Scott Walter - Kenilworth, romans historyczny 01.pdf

SAVE OFFLINE

1">•. " ''hlU'lloAl llh'tf

LWmTE ro m a n s h is to ry c z n y

b

'W c(h -u xS lioHoo’ "

'

f " y / r / i / u y , /tj-z c f/llo n y .P llZ E Z

i.:.

-ERAZMA R YK ACZE W SK IE G (). S o scandal ab o u t

aieen E lisabotfi i łiope.-.

'he Critik,

W WARSZAWIE W

d r u k a r n i

Ł4TW

W

icza

SKlfcy POD

.

Przy

U ŁIC y

NR£M 407.

0 c

s e n io r

.

*

BN *

V

dO^

JZ« pozwoleniem Cenzury Rządowey,

c)Cciti£wOfcl6. ROZDZIAŁ I. Jestem sobie k arczm arzem , i z n am m o ie p r a w o , Z interesu n a w y k łem ch araktery b a d ać , G o ś c ie m u s z ą się t r u d n i ć , m ey roli u p r a w ą , R z e ś k a m ło d z ie ż z a s ie w a ć i w stogi u k ł a d a ć ; l u a c z e 'y a u i m y ś l e ć o p ł o n n y m o m ł o c i e .

K ow ti K arczm a.

J e s t t o przywilejem pisarzów powieści, iż m ogą swą historyią zaczynać w k a r ­ czm ie, d o k ąd wolno wstępować wszy­ stkim podróżnym , i gdzie charakter k a ­ żdego rozwiia się bez o błudy i przym u­ su. I akie zaczęcie naywłaściwićy przy ­ stoi powieści sięgaiącey ow ych dawnych czasów, kiedy biesiadnicy byli nietylko gośćm i, lecz w pewnym względzie towarzyszami i zażyłymi przyjaciółm i Tom I. T

g o s p o d a r z a , k t ó r y z a z w y c z a y wi el e p o ­ s i a d a ł s w o b ó d , b y ł w e s o ł ó y myśl i i up rz e y m e y grzeczności. Za iego p o w o ­ d e m , c h a r a k t e r y o s ó b w y d a w a ł y s ię y r n a y w y r a ź n i e y s ż y c h s p r z e c z n o ś c i a c h ; a' p o w yp róż n ien iu iednóy i drugiey półg a r c ó w k i , p o d c h m i e l e n i g oś ci e, p o r z u ­ ciwszy n i e r a z wszystkie względy, iedni p rz e d drugim i i przed s w y m g o s p o d a ­ r z e m w y l e w a l i się z e s z c z e r e mi u c z u ­ c i a m i , i a k g d y b y w s z y s t k i c h od l at k i l ­ k u n a s t u ści sł a ł ą c z y ł a z n a i o m o ś ć . O ś m n a s te g o r o k u pan o w an ia krolow e y E l ż b i e t y , wi eś K u m n o r o t rzy l u b cztery mile odległa od O x f o r d u , c h l u ­ b i ł a s ie w y b o r n a g o s p o d ą , j a k i c h t e r a z n ie w id a ć , k t ó r ą zarządzał albo raczćy sp ra w o w a ł Idzi G o s lin g , człowiek dość p o c z e s n y z w e y r z e n i a , t r o c h ę ot ył y, l a t p r z e s z ł o p i ę ć d z i e s i ą t l i cz ą cy , p r ę d k i d o o d d a n i a co s ię k o m u n al e ż y , n i e z d z i e ­ rający z ostatniey skóry swych gości, m a iąc y d o b rą p iw n ic ę , w niey m o c n e t r u n k i , a do tego do w cip na zawołaniu i p ię k n ą có rkę. — O d czasów starego H e n r y k a B ai l ie z S o u t h w a r k , ż a d e n k a r -

(

3

)■

Czmarz nie m ó gł zrównać sie z Idzim C os ung , co do daru podobania sie go­ ściom wszelkiego stanu, płci i wiekui stąd tak wielka dia niego urosła sła­ w a, ze kto był w K u m n o r , a nie wysuszył kufla podC zarnym Niedźwiedziem, tenby dowiodł tćm sar nim , że iest cał­ kiem oboiętny na sławę wędrowca i ze iest podobn y do wieśniaka, któ ry będąc w Londynie, nie widział króiowey. Mieszkańcy R u m n o r u pysznili sie swoim karczmarzem, a karczmarz py­ sznił się swym d o m e m , swómi t r u n k a ­ mi > swoią córką i sobą samym. Na dziedzińcu gospody, w któróy ten mąz znamienity naywyższe sprawował rządy, zatrzymał się nad wieczór jakiś podróżny, oddał parobkowi stajenne­ m u konia, który iak się zdawało, ody długą bśrdzo podróż, i przemówił do mego słów kilka; co dało po w ó d do następuiącey rozmowy między cze­ ladzią Czarnego Niedźwiedzia. ijHey Janku! chodźno tu!>J ,,Zaraz, zaraz, Wi lhelmie,” odpowie­ dział przełożony nad antałami, w rozv. f\ .. *

( 4 ) p ię te y k u r t c e , p łó c ie n n y c h s p o d n ia c h , z ielonym f a r t u c h u , stoiąc na p ó ł we d r z w ia c h , na pół za d rzw iam i p r o w a ­ dz ą cy m i do p o d z ie m n ey piwnicy.^ ,°,T en Jegom ość c h c e w ie d z ie ć czy m a s z d o b r e p iw o ” ? ko ń c z y ł p a ro b e k . , , Z a p e w n e ze d o b r e , ” o d p o w ie d z ia ł p i w n i c z y , , , kied y tylko c z tć ry m ile s tą d d o O x f o r d u ; gdyby m oie piw o nie s m a ­ k o w a ł o s t u d e n t o m , toby m i łeb k w a r ­ t ą ro z b ili.’ * ,,C zy to n a z y w a s z lo g ik a O x fo r d z k a ? ” o d e z w a ł się p o d r ó ż n y zhliżaiąc się k u d r z w io m sz y nkow ni, s k ą d w yszedł 6am I d z i G osling zacny d o m u gospodarz. „ M ó w ic ie p o d o b n o o lo g ic e ? ” z a p y ­ t a ł, „ k i e d y c h c ec ie, w y ciągnę w am naylepsza k o n s e k w e n c y ią : G d y c b l o p c z e das z k o n i o w i o b r o k u i w ody, F o stn w z araz p r z e d ie ź d c e m w i n o dla o cliio dy ."

„ N i e c h i ta k b ę d z ie ; z duszy z s erca p rz y s ta ię n a ucz y n io n y w n io s e k , m ó y m iły g o s p o d a rz u ,” o d p o w ie d z ia ł nieznaio m y ; „ k a ż d a ć k w a r tę w ina ka n a ry y sk ie g o tylko co n a y le p sz eg o : wypiiem y go w spólnie. ’

( 5 ) ,, Musisz by dź W a s z e ć ieszcze począt­ k o w y m , k i e d y do tak ić y J'raszki wzV' wasz p om o cy go s pod arz a. ” „ N i e bóy się m óy p a ni e ; w takim r a ­ zie potrafię się znaleźć iak przystoi na człow iek a bę dą ce go o cztćry mile o d O x l o r d u ; nie p r zy c h o d z ę ia z pól M a r ­ s o w y c h , aby m miał stracić z na cze nie m ię d z y słu że bni kam i M in e r w y . ” G d y to m ó w i ł , gospo da rz ze szczćr ą uprzeymością w p r o w a d z i ł go do obszerney izby, gdzie po wszystkich k ą ­ t ac h wiele osób siedziało. Je dni pili, dr udz y grali w kart y, inni zabawiali się g a w ę dą , ci zaś, k t ó r y m interesa kazały nazaiutrz na de dn ie ni wyieżdżać , k o ń ­ czyli wieczerzę, wołaiąc na p a c h o ł k ó w aby im łó żka słali. Przybycie n i e z n a i o m e g o , ściąg nę ło n a ń tę o bo ię tn ą u w a g ę , iak a zazwyczny w p o d o b n y c h zda rze nia ch zwraca k a r ­ czemna drużyna na n o w e g o przybysza; skąd m o ż n a było wyci ągnąć n a s tę p n e wnioski. Był to i ede n z tych ludzi, k t ó ­ rzy ze s k ła d u tw'arzy i p o w i e r z c h o w n o ­ ści, nie będ ąc zbyt od r aź a ią c y m i, ma-

(

6

)

ią cos tak ni eprzyjemnego w iizyiognoznii, w y m o w i e i eałey postawie: że radzibysmy un i k n ą ć bliższey z nim i z n a ­ jomości. Zpjchwały z we yr z en ia , ni e b ę d ą c śmiałym ani o t w a r t y m , ch ciał 1 i a k się z da w a ło od razu wzbu dzić dla siebie s z a c u n e k , lękając się aby m u go nie o d m ó w i o n o ^ iezeli się o to n a t y c h ­ m ia s t do mag ać nie be dzie, iako o rzecz i e m u wył ącznie należną. Miał na s o ­ bie płaszcz po dr óż ny , z pod k t ó r e g o wyglądał piękny kaftan lam ow an y z ło ­ ty m g a lo n e m , i pas z bawoley skóry, a przy nim pałasz i para pistoletów. ,,Ale iak w i d z ę , nie źleś się waszeć u z b ro i ł na d r o g ę ; ” rzekł g o s p o d a rz , staw iając wino na stole i 'poglądaiac na oręż po dr óżn eg o. * , , T e n oręż nie raz m i byw'al w pr zy ­ godzie w niebespiecznych cz asach, a gdy te przeminęły, nie porzucam go w s z a kż e, iak dzisićysi p a n o w i e , co to o d p r a w ia j ą słu żą cy ch , sko ro i c h więcey nie p o t rz e bu ją .’’ „ f o zape w n e byłeś na P o d o l u , (i ) (i)

L o r d C o u n t r i e s ; u ż y łe m tego na zw isk a iako sto su ią ceg o się do tu ż n a s tę p u in c ć y o d p o w ie d zi.

(

7 )

gdzie panowie woiaki uwiiaią sie zszab e lk a m i i długą r usz ni cą? ” „ By łe m m g y przyiacielu na gó rz e i na d o l e, wzdłuż i p o p r z e k , da le k o i blizko. Lecz piię do waszeci, wa szeć do nniie wypiiesz, a ieżeli t r u n e k ni e nay wyśmienitszy, to nie rnoia w i n a . ” „ J a k t o , nie naywyśmienitszy!” z a w o ­ łał Go sl in g , wychylając czarę i s m a k u ­ jąc ustami z n ie w y m o w n ą roskoszą. ” ,,Ja przynaymnióy nie znam nic w yś m ie­ nitszego; nie dosta niesz takiego wina po d T r z e m a B o c ia n a m i w Vintry, a iezeli znaydzie się lepsze n a w e t na wy ­ spach Knrtaryyskich, przysięgam nie d o ­ t k n ą ć więcćy ani butelki ani pieniędzy. Ponie śno s z k la n k ę przed światło, a z o ­ baczysz d r o b n e proszki ulatujące w tym złotym l ik w o rz e , iak w' jasnym p r o m i e ­ niu słonecznym. Lecz, wo la łby m c zę ­ stować dziesięciu c h ł o p ó w , niż j e d n e ­ go p o d r óżn eg o. C ó ż , iak wam smakuie?” „ N i e złe sobie, daie się pić przynay­ mnióy; lecz aby m ieć wyo br aż eni e o d o b r e m winie, trzeba go pić tam gdzie

(

8

)

się o n o rodzi. W i e r z mi m ó y g o s p o ­ d a r z u , His zpan nie w ciemię bity ża­ by wa m przysyłał wi no wytłoczone z nayleps zy ch iagód. Co wy t u macie za wie lką oso bli wo ść , to b y było wywie­ trz ała lurą w G r o y n e albo w Porcie S. Maryi. T r z e b a się puścić w świat m ó y d o b r o d z i e iu , ieżeli chc esz pr ze ni kn ąć wszystkie skrytości beczki i antału!” C „ P o d ł u g m n i e t r z e b a bydź głupim, że ­ by włóczyć się do obcy ch kr aió w po to t y l k o , aby się brzydzić tćm wszys t k i ć m , co się we wła sn ym znaytłuie. Rę c z ę c ię , że nie i ed e n w Anglii zna się na do brem w in ie , chociaż siedzi za p i e c e m , i na k r o k nie wychylił nosa z oyczystych w y z i e w ó w .” „ T o przesądy, to płytki sposób m y ­ ślenia! przyzwoity s am ym tylko wie­ ś n i a k o m ; r ęcz ę cię, że po miastach co i n n e g o myślą i mówią. Założyłbym się że maci e między sobą zn a io m y ch , k t ó ­ rz y odbyli p o d r ó ż do W ir g i n ii , a przyn a y m n i e y zwiedzili p o ł u d n io w e ok o li ­ ce. P o m y ś l, czy nie przypomnisz s o ­ bie k o g o ? Czy nie maci e przyiaciół

( 9 ) w ob c yc h s t r o n a c h , o k t ó r y c h radzibyście co s ły s z óć ? ” „ N i e , na uczciw ość nie m a m ż a d n e ­ go, o d k ą d ten sowizdrzał R obi n D r y sand iord dos tał w łeb kula w czasie oblężenia Brillu. Ńiec h diabli po rwą r u­ s z n ic e , co m u życie odjęła; bo p r a w d ę m ó w i ą c , nie mieliśmy do tą d weselsze­ go gościa. Lecz iuź go nie masz, n i e c h zB og ie m spoczywa, a op ró cz niego ni e da łb y m funta k ł a k ó w za żadn ego z m o ­ ich z n a i o m y c h , czy to żo ln ió rz a , czy w ę d r o w c a , co sie włóczą po o b c y c h kraiach.” „A. to rzecz d z i w n a , rzecz niepoięta! G dy tyle wal ecznych z io m kó w znayd u i e się za g r a n i c ą , iakże bydź m oże ażebyś w a s z e ć , c z łow iek iak się zdaie dos tat ni i maiący z lud źmi swoie s to ­ s u n k i , nie miał między nim i an i k r e ­ w n y c h ani p r z y i a c i ó ł ? ” „Jeżeli idzie o k r e w n y c h , ’’ odpowie-* dział G os l in g, „ m i a ł e m i e d n e g o sio­ strzeńca, wielkiego n i e c n o t ę , k t ó r y nas opuścił ostatniego r o k u pa now an ia k r ó lowóy Maryi, lecz te^o ł a y d a k a wolał1c*C

(

10 )

bym stracić na zaw sze, niż kiedy odzyskać.t „ N i e m ów tak, zacny g o s p o d a m i, ieźeliś ieszcze nie przekonał się o nim na złą stronę z ostatnich wieści. N ie ied en bystry źrebiec wyrósł na dziel­ n e g o rumaka. Jakże się przecie nazy­ w a ten wasz sio strzen iec?’’ „M ichał Lamburn , syn m oiey rodzon e y siostry; przykro mi w spom nićć o tćm nazwisku i pokrew ieństw ie.” „M ichał L am burn!’’ zaw ołał niezna­ jom y, okazuiąc że mu nie iest obcćm to nazwisko. „Czy nie ten sam m oże, co tak pięknie popisał się pod Venloo że Hrabia Maurycy składał mu publi­ c z n e dzięki w obec całego woyska? M ó w io n o w tenczas że był Anglikiem i n ie bardzo w ysokiego urodzenia.’’ „ J a k prędko ta k , to iuż nie m ó y s io s tr z e n ie c ,” odpow iedział G oslin g, „ b o on tyle m iał odwagi c o kura, c h y ­ ba gdy szło o spłatanie figla, lub w y ­ rządzenie krzywdy bliźniem u.” „Lecz trzeba przyznać, że nie ieden nabiera odw agi na polu bitw y.” ?

,,Nie przeczę t e m a , sądzę iecfnak źa nasz Michałek straciłby tam do reszty i serce i głowę.” ,,Michał Lam b ur n któr ego z n a l e m , był dziarski chłopiec, lubił się pięknie ubiórać, i miał sokole oko do wypa­ trzenia hożóy dziewoi.’ ,,Nasz Michał patrzał iak pies z podel ba, gdy mu kto do ogona butelkę przywiąźe, i trząsł łachmanami iak b a ­ ba kościelna.’’ „A le po woynie nie trudn o o p ię kn e suknie.” , , M ó y Michałek prędzćyby porwał z tandytu iaką lichą su k m a n k ę , gdy tandytnik odwinie się na stronę; a co się tycze tych oczu sokolich, o k t ó ­ rych mówicie, były on e zawsze zw ró ­ con e na moie sróbrne łyżeczki.* D ałe m mu kiedyś klucze od piwnicy; lecz szczęściem kwartał mi tylko szynkowal; bo iak zaczął gospodarować, i sam się zapiiać, i drugich częstować, ta k mi wysuszył beczki i wycieńczył kieszenie, że gdybym go potrzymał d r u ­ gie trzy miesiące, musia łbymniezawo-

(

12

)

dnie zrzucie szyld, zaniknąć gospodę i diabłu odd ać klucze do schowania.’’ >>A iednak zmartwiłbyś sie nie mało , gdybym ci powiedział, że biedny Michał Lam bur n poległ na szańcach niedaleko Maastricht.” , , 0 miałbym się czem zmartwić! Owszćm, ieżeli został zabity, cieszyłbym się z tey nowiny, bo iużbym wiedział że nie póydzie na szubienicę. W ąt pię j e d n a k , ażeby m óg ł zginąć tak chwa­ le bn ą śmiercią, i zrobić zaszczyt swym przyiaciołom i krewnym; a ieżeli zgi­ n ą ł , rzekł nalówaiąc powtórny k ie ­ li ch , ,,niech z Bogiem spoczywa!’’ 1 „ P o w o l i , powoli panie gospodarzu! nie lękay sie takiey niesławy od t w e ­ go siostrzeńca; zrobi on ieszcze za­ szczyt i wam i całey familii, ieżeli to tylko ten sam Michał L am b ur n, k t ó ­ rego znałem i kochałem iak siebie san ' ”" 0 ‘ Nie moglibyście przypomnieć sobie iakićy cechy, po którćybyśmy przekonali się, że mówimy o iednym i tym samym Michale.” ,,Nie, nic p odo bne go nie przychodzi

(

i3

)

roi na pr ed c e do głowy,” od powiedział Gosling; „lecz zaczekay, pr z y p o m i n a m sobie źe m ó y M ic h a ł e k został n a p i ę ­ tn o w a n y g o r ą c e m żelazem na l ew óm r a m i e n i u , za to że u k r a d ł s rć br ny ku ■bek u Pani Sn or t H o g s d i t c h . ” „ Ł ż e s z iak pies panie W u i a s z k u ! ’’ zawołał nieznaiomy, odpi naiąc kafta n i zrzucaiąć z r am i on ko szule; „ ś w i a d ­ czę się Bogiem i l u d ź m i , źe moia s k ó ­ ra iest niet kn ięta , i tak czysta iak twoia. ” „ C z y to ty M i c h a ł k u ! ’’ zawołał g o ­ sp o d a rz , „ c z y to bydź m o ż e , czy nie żartuiesz t y l k o P r z e c z u w a ł e m to od p ó ł godziny, bo nie znam n i k o g o , coby cięłszczerzćy k o c h a ł o d e m n i e . Lecz M i c h a ł k u , ieżeli iak oświadczasz* twoie r am ie nie poni osł o żadnegd szwank u , przyznasz z a p e w n e , że tę g r ze ­ czn ość wi nieneś G u d m a n o w i T h o n g j k t ó r y przez litosc p o m a c a ł cie tylko zim nó m żela zem .” „ D o s y ć tych ż a r t ó w , p a n ie W u i u , sc h o w a y ie do osłodzenia skwaśniałego piw a; zobaczymy iak przecie przyy-

(

i4 )

miesz swego ta k blizkiego k re w n e g o , k tó r y przez lat ośmnaście uwiiał się p o św iecie, widział słońce zachodzące na w schodzie, i aż tam zaw ędrow ał, gdzie z a c h ó d styka się ze w schodem .’’ „ J a k w idzę, przyniosłeś z sobą Mi­ c h a łk u ieden z niepoślednich talentów w ę d ro w c a ; lecz nie potrzeba ci było jeździć po niego tak daleko; bo przy­ pom inam sobie, że między innómi przy­ m iotam i któróm i cię obdarzyła natura, i te n także się znaydow ał, żeś nigdy i słow a praw dy nie w yrzekł.’’ „ O tó ż niedowiarek Boży, moi P a n o ­ w ie!” rzekł M ichał Lam burn , obraca­ jąc się do tych którzy byli świadkami dziwnego poznania między wuiern i sio strzeń c em , a którzy urodzeni w tóy samey w iosce, znali sławne czyny iego młodości. „N ie może po k o n iu , to choć po h o ło b la c h ; lecz pam iętay wuiu że ia nie wczorayszy, i nie dam so­ bie igrać po nosie. Nie stoię o to czy mię dobrze czy źle przyymiesz, bo przy. noszę z sobą to , co mi otworzy weyście do każdego d o m u , i uściele d ro ­ gę do wszystkiego w świecie.”

T o m ów iąc, wyjął spory worek d o ­ brze nabity pieniędzm i, co sprawiło w idoczne na wszystkich wrażenie. Je­ dni kiwali g ło w ą , drudzy szeptali do siebie po c ic h u , inni niniey skrupula­ tn i, zaczęli się przyznawać do szkolnóy znaiomości i przypominać dawne czasy ścisłego braterstwa. Tym czasem kilku poważnych staruszków' w ysun ą­ wszy się z zastołu, w yn iosło się z kar­ czmy, mówiąc.- że ieżeli Idzi Gosling nie ze ch ce d ozn ać w dom u swoim iakiego nieszczęścia, pbwinien n atych­ miast przepędzić na cztćry wiatry b e z ­ bożnego siostrzeńca. I Gosling zdawał się potw ierdzać ich zdanie; bo nawet w idok pieniędzy nie zrobił na nim wra­ żenia, iakie zwykle sprawia na ludziach iem u podobnych. „Panie M ichale!’ r z e k ł , g o sp od arz, schoway sob ie sw ó y w o r e c z e k ; syn m o ie y siostry nic nie zapłaci w m oim dom u ani za n o c le g ani za w ieczerzę: m ó w ię za n o c leg , sądzę bow iem że nie zechcesz dłużóy tam p opasać, gdzie cię wszyscy bardzo dobrze znaią.”

-(

i6

)

,,Potem o tóm , panie wuiaszku; co się tyczy wyboru miejsca na mieszkan i e , radzie się w tem będę moich po­ trzeb i skłonności, d ym czasem chce mi się sprawie dobrą wieczerzę tym poczciwym z i o m k ó m , którzy iak w i ­ dzę nie bardzo chlubią się znaiomościa i przypomnieniem Michała Lamburna" Jeżeli mi każesz zgotować kilka potraw za moie pieniądze, to zgoda; ieżeli nie, za kilka ^minuty iestem pod Z a ią cem , a spodzićwam się, że nasi sąsiedzi nie zechcą mi odmowie towarzystwa.” „N a to nie zezwolę M ic ha łk u, ” o d ­ powiedział wuy; „ g d y ci iuż przybyło Jat ośmnaście, i gdyś się zapewne tr o ­ chę ustatkował, spodziewam się że nie zechcesz w tey godzinie opuszczać moiego d o m u , gdzie będziesz miał wszy­ stko czego tylko żądasz. Lecz chciał­ bym wiedzieć, czyli ten worek k t ó ­ r ym się ta k chełpisz, r ó w ni e poczci­ wie nabyty iak napchany.” ■ „ O t ó ż nowa nieufność, nowe nie do­ w iar stw o! ” rzekł Lamburn obracaiąc się do słuchaczów; ,,móy godny wuia-

(

*7

)

szek chciałby wznaw iać głup stw a moićy m ł o d o ś c i , po k i lk u n a s tu upłynion y c h latach. Co się tycze tego złotka, był em mo i p a n o w i e tam, gdzie ono r o ­ ś n i e , gdzie tylko na chylić się t r z e b a , a by nfćm n a ł a d o w a ć pełne kieszenie. Byłem w No w ym S w iec ie, w E l d o r a d o rnoi przyiaciele, gdzie dzieci bawią się d y i a m e n t a m i , proste dziewki s t r o i ą s i ę w rubiny, gdzie wszystkie dom y p o k r y ­ t e złotą d a c h ó w k ą , a miasta czystćm sr e b r e m b r u k o w a n e . ” ,,Na m ó y k r ed yt Panie M i c h a l e , ” odezwał się m ło d y W a w r z y n i e c Gold tr e c h t , piór wszy z Abigdońskich kram a r z ó w , ,,w;.rtoby tam po ie c ha ć i s klep założyć. Coby to mo żna zyskać na p ł ó ­ t n i e , b ł aw a ta c h , wstążkach, iedwabiu, ta m gdzie z ło to wala się po śmi óciu.” , , M o żn ab y ciągnąć zyski nie o b r ac h o w a n e , ” odpowiedział M ic h a ł , ,,osobliwie gdy piękny iaki i hoży ku p ie c iak ty n ap rzy kł ad panie W a w r z y ń c z e , sam roznosił po d o m ac h to w a ry ; bo trz eb a wi ed zie ć, że kobiety t a m te g o kr a i u ogorzałe i wysuszone troch e skwa-

C

18

;

r em s ło n e c z n y m , iak gąbka pr zy tk ni ę ­ ta do o g n i a , zapalają się na widok gładk ie y twarzy i r u d y c h włosów, iakie u ciebie na gło wi e.” , , Chci ałb ym tam h a n d l o w a ć , ” r ze kł k r a m a r z , wytrzeszczając oczy. „ N i c ł a t w i e y s z e g o , c jeśliś tylko z a ­ wsze ten sam grac ki c h ło p i e c , co mi p o m a g a ł k raś ć ia bl ka i gruszki z o p a ­ ckiego s a d u ; nie potrze ba bydź na to wi elk im a lc h e m i k i e m , ażeby p r z e t o ­ pić dom i gr unta na go towe pieniądze , g o t o w e pieniądze na o k r ę t z ża glami, linami, ko t w i ca m i i i nn ym potrze bny m s p r z ę t e m ; potem złożyć na spód wszy­ stki e towary, naiąć kilkudziesięciu mayt k ó w , m ni e d a ć nad nimi d ow ód z tw o i iuż pł yn iem y do Nowego Świa ta. ” ’ „ N a u c z y łe ś go dobrego s e k r e t u , ” od ez wa ł się Gosling, „ i a k p r z e t o p ić , ( k i e d y taki eg o używacie s ło w a ) c z e r ­ w o n e złote na grosze, a płó tn o na n i ­ ci. Nie słu chay sąsiedzie głupiey rady, nie puszczay się na morze, bo ono wszy­ s tko poch łani a. Zgray się w karty, za­ leź w długi po uszy, roztrwoń reszte

(

x9

)

między k o b i e t k i , zawsze Jednak z a k u ­ p i o n e przez oyca to wa ry wystarcza ci na parę lat do życ ia, nim weźmiesz t o r b ę na plecy i póydziesz w świat o że b ra n y m ohlebie; lecz wierz m i , m o ­ rze ma b e z de nn y a pe ty t ; po ża rłoby o d razu wszystkie bogactwa Lo m b a rd z k ie y ulicy z ta k a ł a t w o ś c i ą , z j a k ą w y p i i a m iayko na m ię k k o z g o to w a n e , lub c z a r ­ kę gorzałki. Czy myślisz że to p r aw d a co m ó y god ny siostrzeniec o E ld or a do p o w i a d a ; miey m n ie nie wiem za c o , ieżeli on tego E l d o r a d o nie wyciągnął z k ie s z en i iakiego d u d k a po d o bn e go t o ­ bie. Lecz dla tego M ich ał ku nie zatyk a y nosa t a b a k ą ; rozgość s i e i u s i ą d ź , bo iuż i wieczerza n a d c h o d z i , na k t ó ­ rą zapraszam wszystkich p rz yt om n yc h, na p a m i ą tk ę przybycia moiego siostrzeń­ ca , i w tćy na dz iei, że po wr óc ił ca ł­ k ie m i nn ym człowiekiem. N a s u m i e ­ n i e , iak o n p o d o b n y do moiey siostry! iak dwie k r o p le w o d y . ’’ „ A l e nie tyle do starego B e n e d y k t a Ł a m h u r n a , c h o c i a ż i ć y m a ł ż o n k a , ’ rzekł k r am a rz chw ie iąc się i kiwaiąc głową.

( ,

20

)

„Pamiętasz Michałku coś powiedział na­ szemu bakałarzowi, gdy cię rozciągnię­ to na stołku za to, żeś w'ywrócił kule n a których chodził twóy oyciec? „ M ą ­ dre to dziecko, rzekłeś, k tó r e zna swe­ go oyca.” „ D r . Bricham śmiał się do. łe z, i ta razą darował ci wine.” „ C o się przewlekło to nie uciekło rzekł L a m b u r n , „ w kilka dni potćm porządnie mi skórę oćwiczył. Jakże m u się p o w o d z i? ” „Umarł n ie b o ra k , ’’ odpowiedział Gofiling, „iuż temu łat kilka.” „ U m a r ł , ’ powtórzył Organista; „ s i e ­ działem przy nim gdy oddawał ostatnie­ go d u c h a ; iak żył pobożnie, tak przy­ kła dn ie umierał: M orior, m ortuus sum v e lfu i, m o r i , były iego Ostatnie słowa; po czem obrócił się do przytomnych, mówiąc: skonjugowałem moie ostatnie verbum.” , , Niech z Bogiem spoczywa rzekł M ich ał , ,,nic mi on nie winien.” „P r a w d a że ci nic nie w inien,” o d ­ powiedział Gold thred ; ,,bo za każdym batogiem co ci przylepił, zwykł był m a­ wiać: że oszczędza pracy kat ow i. ”

C

21

)

„ I myślałby k t o że mu nic nie z o s ta ­ wił do r ob oty , “ odezwał się o r g a n i ­ sta; ,,a i e d n a k G u d m a n T h o n g miał iuż nie raz do czynienia z naszym przyiacięlem. ” „ C ó ż to u k r o ć s e t diabłów, moi p a ­ n o w i e , ” za wo ła ł zniecierpliwionyLarnb ur n porywaiąc ze s to ł u kapelusz i nasu w a ią c na oczy t a k , że cień p a da ią c y o d szero kich s k r z y d e ł , bardzióy ieszcz e zasępił twarz z przyrod ze nia p o ­ c h m u r n ą i nie wiele dobrego o b i e c u iącą • --- >> W s z y s t k o uc h o d z i mię dz y p rz yi a ci ół m i; lecz iuż dosyć pozwoli­ ł e m i m e m u z a c n e m u wuio wi i w a m wszystkim stroić żarcików z k r o t o f i l ó w mo ićy młodości. P a m ię ta yc ie że m a m przy sobie sztylet i p a ł a s z , i wie m iak ich użyć w pot rzebie. Służ ąc dł ugo w Hiszpanii, n a u c zy ł e m się bydź tkli­ w y m na ob ra z ę h o n o r u ; ni e wyzywaycie mię p roszę, że by m w a m nie n a r o ­ bił iakiego ni es z c zę ś c ia .” 3)1 cóż n a m z r o b i s z ? ” za pytał o r g a ­ nista. »C ó ż n a m z r o b i s z ? ’’ p o w t ó r z y ł k ra -

m a r z , przenosz ąc się na drugi ko n i ec stołu. » T o b i e pa nie organisto po d e rz ne gard e ł k o , byś nie m ógł beczeć w kośc ie ­ le w uroczyste ś w i ę ta , a ciebie s z a n o ­ wny b ł a w a tn i k u zbiie na wi nn e iabfko i z a p« ku ię do skrzynki z towa ram i. ’’Zgoda ! zgoda moi p a n o w i e ! ” r ze kł k a r c z m a r z , ie d n a i ąc zwaśnionych g o ­ ści; „po co te k ł ó t n i e w m o im d o m u ? , 11 Panie siostrzeńcze, nie po winie­ ne ś bydz tak s k ę r y do urazy; W P a n o w i e pa m ię ta yc ie , że ieżeli znayduiecie się w k a rc z m i e , iesteście w gości­ n i e u k a r c z m a r z a , i powinniście s z an o ­ w a ć h o n o r iego familii. — O d tego halasu dos tałe m za wrotd głowy i zapo-» m n i a ł e m na wie ki, że w t am tym k acie siedzi m ó y gość milczący iak go zawsze n a z y w a m . — Już to dru gi, dzień iak zal e c h a ł do mo iey gospody, a ieszcze ani si o w a m e prze mó wił do n i k o g o , ch y. ba kiedy ka że sobie ieść p o d a ć , lub py­ t a co się za to należy; nie z awraca g ło ­ wy gospo da rzow i; siedzi spokoynie iak prost y wieśnia k, a płaci po k r ó l e w s k u ;

nie targuie się o każdą rzecz z osobna, lecz spóyrzy tylko na ogólną summę i zaróz sypnie pieniędzmi. T o m i to gość! a iednak iakie ze mnie l a d a c o ! Zos ta­ wiam go w kącie iak zap ow iet rzo ne g o, i nie proszę ani do wieczerzy, ani do kieliszka. Dobrzeby mi zapłacił za moię niegrzeczność, gdyby przed zmierz­ chem ieszcze, przeniósł się pod Z a j ą ­ ca. ’ T o mówiąc zarzuciwszy zgrabnie biały obrus na lewe ramie, zdjął na m o ­ m e n t axamitna czapeczkę, i ze srebrną flaszką w prawóm ręku zbliżył się do samotnego gościa, na którego zaraz ca­ ła gawiedź karczemna obróciła oczy. T e n gość samotny mogący mióć la ­ ta srodkuiące między dwudziestym pią­ tym a trzydziestym rokie m, był wzro­ stu więcey niż średniego, po prostu ale przystoynie ubrany, a w twarzy i całóy postawie miał iakiś wyraz go d n o ­ ści , który zdawał się dowodzić że stróy obecny nie odpowiadał iego rzeczywi­ stemu znaczeniu. Zawsze smutny i za­ myślony, spuścił w ziemię czarne oczy, kt óre tlały czasem żywym ogniem gdy

( go

)

iak a n a m ię tn o ść zapalała; lecz gdy

ustąpiło w zru szen ie, n ab ierały tego ci­ ch eg o zad u m an ia i posępności, k tó ra p o całey tw arzy była ro zlan a. — C ie k a ­ wi w ieśniacy chcieli k o n iec zn ie d o w ie ­ d z ie ć sio , c o o n za ie d e n , ia k sie n a ­ z y w a, i po co przyiechał d o K u m n o r; lecz

nic

nie

odkryli

w ość w jak im k o lw iek koić

m ogło. — Idzi

coby

ich

cieka­

w zględzie zasp o ­ G o slin g , pierw sza

w e wsi o so b a , z a w o ła n y s tro n n ik kró lo w e y E lż b ić ty i p r o t e s t a n t s k i e y religii, ro z u m ia ł z ra zu że gość iego był Jezuit ą , a przynayrr.niey św ie c k im x i e d z e m , iak ic h R zy m z H iszp an iią nie m ało p rzy­ syłał; lecz n ie p o d o b n a było m ie ć tak złego u p rzed zen ia

o gościu,

który

nie

z a w ra c a ł n ik o m u głow y, płacił re g u la r­ nie

co

w ało,

n aiad ł lub zam ierzał

napił, i iak dni

kilka

naście zabaw ić p o d £ z a r n y m dziem . — >

sie z d a ­

lub

kilka­

N iedźw ie-

« W s z y s c y p a p iś c i trz y m a ła się za rec e , ’ pom yślał sobie G osling; «gdybV te n Je g o m o ść d o ich liczby należał, nie zaiechałby p ew n ie do publicznego

do-

mo-

_

.

(

)

n i o w s tw a , iak to czynią uczciwi ludzie 1 d o b rz y chrz es ciian ie, m o g ą c s ta n ą ć g o s p o d ą u bogatego k on iu sze go w Bessellsley, albo u starego hrabiego w W o o t t o n , lub w inney iakiey ka tolickiey pieczarze. Pr zy po min am też sobie że ostatniego p i ąt k u za m i at a ł s m a c z n o w o ło w i n ę , chociaż na stole zna yd owa ły się śledzie i węgorż m a r y n o w a n y . « Zacny Gosling doszedłszy przez po,, d o b n e r o z u m o w a n i a , że gość iego nie f b j l k a to l ik i e m , zbliżył sie d o ń z uprzeymą grzecznością, na i ak ą sie t y l ­ ko m ó g ł z d o b y ć , i ‘prosił, by raczył 2 nim się n ap ić, i zaszczycić swą p r z y ­ to mnością wieczerzę, k t ó rą d a w a ł na p a n n ą tk ę przybycia s io s tr z e ń c a, i i e ­ go spod zie wan ey poprawy. — N i e z n a ­ jomy wstrząsnął z razu g ł o w ą , iak g d y ­ by chciał się w y m ó w i ć od za prosin; ' lecz gospodarz zaczął go pr zek ony w ać odami wspartemi na zacności swego d o m u i p o d ey rze n iac h iakie w z b u ­ dzać m o że w m iesz k ań c a c h K u m u o r u , zupełne o d o s o b n ie n i e sie od to w a r z y ­ stwa z ludźmi. T o m /.

(

26

)

»Na sumienie Mości panie, idzie tu o m o y ho no r, ażeby judzie w moim uom u byli weseli; m a m y bowiem we wsi obmowne iezyki (i gdzież ich nie m a . ) , lubią one przypiąć łatkę ty m , co nasunąwszy czapkę na uszy Miedza zasępieni lak gdyby rozmyślali o prze­ szłości, zamiast co by mieli cieszy ć sie i weselić pod słodkiem panowaniem krolowćy Elżbiety! Niech ia pan błogosławi i zachowa w swoiey świętey opatrzności! cc »Cóż to komu szkodzi, panie g o ­ spodarzu,cc odpowiedział nmznaiomy, »ze ktoś bawi się swerni myślami pod cieniem własney czapki? Żyłeś p od o ­ bno d m g . e tyle co ia na śwjecie wie­ dzieć przeto powinieneś, że sa pewne myśli, kt ó r e naplywaią na nas m i m o ­ wolnie i k tó r ym nie podobna powie­ dzieć.- odczepcie się odemnie i daycie mi pokóy.cc wJeżeli was dręczą iakie myśli natręt ne i nie zechcą ustąpić przed pr o­ stą angielszczyzną, sprowadzę z O*. lo i^ u lednego z uczniów o j c a Jlako-

Bo„

(

?-7

)

n a , k t ó r y ie wystraszy logika z a p r a ­ w io n a hebra ys ki ómi słowami. — Albo c z e m u , zacny gościu, nie zatopisz t r o ­ ski na dnie przezroczystego o c e a n u k an ary js kie go wina ? — Pr z eb a c z ł a ­ skawy panie moićy w ie lo m o w n o ś c i , iestem sobie k a rc z m a r z em d a w n e y d a ­ ty, łub ie czasem lu dz ió m p r aw d ę p o ­ wiedzieć. T a kwaś na mina cale wam m e do twarzy, źle bardzo odbiia przy błyszczącym bócie, b o b r o w y m k a p e l u ­ sz u , p i ę k n e m odzieniu i nie p r ó ż n y m - w o r k u . O d d a y ią do s m n t k a t e m u k to nogi słoma okr ęca , gł ow ę szmatą zwia­ n i e , potrząsa ł a c h m a n a m i , a w k i e ­ szeni nie m a ani iednego, krzyżyka na odstraszenie m e l a n c h o l i i , tego istnego szatana. Bądź do br ey m * śl i , p a n is k u , albo tym t r u n k i e m wypedzimv c i ę z w e sołego towarzystwa d o k r a i ó w s m u t k u i niedoli. Już zasiada do stołu w e s o ­ ła d r u ż y n a , c h c ą c s obi e p o d o c h o c ić ; m e z /y m a y się na nią iak diabeł gdy go L i n k o ln w oczy uderzy.« wDobrzo m ó w i s z ,« rz e kł nieznaioniJ z tęsknym u ś m i e c h e m , który umi2

*

lał s ł o d y c z ą s m u t e k n a t w a r z y w y r y ­ ty — ^ d o b rz e m ówisz m ó y przyiaciel u ; k o m u f r as unek, c z o ło z a s ę p i , t e n n i e p o w i n i e n m i e s z a ć u c i e c h y s zc z e śiiwszych l u d z i ; d l a t e g o w o le zasiaść z w a m i d o k i e l i c h a , ni żel i b y d ź n a ­ zwany ty ran e m przyiacielskiey biesia­ dy. cc T o m ów iąc powstał z n ń e y s c a , i prze­ szedł d o g ro n a biesiadników, którzy b ę ­ d ą c po w i e k s z e y cz ęś ci l u d ź m i l u b i ą c y m i p r z y z d a r z o n e y z r ę c z n o ś c i n a i e ś ó s ie i n a p i ć na k a r b g o s p o d a r z a , a d o t e ­ go z a c h ę c e n i p r z y k ł a d e m M i c h a ł a L nm b u r n a , w y s t ą p i l i i uż z g r a n i c w s t r z e ­ m i ę ź l i w o ś c i ; co z n a ć b y ł o p o gł os i e iakim siostrzeniec gospodarza w y p y t y ­ w a ł się o d a w n y c h z n a j o m y c h , i po h u c z n y c h ś m i e c h a c h r o z l e g a j ą c y c h sie za k a ż d ą o d p o w i e d z i ą . S a m Idzi G o ­ sl ing g o r s z y ł s i ę n i e p o m i a r k o w a n a w e ­ s o ł o ś c i ą s w o i c h s ą s i a d ó w , ile ż e cz uł m i m o w o l n i e i a ki ś s z a c u n e k dla n i e z n a ­ j o m e g o g oś ci a. Z a t r z y m a ł się p r z e t o o k i lk a k r o k ó w o d s t o ł u p rz y k*tórym s i e d z i e l i p o d c h m i e l e n i b ie sia d n icy , i

zaczai u n iew in n iać ich n ieprz y zw o i­ te postępowanie. »Słysz'ąo ich r o z m o w ę m o g l i b y ś c i e | Sadz:ó ze k a ż d y z n i c h w y c h o w a n y m i ę d zy z b ó j c a m i r oz hi ia po t r a k t a c h ; f i ­ le i u t r o z o b a c z y c i e , źe i e d e n i es t p r a ­ c o w i t y m r z e m i e ś l n i k i e m , d ru g i u c z c i ­ w y m k u p c e m , c o m i e r z y s u k n o l ok ciem k ró ts zy m o dw a ca le , trzeci p ł a ­ ci w e x l e got owa, m o n e t a , a c h o c i a ż tro ch ę lżeyszą, to nic nie s z k o d z i . — T e n n ę p rzy k ład co nałożył kapelusz na b a k i e r , a z k u d ła ty c h włosów t r o ­ c h ę d o p u d l a p o d o b n y , c o się r o z e ­ b rał iak do ro sołu i gra ro lę w i e lk ie ­ go p i i a k a , c ó ż n a t o p o w i e c i e że to naypiórwszy kupiec w Abingdonie, k t ó ­ r y gd y m a iść d o s k l e p u , t a k się o d stóp do głów w y m u sk a, tak pięknie u s t r o i , że go w z i ą ć m o ż n a za na) b o ­ g a t s z e g o L o r d a . M ó w i t e r a z iak z a m ­ ki o d b i i a ć , i a k p o p r z e s m y k a c h c z y ­ h a ć n a p r z e i ć ż d ż a i ą c y c h ; s ł ys ząc go z b o k u m o ż n a b y s ą d z i ć , że c o n o c y u wdia się p o w i e l k i m g o ś c i ń c u m i e d z y Hounslow a L o n d y n e m , gdy tyrncza-

( 3o ) sem on spi iak zabity pod p ierzyn a , m a i ą c świece z j e d n e y / a Bibliią z dru giey str o n y dla odpł osz en ia złych d u ­ chów. « » A wasz siostrzeniec M ic ha ł Lamb u r n , b o h a t e r biesiady?cc ?>Otoś mi wasze zabił klinA ,cc o d p o ­ wiedział g o s p o d a r z ; j>móy siostrzeniec iest m ó y siostrzeniec; trze ba wiedzieć że w m ło ds zy ch l ata ch był to urwis iakiego nie masz pod s ł o ń c e m ; lecz m óy M ic h a ł ek przeszedłszy przez d o ś w i a d ­ c z e n i e , m ó g ł się p o p r a w ić iak wielu inn ych , nie prawdaż? Nie ch c ia łb ym żebyście wierzyli iak E w an g e lii te m u w s z y s tk i e m u , co m nie d a w n o o nim powiedział. P o z n a łe m od razu tego pt a s z k a ; lecz gdy się zaczął c h e ł p i ć , c h c ia łe m m u t r o c h ę pi ór ka przysma lić. T e r a z , ł a s k a y y p a ni e , raczysz mi. po wi ed zie ć iak się na z yw a s z, a że ­ bym was polecił tym ichmościóm.cc »N a z yw a m się Tre ssi lja n,« o d p o w i e ­ dział nieznaiomy. 3>Tressilian? p i ęk n e n az wi sk o, i ieżeli się nie m y l ę , należące do K o r n -

(

3r

)

w a l s k i c h f ami li y; b o i a k n i e s i e p o ł u ­ dn iow e przysłowie: G d y n'a Po l, T / c , P e n , i mi ę zaczyna si e czyic, Ż e r o d e m z K o r u w a l l i i , claię na to s z y i ę 1

A zatem p o w ie m , prezentuię Waszm o ściom p an a Tressiljana K o rn w alczy ka.« » P o co t e n d o d a t e k ? p o w i ó d z po p r o ­ stu Tressiljana , i k on iec na t e m , a r ę ­ c z ę ze p o w i e s z s z c z e r ą p r a w d ę . M o ­ ż n a m i e ć nazvvisko za cz yp a .i ąc e s ię o d jednęy z tych trze ch zgłosek, a i e d n a k b y d ź u r o d z o n y m o st o m i l o d g ó r y S. Mi c h a ł a . « I d z i G o s l i n g n ie p o s u w a i ą c d a l e y c i e ­ k aw o śc i, przed staw ił Tre ssiljana s w e ­ m u s i o s t r z e ń c o w i i i eg o p r z y i a c i o ł ó m , k t ó rzy p o w i t a w s z y n o w e g o t o w a r z y s z a , i w y p i w s z y i eg o z d r o w i e , p o w r ó c i l i d o zaczętóy rozmowy, p rz eryw a iąe ią nie raz w kolo chodząoćm i puharam i.

( •f f - r f

3a

)

f r r r r r t T - r r t f f 7 - r f ? r f ??■£ y f

R O Z D Z I A Ł II. C?y mówi c i e o m i o r l ym p a n u Lancel oci e?

K upiec VP cnetśki.

* o nieiakim przestanku pan W a w r z y ­ n i e c na u s i l n e p r o ś b y g o s p o d a r z a i w e ­ s o łe naleganie p rzyjaciół, przysłużył s ię n a s t ę p u i ą c a p i o s n e c z k ą : Za nic l eśnych pt a s z ą t zgraie! Ja na d s o w ę ni e z n a m pt aka. P owi e pi er ws ze mi - ys ce daie, S o w a g o d ł e m iest pi iaka Za s z ł o s ł o ń c e , ona wł a ś ni e I ł a da h u k n i e , r ada wr zaśni e. i ęc c h o c i a ż p o z n o , c h o c i a ż czas deszczowy, W y p i y m y z d r o w i e pr zyj aci ół ki sowy! M d ł y s k o w r o n e k , n ę d z n y pt a s z e k, P r z e ś p i wi eczór , pr ześpi r anek ; l . ccz my ż w a w i n u ? do sz kl anek , A z si ę zacznie k u r z y ć z czaszek;

(

35

)

I w tóruiąc nim xadnieie, S ow a się n am roześmiei«. W 'ec c h o c i a ż p o ź u o ,

c h o c i a ż czas d es z c z o w y ,

W y p i y m y z d r o w i e p rzyjació łki sowy!

» O t o ż t ak ie d o pi e r o l u bi ę p i o s n e ­ czki ! cc o dezw ał s i ę L a m b ur n, gdy k ra ­ marz przestał ś p i e w a ć . »Z jaką to u 1p r z e y m o ś c i ą wi ta c ie w a s z e g o przyiaoiel a ! ależ wy l ic zy l iś ci e mi nie m a ł ą litaniią d a w n y c h z n a i o m y c h , a n ie z n a y d u i ę n azwi ska z k t ó r e m b y n i e ł ą c z y ł o s i ę s m u t n e i a ki e zda rz eni e. M ó w i c i e w i ę c ż.e S w a s h i n g W i l h e l m W a l l i n g ­ ford rozstał się z tym ś w i a t e m . « »Rozst.-.ł s i ę i a k tłusty k o z i e ł p os trz e­ l o n y w ł o p a t k ę , « rzekł i e d e n z b ie si a­ d n i k ó w , » zabi ty bowićrn zo st ał od star e g o 1 h a t c h a m , dozorcy k ni e i książiecey niedaleko zamku Donnington.a >>Bo też lubił z w i e r z y n k ę , 0 0 0

M ó w cocliceszł— przy zakładzie stoię niezacliwiany, Mnieysza ze troclie miałem w g ło w ie gdym go czynił: Skoro d ło ń raz p o dałem , nie będziesz m ię winił! D otrzym am po trzeźw em u , com obiecał pjany.

,

S tó ł Szulerski.

33C0Ż porabia wasz siostrzeniec? cc za­ pytał Tressiljan G o s lin g a .c o naypierw szy w toczył się do gościnney izby; orczy zdrów? co myśli o wczorayszym zakładzie? cc jJ uż od d w ó ch godzin na n o g a c h ,« odpow iedział karczmarz, » p o o d w ie dzał daw nych z n aiom ych , w ytarł w szystkie kąty, a teraz właśnie tylko co pow rócił na śniadanie. Co się tyczy iego z ak ład u , życzę wam po przyiac ie lsk u , nie m ieszać się do tey spra­ w k i, równie iak do wszystkiego c o k o l ­ w ie k m óy M ichałek doradzi. L epiey

C 51

)

zrobicie kiedy ogrzeiecie sobie żołą­ dek ciepłym rosołem ; poco wam za­ c h o d z ić z tymi s ow izd rzałam i? N ie c h m ó y siostrzeniec i p a n W a w r z y n i e c r o z p r a w i ą s ię o s w o i e z a k ł a d y i a k s a ­ m i z e c h c ą ! tc » Z d a i e m i się, ż e s a m n i e wi es z i a k sądzie o sw oim siostrzeńcu i że go a n i chw alić ani ganić nie możesz bez pew nych wyrzutów sum ien ia.« ” 1 o praw da Mości T ressiljanie!« o d p o w i e d z i a ł Go s l i n g . » Z j e d n e g o b o ­ k u szepcze mi do ucha, n a tu ra ln e p r z y ­ w i ą z a n i e : »Ey! c o r o b i s z G o s l i n g u , n a c o c z e r n i s z w ł a s n e g o s i o s t r z e ń c a ? d la Czego o s ł a w i a s z p r z e d l u d ź m i s y n a rod z o n e y siostry? poco kalasz ro d z in n e g n i a z d o , w ł a s n ą k r e w hańbisz?cc L e c z 2j d r u g i ć y s t r o n y p r z y c h o d z i s p r a w i e ­ d l i w o ś ć : » M a s z , m ó w i , w d o m u s w oi m z n a c z n e g o g o ś ci a, i a k i n i e c o d z i e ń t raf ia się p o d C z a r n y m N i e d ź w i a d k i e m , f s p r z e c z a się o c e n ę n a p o ­ j ó w i ie d z e n ia , (lecz nie sądź panie "I r e s s i l j a n i e a ż e b y t o d o wa s ś c i ą g a ć Slę m i a ł o ) , k t ó r y n i e w ie p o c o p r z y i e 3*

(

52

)

c h a ł i kiedy odjedzie; masz, powiada, u siebie ta k drogi k le y n o t, a będąc sam osobą pu bliczną, płacąc od lat trzydziestu po d atek do skarbu p u b li­ cznego, będąc w tych latach w óytem całey g m in y , zezwolisz na to abym ta k nieocenionego gościa, odrw ił lub w plątał w jakie nieszczęście, tw óy go­ dny siostrzeniec pierwszy ło tr pod s ło ń ­ cem , szuler, kuglarz, rozpustnik, mistrz 6iedtniu szatańskich umieiętnosci7« ieżeli W aw rzyńca wpędzi w sw e sidła m ogę na to patrzeć przez szpary, lecz pow inienem ostrzedz podróżneg o, po­ w inienem go wesprzeć zdrow ą radą, ieźeli iey tylko słuchać zechce.« » N ie odrzucam twóy rady, dobry g o ­ spodarzu, lecz dawszy raz słow o, nie m ogę cofnąć się od zakładu. Mimo to ie d n a k , udziel mi proszę n ie k tó ­ ry c h objaśnień. Kto iest ten Foster, i dla czego tak troskliwie ukrywa przed światem iakąś kobietę .hc »B ó g św ia d k ie m , że nie potrafię wam w ię c e y powiedzióó nad t o , coście o nim wczora słyszeli. Był to ied en z nay-

( 55 ) gorliwszych k a t o l i k ó w za cz asó w k r ó lowóy M a r y i , lecz p o d p a n o w a n i e m E lż bie ty został z a p alo ny m p r o t e s t a n ­ te m . Był d a w n i ć y p o d d a n y m Abing do ńs kie go O p a t a , dziś żyie po p a ń ­ sku w jego s ta r e m mieszkaniu.: pr ze d laty wreszcie b y ł u b o g i m , dziś p a n ca łą gęba. P o w ia d a ia ludzie że w t y m sta r y m d w o r z e z na yd ui ą się p o k o i e tak pięknie u s t r o i o n e , że w nich m o ­ gł ab y m ies z k ać sa ma k r ó lo w a , n i e c h ią Bóg błogosławi. J e d n i m ó w i ą że w y k o p a ł sk a rb y w o gr od zi e d r u d z y że dusze di ab łu z a pr z e da ł i stąd taić wie lki e ma dostatki; inni p rz e bą ku ją , że wy k ra d ł pieniądze i naczynia k o ­ ś c ie l n e , k t ó r e O p a t w czasie r e f o r m y sp rz ą tn ął do starego g m a c h u . Cóżkolwiek b ą d ź , iest bogaty, a Bóg i i e g a su m ie n ie a może i diabeł lepióy wie iakim sp o so b em przyszedł do zbiorów. N a d t o z n a tu r y zrzęd ny i u n ik ai ą cy t o ­ wa rzystwa, zerwał wszystkie sto su nki z mie sz kań ca mi w io s k i, iak gdyby strzegł iakiey tai emnicy, albo ul epi on y był z lepszey o d nas gliny. Jeżeli m ó y

( 54 ) M ic h a ł e k ze chce z nim o d n o w i ć daryną z n a i o m o ś ć , zarę cza m że się p o ­ k ł ó c ą , a m oże i do c z u b k ó w przyydzieu Żalby mi was było Mości Tressiljanie, gdybyście kon iec zn ie uparli się t o w a ­ rzyszyć m e m u siostrzertcowi w tey niebespiecznćy wyprawie.cc Tr e ssi lja u od po w i e d z ia ł m u że beuzie p o s tę po w ał z nay wię ksz ą o s t r o ­ żnością i że n i e p o t r z e b n i e troszczy się o n i e g o ; sło we m ubes pie cza ł go r o zm ait y mi zapewnieniami, iakiemi zazwyczay gotowi do wy k o na ni a śfniał yc h przedsięwzięć zbiiaią rady i p r z e ­ strogi swoich przyiaciół. T y m czasem nasz po d r ó żn y przyiął r a n n y pos iłek zapowiedziany przez k a r c z m a r z a , i gdy iuż koń czył w y b o r ­ n e śniadanie, k t ó r e m u przyniosła p i ę ­ k n a Cecyliia, có rk a gospodarza, wszedł do izby M ic h a ł L n m b u r n , b o h a t e r wczorayszey biesiady. Zrzuciwszy s ta ­ re o d z i e n i e , vv k t ó r e m o d b y w a ł p o ­ d r ó ż , ustroił s i e w cienką s u k n ię s po ­ r zą d z o n ą nayno wszy m k r o i e m ; a z w y s z u k a n y c h k o l o r ó w i staran ney tr o -

( 55 ) skliwośc i w u b r a n i u , w i d a ć było źe chciał p o d o b a ć s i ę , a r az e m zadziwić p r z y t o m n y c h w y t w o r n o ś ć ią u b i o r u , i r u b a s z n a ciała okazalo.ścia. ® c «D ob rz e s nas w u i a s zk u w cz or a p o ­ k ro pił , lecz po m o k r e y nocy n a s tą ­ pił suc hy p o r a n e k . W a r t o odwilżyć zaschłe g a rd ł o ; każci e przynieść kilk a b u t e l e k d o b r e g o wina. C ó ż ia w i ­ d z ę ? moia pięk na Cecylka! moia k u ­ zy n k a ! zostawiłem ią ieszcze w k o ł y ­ s c e , ieszcze dz iec kie m : a teraz d a k w y r o s ła , iak w y p i ę k n i a ł a , jak idy d o ­ br ze w tym a x a m i tn y m gorseciku! Cecylko p o z n a j swego kr ew ne go pr zy ­ jaciela; c h o d ź dzićc ię m o ie , n i e c h cię u ś c is k a m i poblogosławiekc ^ P o w o li , powoli pa nie siostrzeńcze! Co ci do móie y Cecylii! day iey czy­ sty p o k ó y ; bo chociaż twoia m a t k a była m o i a r o d z o n ą siostrą nie idzie za tć m , ażeby mię dzy wa m i z a c h o d z i ­ ło iakie powinowactwo.ee )>Cóż to w u i a s z k u , masz mię w i ­ dzę za b i s u r m a n a ; myślisz że nie um ie m szanować nayświętszycb z w ią ­ zków familiyney społeczności?w t

(

56

)

jiNie m ó w i ę ia o t ó m , lecz zwycz a­ jem m o i m lu b ię zawsze m ieć się na ostroźnośei. P r a w d a , żeś się w y m u ­ skał, i od m ło d n i a ł iak wąż kiedy z rz u ­ ci na wiosnę przeszłoroczna s k ó r ę , m i m o to i e d n a k nie własisz się df> m eg o raiu! D o b r z e ia pilnuię m e g o dziecka: proszę cię M ic h a ł k u wybiy go sobie z głowy. Ale żeś się u s t r o ­ i ł ! Oro mi gracki chłopiec! P a t rz ą c na ciebie i na pana T r e s s i l j a ń a , k t ó ż ­ by nie po wied ział, że ty pan z p a n ó w , a on siostrzeniec ka rc z m a r z a .« »C hyb a tak i wieśniak iak wy p a ­ ni e w u i a s z k n , co się za pi ecem w y ­ c h o w a ł , a o bożym świacie nie wie co się dzieie za d o m e m . Po w ie m ot w a r c i e , mało d b a ia c czy m n ie k to s łu c h a czy nie s łu c ha , u praw dz iwć y szlachty iest coś takiego, co t e n tyl­ k o w y d a ć potrafi, k t o szlachcic z dzia­ d ó w pradziadów'. Nie wiem na czćm t a s ztu ka zależy, lecz chociaż u m i e m wey ść do k a rc z m y z gęstą m in ą i posowistym k r o k i e m , c hoc iaż krz yc z ę i hałas uię n a c h ł o p c ó w , ł y k a m du-

( 57 ) szkiean c z a r k ę za czarkami ciska m w oczy p i e n ię d zm i, iak każd y z tych ichm oś ci ów co to c h o d z ą z długiómi os tro ga m i i białemi piórami; Jecz zahiy m n ie M os pa ni e ieżeli zd ołam przy­ b r a ć ich wspaniała p o s t a w ę , ch ociaż p r ó b o w a ł e m tego przeszło sto razy. K a r c z m a r z sadowi mię na o s ta t n ie m mie ys cu , i os ta t n ie m u us łu g u ie ; a gdy k a ż ę so bie co p o d a ć , ch łopiec o d p o ­ wiada : »zaraz! zaraz m ó y przyiacieluce be z na y m ni ey sze go zn a ku u s z a n o w a ­ nia. Le c z ia dr w ię z tego. D o s y ć mi n a t e r n , ieżeli tyle m a m szlachet n ć y postawy i w s p a ni ał o m yś l ne go w z r o k u , że potrafię od u r zy ć A n t o n i e ­ go podp ala cz a s to s u , a tego mi wła­ śnie teraz potrzebakc » W i ę c nie opuszczasz za mi aru o d ­ w ie d z en ia da wn e go towarzysza m ł o ­ dości ?« zapytał Tressiljan. »Muszę go k on ie c z n ie odwiedzić; bo' k t o raz za kła d uc z yn ił, musi w y g r a ć lu b przegrać; t aki e iest p r a w o , i e d n o i n i e o d m ie n n e na całym świecie. W a szeć t akż e ieżeli się nie m y lę . ( b o ’

C

58

)

■wyznać trzeba ż e w czora tr o ch ę b y ­ ł e m p o d c h m ie lo n y ) o b ie c a łe ś p r z y ło ­ ż y ć s i ę do p e w n e y c z ę ś c i zakładu.cc j)I iuż o d d a łe m ią do rąk n a sz e g o g o s p o d a r z a : p rag n ę b o w iem z o s t a ć u c z e s tn ik ie m z a m ie r z o n ć y w y p ra w y , l e ­ ż e li m i n ie o d m ó w i s z tey łaski.cc 5)Kiedy iu ż tak^ bard zo u sadz iliście s i ę na to cc r z ek ł G o slin g , a że b y o d ­ w i e d z i ć A n t o n ie g o F ostera, ży c zę w a m w s z e lk id y p o m y ś ln o ś c i, lecz rad ziłb ym n a p ić się na d r o g ę p o k w a r c ie s ta r e ­ g o wina; bo z d a ie m i s i ę , ż e zn ay d z ie c ie u n ie g o s u c h e p rzy ięcie. A ie ż e li b y o d z w a d y m ia ło p rzyyść do c z e ­ g o g o r s z e g o , n ie pory way c ie s ię d o o r ę ż a , l e c z p rzyszliycie po m n ie I d z i e ­ g o G o s lin g a w ó y t a g m in y , a ia m u p r z y tr ę ty c h r o g ó w , n ie zw a żaiąc n a t o , ż e d m ie d o góry.cc S io s t r z e n i e c p o s łu s z n y w o l i s w o ie g o w u i a , w y c h y lił o g r o m n y puhar i o ś w i a d c z y ł , ż e nigd y n i e m a tak ż y ­ w e g o i b y str e g o d o w c i p u , iak g d y z ra­ na o d w ilż y g a r d ło g o ią e y m b alsam em -r p o c z e m p o s p o łu z T r e s s i l j a n e m w y ­ r u s z y ł d o A n to n ie g o F o s te r a ,

W ie ś K um nor rozrzucona pow a­ bnie na pochyłości pagórka, przytyka­ ła do gęstego zw ierzyńca, gdzie stał gm ach starożytny, którego gruzy i dziś m o ż e nie zupełnie zniknęły; dawnićy m ieszkanie O patów , dziś stolica A n ­ ton iego Fostera. W zwierzyńcu r o ­ sły buyne drzew a, m iędzy którem i wznosiły się stuletnie dęby, co rozpu­ szczając olbrzym ie konary za w y s o ­ k ie mury otaczające do koła m ieszka­ n i e , nadawały mu głuchą p o n u ro śćt zbliżaiącą się do klasztorney p o s ę p n o sci. W głąb lasu prowadziła szero­ ka brama, zabudowana daw nym kształ­ t e m , zaparta z tyłu dębow ym drągiem 1 tak gęsto nabita żelaznćm i g w o ­ ździam i, iak bramy miast starożytnych. »T ru d n o pod ob n o zdobyć szturmem tak warowną tw ierdzę,« rzekł Lamb u r n , oglądaiąc m ocn e zapory, »ieżeli ten podeyrzliwy c z ło w ie k , nie z e ­ c h c e nas w p uścić d o b r o w o ln ie , iak łatw o dom yślić się można po niepro­ szonych odw iedzinach naszego kra­ m arza, który go zap ew n e nabaw ił

(

Go )

niepokoili, i zrobił ostrożniejszym na podobne wypadki. Lecz n ie , rz e k ł, popychaiąc ogromną b ram ę, puszęzaią zawiasy, i i u ż jesteśmy w zaklętym kraiu nie natrafiwszy na inne przeszkody; oprócz słabego oporu dębow ey bram y, k tó r a się obraca na zardzewiałych wrzeciądzach.cc W eszli w ciasną ulicę zasępioną cie­ niem drzew rozłożystych, k tó rą n ie ­ gdyś opasywał z oboiey strony pło t sam oro dn y z cisu i dzikiego m irtu. Lecz te Aie krzesane od lat wielu z p o ­ ziomych krzewów wybuiawszy do znacznśy wysokości, krzyżowały się n a d drogą nawisłemi gałęziam i, dawnióy ■ ozdoby przechadzki, dziś u przyk rzo­ ne zawady. Po ulicy zarosłóy gęstą tr a w ą , leżały w różnych m ieyscach drw a w yrąbane w przyległym l a s k u , a tu zwiezione i ułożone w stosy dla przesuszenia. Mnióysze przesmyki z różnych stron zbiegaiące się do głó­ w nego w y rąbu, albo zaw alone podo­ bnym i stosami, albo zapruszone ch w a­ ste m , brzydkiem zielskiem i poziomą

(

61

)

Chróściną. L u b o iuż sam w i d o k zni­ szczenia p r ze y m u ie s m u t k i e m i z g r o ­ z ą , ile razy ogląd am y dzieła lu dz ki e z a n ie d b a n e i puszczo ne o d ł o g i e m , a l ­ bo widzirpy ślady życia towarz ys ki e­ go z a ta r t e p o w o l n y m w p ł y w e m siły płodzącćy, k t ó r ą sztuka nie r z ą d z i; i e d n a k te o g r o m n e drzewra o b e y m u iąc zn aczną pr zes trz eń rozciągłćmi g a ­ łęziami i rozlówaiąc w tych s tr o n a c h g ł u c h ą p o s ę p n o ś ć , wtenczas n a w e t k i ed y słońce w p o ł u d n ie iasnym świe­ ciło p r o m i e n ie m , czyniły na p r z y c h o ­ dn i ac h o k r o p n e wrażenie. N a w e t Mich ał L a m b u r n z da wa ł się ul eg a ć chwi low ym u c z u c i o m , chociaż o by czaiem- swoim n iep rz y stę p ny ża­ d n y m w r a ż e n i o m , tern się tylko p o ­ r u s z a ł , co bezpo śre dni o d o t y k a ł o iak ac nacm ię tn o ś ć . . u C i e m n o t u , iak w wilczey paszezycc r ze k ł do TreSsiljana, idąc w o l ­ n y m k r o k i e m p o s ę pn ą ulicą, w t ę s t r o ­ n ę , skąd z p rz e d n i ą częścią g m a c h u , w zniesionego od m n i c h ó w , w yz ie rał y o k n a w k a b ł ą k zagięte, m u r o w a n e ścia-;

(

62

)

n y okry te bluszczem i innym wijącym się krzew em i wysokie kom iny wy­ k u te z ciężkiego kam ienia. *>A iednak n ie m am tego za złe Fośterowi; bo ieżeli nie chce przyymować gości, d o ­ b rze zrobił iż się tak o b w aro w a ł, źe nie ie d n em u odpadnie chęć prze­ stąpienia progu i naruszenia iego spokoyności., Lecz gdyby A ntoni był te m , czóm go znałem przed laty, dawnoby iuź ku pcy wywieźli do miasta tę są­ żnistą d ęb in ę, i stare domisko weseley wyglądałoby w północy, niż dziś w po łu d n ie; bo Antoni p rędkoby p rz e ­ szumiał wzięte zań pieniądze po szynk o w n iach niedaleko W h ite Friars.« » W ię c był dawniey ta k rozrzutnym?cc rzek ł Tressiljan. »Był on iak każdy z nas ani ś w ię­ tym , ani oszczędnym. Lecz to mi się naybardzióy w nim nie p o d o b ało , źe ile raz^ ch ciał się naieść i napie, za­ wsze się k ry ł przed ludźm i iak pies przed m ucham i. Niedałby ci kropli wody choćbyś om dlew ał z pragnienia, ani łyżki strawy choćbyś p u c h ł z g ło -

( 63

)

du. W i dz ia ł em go nie raz spiiaiącego tak ogr omn e kielichy, żebym do nich nie ważył się przystąpić, nie w e ­ zwawszy w pom oc naysławnieyszego , piiaka z Bertshire. Owoż ta okolicz­ ność, przy tern wrodzona skłonność do zakonu i inne rów nie piękne przy ­ mioty, czyniły go niegodnym to w a ­ rzystwa zacnych ludzi. Nie dziw prze­ to że się zakopał w tóy tu iamie: bo każdy chytry lis szuka po dob ny ch zakątów.cc ^Pozwolisz zapylać panie Lam burn i e , dla czego pragniesz odnowić z nim d aw n ą znaiomość, gdy wasze h u ­ m o r y tak są niezgodne?** ^Pozwolisz także zapytać panie Tres siljanie, dla czego tak bardzo na pi e­ rałeś się towarzyszyć mi w tych o d ­ wiedzinach ?cc njużem powiedział dla czego przystępuiąc do zakładu: iedynie p o w od o­ wany cie kaw ośc ią ___ »Gaday pan zdrów! iakto ta słodziuchna szlachta chciałaby nas o t u ­ maniej czemu to u nas co w sercu to

( 64

)

n a ięzyku! Gdybym odpowiedział na •wasze pytanie, źe iedynie p o w od o­ wany ciekawością, odwiedzam da w n e­ go towarzysza, ta ko w ą odpowiedź wzięlibyście za Wykręt,' za szalbier­ st w o , za sztukę właściwą na m p r o ­ stym gburom. A ia, to iuż ko nie ­ cznie muszę wierzyć t e m u , coście p o ­ łożyli za przyczynę waszey w y p r a w y ^ »D la czegoźby sama ciekawość nieniogła bydź dostateczną przyczyną.?cc ^Przestań! przestań Panie Tressfljanie; nie tak łatwo wyprowadzić mię w pole iak się wam zdaie. Żyłem ia długo w zgiełku wielkiego świa ta, zn ayd ow ał em się n ie ra z w trud ny ch okolicznościach, i umiałem z nich sie wywinąć. W i d a ć po chodzie, po ułoźeniu, po wspaniałćy postawie, żeś szlachcic z dziadów pradziadów, żeś od ebr ał szlachetne w ychow anie; bo ia k powiadaią poznać pana po chole­ w a c h ; a ie dn ak pobratałeś się ze mną łayd akie m, iak mni e ludzie nazywa­ j ą ; i wiedząc o tern d o b r z e , odwie­ dzasz nieznaiomego czdowieka, któ-

(

65

)

regoś z r o d u nie w i d z ia ł , a wszystko dla same y tylko ciekawości. Jeżeli ta przyczyna ważoną, była na sprawiedliwey szali, z n a ć że na drugiey s t r o ­ nie b r a k o w a ło ki lk u ł u t ó w , albo coś p o d o b n e g o .« » C h o ć b y n a w e t s p ra w ie d l iw e były te p od e yr z e ni a ,« rzek ł T r e s s i l j a n , »nie zwierzywszy się p r z e d e m n ą ze s w y c h z a mi aró w, ni e możesz w y m a g a ć od e m n i e niezasłużoney ufności.« ^Jeżeli ty lk o o to i d z i e ; mo ie p o ­ w o d y iasne iak słońce: d o p ó k i ieszcze kr eci się t e n pi en ią dz , a rzek ł wyymuiąc w o r e k z ki e s z e n i, wyrz uc aią c go w gó rę i ł a p i ą c n a p o w i e t r z u , m o g ę sobie p o h u l a ć ; lecz gdy iuż będzie na s c h y ł k u , trz eb a się pos tarać o więcóy. Jeżeli ta taie mni ca p a n a , k t ó r ą A n ­ to n i tros kl iwi e u k r y w a , iest t a k p i ę ­ k n a iak p o w i a d a i ą , zda rzy ć się m o ­ że że p r ze m ie n i m o i e zł o t k o na m i e ­ dzia ki , a ieźeli A nt o n i w istocie t a k i b o g a c z , iak biega o nim p o g ł o s k a , m o że będzie dla m n ie filozoficznym k a m i e n i e m , i m ied zia ki znowti na z ł o ­ to przetopi.cc

(

66

.)

^ W y b o r n y p r o ie k t,- n ie w ie m ty lk o c zy się u d a . « x » N ie dziś a n i i u t r o , « o d p o w ie d z i a ł L a m b u r n ; n ie p rę d z e y s p o d z ie w a n i się w p ę d z ić w ła p k ę tego sta re g o ćwika", aż n ie n a r z u c a n i d o k o ł a s m a c z n y c h ł a k o c i ó w . D z iś ra n o d o w ie d z ia łe m się o n i m w ię c ć y n iż w c z o r a , i ta k go ze w s z y s tk ic h s tr o n z a c h o d z ić b ę d ę , i a k g d y b y m w ie d z ia ł o w s z y s tk ie m . M ó ­ w i ę w a m o t w a r c i e , g d y b y m n ie sp o ­ d z ie w a ł się p e w n e g o z y s k u i p r z y j e ­ m n o ś c i, noga m o ia n ie p b s ta ła b y w t y m d o m u ; bo ie ż e li m a m p r a w d ę p o w ie d z i ó ć , w y p r a w a nasza n ie ie s t i e d n a v z n a y b e s p ie c z n ie y s z y c h . L e c z i u ż z r o ­ b i o n y p o c z ą te k : t r u d n o się c o f a ć . « G d y d o m a w i a ł te s ł o w a , w e s z li do o b s z ć rn e g o sadu z d w ó c h s tr o n o t a ­ czającego m ie s z k a n ie , g d z ie d r z e w a o d d a w n a n ie t k n i ę t e r ę k ą c z ło w ie k a , p o r o s łe m c h e m i n a ie ż o n e s u c h ó m i g a ł ę ź m i , m a ło w y d a w a ł y ' o w o c ó w . — D ł u g i e s z p a le ry nie g d y ś p o s trzy g a n e p o d je d n e m i a r ę , dziś z o s ta w io n e n a ­ t u r a l n e m u w z r o s t o w i , w y r o d z i ł y się

(

67 )

w dziw acz ne kształty. — Na mieys cu kwiecistych kl ąbó w , k t ó r e pr ze d laty zaymo wał y większa część o g r o d u , w y ­ rosły ch wasty i kol ące c ie r n ia , wyją ­ wszy kilka grządek s k o p a n y c h i z a sa ­ dz on yc h war zy we m. — Posągi zd ob ią ­ ce o g r ó d w czasach iego św ie tn oś ci, leżały po t łu c z o n e przy swoich p o d n ó ­ ż a c h ; i letni d o m e k z k a m i e n n ą wy ­ s t a w ą , k t ó r ą przi«d laty ozda biała r z e ­ ź ba wyrażająca życie i czyny Samson a , r ó w n i e był spustoszony.. G dy iuż przeszli ten og ró d g n u ś n o ­ ści, i byli tylko o kilka k r o k ó w o d d w o r u , L a m b u r n u c ią ł r o z m o w ę : okolicz noś ć n a d e r pr zy ie m na d l a ' I ressil jan a, bo uwalniaiąoa go od o d p o ­ wiedzi n a szczere vvyrznanie z a m ia r ów k t ó r e go tu sprowadziły. Lamburn śmiało z a ko ła ta ł do drzw i, czyniąc oraz u w a g ę , że tak m o c n y c h z a m k ó w ni e widział w ż a d n e m więzieniu. D o ­ p i e r o po ki lk a k r o tn ć m z a p u k a n i u , w y ­ szedł stary sługa z p o n u r ć m weyrzen i e m , wyglądał przez m a ł e o k i en k o ' ve dr zw ia c h o b w a r o w a n e żelaznemi k r a t a m i , i zapytał c zego potrzebuią.

(

68

)

^ P o m ó w ić z panem Posterem o bar ­ dzo ważnych interesach kraiowych,cc odpowiedział La m b u r n , bez zaiąknienia. » W a t p ię czy potrafisz dowieść, coś sobie z a ł o ż y ł , « rzekł po cichu Trfessiljan , gdy sługa odszedł w poselstwie do swego pana. »Co waszeć prawisz?« odpowiedział aw an tu rn ik ; »żadenby żołnierz k r o k u naprzód nie zrob ił, gdyby się na to oglądał, czy, i iakim sposobem nazad się wycofa. Byle nas tylko puszczo­ n o , wszystko póydzie iak z p ła tk a. « W k r ó t c e powrócił sł u g a, a od kr ęci ­ wszy rygiel i odsunąwszy z a s u w ę / o tworzył drzwi, i wprowadził go śc i/ kl epionym kurytarzem na czworokątny dziedziniec, ze wszech stron za bu do­ wany. Otworzył potóm drugie drzwi, i wpuścił ich do obszćrnćy sali z k a ­ mienna posadzką, gdzie było kilka sta ­ roświeckich i zużytych sprzętów. D ł u ­ gie i szerokie okna sięgały niemal do samóy ścieli, wyłożoney czarną dębi­ ną: zakryte z dziedzińca wysokiemi za-

(

69 )

budow aniam i wznoszącem i się do k o ­ l a , a do tego przecięte kam iennym i ra m a m i, i zam alow ane obrazam i wyiętem i z pisma S g o , nie mogły p rz e ­ puszczać światła w stosunku swmiey ogromnośoi; a i to co się przecisnęło, nabierało od szkieł m alow anych oiem nego koloru. Tressiljan i iego p rzew o d n ik mieli dosyć czasu do przypatrzenia się ty m szczegółom ; bo długo czekać musieli nim wyszedł gospodarz domu. Lubo Tressiljan spodzićwał się iuż zobaczyć nieprzyiemną. i odrażaiącą osobę, szpetność atoli twarzy A ntoniego Fostera przechodziła w sz y stk o , cok olw iek nay, szpetnieyszego m ógł sobie wyobrazić. Był on m iernego wzrostu, i mocno z b u ­ dowany; leoz tak niekształtny, że z d a ­ wało się iakby był niedołęga i m iał wszystkie ruchy i niezgrabność k u la ­ wego i razem garbatego człowieka.'—• W łosy, ta nayprzednieysza część o z d o ­ by, któfci ludzie ta k daw nych iak i teraznićyszych czasów naytroskliwióy pieJ?Snuia, nie będąc przystoynie utre-

( 7°

)

fione, albo z kr ó tk a podcięte i zadar­ te do góry, iak widać na dawnych ma low idł ac h, i iak dziś ieszcze noszą mo d n e flrcyki, spadały z pod baranióy czapki w pozlepianych k u dł a ch , które może z rodu nie widziały grzeb ien ia, zakrywaiac zmarszczone czoło i d o d a ­ jąc ieszcze wmcćy odrazy złowieszczey fizyiognomii. Żywe czarne oczy, zapa­ dłe pod szórokiemi i nawisłómi brw ia­ m i , zawsze były w dół spuszczone, iak gdyby wstydziły się swego wyrazu i chciały ukryć się przed ludźmi. Lecz gdy ie podniósł z nagła, chcąc komu przypatrzyć się, lub rzucił śmiałe spóyrzenie na ty c h, z którymi rozmawiał; wtenczas zdawały się w nich malować gw ałtowne namiętności i władza d u ­ szy, mogąca podług upodobania z n i­ szczyć lub zataić, co się wewnątrz dzia­ ło. — Inne części twrarzy odpowiedne tym oc zo m , były nieregularne lecz tak wyraziste, że kto ie raz tylko zoba­ czył, nigdy mu iuż nie wyszłf^z p a ­ mięci. Je dn em słowóm przyznać m u ­ siał Tressiljan, że ieźeli kogo niechę-

(

71 )

tnie się od w ied za, to nayniechętniey A ntoniego F o s te ra , zwłaszcza gdy o to sam w yraźnie nie prosi. — Miał na sobie k u rtk ę z czerwoney skóry, iaką podówczas nosili zamożnieysi chłopi, opasana bawolim rz e m ie n ie m , za k t ó ­ rym z iedney strony długi n ó ż , z drugióy stórczał puginał. — W ch odząc do sali rzucił przenikliwy w zrok na obudw uch gości, potem spuściwszy w d ó ł oczy, iak gdyby liczył własne k ro k i, rzekł nizkim głosem podchodząc na środek kom naty: »Powiódzcie proszę, pocoście tu przyśli m oi panowie? cc I spoyrzał na Tressiljana oczekuiąc od niego odpow iedzi: tak praw dziw ą była uwaga L a m b u rn a , że zacność ro ­ du i w y ch o w an ia, przebiia się z pod zalsłony ^podłego odzienia. Jednakże nie T ressiljan , ale M ichał o d p o w ie ­ dział na to zapytanie ze szczćrą p o u ­ fałością daw nego przyiaciela, który nie w ątpi bynaym niey o serdecznćm przyięciu. :»W ita m cię drogi przyiacielulcc zawołał, porywaiąc go za ręk ę i w'Strzasaiąc z tak ą m o c ą , że aż się zachwiał

(

72

)

barczysty Antoni; »iakże mi się m ie ­ wasz po tylu latach niewidzenia? Cóż u licha, czy nie poznaiesz tw oiego przy­ ja cie la , daw nego towarzysza m ło d o ­ ś c i, Michała Lamburna?cc »M ichała Lam burna?« rzekł Foster, pogladaiąc na n iego; potem spuści­ wszy oczy, i bez cerem onii wyrwawszy rękę z przyiacielskiey d ło n i, zapytał: »czyś doprawdy M ichał Lamburn?cc «N ie inaczey; tak iak ty Antoni Fof ster. Stawie dwadzieścia przeciw Jedn e­ mu , że tego nie zrobisz.” » Czemu nie miałbym zrobić?” »Bo gdybyś mię palcem trącił, o d ­ powiedział La m bu rn z nayzimnićyszą k r w i ą > ,,tobym cię w kawałki rozsie­ kał. Jestem młodszy i silnióyszy od ciebie i mam w’ sobie podwóyna wła­ dzę woiuiącego d i a b ł a , chociaż rtie m am nic wspólnego z tym chytrym di a­ bełk iem, co. to ryie norę pod ziemią, byle dopiął swego; co podkłada strycz­ ki pod poduszkę, i iak powiadała na '■Toin I. 4

(

74 )

teatrze, truie szczury podstawionymi przysmaczkami.” Foster spóyrzał na niego surowo, odwrócił się, przeszedł się po pokoiu wolnym krokiem , potśm zbliżywszy się znagła, ścisnął go za rękę i rz e k ł: „ Nie enieway sie M ichałku; chciałem tylko doświadczyć, czyś nie stracił tśy szlachetnóy otwartości, którą zazdrośnicy i oszczercy, bezczelnością nazywali.” » Niech iak chcą nazywaią; iest to przymiot nieodbicie potrzebny w swie­ cie. Do stu par diabłów! puszczaiąc sie w świat, nie miałem ieszcze tyle zanasu niezachwianóy w sobie samym ufności, ile mi było potrzeba; więc ile razy zawinąłem do iakiego portu w po ­ dróży życia, brałem zawsze po kilka centnarów tego ła d un k u, a dla zrobie­ nia mieysca nowemu nabytkowi wyrzu­ całem w m orze, co mi ieszcze pozo­ stawało z dawney skromności i sk ru­ pu łów .” f » Co się tyczy skromności i skrupu­ łów , zdafe mi się żeś podobno bez nich.

( 75 ) z domu wyieohał. Leoz któż iest ten jegomość panie Michale?” »Jest to pan Tressiljan, rzekł Lamburn przedstawiając swego towarzysza; znay go i szanuy, bo to szlachcic o z­ dobiony wielu pięknómi przymiotami; a lubo nie bawi się moiem rzemiosłem, ile wiem przynaymniey, ma iednak w wielkim szacunku i podziwieniu m i­ łośników naszych umieiętności. Z cza­ sem i on nabędzie wprawy, iak się to nie rzadko zdarza; lecz iak go widzisz, iest ieszcze Neofitą, ieszcze Proselytą, i dla tego właśnie zabióra znaiomoso z wytrawnómi mistrzami; bo kto chce dobrze bić się w pałasze, powinien uczęszczać do szkoły fechtunków, dla przypatrzenia się, iak doskonali nauczy­ ciele władają orężem.’’ » Jeżeli takie są iego przedmioty, przeydźmy zacny Michałku do drugie­ go p o k o iu ; chcę bowióm z tobą na osobności pomówić. Tym czasem m o­ ści Tressiljanie zostań w tćy sali i nieodchódź stąd nigdzie; bo w tym dot t l > są osoby, któreby mogły przestra-

( 76 ) szyć się w id o k ie m n ie z n a io m e g o c z ło ­ w ie k a .’’ T re ss ilja n o k a z a ł s k in ie n ie m głow y że p rzy sta ie n a u c z y n io n y w n io se k ; p o ­ czerń d w ay g o d n i p rzyiaciele wyszli z s a li, w k tó re y z ostał sam i e d e n , c z e ­ k a ją c n a ich przybycie. '

( 77 )

ROZDZIAŁ * . ■\

-

IV.

I

N i k t d w ó m p a n o r a n i c służy-— p r z e c i e ż tak s i ę r o b i ;

K m i e ć ten z d i a b ł e m s i ę r a z e m do z b r o d n i sp o s o b i, A gdy cliwila iey s k u t k u p r z e m i n i e o b r z y d ł a . M ó w i pacierz i B o g u śle s p r o s n e 'k a d z i d ł a .

D a w na Kom cdjria. —

F o s t e r zaprowadził zacnego gościa do drugiego pokoiu, któr y był obśzernieyszy od piórwszego i bardzióy ieszcze spustoszony. Przy ścianach stały d u ­ że szały dębow e, z takiemiż półkami, służące niegdyś do uporządkowania z n a ­ cznego zbioru xiążek, z których iedno poszarpane, drugie odarte z okła dek i kosztownych kla m er , zaszłe k u r z e m , leżały zwalone na kup ę iako rzecz nietnaiąca źadney wartości i wydana na pastwę pierwszego łupieżcy. Zdawało się n a w e t , że same szafy poniosły

( 73 ) niemały uszczerbek przez złość tych nieprzyiaciół pism a, co zniszczyli wielką liczbę dzieł, któremi niegdyś były n a ­ pełnione. Z jednych wyrzucono pół­ k i, drugie porąbano lub uszkodzono innym sposobem, a wszystkie okryte były prochem i powleczone odwieczną paieczyną. »Ci którzy pisali te xvążki,” rzekł Lam burn, » n ie wiedzieli zapewne w czyie się one tece dostaną. »Ani na iaki użytek obrócone będą”" dodał Foster. «Móy kucharz ściera nićmi stoły, a chłopiec czyści bóty i świece zapala.” »A iednak byłem po miastach rzekł Lamburn wgdzie takie rzeczy uważanoby za zbyt drogie na podobny użytek.” 3,Jest to prywratna biblioteka tego sta­ rego gaduły Abigdonskiego opata. T e szpargały od naymnióyszego do n a j ­ większego zawićraiące same brednie katolickiego wyznania, nie m aiąu m nie żadney wartości!”

(

79

)

» U p am iętay się panie Antoni podpa­ laczu stosu! cow ygaduiesz człowiecze? Foster spóyrzał na niego z podfcłba i rzekł: »słuchay Michałku! zapom niy o tern przezwisku i okoliczności do k t ó ­ rzy się o d n o s i, ieżeli nie chcesz ażeby nasza odnow iona znaio m o ść nag łą uniarła śm ie rcią. ” » A ied n ak był ten czas, kiedy s zu k a­ łeś stąd chluby, żeś się przyłożył do śm ierci d w ó ch odszczepionych Bisku­ p ó w .” » W ten czas m ó y przyjacielu, b y ­ łem pogrążony w m orzu goryczy, i s k r ę ­ pow any więzami niegodziw ości; lecz o d k ąd Pan powołał m ię do swego p rzy­ b y tk u , i pomieścił w liczbie sług wy­ b ra n y c h , w yrzekłem się daw nych b łę ­ dów i drogę życia zmieniłem. Zacny M elchizedech M au ltex t, porów nyw ał m oie przeszłe nieszczęścia z nieszczę­ ściem Pawła A postoła, będącego w słu ż ­ bie u ty c h , którzy ukam ienow ali Sgo Stefana. M aiąc m nie na u w ad ze, cią­ giem przez trzy niedziele miew ał w tóy osnowie kazania, i objaśniał rzecz przy-

(

8o

)

k ł a d e m z n a m ie n it ey osoby z g r o n a s łu ­ c h a c z ó w .“ wProszę c ię , przestań A n t o n i ; b a nie w ie m dla czego powstaią mi włosy n a g ł ow ie , ile razy słyszę d ia b ła o d ­ wo łu jąc eg o się do pisma Sgo. Lecz iak mia łeś s u mi en ie o d m ie n ia ć s t a r o d a w n ą religiią, iak s u k n ię k t ó r a po dł ug u p o ­ d o b a ni a .zrzucić i n ac iąg n ąć m o ż n a ? Czy li żem z a p o m n i a ł , żeś co miesiąc c h o ­ dził d o spowiedzi, a gdy ci ka p ła n o b ­ mył i wybielił s k a la ne s u m i e n i e , tyś ie z n o w u plamił n o w ą niegodziwością, iak dz iec ko k t ó r e biegnie do kałuży, s k o ro ie rodzice u bi or ą w niedziele w białą s u k i e n k ę , ” » N i e troszcz się proszę, m oi ć m s u ­ m ien iem ; nie możesz znać się na tó m, czegoś z r o du sam nie miał. Lecz p rz y­ s tą p m y do rzeczy: po wi ed z mi i e d n e m s ł o w e m , iaki masz do m n ie interes i eo cię tu przyn io sło .” u Nie co i n neg o tyłko nadzieia p o l e ­ pszenia bytu!'* odpowie dział L a m b u r n , „ iak to m ó w i ł a p e w n a star uszka rzucaiąc się w w odę z m ost u Knigston. W i-

dzisz ten wor ek ; oto reszta d a w n e g o z a p a s u , iaki człek ch cia łby zawsze m i ć ć w kieszeni. Nie źle ci s i ą t u t a y p o w o ­ dzi iak wid z ę ; masz d o b r e za sobą ple­ cy, iak powiadaią ludzie; b o wiedzą sąsiedzi iak k to siedzi. Nie m ożna t e ­ go dostąp ić za lada fraszkę; m usi ałe ś p o l o ż y ć n i e m a ł e zasługi: o t ó ż p r z y c h o ­ dz ę ofiaruiąc ci m oię p o m o c w roz­ p o c z ę t y m z a w o d z ie .” » A ieżeli nie potrze bui ę t wo ićy p o ­ m o c y , cóż na to powiesz M ic h a ł k u ? Z d a i e m i się, że twoia s k r o m n o ś ć nie w e ź m ie mi za złe, od rz uc e ni a us łu gi bez k t ó r e y obeyść się m o g ę ? ” » Czyli inn ćm i słowy, wolisz sa m d ź w ig a ć cały ćiężar, ażeby z n i k i m nie dzielić się zyskiem. Nie b ą d ź t a k ch c iw y m A n t o s z k u . K t o n a d m i a r ę p c h a do wora, ten traci w s z y s t k o ; bo w ó r pr zep ch an y musi nareszcie pę knąć. Bierz raczey przykład z myśliwca, co iadąc na polow-anie zabiera z sobą nie ty lko ciężkie ogary do wytr opi en ia i wygo nien ia zw ierza, lecz i lotn e c h a r ­ ty, k t ó r e dościgną i zduszą wypędza-

»ego z kniei zajączka. Otóż ty Jesteś gończy, a ia chart; twóy pan potrzebuie obudwóch, i może im dadź nie złą odprawę. Ciebie obdarzyła natura^ głęboką rozwagą, niezmordowaną wy­ trwałością w dokonaniu zaczętych rze­ czy i uporczywą złośliwością," na czóm mi w szystkióm schodzi; ale za to iestem śmielszy, sprawnićyszy, płodnióyszy w wynalazki i prędszy do wyko­ nania ułożonych zamiarów. Nasze przy­ mioty w rozłączeniu nie sa tak dosko­ nałe iak bydź powinny; lecz gdy się weźmiemy za ręce: wzruszymy świat z posady- Jak mówisz? będziemy ra­ zem polowali ?w » Patrz czego m u s i e z ach ció w a!’1’ odpowiedział Foster wwłasić się do czyjego dom u, i milczkiem pana po­ kąsać. Lecz nie dziwuy się te m u ; za­ wsze ty byłeś potaiemnym kundlem. ” »Nie będziesz miał powodu tak m ó ­ w ić , ieżeli przystaniesz na moie za­ danie. W reszcie czyń sobie co ci sie podoba: lecz pamiętay, że gdy odrzu ­ cisz moie usługi, zniweczę twoiezamy-

(

83

)

sTy; bo p otrzebuję koniecznie Jakiego^ kolw iek zatrudnienia, muszę być czyn­ n y m , albo działaiąc w spólnie z tobą ,, albo przeciwko tobie.” 5>Ponieważ zostawiasz m i wolny w y­ b ó r , wole bydź twoirn przyiaoielem n i­ żeli wrogiem. Nie omyliłeś się Mi­ ch ałk u , m ogę ci nastręczyć służbę u d o brego p a n a , k tó ry potrafi zatrudnići nagrodzić nas o b u d w ó c h , i stu n a m p o d o b n y c h , a m ów iąc p ra w d ę , iesteś pięknie usposobiony do przyięcia tćy służby. P o trzeb u ie on śmiałego i sp ra­ w nego człowieka.. Regestra try b u n a l­ skie świadcz.ąna tw oię stronę.- p o trze­ buie takiego, k tó ry b y nie lękał się p o ­ szeptów sumienia. K tó ż kiedy posą­ dzał cię o nie? N akonieo kto chce służyć w ielkiem u panu, powinien mióć pew n ą ufność w sobie: tw oie tćź czoło iest w y tarte i h arto w n e iak M ediolańska zbroia. Chciałbym tylko ażebyś się w jedn ćy rzeczy poprawił!” » W jakiey p rzecie, m ó y Antoszku? M ó w , klnę się na poduszkę siedmiuu

braci śpiących, że się natychm iast po­ prą wię.” wOtóż i w tych słowach przebiia się ta p r z y w a r a o d p o w i e d z i a ł F o s te r .— T w o ia m ow a zbliża się bardzo do d a­ w nego k ro iu ; a za każdym wyrazem sadzisz tysiącami przeklenctw k tó r e trącą katolicyzmem. N adto z pow ierz­ chowności pocho dząc na człowieka rozwiązłych obyczaiów, nie możesz go­ dnie odpowiedzieć w idokóm pana, k t ó ­ rem u idzie o utrzym anie sławy im ienia przed całymświatern. T rzeba żebyś nie­ co zpow ażniał, żebyś przybrał skromnieysze ułożenie i poczynił n ie k tó re odm iany w ubraniu: powinieneś nosić płaszcz n a oba ram io n a, wziąć kapelusa z szerokiemi s k rz y d ła m i, ścieśnić sze­ ro k ie szaraw ary, chodzić do kościoła przym niey raz w miesiąc, zaklinać się tylko na w iarę, na h o n o r, na uczci­ wość, odm ienić ten wzrok zbóiecki, nako n iec nigdy sien ie rwać d o p ręża, c h y ­ ba w ten czas, gdy tego konieczna wy­ ciąga p o trzeb a.” ;>Czyś oszalał Antoni? zawołał Lam-

( ,85

)

b u r n ” wystawiłeś i ą k i m m a b y d ź ra­ czmy o d ź w i e r n y starey P u r y t a n k i , ni że­ li sługa d u m n e g o dw o ra k a . Gd yby ś m n i e pr ze rob ił p o d ł u g tego w z o r u , m u si a łb y m zamiast p u gi n ał u, z a t k n ą ć za pas ż y w o ty Ś w i ę t y c h , a n i e w i a d o ­ m o ieszcze, czybym miał tyle ś m i a ło ­ ści, ile p o trz eb a do od pr ow a dz en ia do k o ś c io ł a b o g a tó y mieszczanki i w y k ł ó ­ cenie się z jey sąsiadem, o k aw ał zaietego g r u n t u . T r o c h ę inaczey ten p o k a z a ć się Winien, k to m a wc h o d z ie do o r ­ sz aku wielkiego p a n a , i towarzyszyć m u na p o k o ie k r ó le w s k i e .» »Masz w i e d z i e ć ,» od p o w ie dz ia ł Fos t ę r : że nie m ałe zmiany zaszły w obyc z a i a c h , o d k ą d opuściłeś Angliią i że t era z wielu lest t a k ic h , co przez nayt ru dn ie ysz e zawady dążą ś mi ały m k r o ­ k i e m do swego c e lu , chociaż w poży­ ciu z l u d ź m i , ani się p r z e c h w a l a i ą , ani k l n ą , ani g r u b y ch używaią w y r a ­ zów.u uCzyli inaczey m ó w i ą c , ci Ichm ościowie weszli do towa rzy stw a h a n d l o ­ w e g o , i di abł a do sp ółki przyięli, c h o -

( 86 ) ciaż nie wymawiaią iego nazwiska. Z tćm wszystkićm, ieżeli ten nowy świat tak. iest wymyślny, wole się popra­ w ić, niż utracić w nim posiadłość.—• Lecz Antoszku, iak się nazywa ten pan dla którego m am zostać obłudni­ kiem?” »Aha! Michałku! iuż z tóy strony za­ chodzisz? chciałbyś widzę od razuprzetrzasnąć wszystkie moie domowe interesa? Jakże wićsz że taka osoba znayd u ie się in rerum n atu ral Może chcia­ łem tylko podrażnić się z tobą.” wZemną podraźnićsię ” zawołał Lamb u r n , »ty barania głowo. Pamiętay ie chooiażiesteśskopcony i zwalany bło­ tem , wyniosę cię na światło, i przeyrzę się w tobie i twoich domowych in ­ teresach iak w staiennćy latarni!” W tóy chwili krzyk wydany w przy­ ległym pokoiu przerwał ich rozmowę. »Na święty krzyż Abingdonu!» za­ wołał Foster, zapominaięc zprzestrachu o swoim protestantyzmie; iestem zgu­ biony na wieki!» To m ów iąc, puścił się z swym towarzyszem do poko-

(

8'/ >

iu, sk ą d glos d a ł się słyszeć. Lecz oby w ie d z ić ó co to był za glos, k t ó r y p r z e r ­ w ał ic h ro z m o w ę , p o tr z e b a t r o c h ę c o ­ fn ąć nasze pow ieść. P o w ie d z ie liśm y iuż, że F o s te r w y c h o ­ d z ą c z L a m b u r n e m d o książnicy, z o sta ­ w ił T re ss y lja n a w s ta r o d a w n e y s a li. J e g o c ie m n e o k o o d p r o w a d z a ło ich w z ro k ie m p o g a rd y , k tó r e y część p rz y y m o w a ł n a s ie b ie : że na i e d n ę n a w e t c h w ilę z a ­ b ra ł z nimi p o u fałą z najom ość. « T a c y to są to w a r z y s z e ,^ m ó w ił sam d o sie­ bie, ^ k tó r y c h m i p rzeznaczyła A m eliiol tw o ia p lo c h o ś ć n ie ro z m y ś ln a i o k r u t n a tw o ia n iesp ra w ied liw o ść. P o w o ła n y o d p rz v ia c ió ł do w yższych p r z e z n a c z e ń , g ardzić m u s z ę sa m s o b ą , i ściągać p o ­ g a rd ę d r u g ic h , zn iż a ią c się do t a k i e ­ go u p o d le n ia ; a w szystko to dla m i ­ ło śc i twoićy! L e c z n ie p r z e s ta n ę cię s z u k a ć , n ie g d y ś p r z e d m io c ie n a y czystszćy m iło ś c i, dziś żalu i g o r z k ic h łe z p rz y c z y n o .1 W y r w ę c ię z r ą k t w e ­ go zd ray cy , z a c h o w a m o d zguby, k t ó ­ r ą sa m a so b ie g o tu ie s z , w r ó c ę cię t w o ­ im ro d z ic o m , tw o ie m u Bogu! N ie u j -

r z ę cię wiechy g wia zdo iaśnieiąca p i ę ­ k n e m ś w i a tł e m na n i eb ie s k ie m skle) ie ni u, s k ą d d o b r ow ol n ie zstąpiłaś* ecz...... L e k k i szmór w p o k o i u p rz e rw a ł iego m ar z en ia . O b e y r z a ł s i ę , i zobaczył p i ę k n ą k o b i e t ę w boga tych s z a t a c h w c h o d z ą c ą boc zn ymi drzwiami .i p o ­ zn ał tę k t ó r z y szukał. Ulegając p i e r ­ w s z e m u p o p ę d o w i : zasłonił twarz k o ł ­ n i e r z e m od płaszcza, c h c ą c w t e n czas do p ić ro da ć się poznać, gdy będzie czas p o t e m u . Lecz m ło d a niewiasta, n i e m ia ła bo wi em w ięceiy nad lat ośmnaście, ni e pozwoliła m u się d łu go u k r y w a ć . L e k ­ k i m k r o k i e m przybiegła do n i e g o , i s w a ­ w o ln ie pociągaiąc za p ł as z c z, rzekła w e s o ł y m głosem: »Nie zwiedziesz m n ie mił y przyjacielu; kazawszy tak długo c z ek a ć na s ie bi e , chcesz jeszcze m a ­ s k o w a ć się p rze d em ną ? Oskarżo ny iesteś o z d r a d ę p r ze d t r y b u n a ł e m miłości: musiz s ta n ą ć osobiście i t łum acz yć sie a o d k r y t ą twarzą. Cóż masz na t w o i ę obronę? M ów , winieneś? czyliś ni e ­ wi nn y ? ”

f

( 89 ) »Niestety A m eliio !» rzekł T ressiljan melancbolicznym głosem, pozwalając s ię o d s ł o n i ć . B r z m i e n i e g ł o s u , a b a r d z i e y i es zc z e i e g o n i e s p o d z i e w a n a o b e ­ cność, zmieniła natychm iast s w o b o ­ d n ą w esołość m ło d ćy kobićty. O d s k o ­ c z ył a o k i l k a k r o k ó w , z b l a d ł a i a k ś m i e r ć , i zakryła twarz obiem a rękam i. T r e s ­ s il jan n i e m ó g ł słNie zagraźay mi w domu moim żadną przemocą! zawołała, cofaiąo się o kilka kroków, przerażona śmiałym wyrazem oka i całey iego postawy. »Nie zagraźay mi; bo mam środki o d ­ parcia przemocy!” »Lecz nie zechcesz zapewne, uży­ wać ich w tójr sprawie. Gdyby twoia w o k była nieprzymuszoną, nie obra­ łabyś tego stanu niewoli i upodlenia. Zostałaś związaną iakićmiś czarami, uwiedzioną podłym podstępem i za­ trzymaną zmuszonym ślubem; lecz tćmi słowy kruszę wszystkie więzy, któ rómi cię tutay k rępUi ą : w imie tw e ­ go zacnego i stroskanego oyca* rożkazuię ci iść za m ną!” x

(

95 )

T o mówiąc, zbliżył się i wyciągnął r ękę iak gdyby chciał ia przytrzymać; lecz ona wymknąwszy się, uskoczyła na bok i krzyknęła przeraźliwym gło­ sem , który sprowadził do pokoiu Fostera i iego przyiaciela Lamburna. »Do stu piorun ów !” zawołał pićrwszy wpadaiąc do pokoiu. »Co tu się d z ieie!” Po czóm zbliżaiąc się do młodey niewiasty, rzekł głosem środkuiącym między rozkazem a prośbą: »Po cóś tu przyszła pani, gdzie ci chodzić nie w olno? Idzie tu o śmierć i życie w tóy sprawie. T y przyiacielu ktokolwiek iesteś, wynoś się z te ­ go d o m u , póki móy sztylet nie po­ zna się z krwią twoią. Daley M ichał­ ku! przesadź przez kiy tego zuchwal­ ca.” «Nie! na m ą duszę, tego nie z ro ­ b i ę ! ” odpowiedział Lamburn.—»Ten Jegomość przyszedł tu ze mną i po­ dług moich zasad, może bydź z mo*óy strony zupełnie bespiecznym, do ­ póty przynaymnićy, póki drugi raźn ie

( 9s

)

zeydziemy sie z sobą. Wsze lak o mó y Kornwalski kamracie u c h o d ź w nogi, ieżeli nie chcesz bydź zapozwanym przed sędziego Halgaver i to pierwey, nim się D u d m a n z Harnheadem połą­ czy. (i) — »Precz podły g b u r z e [“ zawołałTressiljan. »Zegnam cię pani! twóy o j ­ ciec stoiący iuż nad grobem, nie przeżyie nowiny którą mu p r z y n i o s ę . " __ Gdy iuż odchodził, młoda niewiasta rzekła tonem omdlałym. »Tressiljanie, nie bądź tak p r ę d k i m !—Nie mów źle 0 mnie przed moim oycem! ” - ^Pięk ny ch dowiaduie się rzeczy! ” rzekł P o s te r , »proszę cię pani odeydź do swego p o k o iu , i day nam czas do na m ysł u, co ma m y począć w tym r a ­ zie. Nie ociągay się, ieszcze raz m o ­ wie! c »Nie masz mi nic do rozkazania.” »Jestto prawda; lecz iednak pr ze­ bacz pani moiey śmiałości, bo na krew 1 pazury, m e pomogą tu wymówki i grzeczne słówka! — Pani musisz odeyśó -----------------------------( i ) Umrą p r z y l ą d k i vy I W n a w a l i i .

C 97

)

do swego pokoiu. M ó y M i c h a ł k u , k i e d y c h c e s z m i e ć c zy st y z a r o b e k , w y ­ pędź z m o i e y z a g r o d y tego w ś c i b s k i e g o , a ia t y m c z a s e m u s p o k o i ę tę up o r n ą k o b i e t ę . D o b a d ź m i e c z a i za nim w tro p y ! “ ’’P r z e p ę d z ę ia g o za d zi es i ąt a g ó r ę » r z e k ł L a m b u r n ; »!e cz ż e b y m m i a ł poszturchnć człowieka z którym piłem dzis r a n o — t o s ię n i e z g a d z a z r n o i e m s u m i e n i e m . « T o m ó w i ą c w y s z e d ł z poJ.ymczasem I r e s s ilja n u d a ł s i ę , s k w a ­ pliwym krokiem naypierwszą' droży­ n ę , k t ó r ą s p o d z i ć w a ł się w y y ś ó z c i e ­ m n e g o l a s k u ; l ec z p o ś p i e c h i r o z t a r ­ g n i e n i e w p r o w a d z a ł y go w o b ł ę d t a k , z e z a m i a s t u d a n i a się u l i c ą prowadzą. c ą d o w s i , w p a d ł na i n n ą , k t ó r a p o długich z a k r ę t a c h przywiodła go do niewielkiey furtki w ykutey w m urze i w y c h o H z a c e y n a o t w a r t e po le. . P r e s s d j a n z a t r z y m a ł się c hw i l ę . O h o 17 fn'1 n m b ył o r z e cz ą , i a k ą d r o g ą w y y z t e g ° m i e y s c a o d n a w i a i a c e g o ty-

■Tom l.

'

5

le n i e m i ł y c h p r z y p o m n i e ń ; lecz f u r t ­ k a mogła bydź zamkniętą. »Muszę iednak spróbow ać, rzekł sarn d o s iebi e- » J ę d y n y s p o s ó b o c a ­ l e n i a t óy n i e s z c z ę ś l i w c y , a z a w s z e l ub e y d z i e w c z y n y , i e s t z o s t a w i o n y i ey o y c u w o d w o ł a n i u s ię d o z g w a ł c o n y c h praw kraiow ych. M uszę więc spie­ szy ć d o n i e g o z tein s m u t n ć m d o n i e s i e ­ niem. — “ T a k r o z m y ś l a i ą c z s o b ą , g d y się z b l i ­ żał do furtki i zastanaw iał nad s p o ­ s o b a m i i ey o t w o r z e n i a , l u b w y d r a p a n i a s ię p rz e z w i e r z c h , p o s t r z e g ł w z a m ­ ku klucz wsadzony z przeciwnóy s t r o ­ n y . — Za p o k r ę c e n i e m o d s k o c z y ł ry­ g i e l , o d e m k n ę ł y s ię d r z w i c z k i , i iaki ś m ę ż c z y z n a u w i n i et y w d t u g i p ł as z c z p o d r ó ż n y , z k a p e l u s z e m na g ł o w i e i spływ aiącem p ió re m , stanął przed nim o k i l k a k r o k ó w ’. :— O b a z a w o ł a l i r ó ­ w nym głosem gniewu i zadziwienia: i e d e n , Varney! d rug i, Tressiljan! »Go t u r o b i s z ? ff z a p y t a ł z g n i e w e m T. ressi ljana , g d y p r z e s z ł a p i ó r w s z a c h w i ­ la zadziwienia. nCo tu robisz, gdzie

( 99

)

twoia ob ec no ść ani oc z ek iw a na ani pożądana ? cc «Ćo ty tu robisz V a r n e i u ? « o d p o ­ wiedział I ressiljan. «Czy przychodzisz t r yu m fo w a ć z n i e w in no ś c i, kt ór a p i e r ­ wszy na łup wyd ał eś, iak sęp albo , GO pożóra iagnie k t ó r e m u pićrwey oczy wykłuł? Może chcesz o d e ­ br ać zasłużoną k a r ę z rak uczciwego c z łow iek a? D o o r e ź a ! broń s i e z d r a y co! cc — rv T o m ó w i ą c dobył pałasza; lecz Varn e y siągnął tylko d o rekoieści. ,>Nie porozumiałeś rzeczy, Tressiijanie! cc r ze kł do meg o; p r a w d a / z e wszystkie pozory przeciw ko m nie ś w i a d c z a ; lecz “ tnę się na wszystkie świętości: że Am eh ia Robs ar t nie cićrpi żadnóykrzyw d y o de n m i e . Z a l b y mi b y ł o w tev sprawie pod ni eść r ęk ę na c ieb ie; bo wiesz dobrze: że u m ie m w ł a d a ć orezem. cc »Ju* to ni e raz słyszałem: lecz ch ciał­ bym ażebyś do wi ód ł tego, nie sło w e m lecz rzecz.cą samą.cc »Jak p r ę d k o tak, służę W a sz m oś ci , 5 -

'

'

*

a s p o d z i e w a m s ię ź e m n i e n i e z a w i e ­ d z i e m o l a s z a b la . ,, I w y c i ą g a i ą c o r ę ż p r a w a r ę k a , n a r z u c i ł p ł aszc z na l e w e ra m ie i n a ta r ł na Tressiljana z taką m o c ą , iż z d a w a ł o s ię z r a z u , że b ę ­ d z i e m i a ł n a d n i m p r z e w a g ą ; lecz to. d ł u g o n i e t r w a ł o , bo T r e s s i l j a n z s e r ­ cem pałaiąeem chęcią zemsty, łączył ok o i ręk ę w p ra w n e do boiu. Var n e y c z u l ą c się b v d ź n a w z a i e m m o c n o p r z y c i ś n i o n y m , c h c i a ł k o r z y s t a ć z prz em a g a i ą c e y siły ł i z y c z n e y , i zew r z e ć się ze swoim przeciwnikiem . W tym c e ­ l u t a k i c h d o b i e r a ł o b r o t ó w : źe n a k o n i e c m i e c z T r e s s i l j a n a z a p l a t a ł się vr p ł a s z c z s p a d a i ą c y z l e w e g o r a m i e ­ n i a , i n i m go m ó g ł z t a m t ą d w y d o ­ b y ć , V a r n e y s c z e p i ł s ię ze s w o i m w r o g i e m , a c h w y t a i ą c pał as z, g o t o w a ł si e d o zadania, o s t a t n i e g o c io s u . L e c z T r e s s i l j a n mi ał s i ę na o s t ro ż n o ś c i . ' w y ­ ciągnąwszy drugą r ę k ą sztylet, odbił nim wymierzone pchnięcie, któreby z a p e w n e z a k o ń c z y ł o w a l k ę ; a w c ią g u n a s t ę p n e g o p a s s o w a n i a , o k a z a n a przez, n i e g o z r ę c z n o ś ć , p o t w i e r d z a ł a p owz lę -

C

‘Ol

)

t e o n i m r o z u m i e n i e że b y ł r o d e m z K o r n v al i ii ; b o m i e s z k a ń c y t e y p r o w i n c y i t a k sa biegli w s ze r mi e r s t w - i e ; ż e g d y ­ by o d ż y ł y i g r z y s k a s t a r o ż y t r i o ś c i , ino g l iby w y z y w a ć w s z r a n k i cała E u r o p ę . V a r n e y z a i ę t y w y k o n a n i e m źl e w y r a ­ c h o w a n e g o z a m i a r u , tak g w a łto w n ie r z u c o n y z os t a ł o z i e m i ę ; że m u z r a k p a ł a s z na k i l k a k r o k ó w w y s k o c z y ł , i n i m z d o ł a ł p o w i t a ć z u p a d k u , iuż nieprzyiaciel n astęp o w ał m u noga na gardło.— b“ » W s k a ż m i n a t y c h m i a s t ś r o d k i uw o l n i e n i a ofi ar y t w e y z d r a d y , “ r z e k ł I ressiljan , « a l b o ź e g n a y się z t ć m s ł o ń ­ c e m , k t ó re cię po raz ostatni o ś w ie­ ca. “ G dy V arney z przestrachu lub za­ jadłości , nie m o gąc słow a w y m ó w i ć , d o b y w a ł sił o s t a t n i c h a b y p o w s t a ł n a n o g i , i ego p r z e c i w n i k p o d n i ó s ł o r ę ż c h c ą c w y k o n a ć p o g r ó ż k ę ; l ecz w y m i e ­ r z o n y cios z a t r z y m a ł z t y ł u M i c h a ł L a m b u r n , k t ó r y usłyszawszy szczęk orę ża, ■w s a m cz as p r z y b y ł dl a o c a l e n i a życ ia Yarneiowi.

(

*02

)

>:>Hola , hola k a m r a c i e ! cc zawołał L a m b u r n , »dos yć tego na ied en dz ień , a m oż e i n a d t o ; s c how ay s wó y rożen i c h o d ź sk a de ś m y przyszli. Czarny n i ed ź w ie dź ryczy za nami.cc -— wPrecz po cz war o !cc zawołał Tressilj nn, w y dz ie rają c się z r ąk L a m b u r n a , >>śmieszże s taw ać między m n ą a m o i m nieprzyjacielem ? cc i>Poczw aro? ’’ powt ór zył L a m b u r n ; 3>pomszczę się za to słówk o z i m n e m że la z e m , skoro w kw a r c ie k a n a r u ut o p ie p a m ię ć kufla k tó ry ś m y rano p o ­ sp ołu wysuszyli. T y m c z a s e m po dn ieś się w a s z e ć , tylko r ó w n e m i n o g a m i , — iest nas d w ó c h na i e d n e g o . V a r n ć y ko rzystaiąc ze zręczności , p o d n i ó s ł wyt rącony o r ę ż , a Tressiljan, p r z e k o n a ł się: źe byłoby sz aleństwem p o p i e r a ć n i e r ó w n ą walkę. W yi aw szy z kieszeni d wa c z er w o n e z ł o t e , rzucił ie w oc z y L a m b u r n o w i , mó wiąc: c cM a sz ł ot rz e z ap łatę za ranióyszą u s łu g ę , że ­ byś nie powi ed ział żem ci ni e zapłacił za pr ze w od n ic tw o . Byway z d ró w Varneiu , s p o tk a m y się k i e d y ś , gdzie n a m

"

t

(

io3-

)

n ik t Rie p r z e s z k o d z i . « rI ’o m ó w i ąc , wyszedł ot wa rtą lurt ką . V a r n e y z d a ­ wał sie nie mióć c h ę c i , a m oże i s i ­ ły do ścigania uc ho dz ąc e go nieprz y­ jaciela ;'bo go m o c n o przygłuszył g wa ł­ t o w n y up a d e k . Spóyrzał tylko za nim * za pytał L a m h u r n a : »czy iesteś przy­ jacielem Fost era ?« ^Przy jac ielem do grobowóy d e s k i !« odpo wie dz iał Michał. » W e ź ten p ie n ią d z, i idź z daleka za tym J e g o m o ś c ia ; pamiętay w yp a ­ trzyć do br ze gdzie się o b r ó c i , gdzie z a tr z y m a , i donieś mi o wszystkiem. T y l k o cicho i o s tr o ż n ie , iezeli ci ży­ cie m iłe .« >»Rozumiem,Tak iest, n a r z u c a c i e mi p si e z a t r u ­ d n i e n i a , i n a g r a d z a c i e po p s i e m u . —■ S a m wy b r a ł e ś s o b i e n a y p i ę k n i e y s z e m a ­ jętności składaiace niegdyś Abigdońskie o p a c tw o , a m nie wypuściłeś tyl­ ko licne dom isko, k t ó r e o d e b r a ć m o ­ żesz k i e d y ci s ię p o d o b a . » » W i ć m d o c z e g o z m i e r z a s z ,35 o d p o ­ wiedział V a rn ey ;» chciałbyś dzierża­ wę z a m i e n i ć na w i e c z y s t a wł a s n o ś ć . M o ż e t o n a s t a p i ć z c z a s e m ieżeli p o -1 ł o ży sz z n a m i e n i t s z e z a s łu g i . N i e m o ­ żna p o d o b n o n a b y ć p r a w a d o t a k wiel-

(

1»7 )

ko rz yś ci o d s t ą p i e n i e m k i l k u p o k o 10vv t e g o s t a r e g o g m a c h u , na k l a t k ę dla P apugi M i l o r d a , ani z a m y k a n i e m d r z w i 1 okien ażeby z n ić y nie w y b i e g ł a . — P a m i ę t a y ! że d o c h ó d r o c z n y z d z i e s i ę ­ c i n a m i t e go f o l w a r k u n i e l iczą c w to l as u, wyno si 79. f u n t ó w , 5. s z y l l i n g ó w , o- p e a n ó w i p ó l . M i ć y ż e p r z e c i e s u ­ m i e n i e A n t o n i , i przyz-nay, ż e p o ­ trzeba wyświadczyć iakąś ważna i t a ­ j e m n a u s l ó g ę , by s t a ć się g o d n y m t a k " ' i e l k i c h k or z y ś c i . A t e r a z k a ż p r z y y ś ć s w e m u s ł u ż ą c e m u i ś c i ą g n ą ć mi b ó t y . ^ s p r a s z a m się d o c i e b i e na o b j a d 1 s z k l a n k ę d o b r e g o w i na ; p o t e m o d ­ wiedzę tę p ięk na i wesoła s i k o r k ę ! » P o t e y r o z m o w i e rozłączy li się, a o p o 11d n i u zeszli s ię z n o w u na o b j a d . V a r n e y w y t w o r n i e u b r a n y , iak d w o r z a n i n owego cz asu; sam n aw et Foster w y. s t ą p i ł n i ec o o c h ę d o ż n i e y , o t yl e w y ł a ­ d n i a ł , o ile u b i ó r p o p r a w i ć m o ż e s zpe tnosc twarzy i odrażaiące weyrzenie. «Czyl iś u p r z ą t n ą ł i u s t r o i ł p o k o i e VV(-“ w s c l i o d u i e m s k r z y d l e : a b y się m o -

(

xi8

)

gły p o d o b a ć n a s ze m u panu? z a py ta ł Var ne y wc ho dz ą c eg o Fostera. »Sam k r ó l m ó g łb y w n i s h o d p r a w ić g o d y w e s e ln e , odp owi ed zia ł F o s t e r ; a łe g d y b y ś ydedział iak nasza Amy stapa po nich z p a r t e s u , iak chodzi n a d ę ­ ta? rzek łb yś : że to k r ó l o w a Shba.cc « T e m lepiey dla nas;cc rzek ł V a r ­ n e y ; bo ^ po w in ni ś m y z a k ła d a ć nasze szczęście na dogo dzen iu iey u p o d o b a ­ niom,» uJeżeli t a k , to s ta w ia m y za mk i n a lodzie; bo przypuściwszy że kiedyś p o ­ dzielać będzie na dw o rz e wszystkie zaszczyty swoiego m ęż a , czy myślisz że 'w ten czas spóyrzy na tego co \a dziś trzyma z a m k n i ę t a iak g a s ie nn ic e , kt ó ra czem predzey c hc ia ła by zostać m a l o w a n y m m o ty lk iem i latać s w o ­ b o d n i e po dw o rs ki c h og ro da c h? » »Nie lękay się ićy n i e u k o n t e n to w a ni a ; p r z e k o n a m ia, że wszystko coś cz yn ił, m ia ło na celu d o b ro M ilo rd a r ó w n i e iak ióy własna s p o k o y n o ś ć ; » gdy wylćzie ze s k o r u p y i o swoiey

(

IJ9

)

» o c y chodzić pocznie, przyznać musi m y wy kl uhs mi iey wielkość « «Ostrożnie Var ne iu, możesz sie zaWiesc s z k a r a d n i e ! Dziś rano pr zy ie ła c ie nayoz.ebley i z d a i e s i ę : że iak na m n ie

ÓkteLi”,

‘e rów,,ie

Si’°e|sda

"Mylisz się Posterze, łączą ia ze m n a nayscisłeysze zwią zki, iako z pośredni*Kiem miłości i naygłównieyszą sprez}ną iey teraźnieyszego wyniesienia, ivtoz wydarł p a n n ę Robsart z ni zki eeo przeznaczenia, nieznaną lud ziom i ś w i a ­ t u , c ó r k ę p o d u p a d łe g o szlachcica , n a ­ rzeczoną tego głupca E d m u n d a TressiJJana/ Rto iey usłał drogę do w y s o k i e ­ go zaszczytu n a yś wietni'eyszych w kraiu, a może wc a łe y E u r o p ie g od no ś c i? — Ja to byłem pierwszym do tego nowoą e t u , Ia piór wszy in sprawcą. J a , iak ci m z m e raz mó wiłem , s p ro w a d zi łe m ich w jedno imć.ysoe? stałem na warcie p o d laiern , gdy M ilo rd po lo w a ł n a zw ie ­ rzynę. Mnie po dzis dzień złorzeczy ■a a iey r o d z i n a , iako towarzyszowi Ucieczki; i gd y b y m ^teraz zn a y d o w a ł

mmrn (

120

)

się w tamtyc h stronach, m usi ałb ym nie z ho lle nde rsk ieg o płótna nosić koszulę, Jekaiąc sie, ażeby hiszpańskie żelazo nie poznało się z moiemi piersiami! — K t o nosił listv od j ed ne go do d r u g i e ­ go? Kto zabawiał starego szlachcicą i Tr ess ilj an a? Kto ułożył plan u c i e ­ czki? J a m to wszystko sprawił. Ja z e r ­ w a ł e m s k ro m n y Iii o łe k , kwitn ący na poziomey dolinie nieznanćrni w dz ię ka ­ mi i z a tk n ą łe m za naypysznieyszą c z a ­ p k ę w całey Brytanii.» » T o p r a w d a , odpowiedział F os ter ;« lecz ona sadzi: że gdyby zależało od ciebie, tak lek ko przypiąłbyś ten k w i a ­ tuszek, że pićrwszy powdew z m i e n n e ­ go wiatru namiętności, z d m u c h n ą ł b y na ziemię biedny iiio łek.» ^ P o w in n a z w a ż y ć ,» r ze kł V a r n e y z uśmióchem : n i e bę dą c wie rnym słu­ gą M ilo rd a, nie mo głe m zrazu dla w a ­ żnych przyczyn do r ad z a ć m a ł ż e ń s t w a ; lecz teraz zezwalam na n i e , gdym się pr ze ko na ł że nie iest s p ok oy ną bez t e ­ go, co ty Antoni nazywasz s a k r a m e n ­ t e m , czy ceremoniia. »Ma

C

121

)

*>Ma ieszęzeinny pow ód gniewu prze­ ciw tobie pa ni e Varneiu; a mówię ci to dla tego, ażebyś miał się na ostrożno­ ści. Nie c hc e ona ukrywać swego prze­ pychu pod ta lichą strzechą, lecz pra­ gnie błyszczćc na dworze, hrabina m i e ­ dzy hrabinami.” »I bardzo słusznie, bardzo natural­ nie .— Co mi do t e g o P Niech sobie bł y­ szczy przez szkło lub przez kryształ, lak się podoba naszemu milordowi; nie mam nic przeciw temu.’’ »Jey się zdaie że ty kieruiesz ta łódk ą i podług upodobania popchnąć lub zatrzymać możesz. T o zam­ knięcie przed światem w tym odlud­ nym zakącie przypisuie twoim radóm taiemnyni, któremi zasilasz milorda, J niemu ścisłemu dopełnianiu p o w ie ­ rzonych mi poleceń: stąd wnoszę, że nas tak kocha obudwóch, iak skaza­ ny na smierc kocha swego sędziego, lub dozorcę wiezienia.” >->A. iednak radziłbym iey, żeby nas jepióy kochała, kiedy chce wyiśó pręd­ ko z tey ciemnicy. Jeżeli dla ważnych Torn I ,

g

(

*22

)

przyczyn rad z iłe m pr ze c h o w y w a ć ią czas nieiaki w t e m ustro ni u, m og ę t e ­ raz niem nie y dła wa żn yc h przyczyn r adami m em i wynieść ią na naywyższy sto pi eń godności. Lecz za ym ui ąc t a k Blizkie mieysce przy osobie milorda-, był bym chyba g ł u p i , gdybym za nią ie d n o sło w ko p r z e m ó w i ł : wi e dz ąc , że iest moią nieprzyiaciółką. D a y iśy to do z ro zu m ien ia przy z da rzo ne y s p o ­ s o b n o ś c i ; ia z moiey str on y niczego nie z a n ie d b a m , co ci z ap ew ni ć m oże d o b r e u niey rozum ienie . Po m ag ay m y sobie nawzaiemt ręka r ę k ę myie, noga no g ę p o d p i e r a ; iest przysłowie iedn o na cały świat. Nie c h zna s w o ­ ich przyiaciót i ni ec h iey tayno nie b ę dz ie : że ciż sami mogą zostać iey g ł ów ne m i nieprzyjaciółmi. Tymcza­ sem miey na nią pilne oko; lecz o k a zuy całą p o w i e rz c h o w n ą grzeczność i powolność, na iakie tylko z d o b y d ź się może twoia cier pka natura. W y b o r ­ na to rzecz, ten wzrok ponury i g r u ­ by obyczay: powinieneś dzięk ow ać p a ­ nu Bogu, że cię obda rzył takiemi przy-:

(

123

)

knotami; bo gdy idzie o wykonanie jaK.iego surowego wyroku, tak go wyonywasz, iak gdyby wypływał z two,y paturalney srogości, nie zaś był s s u t u e m taiemnych rozka zó w: a tak są zi nieboga, że milord o niczem nie W’e, co się tu z nią dzieie. Słyszysz? — tos stuka do drzwi. Wyyrzyy przez okno i nikogo niepuszczay. — Nieterazto przerywać nasze rozmowy!” jS t t o t e n s a m , o którym mówiliśmy przed obiadem,” rzek ł Foster wygląd a­ jąc przez ok no : »iestto Michał Lam» W p u ś ć g o , wpuść! — Przynosi nam zapewne wiadomość o Tressiljanie.— viele na tćm zależy, ażebyśmy wiedziel?$° naymnićyszych obrotach. — vvpusc go mów ię; lecz nie pro wa dź go tu: przyydę do was natychmiast do D i Dl io t ek i. "

Foster wyszedł z po k oi u , a dw o r ak ostawszy sam ieden zatopiony w głeokiem zamyśleniu, przeszedł sie kilka razy p 0 pokoiu z założonemi rekami i

6

*

(

124

)

zaczął n a k o n ie c w y n u rz a ć w e zb ran e my śl i p r z e r y w a n ć m i s ł o w y , k t ó r e ś m y ' t u r oz szer zy li i p o w i ą z a l i t y m k o ń c e m , aby iego m o n olo g u czynić zro zu m ia­ ły m dla czytelników. » R z ę c z n a d t o i as n a! ” r z e kł , z a t r z y m u ­ j ą c s ię z n a g ł a i o p i e r a i ą c p r a w ą r ę k ę n a k r z eś l e. » T e n s t a r y g ł u p i e c z g ł ę ­ bił p o w o d y m o i c h b o i a ź n i , k t ó r y c h n ie m o g ł e m utaić p r z e d n i m . Nie k ocha m ię . J a k ż e b y ł e m n i e r o z s ą d n y ! P r z e ­ m a w ia łe m do niey w m oiem im ie n iu , gdy ro z tro p n o ś ć nakazyw ała bydź ty l­ ko wiernym w y k o n a w cą p oleceń m i lo r ­ da! T e n b ł ąd f a t a l n y d ó t e go m i ę p r z y ­ w i ó d ł : ż e t e r a z u l e g a ć i ćy m u s z ę w e w szystkióm , chociaż każdy rozsądny c z ł o w i e k o t o n a y p i ó r w e y s t a r a ć s ię p o w i n i e n , aby ia k n a y m n i e y zależał o d w y m y słó w p ięk ny ch c ó r e k Ewy. O d ­ k ą d m o i a p o l i t y k a t a k s ię n i e b e s j ń e cznie pośliznęła, nie mogę patrz eć na n i ą bez u c z u ć b o i a ź n i , n i e n a w i ś c i i p r z y ­ w i ą z a n i a t a k d z i w n i e z sojją p o ł ą c z o ­ n y c h , że g d y b y w y b ó r oderr.r;' • al eżał ,

c

125

)

n ie w ie m , c z y b y m ią s tra c ić , czy o c a lić w o la ł. L e c z n ie w y j d z i e stad na k r o k , ' p ó k i . n ie z a p e w n ię się na‘ i a k i e y s to ­ p ie zostaią nasze s to s u n k i. In te r e s M i ­ l o r d a , a zatem m ó y w ła s n y (bo za iego u p a d k ie m i ia upaść m u s z ę ), w y ­ m aga by u k r y w a ć p r z e d ś w ia te m to ta ie m n e m a łż e ń s tw o . Ia z m o ić y s t r o ­ n y n ie będę ta k n ie ro z s ą d n y , a b y m ię w łasną rę k ą p r o w a d z ił na k r z e s ło , z k t ó r e g o m a m i n a s tą p ić na g a rd ło ! — M usz ę ią p r z y w ią z a ć d o siebie, czy to w ę z łe m m i ł o ś c i , czy b o ia ź n i: a k to w i e , m o że ieszcze s k o s z tu ię s ło d k ić y z e m s ty za przeszłe w z g a r d y ] T o b y b y ­ ło p r a w d z iw ie a r c y d z ie łe m d w o r s k ie y s z tu k i! T r z e b a p rz e d e w s z y s tk ie m o to sie postarać, a b y zostać ić y p o r a d n ik ie m . -Niechno raz ie d e n p o w ie r z y m i ia k a t a i e m n ic ę , c h o ć b y t y l k o szło o w y d a r ­ c ie m a k o lą g w ie g o g n ia z d a , a w tenczas i u ż iestes m o ią , p ię k n a lir a b ia n e c z k o !” P rz e s z e d ł się z n o w u k i l k a ra z y n ic do sie b ie n ie m ó w i ą c , s ta n ą ł — n a la ł pun a r w i n a , w y p i ł i ak g d y b y c h c ia ł u-

(

126

)

ła g od zić jątrzące się namiętności i zatłu m ić wewnętrzne poruszenia — i w y­ szed ł z p o k o iu , m ów iąc: » teraz n a ­ bierzmy k am ienn ego serca i w ytarte­ go czoła!’’

C I27 )

PvOZDZIAL

VI.

P i t a ziem ia \r y czyste letniego w i e c z o r a , T ę s k n y k s i ę ż y c p o s r e b r z a ! niebo lazurowe, I z a z i e r a ł c ie k a w ie w g m a c h y P l a s - K u m n o r a I rzez ł ^ k i r o z ł o ż y s t e i c i c h a d ą b r o w ę . M ic k le .

'-'ztćry pokoieznaydu>ące się we wschodniem skrzydle czworobocznego gma­ ch u K u m n o r -p/ace, zostały przyozdo­ bione z nadzwyczaynym przepychem, na kilka ^ni przed chwila w którey umiescilismy początek naszóy powieści. Rzemieślnicy przysłani z Londynu, k t ó ­ rym nie wolno było wychodzić przed zakończeniem roboty, podnieśli z g r u ­ zów gmach opustoszały zakonney lundacyi i całćy wschodnićy stronie nada­ li postać królewskiego mieszkania. T o wszystko wykonano pod zasłona niedocieczoney skrytości i robotnicy’przy­ chodzili nocą i nocą schodzili z robo-

(

128

)

ty , a p r ó c z tego in n e o b m y ś lo n o ś r o d ­ k i , m o gące o d w r ó c i ć n a tr ę tn ą c ie k a ­ w o ś ć m ie s z k a ń c ó w od śledzenia p r z y ­ cz y n z m ia n y zaszłóy w m ie s z k a n iu A n ­ to n ie g o F o ste ra , n ie g d y ś u b o g ie g o , dziś bo g a te g o sąsiada. J a k o ż , t a k d o b rz e d o c h o w a n o żądapey t a ie m n ic y , iż n ic n ie w y s z ło p o m ię d z y l u d z i , o p r ó c z k i l k u p ł o n n y c h i n ie p e w n y c h w ie ś c i, k t ó r y c h s łu c h a n o i p o w ta r z a n o , lu b ó n i k t n ie b y ł p e w n y m czy b y ł y p r a w ­ d z iw e czy zm y ś lo n e . W ie c z o re m , o k tó r y m tu m o w a , n o ­ w o i b o g a to p r z y o z d o b io n e p o k o i e , p o ra ź p ie r w s z y o ś w ie c o n o rzęsistem ś w i a t ł e m , k t ó r e b y m ożna b y ło w id z ie ć o k i l k a m i l do k o ł a , g d y b y z a k r a t o ­ w a n e o k n a , z n a d w o r u o p a tr z o n e deb o w ć m i o k ie n n ic a m i, ze śro d k a z a k r y ­ te a x a m it n ó m i z a s ło n a m i, p r z e p u ś c ić m o g ł y c h o ć ie d e n p r o m y k ro z la n e y w e w n ąc tr z ś w ia tło ś c i. C z tć r y b y ło g łó w n ie y s z y c h p o k o ió w , ia k o ś m y iu ż w y ż e y n a d m i e n i li , p o łą c z o -, n y c h z sobą w y s o k ić m i p o d w o i a m i . — W e y ś c i e d o n i c h b y ło po s z e r o k ic h sch o -

(

ia9

)

d ach p rzety k ający ch do drzwi przedp o k o iu , mającego postać krużganka, g d z i e p r z e d laty o p a t z w o ł y w a ł c z a s e m radę duchowna. Teraz ścianytęy k o m ­ n a t y w y ł o ż o n e b ył y t w ą r d e m d r z e w e m ciem nego koloru, które, iak m ów iono: s p ro w a d z o n e było z Indyi z a c h o d n i c h , a o b r a b i a n e i w y g ł a d z a n e wr L o n d y n i e . C i e m n y k o l o r d r z e w a , w y r a ź n i ć y ieszc z e w y d a w a ł s i ę przy n i e z l i c z o n e m m n ó stvvie ś w i a t e ł p a ł a j ą c y c h z e s r e b r n y c h ś w i e c z n i k ó w , i p r z y s ze ści u o b r a z a c h W ykończonych ręką naysław nieyszych m istrzów ow ego wieku i o p ra w n y ch w b o g a t e r a m y . W n i ż s z y m k o ń c u stał d ę ­ b o w y s t o l i k , p r z e z n a c z o n y dl a t y c h , c o c h c i e l i z a b a w i ć s ię w g r e s h o v e lb o a r cl, b ę d ą c ą p o d ó w c z a s w p o w s z e ­ c h n y m u ż y c i u ; z dru.giey s t r o n y w z n o ­ s iła s i ę g a l e r j i a dla m u z y k ó w i m i n s t r e ł ó w , którzy mogli bydź p rz y w o ła n i, by^ d o d a l i w ię ks z ey1 w s p a n i a ł o ś c i l u b u c i e c h y w i e c z o r n ć y zabawde. Z p r z e d p o k o i u w c h o d z i ł o się d o i z ­ b y i a d a l n e y , ni e b a r d z o o b s z e r n e y , l ecz m.o gą cćy z a ć m i ć o c z y p r z y c h o d n i ó w

blaski em okazałości i p r ze py c h e m zna ydu iąc ych się w nióy sprzęto w. Ścia­ ny nie da w n o gołe i o k o p c o n e , wy ­ bite były b ł ęki tny m a x a m ite m ze srób r n e m i s z la ka m i; h e b a n o w e krzesła o z d o b io n e piękną rzeźbą, miały na so­ bie m a t e r a c e pow le czo ne m at e ry i a te*goż co i obicie k o l o r u ; a zamiast s r e ­ b r n y c h św ie czn ik ów oświecających p r z e d p o k ó y , wisiał p o ś ro d k u o g r o m ­ ny ka ga n ie c z tegoż samego kruszcu. Na podłodze, rozesł any był hiszpa ńs ki k o b i e r z e c , na k t ó r y m wyszywane k w i a ­ ty i o w o c e w tak żywych i n a tu r a ln y c h iaśniały k o l o r a c h : że nie śmiałbyś s tą ­ pić nogą na tak m ist ern ą i w y t w o r n ą robo tę. Stół z angielskiey dębiny, stał iuż z ak ryt y na ycienszym o b r u s e m ; na b o k u wida ć było o g r o m n ą szaf ę, m o , gacą się przenosić z mieysca na mieys c e , a w nióy ustawione rzę de m s re­ bra stołowe i na yp rzednieysze p o r c e ­ lany. Na ś ro d k u sto łu stała solniczka włoskióy r o b o ty , piękna i okazała sztu­ ka sróbrna, wysoka na d w i e s t o p y , wy ­ rażająca olbrzyma B r i a r e ia , k t ó r y za

p o m o c ą stu ra k s ró b rn y c h , ro z d a w a ł g o ś c i o m r o z m a i t e p r z y p r a w y dl a n a d a ­ nia delikatnióyszego s m ak u p o tra w o m . Z j a d a l ń ć y i zb y o t w i e r a ł y s ię drzw'i d o ba w ia l n e g o p o k o i u . T u p o ś c i a n a c h wisiały p ięk n e k o b i e r c e w y ob rażaiące u pade k F a e to n a , k tórych dostarczały r ę k o d z i e l n i e F l a n d r y i n a y w i ę c e y za ie te p odów czas mitologii prz ed m io ta m i. G ł ó w n a o z d o b ą t ey k o m n a t y b y ł o k r z e ­ s ł o , n a k s z t a ł t t r o n u na k i l ka s t o p n i n a d p o d ł o g ę w y n i e s i o n e i t ak s z e r o k i e , że na niem dw ie osoby w y g o d n ie p o ­ m i e ś c i ć s ię m o g ł y . B a l d a c h i m r o z p i ę ­ ty nad krzesłem, p o boczne zasłony, W e zg ł ow i a, s a m e n a w e t s t o p n i e , p o w l e ­ czone były k a r m a z y n o w y m ax am item , p r z e t y k a n y m k o s z t o w n y m i p e r ł a m i . Na wierzchołku baldachimu umieszczono dwie korony, iednę hrabiego, druga h r a b i n y . Sofy p o k r y t e a x a m i t e m , w e ­ zgłowia u ło ż o n e gustem w s ch o d n im i o z d o b i o n e a r a b e s k a m i i gł ą w y s z y w a n y ­ mi za stę po w ały m ieysce krzeseł; tu także znay do w ały się narzędzia m u z y ­ c z n e , k r o s i e n k a i i n n e Sprzęty s ł u żą -

I

ce do rozrywki kobiet. Op rócz mnióyszych świateł, cztery duże pochodnie z białego wosku, oświócały ten pokóy. Na ten koniec przeznaczono cztery k a ­ mienne posagi, wyobrażaiące czterech uzbroionycli Murzynów. Każdy z nich trzymał w prawey ręce pochodnia, ■w lewey srebrny puklerz dobrze wygła­ dzony, któr y znayduiac się między pier­ siami rycerza a pochodnią, odbiiał świa­ tło iak kryształowe zwierciadło. Sypialny pokóy należący do składu te ­ go w spaniałego mieszkania,lubo nie miał tyle przepychu, zawierał iednak równie iak poprzedzaiące, wiele kosztownych sprzętów. Dwie lampy sróbrne n a p e ł­ nione wonna oliwą, rozlewały po tóm cichem ustroniu zapach przyiemny i blade drżące światło, podobne do wie­ czornego zmroku. Po podłodze, r o z ­ rzucone były tak grube a'razem mi ęk­ kie kobierce, źe nie usłyszałbyś naycięższego stąpienia; a łóżko wysoko miękkim pu chem wysłane, przykry­ wała pościel biała iak wełna iagniąt, z któróy była utkaną. Na firankach z

bł ęk itn e g o a x a m i tu bramkowanych do koła k a r m a z y n o w y m i e d w a b ie m p r z e ­ pl ata n y m po połowie ze z ł o t e m , wy ­ szyte były miłostki K u p i d y n a i P s y ­ che. Na go to wa ln i stało w e ne c k ie zwierciadło w s reb rn yc h r a m a c h fili­ g r a n o w y c h , a o b o k niego złoty k u b e k z napo ien j, iakiego po dó wc za s na n oc używano. Sztylet i para pistoletów op r a w n e w złoto leżały w g ł o w a c h , bardz iey dla zwyczaiu, aniżeli ob awy iakiego niebespieczeństwa. Nie m o ­ ż em y i tego p o m i n ą ć , co czyni zasz ­ czyt obyczaióm ta m te g o w i e k u : że w niewielkiey fram udze oś wi eco ne y l a m ­ p ą , stał h e b a n o w y o ł t a r z y k , a przed nim leżały dwie poduszki po wl e c zo ne a xa mi tem o d p o w i e d n im w kolorze fi­ r a n k o m rozwieszonym n a d ł óżk ie m. Było to m ie ys c e, gdzie niegdyś opa t o d m a w i a ł pa c ie rz e ; lecz teraz zdjęto z ołtarza krucyfix a n a to m ia s t p o ł o ­ żono dwie xiegi do nab oż eńs twa b o ­ gato o p r a w n e i w-ykładane sreb rn emi blaszkami. Z sypialnego po koi u (gdzie nic nie prze ry wał o głębo kie y ciszy,

chyba czasem szelest w iatró w sz u m ią ­ cych w w ie rz c h o łk a c h stuletnic h d ę ­ b ó w ; gdzie sam Morfeusz chciałby kosztow aćsłodkiego spoczynku),łączy­ ł y s ię d w i e u b i e r a l n i e czyli g a r d e r o ­ by, ró w n i e wspaniale p rz y o zd o b io n e i a k p o p r z e d z a j ą c e p o k o i e . Z o s t a i e ies z c z e d o p o w i e d z e n i a : że c z e ś ć p r z y ­ ległego skrzydła zayniowały k u c h n i e , o fi cyn y i p o m i e s z k a n i a d w o r z a n t a k w ielkiego p a n a , co kazał poczynić te wszystkie przygotowania. B ogi ni d l a k t ó r e y p r z y o z d o b i o n o t ę ś w i ą t y n i ę , b ył a g o d n ą ł o ż o n y c h t r u ­ dó w i kosztó w . Siedziała w o statn im p o k o i u , p r z y p a t r u j ą c się u r a d o w a n e m okiem naturalney i niewinney p ró ż n o ­ ści w s p a n i a ł e m u p r z e p y c h o w i , k t ó r y n a i ćy Cześć s t w o r z o n o . Bo g d y i^y p o b y t w K u m n o r p l a c e był g ł ó w n ą p rzyczyną taiem nicy za k ry w a ią rć y te p rz y g o to w a n ia , m iano więc sta ra n ie : by przed z u p e łn ó m ich u k o ń c z e n ie m n i c n i e w i e d z i a ł a c o s ię r o b i ł o w t e y części s t a r e g o g m a c h u " i a n i m o g ł a postrzedz żadnego z rzem ieślników pra-

(

i35

)

cuiących nad o d n o w i e n i e m w s c h o d n i e ­ go s k r z y d ł a . D z i ś d o p i e r o n a d w i e ­ czór, w prow adzoną została do p o k o ­ jów, iak ich nigdy ieszcze nie w idzia­ ł a , a t a k r ó ż n y c h o d i n n y c h cz ęś ci s pus t o s z a ł e g o g m a c h u : że w p o r ó w n a n i u z d a ł y s ię i ey z a c z a r o w a n y m p a ł a c e m . Gdy oglądała wspaniałe komnaty, p o ­ d o b n ą b y ł a do w i e y s k i e y d z i e w c z y n y , c o n i e p o s i a d a s ię z r a d o ś c i w i d z ą c s ię z na gł a o t o c z o n ą ś w i e t n ą o k a z a ł o ­ ścią, d o i a k i e y n i g d y p o d n i e ś ć się n i e ś m i a ł y i ey n a y z u c h w a l s z e ż yc z e n i a ; l e c z r a z e m o d z y w a ł y s ię w n i e y u c z u c i a t k l i w e g o s e r c a , c o w i ć dolarze iż t o w s z y s t k o i e st d z i e ł e m m i ł o ś c i , w ie lkiey sprawczyni c u d ó w i om am ień. H r a b i n a ( b o n a t a k i s t o p i e ń wry n i ó s ł 3ą t a i e m n y , l e c z u r o c z y s t y zw i ą z e k m a ł ­ żeński z nayzn am ienitszy m i n a y b o ­ gatszym l o rd e m angielskim ), biegała p r z e z n i e i a k i cz as z p o k o i u d o p o k o i u , d z i w u i ą c s ię w y t w o r n e m u s m a k o ­ wi s w e g o m a ł ż o n k a i tern b a r d z i e y u n o s z ą c s ię w p o d z i w i e n i u i d u m i e : że w s z y s t k o n a c o k o l w i e k s p ó y r z a ł a ,

C

136

)

było d o w o d e m tkliwego przywiązania i g o r liw y c h iego chęci. » J a k piękne te obicia! iak n aturalne m alowidła! z d a ią się w a lcz y ć ,z ż y c ie m ! — J a k o k a ­ zale te s r e b r n e naczynia! z d a w a ło b y się, ż e na ic h w y r o b i e n i e , z a b r a n o w s z y ­ stkie hiszpańskie galiiony.— Ach! J o a ­ s i u ! ” pow tarzała raz poraź do córki A n to n ie g o F o s te r a , k tó ra biegała za nią z rów nąż ciekawością nie okazuiąc wszakże tyle n ie p o m iark o w an ey r a ­ dości.— » J a k m iło w s p o m n ió ć : ze te wszystkie p ięk n e rzeczy zgro m ad ziło ie g o p r z y w ią z a n ie k u m n i e i że t e g o ie szcze w i e c z o r a , za kilka c h w i l , b ę ­ d ę mogła p o dziękow ać m u baidzićy za m iło ś ć , k t ó r a stw órzyła ten ray ro s k o s z n y , aniżeli za u m ie s z c z o n e w n im cuda!” wBogu n a y p i e r w ó y p o d z i ę k o w a ć t r z e ­ b a , “ r z e k ł a p i ę k n a p u r y t a n k a , » ż e ci dał pani dobrego i grzecznego m ęż a , k t ó r e g o p rz y w ią z a n ie tyle dla c ie b ie s p r a w i ł o . I ia t a k ż e u c z y n i ł a m c o m m o g ł a ; l e c z i e że l i p a n i t a k c i ą g l e bie-, g a ć b ę d z i e s z z p o k o i u d o p o k o i u, w s z y -

stkie upięcia i trefione w a r k o c ze r o z ­ rzuca się tak p r ę d k o , iak rysunki wycisnione m ro z e m na ok ni e znikaią przed pierwszym słońca p r o m i e n ie m . ” n P r a w d ę m ó w is z Jo asiu!" rzekła p i ę ­ kn a h r a b i n a , p r zy c h o d z ą c do siebie z wesołego za ch w yc en ia i zatrzvmuiąc się przed og ro mn ó m z w ie rc ia d ł e m , iakiego nigdy nie widziała i iakie w r z e ­ czy samóy z na yd ow a ły się tylko w p o ko iac h królewskich. n P r a w d ę m ó w i sz Joasiu!" po wt ór zy ła , spostrzegłszy z godnó m pr zebaczenia uczuciem miłości własney, źe pi ęk ne zwierciadło p o w t a ­ rzało takie wdzi ęk i, iakie r za dko k i e ­ dy odbiiały się na iego gładkióy p o ­ wierzchni. ^ P o c h o d z ę więcey na p r o ­ sta m le c z a r k e aniżeli h r a b i n ę , z ta twrarzą za ru m ie n io n ą spiesznem bieg a­ n i e m , z temi c ie m n em i w a r k o c z a m i , n a d k t ó r e m i tak diugo pracowałaś, a co teraz tak się naieżyły iak latorośle n ie kr z es a nć y pionki. — M óy k o ł n i ś rzyk nie do br ze opięty; a z p o d n i e ­ go wymy ka ią się na wićrzch większa część piersi i szyi niżeli s k r o m n o ś ć C

t

c

'

C

(

i38

)

pozwala. C h o d ź Joasiu! — trzeba na m zawczasu przy wy ka ć do pr zep yc hu i wy szukaney troskliwości w ubiorze; — c h o d ź d o b r e dzidwczę do bawialnego p o k o i u : tam uporzą dku ies z n i e p o s ł u ­ sz ne włosy i uwięzisz s z n u r ó w k ą nigs p o k o y n e p i e r s i !“ — Pr zeszły obie do ba wi aln eg o p o k o ­ i u , gdzie h r abi na rzuciła się swaw ol­ nie na sofę wysłaną ro skoszndm i w e ­ zgłowiami i na p ół siedzą c, na p ó ł le ­ ż ą c , albo bawiła się własndmi myśla­ m i , alb o słuchała o p o w i a d a ń gadatliwey sługi. D o p ó k i trw ało to po ł o że ­ nie i na piękn ey t w a r z y m alo wa ł sie o d p o w i e d n y w^yraz, środkuiący p o m i ę ­ dzy roz ta rg ni e ni e m a niecierpliwo ścią; d a r m o b y ś szukał i na ziemi i na m o ­ rzu r ó w n i e miłey i c zaruiącey istoty.— Bryl ant owy wieniec upleciony w cie­ m n e włosy nie rzucał tyle bl a s k u , ile c z a r n e o k o z po d czarney brwi r ó w n o i de lik a tn ie iak b y pędzlem powleczone y na iasndm czole z pod długich p o ­ wiek tegoż samego kol oru. — Z n u ż e ­ nie po c h o d z ą c e z m ocn ie jsz eg o r u c h u

(

i3 9

)

cia ła, zaspokoiona pr óż noś ć i ni eci er­ pliwość długiego oc z eki wa ni a, u k r a ­ siły żywym r u m i e ń c e m pi ęk n e l ic a , k t ó r y m za rzucano czasem bl ado ść z by ­ teczną. Pe rły białe iak m l e k o , te s a ­ m e k t ó r e o d e b ra ła w u p o m i n k u od m ę ­ ża nie mo gł y w y r ó w n a ć białości z ę ­ b ó w i mu sia łyb y p o d o b n i e ż ustąp ić pier wsz eń stw a szyi i p i e r s i o m , gdyby ie w e w n ęt r zn a roskosz i u k o n t e n t o ­ w a n i e nie p o w l e kł y b l ad y m r u m i e ń ­ c e m . — »K iedyż ta m sk oń c zą te palce t a k z a t r u d n i o n e ? " rzekła do swćy służebney, k t ó r a ieszcze popr awia ła nie­ ł a d włos ów i ubioru. nKi ed yż s k o ń ­ czą? mó wi ę. P r z e d przybyciem m il o r ­ da muszę widzieć się z tw oi m oy c e m i pa ne m Ryszardem V a r n e i e m , k t ó r y u mil orda m a t a k wysoki sz ac un e k i z a c h o w a n ie ; lecz m o g ł a b y m coś p o ­ wiedzieć, przez co pe wn ie straciłby ł a ­ skę u n i e g o !“ — »Ach! nie czyń. tego m oi a droga p a ­ ni! “ od po wi ed zia ła J o a n n a ; nzday go na wolą Boga, k t ó r y karze złoczyńcę kiedy m u się p o d o b a ; lecz nie sprze-

ciwi'ay s i ę V a r n e i o w i , b o o n t a k i e st po łożon y u m ilo rd a : źe n ik o m u nie wys/,ło n a d o b r e , k t o c h c i a ł p r z e t r ą cić iego zamiary. “ » K t ó ż ci p o w i e d z i a ł ? m o i a J o a s i u ? — D l a czego zn o w u m iałab y m n a d s k a k i ­ w a ć c z ł o w i e k o w i p o d ł e g o u r o d z e n i a . . __ i a , żona iego pana i d o b ro c zy ń cy ? “ » P a n i w i es z l e p i e y o d e m n i e , c o c z y n i ć p r z y s t o i ; l e c z ia s ł y s z a ł a m o d m e g o o y c a : ze wolałby sp o tk a ć w dro dz e z g ł o d n i a ł e g o w i l k a , a ni ż e l i s p r z ę c i w i ć się z a m i a r o m V a r n e i a ; i n i e r a z m i p r z y k a z y w a ł , a ż e b y m się z n i m n i e w daw ała.“ — » T w ó y oyciec m iał słuszną p rz y czy ­ n ę p r z e s t r z e g a ć c ię o d n i e g o i m o g ę ci z a r ę c z y ć : ż e t o c z yn i ł dl a t w e g o d o ­ bra. Szkoda wielka, że ie g o tw arzi obeys c i e się, n i e o d p o w i a d a i ą s z c z e r y m c h ę ­ c i o m ; bo z d a i e m i się, ż e i e g o c h ę c i s ąo s z c z e r e 1“ ^ « N i e wątpiy o tćm p a n i , ” o d p o w i e ­ działa J o a n n a i nie p o w ą tp iew ay o czystych za m ia rac h m o ieg o o y c a , cho-

(

14 1

)

d a ż on prosty człow iek; a w zrok p o ­ n u r y m o ż e z a d a i e f a ł s z i e g o s e r c u . ’’ >3 W i e r z ę t e m u m o i e d z i e c i ę , a p r z y n a y m n i e y w ierz y ć b ę d ę dla t e g o aż e b y c i e b i e n i e m a r t w i ć . — W y z n a ć ied n a k należy: że m a fiz u o g n o m ią na k tó rey sam w id o k człow iek truchleie. P o d o b n o n a w e t twoia m a t k a — Joasiu czy sk o ń c z y sz k ie d y z tern żelazkiem,? P o d o b n o m ó w ię twoia m atka, nie mogła p a tr z e ć n a n ie g o b ez d r ż e n ia .“ 33G d y b y t a k b v ł o , “ o d p o w i e d z i a ł a J o a n n a F o s t e r , 3 >to m o i a m a t k a m i a ł a k r e w n y c h , k tó r z y b y za n ią uięli się i nie pozwolili uc z ynić iey n a y m n i e y szey p r z y k r o ś c i. — L e c z coż to d z i w n e ­ g o ? w sza k i ty p a n i z a d rż ałaś i s p ł o ­ nęłaś ż y w y m r u m i e ń c e m , gd y ci V a r ­ n e y o d d a w a ł l i st o d m i l o r d a . “ 33 J e s t e ś z b y t ś m i a ł a d z i e w c z y n o !“ r z e k ła h r a b i n a , p o d n o s z ą c się z w e z ­ g ło w ia na k t ó r e m sie dz ia ła o p a r ta n i e d b a l e n a r a m i e n i u J o a s i . — 33W i e d z : że cza se m l ę k a m y się i t r u c h l e i e m y , c h o c ia ż nie m a się c zego o b a w ia ć . — I

Lecz wierz mi d z ie w c z ę , doda ła, powrac aią c zn ow u do pierwszey po uf a ­ ł o ś c i i wrodzoney serca d o b r o c i , >5 wierz mi: że będ ę miała o t w o i e m o y c u naylepszą opiniią dla tego iedynie, że ty jesteś iego c ó r k ą .— Ach ! nieste­ t y ! ' 1 z a w oł ał a , gdy nagły s m u t e k z a ­ sępił ióy pięk ne lica i oczy n a p e ł n i ­ ły się łza mi — » M n i e ż to przystoi dz ie ­ lić uczucia twego serca tkliwego, gdy m ó y własny oyciec nie wie co się ze m n ą dzieie i iak p o w i a d a i ą , za pad ł w ciężką c h o r o b ę i dręczy się losem n i egodnóy c ó r k i ! . . . Lecz w k r ó t c e go z o ­ ba c zę , w k r ó t c e pocieszę i ro zw e se le , a p r ze ko na ni e o mo iem szczęściu i n a ­ bytych zaszczytach, od m łod zą iego s ta ­ rość s ę dz iw ą ! — O! gdyb y iak na yprędzóy w ró cić mu da wn ą wesołość! Lecz przest ańm y p ł a k a ć !11 rzekła, ocie rając łzy z twarzy— »Milord nie po winien mie zastać nieczułą na tyle d o w o d ó w d o ­ broci, ni ep o w in ie n zastać z a s m u c o n ą , i gdy u k r a d k i e m odwiedza swoię z a ko n­ nice po tak długiey niebytności!— Bądź d o b re y myśli Joasiu! — z m r o k iuz pa-

(

>43 )

da i milord niezadługo przybędzie — zawolay do mnie swego oyca i Varneia — nie iestem ia zawziętą na ża­ dnego z nich , lubo miałabym słuszne przyczyny żalenia s;ę na o b u d w ó c h ; a ieźeli skarga iaka doydzie uszu h r a ­ biego , niech w takim razie nie mnie, ale siebie winią. Zawołay ich tu J o ­ asiu 1“ Joanna Foster, spełniła roskaz swey pani i w kilka chwil wszedł Varney do bawialnego p ok o iu , z ni e w y m u ­ szonym ułożeniem, śmiałą postawą i pogodnym czołem, iako wykończony dworak, biegły w ukrywaniu własnych uczuć pod zasłoną zewnętrzney grze­ czności i dociekaniu cudzych taiemnic. Za nim wsunął siec Antoni Foc ster; a iego posępne weyrzenie i nieobrotna postawa, wyraźniey ieszcze odbiiały się przy niezgrabnym przymileniu, któreni usiłował pokryć nieukontentowanie iakiego doświadczał wi­ dząc: że te, nad k tó rą dawniey prze­ wodził, tak wspaniale była ubraną i otoczoną tylu dowodami mężowskie-

go przywiązania. Nieszykowny u k ł o n w yd a w ał .n a iaw n a t u r ę źle tłu m io n y c h u c z u ć : t a k właśnie kłan ia się winowayca przypro wad zo ny przed sędziego, gdy razem wyznaie zb ro d n i ę i błaga o przebaczenie. V a r n e y na m o c y zacnieyszego u r o ­ dz e n ia , wszedł do pokoiu prze d A n ­ t o n im F o s te r e m .— W ie d z ia ł on lepióy o d niego, co powiedzieć w takiem z d a ­ rzeniu i powiedział z większą ś m i a ­ łością i ud atnieyszym wdziękiem. Hęabina ze swoićy stron y powitała go z po zo rną szczerością, k t ó r a z d a ­ wała się z u p e łn e m prz e ba c ze ni e m iego przeszłych wykroczeń. Powstała z k rz e s ł a , zbliżyła się do niego i rzekła pod a i ą c n m r ę k ę : » p a n i e Ryszardzie V a r ­ ney, przyniosłeś mi dziś rano tak w e ­ sołe nowiny: że lęk am się, ażeby nie.spodziówana r a d o ś ć nie uczyniła mię opieszałą w przyięeiu was ze wszelką up rz e y m o ś c i ą , stosownie do po l ec e ń moiego męża. Po da ię wam r ę k ę na poiednanie!“ — 5: Nie iestem godzien d o t k n ą ć ióy p a ­ ni”

(

i45

)

ni!” od po w ie dz ia ł Va rney, p r z y k l ę k a ­ nie na i e d n e m k o l a n i e , » chyba wyraźaiac ićy taki s z a c u n e k , iaki swćy kr ól owey winien p o d d a n y ! ” I zbliżył do ust te d r o b n e i p i ę k n e p a lc e , o z do bi on e rzę de m pierścieni i dr ogi ch k l e y n o t ó w ; p o czem podn os ząc się z l a t w ą zg ra bn oś c ią , c hc iał ia w p r o ­ wadzić na p a r a d n e krzesło. » N i e V a r n e i u ! ’’ rze kł a hr ab in a , nie z a ym ę t e ­ go mie ys ca, pó ki m ni e sam m ilo rd nie posadzi na nićm. Jestem dotąd tylko p r z e b r a n ą h r a b i n ą i nie myślę p r z y ­ właszczać sobie ż a d n y c h p r a w , póki mn ie nie upoważni t e n , od k tó r e g o spływaią na m n ie wszelkie zaszczyty.” » Po ch le biam sobie p a n i r z e k ł F o ­ s t e r , n ie ścieśniając nieco twą wo l­ n o ś ć , p o d ł u g rozkazów m il o r d a , nie ścią gnąłem na siebie twego gn ie w u, gdyż pełn iłe m tylko po win noś ć wł oż o­ ną na mnie; bo niebo, iak naucza pismo ś w i ę te , n a d a ło mężowi w ła dz ę i p a ­ no wa n ie nad żoną. Jeżeli sie nie m y ­ lę, tak tam stoi n a p is a n o , albo coś hlizko t eg o .” — Tom / . n

(

146

)

o)Doświadczam w tćy chwili tak m i ­ łego zadziwienia: że nie mogę p a m i ę ­ tać su rowey wi erności, kt ór a m n ie trzym ała w od da len iu o d tych p o k o i ó w , d o p ó k i o z d o b io n e nie zostały z z up e łn ą wspaniałości.!. ” » T a k iest p a n i ! ” rzekł Foster, »n-ie m a ł o na to wy sypano pieniędzy ! Z o ­ stawiam cię do przybycia mil ord a z p a n e m Rys za rde m V a r n e i e m , k t ó r y p o d o b n o ' ma ci pow ie rz yć iakieś z le ­ cenia od szano wn eg o m a ł ż o n k a ; ia zaś spieszyć muszę dla dop ełnienia r o z p o ­ r ząd zo nyc h przygotowań. C h o d ź za m n ą J o a s i u ! ”— » N i e ! p a n ie F o s t e r , ’’ rzekła h r a b i ­ n a , » t w o i a c ó rk a zostanie ze m n ą . — Usiądziesz na stronie Jo a si u , ieżeli V a r ­ ne y będzie miał co do p o w i e d z e n i a , z p olecenia milorda. ’’ Fo st er wyszedł z krzywym u kł o ne m , żałuiąc i a k się z d a w a ł o , o g r o m n y c h suinm wyłoż onych na pr zer obi en ie iego donru p o d o b n e g o piórwey do pustćy stodoły, na pyszny pałac azyiatycki. G d y o d s z e d ł , c ó r k a iego wzię-

C

I!+7

)

d o r a k k r o s i e n k a i u s u n ę ł a si ę w głąb po koi u ; a R y s z a r d V a r n e y w y b r a w s z y j i ay n i ż s z e k r z e s ł o , p o s t a w i ł g o z p o kornóm uszanowaniem bbok w e z g ło !i a k t ó r e m s i e d z i a ł a h r a b i n a : u . s i a dł i s p u ś c i w s z y w d ó ł o czy, z a c h o ­ w y w a ł p r z e z n i e i a k i cz as g ł ę b o k i e m i l ­ c z e ni e. » R o«5u m i a ł a m ,« r z e k ł a h r a b i ­ n a , w i d z ą c że V a r n e y n i e z a b i e r a ł s ię do zaczęcia rozmow y: »że masz mi co do p ow iedzenia od m ilorda m ęża m eg o i d la t e g o k a z a ł a m o d e y ś ć m o i ó y sł u^ e h n e y ; i e ż e l i m s ię o m y l i ł a , p r z y w o ­ ł a m ią d o s i e b i e , g d y ż i ey igła n ie z u ­ p e ł n i e b i e gł a w h a f t o w a n i u p o t r z e b u moiey rady i pom ocy.” » P a n i , ” rzekł V a rn e y » F o ste r nie W y r o z u m i a ł p o cz ęś ci m e g o z a m i a r u : gdyż p ra g n ę m ó w ić ty lko z pania o iey d o s to y n y m m a ł ż o n k u , m o im d o ­ b r o c z y ń c y , Uchylę k o n i e c z n i e t ę zasłonę!'* r z e ­ kła z u śm ie ch e m , »Muszę zobaczyć czyś mi d o t r z y m a ł d a n e g o s ł o w a i p r z y ­ s z e d ł d o m n i e w- u b i o r z e h r a b i e g o , cz y zw yezaiem swoim iako człowiek p ry ­ watny?" n j e s t e ś w i d z ę i ak r e s z t a k o b i e t , A.m e l i i o ! “ r z e k ł h r a b i a , p o z w a l a i a c się zwyciężyć w tey miłey walce, »iedw ab, p i ó r a , k l e y n o t y , w i ę e e y u n i c h znaczą, n i ż el i c z ł o w i e k , k t ó r e m u t y l k o s ł u ż ą d o o z d o b y . - — P r a w d a że p o d ł e ż e la z o p i ę k n i ć y s ię w y d a i e w b o g a t e y o s a d z i e ! 1* » T o n i e m o ż e s t o s o w a ć się d o c i e ­ b i e ! " rzekła h r a b in a , gdy spadaiąey p ł a s z c z o k a z a ł i ey m a ł ż o n k a w c a ł ć y świetności książęcego ubio ru :» prędzey ci ę p o r ó w n a ć m o ż n a z h a r t o w n ą i p i ę ­ k n ie w y g ła d z o n ą s talą, co nie stoi o

(

i

6i

)

z e w n ę t r z n e o z d o b y , i a k i e i ey s ł u s z n i e n a l e ż ą . — N i e myśl: a ż e b y c i ę A m e l i i a m ogła lepićy k o c h a ć w ty ch szatach w s p a n i a ł y c h , n i ż c i ę k o c h a ł a , g d y ok r y t e m u szarym płaszczem o d d a w a ła sw e serce w lasach D e v o n u ! " >sl t y t a k ż e , " r z e k ł h r a b i a p r o w a ­ dzą c ią wspaniale na p a r a d n e krzesło dl a n i c h o b o y g a p r z y g o t o w a n e , » i t y tak ż e m o ie życie, masz piękny ubiór s t o s o w n y do t w e g o s t a n u ; l e c z n i e m o ­ gący nic d o d a ć do tw o ic h w dziękó w . C ó ż m ó w i s z o g u ś c i e n a s z e g o d w o r u ? 11 H ra b in a rzuciła u lo tn y m w z ro k iem na ogrom ne zwierciadło, obok k tó re ­ go p r z e c h o d z i l i i r z e k ł a : >mic n i e w i ć m o tern: bo nie m o g ę n y ś l i ć o sobie gdy widzę tw ó y obraz w tóm szkle odbity. Usiądź t u , " d o d a ła zbliźaiąc s ię d o k r z e s ł a , » i a k o i s t o t a g o d n a o d ­ b i e r a ć c z eś ć i p o s z a n o w a n i e o d l u d z i . “ w U s i ą d ę , i eżel i pr z y m n i e z a j m i e s z n a l e ż n e ci m i e y s c e . “ »Nie! n i e ! " odpow iedziała hrab in a, wbęde u n ó g t w o i c h , ażebym m o g ł a l e p i ć y n a p a t r z y ć s ię t w ć y ś w i e t n o ś c i ,

(

1Ga

)

i widzieć po raz pierwszy iak się ubieraiaC ksiaż eta.“ I z dziecinnac ciekąC c woscią, k t ó r a u n ie w in n ia ły i e y , m ł o ­ de lata i o d e b r a n e na wsi w y c h o w a ­ n i e , poł ącz oną z tkliw'em uć z uc ie m małżeńskićy mił oś ci, dziwiła się wspa niałey po stawie i ś w i e tn e m u u bi or o w i c z ł o w i e k a , co był naypięknieysza oz do bą d w o r u k r ólo w ey a n g ie ls k ie y, sławnego z m ą d r y c h por adników' i okazałych dw ór z a n. Hra bia tkliwie poglądaiąc ną lubą m a ł ż o n k ą , bawił się idy za dz iw ie ni e m ; a iego s z la c he tn e r ys y, wyrażały p o d ó w c z a s łagodn iey sze n a m ię tn oś c i od tych , iakie zazw'yczay m alo wa ły się na wyniosłem c z o ­ le i w przenikliw-ey bystrości c z a r n e ­ go oka . Uś m ić c ha ł się czasem z p r o ­ stych z a p y ta ń , k t ó r e mu za daw ała o rozma ity ch oz do ba ch, wch odzących do s kł a du iego ubioru. » T a haftou'ana t as i e m k a , iak ią n a ­ zywasz, opasuiąca m oi e k o l a n o : iest to angielska p o d w i ą z k a , o z d o b a , o k t ó r ą ubi ega ią się na we t królowie. — Ot o gwiazda należąca, do niey i dyia-

(

163 )

t ttent J e r z y , k l e y n o t o r d e r u . W i ć s z z a p e \ \ n e : że k r ó l E d w a r d i h r a b i n a S a ­ l i s b u r y ........ » W i e m całe z d a r z e n i e p r z e r w a ł a h r a b i n a z z a r u m i e n i e n i e m , , » w i ć m że p od w iąz k ą kob iety stała się nayw spanialszem g o d łem angielskiego r y c e r­ s t w a. “ w O trz y m a łe m te n zaszczytny o r d e r •wraz z t r z e m a z n a m i e n i t y m i t o w a r z y ­ szami: ksiażęciem N orfolk, m ark iz em N o rth a m p to n i hrabią Rutland. W t e n ­ czas o d k a ż d e g o z n i c h n i ż s ze z a y m o w ałem m iey s ce ; — lecz coż stąd? K t o c h c e w z n i e ś ć się w y s o k o , m u s i z a c z ą c od nayniższych stopni.“ »A. t e n ż e p i ę k n y n a s z y y n i k , t a k b o ­ gato wysadzany, n a 'k to r y m cięży k le y ­ n o t p o d o b n y d o o w c y w p o ł o w i e zgięt e y ? — Co znaczy to g o d ło ?" »Jest.to o r d e r z ł o t e g o r u n a , u s t a n o ­ w i o n y n i e g d y ś p rz e z k s i ą ż ą t d o m u B ur gundzkiego. W i e l k i e przywileie przy­ w i ą z a n e są d o n i e g o ; bo n a w e t k r ó l hiszpański, n a k tó reg o spadły wszy­ s t k i e d z i e r ż a w y i z a s zc z yt y t e g o d o -

C 164

)

m u , nie m o że sk ła d a ć sa du na k a w a ­ lera o r d e r u złotego runa bez z e z w o ­ lenia i przyt om no ści wielkiey k a p i t u ­ ły tegoż o r d e r u . " » W i ę c ten o r d e r należy do o k r u t n e ­ go kró la hiszpańskiego? Ach! ipóy m ężu drogi! Z r z u ć to znamię, abyś nióm ni e splamił s zla ch etn eg o angielskiego serca! Pr zy pom ni y s obi e nieszczęśli­ w e czasy k ró lo w óy M a r y i , kiedy t e n sam Filip pa n o w a ł z nia na d Angliia ; prz yp om n iy sobie te stosy, na k t ó ry c h palono naszych n a y d o s t o y n i e y s z y c h , n a j m ę d r s z y c h , nayświętszych prałatów! T y ! kt ó re g o nazywają filarem pr ote stantskiego w y z n a n i a , iak możesz n o ­ sić zn am ię hi szpańskiego k r ó l a , duszcą i cia łem o d d a n e g o rzy mskiey s t o ­ licy?" w U s p o k ó y się rnoie życie!.'* o d p o ­ wiedział h r a b i a , »nie wiósz ieszcze: że ten, kto r ozpuszcza żagle na wiatr d w o r ­ skiego f a w o r u , nie m o ż e zawsze w y ­ wiesić ul u b io n e y b a n d e ry , ani o d r z u ­ cić nie miłey. — Nie iestem dla tego m ni e y gorliwym p r o t e s t a n t e m , że dla

(

165

)

polityki m u si a łe m przyiąć zaszczyt, k t ó ­ ry mi ofiarowała Hiszpaniia przyymuiąc m nie do świetnego grona swego r y ­ ce rst wa . Właś ciw ie, m ó w i ą c , \ e n o r ­ de r należy d o F l a n d r y i ; a E gm on t, k sią ­ żę Ora nii i wielu i n n y c h , wzrasta w p y c h ę widząc go o z d o b ą piersi a n ­ g i el s ki c h ." » W i e s z d o br ze mil ord zi e co ci cz y­ nić przystoi.!" rzekła hrabina. »A t e n ­ że drugi naszyynik, ten p i ękn y kleyn o t , do iakiego należy k r a j u ? " )iDo bardzo ubogiego! Jestto o r d e r Sgo Andrzeia o dn o w io n y przez J a k u ­ b a , ostatniego króla szkock ieg o. D a ­ no mi go wt e nc za s , gdy r o z u m i a n o : że m ło da w dow a Maryia k r ó lo w a s z k o ­ cka , c h ę t n i e o d d a r ę k ę an gielskiemu b a r o n o w i; lecz go dn oś ć angielskiego barona więcćy z na cz y , niżeli k o r o n a m ałż eń sk a zawisła od dz iw acz nyc h ur c i e ń kobiety, pa nu iąc ey tylko n a d b a ­ gn a m i i skałami p ó ł n o c y . " Zamilkła h r a b i n a , iak gdyby t e ostatnie wyrazy ob udz iły w niey pasmo dot kl iw yc h p r z y p o m n i e ń ; a gdy nie

(

166

)

I

pr ze ry wa ła m ilcz e ni a, hr ab i a tak daley m ó w i ł : . ż » J u ź ted y na ymilsza ż o n o , znspok oi one zostało twoi e życzenie. W id z i a ­ łaś swego wassala w świ etnym ubiorze, n a d kt ór y , nic droższego nie mógł wziąć na dr ogę ; bo ko ro ny i ws paniałe sza­ t y , prze zn acz one są tylko na p o k o i e k ró lew sk ie.”— wAle zaz.vyczay, zaspokoione i e d n o ż yczenie, daie d r ug ie m u po cz ąte k. ” — wje^tże co ta k i e g o , czegobyrn dla ciebie uc zynić nie chciał? ” » Cb c ia ła m pierwćy ogl ąda ć m e g o m a łż on ka o dw ie dz aią ceg o to wieyskie us tr on i e w całey świetności książęcego s tr o i u ; teraz c hc ia ła by m widzieć go w szarym pł asz czu , iaki miał w t e n czas na sobie, gdy pozyskał serce biediióy Amelii Robs art.” — » Ł a t w o za spokoić m o g ę twroie żą­ da ni e i iutro zaraz szary płaszcz n a ­ ciągnę. ” — » W e źm ie s z ż e m n ie z s ob ą do swo­ ich z a m k ó w , a b y m widziała iak to pro-

(

i67

)

ste odzienie odbiiać będzie przy wspaniałyph pokoiach? ” »Ameliio!“ rzekł hrabia poglądaiąc do k o ł a , » t e pokoie nie sąż ieszcze dość wspaniale przyozdobione? W y ­ dałem rozkaz aby nic nie szczędzono na uprzyjemnienie twego pobytu w t e m odl ud nem ustroniu i zdaie mi s i ę : że nie źle zrozumiano moie życzenie; lecz ieżeli sądzisz że ieszcze czego brakuie , powiedz ty l k o , a każę natychmiast dopełnić. “ — »Z n tuiesz sobie milordzie!“ odpowiedziała h r ab in a , »Przepych iaśnieiący w tćm mieszkaniu, przechodzi w y ­ obrażenie i zasługi moie. Ale czyż nie będzie nigdy twoiey żony otaczała świe­ tność, nie maiąca nic wspólnego ani z pracą rzemieślników zdobiących ićy mieszkanie, ani zdrogiemi kleynotami, k t ó r e po niey rozsypała twoia szczo­ drobliwość; lecz stąd na nią spływa­ jąca: ż e ' k i e d y ś będzie mogła zaiąć mieysce między poważnemi m e tr o n a ­ mi angielskiemi, iako ślubna żona naypięrwszego z l o r d ó w ?“

» T a k iest m o i e życie! K ie d y ś lo m u ­ si n a s t ą p i ć i w i e r z a y m i : z e ty s a m a nie możesz goręcćy pragnąć o d e m n ie iak nayrychleyszego nadeyścia tey poż a d a n e y chwili. — O o b y to dla n m i e by ła za r a d o ś ć , g d y b y m m ó g ł u s u n ą ć się n a zaw sze od spraw k r a io w y c h , zaniechać kłopotliw ych zabiegów nienasyconey am bicyi i pędzić z tobą ci­ c h e , niezależne życie; z to b ą k o c h a ­ na A m y , p r z y ia c i ó ł k ą i to w a rz y sz k ą ! l ecz to być n ie m o ż e ! A te t a i e m n e s c h a d z k i , te d r o g i e m o m e n t a , są wszys t k i ć m co d a ć ci m o g ę n a y u k o c h a n sza żono! “ }>Dla c z e g ó ż t o b y d ź n i e m o ż e ? “ rzekła hrabina; »dla czegożbyś nie m iał przyznać publicznie naszego związku? W s z a k ci t o n a k a z u i ą p r a w a b o s k i e i lu d z k ie , wszak tey chwili iak m ów isz, tak gorąco pragniesz. G d y b y ś tylko p o ł o w ę tego ż ą d a ł, któżby śm ia ł s p r z e ­ ciw ić sie m a i ą c e m u tyle w p ł y w u i p r z e ­ w agi na d w o r z e ? Z a s ę p i ł o się c z o ł o h r a b i e g o — » A n i e l i i o !‘f r z e k ł p o c h w i l i n a m y -

(

1

% )

śl e n i a , wmówisz o tern czego nie rozumićsz. My co żyiemy na d w or ze, podobni iesteśmy do podróżnego c h c ą ­ cego wdrapać się na piaszczystą g ó ­ r ę ; nie możemy zatrzymać sie na chwi? ^ nie oparłszy się mocn ą nogą na sterczącey skale: a ieżeli ustaniemy nie doszedłszy kresu, upadamy pociągnieni własnym ciężarem i zosfaiemy przedmiotem powszechnego p oś mi e­ w i s k a : — Stoię wysoko, to prawda; lecz nie tak bespiecznie, abym mógł isc za skłonnościami serca.— Ogłosić światu moie małżeństwo, na iednoby wyszło: co bydź sprawcą własnóy z g u ­ by. Lecz wierz mi, nie zadługo wznio­ sę się tak wysoko: że bez obawy bedę mógł przyznać co ci się słusznie należy. T y m czasem nie truy szczę­ ścia obecnóy chwili, wymaganiem t e ­ go, co tak prędko nastąpić nie może. yowiedz mi raczey: czy tu wszystko idzie podług twoiey myśli? Jak Foster postępuie z tobą? Zapewne nie uphybia ci w niczem winnego szacunku; łeieli zaś w czemkolwiek przeciw toTom I. g

C

*7°

)

bie w yk r o c z y ł, gorzko tego ża łować będzie. “ \ ; » P r z y p o m i n a mi cżasem po t rz e b ę tai e m n i c y ; " od po wi ed zia ła hrabin a z w e ­ stc h n i e n ie m , » l e c z tóm ;samóm p rzy ­ wodzi mi na myśl twoie życzenia i dla tego bardziey m u to pochwalani niżeli n a g a n ia m .“ — >»Mó w iłem ci iuż, iak wńele na tein zależy: aby twoie sc hr on ie ni e p o k r y ­ t e było n i ed oc iec zo ną taiemnieą. —W i e m że Foster iest nieco ęiórpki i n ieokrzesany; lecz V a r n e y ręczy mi za iego wierność i poczciwość.— W s z e ­ lako, ieżeli masz i aką skargę na n i e ­ go, ieżeli cię obraża sposób iak im o d ­ bywa swa p o w i n n o ś ć , wymów słowo, a natyc hm ias t u k a ra n y zostanie. » N i e będ ę miała żadnego powodu użalenia , d o p ó k i wiernie pełnić będzie w łożoną na niego powi nn oś ć.— Z r e ­ szta, iego c ó rk a Jo an na iest naylepszą i naymilszą towarzyszką mćy s a m o t n o i c i ! - Jak iey dobrze z tą p u r y ta n s k ą prostotą! “ . »C zy doprawdy? Kto ci się potrant

(

I7 l

)

p o d o b a ć , nie zostanie bez n a g r o d y . — Zb l i ż się Joasia. “ —

Joasia, która odeszła była o kilka k r o ­ k ó w , by prz yt om n o śc ią swoią nie p r z e ­ szkadzała pań stwu w r o z m o w i e , zbli­ żyła sie teraz z grzecznym u k ł o n e m ; a hr ab ia nie m ó g ł sie w s trz ym ać od s m i ć c h u , u d e rz o n y sprzecznością iaką s tan ow ił ióy sk ro m n y u b i ó r i w y m u ­ szony s tat ek z m ilu ch ną twarzą i czarn ś m i o c z y m a , k t ó r e uś miechały się na p r z e k o r ę swey pani usiłuiącóy przybra ć powaznieyszą postawę. » Masz pr awo do m oi e y w d z i ę c z n o ­ ści, pi ęk na d z i e w c z y n o ! " r ze kł h r a ­ bia, ponieważ twoia pani iest z c i e ­ bie k o n t e n t a ; “ i zdjąwszy z palca k o ­ sztowny pierścień od da ł go J o a n n i e F o s t o r — m ó w i ą c : 3>noś go na p a m i ą tk ę o d nas o b o y g a ! " » Cieszę się m o c n o o d p o w i e d z i a ł a J o a n n a z wymuszoną p ow a g ą , » ż e moie liche usługi znalazły łas ka we wz glę ­ dy u p a n i , do k t ó r e y k t o k o lw ie k się tylko przybliży zniewo lony ićy d o b r o ­ c ią , nie m oże nie czuć w sobie silney

8

*

(

172

)

oheci p o d o b a n ia się; lecz m y należą­ ce do zgro ma dze ni a zacnego Hold fort h a , nie m a m y zwyczaiu nosić złota n a p a l c a c h , nie ubieg am y się za b ł y ­ s k o t k a m i ko b i et światow ych , ani r o z ­ t ac za my po szvi dr ogich ka mieni na ks ztał t p r ó ż n y c h niewiast Sy donu i T y ru.“ » W i ę c p i ę k n a J o a s i u , należysz do pow ażnego bractwa Precyzyianó w, k t ó ­ rego i tw óy oyciec także musi bydź człon ki em . D la tego te m lepiey ieszcze was k o c h a m ; wićm b o w i e m : źe mi wszyscy sprzyiacie i modlicie się za m n i e na waszych ze bra nia ch . — D o ­ brze czynisz J oa si u: że nie stoisz o p r z y d a t n e oz dob y; bo masz cienkie i zg rab ne palce i szyię białą iak kość słoniowa. Lecz na to m ia s t d a m ci to: ozem nie gardzi p ur yt a n ani precyzian i n ; p r o te s ta n t , ani k a to l ik .“ T o mówiąc, włożył ićy w r ę k ę pięć sztuk złota z popiersiami Filipa i M a ­ ryi. »Nie przyięłabym n a w e t tych p i e n i ę ­ dzy , nie spodziewając się wy m odl ić

(

'73

)

p r z e z m e dla n a s w s z y s t k i c h b ł o g o s ł a ­ w i e ń s t w a o d B o g a . 1* . " U ż y i e s z i ch s o b i e , p i ę k n a J o a s i u , i a k ci się p o d o b a . P r o s z ę c ię t y m c z a ­ s e m : każ przyspieszyć w ieczerzę.“ — » Z a p r o s i ł a m na n i ą Piysz arda V a r neia i AntoniegoFostera,** rz ekła h r a ­ b i n a , gdy J o a n n a w y s z ł a dl a d o p e ł n i e ­ n i a r o s k a z u M i l o r d a , 35czy m i e n i e g a ­ n i s z za t o ? " » W szystko pochw alam cokolwiek tylko uczynisz, m oia Ameliio! Cieszę si ę n a w e t , żeś i m w y r z ą d z i ł a t e n z a ­ s z c z y t ; g d yż R y s z a r d V a r n e y m a u i n n i e w i e l k i e z a c h o w a n i e i i es t p r z y p u s z c z o ­ n y d o m o i c h r a d t a i e m n y c h : a c o się tycze f o s t e r a , iego obow iązek w y m a ­ ga, abym w nim ufność p o k ład ał.* 1 3 j M a m c i ę p r o s i ć i es z c z e o i e d n e l a ­ skę i powierzyć taiem nicę...” rzekła h ra ­ bina zaiąkliw ym głosem . 33O d ł ó ż i e d o i u t r a , m o i a luba!** r z e k ł h r a b i a , 3 3 iuz o t w i ć r a i ą s ie p o d w o ie do iadalnego p o k o iu , a p o n i e ­ waż p r ę d k o ie c h a łe m i dość daleka «

(

*74 )

odbyłe m drogę, n i e zaszkodzi kieliszek \vina.“ T o rzekłszy, poprowadził zonę do przyległego po koiu, gdzie \ a r n e y i F o ­ ster przyięli ich z głębokióm uszano­ waniem: pierwszy ukłonił się po dwarsku, drugi obyczaiem pobożnćy sekty. Hrabia przyiał ich powitania z oboiętnościa, iako człowiek przywykły do o d ­ bierania podobnych hołdów. Znale* zienie się hrabiny okazywało widoc z­ nie: że ióy obce były dotychczas n a d ­ skakiwania dworaków. Wyt wor noś ć uczty odpowiadała wspa­ niałości p o ko ió w ; lecz nie widać by­ ło żadnego sługi i tylko Joasia sama iedna usługiwała do stołu; ale taka była obfitość wszystkiego, tak dobrze uszykowane potrawy: źe można było obeyść się bez jey pomocy. Hrabia z zona zaiął nrieysce u wyż­ szego końca stoła , a Varney i Foster usiedli po drugiey stronie solniczki, gdzie zawsze siadywali ludzie niższe­ go stanu. — Ostatni, zastraszony może przytomnością osób, w których towa-

( *75

)

rzystwie nie u m ia ł się z n a le ź ć, nie śmiał ust o t w or zy ć przez cała wiecze­ rzę. — Za to Varney wdał się z p a ń ­ stw e m w r o z m o w ę ; lecz z t a k i e m rozgarni en iem i znaiomośoią ś w i a t a : ze nie mogąc by dź p o m ó w i o n y m o n a t r ę ­ t n e w tr ąca n ie się, nie dał o m d lć w a ć r o zm o w i e i u t rz ym yw a ł w j e d n a k o wćy mierze wesołą myśl hrabiego. — Ho y n i e o b d arz ony od n atu ry wszystkiemi przymiotami światowego człowieka, mó g ł godnie od po wiedzieć swemu p o w o ­ łaniu: był bow ie m z j e d n e y strony grze ­ czn ym i ostrożnym, z drugićy żywym, d o wc ip ny m i p ł o d n y m w w y n a y d o w aniu sp osobów. Sam a n a w e t h r a b i n a lu b o z wielu wzgl ęd ów źle u p r z e d z o ­ na przeciw n i e m u , z n a y d o w a ła u p o ­ d o b a n ie w jego r o z m o w i e i była skłonnieyszą dziś niż k i e d y k o l w i e k , łączyć swoie p o c hw a ły do p o c hw a ł k t ó r e m i hrabia ob sypywa ł swego u l u b i e ń c a . — N adeszła na ko n ie o godzina s p oc zyn ku; h r ab i a i h r abi na odeszli do swego poko i u i wszystko ucich ło w z a m k u na res z tę nocy.

(

176

)

Nazaiutrz rano , V a r n e y sprawił wszy­ stko co należa ło do szambelana i k o ­ n i u sz e g o , lubo tylko tym os tat nim obowiązkiem t r u d n i ł się na świ etnym dw or ze h r a b i e g o , gdzie szlachta u b i e ­ gała się o zaszczyt piastowania ró żn y c h u r z ę d ó w , i a k czynią wielcy p a n o w i e na dw o r a c h kr óle ws ki ch . Powinności przywiązane do służby kon iuszego i szambelana, nie były o b c e V a r n e io w i, k t ó r y po c h o d z ą c ze starożytnóy lecz zuboźałe y familii, był paziem u h r a b i e ­ go w ten czas ieszcze, kiedy ten m a ­ ł o znaczył na świecie. W ierny swe­ m u pa nu w przeciwnych losu koleiach, u m i a ł po ź n ie y stać się mu uż ytecz nym, gdy go fo rtuna nagłóm wyniesieniem p o ­ stawiła na naywyższym sto pn iu g o d n o ­ ś c i ; i tym sp o s ob em zjednawszy sobie miłość i z a cho w an ie z a g r u n t o w a n e na t eraźnieyszych i przeszłych z a sł ug a ch , tyle wpł ywe m swoim do k a z a ł : że h r a ­ bia nie m ó g ł nic począć, bez niego i z ni eog ra nic zo ną ufnością na iego z d a ­ niu przestawał. » N a g o t u y mi V a r n e i u , skrom ni eyszy u b i ó r , ” rzek ł h r a b i a , zdeymu iąc

(

*77

)

z siebie ra n n a su kn ię wyszyw ana w kwiaty i obłożoną do koła sobolam i, n s c h o w a y t e k a y d a n y ! ’’ d o d a ł , p o k a zuiąc na ł a ń c u c h y i ro z m a ite o rd ery l e z ą c e n a s t o l e. » W c z o r ' a y w w i e c z ó r m a ł o m i szyi n i e u r w a ł y . S a m n i e w i e m c z y ie k ł a ś ć n a s i e b i e , ' c z y też n a z a ­ w s z e z a r z u c i ć . J a k ci s ie z d a j e V a r neiu ? ” » Zdaniem m o i e m , ” odpowiedział dworzanin, złote k aydany nie m aią naym nićyszego p o d ob ieństw a do inn y ch w i ę z ó w ; bo t a m t e i m ci ęż sze, t y m p rz y iem nieysze do dźwigania.” » M i m o to i e d n a k , do tego skłaniać s ię p o c z y n a m , a b y t e ł a ń c u c h y n i e trzym ały mię dlużćy na uwiązi u d w o ­ ru . — C óż mi po dalszych za słu ga ch ? C o mi p r z y d a ć m o g ą ł a s k a w e w z g l ę d y , do wysokiego zaszczytu i obszernych p os i adł oś ci k t ó r e m i u ż s o b i e z a p e w r . i l ? C o ż z a w i o d ł o ria r u s z t o w a n i e m e g o oyc a , leżeli n i e t a c h c i w o ś ć s ł a w y n i e u m i e i n c a u t r z y m a ć s ię w p r z y z w o i t y c h g r a n i c a c h ? W i e s z : ż e i uż ni e raz s t a ­ ł e m n a d p r z e p a ś c i ą i t y l k o z b i e g szc ze-

(

W8 )

śliwych okoliczności rato w ał m nie od z g u b y ; dl a t e g o n i e c h c e mi się p u s z c z a ć więcey na to m o rz e burzliwe.— W o l ę siedzieć sp o k o y n ie na bespiecznym b r z e g u . ’’ »I z k u p id y n e m zbierać m orskie k o n ­ chy! “ r z e k ł V a r n e y . »Co chcesz przez to ro z u m ie ć Varn e i u ? “ z a p y t a ł h r a b i a z ż yw oś ci ą, » N i e g n i e w a y się m i l o r d z i e n a w i e r ­ n e g o s ł u g ę. J e ż e l i t o w a r z y s t w o k o b i e ­ ty o bd arzo nó y tylu rzadkiem i p rz y m io ­ t a m i , t a k w i e l e m a dl a c i e b i e p o w a ­ b u : że d la n i e y c h ę t n i e r o z s t a i e s z się z tćm w sz y s tk ić m , co dotychczas by­ ło przedm iotem twoich starań i zabie­ g ów , m o g a ciórpićć na tćm ubożsi słu ­ dzy; l e c z R y s z a r d V a r n e y k t ó r e g o t w o ­ ja s z c z o d r o b l i w o ś ć t ył a h o y n e m i o b ­ s y p a ł a d a r a m i , b ę d z i e m ia ł z a ws ze ś r o d ­ k i u t r z y m a n i a się,, s t o s o w n e d o wy s okióy godności, k t ó ra na dw o rz e tw oim piastow ać będzie. “ / » J e d n a k z d a w a ł o rni s i ę , i a k o b y ś n i e p o c h w a l a ł za m ia ru opuszczenia nie-

(

*79

)

bespiecznego z a w o d u , m og ące g o nas obudw u o zgubę przypraw ić." »Ja m ilordzię? Nie m oia rzecz ż a ­ ło w a ć u s t r o n i a , do k t ó re g o s c h ro n ie sie zamyślasz.— W s z a k to nie Ryszard V a r n e y ściągnie na siebie gniew królowey i pośm iew isko całego d w o r u , gdy naywspanialsza b u d o w a jaką k i e ­ dy ko lw iek wzniosła łask a pariuiącego, zwal i sie t a k p r ę d k o j a k d o m e k z k a r t uklecony. C hciałbym tylko milordzie, ażebyś przed p ostaw ien iem niezw ro tn ego k r o k u , r a d z i ł s i ę t e g o , c o ci n a k a z u i e t w o i a s ł a w a i s zczęś cie.' * » M ó w , c o m a s z przeciw tem u? W s z a k n i e z r o b i ł e m i es zoze n i e o d m i e n n e g o p o ­ stanowienia. S ł u c h a n i — ro z w a ż ę na obie stro n y wszystkie ok o liczn o ści." » P r z y p u ś ć m y w i ę c m i l o r d z i e : ż e i uż z r o b i ł e ś k r o k n i e c o f n i o n y , ż e s i ę przegr i i e wa ł a k r ó l o w a , ż e s ię w y ś m i a l i zawiśni i przyiaciele opłakali d o b ro w o l­ ny twóy upadek. Już osiadłeś w j e ­ dn y m z nayodlegleyszych z a m k ó w tak d a l e k o o d d w o r u , ż e c ię n ie d o y d ą an i użalenia przyiaciół, ani szyderska

(

i So )

r ado ść tryumfujących w ro g ó w . Pr zy ­ pu ś ć m y t a k ż e , o ozem ba rdz o wą tpić należy: że t w ó y szczęśliwy spól z a w o ­ d n i k , poprzestanie tylko na objęciu g a ­ łęzi wielkiego d r z e w a , k t ó r e m u przez t a k dł ugi czas wid ok słońca z a k r y ­ w a ł o i nie usadzi się na t o , aby go w y w ró c i ć z korzeniem. Już tedy ówr d a ­ wn y ul ubieniec kró lowe y angielskiey, k t ó r y tak d ł ug o trz y m ał s ter rzą d u i trząsł o b r a d a m i p a r l a m e n t u , p r z e ­ szedłszy na wieyskiego b a r o n a , p o l n ­ i e po swoich p u s z cz a c h, łapie p t a k i z s o k o ł e m , spiia z sąsiadami piwo, czy­ n i popisy w oys kow e ze swymi wassal a m i , za lada ro zkazem szeryffa....... wPrzestań V a r n e i u ! “ przer wał h r a ­ bia z uniesi en iem. »N ie milordzie! — Pozwoliłeś mi zaczaó t e n o b r a z , pozwól niech go dokoncze. Sussex rządzi Angliia^ — zdrow ie kr óło w óy słabieie, — rzecz rozbiia się o urzą dz en ie na stę ps tw a t r o n u , __ U w i e r a się ambicyi pieknióyszy wi do k niżeli ióy k i e d y k o l w i e k przyśnić się m og ło . Do w iad ui esz się o te m wszy.

(

i

8i

)

s tki em siedząc przy ciepłym k o m in i e i do pi ero wtenczas zaczynasz poy mo vvac, iakie opuściłeś n a dz iei e, iak s a ­ m o c h c ą c wszystko straciłeś; a wszystko dla t e g o : aby częścióy ro zpł yw ać się w miłych oc zkach piękney m a ł ż o n k i . ‘‘ «Nie m ó w mi o tem. W s z a k p o w i e ­ działem że zamiar do kt ór e go m n ie skłania mo ie szczęście i z a s m a k o w a ­ nie w wieyskiem u s t r o n i u , ani będzie prze ds ięw zię ty, ani wy ko n a ny s k w a ­ pliwie i bez należytego względu na d o b r o publiczne. Będziesz mi świadk i em V a r n e i u : ze nie dla tego p rz y ­ t łu m ia m w sobie c hę ć usunięcia się od spraw pu b lic z n y ch , ab ym miał s łu c ha ć głosu a m b i c y i; lecz żebym pozostał na m iey sc u, z kt óre go naylepiey u s ł u ­ żyć m o g ę moiey o y c z y źn ie , ieżeli k i e ­ dy zażąda o d e m n i e pomocy. Kaź osiodł ać konia n a t y c h m i a s t , przeb iorę się iak pierwóy za służącego i przy­ czepię za siodł em zawinięcie z rzecza­ miJ y Varneiu będziesz dziś pa nem. Nie z a n ied ba y żad nćy ostrożności m ogącey uśpić p o d e y rz e n ie . Nim ludzie

(

i8a

)

p o b u d z a s i e , b ę d z i e m y i uź w d r o d z e . T y l k o sie p o ż e g n a m z ż o n a i i e s t e m gotów. — Sobie s a m e m u przyczyniam srogiego cierp ien ia, a sercu droższem u n a d ż y c ie , b o les n a ra n ę zadaię; lecz miłość m ałżeńska, pow inna ustąpić m i ­ łości o y cz y zn y ." P owiedziaw szy to s m u t n y m lecz d o ­ b itn ym g ł o s e m , wyszedł z pokoiu. w K o n t e n t i e s t e m żeś p o s z e d ł ; " p o ­ m y ś l a ł V a r n e y , » b o l u b o z n a n e m i są. d o b rz e wszystkie głupstw a lu d z k i e , nie m ó g ł b y m i e d n a k w s t r z y m a ć si ę d ł u że y o d ś m i e c h u , s ł y s z ą c t w o i e r o z u ­ m o w an ia. Z brz y dź sobie c h o ć zaraz to now e ca c k o , te m alow aną lalkę, n ie o d ro d n ą c ó rk ę zdradliwey Ewy i s ł o w a ci za t o n i e p o w i ć m . A l e co s ie t y c zy a m b i c y i , t e g o d a w n e g o c a ­ c k a , za k t ó r e m e ś się t a k d ł u g o u g a ­ n i a ł : o! r ę c z ę c ię m i l o r d z i e Źe go n i e z a r z u c i s z t a k p r ę d k o ; bo d r a p i ą c s ię n a g ó r ę , m a s z w R y s z a r d z i e V a r neiu n ie o d stę p n e g o tow arzysza, a on p r z e w i d u i ą c dla- s i e b i e k o r z y ś ć z t w e ­ go w y n i e s i e n i a , n i e p o ź a ł u i e a n i bi cza,

(■ 185

)

ani o s t r ó g , byle cię tylko m ó g ł d o ­ pr ow a d z ić do wierzchołka. A ty p i ę ­ k n y buz iac zk u, co ko ni ecz ni e chcesz gr ać r o lę hrabiny, proszę cię! nie wtrącay się do m o ic h za m ys łó w, żebym się z t o b ą inaczey nie rozmó wił i nie p r zy po m ni ał ci d a w n y c h zaległości. — ^Będziesz dziś p a n e m !*4 rzekł do m ni e ■wychodząc, — na m óy h o n o r , m oże p r ze k o n a się kiedy: że większą p r a ­ w d ę po w i e d z ia ł, aniżeli się spodzićwał. A t a k t e n , k t ó r y w m n i e m a n i u tylu światłych i r oz są dny ch l u dz i, na r ó w n i stoi w polityce z Bur leighem i W a l s i m g h a m e m , a w sztuce wo ie nn ćy z S u s s e x e m , został uc zniem swego s łu ­ żalc a; a w-szystko dla czarnego o k a , . r u m i a n e y buzi i szyi alabastrowćy. T a k u p a d a a m bi c ya ! A i ed na k ieźeli wd z ię ­ ki u ł o m n e y kobićty, mog ą u ni ew in n i ć o bł ąk a ni e c z ł o w i e k a , w yz na ć p o t r z e ­ ba że milord m a w pogotowiu u s p r a ­ w i e d li w i e n ie .— T y m czasem zo sta wmy rzeczy n a t u r a l n e m u tokowi: — albo on do pom oże mi do wyn iesienia, a lb o ia i a m szczęście s ob ie za pewnię. Jeżeli

(

i 84 .)

zaś p i ę k n a h r a b i n a n i e w y i a w i ł a s w e ­ go w i d z e n i a się i r o z m o w y z T r e s s i l j a n e m , cz e go z a p e w n e w y i a w i ć n i e ś m i a ­ ł a , m u s i w e j ś ć ze m n ą w u k ł a d y , n a ­ g r o d z i ć m i za d o c h o w a n i e t a i e m n i c y , i pom im o całćy pogardy, k t ó rą czuie d l a m n i e , o b m y ś l i ć n a d a l ś r o d k i wz ai e m n e g o z n o s z e n i a się. T e r a z c h o d ź ­ m y do stayni:— trzeba prz ygotow ać k o ­ n ie do podróży, — przyydzie może te n czas: że i m ó y koniuszy każe mi k o ­ nia o s io d ła ć .” T y m c z a s e m hrabia wszedł do sypial­ nego pokoiu, chcąc czemprędzćy p o ­ ż e g n a ć s ię z ż o n ą . — Z a l e d w i e ś m i a ł i e d n ę c h w i l ę z o s t a w a ć z n ią s a m n a s a m , t a k go w i e l e k o s z t o w a ł o o d m ó ­ w i e n i e p r o ś b y , k t ó r e y ni e m ó g ł z a ­ s p o k o i ć po r o z m o w i e z e s w o i m k o ­ niuszym. Z a s t a ł ią w b i a ł e y i u p c e , p o d s z y t e y f u t r e m , z piękną n ó ż k ą rzu co ną na p rę d c e w ra n n e obuw ie, k tó re y ieszcze nie osłoniła p o ń c z o c h a , z rozpuszczon e m i w ł o s a m i w y m y k a i ą c e m i s ię z p o d n ocne g o cz ćpk a bez ża d n e y innćy o-

C *85

)

z d o b y , o p r ó c z w d z i ę k ó w p o w i ę ks zo ­ ny c h w tey chwili s m u t k i e m r ozł ącz e­ nia. — »Byway zd row a A m e l i i o !— Bogu cię polecam, naydroższa,nay u ko chańsza żo ­ no !“ rzek ł h r a b i a , zaledwie m o g ą c ode rw a ó się od uściśnień i z n o w u przytulaiąc ią do ł o n a , od c h o d z ą c po kilk a k r o ć i z n o w u po w r a c a i ą c , aby ią po raz o statni uściskał i uca łow ał. »Już s ło ńc e w y s o k o , nie ś mi e m tu dłużey zostaw ać ; prz yna ym niey o mil dziesięć stąd po w i n i en e m z n a j d o w a ć się do tego c z as u. " T a k i m sp os o be m ch ciał s k ró c i ć c h w i ­ lę przyk re go rozstania. » W i e c odjeżdżasz i nie chcesz z a ­ spo ko ić mćy prośby? Ach! fałszywy r y­ cerzu! K t ó r a ż kobióta z nagą nogą w t r z e w i k u błagała kiedy łaski z a lo t n e ­ go rycerza i z niczem o d pr aw io ną z o ­ stała ? " ^W szystkiemu zadosyć uczynię o c o k o l w i e k p ros ić b ęd z ie sz ; to t y l k o wyyr r .u iąc , c o b y nas o b o y g a z g u b i ć m ogło."

(

186

)

»Nie żądam t e g o / 4 odp owie dz iała h r a b i n a , »aby n aty ch m ias t całaA ngliia ob ró cił a na m n ie za zdrosne oczy; nie żą dam m ó w i ę , aby m ię zaraz uz n a n o za żon ę naypierwszego z angielskich lo rd ó w . O to cię tylko p r o sz ę , abyś m i pozwolił podzielić ta ie m n ic e z m o im oycem k o c h a n y m i położyć k o ­ ni e c z m a r t w i e n i o m , k t ó r e cierpi dla m n i e n i e g o d n e y - - - t e n dobry, te n p o ­ czciwy starzec! P o w ia d a ła że niebespiecznie c h o r y ...... *>Powiadaią? Któ ż przecie?44 zapytał m il o rd z prędk oś cią. »Alboż V a r n e y nie uw ia d o m ił H u g o n a R o b s a r t o tem w s z y s t k i e m , co m u dotychczas m o g l i ­ śmy donieść ? alboź nie powiedział ci: że posłaniec zastał go w kniei, w czer6twóm zd ro w iu i ż wesołórn s e rce m używającego ulubioney rozrywki? K t ó ż śmiał za smucać cię in n em i myślami?44 n N i k t m i l o r d z i e , n i k t ! 44 rzekła h r a ­ bina n ie c o zatrwożona g ł o s e m , iak im m ąż w y m ó w i ł ostatnie pytanie. wChciałab y m ty lko p r z e k o n a ć się własnćmi

(

l8 7

)

o c z y m a , czyli m ó y oyciec iest w d o ­ b r e m zdrowiu?** » T o rzecz n i e p o d o b n a A m e l i i o ! Nie możesz m ie ć t eraz ż a dn ych s to s u n k ó w z d o m e m twego o y c a . — Pi ę kn ie by ś m y wyszli, gdybyśmy do n a s z e j taie mn icy przypuścili więcey osó b niż k o ­ ni eczna w ym a g a po trzeba. W r e s z c i e t e n ieg o m oś ć z Ko r n w a l li i , 'I re w a i ll a n czy Tr ess ilj an , mnićysza o na z w i sk o , pr zesiaduie w d o m u twego oyca i wiś o na y sk ryt szy ch iego t ai em ni cac h !“ »M ó y oycieo m il or dz ie , zn a ny iest o d d a w n a za rozsądnego i uczciwego c z ł o w i e k a , a co się tyczy Tressiljana, ieżeli sobie pr zebacz yć m o ż e m y w y ­ r zą dz o n ą m u k r z y w d ę , założę się o k o r o n ę h rab in y, m ai ą cą kiedyś iasniśc n a moiey g ło wi e: że on nie ieSt z ty ch l u d z i , k tó rz y złe za złe oddaią.** »Nie zaufam m u i e d n a k Am e lii o , n i e z a u f a m , na hono r! W o l a ł b y m ż e ­ by szatan przeklęty wtrącił się do n a ­ szych i n t e r e s s ó w , aniżeli ten T r e s s i ­ l j a n .“ ' »Dla czegóż milordzie?** rzekła hra-

(

188

)

bina, truchlejąc na glos stanowczy swoiego męża 55Dla czego masz o nim t a k nikczemne rozumienie? '4 »Pan i! “ od p o w ie d z ia ł hrabia, ^ W o ­ la moi a po wi n n a bydź do s ta te cz n ą p rz y­ czyną; lecz ieźeli chcesz dow ie d z ie ć się więcóy, zwaz z kim t e n Tressiljan iest połąc zo ny , w jaki ch iest s t o s u n ­ k a c h przyiaciel owego Radcliffa, o w e ­ go Su s s e x a, z k t ó ry m i nie bez t r u d n o ­ ści przychodzi mi u t rz y m a ć się przy ł a s k a w y c h względach podeyrzliwey nionarchini. Je że h tedy m ó y s p ó ł - z a w rod n i k dowió się pierwey o naszem m a ł ­ że ństw ie, n i m E l ż b i ó t a należycie przy­ gotowaną^ zostanie do przyięcia tćy wi a d o m o ś c i , wtenczas wy p a d łb y m na zawsze z jey łaski i straciłbym cały m a i ą t e k , a może n a w e t — bo w nióy płynie krew iey oyca H e n r y k a — stał­ bym się ofiarą o b r aż o ne y zawiści.“ » L e c z dla czegóż m il o rd z i e, p o ­ wziąłeś kr zy w dz ąc e m n ie m a n i e o cz ło­ wi eku , k t ó r e g o znasz t a k m a ł o ? Co tylko wiósz o Tressiljanie, wszystkiego dowiedziałeś się o d e m n i e , a ia cię u-

p e w n i a m : że on w ż a d n ć y o k o l ic z n o ­ ści nie zdradzi naszćy taiemnicy. Ścią ­ gnąwszy iego n i epr zy iaź ń przez miłość dla ciebi e, tern usilnićy wy m ag am te ­ raz abyś m u przyznał co m u słusznie należy; lecz ieżeli samo w s p o m ni e n ie o n i m , po bud za cię do g n i e w u , coźbyś dop ier o po wi ed zia ł, g d y b ym go s a m e ­ go wi d z ia ła ? 4' »Gdybyś go widziała? 44 rzek ł h r a b i a z gniewem, ^R adziłbym ci, abyś te o d ­ wiedziny iak grzech wyiawioriy na s p o ­ wie dzi, wie czn em pok ryła milczeniem. Nie pragn ę ia zguby niczyiey; lecz bia­ da t e m u , kto śmie wglądać w m o ie sprawy dom ow e. Nie ścierpi o d y n i e c , aby in ny zwićrz chodził po iego s tr a ­ sznych m a n o w c a c h . 44 ^Strasznych z a is t e !44 rzekła hr a b i n a blednieiąc. »Co ci to m o ie s e r c e ? 44 rzekł h r a ­ bia przytrzymuiąc ią na r ę k a c h , »Połóż się w ł ó ż k o , ieszcze to zbyt w c z e ­ śnie dla ciebie. Czy masz ieszcze p r o ­ sić m ię o c o , coby nie na raż ało na

niebespieczeństwo moiey sławy, sz czę ­ ścia i ż y c ia ? " » O n i c , o nic m i l o r d z i e ! " o d p o w i e ­ działa o m d lć w a i ą c y m g ł o s e m , nchciał am ci ieszcze coś po wi ed zie ć; lecz tw ó y gniew wybił mi wszystko z p a ­ m ię c i. " » Z a c h o w a y to do piórwszego z o b a ­ c z e n i a , " rzekł hrab ia ściskając ią c z u­ l e ; »z wyłączeniem p r ó ś b , k t ó r y m nie m o g ę i nie śmićm zado syć uczynić. W szy st ki e twoie rozkazy co do litery sp ełn io ne b ę d ą , ch yb a żądałabyś, c z e ­ go ani Angliia, ani wszystkie ióy p o ­ siadłości nie b ę dą mogły d o s ta r c zy ć ." T o m ó w i ą c , pożegnał się po raz ostatni i wyszedł z pokoiu. N a k o ń c u s c h o d ó w , Va rn ey da ł m u swóy k a p e ­ lusz i płaszcz lo kayski wr k t ó r y tak d o b r z e się u w in ą ł: że go ni kt p o z n a ć ni e mógł. Stały iuż na dziedzińcu os i o d ł ś n e k o n i e , ied en dla niego, d r u ­ gi dla V a r n e i a ; bo słudzy tyle tylko przypuszczani byli do ta i e m n i c y , iż do m yśl ać się mogli: że ich pan miał w tym dwo rz e iakąś k o c h a n k ę , do któ-

(

*9 *

)

rćy czasem doieżdżał i dla t eg o na cała noc wypr awi en i zostali. Sam Ant on i F o s t e r trzym ał kon ia hrabiego dość rosł eg o i w y t r z y m a łe ­ go na trudy długiey po d ró ży ; a iego stary sług a, pr zyprow adził V a rn e io w i p r z e b r a n e m u za p a n a , dzieln iejsze go i piękniey u st r o j o n eg o r u m a k a . Za zbliżeniem się h r a b i e g o , Varney p o d s k o c zy ł ku n i e m u , ch wy ci ł za c u ­ gle i nie pozwolił P o s te r o w i pełnić służby, k t ó r a uważał za sw ó y wyłączny p rzy w ile j. Nie po myśli było Fostet o w i : że go o d s ą dz on o od o b o w i ą z k u ko n iu sz e g o , d l a t e g o tylko iak m u się z d a w a ło , aby ni czćm nie m ó g ł pr zy ­ służyć się sw e m u p a n u ; lecz nic ni e powiedzia wszy musiał ustąpić V a r n e ­ iowi. T y m c z a s e m hrab ia zapominaiąc że iako sługa po wi ni en był z tylu p o ­ zo s ta ć za swo im . m n i e m a n y m p a n e m , zatopiony w g ł ęb ok i ć m zamyśleniu, w y ­ ruszył n a p r z ó d z dzie dzińca, posyłaiąc r ę k ą ostatnie pożegnania hr abinie, k t ó ­ ra z o k n a c h u s tk ą wiewała. G d y iuź, zapuścił się w c ie m n ą uli-

(

»92 )

cę wy ch odz ąc ą z dziedzińca — *>Otoż to mi piękna p ol ity ka !” rz e kł V a r n e y , »Sługa iedzie przed p a n e m ; ” a k o r z y ­ stając ze zręcz noś ci, ob ró cił m o w ę do Fos tera. )>Pa ni e Ant on i nadąsałeś się widzę na m n i e ! —Jeżelim cię po z ba wi ł na odjezdnym życzliwego wzr oku h r a ­ b i e g o , wy ro b iłe m u niego że ci z o ­ stawił nie m ni e y pr zy ie mn ą p a m i ą t k ę za twoi e wuerne usługi. Patrz! iaki s p o ­ ry wor eczek. W e ź g o , przelicz p i e ­ n ią d z e i pomieszay z temi k t ó r e da ł w cz or ay J o a n n i e . ” » J a k t o ! Czy to by d ź może? D a ł pi e ­ niądze J o a n n i e ? ” — » A d l a czegożby dad ź ni em ial ? W i e r ­ nie służąc h ra bi n ie nie wartaż n a g ro d y ? ” » N i e będzie nic ztego; m u s i m i wszy ­ s tko do grosza wyliczyć. O! znam ia milorda! lubi on zawsze coś świćżego. Jego gusta i u p o d o b a ni a t a k są przemiiaiące iak zmiany ks iężyca." »Czyś oszalał F os ter ze ! Możeszże przypuścić do głowy, żeby milord czuł iakąś s k ło n n o ś ć do twoiey córki? K t ó ż u dia-

u diabła zechce slu ch ać sk ow ró nk a k i e ­ dy słowik s p i ć w a ? 44 » Czy słowik, czy skowronek, wszystko iedno dla pt as zni ka; wiem ia pa­ nie Varneiu, że umićsz doskonale wa­ bić ptaszęta na swoie sidełka. Nie p o ­ zwolę na to, żebyś mi bałamucił moię Joasię iak iuż zbałamuciłeś nie iednę biedną dziewczynę. Smieiesz się?— M ówię ci wyraźnie, ocalę przynamnićy iednę duszę z moiey familii od pazurów szatana i ieszcze raz powtarzam: że z tego nic nie będzie. Musi mi na­ tychmiast oddać pieniądze.“ 33T o iest oddać ci do schowania, co Wszystko na iedno wychodzi; lecz ia chciałem o czćmsiś waźnieyszem p o ­ mówić z tobą. Nasz Pan wyiechał w nienajlepszych dla nas zam iarach.'4 33Go chcesz przez to rozumieć? Czy nie zbrzydzil iuź sobie swoiey laleczki? Bo tćż wysypał na nią tyle pieniędzy, Ze możnaby króla z ni ew ol i wykupić; a teraz zapewne żałuie tak ogromnych nakładów. “ 33Gdzie tam zbrzydził, szaleie za nią 'ło m . I. 9

(

194

)

d o u p a d ł e g o i c h c e d w ó r dl a n i ó y o p u i z c z a ć . W l e n czas p o ż e g n a m y s ię z naszómi n a d z ie ia m i, posiadłościami i w i e c z y s t e m i d z i e r ż a w a m i . W t e n cz as o d b i o r ą n a m d o b r a k o ś c i e l n e , a ieszc z e p o w i n s z u i e m y s o b i e , i eżel i n as fiie pociągną do zdania r a c h u n k u z p o ­ bieranych d o ch o d ó w ." « 0 ! toby była k lę s k a ! " zaw ołał F o ­ ster z czołem zaclimurzonóm boiaźnia; a / w s z y s t k o dl a i e d n e y k o b i e t y ! TNie m ó w i ę ieszc ze, żeby chodziło o z b a ­ w i e n i e iey d u s z y — t o b y była r z e c z d a r o w a n a ; ia s a m c h c i a ł b y m o d e r w a ć s ię o d t eg o ś w i a t a , k t ó r y s ię d o m n i e g w ałtem przyczepia i żyć iak nayuboższy n ę d z a rz , należący do naszego bractw a." » N i e b ó y s i ę , d o c z e k a s z t e g o Ant o s z k u ; lecz zdaie mi się, że szatan n i e d a w i a r y t w e m u z m u s z o n e m u ub ó s t w u , a t a k i t u s t r a c is z i t a m n i c n i e zarobisz. Lecz p osłuchay moiey rady, a K u m n or- place będzie tw o i ą w ła s n o ­ ścią. N i e m ó w n i k o m u , ż e t u b y ł T r e s -

(

)

siljan, d o p ó k i cię o tern nie u w i a d o ­ m ię.“ » A to dla c z e g o ? ” zapytał Fo st er p o ­ d e jr z li w y m głosem. » G ł u p i e zwierzę! nie wiesz tego, że m i l o r d i tak iuż znie ch ęco ny życiem p u b l ic z n ć m , gdyby się o tóm d o w i e ­ d z ia ł , tóm mocn ie y ieszcze z a p ra g n ą ł ­ b y wieyskiego ustronia. G dy b y m ó ­ wię dowiedział s ię , że taki up ió r o d ­ wiedza żonę w czasie iego n ie by tn os o i , ręczę że sam zostałby s m ok i e m pi lnuiącym złotych iabłe k ; a w t e n czas An to sz k u , na cożby się przydały tw oie us ług i? M ą d re y gło wie dość na s ł o ­ wie! — Byway zd ró w ! muszę pośpie­ szać za p a n e m . “ T o m ó w i ą c , ścisnął ko nia o s tr o g a ­ m i i puścił się ulicą wysadzoną d r z e ­ wami. ■» L e ć na złamanie s z y i , o p ę ta ny sz a ­ tanie! “ rzek ł Antoni Foster. » L e c z nić m a rady! muszę go słuchać! m u ­ szę ścisłe w yk o n y w a ć iego r o z k a z y ; b o nasze interessa są w s p ó l n e , a on t a k a ieszcze m a wyższość n a d e m n a ,

9

*

(

! 96

)

źe wodzi za nos d u m n e g o m il o rd a .— Z a r a z idę do J o a s i , odbiorę o d niey pieniądze i o br óc ę na c hw a l ę Boża, tym lub i n n y m spo so bem . T y m c z a ­ sem s c h o w a m ie do moiśy skrzyni w os obnóy k r y i ó w c e , d o p ó k i nie p r ze ­ myślę stosownego dla nich pr zez na c ze ­ n i a , żeby d u c h zarazy nie owioną ł moiey Joasi. Musi ona bydź czystą i n i e ­ win ną iak Anioł! choćb y dla tego ied y n i e , by prosiła Boga za swego oyca. T e r a z w ł a ś n i e naywięcey p o t rz e ­ bnie m od lit w y ićy i wstawienia się za m n ą , bom się szkar ad nie z a p l ą t a ł . — D z i w n e wieści biegaią między lud źm i o m oi m sposobie życia. Cała kongregacyia ozięble na m nie po g ląd a; a gdy w ostatnióm kazaniu H o l d l o rt h przy­ r ó w n y w a ł h i p o k r y t ó w do wybielonych g r o b ó w , nape łnion ych wew nątrz ludzki em i k o ś ć m i , z da w a ło mi się, że n a mn ie ciągle miał oczy zwró co ne. Va rn e y t y m czasem dopędził swego p a n a , k t ó r y czeka ł na niego przy ogr odo we y furt ce, wychodz ąc ey na ot w a rt e pole.

C

*97

)

T r a c is z czas V a r n e i u , “ rz e k i h r a ­ b i a , 5 ) g d y każda c h w ila ie st d r o g a : n ie p rę d z ć y z r z u c ić m o g ę p rz y b ra n e o d z ie n ie aż p rz y b y w s z y do W o o d s t o c k ; b o aż do tego m ieysca n ie iestem z u ­ p e łn ie bespieczn y w m o ie y p o d r ó ż y . “ 35S ta n ie m y tam za d w ie g o d z in y ; “ o d p o w ie d z ia ł k o n iu s z y , 33z a tr z y m a łe m się t y l k o d la t e g o , a b y p o n o w ić F o s te r o w i ro z k a z n a y tr o s k liw s z e g o d o c h o ­ w y w a n ia t a ie m n ic y i d o w ie d z ie ć się o d n ie g o o m ie s z k a n iu c z ło w ie k a , k t ó ­ re g o c h c i a ł b y m p r z y ią ć do tw e g o d w o ­ r u m i l o r d z i e , na m ie ys ce o d p r a w i o n e ­ go T r e v o r s a .* ' 33C z y sadzisz, że b ę d z ie z d a tn y do te y s ł u ż b y ? " 3 3 B ardzo w ie le o b ie c u ie ! “ o d p o w i e ­ d z ia ł V a r n e y , 33 g d ybyś m il o r d z i e c h c i a ł ie c h a ć b e z e m n ie , p o w r ó c i ł b y m d o K u m n o r , p r z y p r o w a d z ił b y m go d o W o o d s to c k i ieszczebyśtny c ie w ł ó ż k u za­ s ta li" 3 3 N ie ż a łu y w ię c k o n i a , ru s z a y co t c h u i p r z y b y w a y i u t r o r ó w n o ze ś w i ­ te m ."

(

198

. )

T o m ó w ią c p u ś c ił się s p ieszn ie w dalszą d ro g ę , a V a rn e y o b r ó c ił do K u m n o r p u b lic z n y m g o ś c iń c e m . Z s ia d ł z k o n ia p rz e d C z a rn y m N ie d ź w ie d z ie m , k a z a ł p rz y w o ła ć go sp o d a rza i o ś w ia d ­ c z y ł m u : że c h c ia łb y p o m ó w ić z M i ­ c h a łe m L a m b u rn e m . Z a c n y s io s trz e ­ n ie c n ie k a z a ł d łu g o c z e k a ć na s ie b ie n o w e m u d o b ro d z ie io w i; le c z g d y w s z e d ł d o iz b y , z d a w a ło s ię , źe b y ł tro c h ę z a fra s o w a n y . 33Z a p e w n e s tra c iłe ś ślad sw ego t o ­ w a rzysza . “ r z e k ł V a rn e y , 3> p o z n a ię to po tw o ie y k w a ś n e y m in ie . G d z ie ż ta tw o ia s p ra w n o ś ć z k tó r ó y się c h e łp is z b e z w s ty d n ie ? “ » N ie c h tru p e m p a d n ę ie ż e lim n ie t r o p i ł teg o lis a , ia k n a y le p s z y g o ń czy z p s ia rn i k r ó le w s k ie y . W id z ia łe m go ia k się s c h o w a ł do ia m y u m ego w u ia , w id z ia łe m ia k ia d ł w ie c z e rz ę , ia k się r o z b ie r a ł i k ła d ł d o łó ż k a — ia k ćm a w szędzie w łó c z y łe m się za n im : a ty m czasem ia k b ic z e m trz a s n ą ł! w y ie c h a ł stąd d o d n ia i c h o ć z a p a l! .

lii

V

i-

(

J99

)

n ik t nie wie gdzie się podział; nie wi­ dział go na we t pa ro be k s ta i e n n y .“ >5Moż e chcesz mię w pole w y p r o w a ­ dzić? Jeżeli okaże się co po d o b n e g o , k l n ę się duszą i c ia łem że będziesz tego ż a ło w a ł .“ — » M ó y panie! Naylepszy pies m oż e czasem zbić się z tropu. Cożby mi s tą d przyszło , żebym go miał puścić n a su ch o? Spy ta y Goslinga mego wuia, spytay tych c h ło p a k ó w , piwniczego, p a r o b k a , C e c y l k i, całego d o m u n a ­ reszcie; a oni ci p o wi ed zą, że przez cały wieczór m ia łe m go na oku. Już też do stu k a tó w nie m o g ł e m siedzieć przy iego ł ó ż k u iak d o k t ó r kolo c h o ­ r e g o , widząc zwłaszcza : że sobie spok oy ni e zasypiał — przyznasz mi to za­ pewne! “ V a r n e y nie m aiąc dosyć na tćm za ­ pewn ien iu, za dał kilka pytań s łużącym, k t ó rz y po wt órzywszy co L a m b u r n p o ­ wie dz ia ł, na to się iednomyślnie zgo­ dzili: że Tressiljan nagle i n ie s po dz ie ­ w an ie wyiechał między p ó ł n o c ą a świ ­ tem .—

(

200

)

« A l e tćż p ot rz e ba m u o d d a ć sp ra­ w i e d li w o ś ć ! " o d e z w a ł się go sp odarz, » b o wyióżdżaiac: położył na stole pie­ n i ą d z e , k t ó r e mi się od niego należa­ ł y ; a do tego ieszcze zostawił na pi­ wo słu ż ą c y m, co te m m n ie y było .pot r z e b n e m , że iak się oka z ui e sani so ­ bie ko n ia osiodłał.*1 Var ne y p r z e k o n a n y o d o b r y c h c h ę ­ ciach L a m b u r n a , zaczął m u o d k r y w a ć przyszłe w i d o k i , o ś w i a d c z a i ą c : iż d o ­ wiedział się o d F o st era że się ni e wz br an iał przyiąć służbę u iakiego p a ­ na.— » C z y sługiwałeś dworsko?** o d t e ­ go zjaczął u g o d ę .— »Nie!“ o d p o w i e d z i a ł L a m b u r n , » l ec z od lat dziesięciu śniło m i. s i ę zawsze raz w tydzień: że kiedyś dostanę się na d w ó r wielkiego pan a i u niego d o ­ robię się c h l e b a . " — 3)Twoia to będzie wina, ieżeli się nie sprawdzi tak p i ę k n e m a r z e n i e ; czy potrzebuiesz p i e n i ę d z y ? " » Zawsze potrz eb nie , k to lubi c zęsto zażyć wesoł ey myśli.*1

(

201

)

ii D os ta tec zna i uczciwa odpowie dź! czy wiesz iakie powinien p o s ia d a ć przy­ mioty, kto chce służyć u wielkiego p a ­ n a , sięgaiaeego do na yp ier ws zy ch w kr ai u wielkości? “ W y o b r a ż a m s o b i e : że powinien m ie ć o tw a rt e oczy i u sz y, za m k n ię tą g ę b ę , go to wą i śmiałą rękę, ostry d o w ­ cip i t ę p e su m i e n ie .“ — « A t w o i e zapew ne iuż od d a w n a s t ę ­ piało? “ » Nie mog ę sobie pr zy po m ni ćć czy n a w e t było kiedy ostrem. G d y m był ieszeze w y r o s t k i e m , chciało czasem p o d n i e ś ć g ł o s i o d e z w a ć się do m n i e ; lecz na w o y n i e , zagłuszył go szczęk o rę ż a ; a co mi ieszeze p o z o s ta ł o , za ­ topił em do reszty w a tl a n ty c k i c h bał w a n a c h . ‘f ii W i ę c służyłeś w I n d y i a c h ? " ii W s c h o d n i c h i Z a c h o d n ic h , na m o ­ rzu i na l ą d z i e !“ odpowiedział k a n ­ d y d a t do dworskićy służby. - ».Służy­ ł e m Portugalii i His zp anii , Fr a nc yi i Hol lan dy i i na własny k a rb p r o w a ­ dziłem woynę wraz z t y m i , co to na

(

202

)

m a ł y c h s ta tk ach uwiiaią się po m o r z u , i za r ó w n i k ie m z nik im w zgodzie nie ży ią. " — » Możesz by d ź wodzę uży tec zn ym m i ­ l o r d o w i, m n i e i sobie s a m e m u ; 11 rzekł V a r n e y po nieiakim namy śl e, » l e c z pa miętay, że z na m dob rze ludzi! Do­ wiedz mi ot wa rc ie , czy możesz bydź wiernym? “ Gdybyś ich nie z n a ł , da łb ym ci twierdz ącą o d p o w i e d ź bez ż adnego w a ­ r u n k u i zaprzysiągł na honor, na s u ­ m i e n i e , na uczciwość i tam dalóy. Lecz ponieważ zdaie mi się: że W a szeć bardziśy pragniesz uczciwóy p raw ­ dy, aniżeli politycznego fałszu , po w ie m wiec o tw a rc ie : że m o g ę bydź wierny m do szubienicy, do samego n a w e t w ę ­ zła zawiązanego na stryczku, ieżeli, m a się r o z u m i e ć , b ę d ę d o b r z e płatny i nie źle uw a ż a n y .— A ieżeli n i e , to wy­ bacz łaskawrc o ! “ — » Już to z a p e w n e ! " rzek ł V a r n e y szyde rsk im g ł o s e m , » d o twoich i n n y c h c n o t , musisz i ten łączyć p r z y m i o t;

(

203

)

że w po trzebie potrafisz u d a w a ć p ow a ­ żnego i religiynego c z ł o w ie k a . “ » N i c b y m n ie nie k o s z to w a ł o p o ­ w i e d z ie ć , tak iest; lecz k r ó t k o m ó ­ w i ą c , nie iestem s tw o rz o n y do tego. Jeżeli potrzebuiesz h i p o k r y t y , weź na służ bę Ant oniego Fostera. Co do mnie, nie iestem z d a tn y do t e g o . ‘f 55Jeżeli nie masz h i p o k r y z y i , to masz z a p e w n e koni a w s t a y n i ? “ 5>I iakiego ieszcze k o n ik a! P r z e s a ­ dza rowy i p ł o t y — nie d a łb y się w y ­ pr zed zić na yle ps zem u b ie gu so w i ze stayni książęcia milorda. “ » Każże go o s io d ł a ć ; bo poiedziesz ze nina. Zostaw u go spodarza swoie rzeczy: z a p ro w ad z ę cię na służbę do wieikiego p a n a , gdzie ieżeli nie d o r o ­ bisz się m a i ą tk u ; nie będzie to win'a fortuny, lecz twoiac w ł a s n ac . “ — 55 W m o m e n c i e go tó w iestem. Hey c h ło p c y ! os iodłaycie mi konia! T y l k o w mgn ien iu oka ieżeli wam plecy mi ­ l e . — Cecylko! Piękna Cecylko! c h o d ź ­ że do m n i e , pożegnay s i ę , — weź te

(

204

)

p i en i ą dz e na pooi ech ę po m o im n a ­ głym odjeździe!** » O b e y d z i e się o na bez tych poże­ gn a ń i upominków!*' od e z w a ł się G o ­ sling. « J e d ź sobie z p a n e m Bogiem m ó y M i c h a ł k u i p r ac u y n a d zba wie ni em duszy, chociaż p od ob n o nie znaydziesz go t a m d o k ą d się wybi ćra sz ." j>Pokaż mi swoię Gecylkę, panie go­ spodarzu !*' rzekł Varney, ^Słyszałem wiele o iey piękności." » M o i a C e c y i k a , iest to s ob ie zwyczaynie prosta k a r c z m a r e c z k a , o p a l o ­ na s ł o ń c e m , wy t r z y m a ła na wiatry i ulewy; lecz m ał o mo gąc a p o d o b a ć się t a k wymyślnym k a w a l e r o m iak wy iesteście. Siedzi w swoióy i zde bc e i nie myśli w d a w ać się z d w o r s k im i l u d ź ­ m i . ‘ł >3D o b r z e robisz M i c h a ł k u : że się z n a m i rozłączasz; nic l epszego nie m o ­ głeś uczynić. — Masz do br eg o k o n i a , strzeż sie tyllrt) szubienicy ; a ieżeli iuż k o n i e c z n ie zachciało ci się u n i e ś m ie r ­ telnić za p o m o c ą s t r y c z k a , proszę cię i z a k l i n a m , wybierz sobie gałąź lak m o ż e by dź na yd ale y od K u m n o r . “ T y m czasem koniuszy i iego no wy s ł u ­ ga do padłszy k o n i , nie zważali na z ł o ­ wieszcze po że gna ni e gospo da rza i r u ­ szyli z mieysca t a k p r ę d k i m k ł u s e m : że nie mogli kończ yć zaczętćy r o z m o ­ wy, aż d op ićr o gdy przyszło d r a p a ć się n a wysoka i piaszczystą górę. n W i ę c skłaniasz się,“ rzekł V a rn e y, )3 do przyiecia służby dwors kiey ? f< 33Sk ła nia m s ię , ł as ka w y p a n i e , ieźeli przystaniecie na m o i e w a r u n k i , i a k ia ńa wasze p r z y s t a ł e m / ' — 33Jakież są te w a r u n k i? “ 33Na p r zó d, ieżeli c hc ec ie aby m miał o t w a r t e oczy na interes m e g o p a n a , w y m a g a m z moićy stron y aby p a n pa-

- (

2o 6

)

trzał przez szpary na moie ułomno )>Byle tylko te ułomności nie były przeszkodą, do pełnienia s łu żb y !“ » Za to ręczę! Po wtóre: ieżeli upoluię iaką zwierzynę, wymawiam sobie odprawę z nóżek i kości .,f » N ic słusznieyszego; w-szak ludzie co trochę więcey znaczą od ci e­ bie, zastrzegaią sobie podobny w a r u ­ nek.“ »N ak on ie c : Jeżeli kiedy pokłócę się ze sprawiedliwością , aby móy pan wsta­ wił się za mną i wyplątał z biedy. — T e n punkt niezmiernie ważny dla mnie!” » I to słuszne żądanie; lecz wtedy tylko daiące się uskutecznić, gdy k ł ó ­ tnia wyniknie z obowiązków przywią­ zanych do służby.'* » C o się tyczy zapłaty, o tey nic nie wspominam: spodziewam się bowiem życ przemysłem, naywięcóy z p o k u t­ nych i ubocznych ob ry w ek ." »N ie troszcz się o to bynaymniey; będziesz miał piękne suknie i pienię­ dzy po uszy. Zaprowadzę cię bowiem

(

2°7

)

do takiego d w o r u , gdzie iak mów ią: wszystko o d złota od s re b r a . " « T e g o mi właśnie p o t r z e b a : pozostaie tylko wiedzićć, iak się m ó y przy­ szły pan n a z yw a .“ ?>Nazywam się Ryszard V a r n e y . “ — » L e c z ia c h c ia łb ym wiedzieć n a z w i ­ s ko p a n a , u kt ó re g o ś mi służbę na raił."— »Coż to z n o w u ty o s z a r g a ń c z e ! J a ­ kiś mi wielki p a n ic z ’, żebyś nie m ó g ł służyć u mnie! Bądź sobie zu c hw a ły m dla dr u g ic h ; lecz z e m n ą trzeba bydź t r o c h e s k ro m n i ó y s z y m ." ^ P r ze p r a sz a m u n i ż e n i e !“ rzekł Lambur n, ^zd awa ło mi się, żeście byli za p a n ie br at z A n t o n i m F o s t e r e m , a ia t akże iestetn z nim w’ pr zyi aźn i. “ m F ilut J.wzę z c i e b i e !“ odpowied z ia łY a rn e y, » S ł u c h a y co ci p o w i e m : p r a w d a że zamyślam umieścić cię w służbie wielkiego pana; lecz nie o d niego ale o d e m n i e wszystkie rozkazy o d b i e r a ć i be z po śre d ni o zależćć b ę ­ dziesz. J e st e m koni usz ym u ni ego .— Dow iesz sie poźniey o iego nazwisku.

(

2o 8

)

O n to trzę sie w s z y s tk i& m , o n w ła d a c a łe m k r ó l e w s t w e m . “ 55S m aczny to kęs! Za p o m o c ą t a ­ k ie g o t a li z m a n u , d o b rz e o d k r y w a ć uk r y te sk a rb y .“ 35M o ż n a w y k o p a ć o g r o m n e b o g a c tw a ; le cz p o trz e b a z n a y w ię k s z ą o s tr o ż n o ­ ścią z a b ie ra ć się do d z i e ł a , żeby n ie w y w o ła ć d i a b l a , k t ó r y b y cię w k a w a ł ­ k i ro z s z a rp a ł."— 55Dosyć m i na t e r n ! — N i e b ó y s ię , n ie w y k r o c z ę z g ra n ic u m i a r k o w a n i a . " P o s k o ń c z o n e y r o z m o w i e , nasi p o ­ d r ó ż n i p u ś c ili się c z w a łe m i w k r ó t c e p r z y b y l i do W o o d s t o c k . T a s ta ro ż y ­ tna p o s ia d ło ś ć k o r o n y a n g ie ls k ie y , w c a ­ le r ó ż n y p rz e d s ta w ia ła w i d o k od o w e ­ go p r z e p y c h u i w s p a n ia ło ś c i, ia k ie y b y ła ś w i a d k ie m , g d y w n ie y szkała p ię ­ kna R ozm unda i gdy W o o d s to c k b y ł te ­ a tr e m t a ie m n y c h i n ie c n y c h m i ł o s t e k H e n r y k a I I . ; a stan ie go dzisićyszy ba rd z ió y ieszcze iest n ie p o d o b n y m do teg o , czem b y ł w te n czas, k i e d y B ie n h e im H o u s e o p is y w a ł z w y r i ę z t w a M a r lb o r o u g h a , a V a n b r u g h r o z w i i a ł s ła w n e dzie-

ła gieniiuszu, lu bo o k rz y c z a n e w swym czasie o d ludzi niższego sm ak u. Za c za ­ sów Elżbiety był to stary p ała c n a c h y ­ lon y do u p a d k u i o d d a w n a nie maiący szczęścia oglądania osoby królewskióy; zacz ćm poszło zu bo żen ie pr zy ­ ległych włości. M ieszkań cy podawali kilk a razy p r o śb ę do kró low óy , ażeby raczyła we yrzóć na n i c h ok i e m o p i e ­ ki i miłosierdzia: i t o ćt o była p o z o r ­ n a przyczyna, dla k t ó r ó y od w ie d z ał W o o d s t o c k ten L o r d z n a m ie n it y , k t ó ­ re go iuż daliśmy po zn ać naszym czy ­ t el ni ko m . V a r n e y i L a m b u r n , wpadl i czwa łem n a dz ied ziniec-opuszczonego g m a c h u , gdzie tego p o r a n k u było wiele g w a r u i h a ł a s u , iakiego nie p a m i ę t a n o od d w ó c h pa now ań . — W y ż si urzędnicy h r a b i e g o , służba d w o r s k a , p o k o i o w i , wc h o d z ili i wychodzili z z u c h w a ły m trzaskiem ich stan ow i właściwym. Sł y­ c h a ć było rżenie ko n i i psów s z c z e k a ­ n i e ; bo h r ab i a odebra wsz y po le c e ni e w'eyrzenia w stan o b e c n y tego p a ła c u i d ó b r do niego n a le ż ą cy c h, kazał za-

(

210

)

brać psiarnię i cały sprzęt m y ś l i w s k i , c h ą c użyć rozrywki w k n ie ia c h n a p e ł ­ nionych zwierzem rozmaitego gatun­ k u , nie p ł o s z o n y m od lat "niepamię­ tn ych . W i e l k a l i czb a m i e s z k a ń c ó w w i os k i w n adz ie i p o m y ś l n e g o s k u t k u n i e s p o d z i e w a n y c h o d w i e d z i n , ze br ała się na d z i e d zi ń c u, cz ekaiąc : r yc h ł ol i ok a że s ię t e n w i e l k i c z ł o w i e k . — S p i e ­ s z n e p rzyb yci e V a r n e i a , z w r ó c i ł o i ch u w a g ę i w k r ó t c e i e d e n d ru g i e m u p o ­ wiadał; » Koniuszy hrabiego, koniu­ s z y h r a b i e g o !« a ws zys c y starali si ę z j e d n a ć ł a s k a w e w z g lę d y p ie r w s z e g o d wo rz a ni n a i i e g o towarzysza o d k r y ­ c i e m g ł o w y i c h ęc i ą po trz yma ni a k o ­ nia przy zsi adani u. » N a bok m o i p a n o w i e ! « rzekł V a r ­ n e y g ł o s e m w y n i o s ł y m , » N i e uprzed z a y c i e s ł u g w tern c o i es t i c h p o w i n ­ n o ś c i ąc. ! « Z fu kan i wi eś n ia cy , odstąpili o kil ka k r o k ó w ; a Lamburn m a ł p u i ą c w sz ys t ki e r u ch y , g ł os i u ł o ż e n i e s w e g o p r z e ł o ż o ­ nego, z większem ieszczegrubiiaństwem o d p ę d z i ł g r z e c z n y c h k m i o t k ó w ofmrn,

(

211

)

iących swoie usługi. » Pr ecz h o ł o t a ! — Myślicie, że nie m a m y ki m się p o s ł u ­ żyć? cc O dd a w sz y ko ni e s ta i e n n y m , szli do pa łac u mier ząc d u m n y m wz ro kie m ubogich k m i o t k ó w s to ią cy ch po drodze. T e n t on wyższości właściwy był Varn e i o w i , k t ó r y długo żyiąc na wielkim świecie na b ra ł dw or sk ieg o uło żen ia i miał wysokie rozu mi eni e o zacności swego r o d u ; lecz L a m b u r n c hc ąc go we wszystkiem n a ś l a d o w a ć , zrobił z siebie istnego dziwoląga. Tym cza­ sem mie szkańcy W o o d s t o c k u szeptali po m ię dz y so bą : » u c h o way nas boże o d taki ch d u m n y c h paniczów! Jeżeli laki k r a m taki p a n : to n i e c h ich r a ­ zem wszyscy diabli porwą !" » C i c h o , cicho m oi p a n o w i e !11 rzek ł w ó y t , »T rz ym ay cie ięzyk za z ę ba m i— z czasem do wi m y się o wszystkićm. Jużto p o d o b n o nikt nie będzie t a k p o ­ żą da ny m gościem w W o o d s t o c k , iak świętey pamięci nasz stary H e n r y k . C hociaż czasem wybatożył ko go własnemi r ę k a m i , rzucił m u w oczy garść

pieniędzy i wszystko poszło w nie pa­ mięć. “ »Panie świóć nad dusza iego!u o d ­ powiedzieli słuchacze; » W i e le wody upłynie, nim którego z nas uderzy E l ­ żbieta.“ ^Jeszcze o tóm nie można wiedzieć z p ew no śc ią!" rzekł wóyt. »Mióymy bracia cierpliwość i tem się pocieszaymy: że zasłużyliśmy na taka łaskę u J. K. mości.*' Tymczasem Varney, a tuż za nim iego nowy zwolen nik , weszli do przedpok o iu , gdzie ludzie wyższego rzędu wyglądali przybycia h ra bi e g o, który ieszcze nie wychodził ze swego pokoiu. Wszyscy ukłonili się Varneiowi z większa lub mnióysza uniżonościa, podług stopnia x ważności int ere su , który ich sprowadził do iego pana o tak rannśy godzinie. Na powszechne pytania: wKiedy wyydzie milord panie V a r n e i u ? “ odpowiadał krótkiómi sło­ wy: »Nie widzicież moich botów? Dopióro co powracam zOxfordu, nie m o ­ gę wiedzićć o tóm.“ Gdy toż samo

(

2l 5

)

pytanie po wt ór zył a wyższym to ne m iakaś znamienitsza osoba : » Z a p y t a m o to sz ambelana T o m a sz a Gopel eia,'f b y ­ ła iego od po w ie dź . — Sza mbe lan o d ­ r ó żn io ny sr e b r n y m klu cz e m od i n n y c h p o k o i o w y c h , od po w ie d z ia ł: że h r ab i a czeka ł tylko na przybycie V a r n e i a . — V a rn e y s k ro m n i e się u k ło n ił i wszedł do pokoiu swego pana. Przez kiika chwil ro zchodził się po p r z e d p o k o i u szmór ocz eki wan ia; lecz w k r ó t c e ucichło wszystko gd y się otworzyly po dw oi e i gdy wszedł h r a ­ b i a , maiac przed so bą szam be lan a i m ar sz ałk a d w o r u , a za sobą Piyszarda Va rneia. W jego twarzy i w s p a n i a ­ łe y pos taw ie, nie w id ać było wcale obrażaiącey pychy, wyrytćy na czole otaczaiąoych go dworzan. Stosował wpra wdz ie swoie grzeczności do s t o ­ pnia i powagi osób z k tó re m i r o z m a ­ wiał; lecz i ostatnieg o z gminu nie za nie dba ł u d a r o w a ć l as ka w e m spóyrzeniem. Pytania k t ó r e zadawrał m i e ­ s z k a ń c o m o stanie z a m k u i d ó b r n a ­ leżących do ni e g o , o pr aw ach służą-

(

2l4

)

cy c h doń k o r o n i e , o korzyściach sp ły ­ ną ć mogących na poblizkie włości z cza­ sowego przebyw ania kr ólowey wWood* s t o c k , zdawały się dowodzić: źe roztrzą sn ął z u w a gą wszystkie szczegóły prośby po da ne y przez m ie s z k a ń c ó w i ch ciał iey za dosyć uczynić. ^Niech go Bóg błogosławi!"- rzek ł w ó y t pocichu do swego sąsiada, »Pat rz iak blado wygląda. Założyłbym się źe m u si a ł całą n o c str awić na czytaniu na szych zażaleń i ro b ie n i u z nich w y ­ c i ą g ó w . P a n T o u g h y a r n kt ó ry ie przez sześć miesięcy uk ład ał , m ów ił: że przyna y m n i e y cały tydzień odłoży ć p o t r z e ­ ba na d o k ł a d n e ich w y r o z u m i e n i e , a milord nie po t rze bow ał na to i d w u ­ dziestu c z te re c h g o d z in . " Hrab ia zapewnił i c h : że sk ła n i a ć b ę ­ dzie k r ó l o w e , ażeby w czasie p o d r ó ­ ży po kraiu, raczyła zaszczycić W o o d sto ck swoią pr zyt om no ści ą, by m i e ­ szkańcy okolic zn ych włości dozn ać m o ­ gli tych s am yc h do br odzićystw, iakich używali za poprzedzających p a n o w a ń .— T y m czasem cieszył się ni ez m ie r n ie :

(

2l5

)

że m ó g ł b y d ź tłó m a c z e m woli łaskawey m o n a r c h i n i , k tó ra postanowiła z a ­ łożyć skład w ełny w W o o d s t o c k , dla n a d a n i a w'zrost u h a n d l o w i i r o z s z e r z e ­ nia przemysłu mieszkańców. T a pomyślna w i a d o m o ś ć , przyięta była z rad o sn em i o k rz y k a m i nietylk o o d dostoynieyszych m ieszk ańców znayd u i ę c y c h się w p r z e d p o k o i u ; l e c z i o d nayuboższych km io tk ó w , zgromadzo­ n y ch na dziedzińcu. P i e r w s i u r z ę d n i c y z ło żyl i h r a b i e m u n a k o lan ac h przywileie n a d a n e g m i ­ n i e , dołączanie w o re k z pieniędzmi. Hrahia oddał natychm iast pieniądze V a r n e i o w i , k t ó r y ze s w o i ć y s l r o n y ud z ie li l n a p o c z ą t e k i a k ą ś c z ą s t k ę L a m b u rn o w i, iako pierwiastkową korzyść n o w o przyiętey służby. N iedługo potem, hrabia i iego dworzanie powsiadali na k o n ie i wyiechali z d z i e d z i ń c a ś r ó d r a d o ś n y c h o k r z y ­ k ó w : » N i e c h żyie k ró lo w a Elżbieta! N i e c h żyi e h r a b i a L e i c e s t e r ! " D l a u p tz e y m e y grzeczności h ra bie go , z a p o ­ m nieli uweseleni m ieszkańcy o g ru b e y

(

2l6

)

pr ostocie iego służ al ców i powtarzali tłumnónii głosy: »Ni ech żyie hrabia i ieg o d w o r z a n i e ! '' gdy V a r n e y i Lamb u r n z ay mu iąc każdy właściwe sobie m i e y s c e , przeićżdżali ulice W o o d s t o cku. —

ROZ-

2,7 )

(

ROZDZIAŁ

YIII.

M o w z e p a n ie F e n t o n i e , s ł u c h a m rw oiey rady; P o y d o z a n i a w e w ^ z y s t k i e m b e z n a y i n n i e y s z e y z w ady!

J'Vindsorskie kobiety.

W r ó ć m y teraz do szczegółów, kt ór e towarzyszyły wyiazdowi Tressiljana z karczmy K u m n o r u , albo raczey skłoniły go do nagłego opuszczenia Cza r­ nego Niedźwiedzia. Po spotkaniu się z V a r n e i e m , przyszedł do Idziego G o ­ slings, zamknał się w swoim p o k o iu , kazał sobie przynieść pióro, papićr i kałamarz i zapowiedział: że nikogo przez cały dzień widzieć nie będzie. Dopióro nad wieczór, pokazał się w szynkowni, gdzie Michał Lamburn w y ­ słany przez swego przyiaciela Fostera dla śledzenia iego kroków, chciał o d ­ nowie z nim znaioniośc pochlóbiaiac T o m J. 1 0 “

'

-

■■■

(

218

)

s obi e: że nie ściągnął iego nieprzyiaź n i , za pos iłkow an ie przeciw ne y s tr o ­ nie w ranićyszey utarczce. Lecz Tressiljan zgromił go grzecznie, ale d o s a d n i e . — » P a n i e L a m b u r n i e ! t£ r ze kł do ni eg o : ^S p o dz iew am się jże wynag rod ziłem ci iak sam chciałeś czas Stracony dla mnie. W i e m że pod po ­ w ł o k ą gr ubego pr o st a c tw a tyle masz r o z u m u : iż możesz poiąć gdy ci p o ­ wie m o tw a rc ie : że po osiągnieniu c e ­ lu naszćy tymczasowey znaiomości, p o ­ winny p r ze r w a ć się nadał wszystkie miedzy nami s t o s u n k i . ” »Vo to a dios! “ zawołał L a m b u r n p o k r ęc a ią c ied ną r ek ą was a , drugą chwy ta iąc za rękoieść pałasza, »Gdyby m wiedział że chcesz m n ie przez to obrazić.... » Zniósłbyś to z a p e w n e s p o k o j n y m umysłem, iak-znieść powinieneś wszel­ k a zniewagę. W ić s z bardzo d ob r ze iak a nas przestrzeń rozdziela, nie b ę ­ dziesz przeto wym agał o d e m n i e o b ­ s zerniejszego tłómaczenia. “ T o mó wi ąc, od wrócił się od swego

(

2I9

)

ranieyszego towarzysza i zaczął r o z m a ­ wiać z gos po da rze m. Michał L a m b u r n poczuł w sobie m o c n a c h ę t k ę k ł ó c i ć się z nim ząb za ząb; lecz iego gniew r o z ­ pł y n ął się w ki lk u prze kl ęc tw a c h i n i e ­ powią zanych w y r z e k a n i a c h : n a k o n i e c uled z m us ia ł p r z e w a d z e , iaką wyższe umysły maią nad ludźmi iego stanu i sp os ob u myślenia. Usiadł z a c h m u r z o ­ ny w k ą c i e , a do nikogo słowa nie m ó ­ wiąc zwr aca ł cz uy ną uwagę na wszy­ stkie ru ch y swego towarzysza, przeciw k t ó r e m u powziąwszy teraz osobistą n i e ­ na wi ść, pr agn ął po m śc ić się zniewagi w y k o n a n i e m poleceń Varneia. D a n o wiec zer zę, a za na deyściem chwili o d ­ p o c z y n k u , Tressiljan ró wn ie iak inni u d a ł sie do swego pokoiu. Nie długo po te m sk rz yp nę ły drzwi i światło wniesione do p o k o i u , p r z e r ­ wało znagła cz arne m a r z e n i a , przesuwaiące się po umyśle Tressiljana. —■ Zerwał się z łóżka i u c h w y c i ł za p a ­ łasz; lecz ni epr os zo ny gość ro zbroił go temi słowy: »Nio rwiy się do orę-

(

220

)

za p a n i e T r e s s i l j a n i e . T o ia i e s t e m , wasz g o s p o d a r z , Idzi Gosling.“ I g dy o d s ł o n i ł ciemną, l a t a r n i ę k t ó ­ ra dotychczas niew y raźn e tylko rz u cała ś w iatło, zdz iw io ny T ressilja n spostrzegł w rzeczy s a m ć y pocieszną facyiatę g o ­ spodarza czarnego Niedźwiedzia. » C o t o za d z i wy p a n i e g o s p o d a r z u ? P o d o c h o c i ł e ś s o b i e z a p e w n e i ak p r z e s zł ey n o c y i n i e t rafiłeś d o s wo i óy s t a n cyi; może o północy chcesz p okaz y­ wać łam a n e sztuki w m ieszkaniu swych g oś c i . “ » W i e m ia p a n i e T r e s s i l j a n i e , i a k k a ­ ż d y k a r c z m a r z w Anglii c o p r z ys t o i w [ a k i m c z as i e i n a i a k i e m m i e y s c u . — P r z y c h o d z ę wa s u w i a d o m i ć : że m ó y s i o s t r z e n i e c c z a t u i e na wa s i ak k o t n a m y s z k ę , a i a k m i się z d a i e p o w a d z i ­ l iś ci e s ię a p o d o b n o i p ob il i n a w e t , n i e w i e m t y l k o czy z n i m czy z k i m innym, L ę k a m się: ażeby stąd nie w yrosło dla was iak ie niebespieczeń stwo. “ » D a y ż e m i p o k ó y m ó y g o s p o d a r z u !*1 odpow iedział Tressiljan, »N ap rzód nie

( 2 2

1

)

m o g ę g n i e w a ć ' się n a t a k p o d i a i s t o l e iak twoy sio strzen ie c, a p o w tó re kto ci p o w i e d z i a ł : że m i a ł e m z k i m zayście i b ó y k ę ? “ ^G dy śc ie p o w ró c ili, w idziałem na waszey tw arzy c z e rw o n e p la m k i, b ę ­ d ą c e n iezaw o dn ym znakiem przeszłey u t a r c z k i , iak n ieza w o d n ie M ars p o ł ą ­ c z o n y z S a t u r n e m p r z e p o w i a d a bł i zk ie n ie sz c zę śc ie ; — pas r o z p u s z c z o n y , wł o s y r o z r z u c o n e , k r o k p r ę d k i i ż y w y, w s z y ­ s t k o s ł o w e m o k a z y w a ł o : że w a s z a r ę ­ k a b a w i ł a s ię n i e d a w n o z p a ł a s z e m . “ 5»Jeźeli z m u s z o n y b y ł e m d o b y d ź p a ­ ł a s z a , d l a c z e g o ż b y ta o k o l i c z n o ś ć m i a ­ ła c i ę w y w a b i a ć o t óy g o d z i n i e z oiep l e y p o ś c i e l i ? W i d z i s z że i uż p r z e m i ­ nęło niebezpieczeństw o .“ 3: 0! ni e w i e m czv p r z e m i n ę ł o ! N i e radziłbym w a m z a c h o d z ić z A n ton im l o s t e r e m ; b o o n m a za s o b ą w i e l k i e ­ go pana posiadającego wiele w p ły w u i z n a c z e n i a na d w o r z e , k t ó r y go i u ż z nieiedney biedy wyplątał. C o się tyczy m eg o siostrzeńca, iuż pićrw ey p o w ie d z ia łe m co to za p ta s z e k ; nie-

c h c i a ł b y m a b y ci d w a y t o w a r z y s z e o d ­ nawiali d aw n a znaiom ość k osztem m e ­ g o z a c n e g o gości a. O s t r z e g a m wa s: że M ichał L am burn wypytywał mego p a ­ r o b k a , kied y wyiedziecie i w k t ó ra u d a c ie się stronę. P rzyp om niy cie so­ b i e , cz y śc ie n i e o b r a z i l i s ł o w e m a l b o u c z y n k i e m t y c h i c h m o ś c i ó w s p rz y s i ę ż o ny c h n a wasze zgubę. “ uJesteś uczciw ym człow iekiem m ó y gospodarzu!*' rzekł Tressiljan po c h w i ­ li n a m y ś l e n i a , » M o g § ci w i d z ę z a uf a ć . Jeżeli o b r ó c o n a iest n a m nie złość ty ch sprzymierzeńców, czemu bynaymnićy n i e p r z e c z ę , t o s t a d p o c h o d z i : ż e oni s a n a r z ę d z i a m i w i ę k s z e g o i e s z c z e łot ra° i w i ę c e y o d n i c h m a i ą c e g o w ł a ­ dzy. “ u A ty m iest R yszard V arney, niep ra wrd a ż ? “ » T a k iest m ó y g o s p o d a r z u .“ wBył o n w c z o r a y w K u m n o r - p l a c e , a chociaż un ik ał sp otkania z lu d źm i i wjechał do d w o ru b oczna fu rtk a ; p o ­ s t r z e g ł go w s z a k ż e i e d e n z m o i c h s ą ­ s i a d ó w i p o w i e d z i a ł m i o tern. — N a

"

.............................

(

, I i

223

)

miłość Boga! pa nie Tressiljanie miey sie na ostrożności. T e n V a r n e y iest ODiekunem i d o b r oc z yń c ą Anto ni ego F o s t e r a , k t ó r y trzyma od niego nie widm iakiem pr aw em d w ó r , zwierzyn i eć i przyległe gru nta . Var neiowi zas, p a n iego, hrabia Lei ces ter na da ł wiele bardzo d ó b r d u c h o w n y c h , a między in n e m i K u m n o r - p l a c e należący niegdyś d o Abigdonsk'iego opa ctwa. Pow iadaią lu dz ie : że m a wielką p r ze w ag ę n a d um ys łe m h r a b i e g o , chociaż w ą t ­ pię bardzo aż.eby ten pan zna mienity ubywał takiego czło wie ka do swoich zamysłów. H r a b ia znowu m oż e wszyst k o u królowey, m a się roz um ić ć co iest słusznem i s p raw ied liw em ; a t a k u waz panie Tr e ss ilj a ni e , iakiego n a ­ raziłeś sobie c zło w iek a, czyią ściągną­ łeś nieprzyiaźń. “ »Już się s ta ł o !' ' odp owie dział Tressiljan, » N i e można t e m u z a ra d z ić ." n j a k t o nie można? T r z e b a koniecznie zaradzić. Niebespieczny to człowiek t e n Ryszard Varney!— W ie d z ą c że m u wszystko b ez ka rn ie uchodzi, ta ki c h do-

(

234

)

puszcza się zdzierstw i u c i s k ó w , n a m ocy niby d a w n y c h pra w służących opatowi: że ludzie boią się w y m ó w ić i e g o n a z w i s k a , coż d o p i e r o s p r z e c i w i ć s i ę i eg o z a m y s ł ó m . M o ż e c i e s a d z i ć o tent z ro z m o w y przy wczorayszey bie­ s i ad zi e. S a s i e d z i nas i n a g a d a l i s i ę d o woli o Antonim F o s te rz e ; lecz i sło ­ wa n i e w s p o m n i e l i o R y s z a r d z i e V a r n e i u , c h o c i a ż w i e d z ą w s z y s c y : że i on w c hodzi do taiem nicy u k ry w a iące y p rz ed św iatem iakąś p ięk n ą dziew czy­ n ę . L e c z m u s i c i e w i e d z i e ć w i ę c e y od e m n i e o t ćy o k o l i c z n o ś c i ; b o l u b o k o b ie ty nie noszą p a ł a s z ó w , nie raz i e d n a k z ich przyczyny spółzalotnicy k r w a w e m iędzy sobą staczaią b o i e .“ »MV r z e c z y s a m ć y , w i ę c e y w i e m o d ciebie o tey nieszczęśliwcy kobiecie. O p u s z c z o n y w t e y c h w i l i o d p r z yi ació ł, nie m aiąc u kogo zdrowey rady zasięgnąć; c h ę tn ie uczynię cię m o im p o ra d n ik ie m i o pow iem całe zdarze­ n i e , a po s k o ń cz o n ó m o p o w i a d a n i u , p ro sić cię b ę d ę o ie d n ę ł a s k ę . “ » P a n i e T r e s s i l j a n i e !“ o d p o w i e d z i a ł

(

235

)

g o s p o d a r z , wJestem u bo gi m k a r c z m a ­ r z e m , nie m o g ę poradzić t ak i m iak wy gościom. Lecz i ak o wzhiosłem się n a d ludzi da w a n i em d o b r e y mia ry i sp raw ied liw ey w a g i , t a k r ęcz ę że ies te m ucz ciw ym cz ło w ie ki e m ; a ieżeli nie b ę d ę m ó g ł wes pr zeć was r a d ą lub p o m o c ą m o i ą , u p e w n i a m : źe n i e z a ­ w io d ę poł ożo ne go we m n ie zaufania. O d k r y y mi wszystko szczerze i o t w a r ­ cie iak prze d wła sn ym o y c e m i b ą d ź p e w i e n : ze ch ociaż iest em c ie ka w y iak każdy cz łowiek m e g o st a n u i po w o ł a n i a , u m ić m i e d n a k by d ź rostrop n y m i w y r o z u m i a ły m , u m i e m d o c h o w a ć po wi e rz on e y t a i e m n i c y .u »Nie wąt pię o tern m ó y przyiacielu!“ odpow iedział Tre ssi lja n— i gdy słuchacz ocz eki wał z niecierpliwością ob ie c a ne y h i s t o r y i , m ów ca namyślał się przez ki lka chwil od czego m ia ł zacząć swoie op ow ia da ni e i tćm i n a k o n i e c o d e ­ zwał się słowy: »Abyś m ó g ł zro z um ić ć rzecz c a ł ą , musz ę zasięgnąć dawnieyszych czasów. Słyszałeś z a p e w n e o b itwie zwiedzioney na r ó w n i n a c h Sto* * *

(

22.6

)

k u , a inoże i o starym Rogierze Robs a r t , k t ó r y w tey bitwie b r o n ią c m ę ­ żnie sprawy H e n r y k a VII. dziada ter aźnieyszey kró low ey, zbił na głowę h r a b i e g o L i n c o l n , lo rd a G e r a ld i n z dzikimi Irl a n d cz y k a m i i F l a m a n d ó w , k t ó r y c h przysłała xiężna B u r gu nd s k a w p o m o c L a m b e r t o w i Si m n e l .. .‘f »Słyszałem o tem wszy stkie m!“ o d ­ powie dział Idzi Gosling. » W mo iey k a rc z m i e dwa na śc ie razy na tydzień śpiówaią o tóm zdarzeniu. — Rogi er R o b sa rt r o d e m z D e v o n u , ieźeli się niem y lę ; — o nim to mins tre low ie n u c ą do tego c z a s u : K w i a t to n a s z y c li r y c e 'r z o w ,

ległych w ś r ó d gonitw y,

G d z ie M a r c in S w a r t na p o lu p o z o sta ł bez duszy; H o n i g d y n i e z a c h w i a n y vr z g i e ł k u k r w a w e y b itw y , S t a l i a k d ą b , c o go z m i e y s c a s z t u r m w i c h r ó w n i e w z r u s z y .

Słyszałem t akż e o Ma rcinie Sw ar t i wale czn yc h N i e m c a c h , k t ó r y m on w tóy bitwie dowodził. Przypominam n a w e t sobie piosneczkę o t y m M a r c i n i e : P oryw aycie b ra c ia b r o n ie ! W kim w re d usza sław y c h c i w a — D o pałasza i na k o n ie ! M arcin S w a rt do boiu w /y w a !

(

227

)

nW szy stk o to bardzo dobrze m ó y g o s p o d a r z u ; l e c z i eżeli t a k g ł o ś n o śpiów a ć b ę d z i e s z , n a z b i ó r a s ię w i e l u s ł u ­ c h a czó w , k t ó ry m nie chciałbym p o w i e ­ rzyć tego co to b ie .“ ^ P r z e p r a s z a m za n i e u w a g ę ; 14 o d p o ­ wiedział g osp od arz, » a l e tru d n o nie ś p ió w a ć , gdy stara piosneczka m i m o ­ w o l n i e w y m y k a się p r z e z u s t a . S ł u ­ c h a m w a s z e y p o w i e ś c i . 11 » M ó y d z i a d r ó w n i e i a k wszyscy K o r n w a l c z y k o w i e , ściśle p o ł ą c z o n y z d o m e m Y o r k u , przechylił się na s tro n ę Sim n e l a p r z y b i e r a j ą c e g o t yt uł h r a b i e g o W a r w i c k , iak poźnićy całe niem al h r a b ­ stwo staw ało w o b ro n ie pra w P e rk in a W a r b e c k , k t ó r y m i a n o w a ł s ię ks inżęciem Yorku. M ó y d z i a d z a c i ą g n ą ł się pod chorągiew Simnela i został w zię­ ty w niew o lą walcząc ro spa ćznie na p o l a c h S t o k u , g d z i e w i ę k s z a c z ę ś ć d ow ó d z c ó w tego nieszczęśliwego w oy ska, poległa z o rę ż e m w rę k u . Rogier Robsart zasłaniał swego ieńca o d nieuc h ron nó y zemsty k ró la i bez o k u p u p u ś c i ł n a w o l n o ś ć . L e c z p o m i m o sil-

(

228

)

n eg o w staw ienia się swego ob roń cy, m usiał zapłacić winy pieniężne w y­ n o s z ą c e o g r o m n ą s u m m ę , c o go d o u b ó stw a p rzyw iodło; bo H e n ry k za­ wsze u ż y w a ł tego sposobu na o s ł a b i e ­ nie swoich nieprzyiaciół. Zacny Rog i e r s t a r a ł s ię w s z e l k i e m i s p o s o b a m i słodzić niedole m ego przodka i tak ści sł ą z n i m zł ączył s ię p r z y j a ź n i ą : ż e m ó y oyciec i teraźnióyszy H u g o Robs a r t i e d y n y s y n P i o gi e ra , d z i e d z i c i e go c n ó t i gościn no ści, lu b o n i e ró w n y m u w dziełach w o ien n y c h , odebrali w jego d o m u ie d n a k o w e w y c h o w a n ie iak bracia ro d z e n i . “ ^ S ł y s z a ł e m n i e r a z o t y m H u g o n i e . 11 p rz erw a ł gospodarz. » W ilh e lm B a d ­ g er i ego łowczy i wierny słu ga, p rz e­ s z ł o s t o r a z y p r a w i ł o n i m w t ey k a r ­ czmie. — W e s o ły to p a n is k o , lubiący g o ścin n o ść i o tw arte stoły; nie tak iak t e r a ź n i e y s i ' p a n o w i e , c o t y l k o na t ć m całe szczęście z a k ła d a ją : a b y wyszem e r o w a ć suknie złotemi galonami. — G d y b y spieniężyć te wszystkie b ły sk o ­ t k i , b y ł o b y za c o k a r m i ć i p o ić p r z e z

cały r o k d w u n a s t u ludzi, a n a w e t s p r a ­ wić im co tydzień wesoła uc ztę z iak i m zaro bki em k a r c z m a r z a . " »JeżeIi znasz star ego ł o w c z eg o , m u ­ siałeś do ść n a s łu c ha ć się o H u g o n i e R o b s a r t ; nie b ę d ę przeto powt arz ał co ci iuż s ką d inąd w i a d o m o , d o ­ d a m tylko: że przez te gościnność k t ó ­ r a t a k wyc hw ala sz, u a d s za r p a ł s w e ­ go m a i a t k u , co m o że nie iest rzeczą tak b a rd z o str a s zn ą , gdyż m a tylko c ó r k ę i ed y n a c z k ę, kt ó ra po nim wszy­ stko dziedziczy. Po śmierci mego oyca lat tem u kilka, poczciwy Hug o ch ciał k on ie c z ni e abym został iego ni eo d s t ę ­ pn ym towarzyszem. B y ł i e d n a k c z a s , k i e ­ dy z da wa ło mi sie, że m ó y przyiacieł i do br oc z yń c a zbytecznie za miłowany w p o l o w a n i u , odrywał m ię od n a u k i i n ny ch poźytecznieyszych z a tr u d n ie ń ; lecz z ni ew olo ny wdzięcznością i d z i e ­ dziczną d o m ó w naszych p rzy ia źn ią , w k r ó t c e pr zestałem ża ło w ać czasu t r a ­ w i o n e g o na tych wieyskich r o z r y w ­ k a c h. C u d o w n a pi ęk no ść Amelii R o b ­ sart wyra staiącey z dziecięcia n a doy^

,

C

c;

*

(

23o

)

rżała p a n n ę , n i e mogła nie zalać tego, k t ó r y związany okolicznościami, cią­ gle z na yd ow a ł się w jey towarzystwie. K r ó t k o m ó w i ą c : z a k o c h a ł e m się i iey oyc iec dowie dział się o t e m . “ 3,1 z a p ew n e pomieszał wam sz y k i, i a k to często bywa w p o d o b n y c h z d a ­ rzeniach;" po gł ębokiem w e s tc hn ie ni u k t ó r e i teraz ieszcze wyrywa się z w a ­ szego se rc a , sądzę że musieliście d o ­ z na ć p o d o b n e g o l osu .“ » N i e tak było m ó y gospodarzu. —W s p a n i a ł y H u g o R.obsart przychylił się do mego ż ą d an i a ; lecz iego c ó r k a pr zyym ował a z z imną oboi etnoscią m o ­ j e naytkliwsze oświadczenia. O k a z y ­ wała mi wpra wdz ie szacunek i iak się z da wa ło czyniła nadzieję iż kiedyś to uczucie zaiąć się może zywszym p ł o ­ m ie n ie m miłości. Za n a le ga ni e m iey oyca spisano k o n t r a k t przyszłego m a ł ­ żeństwa ; lecz na iey usilne pro śby , ślub odł ożo ny został do ko ńc a ro ku. T y m c z a s e m zjawił się w t a m ty c h s t r o ­ n a c h Ryszard V a r n e y i n a m o c y iakiegoś da lekiego po k r ew ie ń s t w a z fa-

"

(

231

)

miliią R o b s a r t ó w , t a k d łu go u n ic h z a m i e s z k a ł, aż n a k o n i e c stał się z u ­ pe łn ie d o m o w y m c z ło w ie k ie m .“ :»Zła to iuż w r ó ż b a dla mieysca k t ó ­ re on n a w i e d z i ł ! " o de zw ał się Gosling. j>Za nim w k r a d ła się n i e z g o d a , za n im wysnuło się pasmo d o m o w y c h nieszczęśliwości; lecz t a k dziwna koleią: że teraz n a w e t tr u d n o b y mi b y ­ ło opisać ich wzrost stopniowy i o s t a ­ tnia niedolę szcześliwćy niegdyś f a ­ milii. Z razu Ameliia Ro b sa rt przyyjnowała iego usługi z oboiętnością przy­ wiązywana do zwyczaynych grzeczności; po tó m nas tąpi ł c z as , w k t ó r y m z nieup o d o b a n i e m a n a w e t odrazą zda wała się poglądać na niego; n a k o n ie c iakies nadzwyczayne zbliżenie zaczęło czynić ich z n a io m o ś ć coraz bardzióy ściśleyszą i p o u f a l s z ą . — V a r n e y przestał u d a w a ć z a k o c h a n e g o i staraiącego się o rękę; Ameliia ze swroióy stro ny ni e o k a z y ­ wała m u więcóy źle u d a n y c h w s t r ę ­ tów", k t ó r e m i da wniey odwra cała J e g o zabiegi. — Nie było mi to po myśli y że się zanosiło mię dzy niemi na- coraz?

(

232

)

większa po u f ał o ś ć ; d o r o z u m i ć w a ł e m się n a w e t : źe musza widy wać się sam » na sam, gdzie nie tyle za pe w ne d o z n a ­ wali pr zy m u s u ile w przy tomn ości .naszóy.— W i e l e i nn ych okoliczności k t ó ­ re wtenczas l e k c e w a ż y ł e m , r oz um ie ią c że idy serce iest t a k czyste i ot w a r t e iak iey pos tać a n ie l s k a , pr zy ­ szło mi na myśl po czasie i p o t w i e r ­ dziło m ó y do m ys ł o ich ta i e m n e m p o ­ ro zu m ie ni u. Lecz nie be de ich wylic c z ał , — sam czyn iest d os tat ecz ny m d o w o d e m . Znikła z d om u swego oyca , — w tymże czasie i Varney nie wied zić ć gdzie się po d z ia ł , — a dnia dzisieyszego widziałem ia w c h a r a k t e r z e iego g a m r a t k i , p o d d o z o re m F o s t e r a be zec ne go służalca, — widz iałem Varneia gdy uw in ięt y w płaszcz p o d r p ż n y , w c h o d z i ł do iey m ieszkania przez tai e m n e w e yś c ie .“ ni to iest przyczyną waszóy k ł p t n i ? Z d a i e mi się panie Tressiljanie'; że p o ­ t rze ba było pierwóy u p e w n i ć się czy ta piękna d a m a p o t r z e b o w a ł a , albo g o d n ą była waszego p o ś w i ę c e n i a .“ •

Ct

(

a53

)

» M ia ł ż eb y m czynić te u w a g i , gdy m ó y oyciec H ug o R o b s a r t; bo tak go zawsze na z yw a ć b ę d ę , pasuie sie w d o m u z r o s p a c z ą , albo w zgiełku" ł o ­ w i ec kic h rozrywek n a d a r e m n i e usiln­ ie zatłumić s m u t n e w s p o m n ie ni e : że m ia ł kiedyś córk ę; — wsp o m n ie ni e k t ó ­ r e ni eus ta nn ie wyry wa się z jego s e r ­ ca ś r ó d naytkliwszych p or usz eń ? Nie m o g ł e m przenićść na s ob ie : ażeby oy­ ciec pędził życie w niedoli a có rk a w niesławie; umyśliłem s z uk ać ióy w tey n a d z ie i: że ia s kł on ię do p o w r ó c e n i a na ł ono familii. Z n a l a z ł e m , — a gdy osiągnę m ó y z a mi ar, albo poznam ze go u s ku te c z ni ć nie p o d o b n a , wsiądę na o k r ę t i po p ły n ę do W ir g i n ii . “ »Nie bądź tak p r ę d k i m panie T r e ssiljanie!“ odpo wie dz iał gospodarz »Nie opuszczay oyczyzny dla tego tylko: że kobićta iest kobietą i przebiera w k o ­ c h a n k a c h iak we ws tążkach kf ó re iey służą do ozdoby'. Nim glębiey ro zb i e ­ rzemy tę m a t e r y i ą , pozwól z a p y ta ć : iakim sposobem trafiłeś do m i e s z k a ­ nia tćy p a n i ? “

35D o w i e d z i a w s z y się ź e V a r n p i o w i d o s t a ł y si ę o g r o m n e d o b r a n a l e ż ą c e d a w n i e y do A b i g d o ń s k i e g o o p a t a , ud a ł e m s i eC w t eG s t r o n ęC ,' s aC d z aC ć że- Ci a ■w t y cb o k o l i c a c h p r z e c h o w y w a ć m u s i ; iakoż w rzeczy samóy wasze ro zm o w y przy onegdayszćy biesiadzie, u t w i e r ­ dziły m ię w p o w z ię tć m ro z u m i e n iu , a o dw iedz in y twego siostrzeńca p r z e ­ k onały zupełnie o niemylności m oich domysłów.“ 33A c ó ż t e r a z z a m y ś l a c i e ? P r z e b a c z ł a s k a w y p a n i e , źe ś m i e m p y t a ć wa s o to bez ża d n ey o g r ó d k i . " » J u t r o r a n o m y ś l ę o d w i e d z i ć ią i p o m ó w i ć o t er n w s z y s t k i e r n , Czego n i e m o g ł e m o b j a w i ć w d zi s ićy sze y r o z m o ­ w i e ; a i eźe li m o i e w y r a z y n ie z r o b i ą n a n i e y ż a d n e g o w r a ż e n i a , t e d y i ćy s e r c e m u s i a ł o z n a c z n i e o d m i e n i ć s ię o d t e g o cz erń b y ł o d a w n i ć y . “ >3Z p r z e p r o s z e n i e m w a s z m o ś c i ! “ o d ­ p o w i e d z i a ł g o s p o d a r z , 33 N a n i c się n i e przydadzą te p o w tó rn e odw iedziny.— J a k u w a ż a m , ta m ł o d a k o b i e t a o d ­ rzuciła wasze pośredn ictw o . “

(

235

)

» T o p r a w d a , nie m o g ę te m u zaprze­ czyć. “ » Lub o iey p o stę p o w an ie ściąga nie ­ sławę na nią i na całą r o d zi n ę , iak m o ż n a ie d n a k sprzeciwiać się iey s kł on ­ n o ś c i o m , lub sądzić: że ią tym sp o­ s o b e m do sw eg o zdania sk łonicie? — Jeżeli mię m ó y sąd nie m y li, zdaie ^ i się, że n i e t r u d n o by ło by iey tera•źnićyszym o p i e k u n o m wyprosić was za d r z w i , c ho ć by śc ie n a w e t byli iey o y c e m lub b r a t e m r o d z o n y m ; lecz b ę ­ d ą c tylko o d r z u c o n y m k o c h a n k i e m , narażacie się na gorsze ieszcze przy­ jęcie. W ż a dn ym sądzie nie znaydziesz na n i c h sprawiedliwości: a t a k panie Tressiljanie rzucasz się w w o d ę za cie­ n i e m (przebacz moićy p r os to c ie ) i ieżeli nie utoniesz, to zmokn iesz przyna y m n i e y do n i tk i . “ uZaniosę skargę do h rab ie go Leicestera n a niegodziwy uczynek iego faworyta. Staraiąc się wszelkiemi s p o ­ sob am i zasłużyć n a przyiaźń u surowćy sekty p u ry ta n ó w , nie z e chc e z a ­ p e w n e o d m ó w i ć mi sprawiedliwości,

(

236

)

przez wzgląd na sameg o s i e b i e , c h o ć ­ by n a w e t nie miał tych zasad h o n o ­ r u i wspaniałomyślności , k t ó r e m u głos powsze ch ny przy zn aie ; a ieżeli m n ie z n i c z e m o d p r a w i , o d w o ł a m się do samey k r ó l o w ć y . “ » G dy by Leicester chciał b r o n ić s w e ­ go pou fa lc a, k t ó r y iak powiadaią żyie z ni m br at za brat i ba rdz o wiele u niego m o ż e ; wtenczas o d w o ł a n i e m się do kr ólo w óy , m o żn a na uc zy ć r o ­ z u m u i iedne go i d r u g ie g o ; bo s ły c ha ć że kr ól ow a bardzo ściśle bierze te r z e ­ czy i prędzóy przebaczy dw un a s tu d w o ­ r a k o m że się w nióy z a k o c h a l i , aniże­ li i e d n e m u : że nad nia dał pi erwszeń­ stwo in ne y kobiecie. Jeżeli tedy z ło ­ życie prośbę u p o d n ó ż k a t ron u w im ie ­ niu H u g o n a z wy łuszczeniem wszy­ stkic h okoliczności i wyrządzoney wam k r z y w d y , h r a b i a skoczy piórwey na ł e b w T a m i z ę , aniżeli zechc e b r on ić Varneia w sp ra w ie takiego g a t u n k u . — Lecz aby m ieć iak a k ol wi ek nadzieię w y g r a n ó y , po trz eb a szczerze wziaśc siec d o dzieła i zamiast co maci e raC

b a ć sie tutay z kon iuszym i n a d s ta w i a ć piersi na sztylety iego p o d r ę c z n y c h , lepiey pośpieszyć do D e v o n s h i re , s k ł o ­ ni ć starego H u g o n a do napisania p r o ­ śby i zjedna ć sobie przyiaciół do p o ­ pierania p rze d tron wytoczonćy s p r a ­ wy. “ » P r a w d ę mó wisz m ó y gos po da rzu ! P ó y d ę za twoią rada i iutro sk or o świt poże gn am się z t o b ą . “ >/I’o iuż będzie z a p o ź n o ; dziś ieszcze po źe g n ay c ie się ze mną. Jeżeli m am p r aw d ę po w i e d z ie ć , nie wyg lądałem nigdy z wiekszćm u tę s kn ie ni e m przy­ bycia now eg o gościa, iak teraz p r a ­ gnę waszego odjazdu. Prz ez n a c ze ni e m inego siostrzeńca iest sk ońc zyć życie na gałęzi; nie ch cia łby m aby go p o w i e ­ szono za zabicie m eg o s z an ow ne go gościa. Lepiey i ech ać s a m e m u w n o ­ cy niesie pr zy s ło w ie , aniżeli w dzień o b ok złoczyńcy. W y b i ć r a y się w d r o ­ gę panie Tressiljanie przez wzgląd na wł a sn e bespieczeństwo. Już k o ń os io dł a n y , iuż wszystko g o t o w e , — a oto nasz mal eń ki r a c h u n e c z e k . "

» N i e wyno si d u k a t a ! " rz e kł T r e s siljan daięcs m u c ałk ow itą sz tu k ę z ł o ­ ta, » O dd a y resztę piękney Gecylce i słu­ g o m k a r c z e m n y m .“ »Skosztuią d a r ó w waszey ho y n o ś c i !,4 o d p o w ie dz ia ł gospodarz, » O d e b r a li b y ­ ście p od z ię ko w an ie z ust moiey. córki, gdyby w tey godzinie mo gła bydź p rzy ­ t o m n ą wa sz em u o d j a z d o w i . " »Nie pozwalay iey m ó y k o c ha ny zabićrać blizkiey z n a io m o ś c i , z coraz n o ­ wym i p r zyb ys za mi ." »Nie potrzeba mię tego uc zy ć!" o d ­ po wi e dz ia ł gospodarz, »Lecz nie d z i ­ wię się źe iesteście t a k z a z d r o ś n i , — powiedzcie p roszę, iak was przyięła wczoray ta wasza p a n i e n k a ? " »Bardzo ozięble. — Zr azu w i d a ć b y ­ ło na n i śy pomies zan ie, p o t e m gniew i u p ó r zacięty; s ką d wn o sz ę: że ie»?.cze nie wyszła z nieszczęsnego obląkania." »Nie p o ym uię na uczciwość, dla c z e ­ go c h cec ie kon iecznie rąba ć się za k o b i ó tę , k t ó ra o was nie stoi i n a r a ­ żać się na gniew faw ory ta , co m a p o

(

a3g

)

sobie faworyta Jeszcze większego. Jest to straszna p o c z w a ra , iakiey n a w e t d a ­ wni rycćr ze nie spotykali po sta ry ch k s i ą ż k a c h . 4' «Nie zrozumiałeś mię pa nie Gosling u , c ałk ie m nie zrozumiałeś. Nie żą­ d a m ia ażeby Ameliia skłoniła do m n ie ni e c h ę tn e s e r c e , p r a g n ę tylko p o w r ó ­ cić ią o y c u ; a gdy tego d o k a ż ę , s p e ł ­ ni się wszystko co w E ur op ie a może w świecie całym uczynić m i a ł e m .44 »Lepiey byłoby wypić sz kl a nk ę w i ­ n a i z a p o m n i e ć o niey na zawsze. — Lecz in ne m i oczyma patrzy na t e n pr ze d m io t ten, co ma lat dwadzieścia p i ę ć , innómi ten, c.o m a ich pięćdzie­ siąt: osobliwie gdy ie dn e z nich znayd u i a się w g ł o s i e m ł o d e g o pa nic za , dr ug ie w mó zgo wn icy starego k a r c z ­ marza. Li tuię się n a d wami panie Tressiljanie i nie widm w c z ćm by m m ó g ł wam us łuż yć . 44 ■>■>Wyświadczysz mi ważną n a d e r Usługę, ieżeli będziesz miał pilną b a ­ czność na to co się dzieie we dw orze. Nie wpadniesz w p o de yr z e ni e u niko-

( go;

240

)

bo zazw yczay wszystkie n o w in y się s a m e d o k a r c z m y . N a ­ p i sz mi o w s z y s t k i ó m p r z e z p o s ł a ń c a , k t ó r y ci o d d a na z n a k t e n p i e r ś c i e ń ; p r z y p a t r z się m u , d o ś ć i e s t k o s z t o ­ w n y , — z a c h o w a s z go s o b i e n a p a m i ą tkę.“ » Ni e m ó y p a n i e ! N i e w y m a g a m żad n ó y n a g r o d y ; bo z d a i e m i s i ę : ż e b y ­ ł ob y n ie ro s tro p n ie z moiey strony, gd y ­ b y m m i e s z c z ą c s ię w l i c z b i e o s ó b p u ­ b l i c z n y c h , w p l ą t a ł s ię d o s p r a w y t a k i e y n a t u r y i w t r ą c a ł s ię d o t e g o , c o d o m n ie cale nie należy. “ wNależy t o d o c i e b i e r ó w n i e i a k d o każdego o y c a , k tó ry chciałby sp ro w a ­ dzić sw ą c ó r k ę n a dro gę p ra w d y i cnoty, z m an o w c ó w grzechu i nieszczę­ ś ci a. J a k i ż w ś w i e c i e o b o w i ą z e k m o ­ ż e b y d ź w a ż n i e y s z y m dl a o v c a ? “ » Prawda i to !“ rzekł gospodarz, n P r z e m ó w i ł e ś m i d o s e r c a . L i t u i ę się n ad tym poczciwym panem, k tó ry n a d ­ werężył rnaiątku u trz y m u ią c o tw arte s toł v dl a s ł a w y n a r o d u , a k t ó r e m u t e ­ r a z V a r n e y , t e n i a s t r z ą b d r a p i e ż n y por -

zbiegaią

( Ml

)

wał zprzed oczu có rk ę, podporę i p o ­ ciechę iego starości. Chociaż wasze przedsięwzięcie może skończyć się nie naypomyślnióy, chętnie iednak oiiaruię moię pomoc w odzyskaniu córki nie­ szczęśliwego starca; bo iak powiadała* wlazłszy między wrony, trzeba krakać iak i ony; zapowiadam przytćm* że moie usługi ograniczać się tylko będą wiernćm donoszeniem tuteyszych wia­ domości. Możecie więc polegać na moiem słowie, lecz żądam ażebyście ze swoiey strony dochowali ścisłey taiemnicy; bo kuso byłoby koło czarne­ go Niedźwiadka, gdyby dowiedziano się że iego pan wdaie się w nieswoie rzeczy. Yarnćy dobrze żyiąc z pana­ mi urzędnikami, mógłby zrzucić /nóy szyld ze drzwi, ndd którćmi tak wspa­ niale unosi się, odebrać przywilćy na szynkow'anie trunków i zagrabić m o ­ ię lichą chudobkę.“ ^Potrafię dochować taiem nicyi wy­ wdzięczyć się dozgonną przyiaźnią za twoie usługi, podjęte dla mnie trudy i niebespieczeństwa. Pamiętay o pierTom I. ii

s c i e n i u , — a teraz byway m i z d r ó w : k or zys ta iąc z twoiey rady, w m gn ien iu oka p r zy go tu ię się do p o d r ó ż y . “ Skoro Tressiljan wj brał sie w d r o ­ g ę , Gosling wziąwszy ciem na lat arnię zap row adz ił go na w e w n ę t r z n y d z ie ­ dziniec, a s ta m tą d do o s ob ne y staienki gdzie iego konia na n o c postawił. P o m ó g ł m u przywiązać do siodła n i e ­ wielki t ł ó m o c z e k , o d e m k n ą ł f urt kę i ścisnąwszy go za r ę k ę , po n o wi ł z a p e ­ w ni en ie przesyłania ni emylnycb w i a ­ dom ości o tern co się będzie działo w K u m n o r - p l a c e i poruczył gościa samotnćy podróży. —

R O Z D Z I A Ł IX. W g ł ę b i lasów co z io ną o d de ch y c h o r o b n e , Z n a l a z ł i u k i y ł s woi e m i e s z k a n i e o s o b n e ; Tu,

niźli ku r zapieie , p o d k o w ę wykuwa.

J u z sie z czeluści k u ź n i , dymn y k łą b w y su w a — Po d n ió s ł m ło t silną dłonią,

ud erzył w k o w a d ł o ,

Prysła stal, krocie iskier migotliwych padło. G a j.

G o s l i n g osadziwszy za rzecz pr z y z w o ­ i tą , ażeby Tressiljana nie s po tk a ł ż a ­ d e n 'z mie sz kań có w K ur nno ru , co przy­ p a d k i e m m óg ł wyyść z d o m u p r z e d ś w i ­ t e m ; pok a z ał m u wazką d r o ż y n ę , po wielu za kr ę ta c h i wy bo cz en iac h wy­ c ho d z ą c ą n a wielki gościniec M a r l b o ­ rough. — Lecz iak w wielu i n ny ch o k o l i c z n o ­ ś c ia c h, tak i w tern zdarzeniu, ł atw ie y było por adz ić, niżeli d a n ą r a d ę w y ­ k o n a c. O p r ó c z tego ciasna i w rozma-

(

244

)

ityćh k i e r u n k a c h po wi kł an a d r o ż y n a , c ie m n oś ć nocy, niew iad om oś ó p o ł o ż e ­ nia inieysca, czarne i t ne l an cho li czn e myśli, tak o b ł ą k a ł y naszego p o d r ó ­ ż ne go ; że iutr zen ka zastała go ieszcze w dolinie W h i t e - h o r s e słąwnóy z p o ­ g r o m u D u ń c z y k ó w d aw ni ćy sze go wie­ ku. T u spostrzegł, że iego k o ń z g u ­ bił p rz e d n i ą p o d k o w ę i znaczn ie op oź n ił b y p o d r ó ż , gdy by n i e p o d k u t y zak ula ł na nogę. Spotkawszy g r o m a ­ d ę wieś niak ów i d ąc yc h na r o bo tę , z a ­ pytał o mie sz kan ie k o w a l a ; lecz ci ni e c h c ą c albo nie um ieiąo zadosyó u c z y ­ n i ć iego ż ą d a n i u , zbyli go k r ó t k ą i o b o i ę t n ą odp owiedzią. T r o s k li w y o zdrow ie towarzysza p o d r ó ż y i c h c ąc ihu ulżyć c ię ż a ru , zsiadł z konia i p r o ­ w a dz ą c go w r ę k u dążył do niewielhiey w io s ki , gdzie spodziewał się z n a ­ leź ć a pr zy na ym ni ey dowiedzióó się o rzemieśln iku, kt ó ró g o t a k potrz eb owa ł. Przeby wszy g łęb oki i błotnisty w ą w ó z , zbliżył się n a k o n ie c do wioski złożoney z kilku n ę d z n y ch l e p i a n e k , p r z e d k t ó r ć m i n ę d z n e c hło ps tw o zabierało

m M S w m BMi ( 245

) f

się do dzienney roboty. — Śród tych zabudowań stała iedna chatka porządnióysza z pozoru, a w niey baba za­ miatająca sień, nie zdawała się bydz tak odrażaiącą iak reszta mieszkańców. Tressiljan zbliżywszy się do niey, po­ nowił tyle razy powtórzone zapytanie o kowalu. »Kowal!“ Zawołała stara, poglądaiąc na niego ze szczególnióyszym w t w a ­ rzy wyrazem. »Jesttu wprawdzie kowral; lecz czegóż chcesz_rf>d niego ! u 3 3 Że b y r n i konia p o d k u ł !" od p o w ie ­ dział Trds siljan : » Widzisz że zgubił przednią p o d k o w ę . " »Panie Holiday!" zawołała staruszka nie odpowiadając wprost na pytanie. 5 >Panie Erazmie H o li d a y ! Chodźn o i rozmów się z tym iegomością ieżeli ci się p o d o b a . " » F a v e te l/n g a is !“ odezwał się ktos ze środka lepianki, zaięty będąc czy­ taniem ważnego bardzo dzieła 55nie mogę przerwać .porannych rozmy ślań ." 55Ale chodźcieno panie Holiday! Jesttu iakiś podróżny, k tó ry pyta się

C 246

)

o mieszkaniu Wayl and a Smitha, a ia m e myślę pokazywać mu drogi do dia­ bła. Jego koń zgubił p o d k o w ę ." . ”Q u id m ik i cum ca b a llo !“ odezwał się ten sam głos. »Zdaie mi sie że tyl­ ko ieden człowiek uczony z n a y d u i e się w całey wiosce; a iak widzę nie bedzię można daley i konia po d k u ć bez ieao po mo cy !" 5 T u wyszedł zacny maż bakałarz z proiessyi; bo takim wydawało go odzienie. Na długita, suchym i pochy­ łym tuł ow iu , stśrczała głowa czarnym włosem okryta i gdzieniegdzie przypruszona siwizną. Z jego twarzy wy­ glądała ta powaga właściwa iego po­ w ołaniu, iaką zdaie się Dyonizyiusz przeniósł z tronu na szkolną ławe i przekazał w puściznie wszystkim s w o ­ im następcom. Miał na sobie kub rak z czarnego barakanu, podpasany p o ­ środku pasem r zem ien ny m , na k t ó - ' rym zamiast pałasza wisiał ogromny kałamarz. Z drugićy strony potężna dyscyplina dyndała się nakształt arlekińskiey łopaty; w ręku trzymał po-

( *

247

)

d a rt ą księgę w k tó re y rozczytywał się. z taką uwagą. Um ie ią c traf.ńiey są­ dzić o ludziach aniżeli cała wieyska g r o m a d a , na widok Tressiljana, k t ó ­ rego p o w ie rz c ho w n oś ć nie oznaczała by n a y m n i ć y pospolitego człowieka , zdjął cz apk ę i powitał temi słowy: »S a l­ v e d o m in e l I n te l// gisn e linguarn l a -

tin a m ? “ Tr essilja n zd pbył się na następuiącą o d p o w i e d ź : »L inguce latino? h a n d p e n itu s ig n a r u s : v e n ia tu a d o m in e e ru d itissim c , v e rn a c u la m li b en t i us /oq u o r.“ Ł a c i ń s k a o d p o w i e d ź zrobiła takie , na b a k a ła rz u w r a ż e n i e , iakie p o w i a ­ dają czynią znaki m as o ń s k ie na spółbraciach kielni. Powziął od razu sz.acun e k i przywiązanie do uc z o n eg o w ę ­ d r o w c a , s łu c h a ł z u wa gą historyi o zn u ż o n y m k o n i u i zgubioney p o d k o ­ wie; n a k o n ie c od p o w ie d z ia ł u r o c z y ­ stym g ł o se m : ^ Z d a w a ł o b y się rzeczą n a d e r p r o st ą po wiedzieć wam szano­ wn y p a n ie : że o milę od tego tugur iu m mieszka naylepszy Ja b er f e n a -

(

248

)

rius, iaki kiedykolwiek zakładał k o ­ niowi podkowę. Słysząc taką od po ­ wiedź rozumiałbyś że iesteś compos v o ti, czyli iak mówi pospólstwo.- że dostąpiłeś czegoś tak bardzo pragnął.“ wPrzynaymoiey miałbym prostą o d ­ powiedź na moie pytanie, o co iak widzę nie tak łatwo w tych s tr on ach .“ »D obrze ci po w ied zi ał!“ odezwała się staruszka. »Bo to wszystko i e d n o : czy posłać grzeszną duszę do piekła, czy pokazać ko mu drogę do kuźni W a y ł a n d a Smit ha. “ »Pani Gamm er Sludge! Po co w tr ą­ cać swoie trzy grosze? P a u c a v e r b a , gar nk ów wam pilnować, cure tu r je n ta c u lu m : ten iegomość nie tykał z w a ­ mi tyczek U‘ Potem obracaiąc się do Tressiljana kończył zaczętą przernowe ró wnie wyniosłym głosem: »T ak m o ­ ści panie! Rozumiałbyś że iesteś bis, terque f e n i x , gdybym ci pokazał mi e­ szkanie tego k o w a l a ! '1 » Miałbym przynaymnićy, to czego potrzebuję w tym przypadku; miałbym po dk utego ko n ia , a tern samem mógł-

( 249

)

bym kończyć zaczęta podr óż i nie słu­ chać twoiey przeklętóy erudycyi!" d o ­ dał cichszym głosem. 33O/ coeca m ens m o r ta liu m !“ zaw o­ łał uczony. »D ob rze powiedział J u ­ venalis , n u m in ib u s v o la e x a u d ita m a /ig n is !“ »Twoia erudycyia uczony mężu, t a k dalece przechodzi moie umysłowe zdol­ n o ś c i : iż zechcesz przebaczyć, gdy udam się do kogo innego o zasiągnienie potrzebnych mi w ia d o m o ś c i /' >ijaka to ludzka ślepota! Nie lubią przestawać z tymi, którzyby ich n a ­ uczyć i oświecić mogli. Sprawiedli­ wie powiedział Kwintiljan.. . “ j)Proszę cię łaskawco day pokó y K win tiljanow i; powićdz raczey czyli twoia uczoność raczy zniżyć się nieco z wysokiego stanowiska i czy znayduie się w blizkości kV czma, w którey mógłbym popaść konia dopó ki ko w al nie dorobi nowey p o d k o w y / ' 33Ó to u nas nie t r u d n o ! " odpowie­ dział mędrzec. >3Nie masz wprawdzie porządnego h o sp itiu m w naszey ubo-

gićy wiosce (n o str a p a u p e r a r e g n a ) , t łó m ac z ą c się słowy meg o imienni ką, Erazma; uważaiąc iedna k źe iesteś czło­ wi ek iem u c z o n y m a pr zy n ay m ni ey że ci nie są ob c e sztuki wyzsvolone, w st a­ wię się do gospodyni d o m u , ażeby ci zgotowała kaszy z m lćkie ln.— W y b o r ­ ną to p o t r a w a , c hoc iaż nie m o gł e m doc zy tać się o niey w ż adnym z łacińsk ich a u to r ó w . Pos tawimy konia w o b o r z e , da my m u kilka wiązek siana k t ó r e g o u pani Sludge tak wielki jest d o sta te k, iż powiedzióć można: że ićy k r o w a habct foenum in cornu. Jeżeli zechcesz zjeść ze m n ą śniadanie, nie zapłacisz za to ne sernissem quidem ; bo G a m m e r Sludge iest mi wielce obowiązaną za tru d y podj ęte o ko ło s po ­ sobienia ićy syna Ryszarda do żeglu­ gi po ni eb e sp iec zn yc h żywiołach" łacińskiey m o w y . " nN iech ci Bóg za to s to kr ot ni e n a ­ g r o d z i ! " odpowiedziała gospodyni d o ­ m u. »Co się tyczy tego iegomości ieżeli z e c h c e posilić się u n a s , w' m g n i e ­ ni u oka sporządzę ś n i a d a n i e , ani ie-

(

251

)

stem tak chciwa na pieniądze, ażebym w ym agała zapłaty za straw ę dla go­ ścia lub o b ro k dla k o n i a . “ •Tressiljan z a p r o s z o n y z je d n e y s t r o ­ ny o d b a k a ła r z a , k tó ry przy tćy zrę czn ości w ysadził się n a n a y g ó r n ić y s z e wyrażenia , z drugiey od gościnnóy g o ­ spodyni,która uprzeym ie ponow iła pro­ ś b ę ; przez w zgląd na p o d b ite g o k o ­ n ia przylał o f ia r o w a n e ś n i a d a n i e , spod z i e w a i ą c s i ę że m a ź u c z o n y w y c z e r pnąwszy wszystkie ź ró d ła erudycyi, raczy n a k o n iec pow iedzieć słów kilka o m ieszkaniu kowala. W s z e d ł przeto do chaty, usiadł do stołu z E ra z m e m H oliday, słu c h a ł przez d o b re p ó ł g o ­ dziny uczonćy ro sp ra w y ob ey m u iąc ey k r ó t k i rys ż y c i a , nie m o g ą c n a p r o w a ­ dzić rozm ow y na pożądany przedm iot. D a r n i e n a m c z y te ln ik : że n ie pow t a r z a i ą c w szystkich sz c z e g ó łó w życia uczonego łacinnika udzielonych TressiIjanow i w czasie ś n i a d a n i a , prze sta iem y tylko n a następuiąpóy tre śc i: U r o d z ił się w H o g s n o r t o n , gdzie ia k niesie pospolite przysłow ie, w ieprze u -

(

252

)

mieia grac na o rg an ac h ; lecz on uchylaiac allegoryczna zasłonę, stosował to przysłowie do trzody Epikura, do k tó rey sam H oracy lubił się zaliczać. — Szukaiąc etymologii swego imienia, d o ­ szedł przez p o ró w n a n ie : iż dla tego dano m u takie im ię, że iego oyciec był synem sławney p r a c z k i, która go opierała w czasie iego bytności w Oxfo rd zie , co nie było rzeczą bardzo ła ­ twa; bo nieborak miał tylko dw ie k o ­ szule z k tó ry ch ie d n a , iż użyiemy ićy własnego wyrażenia, »czekała nim d r u ­ ga z prania w yydzie.“ Lecz zdawało m u się! że dla iakióysiś ważnieyszey i szlachetnieyszey przyczyny dano mu n a chrzcie imie E razm a; a gdy się nad tern głębiey zastanawiać począł, wniósł: że m atka m usiała dostrzedz ieszcze w .niem ow lęciu iskrę gieniiuszu, maiącego kiedyś zrów nać go ze sławnym “n a u ­ czycielem am szterdam skiey szko ły.__ Jego nazwisko w prowadziło go na r ó ­ w nie obszćrne pole erudycyi iak imie przy chrzcie świętym odebrane. M nie­ m a ł z razu, że nazwisko Holiday qua-

( s53

)

si lucus a n o n lucen d o , stąd p o c h o ­ dziło: że w swoiey szkółce mało wy­ znaczał dni wolnych od zatrudnień (ł), 3 dla tego, pow iadał, autorowie klassyczni nazywaią nauczyciela lu d i m a g i­ ster, ponieważ nie pozwala dziecióm trawióczasu naro zryw kach . L ecznieprzóstaiąc na iednem przypuszczeniu, p o d ­ k ła d ał drugie ieszcze tłóm aczenie stosuiąc nazwisko do niepospolitych swo­ ich zdolności w urządzaniu ig rz y s k ,ta ń ­ ców , turnieiów i innych widowisk d a­ w anych w dniach uroczystych (**), do czego wszystkiego taki miał gieniiusz wynalazczy iąk sam oświadczał przed Tressiljanem: że go z tego względu znaią naypiórwsze w kraiu osoby, a m ia­ nowicie hrabia Leicester. » A chociaż zdaie się, że w n atło k u spraw publicznych zapom niał o mnie>“ tćrni słowy kończył uczoną życia historyią; »pew ny ied n ak iesteni: że gdy­ by m iał sprawić ucztę na przyięcie O

H o lid a y w angielskim ięzyku znaczy dzień n o lny od zatrudnień. ("*) H o lid a y znaczy także dzień śn i tjteczny.

(

254

)

k r ól e w ny , nie ieden go ni ec od w i e d z ił ­ by s k r o m n e pod da sze Erazma Holiday. T y m c z a s e m p a r v o co n ten tu s, słuch am lekcyy m oi c h uc zn iów i prze pę dz am czas z muzami. T r z e b a i o tein w i e ­ dzieć: że maią c stosunki z l udźmi ucz on ym i w kr aiu i za g r an i c ą, podpisuię się zawsze na listach: E ra sm u s a d ie f a n s t o , i iuż o d e b r a ł e m od m i ­ ło śn i k ó w starożytności d o w ó d s z ac un ­ k u winny lud ziom u c z o n y m ; gdyż er u d y t D derichusB u c k e r s c h o c k i us,przy­ pisał mi pod tera nazwiskiem swóy t r a k t a t o literze greckiey T a u . Ko ni ec k o ń c ó w , by łem szczęśliwy i s z a n o w a ­ ny od l u d z i .“ » O by ci płynęło to szczęście n i ep r z e ­ b r a n y m z d r o i e m ! ‘‘ odpow ied ział p o ­ dróżn y. »L e c z poz wól zapytać swo im uc z on ym ięzykiem: q u id h o c a d Iphycli. boves? co za związek ma to wszy­ stko coś mi tu n a g a d a ł , z p o d k o w ą końską?“ n F esfin a le n ie , przyydziemy z kolei i do tey mate ryi. W i e d z i e ć n a p r z ó d p o w i n i e n e ś : źe przed d w o m a lub trze-

(

?.r>5

)

ma laty, zjawił się w tych stronach nieiaki Doboobius, który przyznawał so­ bie stopień doktora , chociaż może ni­ gdy nie był m a g iste r a r liu m ; ale ieżeli miał iaki stopień, to chyba z ł a ­ ski diabła, bo iak powiadało pospól­ stwo: był biegłym czarnoksiężnikiem, doskonałym wróżbistą, znał się na wszy­ stkich ziołach, krzewach i t. d. Po­ strzegam mości panie: że nie z wiełkiem upodobaniem słuchasz nioiey p o ­ wieści; lecz ieźeli nie będę opowiadał moim sposobem , skąd masz tę p e ­ w n oś ć , że się trzymać będę twoiego trybu?“ u O p o w i a d a y iak sam zechcesz, tyl­ ko iak można naykrócey, bo nie mam czasu. “ 3)0 wo zg o ł a ,u mówił daley Holiday z nieporuszona wytrwałością: uNie b ę ­ dę utrzymywał ażeby ten D emetrius, gdyż takie przybiórał nazwisko w o b ­ cych kraiach, był zupełnym czarno­ księżnikiem; lecz to iest rzeczą pewną: że należał do taiemnego stowarzysze­ nia różowego krzyża. Leczył rany ob-

r

(

256

)

w iązuiąc żelazo k tó re ie zad a ło , p rze­ pow iadał rzeczy przyszłe na zasadach c h iro m a n c y i, o dkryw ał rzeczy s k r a ­ dzione za pomocą sita i n ożyczek,zbić rał nasiona paproci m aiące własność odbićrania w zroku ludziom , obiecywał sobie wynalćźć powszechne lekarstw o i um iał z dobrego ołowiu wyciągnąć pierw iastek podłego sró bra.“ »Czyli innem i słowy, był to oszust i kuglarz; lecz w czćmże to się tyczy m ego konia i zgubionóy p o d k o w y ?“ s>Trzeba m ieć cierpliw ość, a wszy­ stkiego dowiesz się z c z a se m ," o d p o ­ w iedział uczony gaduła. » O w oż tedy cierpliwość! p a tie n tia ! k tóry to wyraz nasz Marcus Tullius Cicero w ykłada następuiącym sp o so b e m : iestto p o ­ wiada o n , d ifjic iliu m reru m d iu r n a perpessio. Ale przystępuię do rzeczy. T e n D em etriu sD o b o o b iu s, odurzywszy pospólstwo, zaczął słynąć in te r m a g n a ­ t e s , między pierwszemi w kraiu oso­ bam i i byłby bardzićy ieszcze wsławił się, gdyby podług pow szechnego m n ie­ m an ia (po w tarzam rzeczy m ó w io n e ),

(

257

)

nie porwał go diabeł w czasie ciemnćy nocy j nie Wtrącił w przepaść tak, iż d o ­ tąd nic o n im nie słychać. Tera z następuie Ipsa m ed u lla , sama treść tnoićy po ­ wieści. T e n do kt o r D o b o o b iu s miał słu­ gę,chudego pachołka,którego używał do palenia w piecu, tłuczenia korzeni, rozcićrania proszków, bawienia pacyient ó w ,e ts ic d e ccęteris. Gdy przeto ów d o ­ kto r znikł z pośród ludzi tak dziwnym sposobem zatrważaiącym cala okolicę, iego sługa rzekł do siebie słowy M a r o ­ na : 3>Z7/20 a vulso n p n d e f i c i t , a l t e r a iako kupczyk zakłada sklep po śmi er ­ ci pa na , lub gdy ten przestanie bawić się handlem; tak W ay l an d po w y m a ­ zaniu swego nauczyciela z grona żyiących, odziedziczył po nim niebespieczne rzemiosło. Lecz chociaż ludzie skłonni są zawsze do słuchania br edni tych p ółu ie dr kó w, którzy przywłasz­ czając sobie tytuł i umieiętność d o ­ ktor ów medycyny, nie są czćm inne m iak tylko sa ltim banr/ui e t charlaćan i; mimo tego iednak biódny W a y l a n d nie móg ł nikomu oczu zamydlić , ą

1

(

258

)

n a w e t prosty c h ło p e k stosował do nie­ go te dwa wiersze Persyiusza: D i l l uis H e l l e b o r u m , c e r t o c o m p e s c e r e p u n c t o K e v in s exarnen? scetat h o t n a tu ra m e d en d i.

k t ó r e tak wy łożyć m o ż n a : le żeli c h c e s z il e p o ł o ż y ć

rosp u szczac ciem ierzyce g r a n n a szal e ,

a n ie w iesz

to p r z e s t ą p i s z

pravvi-

d ł a s z t u k i Jeka rs kie 'y . —

O p r ó c z tego os ławione imie pana, iego dziwny i wątpliwy ko ni ec , albo raczey nagłe znikn ien ie, sprawiły: że c h y ­ ba ci tylko u d a w a li się o p o m o c do sługi, kt órz y nie bali się niczego w teru ani przyszłem życiu; co go do takiey przywiodło n ę dz y: źe mało z głodu nie um arł . Lecz d i a b e ł będący na iego usługach od śmierci czyli porwania De m e t r y iu s z a , zaradził z łe m u na s tr ę c z e ­ ni em no we g o spo so bu do życia. Bądź z na tch ni en ia szatań sk iego , bąd ź z d a wnieyszego usposobienia ; ten W a y l a n d k u i e ko ni e tak d o b r z e iak żaden k o ­ wal w Anglii: a tak zarzuciwszy l e c z e ­ nie dw un oż ny c h ist ot, to iest zwićrząt c h o dz ąc yc h na d w ó c h no ga ch i nie po ro sły ch p i ć r z e m , k t ó r e pospolicie

(

a.5g

)

ludźmi nazywaią, poświęcił się całkiem podkładaniu nowych podkó w pod k o ­ pyta końs kie ." »Czy dop raw dy! " zawołałTressiljan; )>czy dobrze kuie konie? Gdzież mie­ szka? Pokaż mi natychmiast iego mi e­ s z k a n i e !“ 3)0 cceca m ens h o m in u m l iuż raz użyłem tóy cytacyi; lecz nie przesta­ n ę ióy powtarzać, póki nie znaydę w autorach klassycznych mocnićyszego wyrażenia na powstrzymanie człowie­ ka, co biegnie dobrowolnie na oczywi­ sta zgubę. Nim weydziesz z tym k o ­ walem w niebespieczna ugod ę, posłuchay pierwey iakie zakłada warunki.“ )>.Nie bierze pieniędzy za r o b o t ę , " odezwała się staruszka; która słuohaiac z zachwyceniem płynnćy erudycyi wymownego bakałarza, nie mogła wrydziwiósię iego głębokiey nauce. Lecz uczony Holiday zniecierpliwiony częstem przerywaniem systematycznego opowiadania, sfukał babę gorzkićmi słowami." »Po co wam wtracaó sie w niesw oC

w

ie r z e c z y ? — pilnuycie tego co macie przed nosem. Sufflam ina G a m m er S lu dge, ia sam wyłożę całą rzecz.naszemu sz anow nemu gościowi.“ Potóm obracaiąo się do Tressiljaną dodał łagodnieyszym to ne m: » Prawdę mówi staruszka , ten J a b e r J e r/'arius czyli kowal, nie bierze od nikogo pieniędzy.“ » I to iest pewnym znakiem, że ma z diabłem sprawę; bo dobry chrześci­ janin nigdy nie odrzuca zapłaty za p ra ­ cę/' »Trafnie rozumuje nasza gosposia!" rzekł pedagog; rem acu tecigit. W rze­ czy samóy ten W ayl and nie bierze pieniędzy i nie pokaźnie się n ik o m u ." » Jakże bydź może?" rzekł podróżny, »aźeby ten szaleniec, poniew-aż go ma m za takiego, wykonywał dobrze k o w al ­ ską ro botę?" » W tóm potrzeba m u oddać spra ­ wiedliwość, potrzeba oddać diabłu co iest diabelskiego. Sam Mulcyber ze swoimi cyklopami, nie znalazłby nic do poprawienia w jego robocie; lecz byłoby zaiste nierozsądnie zasiągaó ra-

dy lub pomocy od tego, który wido­ cznie zostaie w porozumieniu ze spra­ wcą wszystkiego złego na świecie. “ »Niech co chce będzie, .muszę k o ­ niecznie poznać się z tym kowalem;