraz potem. Tyle pamiętam... Amelia kiwnęła głową. - A później? Zielonooka dziewczyna przygryzła wargę, wykrzywiła usta przy namyśle. W końcu jednak westchnęła tylko i stwierdziła, że nic więcej nie potrafi powiedzieć. - Rok temu? To przecież niemożliwe, Heleno. Wszak dzieci przychodzą na świat po dziewięciu miesiącach! A ty jesteś nie dalej niż w trzecim miesiącu, to pewne, jesteś przecież taka szczupła. - Może i tak. Amelia podjęła decyzję.

- Heleno, kto...? Te ostatnie trzy miesiące, o to mi chodzi... Helena wolnym ruchem zdjęła z głowy chustkę, potrząsnęła błyszczącymi włosami. Popatrzyła Amelii prosto w oczy i oświadczyła: - To dziecko Raviego. Brat twojego wnuka, pani. Było to wyzwanie, być może prowokacja, lecz w twarzy Amelii nie drgnął ani jeden mięsień. - Może i tak. - Prawdą jest to, co mówisz - stwierdziła Helena ze zdziwieniem. - Będę miała dziecko. - Boisz się? - Czy się boję? Takiego małego stworzenia? Nie, oczywiście, że nie. Co może mi zrobić noworodek? Amelia schyliła głowę, po części po to, by ukryć wyraz twarzy, a po części dlatego, że słowa Heleny jasno powiedziały, do jakiego stopnia inaczej myśli młoda kobieta. - Pomożemy ci, Heleno. Jesteśmy teraz za ciebie odpowiedzialni, szczególnie jeśli naprawdę jest tak, jak mówisz. Jeśli nosisz dziecko, które może być bratem albo siostrą naszego Benjamina. Twojemu dziecku być może nie będą przysługiwały żadne prawa, Heleno, wiedz jednak, że my tu na Karlsgârd mamy swoją własną sprawiedliwość. Obiecuję ci, że zapewnimy byt tobie i twojemu dziecku. - O, serdeczne dzięki - odparła Helena zapatrzona gdzieś w dal, nie bez goryczy w głosie. - Pozwól mi się zbadać, zorientujemy się, jak daleko zaszły sprawy. Być może najlepiej byłoby pozwolić, by zrobiła to Johanna, ona wie więcej, nie sądzę jednak, żeby ona... - Jeśli to dziecko Raviego, to na pewno je ze mnie wytrzęsie. I być może właśnie to powinna zrobić! - Nie mów tak, Heleno, zachowuj się jak dorosła osoba. - Jestem już dość dorosła! Jestem dorosła, odkąd chłop z Royse... Urwała gwałtownie, lecz przez moment Amelia pochwyciła maleńki skrawek rozbitej szklanej kuli, jaką była dusza Heleny. - Połóż się teraz wygodnie na plecach i odpręż, rozluźnij się. Przyniosę wodę i fartuch. Helena ciężko opadła na miękkie łóżko. Nie przejmowała się wcale tym, że jej brudna spódnica zostawia plamy na haftowanej jedwabnej narzucie Amelii. Leżała tak, gapiąc się w sufit, patrząc na chmury wymalowane na nim, na ozdobione zawijasami litery wijące się wzdłuż belek. Nie rozumiała, co głoszą, domyślała się jednak, że musi to być coś o Bogu i sprawiedliwości.

Na takich rzeczach Helena się nie wyznawała. Nauczyła się nie dbać o nie ani trochę. Ravi... W ciele zaczęło pulsować, nagle wydało jej się, że serce przesunęło się w miejsce, gdzie zdaniem Amelii rozwijało się dziecko. Z wahaniem położyła ręce na brzuchu. Nieduża kula? Zgrubienie? Tak, nie dało się już tego nie zauważyć. Ale w głębi serca Helena wciąż nie mogła się pogodzić z faktem, że coś takiego mogło się przytrafić właśnie jej. Zaokrągliła wargi i zaczęła cicho gwizdać pod nosem. Cierpliwie czekała na Amelię, lecz ciało, którego doświadczona kobieta dotykała, obmacywała, obracała i naciskała, jakby przestało należeć do niej. - W połowie kwietnia, tak mi się przynajmniej wydaje, w jakimś momencie na wiosnę... Prawdopodobnie dziecko urodzi się zimą, Heleno. Równie dobrze może to być grudzień, jak i luty. Tak czy inaczej będzie to zimowe dziecko, Heleno, a takie uchodzą za silne i zdrowe. - To świetnie! Słaby głos wydobył się jakby nie z ust Heleny, lecz Amelia z wyrozumiałością pokiwała głową. - Jesteś wzburzona, to bardzo naturalne. Nie jest to łatwe dla nikogo, ale masz szczęście, Heleno. Podczas tamtego upadku mogłaś pożegnać się z życiem, a prawdziwym cudem boskim jest to, że od razu nie straciłaś dziecka! - O, tak, na pewno. - Powinnaś się z tego cieszyć. Przekonasz się, to dziecko będzie prawdziwym błogosławieństwem dla nas wszystkich. - Mmm. - Powiem o tym Johannie, tak chyba będzie najlepiej, ale musisz być szczera. Czy jesteś pewna, że to Ravi jest ojcem? - Między Bożym Narodzeniem a czeladną nie miałam żadnego innego. - Ach, tak. Wobec tego nie ma żadnych wątpliwości. To dobrze, Heleno. Łatwiej jest powiedzieć dziecku, że ojciec nie żyje, niż że gdzieś sobie poszedł. - Tak.

Palce Heleny nerwowo bębniły o wysoką krawędź łóżka. Dziewczyna z powrotem usiadła, a Amelia przykładnie zakryła jej nogi spódnicą. - Idź teraz trochę odpocząć. Czy czegoś ci potrzeba? Musisz mi obiecać, że będziesz na siebie uważać. I na miłość boską, nie dźwigaj już kotłów z wodą! Mamy przecież do tego mężczyzn. - Oczywiście. - Czy chciałabyś wiedzieć coś jeszcze? - spytała Amelia tak łagodnie, jak tylko umiała. Wtedy Helena poderwała się i zaciśnięte pięści podsunęła pod twarz Amelii. - Tak! Chciałabym wiedzieć, co takiego, u diabła, zrobiłam, że spotyka mnie taka kara! Chciałabym wiedzieć, jakie to szatańskie siły zesłały na mnie również to przekleństwo! Myślałam już, że przynajmniej to będzie mi oszczędzone, przecież od dzieciństwa dopuszczałam do siebie każdego mężczyznę, jaki tylko się trafił, i nigdy, przenigdy żaden nie pozostawił po sobie żadnego śladu! Nigdy, słyszysz? Tysiąc razy pozwalałam, żeby ta ich zgnilizna ciekła we mnie, ale zawsze udawało mi się ją wypluć! Amelia cofnęła się o parę kroków, lecz usiłowała pochwycić wymachujące ręce Heleny. - Odejdź, nie dotykaj mnie! Nie chcę, żebyś mnie ruszała! I nie chcę też mieć dziecka, rzucę się do fiordu, słyszysz! Amelia była przerażona, lecz nie tylko dlatego wymknęła się przez uchylone drzwi i zatrzasnęła je za sobą, odgradzając się od Heleny. Potrzebowała odrobiny oddechu. Helena na pewno, mówiąc o fiordzie, nie traktowała tego poważnie. - Skoczę z okna, jeśli zabarykadujesz drzwi! Amelia nie przypomniała jej, że drzwi nie miały rygla od zewnątrz, tylko w środku, tam gdzie Helena stała teraz i pluła. - Uspokój się, bo inaczej będę się bała z tobą rozmawiać. Zachowujesz się jak chora na głowę, Heleno! - Bo jestem chora, jestem szalona. Jestem tylko małą brudną dziwką, ale i tak mam prawo robić to, co chcę! - A co byś chciała? Zapadła cisza. Amelia przyłożyła ucho do drzwi i nasłuchiwała. Dobrze, cichy szloch. A z dołu dobiegały znajome głosy.

Amelią tak wstrząsnęło to, co stało się z Heleną, że całkiem zapomniała o martwieniu się nowinami, które mógł przywieźć Bendik. Usłyszała teraz dochodzący z dołu jego znajomy śmiech i pełen zapału głos Johanny. Brzmiało to obiecująco. Widać sędzia stanął po ich stronie. Amelia ostrożnie uchyliła drzwi. Helena nie próbowała nawet w nie walić, nie usiłowała otwierać. - Heleno, zejdę teraz do nich na dół, ale na razie jeszcze nic im o tym nie powiem. Jeśli chcesz, odpocznij tu sobie. Możesz się obmyć i wyjąć czyste prześcieradło. Zejdź na dół, kiedy będziesz chciała. Czekamy na ciebie w paradnej. Dziewczyna nie odpowiedziała, Amelia zobaczyła, że leży na łóżku na brzuchu i cała drży. Najlepiej będzie zostawić ją w spokoju. Amelia pomodliła się w duchu, by wszystkie straszne przeżycia tej kobiety nie wyrządziły krzywdy ciału i duszy jej nienarodzonego dziecka. Twarz Johanny ściągnęła się, gdy matka weszła do pokoju. Amelia zauważyła, że córka i mąż wymienili przelotne spojrzenia. Po śmiechu, jaki wcześniej słyszała, nie pozostał żaden ślad. Bendik podszedł do niej. - Będzie sprawa - rzekł krótko. Amelia oparła się lekko o niego, głowę tak miała wypełnioną teraz zmartwieniami, że nie było w niej już miejsca na więcej. - Opowiedz wszystko po kolei - poprosiła słabym głosem. - Będzie sprawa. Na jesiennym tingu. Sędzia bez względu na wszystko chce, żeby tam najpierw zapadł wyrok. Będziemy mogli ewentualnie zaskarżyć go dalej, jasno jednak dał do zrozumienia, że pragnie, aby w tej sprawie wypowiedzieli się najpierw mieszkańcy wioski. Jego zdaniem oni potrafią najlepiej stwierdzić, co będzie sprawiedliwe. Poza tym to solidny człowiek, spodobał mi się. - To chyba znaczy, że on może nam pomóc, jeśli przegramy na tingu. - Może i tak, ale akurat przed tym mnie przestrzegał. Widzisz, istnieje jeszcze inna możliwość... Możemy pozwolić, żeby zdecydował asesor, wtedy jednak rezygnujemy z możliwości zaskarżenia wyroku wyżej, na tingu okręgowym. Johanna poszła po Benjamina, który wcale nie zasnął. Siadła do stołu z dzieckiem na rękach. - Wydaje mi się, że powinniśmy się dobrze zastanowić, ojcze, tak wiele ryzykujemy. Właściwie można powiedzieć, że ryzykujemy wszystko!

- To prawda - przyznał Bendik. - Ryzykujemy wszystko. Amelia milczała. Czuła się tak bardzo zmęczona tymi problemami, całą tą straszną niepewnością. Niekiedy nocą zwidywały jej się słodkie obrazki; widziała siebie samą siedzącą przy prostym palenisku, na którym płonie spokojny ogień, w małej, o wiele uboższej zagrodzie, gdzieś daleko nad fiordem. - Co więc teraz zrobimy? Ting wiejski czy asesor? - spytała. Johanna oparła głowę na ręce, dłubiąc w potrawie z dorsza, rzepy i masła. - Przypuszczam, że Storlendet najbardziej by chciał przedstawić sprawę na tingu. Wielu w wiosce nie zapomniało... - Wiem - przerwała jej Johanna. - Nie słuchają mnie nawet wtedy, gdy chodzi o ich własne życie. Posyłają dzieci od zagrody do zagrody i trzymają się z dala jedynie od tych domów, w których już ktoś umarł. - Ale chyba jest już lepiej? - wtrąciła Amelia. - Tak, w pewnym sensie. W ostatnich dniach nie było nowych zachorowań. A ci, którzy zachorowali, zaczynają dochodzić do siebie, przynajmniej najsilniejsi. Ale bardzo się boję o małego Geirmunda Lidvarslettena i o dzieciaki z Moen. - Nieszczęśni ludzie - westchnęła Amelia roztargniona. Ta zaraza nie dotknęła jej nazbyt ciężko i wśród nawału codziennej pracy z trudem wyobrażała sobie, jak radzi sobie Johanna, spędzając całe dnie wśród chorych i umierających. Amelia od tygodni nie rozmawiała z nikim spoza ich własnego dworu. - Nie myślisz więc, że dzięki twojej pracy ludzie patrzą teraz na ciebie łagodniej? - Może i tak. - Johanna wzruszyła ramionami. - Ale nie wiem, wciąż zdarza się, że ci, których spotykam po drodze, obrzucają mnie wrogim spojrzeniem. W głosie brzmiał żal, lecz powiedziała to z podniesioną głową. - Nie powinni tego robić. To nie ich sprawa osądzać ciebie czy Raviego. Wiedzą przecież, że on już nie żyje. Wiedzą też, że nie jesteś zwyczajną ladacznicą. Powinni zostawić cię w spokoju. - Tak, ale pastor myśli inaczej. Byłam u niego, chciałam, żeby zrozumiał, jak poważna jest sytuacja, gdy ludzie zaczęli chorować. Prawie mnie wyrzucił. Twierdził, że sprzeciwiam się woli boskiej. Amelia spuściła głowę. Ona kiedyś słyszała to samo, niekiedy szeptał tak również jakiś głos w jej wnętrzu. Gdy jednak przychodziło co do czego, wszystko w niej zaczynało burzyć się przeciwko takiemu twierdzeniu. Któż mógłby stać przy łożu chorej osoby, patrzeć na

jej cierpienia i nie chcieć pomóc? Niemożliwe, aby wolą Bożą było, by ludzie pozwalali innym cierpieć, nic sobie z tego nie robiąc. Bendik długo się zastanawiał, przy stole zapadła cisza. - Myślę, że zaryzykujemy i oddamy sprawę asesorowi. To dobry człowiek, sprawiedliwy. Przynajmniej z tego co słyszałem. Amelia kiwnęła głową. - Tak, i w ten sposób unikniemy osądu tych wszystkich ludzi. Johanna wahała się, wreszcie jednak i ona się zgodziła. Bendik jakby odczuł ulgę. - Wobec tego tak zrobimy. Poproszę, żeby adwokat poszedł do Storlendet. Najlepiej będzie, jak oni to zaproponują. - Sprytnie pomyślane, najmilszy! - Amelia wychyliła się przez stół, żeby pogładzić męża po policzku. Johanna uśmiechnęła się. Aż miło patrzeć, jak oni się kochają. Ostatnio odczuwała pewien niepokój, bo wydawało jej się, że oboje rodziców coś dręczy, ale teraz w ich oczach dało się wyczytać jedynie wzajemną miłość. - Damy sobie z tym radę - oświadczyła wesoło. - Nikt nas nie skrzywdzi ani nie odbierze dziedzictwa temu malcowi! Synowi Raviego, odezwał się zdradziecki głos w jej sercu. Ale uśmiechnęła się z dumą do rodziców i uściskała synka. Bendik odpowiedział uśmiechem. - Ten nasz Hammerfeld to zdolny człowiek. Uratuje nas, jestem o tym przekonany. Bo co oni właściwie mogą zrobić, skoro Ravi nie żyje, a nikt nie może udowodnić, że to on zabił Erlenda? - Nic - westchnęła Johanna. - Chyba że mają słuszność, twierdząc, że Benjamin przynajmniej na papierze jest synem Erlenda. - Owszem, co do tego mogą mieć rację, ale sędzia okręgowy mówił mi, że spotkał się z wieloma podobnymi wyrokami i nigdy nie słyszał o tym, by dziecko wykorzystano do odebrania rodzinie zagrody należącej do rodu matki Może, gdy Benjamin dorośnie, mógłby na tej podstawie żądać swojej części Storlendet, ale nigdy odwrotnie. Brzmiało to optymistycznie, obie kobiety roześmiały się nawet. No tak, chytrość ludzi ze Storlendet mogła w przyszłości uderzyć w nich samych. Jeśli będą upierać się przy tym, że Benjamin jest pod względem prawnym synem Erlenda, to w istocie mogło się zdarzyć, że sami stracą to, co teraz próbują odebrać innym!

- Dowiesz się kiedyś, jakimi to prawami cię obdarzyli! - uśmiechnęła się Amelia do dziecka. - Ba... ba - odparł chłopczyk z głęboką zmarszczką na czole, potem piąstkami potarł nos i zaczaj głośno płakać. - Zmęczony jest, poproszę Linę, żeby go położyła. A gdzie Helena? Jak ona się czuje? Słysząc niewinne pytanie Johanny, Amelia drgnęła. A tak było miło, siedzieli sobie razem w poczuciu łączących ich więzi. Nawet problem ze Storlendet wydawał się teraz mniej poważny. Amelia bardzo nie miała ochoty na kolejne tego wieczoru trzęsienie ziemi. - Na pewno miewa się dobrze, pozwoliłam jej dziś po południu odpocząć w moim pokoju. - O? A to dlaczego? Amelia zawahała się, zerknęła na Bendika, zaczęła miąć płócienną serwetkę na kolanach. - No cóż, czuła się dzisiaj trochę samotna, a na stryszku tak gorąco, wyglądała na zmęczoną, spoconą, chyba przepracowała się przy praniu. Johannę uspokoiła ta odpowiedź, Bendik zaś całą swą uwagę skupiał na córce. - Opowiedz nam teraz coś o Vildegârd. Nie potrzebujesz tam nikogo do pomocy? - Bjorg i Ingebjorg są naprawdę wspaniałe. Tak mi ufają, wierzą niemal, że zostałam obdarzona jakąś świętą mocą i uchronię je przed chorobą. Żadna już się nie boi, opiekują się dziećmi tak, jak gdyby były ich własne. I dzięki Bogu, obie są silne i zdrowe. Ale Bjorg zaczyna już odczuwać swój wiek. - Powinnaś wziąć do pomocy jeszcze ze dwie dziewczyny. Stać nas na to - nieobecnym głosem zauważyła Amelia. - Owszem, może się za kimś rozejrzę, kiedy ta zaraza już minie. Wiem też, że Ingebjorg i Bjorg bardzo chciałyby iść do letnich zagród w góry. Są tam teraz ich siostry z dziećmi. Bardzo by im się przydała taka wyprawa. - Mądrze myślisz - pochwalił ją Bendik. - Jeśli będziesz dbać o swoich ludzi, to w końcu staną ci się tak bliscy jak przyjaciele, nigdy nie zawiodą. Amelia nie mogła się nie uśmiechnąć. - Za to mamy najbardziej leniwych chałupnikóww całej wsi, Bendiku, wszyscy o tym wiedzą.

- Owszem, najbardziej leniwych, ale też i najwierniejszych. Mogą nadejść czasy, Amelio, kiedy przyda nam się wdzięczność za życzliwość, jaką okazywaliśmy naszym ludziom. - To prawda - podchwyciła Johanna. - W mojej szopie wciąż od czasu do czasu pojawia się kilka naręczy narąbanego drewna albo motek uprzedzonej wełny. Sądzę, że mamy we wsi więcej przyjaciół, niż na to akurat teraz wygląda. - Chciałabym, żeby ta zaraza już minęła - westchnęła Amelia. - Moglibyśmy pojechać do Dosen i znów się z kimś spotkać, usłyszeć nowiny z okolicznych wsi. - Sądzę, że to potrwa jeszcze jakiś tydzień, a już na pewno minie do końca miesiąca. Ale nie polecałabym w tym roku świętojańskich zabaw. - Pewnie nikomu to w głowie. Dzwonnik tyle razy musiał ostatnio bić w dzwony na pożegnanie, że nikt chyba nie wpadnie na taki pomysł. Amelia przysłuchiwała się przyjaznej rozmowie ojca i córki. Patrzyła na nich. Johanna zapaliła lampę na stole. Jacyż oni właściwie do siebie podobni! A przecież różnią się kolorem włosów i posturą, nawet oczy mają różny kolor, a nosy inną Unię. Niewiadomo, skąd się bierze to podobieństwo. Podobieństwo, dzięki któremu potrafią rozmawiać niedokończonymi zdaniami, a to drugie natychmiast wychwytuje ich sens. Przez chwilę się nad tym zastanawiała. Czy relacja jej i męża jest podobna? W myślach wspominała przeszłość i stwierdziła, że tak właśnie jest. Niekiedy nie musiała odzywać się nawet słowem, a on i tak wiedział, co chciała mu przekazać. Bywało jednak, że się przed nim kryła i nie śmiała przyznać do swoich myśli nawet przed samą sobą. Jemu także się to zdarzało. Bendik wciąż często wstawał w środku nocy i wychodził. Właśnie w takie noce ona próbowała wyciągnąć do niego rękę i pragnęła mieć go jak najbliżej siebie, lecz on wydawał się wtedy sztywny i daleki, jakby wystraszony. Co się z nim stało? Przecież ją kochał, co do tego Amelia nie miała żadnych wątpliwości. Ale jakaś zmiana zaszła. Zmiana, której przyczynę w głębi ducha znała. Amelia Karlsgârd nie mogła już szukać bliskości swego męża. Bendik nie tolerował nawet najmniejszych oznak jej zalotów. Coraz rzadziej też sam pragnął zbliżenia, ona za każdym razem bardzo się cieszyła, gdy jednak tylko okazywała zbyt duży zapał, on natychmiast się wycofywał. Co się stało?

Nie musiała szukać odpowiedzi na to pytanie. Bendik umiał czytać w jej myślach i wiedział, że Amelia nie pragnie już od niego cielesnej rozkoszy, nie żąda też dowodów jego uczuć ani 'wesołej małżeńskiej zabawy. Amelia chciała dziecka. Za każdym razem, gdy znów dotykała ją miesięczna przypadłość, traciła jakby cząstkę samej siebie. Jak gdyby regularne krwawienia gasiły iskrę życia. A niedługo, już bardzo niedługo źródło się wyczerpie. Amelia bała się, że gdy nastąpi ten dzień, ona sama zgaśnie.

ROZDZIAŁ X - Nie chcę mieć dziecka! Nie chcę! Uduszę je, jak tylko się urodzi! Zrobię to samo, co zrobiła moja matka! Mamo! Mamo! Nawet we dwoje ledwie mogli utrzymać Helenę. Zachowywała się jak szalona, z ust toczyła pianę, a zielone oczy wywróciły się tak, że widać było jedynie białka. A wszystko to z powodu jednego słówka, nieodpowiedniego wyrażenia Amelii. Bendik był wzburzony. Gdy Johanna poszła się położyć, Amelia przekazała mu nowinę. Nie był tym szczególnie zdumiony, być może uważał, że żona z przesadą traktuje ten problem. Gdy jednak dowiedział się, że może to być dziecko Raviego, zimne ciarki i jemu przebiegły wzdłuż kręgosłupa. Uzgodnili, że razem pójdą do Heleny, zobaczyć, czy ma zamiar dziś w nocy spać u siebie na stryszku, czy może czegoś jej potrzeba. W pokoju było cicho, gdy szli na górę po schodach, i Amelia westchnęła z ulgą, gdy otworzyła drzwi i poświeciła sobie lampą. Letnia noc była dostatecznie jasna, by mogli zobaczyć Helenę na krześle pod oknem. Amelia zdmuchnęła lampkę i ciepło przywitała dziewczynę. - Słyszałem już o wszystkim - spokojnie oznajmił Bendik. Oczy Heleny czujnie badały jego twarz. - Masz szczęście, Heleno, to, co się z tobą dzieje teraz, to prawdziwy cud, nie wolno ci o tym zapominać. Johanna to najcenniejsze, co mamy, i ty także poczujesz to samo, gdy tylko dziecko się urodzi. - Johanna będzie mnie nienawidzić. Mnie i dziecko! Ona jest zazdrosna! - Może i tak. Sądzę jednak, że powinnaś okazać jej większe zaufanie. Nasza Johanna... - Wasza Johanna, wasza Johanna... Ona jest niczyja, ja też! W Helenie narastało podniecenie. Pierwsze sygnały niebezpieczeństwa zostały odebrane jako jej zwykła twarda arogancja. Gdy jednak Amelia spróbowała ją uspokoić i zaczęła mówić ściszonym, ciepłym głosem o radości z posiadania maleńkiego dziecka, Helena nie wytrzymała. Uderzyła, nie patrząc gdzie, prawdopodobnie na oślep, lecz trafiła Amelię w same usta. Warga rozgnieciona o zęby natychmiast zaczęła krwawić, lecz Heleny wcale to nie uspokoiło. Bendik musiał wreszcie popchnąć ją na łóżko i zakryć usta mocną dłonią, żeby stłumić przeraźliwy krzyk. - Zbudzisz cały dom! Zachowuj się jak człowiek i rozmawiaj z nami!

Lecz na twarzy Heleny pojawiło się coś na kształt śmiertelnego przerażenia. Gdy Bendik ją puścił, wypluła kolejne gorzkie słowa, choć głos jej nie brzmiał już aż tak przeraźliwie. - Spokojnie teraz, spokojnie, musisz postarać się opanować, Heleno! I nagle spięte ciało zwiotczało pod jego naciskiem, dziewczyna zaczęła głucho szlochać. Bystre oczy nie chciały już patrzeć na nikogo, Amelia wymieniła z mężem nerwowe spojrzenia. - To widać dla niej za dużo, ach, Boże, co my zrobimy? - Sprowadź Johannę - mruknął Bendik. - Ale... - Sprowadź ją. I tak musi się o tym dowiedzieć. A nam potrzeba teraz jej mikstur. Czy ona ma jakieś krople opium w domu? Bardzo pomogły wtedy, gdy Sara straciła dzieci. Amelia bliska rozpaczy skinęła głową, zebrała spódnice, wytarła usta i pobiegła po Johannę. - Dziecko? Ależ... Amelia potwierdziła to i ujęła córkę za ramiona. Przez cienką nocną koszulę czuć było, że są szczupłe, lecz wciąż jeszcze silne i okrągłe. Johanna przymknęła oczy i przygładziła włosy. - Dziecko Raviego - szepnęła. Amelia bezradnie kiwała głową, ucieszona, że Johanna tak prędko domyśliła się prawdy. - Ach, mój Boże! Johanna wstała z łóżka, chwyciła leżącą na nim narzutkę, warkocz przerzuciła na plecy. Na wpół się rozplótł. Gdy matka przyszła, Johanna jeszcze nie spała, wierciła się w łóżku dręczona niespokojnymi myślami. - Ona jest całkiem zrozpaczona, nie potrafię sobie z nią poradzić. Aż przykro patrzeć, mówiła coś o tym, że zabije dziecko, Johanno. - To absolutnie niemożliwe - oświadczyła Johanna i przygryzła wargę. - Oczywiście - matka westchnęła z ulgą. - Ale ta jej niechęć, ta nienawiść... Boję się, Johanno, że to może zaszkodzić dziecku... - Gdyby tak było, rodziłoby się wiele ciężko chorych dzieci, bo nierzadko spotyka się kobiety, które nie płoną z radości na wieść o ciąży. - I ja dobrze o tym wiem i potrafię nawet to zrozumieć. - Biedna mama - powiedziała nagle Johanna i lekko uścisnęła matkę.

Amelia czuła się mała i bezradna, idąc po schodach do własnego pokoju za kroczącą zdecydowanie córką. - Heleno, najwyższy czas porozmawiać rozsądnie! Dosyć już wybryków, sprawa jest poważna! Helena nie odpowiedziała. Siedziała jakby zamroczona przy łóżku, na wpół objęta przez Bendika, któremu bardzo wyraźnie nie podobała się ta sytuacja. - Ja™ nie chcę - szepnęła w powietrze. - Obawiam się, że nie masz wyboru Johanna ze smutkiem pokręciła głową. - Heleno, ogromnie mi przykro, na pewno to rozumiesz. Wcale nie dlatego, że to dziecko Raviego, ale... - Jesteś zazdrosna! Helena na moment wyrwała się z odrętwienia i znów była sobą. Johanna nie odpowiedziała. Wymieniła tylko z matką spojrzenia i podeszła do drzwi. - Przyniosę ci coś do picia. Musisz się uspokoić, nie możesz krzywdzić swego dziecka. Po niespełna godzinie Helena rzeczywiście zasnęła, Bendik nie wypuszczał jej z objęć, dopóki nie poczuł, że ciało dziewczyny całkiem się rozluźniło, a głowa ciężko opadła mu na ramię. Amelia nieustannie trzymała Helenę za rękę, a Johanna oświadczyła, że będzie nad nią czuwać przez całą noc. - No i co oni powiedzieli? Dowiedziałeś się czegoś nowego o mojej babie? Ciekawe, jakich awantur narobiła ostatnio. Ravi wzruszył ramionami. - Z nikim nie rozmawiałem, poszedłem się tylko przejść. - Naprawdę? Ale przecież obiecałeś! Ravi westchnął. Gunnelius był życzliwy i sympatyczny, lecz bardzo uparty w swoim widzeniu rzeczy, nie chciał się zadowolić okrężnym gadaniem. Nie przestawał marudzić i chciał dowiedzieć się wszystkiego o Ravim, ale ten przynajmniej na razie zdołał się jakoś wykręcić. Jeśli jednak miał zostać tu w szałasie, nie było innej rady, będzie musiał zdradzić starcowi większość swoich tajemnic. Ravi siedział przy prostym stole zbitym z przepołowionych bali. - Gunneliusie... ja nie mogę pokazać się we wsi. - O? - Stary przekrzywił kudłatą głowę, przypominał teraz ciekawskiego trolla.

- No tak, przecież mnie tu znają, dobrze o tym wiesz. - Znają i znają, w każdym razie nie zapomnieli tak prędko o twoim ojcu. Muszę ci powiedzieć, że ludzie strasznie gadali wtedy, jak umarła ta kobita z Deseń. Ona i wszystkie inne. To on je udusił, prawda? Ravi ciężko pokręcił głową. - To stara historia, ale wiesz chyba też, co ludzie gadają o mnie i o Johannie z Karlsgârd. - Co takiego? Ravi ze zdziwieniem przyjrzał się otwartej twarzy, czyżby ten człowiek o niczym nie wiedział? Czyżby ludzie we wsi mimo wszystko nie plotkowali? Poczuł kiełkującą nadzieję. - Johanna Karlsgârd, ta, która uciekła od Erlenda Storlendet, od swego męża, z innym mężczyzną... ze mną. Gunnelius zarechotał. - Niezła dziewucha z tej Johanny. Miała taką śliczną sukienkę, żółtą jak mlecz. Tak, tak, widywałem ją na placu przed kościołem, była jak kwiatek i matkę miała piękną. O, tak, ona jest wciąż piękna. Bardzo piękna, nie tak jak ten strach na wróble, z którym ja się ożeniłem... - Johanna wyjechała razem ze mną. Urodziło nam się dziecko. Ale Erlend przyjechał za nami. Teraz on już nie żyje, a Johanna jest w domu, na Karlsgârd. Nic nie wie, że tu przybyłem. Staremu wszystko się teraz pomieszało. Przez chwilę cmokał wargą i roztargnionym ruchem otrzepywał spodnie. Ravi nie pospieszał go, wiedział, że takie nowiny trzeba przetrawić. Dodał jeszcze: - Dziecko, które teraz jest na Karlsgârd, to mój syn. Malutki, może go widziałeś? Ma ciemne włosy i jest raczej słabowity. Benjamin, tak ma na imię. - Benjamin? - Twarz starego nareszcie się rozjaśniła. Zaczął wreszcie coś rozumieć. O, tak, Benjamina świetnie pamiętam! Taki mały łobuziak Siostra woziła go w dziwacznym wózku, bardzo to lubił. Pamiętam tę okrągłą buzię, nawet się do mnie uśmiechał, przyjemny malec. Ravi rozjaśnił się. - Tak, on na pewno jest mądry, chociaż jeszcze mały. Czy wszystko z nim jak należy? Kiedy go ostatnio widziałeś? Często go wożą w takim wózku? Gunnelius kołysał się zadowolony z tego, że w głosie Raviego nareszcie dało się wyczuć pełne zapału, zainteresowanie.

- O, tak, często, bardzo często, szczególnie jak jest ciepło. A ta dziewczynka, co go wozi, jest śliczna i bardzo miła. Prawdziwa mała mama. Chłopcu niczego chyba nie brakuje, biedaczysko! - To dobrze - odetchnął Ravi z ulgą. - Ale rozumiesz chyba już teraz, dlaczego nie mogę pokazać się we wsi. Ludzie, jak przypuszczam, myślą, że to ja zabiłem Erlenda, a Johanna dość już najadła się wstydu z mojego powodu. Ona mnie zostawiła i na pewno się cieszyła, że z nią nie pojechałem. - A dlaczegoś nie pojechał? - Nie wiem, pewnie się bałem. - Bałeś się kobiety? Tak, tak, rozumiem cię, przyjacielu. Ja też nieraz robiłem w portki ze strachu, kiedy moja baba... - Bałem się, ale nie w tym sensie. Bałem się, że ją unieszczęśliwię. Jestem inny niż wszyscy ludzie. Ciąży na mnie przekleństwo. Ravi podniósł głowę. A więc wreszcie to powiedział. Spodziewał się ujrzeć na twarzy mężczyzny wzburzenie i ciekawość, lecz gdy chciał popatrzeć w brunatnosiwe oczy ledwie widoczne wśród nastroszonej brody i włosów, zobaczył jedynie dwa półksiężyce nad szerokim uśmiechem. - Coś podobnego! Trzeba to koniecznie opić! Jest nas zatem dwóch, obcy przybyszu! Bo ja też jestem przekleństwem, nieraz już to słyszałem. Ravi nie, mógł powstrzymać się od uśmiechu. Gunnelius pogrzebał w stercie szmat w kącie, cisnął na ziemię zniszczoną faskę i wyciągnął butelkę. Była zielona i nieprzejrzysta, lecz płyn, który pociekł do drewnianego kubka, pachniał ostro i mocno. - Na zdrowie, przyjacielu! A więc jesteśmy przynajmniej my dwaj przeciwko całemu światu. Starego Gunneliusa niełatwo pognębić! - Na zdrowie - mruknął Ravi. Trudno mu było pojąć tego dziwnego człowieka. Sprawiał jednak wrażenie, że wszystko rozumie, nie miał też nic przeciwko temu, by Ravi przez pewien czas ukrywał się w starym szałasie. To najważniejsze. Tu bowiem panowało coś na kształt spokoju. Johanna była niedaleko, wyczuwał wręcz ślady jej niosącej spokój bliskości. Ravi wypił jeszcze łyk i na tym poprzestał. Johanna przecież nigdy nie lubiła, gdy pił. Może już niedługo uda mu się z nią porozmawiać.

Helena poczuła, że w jej wnętrzu zaczyna się uspokajać, była już w stanie myśleć, była w stanie przyswoić sobie tę prostą prawdę: w jej brzuchu rosło dziecko. Nie podobało jej się to, czuła gniew, który mieszał się z drżącym mrocznym tonem za każdym razem, gdy o tym myślała. Ale Amelia i Johanna dały jej nadzieję. Johanna zajmie się dzieckiem, Helena nie musi myśleć o przyszłości. Będzie mogła zostać na Karlsgârd do czasu, aż dziecko się urodzi, może się ukryje, jeśli będzie bała się o swoją sławę. Mogą przecież powiedzieć, że jest chora, że te miesiące spędza w łóżku, będą się nią zajmować i pomogą jej, gdy przyjdzie czas rozwiązania. Doskonale wiedziała, że mimo wszystko może mówić, że ma szczęście. Jednak gorzka zazdrość szarpała ją niekiedy, gdy widziała, jak matka i córka śmieją się razem i żartują. Zaraza zdawała się odwracać. Może to ogniska, które zapłonęły w noc świętojańską, oczyściły powietrze z ostatnich nieczystości? Nastało gorące lato, uprawy na polach pięknie rosły, wszystko zdawało się wracać do normalnego rytmu. Również we mnie, pomyślała Helena. Wciąż włóczyła się samotnie po lasach, zapuszczała się coraz dalej od dworu. Johanna uśmiechała się teraz do niej, twierdząc, że ją rozumie. No tak, ona także czasami lubiła iść gdzieś sama. Że też ona jest tak przeklęcie wyrozumiała! Głaskała i badała brzuch Heleny i wydawała się przy tym niemal chora. Johanna twierdziła, że będzie kochać to dziecko. Helena wzdragała się na samą myśl. Ona chce mieć ten ostatni kawałeczek Raviego, właśnie o to jej chodzi. I gotowa jest zapłacić naprawdę dobrą cenę. Helena uśmiechała się z goryczą. Tak, tak, dobrą cenę. Doprawdy, będzie umiała jej zażądać. Johanna będzie się przed nią wić jak robak na haczyku. Takie myśli przyniosły jej ulgę, sprawiły, że czuła choćby ułamek swej dawnej siły. Lżejszym krokiem dreptała wąską, wydeptaną przez owce ścieżką, wydawało jej się, że im bardziej zagłębia się w las, tym wyraźniejsze staje się ćwierkanie ptaków. Helena nie bała się, że zabłądzi. Nigdy nic takiego nie przeżyła. Nieznana okolica nie wydawała jej się wcale straszna, instynktownie wyczuwała kierunek i zawsze potrafiła zna-

leźć drogę z powrotem. A tutejszy las nie był wysoki i ciemny jak w Hallingdal. Drzewa rosły tu rzadko, niewysokie i nigdy tak gęste, by nie można było między nimi dostrzec szczytu czy innego charakterystycznego znaku. Dało się też wyczuć zapach morza. Usiadła, z obszernej kieszeni fartucha wyciągnęła zawinięty kawałek nasmarowanego chleba. Bardzo jej posmakował, chociaż wcale nie była głodna. Johanna surowo jej przykazała, żeby jadła regularnie i do syta. To część naszej umowy, pomyślała Helena z ukłuciem w sercu. Ale masło było żółciutkie, tłuste, z zagrody w górach, gdzie służące zajmujące się zwierzętami z Karlsgârd przez całe lato będą robić wielkie zapasy sera i masła. Helena tej zimy nie będzie głodować. Czuła się bezpieczna i spokojna. A jeszcze przyjemniejsza była świadomość, że i w następną zimę nie zazna głodu. Johanna zapłaci jej dwiema albo trzema zimami, zdecydowała. Siedziała tu i coraz bardziej się odprężała w chłodnym cieniu. Słońce prażyło korony drzew, ale niżej, w trawie, wśród mchu było przyjemnie. Helena bez zastanowienia ściągnęła spódnicę, odczuła zakazaną radość, gdy powietrze dosięgło nagiej skóry. Westchnęła i wyciągnęła się na plecach na samym środku polany z myślą, że mogłaby przespać nawet i sto lat. Wyczuł jedynie lekkie pulsowanie krwi, ledwie zauważalne niepokojące wrażenie, którego doznał już wcześniej. Ravi przystanął. Jakiś ptak w tej godzinie zachodu słońca krzyczał głośno i przeraźliwie. Z odległej zagrody dobiegło bicie dzwonu. Poza tym panowała cisza, lekki wietrzyk ledwie słyszalnie szeleścił w koronach drzew. Co to może być? W napięciu szedł dalej, wytężając wzrok i nastawiając uszu. Czyżby byli tu ludzie? Tak, to właśnie obecność człowieka dała o sobie znać tym lekkim ukłuciem. Ravi chciał zawrócić, uciec, jego ciało instynktownie szukało drogi ucieczki, oczy niespokojnie wypatrywały, za czym lub pod czym mógłby się schować. Wiele tu było kryjówek. Ostrożnie stawiał stopy, teraz serce zaczęło uderzać mu mocniej. Co to może znaczyć? Starał się, lecz nie napływały żadne wyraźne obrazy, żadne wizje, które mogłyby w czymkolwiek mu pomóc. Zawsze tak jest, pomyślał z goryczą. Zawsze gdy naprawdę chciałbym coś zobaczyć.

Leżała jak martwa, w pierwszej chwili jej nie poznał. Ale coś w piersi się zacisnęło i mało brakowało, a osunąłby się na ziemię. Helena! Jak we śnie podszedł do niej, leżała wyciągnięta na ziemi, oczy miała zamknięte. Usiadł, chciał szepnąć, lecz z ust nie mogło się wydobyć żadne słowo. Helena, myślał. Ach, żyjesz, na szczęście! Jesteś tutaj, jesteś silna, Heleno, i żyjesz. Chudym palcem dotknął jej krótkich włosów. Helena była tak ładnie ubrana. Miała nową koszulę, bluzkę z lnianego płótna i biały czepiec, taki, jakie noszą cieszące się szacunkiem młode mężatki albo dziewczęta z dobrych domów. Z ostrym ukłuciem w żołądku Ravi rozpoznał, że uszyły go ręce Johanny. Gorąco zalało mu pierś, poczuł, że oczy mu wilgotnieją. Gorąco niosło ze sobą jakiś dźwięk, chrapliwe westchnienie. Helena otworzyła oczy i zaraz potem otoczyła się ramionami. Był pewien, że zaraz zacznie krzyczeć, i cofnął się przerażony. - Ravi - powiedziała tylko Helena. - Jak to dobrze, że tu przyszłam. - Tak - odparł bezradnie. - Trzymaj mnie mocno. Trochę się boję. Zrobił to, zaczął mruczeć coś niezrozumiałego w jej włosy. - Bałem się, że tu nie dotarłaś... Jak się miewa Johanna? Co się z wami działo? Czy Benjamin jest zdrowy? Helena wyzwoliła się z jego objęć, uklękła na trawie i tylko na niego patrzyła. Potem mocno zamrugała, pokręciła głową, zmrużonymi oczyma powiodła po lesie. - Ja nie umarłam - powiedziała zdziwiona. - Ravi, to ty jesteś tutaj? Uśmiechnął się, a ona poruszyła głową w jakże charakterystyczny dla siebie sposób i głośno się roześmiała. - Ty czarcie! Oszukałeś mnie! Myślałam, że umarłam tak jak ty! Ale ty wcale nie umarłeś, a może jednak? Z tobą przecież nigdy nic nie wiadomo! W głosie pojawił się żartobliwy ton. Na kolanach przeczołgała się do niego. Jedną ręką sięgnęła do jego uda, siedzieli na ziemi, zwróceni do siebie twarzami. Helena szepnęła: - Wyglądasz na żywego, jesteś taki gorący! - Jestem gorący. - Doprawdy, myślę, że próbujesz mnie oszukać, Ravi. Nigdy nie byłeś za sprytny, ale ja jestem sprytna, chcę dowodu.

Bez dalszych wstępów pocałowała go. Ravi poczuł jej miękkie wargi na ustach i z jękiem uświadomił sobie, że w bólu dręczącym ciało kryła się także tęsknota za Heleną. - Ty... - Nie mów. Tak strasznie za tobą tęskniłam, nawet jeśli jesteś tylko upiorem. - Nie jestem... Otoczyła go ramionami, mocno, i wcisnęła się w niego tak, jak tylko mogła. Jej nagie uda wprost paliły go poprzez samodział. Nie mógł zrobić nic innego, jak również przytulić się do niej. Helena przynosi ukojenie, wiedział to już wcześniej, a teraz zaznał już tyle bólu, że nic nie mogło go powstrzymać od sięgnięcia po tę ulgę, jaką zawsze potrafiła mu dać. - Helena... moja droga... - Nie mów nic, nic nie mów! Milczał. A ona wsunęła ręce pod lekką koszulę, wymacała płaską skórzaną sakiewkę, ale nie wiedziała, co jest w środku. Dotykała wychudłej piersi, czuła, że jeszcze bardziej schudł, lecz że jego ciało żyje niczym giętka gałązka wierzby i kryje w sobie wiele siły, z której pragnęła dostać choćby cząstkę. Przymknęła oczy, wydawało jej się, że nie zniesie jego widoku. Ravi miał zapełnić w niej tę pustkę, tylko on umiał to zrobić. Zerwała z niego koszulę, rozpięła pasek Raviego także ogarnęło pożądanie, lecz od jego pieszczot biła również rozpacz. Żadne z nich się nie wahało, nie było czasu na długie zabawy. Zmusiła go, by w nią wszedł, przeciągnęła palcami po włosach tak mocno, że trochę wyrwała, a na twarzy pojawił się wyraz bólu. W obojgu pękł jakiś wrzód, poczucie ulgi mieszało się z ogromną radością. Ravi trzymał ją z całych sił, jakby chciał uratować ją przed upadkiem, i wciskał się w jej ciało tak, jak tylko mogła to znieść. Helena krzyknęła, lecz nawet jeśli ktoś to usłyszał, pomyślał pewnie, że lisy tak baraszkują albo leśne koty rozpaczliwie nawołują się do walki. Drżenie, jakie go ogarnęło, kiedy wyczuł jej bliskość, okazało się jedynie słabym ostrzeżeniem. Pojął to teraz. Teraz całe ciało mu dygotało, miał wrażenie, że dusza odrywa się od niego i wraz z jej duszą znika na moment w krainie, gdzie nic poza tym nie ma. Kiedy ptaki znów zaczęły śpiewać wokół nich, nie było ani jednego słowa, które chciałby jej powiedzieć. Na szczęście ona również milczała. Ravi leżał, czując uda Heleny między swoimi i smak potu w ustach.

A ona wtuliła głowę w zagłębienie jego szyi, wyczuwał jej mały nos na cienkiej skórze nad obojczykiem. Tysiąc gorzkich myśli próbowało przedrzeć się do jego świadomości. Na pewno drogo za to zapłaci, ale niczego nie da się już odwrócić. I Ravi całym sobą wiedział, że nie mógł postąpić inaczej, że w pewnym sensie uczynił to, aby przeżyć. Helena poruszyła się pierwsza. Popatrzyła na niego, uśmiechnęła się. - Widać naprawdę jesteś mój, Ravi. W piersi serce uderzyło mocno i boleśnie, ale musiał kiwnąć głową. - Powiem ci coś dziwnego - oświadczyła zadowolona i nos znów odnalazł swoje miejsce przy skórze, miękki język delikatnie go polizał. - Będę miała dziecko. - Naprawdę? Helena usiadła, oparła się nad nim na sztywnych ramionach. Zielone oczy ściemniały. - Ty głupcze, nie rozumiesz? To ty mi to zrobiłeś! Złagodniała trochę, gdy spostrzegła, jak bardzo przeraził go jej twardy ton. - Biedny Ravi, widzę, że zbyt nagle to na ciebie spadło, ale widzisz, ja już ci wybaczyłam, przynajmniej teraz, kiedy mimo wszystko żyjesz. Próbował to sobie wyobrazić. Wiedział, że Helena mówi prawdę. Pamiętał pierwszą rozmowę z Johanną o tym, że będą mieli dziecko, i pamiętał, jak wszystko w nim się wtedy zakołysało, jak wypełniła go czułość i przytłaczająca miłość. Otoczył ją ramionami. - Heleno, Heleno... - Na smutek nic nie mógł poradzić. Ostrożnie spytał: - Cieszysz się z tego? Czy Johanna o tym wie? - Tak, wie i wszystkim się zajęła. Kobiety z Karlsgârd naprawdę potrafią zatroszczyć się o biedną dziewczynę. Ravi nie wychwycił w jej słowach ironii, mruknął tylko, że to dobrze. - Johanna chce mojego dziecka, można powiedzieć, że już je kupiła. Myślałam, że ty nie żyjesz, przecież sama nie mogłabym ciągnąć ze sobą dzieciaka. Ale teraz... teraz może nam się to uda, razem. Zamieszkamy w twoim domu, Ravi. W Âl, tam było tak przyjemnie. Ach, chodźmy tam już zaraz! - Heleno zapominasz... Pełen zapału głos dziewczyny rozpłynął się w wieczornej ciszy. Ravi na pociechę pocałował ją w policzek.

- Nigdy nie będziemy mogli tam wrócić, Heleno. Jestem złodziejem, łajdakiem, niebezpiecznym człowiekiem nocy, a dom na pewno już zajęli. Dom i wszystko inne. Czeka mnie wyrok, Heleno, gdybym tam wrócił. - Wobec tego pójdziemy gdzie indziej, ale ja tu dłużej nie wytrzymam, Ravi. - Musisz się teraz dobrze zastanowić - powiedział cicho. - Nie czynić nic pospiesznie. Nie mam nic, co mógłbym ci dać, nawet maleńkiej cząstki tego wszystkiego, co otrzymujesz tutaj. Być może jestem czymś w rodzaju ojca tego dziecka, które w sobie nosisz, lecz byłbym lepszym ojcem, gdybym umarł. Nie wolno ci snuć zbyt wielu marzeń, Heleno, bo doznasz jedynie rozczarowania. Ja jestem nikim. - Dla mnie jesteś wszystkim - szepnęła, a Raviego aż zakłuło w sercu, gdy usłyszał, jak bardzo się przed nim obnaża. Helena się zmieniła. Bał się cokolwiek jej powiedzieć, przerażony, że znów wpadnie w taką rozpacz jak wtedy, gdy przepędził ją od siebie na minuty przed tym, jak sama ziemia nadciągnęła z gniewem i chciała go pogrzebać. Ale te słowa musiały paść. - Wracaj do domu, Heleno. Nie składaj ofiary z tego, co masz. Dobrze ci w Karlsgârd, a ja jestem w podróży, w wiecznej podróży. - Pójdę z tobą - oświadczyła twardo i zdecydowanie. - O niczym innym nie może być mowy. Lecz jeśli właśnie tego chcesz, Johanna może zabrać dziecko. Na pewno masz rację, mówiąc, że jesteś złym ojcem, a ja też nie jestem matką, którą można by się chwalić. Jesteśmy tacy sami, Ravi, należymy do siebie, a w dodatku urodzi nam się więcej dzieci, jeśli nie będziemy się pilnować. Nie możesz ode mnie odejść, Ravi, nie możesz mnie przepędzić, więcej tego nie zniosę! Obiecaj mi to, inaczej natychmiast rzucę się do fiordu! Ravi ciężko przełknął ślinę. Helena cała się roztrzęsła. Wczepiła się w niego. Naprawdę się Zmieniła. Czuł odpowiedzialność za nią niczym kamień z paleniska, który legł mu na sercu wielki i ciężki, lecz mimo wszystko dający przyjemne ciepło. Usłyszał pytanie: - Ravi, to za mną przyszedłeś, prawda? Wiedziałeś o dziecku, powiedz! To dlatego przyszedłeś! Kołysał ją lekko, wcisnął brodę w jej głowę. Można to było potraktować jako potwierdzenie.

ROZDZIAŁ XI Mężczyzna z dzieckiem spokojnie wędrował rzadko uczęszczaną ścieżką. Tu, nad rzeką, droga była dość nierówna, jeździli nią przede wszystkim podróżujący z Dalsdalen do wioski przy kościele. Bujne wierzbowe zarośla zwieszały się nad wodą, ale mężczyzna wymijał je sprawnie, prowadząc swój dziwny wózeczek. Dziecko uśmiechało się i wymachiwało rączkami. Chłopczyk był ciemnowłosy, lecz miał bladą skórę. Na głowie nosił coś w rodzaju kapelusza, dziwaczne nakrycie głowy z szerokim rondem, zawiązane pod brodą. - Da - da - zawołał mały. Mężczyzna zatrzymał się i roześmiał do dziecka. - Ach, tak, chcesz na ręce? Młodemu paniczowi nie odpowiada jazda powozem? A może koń mu się nie podoba? Nie pasuje, żeby dziadek ciągnął? Robił wymówki przyjaznym głosem, ale delikatnie podniósł chłopca. Mały wyciągnął rączki i mocno uczepił się szyi mężczyzny. Ravi widywał ich już wcześniej. I to nie raz. To Gunnelius powiedział, że właśnie tutaj powinien iść, bo tu ostatnio widział dziecko. Z Karlsgârd była to półgodzinna wycieczka w dół zbocza, powrót do domu trwał nieco dłużej. Raviemu spodobało się to miejsce, bywał tu już wcześniej. I dzisiaj wrócili, tak jak się tego spodziewał. Wiedział, że dzisiaj coś się stanie. Nie spuszczał z oczu dziecka i mężczyzny, szukał ich na ścieżce, tak daleko jak mógł sięgnąć wzrokiem. Poczuł ogarniające go rozczarowanie. Taki był dzisiaj zdenerwowany, pojawił się ten niepokój, który znał tak dobrze, tyle że o wiele mocniejszy. Sądził, że będzie to oznaczać, iż Johanna również przyjdzie. Że wreszcie będzie mógł ją zobaczyć. Ale oni najwidoczniej byli sami. Ravi niepewny usunął się w gęste zarośla. I wtedy usłyszał jej głos. Wołała Benjamina i ojca. Już sam głos wystarczył, żeby coś zacisnęło się w jego piersi, jakby strach, lecz o wiele słodszy, lecz równie bolesny. Rozsunął na boki gałęzie, w których się ukrywał.

To ona. Ach, Boże, nie zmieniła się ani odrobinę. Ale była ubrana w piękną zieloną sukienkę, na głowie miała kapelusik. Wyglądała jak pastorowa albo córka oficera! Piękniejsza niż kiedykolwiek, lecz również dziwnie przerażająca w swoim wspaniałym stroju. Niedziela. Dzwony kościelne wydzwoniły już rozpoczęcie i zakończenie nabożeństwa. Wystroiła się, ale nie dla niego. Ravi jęknął w duszy. Miał wrażenie, że nogi przymarzły mu do rozgrzanej ziemi. Śmiech Johanny dzwonił mu w uszach, biegła lekko, czego prawdziwa dama nigdy by nie zrobiła, i zabrała dziecko z ramion ojca. Bendik chętnie oddał jej chłopca i obdarzył córkę pocałunkiem. Do uszu Raviego docierały jedynie urywki ich rozmowy. Ruszyli dalej wzdłuż rzeki, wreszcie jednak przysiedli na niewielkim pagórku, który wśród wysokich drzew jakby wdzierał się w wodę. Widział, jak Bendik gładzi młody pień drzewa, a potem z wielką przyjemnością opiera się o niego. Mróz w Ravim z wolna topniał. Znikał strach, znikał las i okolica. Po prostu zaczaj podchodzić bliżej, wolno niczym we śnie, spodziewając się na poły, że ktoś inny przyjmie na siebie konsekwencje tego, co właśnie się działo. - Myślę, że zabiorę go teraz do domu. Możesz sobie trochę odpocząć, Johanno, posiedź tu przez chwilę, odetchnij. Wiem, że lubisz to miejsce, i wiem dlaczego! Bendik puścił oko do córki. Mówił jej już wcześniej, że została spłodzona akurat tutaj, w tym osłoniętym miejscu na bezludnej ścieżce nad rzeką. - Dziękuję, chyba rzeczywiście tak zrobię, ale zostaw mi Benajmina, tak mało czasu z nim ostatnio spędzałam. - Dobrze. Tylko czy nie za ciężko będzie ci ciągnąć wózek z powrotem pod górę? - Nie, dam sobie radę. - Mogę za jakiś czas wrócić i ci pomóc. - Nie, ojcze, jestem silna jak koń. Bendik roześmiał się. - Nie przypominasz konia, moja mała, jesteś śliczna. Szczególnie gdy od czasu do czasu usiłujesz być prawdziwą damą. - Wolę raczej być zręczną kobietą niż damą. - Johanna wzruszyła ramionami. Bendik uśmiechnął się ciepło, bo zgadzał się z nią w pełni.

- Bez względu na wszystko jestem z ciebie dumny, moja kochana. - Rzadko spotyka się takiego ojca jak ty, większość ludzi wstydziłaby się, po tym co zrobiłam... Bendik czym prędzej przytulił ją mocno. - Nigdy - szepnął spokojnie. Johanna z uśmiechem pomachała mu na pożegnanie, Benjamin też zdołał już opanować tę sztukę, ale zasznurował usta na moment, gdy zrozumiał, że kochany Da - da ich zostawia. Johanna musiała go zająć rzucaniem gałązek do wody i dziecko zaraz pochłonęły roztańczone patyczki, które porywał prąd i zabierał z pola widzenia. Johanna upajała się słodkim zapachem dziecka, czuła, że jego ciałko wydaje się silniejsze, bardziej pełne życia niż kiedykolwiek. Już od chwili, gdy powróciła do domu, rosła w niej nadzieja, wciąż jednak nie śmiała całkiem poddać się radości. Benjamin przeżyje, nic nie wskazywało, by miał jej teraz umrzeć. Powiodła palcem po znajomym profilu dziecka, połaskotała je w nosek i w wąskie różowe wargi. Synek śmiał się, patrząc jej w oczy, obsypała go rozbawionymi pocałunkami. Jakiż to miły dzień! Cudowna godzina! Pastor miał więc chyba trochę racji w dzisiejszym kazaniu, w którym obiecywał pokój i błogosławieństwo Boże wszystkim, którzy są posłuszni nakazom Pana. Johanna czuła się pobłogosławiona. Bez tego uczucia długo musiała się obchodzić. Wszystko zaczynało się powoli układać. Helena wydawała się spokojniejsza, z entuzjazmem mówiła o przyszłości. Postanowiła stąd odejść, być może wrócić do rodziny. Wierzyła, że znajdzie się u nich dla niej miejsce, choćby jako służącej, jeśli nie inaczej. Wyglądała na zadowoloną z tego pomysłu, a dziecko mogła zostawić Johannie. Niekiedy w oczach dziewczyny pojawiał się niezgłębiony wyraz, jakby triumf, jak gdyby próbowała oszukać cały świat i jej się to udało. Johanna przestała ją wypytywać, lecz Helena tym chętniej opowiadała o sobie. Niekiedy jesteśmy prawie jak siostry, pomyślała Johanna. Ale tylko prawie. Łączyło je wspomnienie Raviego, lecz ono pozostanie również na zawsze oddzielającym je od siebie murem. Świadomość, że Ravi kochał Helenę, wciąż budziła w niej gorycz. Johanna wiedziała jednak, że jej nie zdradził, że to ona zbyt wiele od niego wymagała.

Być może gdyby wszystko dało się odwrócić, postąpiłaby inaczej. Teraz jednak za późno już, by o tym myśleć. A mimo to poprzez roześmiane oczy dziecka powracało do niej wspomnienie tego człowieka, który miał w swym spojrzeniu jeszcze mroczniejszą głębię i którego Benjamin był uwiecznionym obrazem. - Ravi - szepnęła do siebie. Benjamin popatrzył na nią zdziwiony. On również nosił to imię, lecz jeszcze o tym nie wiedział. - Mój jedyny Ravi, jakże ja cię kocham! Ten dźwięk usłyszeć mogły jedynie uszy dziecka, lecz znaczenie wypowiadanych słów całkiem jasno dotarło do mężczyzny, obserwującego ich z ukrycia. Z wolna zaczął się zbliżać. Johanna go nie słyszała, żaden trzask łamanej suchej gałązki nie zdradził kroków. Zanim jednak do nich doszedł, spomiędzy wąskich warg wydobyło się ciche wołanie. - Johanno... Johanno...! Odwróciła się, Ravi dostrzegł, że natychmiast go poznała, ale mocno przycisnęła dziecko do siebie, a oczy rozszerzały jej się coraz bardziej. Nie spuszczała z niego wzroku, siedziała nieruchomo, mrugała tak samo jak Helena. Ravi wiedział, co myśli Johanna. Zatrzymał się w odległości kilku kroków od niej, z rękami bezradnie zwieszonymi wzdłuż boków. - Ja nie umarłem, Johanno... Nie bój się. Johanna wstała, sztywna, chwiejąc się na nogach, wciąż z dzieckiem mocno przytulonym do siebie. Żadne z nich nie miało odwagi, by postąpić o krok w przód. Usta Johanny otwierały się i zamykały, nie zdołała jednak wydusić z siebie słowa. - Johanno, ja... nie wytrzymałem... musiałem... Wybacz, Johanno! I wtedy coś w niej pękło, z krzykiem rzuciła się ku niemu. Ravi pochwycił oboje, wystraszony, że dziecku coś się może stać. Mały wykrzywił teraz buzię, Johanna opamiętała się, uśmiechnęła do dziecka. - To nic złego, Benjaminie. To... tatuś... Dzieciak odwrócił głowę i zaczął głośno płakać. Przez kilka drżących minut Johanna usiłowała go uspokoić. Potem znów utkwiła wzrok w Ravim i wolno pokręciła głową.

- Nie pojmuję... Helena mówiła, że nie żyjesz. Twierdziła, że widziała, jak zginąłeś przysypany lawiną. Ta łotrzyca... Okłamała mnie? - Nie, to prawda, ona to rzeczywiście widziała. Nie mogła wiedzieć, co się stało. To... cud, że przeżyłem. - Dzięki ci, Boże - szepnęła Johanna. Ravi zacisnął pięści. - Nie wiem... W każdym razie tu jestem. Nie wiem, dlaczego... Chłopczyk uspokoił się wreszcie i ośmielił nawet na ostrożny uśmiech skierowany do poważnego nieznajomego. - Przyszedłeś tu, żeby zostać, prawda? W głosie Johanny dał się wychwycić strach przed kolejnym rozstaniem. Ciągnęła: - Nić nie ma żadnej wartości bez ciebie, Ravi, dopiero teraz to rozumiem! Dwór, wioska, wszystko... Nie przyniosło mi szczęścia to, że cię opuściłam. Nigdzie nie mogę sobie znaleźć miejsca... - Twoi rodzice... - Oni oczywiście się cieszą, lecz również oni mają inne marzenia, Ravi. Wydaje mi się, że więcej teraz rozumieją. Gdyby wiedzieli, że żyjesz, sprowadziliby cię do mnie. Bez względu na wyrok... - Moja sytuacja jest zła. Nigdy nie będę mógł zostać gospodarzem na Karlsgârd. Teraz jeszcze mniej niż kiedyś. Johanna nie chciała o tym słuchać. - Ravi, obejmij mnie! Nie uwierzę, że naprawdę żyjesz, dopóki mnie nie przytulisz! Uderzyło go, jak podobne mogły wydawać się obie kobiety, za dobrze jednak wiedział, jak bardzo różnią się od siebie. Pogładził Johannę, dłonie dotykały jej lekko, z czułością. Przytulił policzek do jej twarzy, było to zupełnie inne uczucie, niż kiedy tulił Helenę. Miał wrażenie, że sam jest dwiema osobami. Jedna należała do Johanny na wieki. Druga zaś nigdy nie zdoła spojrzeć w parę zielonych oczu bez drżenia wywołanego niezwykle silnymi uczuciami. Johanna westchnęła zadowolona, delikatnie tuląc dziecko między nimi. Chłopczyk ziewnął, zaczął popłakiwać. - On jest głodny - rzekła Johanna słabym głosem. - Ach, Boże, wprost trudno w to uwierzyć... - Wracaj do domu, Johanno, możemy porozmawiać później. Zaczekam tutaj.

- Mamy gości... Pół wsi miało przyjść na kawę po nabożeństwie. Przyjęcie już się zaczęło... - Nie spiesz się, zostań tam tak długo, jak musisz. Ja zawsze mogę jeszcze trochę poczekać. Johanna, oszołomiona, kiwnęła głową, ale w jej świadomości już zaczynały się formować przytomne myśli. - Ravi... nikt nie może się dowiedzieć, że tu jesteś! Wytłumaczę ci to później, ale pamiętaj, musisz się ukrywać. Czy ktoś o tobie wie? Ktoś z wioski? Pokręcił głową. - To dobrze, bardzo dobrze. Nic nie wolno nam mówić. Chyba nawet matce ani ojcu, dopóki nie będziemy wiedzieć, co robić... Przygryzła palec. - Wrócę tu, późnym wieczorem, kiedy wszyscy położą się spać. Wtedy... będziemy mogli... porozmawiać. - Dobrze. Niechętnie wyrwała się z jego objęć. Pocałował ją, próbował przytrzymać, lecz dziecko zaczynało się już naprawdę niecierpliwić i jego popłakiwanie wystraszyło Raviego i zaniepokoiło Johannę. - Powiedz do widzenia swojemu ojcu... Zobaczycie się później. - Ta - ta. Benjamin nie miał już w zanadrzu żadnego uśmiechu, ale Johanna czule pogładziła Raviego po policzku. - Nigdy nie przestałam cię kochać, wiesz o tym? Zamrugał wzruszony. Bezradnie rozłożył ręce, tak bardzo były puste teraz, gdy przestał ją obejmować. - Ja... ja też - mruknął niewyraźnie. Johanna z trudem przełknęła ślinę, lecz wciąż się uśmiechała. Czy to jej oczy zwilgotniały, czy też jego patrzyły niewyraźnie? - Do zobaczenia - wydusiła z siebie i niechętnie ruszyła w górę ścieżki. Ravi zobaczył, że na zielonej spódnicy pojawiła się plama, a wózek wzbijał w górę mnóstwo kurzu. Osunął się na miękką, porośniętą trawą ziemię. 'W głowie złowieszczo mu huczało. Ujrzał mężczyznę szalejącego w niewielkiej izbie, widział błysk noża i dwójkę maleńkich dzieci, które wystraszone schroniły się pod łóżko. Mężczyzna złapał za małą stopę i wy-

ciągnął płaczące dziecko na środek izby, wystarczył gwałtowny ruch ręki, a krzyk dziecka zniknął gdzieś w głębi głowy Raviego. Drugie dziecko nie płakało, nie ruszało się, leżało tylko bezwolnie, gdy mocne ręce mężczyzny podniosły je na ławę i zarzuciły mu derkę na twarz. Silne dłonie zacisnęły się na szyi dziecka, przytrzymały. Ravi przygryzł wargi, lecz wiedział, że nie jest w stanie nic zrobić, by powstrzymać okrutne obrazy. Wciąż napływały. Widział trzy zabójstwa, echo dawnego czasu. Troje ludzi, którzy w ten sposób pożegnali się z życiem. Nic nie mógł zrobić, odczuwał jedynie znajomą rezygnację. Wiedział, że zdarzyło się to tutaj, w tej wiosce, być może w pobliżu tego jakże spokojnego miejsca, w którym teraz siedział. Oày wizja wreszcie ustąpiła, odetchnął głęboko i przewrócił się na brzuch. Zsunął się na sam brzeg rzeki i obmył twarz świeżą wodą. Napił się, wielkie łyki spłynęły mu do gardła, kaszlnął, przełknął, poczuł się lepiej, ale smaku śmierci nie zdołał z siebie zmyć. Nie potrafiły tego dokonać nawet pocałunki Johanny. Nie zapamiętała ani jednego z tych wszystkich życzliwych słów, jakie zamieniła z ludźmi. Ani jedno z pełnych uznania spojrzeń nie miało dla niej najmniejszego znaczenia, Matka nie kryła wesołości i zadowolenia, a Bendik siedział na poczesnym miejscu i był taki jak kiedyś. Dawno już przy ich stole nie zasiadali goście, tak wielka gromada dobrych sąsiadów i znajomych. Poszło lepiej, niż ośmielali się przypuszczać, zaproszono wszystkich, którzy kiedyś byli przyjaciółmi Karlsgârd, i bardzo wielu z nich przyszło. Tak jak za dawnych czasów. Czy wioska naprawdę im wybaczyła? Czy plotki o żądaniach Storlendet wzbudziły większą sympatię dla mieszkańców Karlsgârd niż tysiące grzywien kościelnych i dobre uczynki Johanny? Bendik nie chciał się teraz nad tym zastanawiać. Widział, że zatroskane czoło Amelii wygładziło się, wyglądała tak młodo i lekko. Cieszyło go to bardzo, nie potrafił nawet powiedzieć, jak. Nic nie szkodzi więc, że Johanna nalała kawy do kieliszków od wódki i częstowała gości plackami z pustego półmiska. Biedaczka, na pewno jest bardzo zmęczona, lecz i ona wyglądała na weselszą. Krążyła po domu, jakby pozwalając, by przytłoczyła ją cała ta nieoczekiwana życzliwość. Biedna Johanna, tyle ma trosk, wciąż jeszcze nie może wyzwolić się z żalu. Na szczęście chłopczyk zdrowo rośnie, a jego obecność przynosi jej spokój. Ten dzień spędzony razem z synkiem najwyraźniej dobrze jej zrobił.

Bendik szepnął córce do ucha, żeby opuściła gości razem z Benjaminem w każdej chwili, gdy zechce. Da się to przecież wytłumaczyć, wszyscy wszak wiedzą, jak ciężko pracuje wśród chorych. I rzeczywiście, Johanna odeszła, lecz dopiero gdy zapadł wieczór i młodzi, najbardziej niespokojni, zaczęli wychodzić na podwórze. Widać Johanna nie czuła, że jej miejsce jest wśród młodych dziewcząt, które przy takich okazjach pozwalały na zaloty chłopskim synom i żołnierzom w niebieskich mundurach. Johanna też będzie miała zalotników, Bendik był o to spokojny. Nabierał coraz większej pewności, że tak właśnie się stanie. Coraz częściej słyszał napomknienia wioskowych mężczyzn, właścicieli zagród i ziemi. Rozmawiali z nim nawet zamożni wieśniacy, jeden przemawiał w imieniu pierworodnego syna. Wszystko jakoś się ułoży, pomyślał Bendik z ulgą. Kiedy przełamią się lody w stosunkach z mieszkańcami wsi, ich pozycja w sprawie przeciwko Storlendet również będzie mocniejsza. Bendik rozejrzał się za swą piękną córką, nie znalazł jej, lecz mimo to zadowolony przepił do dwóch starszych mężczyzn, którzy przyszli uczcić nadejście lata. Przez cały czas czekała, że obudzi się z krzykiem, że poczuje, jak zlewa ją pot, i będzie szukać czegoś, czego zdoła się uchwycić. Mógł to być przecież jeden z wielu snów, jeden z tych, z którymi tak długo walczyła, nie dopuszczała do siebie. Żal za Ravim wcale nie zniknął, mroczny niepokój, który nosiła w sobie od dnia, gdy opuściła Âl wraz z ojcem i matką, wciąż w niej tkwił. Czy to rzeczywiste? Czy to może być prawda? Widziała go, nawet go dotykała, lecz mimo to wydawało jej się absolutnie niemożliwe, by Ravi żył. Serce mocno waliło jej w piersi, a dłonie trzęsły się, gdy wemknęła się do domu przez główne drzwi, a zaraz potem wymknęła kuchennymi. Za domem niebieskie cienie rozciągały się w stronę lasu. Nie mogła iść prosto, po okolicy wciąż krążyli ludzie. Johanna znała jednak wszystkie wąskie ścieżynki, wszystkie skróty, którymi najchętniej chodziły owce i inne zwierzęta. On powiedział, że będzie na nią czekać, i jeśli to wszystko nie było snem, to Ravi siedzi teraz na kamieniu. Napłynęły dawno zapomniane obrazy. Widziała go już tak siedzącego na kamieniu w chłodnym mimo letniego upału lesie. Jakby na coś czekał. Znalazła go wtedy.

Na drżących nogach Johanna biegła po skałach, przez krzaki, spódnicę wysoko podniosła nad kolana, a uszy niemal wcisnęła w ramiona. Gdzieś zaniósł się krzykiem ptak. Johanna zadrżała, widać jakiś rabuś dostał się do gniazda. Na sekundę jej myśli powędrowały do Benjamina, nie zajrzała do niego przed wyjściem... Jest tam. Ach, niemożliwe, aby to był sen. Uspokoiła się, obciągnęła spódnicę, nie chciała nadbiec jak dzika huldra. Opuściła napięte ramiona, wygładziła koszulę zmiętą od spoconych palców, potem kilkakrotnie mocno mrugnęła, chciała widzieć wyraźniej. Żal, ściskający piersi, zaczął rozpływać się we łzach. - Ravi... Jej szept przeniknął nocne powietrze, jak gdyby tysiąc drobnych znajomych dźwięków sprawiło, że las stał się bezpieczny. Ravi odwrócił się, długie włosy miał związane, twarz odsłoniętą. Johannie dech zaparło w piersiach, jego widok przyprawił ją o wielki smutek. Oczywiście to te same wąskie usta, kości policzkowe wystające teraz, gdy tak bardzo wychudł. Wszystko to było znajome, widziała go przecież już wcześniej, lecz mimo to, gdy napotkała spojrzenie czarnych oczu, miała wrażenie, że ktoś do niej strzelił. - Hanno... moja... Ravi zesztywniał w pół ruchu niczym zwierzę zaskoczone przez ludzi, którzy pojawili się zbyt nagle, by mogło uciec. Zwierzęta stały wtedy przez nie kończącą się sekundę, oceniając swoje możliwości i decydując, czy powinny podjąć walkę. Johanna ruszyła w jego stronę, lecz coś zatrzymało ją w odległości kilku kroków. Dzieliła ich ściana bólu, niewypłakanego smutku, ciężka i mroczna. - Nie czekałaś na mnie - rzekł cicho. - Czekałam na ciebie przez cały czas - odparła pewnym głosem. Czarne spojrzenie nie budziło już w niej lęku, dawna bliskość zwyciężała. - Ty... Nie powinienem tu przychodzić, ale musiałem zobaczyć... - Benjamina? - Nie, ciebie... Johanna przetarła oczy, wydała z siebie coś na kształt westchnienia. - Ravi... ty... - Zła jesteś, że przyszedłem? - Nie, do diabła, ani jeden dzień nie upłynął mi bez czekania na ciebie.

- Ale Helena powiedziała ci przecież o mojej śmierci? Johanna zesztywniała, wyczuła coś w jego głosie, gdy wypowiadał imię dziewczyny. A może po prostu zareagowała tak, bo uważała, że w ogóle nie wolno mu wymawiać jej imienia? - Owszem, powiedziała, ale my niewiele rozmawiamy, musisz wiedzieć. Dlaczego przysłałeś ją do nas, Ravi? To doprawdy śliczna historia, przysłać swoją... Już miała na końcu języka „brzemienną nałożnicę”, lecz z jakiegoś powodu wolała tego nie mówić. - ...przysłać swoją kochankę do domu żony. - Nie wiedziałem, co robić, ale ufałem ci. Zawsze potrafisz być sprawiedliwa, Johanno. - Ha! Uśmiechnął się, spostrzegł, że i ona zaraz się uśmiechnie. Wyciągnął rękę. - Tak się cieszę, że cię widzę, Hanno. Johanna przekrzywiła głowę, czuła, że mur między nimi powoli się rozsypuje. Za każdym razem, gdy obdarzali się uśmiechem, odrywał się wielki kawał. - Doprawdy, niepięknie wyglądasz, ty włóczęgo, ale chyba nigdy nie widziałam nic piękniejszego. Jego głęboki śmiech jakby ją objął, cichy i dobry, odsuwał gdzieś powagę, przynosił błogosławiony spokój. Obejmowała go, jeszcze zanim uświadomiła sobie, które z nich zrobiło ostatni krok. Może uczynili to jednocześnie, jak na dany sygnał? Jego broda nie wydawała się wcale sztywna i kłująca na jej skórze. Miała odpowiednią długość, by delikatnie łaskotać jej czerwieniejące policzki, a ramiona wciąż były tak samo mocne, choć pod lekką brunatną koszulą wyraźnie dawały się wyczuć żebra. - Jak ja za tobą tęskniłam, Ravi... Mruknął coś w jej włosy, jednym ruchem rozpuścił ciasno spleciony warkocz, który nosiła na plecach jak stara żona dzwonnika. Ciężar włosów zmusił ją do uniesienia głowy, Ravi pocałował ją w usta. Johannę przeniknęło szczęście. Ravi nie umarł. Och, nie, nie można być bardziej żywym! Uświadomił to sobie dopiero, gdy Johanna wreszcie odeszła. Gorąco jej ciała wciąż otaczało jego lędźwie niczym ciepły płaszcz. W żyłach pulsowało mu słodko nawet teraz, całe godziny po tym, jak burza ucichła.

W zamyśleniu schylił głowę i czuł, że nawet jego włosy nią pachną. Ravi uśmiechnął się, z zamkniętymi oczyma mógł widzieć radość na jej nagiej twarzy, jasność, która dawała odpowiedź na jedyne pytanie, jakiego nie miał śmiałości zadać. Ona należała do niego. Tak, tak samo jak przedtem, a może jeszcze bardziej, bo przecież mocno za nim tęskniła. Rozstanie dokuczało jej chyba równie dotkliwie jak jemu. Żałowała, że wyjechała bez niego, i myślała być może nawet o tym, by do niego wrócić. Bycie z nią było takie proste, ona wiedziała o wszystkim, nie musiał ukrywać przed nią ani jednej mrocznej plamy, ona przecież już je widziała. Mimo to jej twarz była tak łagodna i szczera, gdy ją kochał, pozbawiona strachu, wolna od zahamowań i lęku. I właśnie wtedy, gdy o tym wszystkim myślał, pojawiła się Helena. Nie rozmawiali o niej! On nic nie powiedział, Johanna też, ani słowem nie wspomniał, że Helena już o nim wie, że oni także spotkali się tutaj w lesie. Wstrząsnęło nim to, zagroziło, że usunie tę cienką powłokę przyjemnego bezpieczeństwa. Czuł się tak, jak gdyby znów przełknął jajo kłamstwa i musiał teraz wysiadywać je przez całą wieczność. Wstał. Powoli rodził się nowy dzień. Niebo nad głową wciąż wisiało szaroniebieskie, bez śladu słońca, ale wokół było jasno, a las dawno już się przebudził. Wolnym krokiem wracał do szałasu. Gunnelius pewnie śpi, stary lubił sypiać długo, a wczoraj chyba późno się położył. Ogniska błyszczały nad fiordem, a ludzie cieszyli się, że zdołali przeżyć czas zarazy. Na pewno tańczono i pito pod osłoną ścian i drzew. Helena nic nie powie Johannie. Taka była umowa, a instynktownie wyczuwał, że dziewczyna jej dotrzyma. Była zazdrosna. Jakie to dziwne słowo, stwierdził Ravi. Uśmiechnął się gorzko do siebie, lecz myśl nie była mu nieprzyjemna. Johanna także była zazdrosna. Wyprostował plecy, pogrzebał w kieszeniach. Ogarnęła go jakaś wesołość, a przecież powinien raczej się wstydzić, powinien odczuwać żal, że tak zwodzi te dwie kobiety. Ale w duszy mu śpiewało i nic nie mógł na to poradzić. Helena i Johanna... Obie go chciały. - A oto inne czasy, kiedy pomocnik hycla został księciem! - zaśpiewał półgłosem do wiewiórki, która zaklaskała wesoło w odpowiedzi.

Kopnął kamień, ułożył usta, żeby zagwizdać wesołą melodię. Roześmiał się, kiedy zdał sobie sprawę, że to psalm, który Johanna nuciła wieczorami, gdy mały Benjamin był jeszcze ciężarem w jej ciele. Johanna, czy istnieje lepsza od niej kobieta? Wiedział o tym przez cały czas. Gdyby przyszło mu wybierać między Johanną a Heleną, jego uczucia i przyzwoitość mówiłyby jednym głosem. Przysiągł jej to i gdyby ona rzeczywiście go chciała, podtrzymałby swoje przyrzeczenie. A ona za nim tęskniła! Nie śmiał w to uwierzyć. Wiedział, że gdy nadejdą mroczne chwile, znów będą go dręczyć wątpliwości. Ale przecież miał się czego uchwycić: Powiedziała wszak, że go kocha. Że bardzo żałowała swojego wyjazdu, lecz strach o Benjamina i tęsknota za rodzicami nie pozwoliły jej zostać. A Erlend... Nie, o tym Ravi nie chciał teraz myśleć. Johanna nie mówiła nic o żadnym wyroku i o karze, chodziła po wsi tak samo wolna i szanowana jak przedtem, przynajmniej o niczym innym nie słyszał. A więc udało się znaleźć jakieś rozwiązanie. Gdy słońce pojawiło się na niebie, Ravi położył się do łóżka i nie zauważył, że Gunneliusa nie ma na jego posłaniu. Przez chwilę jeszcze leżał, nie śpiąc, i rozkoszował się wspomnieniem spotkania, aż wreszcie odpłynął w sen pozbawiony majaków, co zdarzało mu się niezwykle rzadko.

ROZDZIAŁ XII Nastała pełnia lata. Lipiec przyniósł ze sobą na przemian deszcze i upały dla dobra upraw. Dla ludzi jednak nie było to równie korzystne. Jednego dnia kobiety musiały ubierać się w wełniane koszule i owijać grubymi chustami, żeby osłonić się przed zimnym deszczem i wichrem, a drugiego, kiedy wiatr powiał z gór, siekąc ulewą skórę i ubranie, palce siniały z zimna w samym środku lata. Ludzie zanosili się kaszlem, stali zasmarkani nad grabiami i przy drążkach do suszenia siana, żeby zaledwie kilka dni później pocić się z gorąca. Izdebki na Vildegârd z wolna zapełniały się rozkaszlanymi, rozpalonymi gorączką ludźmi. Johanna bała się, że w takich okolicznościach zaraza uderzy na powrót, na razie jednak wyglądało na to, że choroba, która tym razem dotknęła ludzi, jest całkiem innego rodzaju. Tym razem legła na piersiach, przynosząc ze sobą paskudny kaszel i świszczący oddech. Ci, którym dokuczała wysoka gorączka, naprawdę miewali się źle, Johanna obawiała się o ich życie. Szczególnie ciężki przypadek stanowiła pewna młoda kobieta, która za półtora miesiąca spodziewała się dziecka. Gdy następował atak kaszlu, krwawiła z ust i podbrzusza. Johanna podawała jej rozluźniającą i wzmacniającą miksturę z rozcieńczonego spirytusu z wyciągiem z jałowca, lipy i kminku, która miała oczyścić jej oddech. Chora dostawała też herbatkę ze skrzypu, w takiej ilości, w jakiej tylko zdolna była wypić. Napar miał powstrzymać krwawienia i zapewnić jej odrobinę spokoju. Kobieta tkwiła w nieprzytomnym śnie, serce uderzało jej nierówno i słabo. Dziecko umiejscowiło się tak, że trudno było stwierdzić, czy wciąż kołacze się w nim życie. Ciężarna twierdziła jednak, że czuje ruchy, była więc jeszcze jakaś nadzieja. Innym przeziębionym Johanna podawała do żucia korę wierzbową, która wraz z mokrymi okładami na nadgarstkach i twarzy była najlepszym sposobem na wypędzenie gorączki. Johanna wiedziała jednak, że takich metod leczenia nie może zastosować u kogoś, kto mocno krwawi. Dwie służące z Vildegârd z nadzieją wyglądały spokojnego lata. Żadna z nich nie wysypiała się ani nie odpoczywała dostatecznie, gdy w wiosce panowała zaraza. Teraz obie poszarzały na twarzach ze zmęczenia. Johanna miała wielką ochotę dać im parę dni wolnych, rozumiała jednak, że sama nie poradzi sobie ze wszystkim. Stale trzeba było zmieniać na łóżkach pościel i słomę, gotować bieliznę i prześcieradła w wielkim kotle w domu ognia. Parob-

cy zwykle znosili dość drewna i wody, lecz teraz, w najbardziej gorączkowym okresie żniw, zdarzało się, że nie przejmowali się tak bardzo dodatkową pracą. Johanna nieraz sama musiała wyprawiać się do studni, w której tafla wody stale się obniżała. Patrzyła w oczy własnemu odbiciu w wodzie, dostrzegała twarz na tle niebieskiego nieba, potem wiadro rozcinało obraz, niszczyło go. Johanna napinała linę, czuła, jak bardzo bolą ją ramiona, a mimo to miała w sobie nową siłę, źródło, bijące mocno i wesoło, o wiele głębsze niż sama studnia na Vildegârd. Ravi czeka na nią dziś wieczorem. Ustaliło się już przez te dwa krótkie tygodnie, że co trzeci wieczór spotykała się z nim w lesie i spędzała z nim kilka godzin. Było to niezwykle emocjonujące, niczym niebezpieczny sen. Nieraz łajała się za to, że biegnie do niego na skrzydłach jak zakochana młoda panna. Byli wszak małżeństwem, skąd więc to drżące napięcie, jak gdyby dopuszczała się czegoś zabronionego? Nie wiedziała. Nie chciała też, by było inaczej. Oczywiście coś należało zrobić, Ravi musi przyjść tu na Karlsgârd, zamieszkać tu na dobre. Najpierw jednak trzeba rozwiązać całą masę problemów, Johanna próbowała na razie przed nimi uciekać. Podejrzewała, że gdzieś głęboko pod tą siłą, jaką okazywała w ostatnich tygodniach, wciąż tkwi jakaś cząstka pozbawiona mocy, pełna strachu, która nie zniesie kolejnych przeciwieństw losu. Noszenie wody to jedno. Dźwiganie kłopotów to zupełnie inna sprawa. - Ona powoli wychodzi z tego. - Tak, dzięki ci, Boże. Jest teraz niemal taka jak kiedyś. Zauważyłeś, Bendiku, jak się uśmiecha, jak się bawi z Benjaminem? A przecież musi być wykończona, nie oszczędza się na Vildegârd. A tu nagle taka wesołość! - Johanna jest młoda. U młodego człowieka wszystko wygląda inaczej - uśmiechnął się Bendik i czule pogłaskał żonę po jasnych włosach. Siedzieli pod podwórzowym drzewem na świeżo zbitej ławce. Dawna całkiem już przegniła, Bendik zauważył, że stolarz, który ją ustawiał, zaniedbał żelaznych okuć, które miały chronić nogi ławki od kontaktu z ziemią i wilgocią. Przerobił ją więc, wynalazł dobre, tłuste kawałki starego dębu i sam ustawił ławkę, która postoi w tym miejscu przez sto lat.

Ławka wciąż była jasna, świeża oliwa, którą wysmarowano drewno, mogła jeszcze poplamić suknię. Amelia jednak wcale się tym nie przejmowała, opierała się o męża i o pień drzewa zadowolona jak kot, który wygrzewa się na słońcu. - O nic się już nie martwię - szepnęła. - Mam wrażenie, jakby wszelkie zło, które tak długo nad nami wisiało, nagle zniknęło. - To dobrze - cicho rzekł Bendik, nie przestając gładzić jej po włosach. Były gładkie i miękkie, znów odbijało się w nich słońce, jedynie kilka pasm zmatowiało, straciło barwę. Jego Amelia także jest jeszcze młoda, wcale nie ma więcej niż szesnaście lat, jak wtedy, gdy ją spotkał. - Nie wiem, jak długo jeszcze potrafiłabym znosić jej żal. Czy myślisz, że dziecko Heleny ma z tym jakiś związek? Może wyrwało ją z próżnych marzeń? - Może i tak. Na pewno było to dla niej przykre, ale może właśnie tego bólu potrzeba było, żeby zrozumiała, jak beznadziejne jest marzenie o Ravim. - Widać nie każda miłość prowadzi do samego tylko dobra - zamyśliła się Amelia. - Może i tak. - Johanna na pewno znajdzie sobie kogoś nowego, dobrego człowieka, takiego, który być może zdoła ofiarować jej pomoc, jakiej tak bardzo jej potrzeba. - Medyka! A może pastora, Bendiku! Kobiety w naszej rodzinie mają chyba słabość do duchownych. - Ha! Twoja babka Maria była chyba jedyną pastorową w waszej rodzinie, o jakiej słyszałem. - Ale przecież matka także... Zapomniałeś, że mój ojciec był pastorem? Bendik ucichł. Niezbyt często o tym rozmawiali, przypuszczał, że Amelia wciąż uważa zacnego Karla Oppdala za swojego ojca, tak jak i on nauczył się o nim myśleć. Musiał jednak przyznać, że w takim rozumowaniu jest pewna sprzeczność, nie mogli przecież nazywać ojcem tego samego człowieka, nie mogli być obojętni na to, że wiązałyby ich wtedy więzy krwi. - Pastor dla Johanny— No cóż, może i tak, przekonasz się, staremu Pederowi Juulowi potrzebny wkrótce będzie zmiennik. Winien jest już pieniądze prawie całej wiosce, na pewno wkrótce się stąd wyniesie - zachichotał Bendik. Amelia roześmiała się, podniosła głowę, wyciągnęła się do słońca. Stary podwórzowy kot przeszedł dostojnie przez podwórze, kierując się wprost do nich. - Johanna będzie musiała sama zająć się tą sprawą, tak jak zawsze robiliśmy w tej rodzinie.

- Tak, miejmy nadzieję, że wyniknie z tego coś dobrego - rzucił Bendik na poły żartem, na poły poważnie. - Wielu uważa, że powinienem zachować się jak porządny ojciec i że właśnie tego potrzeba Johannie... - Niech sobie gadają. Johanna jest dobrą partią, nie potrzebuje ojca, który próbowałby zainteresować nią mężczyzn. - Wielu jest takich, którzy są więcej niż zainteresowani. Muszę przyznać, że już zaczęli się wywiadywać... Amelia chciała zasypać go pełnymi zapału pytaniami, lecz za ich plecami rozległo się wesołe wołanie. Wróciła Johanna, piechotą. Kot skoczył do niej, rodzice podnieśli się Z ławki. - Już wracasz? - Oczywiście! Wszystko powoli się uspokaja. I przywitałam na świecie małego chłopczyka w Nyberget. Szkoda, że go nie widziałaś, mamo. Śliczne dziecko, rzadko widzi się tak pięknego noworodka. I poród tak łatwo poszedł, obyło się bez jakichkolwiek kłopotów. Na pewno z małego wyrośnie życzliwy człowiek. - Miło słyszeć. - Teraz zrobię więc sobie wolne. Wybiorę się nad rzekę, dobrzy ludzie będą mieli o czym gadać. Amelia roześmiała się nerwowo. - Tak, tak, niewielu tam zagląda w środku dnia, ale uważaj na siebie, moja kochana... - Żartuję, mamo. Będę uważać, ale muszę się porządnie wykąpać, a potem przejdę się kawałek w stronę letniej zagrody, może nawet przenocuję tam. Myślę, że służąca, która tam jest, nie sprzeciwi się temu. Uściskała rodziców, a potem zerwała z głowy szarą chustkę i wemknęła się przez drzwi do piwnicy, pewnie nalać sobie kubek chłodnego piwa. Amelia z powrotem usiadła na ławce. - Ona znów żyje, dzięki Bogu. Bendik śmiał się pod nosem. - Dziwi mnie trochę ta wyprawa do letniej zagrody™ Myślisz może... Amelia z uśmiechem pokiwała głową. - Mówię ci, nasza Johanna ma jakiegoś starającego - szepnęła zadowolona. - Jakież to do niej podobne, wziąć sprawy w swoje ręce, w tym czasie gdy ja siedzę tutaj i martwię się o to, że jestem złym ojcem! Pod wieczór spadł ciepły deszczyk, delikatny, zaledwie taki, który sprawił, że rozpuszczone włosy Johanny pokryły się jakby rosą i zaczęły kręcić przy uszach. Ravi nie śmiał

zaprosić jej do szałasu, choć Gunnelius ostatnio znikał na trzy albo i cztery kolejne dni. Nigdy jednak nie wiadomo było, kiedy, kaszląc, zjawi się z powrotem. Dlatego też Ravi zbudował nieduży szałas z gałęzi wyżej na zboczu, z dala od wszelkich ścieżek wydeptanych przez ludzi i bydło. Żeby tam dojść, należało okrążyć niewielką stromiznę, przejść przez plątaninę niewysokich jałowców, a i tak miejsce to trudno było odnaleźć. Ravi ułożył na ziemi wyschniętą trawę niby gruby materac, a dach nakrył kilkoma warstwami splecionych gałęzi. Johanna uważała, że to miejsce stanowi odrębny świat, do którego można wejść, zostawiając wszystko inne na zewnątrz. Często leżeli tu w półmroku i nawet to im się podobało. Wciąż przez całą dobę było jeszcze jasno i z jakiegoś powodu Johanna uważała, że łatwiej jest odnaleźć spokój, gdy światło nie razi w oczy, nie wbija się w głowę. Ravi kochał ją dzisiaj ze śmiechem, jego palce łaskotały i mocno trzymały zarazem. Radowała się, widząc go tak rozbawionego, cieszyło ją też, że to ona potrafi wydobyć z niego chłopięcą beztroskę. Została za to w pełni nagrodzona, bo nikt tak jak on nie potrafił wprawić jej ciała w drżenie, przegnać z myśli wszelkie wątpliwości. Była nad nim i pod nim, pozwalała mu brać się na kolana i wynosić nago w mrok nocy, przez cały czas nie wypuszczając go z siebie. Wpijała się w niego, czuła, jak on napina się, by wyjść jej naprzeciw, i chwytała jego usta akurat na czas, by stłumić krzyk napływającej rozkoszy. Później szukali spokoju pod gołym niebem, niekiedy zaś zdarzało się, że pod nim zasypiali. Matka usiłowała delikatnie ją wypytać, ojciec czynił drobne aluzje. Ostateczne pytanie zadała jednak Helena. Obie młode kobiety ostatnio nieczęsto się widywały i Johanna czuła z tego powodu wyrzuty sumienia. Pewnego dnia prawda musi wyjść na jaw. Czuła ból za każdym razem, gdy patrzyła w zielone oczy, a być może Helena coś odgadywała, bo coraz częściej odwracała wzrok. Zapewne ją również dręczył żal za Ravim, lecz mimo to zdaniem Johanny wyglądała teraz lepiej, poruszała się lżej, chociaż brzuch zaczynał być już widoczny. - Znalazłaś sobie mężczyznę, Johanno, widać to po tobie ż daleka. Któż to taki? Johanna zaśmiała się nerwowo. - Ależ, Heleno, co to za pytanie? Rudowłosa wzruszyła ramionami, uśmiechnęła się gorzko.

- Jeśli nie chcesz nic mówić, to bardzo proszę. Ja się tylko z tego cieszę, że biegasz w koło jak rozochocona kotka i wyglądasz na chorą z miłości. Przedtem, doprawdy, nie byłaś wesołym towarzystwem. Johanna nie zważała na bezczelność tych słów, po trosze dlatego, iż wiedziała, że to bardzo trafna obserwacja, lecz również dlatego, że z oczu Heleny biła pewna życzliwość. - Chyba rzeczywiście masz rację. Nic więcej ci nie powiem - oświadczyła Johanna, czując, że się rumieni. Helena wolno skinęła głową, a jej zielone oczy zmieniły się w wąskie szparki. - A więc nie bolejesz już nad utratą Raviego? Johanna drgnęła, lecz zmusiła się, by ręka nalewająca wodę do kubków się nie zatrzęsła. - Nie - odparła po namyśle. - Już nie. Prawda tych słów ułatwiła kłamstwo. Helena zrzuciła z ramion cienką chustką i wzięła od niej kubek. - Ja też nie - powiedziała cicho. Johannę zastanowiło coś w tonie jej głosu, lecz Helena siedziała teraz rozluźniona i spokojna, pozwoliła więc, by te słowa zawisły w powietrzu. Żadna z nich nie odwróciła głowy, jakby ze świadomością, że ich oczy nie powinny się spotykać. - Wyjdziesz ponownie za mąż, Johanno? - Nie wiem... - Ja nigdy nie będę miała męża - oświadczyła Helena i przełknęła ostatni łyk. - Z małżeństwa wynikają same tylko głupstwa, cudzołóstwo i awantury. Johanna patrzyła, jak dziewczyna odchodzi, i postanowiła przyjąć to oświadczenie za najbliższe, co Helena była w stanie wykrzesać z siebie jako przeprosiny. Patrzyła na nią, zwróciła uwagę na sprężystość szczupłych nóg. Helena miała wprawdzie biodra jak chłopak, była jednak giętka i zwinna. Na pewno sobie poradzi, gdy nadejdzie jej czas. Jeśli tylko będzie dostatecznie dużo odpoczywać, dobrze jeść i nie wymyśli żadnego głupstwa, to dziecko Raviego przyjdzie na świat równie zdrowe i śliczne, jak chłopczyk, któremu Johanna pomagała się urodzić gospodyni z Nyberget. Zajmą się nim troskliwie. Helena odzyska wolność. O, tak, takie rozwiązanie będzie najlepsze dla nich wszystkich. Dziecko będzie znało swego ojca i brata, będzie też miało matkę, nawet jeśli Helena nie zechce nią być. Niechże więc na razie żyją w takim świecie marzeń, pomyślała Johanna z niezwykłą jak na nią beztroską.

Helena przychodziła zawsze do szałasu i stary Gunnelius z czasem wiedział już, jaki jest porządek rzeczy. Ravi zwykle wstawał i szedł jej naprzeciw, gdy nakazywało mu to przeczucie, a wtedy stary rozumiał, że musi wybrać się na przechadzkę. Pojękiwał trochę i użalał się nad sobą, lecz też nie mógł się powstrzymać przed kilkoma słowami podziwu dla Raviego, który zdobył sobie kobiety w tak prosty sposób. - Ty czarnowłosy diable, chyba wabisz je do siebie zaklęciami! O, wiem dobrze, na pewno wykorzystujesz swoją moc do czegoś więcej poza podgrzewaniem wody w mojej beczce! Prawdziwy z ciebie uwodziciel! Ravi nie odpowiedział staremu, obdarzył go tylko uśmiechem. Nie zaszkodziłoby mu podać kilka formuł, które mógłby wymruczeć podczas pełni księżyca, gdyby tylko miał kosmyk włosów albo zapomnianą chustkę, mógłby wykorzystać je do rzucenia uroku, potem kobiety przychodziłyby już same... Helena miała wolne całe niedzielne wieczory, a niekiedy zjawiała się również w środku tygodnia. Przez pewien czas Ravi bał się, że obie jego kobiety spotkają się kiedyś w lesie, w drodze do niego. W końcu jednak się uspokoił, z czasem uświadomił sobie, że zdołałby wyczuć katastrofę na długo przed jej nastąpieniem. Gdy bowiem nadchodziła Helena, słyszał jej kroki dużo wcześniej, z o wiele dalszej odległości niż mógłby go dobiec jakikolwiek dźwięk z lasu. Johanna zaś przychodziła jedynie do miejsca za urwiskiem, absolutnie nie ufała w to, że starzec, z którym Ravi dzielił mieszkanie, zdoła dotrzymać tak pikantnej tajemnicy. Mógłby za nią kupić sobie niejeden kubek piwa w Deseń, gdyby tylko umiał dobrze sprzedać tę historię. Ravi z ulgą kiwnął głową, Johanna chyba rzeczywiście miała słuszność, mówiąc, że mądrze będzie przez pewien czas zachować ostrożność. Ludzie bowiem wciąż gadali o Erlendzie i nawet pisarz podejrzewał pewnie, że to Ravi może kryć się za jego śmiercią. Niedobrze by było, gdyby teraz nagle się pojawił tuż przed sprawą przeciwko Storlendet. Ravi dziwił się, że Johanna potrafi tak żyć. Ona, która zawsze pragnęła, aby wszystko odbywało się wprost i uczciwie. Ona zawsze chciała, by plan jej życia wytyczony został na wiele lat naprzód. Dlaczego nie pytała go o przyszłość? Dlaczego nie płakała nad tym, że nie mógł, przynajmniej od razu, zostać gospodarzem na Karlsgârd? Johanna sprawiała wrażenie zadowolonej, wręcz zachwyconej ich dziwacznym pożyciem małżeńskim. Ravi uśmiechnął się. Johanna Karlsgârd spotyka się ze swym tajemniczym kochankiem w nędznym szałasie z gałęzi w lesie! Doprawdy, Gunnelius miałby o czym gadać.

Nie, z Heleną było prościej, ona nie bała się żadnych złych plotek i nic a nic nie obchodziło jej gadanie starego dziwaka. Była tu obca, a we wsi nikogo szczególnie nie interesowało, czym zajmuje się para nietutejszych. Ona na pewno niedługo przyjdzie, wyczuwał to. A Gunnelius ochoczo przeklinał i już szykował się do wyjścia. Miała ze sobą dzisiaj koszyk, przyniosła mu zapewne jakieś smakołyki. Ravi powitał ją z uśmiechem, a Helena rzuciła mu się na szyję. - Nareszcie udało mi się wyrwać! Bendik tak bacznie mnie pilnuje, wydaje mi się, że zaczął coś podejrzewać. Mówi, że nie wolno mi przynieść wstydu jego domowi, i dopóki mieszkam pod jego dachem, muszę zachowywać się porządnie. Och, Ravi, to już chyba niedługo! Ravi zamrugał, nie bardzo rozumiał, o co jej chodzi. Helena schyliła głowę i weszła do szałasu. Ravi czuł, że w środku pozostał smród po starym, i było mu wręcz głupio, że pozwolił jej tu przyjść. Tak jednak było najbezpieczniej i nie wyglądało na to, by Helenie w czymkolwiek przeszkadzało. Od razu położyła się na łóżku, a jej brzuch wyglądał wtedy jak wielki twardy kłębek, który ktoś wsunął jej pod pasek spódnicy. - Chodź tutaj, dotknij... ono się rusza. Czy potrafisz wyobrazić sobie coś tak nieprawdopodobnego? Ravi ostrożnie położył rękę na twardym brzuchu. - Biedna jesteś - powiedział cicho. - To moja wina. - Mhm, to prawda. Dopóki jednak będziesz mnie tak dotykał, Ravi, będę ci to wybaczać, za każdym razem... Przypomniał sobie tamten czas z Johanną, swój własny lęk przed wyrządzeniem krzywdy dziecku. Wszystko to teraz odeszło, z Heleną wszystko wyglądało całkiem inaczej, nikt bowiem tak jak ona nie potrafił go rozpalić. Miał wrażenie, że całe ciało jakby staje w płomieniach i tylko w głębi niej istnieje chłód dostatecznie duży, by ugasić ten pożar. W sercu ściskało go i szarpało, powietrze było aż gęste od poczucia zdrady i kłamstwa, uchylał się jednak od niego, szukał bliskości Heleny. Wciskał się w nią tak mocno, że zatracał niemal świadomość, gdzie kończy się jej skóra, a zaczyna jego ciało. W tych uściskach Ravi wyczuwał ukojenie, tak samo dla niej, jak i dla niego. Nie mógł już poprosić, by odeszła, i wcale też tego nie pragnął. Był rozdarty na dwoje, jedna jego

część na zawsze należała do Johanny, druga była upiorem z dawnych czasów, w których nikomu nie wolno było się zbliżyć do syna Reina. Nigdy nie zaofiarowano mu nic takiego, co mógłby odrzucić.

ROZDZIAŁ XIII Znów pogoda się odmieniła, spokojną odnogę fiordu pokryły białe grzywy piany. Woda niczym szary zimny jęzor z rozdziawionej paszczy nieba wlewała się do wsi w głębi fiordu, pokrywając solą brzegi Letnia burza wbiła zboże w ziemię i wypłukała żyzną glebę przy korzeniach rzepy i marchwi Główki kapusty, które wciąż były niczym lekko zaciśnięte dziecinne piąstki, poszarpały wiatry i deszcze. Na Vildegârd musieli pochować dwoje z tych, którzy zapadli na przeziębienie. Jedną z nich była kobieta z nienarodzonym dzieckiem. Na Karlsgârd Bendik wpisywał stracone uprawy do wielkich ksiąg, a na dodatek przekreślił jeden ładunek zamówionej mąki i soli, którą stracił, gdy wiatr zepchnął wiozący ją statek na brzeg na Storfjorden. Tegoroczne lato jakby niosło w sobie nastroje Johanny, nieustające wahania między groźnym chłodem i najjaśniejszymi beztroskimi porankami. Johanna miała wrażenie, że burza zapowiadająca zmianę pogody wciąż pobrzmiewa w niej echem, i gdy. Bendik wezwał ją do siebie w pewien późny wieczór, w niezwykły sposób odczuła pewność, że stało się coś poważnego. - Wyznaczono już sprawę - oznajmił krótko Bendik. - Mamy spotkać się z adwokatem w poniedziałek po Vergismess. To bardzo odpowiedni dzień, powiedziała sobie w duchu Johanna. Vergismess, dzień po tym, jak ścięto Jana Chrzciciela. Wielu starych, a także część młodych tego dnia zgodnie z dawną tradycją nie tykało miecza ani siekiery, chyba że mieli jakiś młody las, którego chcieli się pozbyć. Ścięty tego dnia nigdy więcej nie wyrastał. - Co ty o tym myślisz? Czy zaszło coś nowego? - Wszystko teraz zależy od asesora. A on, wydaje mi się, zrozumiał naszą sprawę. Sądzę, że raczej dostrzega niesprawiedliwość w tym żądaniu ze strony Storlendet. Możliwe jednak, że istnieje coś, o czym my nie wiemy. Prawdę powiedziawszy, dziwi mnie nieco, że Magnus Storlendet pozwala na to, by sprawę rozpatrzył asesor. Przypuszczałbym, że mógłby więcej zyskać, gdyby sprawa została rozstrzygnięta przez sąd składający się ze starców... Wiesz chyba, że to nie będzie przyjemne. - Wiem. - Jesteś przygotowana na to, że będziesz musiała świadczyć... o wszystkim?

- Tak, ojcze, nie będzie mnie to kosztowało aż tak wiele. Niech ludzie się dowiedzą, jakim mężem był Erlend Storlendet. - Byle tylko to w czymś pomogło. Musimy się pilnować, żeby nie przynieść sobie jeszcze większego wstydu, Johanno. Nie mówię tak dlatego, żebym się tak bardzo znów tym przejmował, ale asesor to człowiek, który potrafi mieć swoje zdanie. Być może zrozumie, dlaczego opuściłaś Erlenda, na pewno jednak wysłucha również tych, którzy twierdzą, że to twój kochanek go zabił. Johannę przeszedł dreszcz. Co powiedziałby ojciec, gdyby wiedział, że Ravi w tej chwili na nią czeka? Co by powiedział, gdyby znał plany Johanny, która postanowiła, że gdy tylko sprawa się rozstrzygnie i szum wokół niej choć trochę przycichnie, Ravi wprowadzi się na Karlsgârd jako nowy młody gospodarz? Zaczęła słuchać, co mówi ojciec. Bendik zdawał się myśleć bardzo trzeźwo. Nie był głośnym mężczyzną, rzadko używał wielkich słów, teraz też nie wydawał się zrozpaczony ani przestraszony. Wszystko na pewno pójdzie dobrze, trafili na dobrego adwokata, a co najważniejsze, ludzie ze Storlendet nie mają moralnego prawa, by odbierać im Karlsgârd. Johanna czuła to głęboko w sercu. Pogładziła ojca po ramieniu i chciała odejść. Serce mocno waliło jej w piersi, niepokój, jaki ogarnął całe ciało, nie wynikał wcale ze słów ojca ani ze świadomości zbliżającej się sprawy. Bendik jednak ją zatrzymał, mówiąc: - Zaczekajmy tu na matkę, zjemy razem. Na dworze taka paskudna pogoda. Dziewczyny na pewno rozpaliły w salonie. Napijmy się dziś wina, Johanno, zdradźmy sobie nasze małe tajemnice! Johanna napotkała jego spojrzenie, otwarte, lecz wyraźnie pełne niepokoju. A więc jej drogi ojciec mało nie pęknie z ciekawości! Nic dziwnego, sądzi pewnie, że spotyka się z kimś z wioski Nie miała siły, by kłamać mu prosto w oczy, na razie jakoś udawało jej się wykręcać. - Kochany ojcze, ja jednak muszę wyjść, ale bądź spokojny, nie grzeszę. Nie robię nic, co nie byłoby zgodne z Biblią i co potępiłaby wioska. Bendik wypuścił powietrze z płuc, próbował ukryć ulgę pod uśmiechem. - O tym dobrze wiem, moja kochana, myślałem jednak, że... - Posiedźcie sobie z mamą przy kominku, jestem pewna, że wam również dobrze zrobi, jak pobędziecie sobie tylko we dwoje.

Z tymi słowami wyszła. Helena przez okienko dostrzegła błysk czerwonej spódnicy. Ach, tak, a więc Johanna znów się gdzieś wyrwała. Helena dużo by dała, żeby dowiedzieć się, co to za jeden. Najważniejsze jednak i tak, że kogoś ma. Najważniejsze bowiem, że ona wciąż jest żoną Raviego, tyle że sama o tym nie wie. Nie można chyba mówić o zdradzie, skoro Johanna nie ma takiej świadomości. Helena bała się postawić sobie nawet w duchu pytanie, co by się stało, gdyby Johanna o wszystkim się teraz dowiedziała. Nie, lepiej zaczekać. Wstrzymać się do chwili, gdy Johanna pokaże światu swego nowego wybrańca. A może nawet do czasu jej ponownego wyjścia za mąż. Wtedy Ravi będzie naprawdę wolny. Dopiero wtedy Helena uzyska pewność, że on należy tylko i wyłącznie do niej. To nie musi wcale trwać tak długo, sądząc po dużych krokach spieszącej się kobiety, która znikała na ścieżce biegnącej na tyłach Karlsgârd, przekonana, że nikt jej nie widzi. Helena poczuła lekkie ukłucie w piersi. Zazdrościła niemal Johannie, która w ten nieprzyjemny wieczór miała znaleźć się w objęciach silnych męskich ramion. Wokół węgła domu zawodził wiatr, siekąc deszczem w belki starego spichlerza. Ale na górze, na stryszku dziewczęcym, panowało mimo wszystko przytulne ciepło i Helena dziękowała Stwórcy za to, że nie musi już wałęsać się po świecie w taką niepogodę. Dziecko poruszyło się w niej, musiała walczyć z nagłymi mdłościami i stwierdziła, że mimo wszystko chętnie się przejdzie. - Nie ma świadków ani też niezbitych dowodów na to, że pani Johanna córka Bendika, zamężna z Erlendem Storlendet, jest winna jego śmierci bezpośrednim działaniem. Musi nam być jednak wolno, panie asesorze, wskazać za pomocą świadectwa uczciwych ludzi i prostej prawdy logiki, że ona przyczyniła się do tego, a tym samym, że można obwinie ją o to, co się stało. Długie, zawiłe zdania adwokata jakby nie chciały wpaść do uszu Amelii. Z całych sił usiłowała się skupić i wreszcie pochwyciła znaczenie wypowiadanych słów. Mimo to prawdziwym szokiem było dla niej, gdy drzwi do gabinetu asesora otworzyły się i adwokat przesadnym gestem kazał wejść do środka trzem niepozornym osobom. Była to ubrana na czarno kobieta, mężczyzna w spranym samodziałowym stroju chałupników i młodziutki chłopiec w nieco za dużym na niego mundurze żołnierskim.

- Ci ludzie mogą nam opowiedzieć inną historię aniżeli ta przedstawiona przez adwokata Karlsgârd. Bendik zaczął kręcić się na krześle, ale jego adwokat był tak samo spokojny jak przedtem. - Niechże i tak będzie. Niech mówią, co mają do powiedzenia - cicho rzekł wyperfumowany mężczyzna. Zaprzysiężono pierwszego świadka, kobietę. Z jej ust popłynęły słowa monotonne jak modlitwa. Mówiąc, z całych sił zaciskała szczupłe dłonie na pddołku. Ze spuszczonym wzrokiem opowiadała, jak to Johanna źle traktowała swego męża i zaledwie w kilka tygodni po ślubie odgrażała się, że się go pozbędzie. Mężczyzna, jak się okazało, pochodził z Laerdal i był jednym z tych, którzy znaleźli ciało Erlenda w tamtejszym fiordzie. Człowiek ten oświadczył, że gdy zmarłego znaleziono, palce jednej ręki zdawały się coś wskazywać, druga dłoń zaś zaciśnięta w pięść tkwiła przy sercu. Miało to oznaczać, że za zbrodnią kryje się osoba bliska jego sercu, a więc żona. Najbardziej ważkie okazało się zeznanie chłopca. Odzywał się do asesora cichym głosem, wydawał się jednak pewny siebie i godny zaufania, gdy mówił o tym, co widział nocą tuż przed odnalezieniem ciała Erlenda. Pochodził z Laerdal, był synem sternika i wyznaczono go tamtej nocy do pilnowania ładunku na łodzi, cumującej przy pomoście. - Widziałem dwóch mężczyzn, jeden był jasnowłosy, potężny, drugi zaś niższy i szczuplejszy, miał długie, gładkie czarne włosy. Bili się. Ten mniejszy wyciągnął nóż i zadał cios. Stałem schowany za beczkami i nagle zabójca mnie zauważył. Podszedł do mnie i zaczął mamrotać jakieś ohydne słowa, jakby zaklęcie. Powiedział... Chłopak zawahał się, lecz adwokat Storlendet kazał mu dokończyć. - Powiedział, że może mnie zaczarować, że zamieni mnie w kamień, jeśli kiedykolwiek zdradzę... ujawnię... - Dlaczego więc to robisz? - burknął asesor z niechętnym zainteresowaniem. - To przecież jasne. Podejrzany, kochanek tej kobiety, nie żyje. Przekleństwo już mnie nie dosięgnie i wobec tego prawda może wyjść na jaw. Asesor mruknął coś do swego pomocnika i zanotował kilka słów w swojej księdze. Johanna czuła, jak mocno wali jej serce. Wszystko idzie źle. Jeśli asesor uwierzy, że Ravi spotkał Erlenda w Laerdal i zabił go tam., to nie tylko utracą zagrodę, lecz na dodatek nad głową Raviego zawiśnie na wieki kara za zabójstwo. Sprawa być może zostanie wzno-

wiona, może znajdą się świadkowie, którzy widzieli, jak Erlend cały i zdrowy jechał z Laerdal do Âl, a później nikt go już nie widział. Wszak oni byli winni. Johanna zmęczona pochyliła się ku ojcu. Czuła, że Bendik drży. Przy stole asesora adwokat Storlendet ciągnął swoją przemowę. Zagłębił się teraz w opis ponurego losu Erlenda i niewybaczalnego zachowania jego żony. - Niedługo przyjdzie nasza kolej - szepnął adwokat do Bendika. - Nie traćcie odwagi. Kiedy to się skończy, w uszach asesora pozostanie nasza historia. Bendik wolno pokiwał głową, lecz Johanna czuła, jak krew krzepnie jej w żyłach. Dziecko zanosiło się krzykiem z gniewu i niezadowolenia. Małe nóżki nie chciały go nosić, choć uparcie próbował podźwignąć się po każdym upadku. Przytrzymując się stołka, podniósł się do połowy, rączki miał nawet silne, gdy jednak stawał na nodze, nagle jakby zaczynało kręcić mu się w głowie i znów się przewracał. - Ależ, Benjaminie, nie złość się tak! Masz dopiero rok i dość czasu, żeby nauczyć się chodzić. Johanna nie miała dziś sił na podróż łodzią. Wyprawa do asesora wcale nie była długa, lecz spotkania stawały się coraz bardziej męczące. Rozprawa ciągnęła się już czwarty dzień i adwokaci uczynili z niej prawdziwe przedstawienie pełne wyrafinowanych przemów, chytrze sformułowanych zarzutów, bitew słownych i dokuczliwych wymysłów. Wkrótce jednak i to także się skończy. Zegar na dole wybił cztery uderzenia. Dawno już nadeszła pora posiłku, lecz na Karlsgârd nawet służba w tych dniach poruszała się cicho i nie okazywała chęci do jedzenia. Ludzie przychodzili do domu na posiłki przemoczeni do suchej nitki, lecz przełykali zaledwie kilka łyżek owsianki, zanim, nie patrząc na siebie, znów wychodzili w pole. Bali się o swoje życie. Tak, tak, oni mają więcej powodów do strachu niż którekolwiek z nas, pomyślała Johanna. My mamy Vildegârd, las, tereny w górach i jeszcze zagrody Bringe i Flaten. I mamy także Meisterplassen, nie będziemy głodować. Będziemy jednak musieli żyć ze świadomością, że zaprzepaściliśmy dwór Antona i dziedzictwo, które miało przypaść tobie, mały Benjaminie... - Am! - krzyknął chłopczyk i zrezygnował z dalszych prób chodzenia. Dostrzegł miskę pełną letnich jabłek, ustawioną na komodzie przy drzwiach. Johanna wzięła jedno jabłko, nadgryzła je, zębami oskrobała przezroczystą skórkę i dała spróbować Benjaminowi. Jabłko miało świeży kwaśny smak, jakiego dziecko jeszcze nie

znało. Nie mogła powstrzymać się od śmiechu, patrząc, jak mała buzia się krzywi. Szkoda, że Ravi tego nie widzi. Radość z tego, że on żyje, odmłodziła ją o tysiąc lat. Równie wielka była też radość na myśl, że pewnego dnia Ravi będzie dzielił z nią i to. Będzie patrzył, jak syn dorasta, z dnia na dzień coraz zdrowszy i silniejszy. W ostatnich tygodniach Benjamin wyraźnie się ożywił, zaczaj jakby rozumieć otaczający go świat i stawiać czoło rzucanym przez niego wyzwaniom. Tak jak teraz, gdy badał językiem kawałek jabłka. Ciemne oczy, takie podobne do oczu Raviego... Przytuliła dziecko, dała mu cały owoc. Benjamin delikatnie skubał jabłko, mlaskając z zadowoleniem. Johanna oparła się wygodnie w miękkim, obszernym bujanym fotelu. Tak bardzo chciała zabrać synka do Raviego. Wiedziała, że on także tęskni za chłopcem, choć przecież prawie go nie zna. Może dziś wieczorem... Nie, lepiej będzie zaczekać, aż sprawa rozstrzygnie się na ich korzyść i wszelkie podejrzenia, jakie na nich padły, zostaną odrzucone. Ravi będzie mógł się wtedy tu sprowadzić, tu, gdzie jego miejsce. Johanna była pewna, że on tego zechce. Po cóż inaczej wędrowałby aż tak daleko? Pomówi z nim o tym już jutro. Jutro Ravi będzie czekał na nią w szałasie z gałęzi, jeśli wątłej konstrukcji od ostatniego razu nie zburzyła wichura i deszcz. Helenę cieszyła taka niepogoda. Jej zdaniem było coś niezwykłego w tym, że mogła siedzieć w cieple, sucha, popijać słodkie piwo i przez okno z prawdziwą szybą patrzeć, jak wichura przygina brzozy do ziemi. Bardzo niezwykłym uczuciem było móc przycisnąć nos do zimnego szkła i śledzić strumienie deszczu lejące się z nieba zaledwie kawałeczek od skóry, nie moknąc przy tym ani trochę, nie czując porywów wiatru. Zajadała pszenne ciastka z półmiska, widziała, że dziewczyny służące posmarowały je grubo masłem. Tak, tak, dobrze tu być. Przeżywała wciąż pełne rozpaczy chwile, gdy dziecko jakby nagle rosło w niej i chciało zadusić ją od wewnątrz. Nie mogła już jednak od tego uciec, nie mogła się przed tym uchronić. Musi urodzić to dziecko, czy tego chce czy nie. Johanna drogo jej za nie zapłaci. Dostatecznie drogo, by Helena mogła żyć z Ravim w spokoju przez wiele długich lat. Ravi będzie się cieszył.

Wciąż okazywał jej swój zachwyt, nawet teraz, przy jej rosnącym brzuchu, kochał ją goręcej niż kiedykolwiek. I dawał jej tyle radości! A więc jednak rzeczywiście było tak, jak mówili, że kobiety również mogą czerpać przyjemność z połączenia się z mężczyzną. Helena nigdy w to nie wierzyła po bolesnych doświadczeniach z chłopem w Roryse i jego kompanami, ani też z wszystkimi innymi. Tylko z Ravim... Przymknęła oczy, w ustach czuła smak słodu. Czuła się tak dziwnie beztroska. To chyba właśnie jest uczucie, które ludzie nazywają szczęściem, pomyślała. To chyba właśnie to, co sprawia, że niektóre kobiety robią się tłuste i leniwe, a na twarzach pojawia im się taka ospałość. Zaśmiała się cicho sama do siebie i wzięła jeszcze jedno ciastko. - To jest dla ciebie, wiesz? - szepnęła do swego brzucha i niemal przestraszyła się czułości, która ją ogarnęła. - Osobiście zebrałem niezbite dowody. Sprawca nie żyje, zginął podczas kamiennej lawiny pod Svarteberg w Âl w Hallingdal. Dlatego też nie można wnieść przeciw niemu pełnej sprawy i stąd wynikają nasze żądania. Żona musi zadośćuczynić stracie, którą spowodowała swym nieprzyzwoitym postępkiem na szkodę rodziny zmarłego męża. Jej syn, urodzony w czasie trwania małżeństwa, uważany jest za syna Erlenda Storlendet do czasu wniesienia sprawy o zaprzeczenie ojcostwa. Tu adwokat pozwolił sobie na mały żart. - Czego najprawdopodobniej nie należy się spodziewać po zmarłym mężczyźnie... - Bez względu na wszystko sprawa jest jasna, Benjamina Raviego, syna Johanny córki Bendika, należy uważać za wnuka Magnusa Storlendet, którego tym samym należy wyznaczyć na opiekuna tego dziecka i dysponenta jego majątku, dopóki nie ukończy ono dwudziestu jeden lat. Matkę należy pozbawić prawa do dziedziczenia po dziecku i zasądzić od niej zapłacenie przypadającej na nią połowy jako grzywny za krzywdę, którą wyrządziła. Dziecko od tej chwili przebywać powinno pod opieką Storlendet. Wiem, że dziecko jest chorowite, i dlatego na wszelki wypadek dołączyłem wyraźne żądanie, aby cały jego majątek przypadł rodzinie jego ojca, w osobie Magnusa Storlendet. Oddał dokument, na którym spisał wszystkie żądania. Teraz wstał adwokat Bendika.

- Bezpodstawność tych żądań jest dla mnie oczywista, panie asesorze. Proszę mi jednak pozwolić podsumować: Johanna Karlsgârd zawarła małżeństwo, w którym nie były przestrzegane nawet jej najmniejsze prawa. Była przetrzymywana w zamknięciu i musiała wypełniać obowiązki małżeńskie w wielce niechrześcijański sposób. Z tego powodu stała się osobą osłabłą pod względem uczuciowym i w pomieszaniu zmuszona została do ucieczki ze swego więzienia. Pomógł jej w tym człowiek nietutejszy, któremu przynosiła jedzenie i który winien jej był przysługę. Połączyła się z tym mężczyzną, co w istocie jest rzeczą naganną, lecz mimo to w miejscu, w którym osiadła, cieszyła się szacunkiem ludzi, a nawet łaską ze strony pastora. Urodziła dziecko, syna owego Raviego syna Reina, i nie śmiała powrócić do domu, dopóki jej męża nie znaleziono martwego. Johanna uważała, że adwokat dobrze przemawia, i poczuła, że wzbiera w niej otucha. - Przypominam, że żaden ze świadków nie potrafi połączyć niezbicie Raviego z zabójstwem Erlenda, wprawdzie wiele wskazuje na to, że ów człowiek miał ku temu zarówno motyw, jak i możliwości, lecz w sprawie tak poważnej jak ta domysły nie mogą służyć za podstawę do wydania wyroku. Proszę więc pana asesora o rozstrzygnięcie tego sporu w najlepszy sposób: zabezpieczyć los dziecka, które jest niewinną stroną w tej sprawie, pozwalając matce, by zatrzymała zagrodę swego ojca, a także przyznać jej opiekę nad dzieckiem. Zgodzę się jednak na grzywnę, którą zapłacić powinna Johanna Karlsgârd, w pełni świadoma popełnionego przez siebie grzechu i przyznająca się do niego z wielkim żalem. Asesor w roztargnieniu kiwał głową, lecz zachowywał się tak również przez cały czas podczas przemowy adwokata Storlendet. Wreszcie adwokat zakończył. Dramatyzm ostatnich wypowiedzi gdzieś nagle zniknął i Johanna poczuła się niemal zawiedziona. Jak długo będą musieli teraz czekać? Asesor wstał, nasadził perukę na głowę. Chrząknął. Szepnął coś swemu asystentowi. - Muszę przyznać, że ta sprawa, której rozstrzygnięcia się podjąłem, okazała się dalece bardziej skomplikowana, aniżeli się tego spodziewałem. Jest niemal tak, że przekraczam tu swoje kompetencje, a w każdym razie nie mogę wskazać na żadne oficjalne zarządzenia na poparcie mojej decyzji. Nie mogę zasądzić grzywny bądź innej kary za ewentualne fałszywe zeznania. Jeśli jednak strony wciąż życzą sobie, by sprawa została rozstrzygnięta poza tingiem, i pokładają we mnie wiarę, niezbędną, by wyrok w tej sprawie miał moc wiążącą... to decyzję już podjąłem.

Obaj adwokaci ukłonili się głęboko. - Dobrze więc, moja decyzja jest następująca... Johanna nawet nie mrugnęła, a gdy asesor skończył, siedziała z suchymi oczami, czując, że ojciec jakby kurczy się obok niej. Przestał drżeć, a Amelia tylko cichutko westchnęła. Mogło to brzmieć jak ulga, lecz przede wszystkim jak radość, że nareszcie będzie mogła wstać i wyjść z całego tego osobliwego przedstawienia. Dzień świętego Mateusza∗ przyniósł promienne słońce, zwiastujące piękną jesień. Po burzliwym lecie plony zapowiadały się raczej marnie, lecz gdyby dobra pogoda utrzymała się jeszcze przez kilka tygodni, większość wieśniaków zdołałaby jakoś się uratować. Drogą na Karlsgârd płynął niewielki, acz równy strumień ludzi. Niektórzy szli piechotą, inni jechali pustymi wozami. Wozy trzeszczały na kamieniach na drodze, a ci, którzy nimi powozili, krzykiem torowali sobie drogę wśród ciągnących niespiesznie piechurów. Ten i ów jechał konno, a gdy na koniu nadjechał sam lensman, ludzie uprzejmie rozstąpili się na boki, usunęły się zarówno wozy, jak i piesi. Działy się wielkie rzeczy. Ściszonymi głosami prowadzono podniecone rozmowy, ten i ów przeklinał. Nikt się nie śmiał, choć wszyscy wystroili się jak na niedzielę i zrobili sobie wolne w środku tygodnia z zupełnie innych przyczyn aniżeli w święto. Dorosłym towarzyszyły również dzieci, biegające i podskakujące w niewielkich gromadach, przybyłe tu z maleńkich zagród czy dalszych wiosek. Niektóre miały nawet szylinga w kieszeni, który przydawał wrażenia, jakby był to dzień targu. Wieśniacy przybywali z uprzężami i pełnymi sakiewkami, nie chcieli bowiem tracić szansy na kupno dobrego konia, zupełnie się na to nie przygotowując. Licytację ogłoszono ze schodów kościoła we wszystkich przyległych parafiach, a stamtąd wieści prędko rozniosły się jeszcze dalej. Przy Dosen cumowały teraz trzy obce statki, jeden z nich był dużym wspaniałym galeasem, jakiego nigdy chyba tutaj jeszcze nie widziano. Podobno jakiś bogacz aż z Bergen wybrał się tu wraz z kilkoma innymi kupcami, których zdaniem na Karlsgârd mogły się znaleźć prawdziwe rarytasy. Kobiety zebrały się wokół kuchni, siedziały na trawie, posyłając w koło filiżanki do herbaty, cudowne szklane patery, delikatne noże i łyżki, i sztućce, które nazywano widelcami. Były tu także faski na masło, pięknie rzeźbione drewniane półmiski na ciastka, pudełka do przechowywania placków i wszystko co możliwe ze ślicznie dekorowanych sprzętów kuchennych. 

21 września (przyp tłum.).

Na stole, którego pilnował parobek lensmana, stały ustawione rządkiem srebra. Olbrzymi świecznik z najczystszego kruszcu królował z tyłu. Mówiono jednak, że rodzina ostrzegła, iż jego cena wywoławcza i tak będzie zawyżona. Bendika i Amelii z Karlsgârd nigdzie nie było widać, ale nic w tym dziwnego, cóż za upokorzenie, co za klęska! Niejednemu żal było tych dwojga, wszak oni zawsze okazywali wszystkim taką życzliwość, nieszczęśnicy! Widać jednak mieli to i owo na sumieniu, skoro Bóg tak srodze ich ukarał. Tak, tak, za łatwo weszli w posiadanie tej zagrody. Starsi pamiętali jeszcze Antona i jego dziwaczny testament No cóż, mówi się wszak, że lekko przyszło, lekko poszło. Była też w tym jakaś sprawiedliwość, gdyż ten dwór zawsze miał niezwykłą zdolność przechodzenia z rąk do rąk, z wdowy na wdowę.. Johanna była zapewne ostatnią wdową, w której posiadaniu znalazło się Karlsgârd, Magnus Storlendet nie był bowiem schorowanym starcem, u nich w gospodarstwie należało się modlić raczej o zdrowie dla żony. Miał też synów, rodzina była żywotna, od dawna zapuściła we wsi korzenie. Tak, tak, szczęście widać sprzyja temu, kto i tak ma dużo, a w dodatku wie, czego chce. Ludzie gromadzili się pod podwórzowym drzewem, gdzie wystawiono już wielki dzwon, który teraz wydawał się czuwać nad tym, co się tu będzie działo. Lensman uderzył w żelazny garnek i wezwał ludzi do zachowania ciszy. Licytacja mogła się rozpocząć. Z Vildegârd również było widać spragnionych widowiska ludzi, którzy kierowali się na Karlsgârd. Johanna i Amelia odesłały służące, a w izbie leżał tylko stary dziadek, żyjący na łasce wioski, i dwoje maleńkich dzieci, które wkrótce miały zostać oddane bezdzietnemu małżeństwu z Solvorn. Johanna nic nie czuła. Amelia siedziała i próbowała trochę szydełkować. Żadna z nich nie miała ochoty wyglądać przez okno, choć obie robiły to w regularnych odstępach czasu. Już niedługo wszystko się skończy. Pozwolono im zabrać z sobą jedynie kilka rzeczy, trochę starych sprzętów kuchennych, wykrzywiony stół, parę krzeseł, cztery ławy do spania, szafę, w której brakowało wszystkich drzwi. Garderoba Amelii nie została wystawiona na licytację, podobnie jak nieliczne drobiazgi, które odziedziczyła po swoim ojcu. Większość jednak z jej spadku została sprzedana, a pieniądze zainwestowano w dwór.

- Wszystko stracicie. W jaki sposób zdołam kiedykolwiek wam się za to odpłacić? Pytanie, jakie zadała Johanna w ów wieczór, kiedy zapadł wyrok, pozostało bez odpowiedzi. Bendik pogłaskał ją tylko po głowie i szepnął, że tak nie wolno jej myśleć. Widzieli, jak strasznie przygnębiona jest córka, i bali się mówić coś więcej. Amelia próbowała się uśmiechać i wmawiać wszystkim, że nareszcie jej marzenie będzie mogło się spełnić. Następnego lata przeniosą się na Meisterplassen, być może za kilka lat zrobią z niego piękną zagrodę, jeśli tylko zdrowie im dopisze. Być może Benjamin mimo wszystko dostanie należyty spadek po matce. Johanna kiwała tylko głową i więcej się nie odzywała. Ale oczy pociemniały jej z żalu tak bardzo, że rodzice wprost nie mogli uwierzyć, że chodzi jej tylko i wyłącznie o utratę ziemskich dóbr. Silny męski głos wciąż mieszał się w oferty. Ubiegł dzwonnika w kupnie wspaniałej biblii, a potem wręcz porwał sześć najdorodniejszych krów, które miały stanąć w oborze Flahammar. Nikt nie znał tego człowieka, ubranego w niezwykły strój i mówiącego bardzo dziwnym dialektem. Mężczyzna ten miał dość ciemną skórę, jak gdyby wiele czasu spędził w krainie, gdzie panuje wieczne lato. Ludzie wiedzieli, że jest jednym z pięciu przybyłych lekką łodzią ze szkunera, który cumował pod Nes. Mężczyzna miał pieniądze w gotówce, a po krótkiej naradzie z lensmanem przy zamkniętych drzwiach pozwolono mu widocznie proponować ceny takie, jakie miał ochotę. Przyjechał tu, żeby wszystko wykupić, mruczeli ludzie. To jeden z tych padlinożerców, którzy krążą po okolicy, zarabiając na nieszczęściu innych. Ale ten człowiek nie pasował do takiego obrazu. Przywiózł nawet ze sobą żonę. Niewiasta nosiła kapelusz wielki jak kamień do ostrzenia narzędzi na probostwie, a na szyi miała ciężki złoty naszyjnik. Ciemnoczerwona suknia była zapewne jakimś zagranicznym wymysłem, obszyta pienistymi koronkami, z bardzo nieprzyzwoitym dekoltem odsłaniającym ramiona i piersi do połowy. Może to jaka Hiszpanka? Albo jeszcze gorzej, przybyła z któregoś z pogańskich krajów daleko na wschodzie? Słyszano już o takich, podobno miały całkiem brązową skórę i były bardzo nieprzyzwoite. Nosiła lekką chustkę, kobiety wzburzone śledziły ją wzrokiem, gdy ruszyła wprost w gromadę ciemno ubranych mężczyzn, którzy składali oferty. Z najbardziej oczywistą miną pociągnęła męża za rękaw i wskazała na stół ze srebrami. Mężczyzna w odpowiedzi tylko kiwnął głową. Kobiety zaczęły poszeptywać między sobą, oto srebro z Karlsgârd także opuści wieś.

Kobieta odeszła potem na bok, do wielkiej czarnej kariolki, którą wynajęli w Dosen. Z przyjemnością rozłożyła się na siedzeniach i wyciągnęła błyszczącą butelkę chłodzącego napoju. Nalała go sobie do maleńkiego srebrnego kubeczka i popijała z przymkniętymi oczyma. Potem znów pochyliła się nad podróżnym kuferkiem i wyciągnęła króciutką fajkę, białą, ze złotymi okuciami. Kobiety zgromadzone przy domu ognia przysunęły się jeszcze bliżej siebie i zaczęły szeptać ze wzburzeniem, gdy nieznajoma skrzesała ogień i zniknęła za chmurą gęstego, aromatycznego tytoniowego dymu. Nad ich głowami rozległo się uderzenie młotka lensmana. Srebro w całości zostaje sprzedane temu panu. Kobieta z fajką wypuściła w powietrze nieduże kółko dymu i uśmiechnęła się z zadowoleniem. Jej mąż nie przestawał kupować. Talary przesypywały się między jego palcami prędzej niż ziarnka piasku. Wkrótce pozostali zainteresowani stali w milczeniu, nie proponując już żadnej ceny. Nigdy chyba nie słyszano, by ktoś kupił niemal wszystko, co wystawiono na licytację, a Magnus ze Storlendet zacierał ręce, bo wiedział już, że będzie miał więcej gotówki do schowania na dnie kufra, niż na to liczył. Nie szkodzi, że Bendik Karlsgârd ocalił prawa do terenów w górach, do górskich łąk, do dwóch niedużych, oddanych w dzierżawę zagród i wielu listów dłużniczych. Lensman pokonferował przez chwilę z asesorem i zaakceptował kolejną ofertę nieznajomego. Teraz jednak wśród ludzi poniósł się pomruk. Ciekawość ich paliła, grożąc, że wkrótce doprowadzi do wrzenia. Lensman znów odwołał swych doradców na bok. - Ludzie chcą wiedzieć, kim pan jest. Chociaż Magnusowi Storlendet złoto starcza za odpowiedź... Obcy wzruszył ramionami i odwrócił się do żony. Kobieta schowała fajkę do ciemnoczerwonej aksamitnej sakiewki, którą nosiła przytroczoną do paska. - I co ty na to? Czyżby cię nie poznawali? Tłum ludzi cofnął się lekko. Zebrani wstrzymali oddech, świadomi, że wreszcie będą mogli zaspokoić swoją ciekawość. Kobieta przemówiła podniesionym głosem. - No cóż, upłynęło kilka lat, to prawda, i nie jesteśmy już młodzi. Podniosła ręce, przytrzymała kapelusz i rozwiązała wstążkę przytrzymującą ową dziwaczną kreację.

Pod kapeluszem miała włosy rozpuszczone, układały się na jej ramionach niczym szeroka peleryna. Przypominały sierść borsuka, układały się w wyraźne czarno - białe pasma. Usta kobiety były nienaturalnie czerwone, lecz oczy połyskiwały ciemnym granatem, a od ich spojrzenia niejednemu z widzów ciarki przeszły po plecach. - Dobrze jest wrócić do domu i zobaczyć, że wioska nic nie straciła ze swego dawnego ducha - rzekła kobieta, uśmiechając się gorzko. - Tu przecież zawsze się starano, aby wszystko zostało sprawiedliwie podzielone, prawda? Teraz znów zwróciła się do lensmana. - A gdzie Bendik i Amelia? Czy już wypędzono ich za drzwi? Chcę się z nimi zobaczyć, i to zaraz. A lensman, który teraz już ją poznał, pobielał na twarzy i nie wiedział, czy powinien głęboko się ukłonić czy może raczej odwrócić.