Antonius Richard - Czas Beboka.pdf

SAVE OFFLINE

Projekt okładki: R.A. Antonius Redakcja: Adrianna Michalewska Redaktor prowadzący: Małgorzata Burakiewicz Redakcja techniczna: Anna Sawicka-Banaszkiewicz Skład wersji elektronicznej: Robert Fritzkowski Korekta: zespół © for the text by Ryszard Antoniszczak (Richard A. Antonius) © for this edition by MUZA SA, Warszawa 2015 ISBN 978-83-7758-948-9 Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA Warszawa 2015 Wydanie I

Powieść tę dedykuję Elli. Kiedyś zapytałaś mnie: „Gdzie byłeś, kiedy jeszcze mnie nie było?”. Więc pojechaliśmy w podróż. Zdążyłem pokazać Ci stare dekoracje. Te satynobrowe domki, uliczkę, w której spotkałem wróżkę ze zmarzniętym nosem, i stację kolejową. Na widok Twojej minispódniczki zagwizdał parowóz. Chyba już ostatni. Myślałem, jak opowiedzieć Ci o wszystkim, co wydarzyło się na tej scenie. Próbowałem w wierszach, w piosenkach, w obrazach, zbudowałem kalejdoskop, zrobiłem film. Ty czekałaś na coś większego. Trochę czasu to zajęło. A teraz zabieram Cię w podróż przez dwieście pięć tysięcy słów. Autor

Bo przyjdzie bebok i cię zje!

Spis treści Część I SZACHY Z BETONU Rozdział 1 Rodzynka Rozdział 2 Oddechy mieszkania Rozdział 3 Czort bałasatyj Rozdział 4 Skóra dzika i kredens Rozdział 5 Kompot z rajskich jabłuszek Rozdział 6 „Ni kupa, ni siki, ni rzygi” Rozdział 7 Feralny czas Rozdział 8 Międzynarodowy Dzień Kobiet Rozdział 9 Dywersant Rozdział 10 Towarzystwo Przyjaciół Dzieci Żertwa Abrahama Rozdział 11 Wizyta Aufmana Rozdział 12 Burżuj piszczy jak bieda Rozdział 13 Obywatelka biedna Rozdział 14 Skwarek, dymek i Hitler kaput! Rozdział 15 Nowa próba powieściowa Rozdział 16 Babcia i dziadek czekają Rozdział 17 Adagio assai Rozdział 18 Dwupłatowiec Rozdział 19 Wielki strudel Rozdział 20 Śmigus-dyngus i śmiertelna koszulka Rozdział 21 Wróżka i maślane rogaliki Rozdział 22 Powrót do Stalinogrodu Rozdział 23 Czerwona gwiazda pułkownika Buhaja Rozdział 24 Kurdiuk Część II CYRK KOSMOS Rozdział 25 Bunkier, właz i kosmowłaz Rozdział 26 Wizyta towarzysza Dobrosza Rozdział 27 Drugie spotkanie Rozdział 28 Serce Rozdział 29 Latające talerze Rozdział 30 Powrót ojca z Moskwy

Rozdział 31 Wielki bal Rozdział 32 Fruwająca gazeta Rozdział 33 Świat inżyniera Marmona Rozdział 34 Persuasio in deserto Rozdział 35 Piórko łabędzia Rozdział 36 Czas zastygliny Rozdział 37 Koniec świata i wielka klapa Rozdział 38 Po tąpnięciu. Farfocle myśli Rozdział 39 Brzydko pachnące sprawy Rozdział 40 Świat skręca ku lepszemu Rozdział 41 Za siedmioma galaktykami Rozdział 42 Trzy życzenia Rozdział 43 Żegnaj, Stalinogrodzie Rozdział 44 Spełnione życzenia Rozdział 45 Gwizd parowozu Epilog Zaćmienie Słońca Słownik

Rozdział 1

Rodzynka Katowice. Sobota, 28 lutego 1953 Śniło mu się, że przeżuwa rodzynkę. Taką wspaniałą, słodką, w kolorze miodu spadziowego, jaką zeszłego lata wyłuskał z drożdżowego ciasta upieczonego przez babcię z okazji jego ósmych urodzin. Żując, budził się. Na jawę przywoływał go trzask drewienek, którymi w kaflowym piecu ze smakiem raczył się ogień. Otworzył oczy i napotkał spiętrzony obłok pierzyny. Przełknął poranną ślinę. Poczuł pleśń i smak słomki, przez którą puszcza się mydlane bańki. Ostrożnie, żeby nie rozbudzić obrzydzenia, wydobył z ust czarną, miękką kulkę. Rozpoznał kropkę oka. I zgruchotane łapki. To była pierwsza wiosenna mucha, która przebudziła się z letargu i zawędrowała nad ranem do otwartych ust. Wypluł ją na palce z jak największą ilością śliny. Z braku lepszego pomysłu pozwolił jej spłynąć za kanapę. Ktoś zamykał drzwi mieszkania. Chłopiec wstrzymał oddech. Słuchał. – Dwa bażanty. Ale dobre i to. A pułkownik ustrzelił aż osiem. – To był głos zawiedzionego ojca. Zaskrzypiała podłoga w przedpokoju. – Masz błoto na cholewach – usłyszał mamę. Wypowiedziała to tonem bliższym rezygnacji niż ostrzeżenia. – Smark w szkole? – Adam śpi. Zostawiłam go w domu. Wczoraj był jakiś taki rozpalony i skarżył się, że drapie go w gardle. Syn tego Sidorenki wepchnął go w zaspę. W parku. Suszę mu buty przy piecu. Nie mierzyłam temperatury, bo nie wiem, co się stało z termometrem. Chłopiec na wszelki wypadek zakaszlał, a potem jeszcze głębiej wsunął się pod pierzynę. Wiedział, że mama za chwilę zajrzy przez próg. Skulił się i udawał, że śpi w najlepsze. – Il est dans les bras de Morphée. Śniadanie zostawimy mu na stole. Mama powoli przymykała drzwi sypialni. Jeszcze tylko zdążył usłyszeć znajomy szczęk. To ojciec rozpinał myśliwski pas, by odwiesić go na gwoździu w łazience. Nie lubił tego dźwięku. Spróbował zapaść z powrotem w sny szeptane przez sprężyny w kanapie. Byle dalej od niesmaku, byle dalej od odgłosów dnia. Ale w jego głowie kręcił się kalejdoskop myśli. Więc najpierw o tym pasie. Skórzany pas ojca był gruby i szeroki. Jeżeli nie towarzyszył właścicielowi na polowaniach, to posłusznie zwisał na ścianie łazienki, służąc za ostrzałkę do brzytwy. Chłopiec znał nawet zapach pasa, ponieważ zdarzało się, że kazano mu go powąchać. Wtedy pas sprawiał wrażenie tłustego i wędzonego. O tak, miał nawet lekki zapach ryby!

Czasem, przeważnie w niedzielę, a i to w przypływie dobrego humoru, pozwalano chłopcu zapiąć pas i strzelić z niego głośno – szybko go rozciągając – jak z prawdziwej fuzji. Kopla na pasie była przerobiona i według słów ojca zakrywała metalowy emblemat z niemieckim napisem Gott mit uns. Gorzej było, kiedy pas gwałtownie opuszczał łazienkę, by w rękach ojca zamienić się w narzędzie przywoływania do porządku. Wtedy wił się w powietrzu, przywodząc chłopcu na myśl połyskującego węgorza, którego kiedyś wędkarze wyciągnęli z rzeki koło Nowego Sącza. Kiedy pas zaczynał kąsać po gołych nogach, chłopiec próbował się kryć. Zwykle za kredensem albo psychą z dużym i kruchym lustrem, albo pod poniemiecką kanapą, na której sypiał. Szafa rodziców, za wezgłowiem kanapy, nie wchodziła w rachubę.Pod paltami, zalatującymi azotoksem i proszkiem DDT, nie było miejsca. Stały tam futerały – jeden z wiatrówką łamaną, drugi z zapasową bronią myśliwską, a w pękatym pudle obok spały snem letnim ozdoby choinkowe. Najgorsze jednak było to, że z górnej półki szczerzyły zęby dwie głowy tchórzy, zdobiące przeciwległe końce etoli mamy. Osadzone po obu stronach rozwartego pyszczka wyłupiaste oczka straszyły uwiecznionym wyrazem agonii. Chłopiec bardziej bał się drugiej głowy, bo ta – z niewiadomych powodów – miała tylko jedno oko, ale za to z nabiegłym furią spojrzeniem, a było ono ostrzejsze od szpilki. Jakoś nigdy nie zapytał ojca, czy to on je upolował, a jeśli tak, to gdzie? Pamiętał tylko jego całkiem poważne słowa, które usłyszał w rozmowie rodziców: – Dobrze wiesz, moja piękna pani, że po tej wojnie każdy ma w szafie jakiegoś trupa. To był jeszcze jeden powód, żeby nie szukać w niej schronienia. Nawet przed atakami pasa. Może zatem w kredensie? Nikt nigdy nie mówił, że trup może być w kredensie. Mebel ten zajmował niemal całą ścianę w pokoju stołowym. I to tam chłopiec najchętniej by się ukrył. Ojciec jednak, jakby odczytując jego myśli, umiejętnie zagradzał całym sobą drogę do stołowego, przy czym wyrazem twarzy (przekładaniec gniewu i kwaśnego uśmiechu) skutecznie wywoływał w chłopcu niepewność co do ostatecznych intencji – smagnie parę razy czy tylko każe mu pas powąchać? Albo może wszystko skończy się na tak samo bolesnym, ale jednak komicznym, ciągnięciu za ucho w kąt za drzwiami? Lub – gorzej – wtrąceniem na pół godziny do ciemnej ubikacji? Teraz ojciec na dobre rozpanoszył się w jego myślach. I krzyczał: – Co? Będziesz się tu chował?! Przed ojcem?! Wymigiwał?! Spod ściągniętych gniewem brwi i opadłego na czoło kosmyka wylatywały niekontrolowane, rozżarzone iskry, na przemian, słów i spojrzeń. Chłopcu wydawało się, że w zetknięciu z napływającymi łzami ojcowskie iskry syczą i wrzą. Mimo to spróbował czmychać, rzucając się pod szeroko rozstawione nogi ojca, wierząc, że wyfroterowana szachownica klepek i papucie na grubym filcu poniosą go w kierunku drzwi do stołowego. Diagonalnie! A tam to już ukryje tylną część ciała w ciasnym zakamarku pomiędzy ścianą a kredensem. Nic z tego. Poczuł ostre ugryzienie pasa na gołej łydce i zawołanie bitewne ojca: – Rem-tem-tem! – A zaraz radosne – szachowego gracza: – Bicie w przelocie!

Na koniec – triumfalne: – Roszada i szach-mat! Chłopiec czuł, jak oddala się od podłogi i traci oddech, dyndając na mocnej dłoni, która z łatwością podnosi go za kołnierz koszuli. Zauważył, jak noga ojca kopnięciem domyka drzwi do stołowego i jak znika za nimi zakłopotana, i jakby współczująca, twarz kredensu. – Aha! To ty taki jesteś! – słyszał, lecąc nisko nad klepkami, przez próg i do przedpokoju. – No to sobie kanocek przemyśli sprawki! W odosobnieniu! A więc jednak ubikacja! Tęga ciompa z nosa, wzmocniona łzami, spłynęła mu na język. Przełknął, przetarł oczy dłońmi, ale w tym momencie ręka ojca zatrzasnęła drzwi i na odchodnym trzepnęła w kontakt. Zapadła czerń. Słyszał, jak ojciec otrzepuje ręce i śpieszy do gabinetu. Po chwili dobiegło stamtąd tłuczenie w maszynę do pisania: walenie w tabulator i szarpanie głowicą, która zwalniała przenikliwy dzwonek. Dzwonek nie mniej kłujący niż tamto szklane oczko na etoli mamy. Po jakimś czasie zapadała cisza. Milkły wzbudzone struny w fortepianie pod oknem. Chłopiec wiedział, że teraz ojciec fotografuje wzrokiem i zatwierdza świeżo sporządzoną notatkę. Niewykluczone, że na jego temat. Ubikacja to była paszcza beboka. Połknęła go z łatwością, owijając i dusząc jęzorem mroku. Pozbawiony oparcia ścian chłopiec szybko stracił równowagę. Aż wreszcie wrzasnął i poleciał w kosmos. Wtedy dostrzegł ostre igiełki. Nadleciały gdzieś z mieszkania, a potem eksplodowały pod powiekami jak sadzo-śnieżne miraże. Runął ku niemu ten sam strach, gdy podczas szkolnej wycieczki pędził w dół kopalnianą windą. Ale tym razem podłoga windy uciekła mu spod nóg. Wyciągnął rękę w górę. Natrafił na porcelanową gałkę. Bez namysłu pociągnął za to coś, co przypominało języczek w gardle potwora. W przełyku mrocznej bestii zabulgotało i czarna paszcza ryknęła ogłuszająco, wypluwając żeliwną spłuczkę. Miał szczęście, bo spłuczka minęła jego głowę, przebiła drzwi i poleciała za ojcem. W gabinecie potrąciła globus i uderzyła we flakon z ciętymi kwiatami mamy. Rozległ się huk pękającego kryształu, a tęgi wychlust trafił w kark siedzącego przy maszynie. Ojciec poderwał się, potknął o futerał na skrzypce, by rozpostartymi dłońmi wycisnąć na klawiaturze sąsiedniego fortepianu pokraczny akord. Instrument przesunął się na kółkach, uderzył w ścianę, odbił się od niej i grzmotnął w biurko. Z biurka wypadła szuflada, a z niej wysypały się na podłogę odznaczenia ojca, wszystkie legitymacje, naboje, a na końcu czerwony segregator ze złotym tytułem Zasady propagandy i agitacji w domu i w terenie. Program szkoleniowy. Tymczasem latająca spłuczka odbiła się od pieca i wytrąciła podpórkę spod wzniesionej w górę klapy fortepianu. Potężny podmuch wywołany jej zatrzaśnięciem rzucił ojcem do tyłu, przez dwa fotele, i dalej, przez oszklone drzwi, aż do przedpokoju. W stołowym globus, jak armatnia kula, demolował kredens. Ojciec, usiłując odzyskać równowagę, pochwycił żeliwny wieszak z paltami, odbił się wraz z nim od drzwi łazienki i wpadł do kuchni. Teraz toczył się prosto na gazową kuchenkę, na której stał bulgoczący garnek. Twarz ojca zanurzyła się we wrzącym barszczu. Równocześnie jego ręka zawadziła o maszynkę do krojenia chleba. Fontanna krwi poszatkowała czerwonymi kleksami sufit.

Z kuchennej wnęki wybiegła mama. – Tylko nie po prasowanym! – zdążyła krzyknąć, osłaniając deskę oraz żelazko. W tym samym momencie żeliwny wieszak, ogołocony z resztek palt, ugodził ją prosto w serce. Chłopiec wybiegł z ubikacji i niefortunnie postawił nogę na toczącym się globusie. Wjechał na nim w objęcia płomieni szalejących na progu kuchni. To płonęły setki kartek maszynopisu ojca. Włochate litery pierzchały z nich na wszystkie strony niczym czarne pająki. Marny los!, pomyślał i się obudził. Siedział na kanapie w sypialni. A jednak po tym wszystkim musiał jeszcze dwa, trzy razy obrócić się pod pierzyną, żeby oderwać się od płonącego kalejdoskopu wyobraźni.

Rozdział 2

Oddechy mieszkania Leżał teraz na wznak, wpatrzony w sufit. Od kiedy pamiętał, na ojcowskim biurku, obok czarnego telefonu i poniemieckiego globusa, stała maszyna do pisania marki Underwood. I zawsze sterczały z niej dwie kartki przedzielone kalką. Ojciec, pomimo natłoku zajęć, znajdował czas na prowadzenie ni to dziennika, ni to „donosów”, jak to żartobliwie nazywała mama. Zdarzyło się, że chłopiec podczytał, raz czy dwa, na świeżo, po awanturze, wystukane zdania. Smark drze się z ubikacji. Jakby ktoś go zarzynał. Jego wola. Uspokoi się, to przemyśli sprawy na poważnie. Żona znowu go będzie bronić. Jak to kobiety. A tymczasem w szkole żadnych postępów. Ostatnio wicedyrektor, towarzyszka Krasnodarska, powiedziała, że z książek, które przyniosła do klasy, syn pożyczył bajeczkę (SIC!). I to same obrazki. Nie pierwszy to już raz. Oczywiście podtykała mu, pedagogicznie, poważną literaturę. Na przykład Serce Amicisa czy Jak hartowała się stal. A ten – absolutnie – nie! To daje do myślenia. Tow. Krasnodarska próbowała mnie pocieszać. Tak ciepło. Po kobiecemu. Uważa, że teraz nastały nowe czasy i po prostu, co tu dużo mówić, dziatwa ma się za dobrze. Szliśmy przez park. W pełni wzajemnego zrozumienia. Tow. Krasnodarska to doświadczony pedagog. Podzieliła moje wątpliwości. Gwarząc, podeszliśmy do skweru z szachami. Oczywiście nic jej wcześniej nie mówiłem, że te szachy zbudowałem ja. – O, towarzyszu Zenonie, proszę spojrzeć: parkowe szachy… ktoś tutaj miał świetny pomysł. Jakież było jej zaskoczenie, kiedy ujawniłem, że to z mojej inicjatywy. I wytłumaczyłem jej, że to tak na początek mojej pracy w tym trudnym mieście. Zresztą syn mówił, że jak szedł przez park do szkoły, to nie było tu ani huśtawek, ani dobrego oświetlenia, a po krzakach spali pijacy i bumelanci. No to pogadałem z towarzyszami z zieleni miejskiej i wyznaczyliśmy dozorcę parku. To zasłużony towarzysz z Ziem Odzyskanych. Naszkicowałem im szachy, duże, solidne, nakreśliłem wymiary szachownicy i po miesiącu park zrobił się przyjemny dla ludności. Ta mądra kobieta postała chwilę, popatrzyła i powiedziała: – A może by tak, towarzyszu, wciągnąć syna w świat szachów? Konstruktywna propozycja. Tylko nie wiem, czy syna aż tak pociąga myślenie. W każdym razie nie zawadzi spróbować. Przy okazji zanotowałem, że nie ma jednej figury. Ktoś zabrał białego króla. Zlecę dorobienie. Zapytała też, czy znam Poemat pedagogiczny. Bo to jej ulubione dzieło. Cóż za pytanie! Od razu zacytowałem jej z pamięci jedną z myśli Antona Siemionowicza Makarenki. I to po rosyjsku. Nie pozostało to bez wrażenia. – No cóż, miła towarzyszko – odrzekłem, gdy rozstawaliśmy się u wyjścia z parku – co do syna,

to tak sobie myślę, że może zabiorę go raz czy dwa razy na polowanie. Niech nabiera hartu. Nie powiedziała nie, ale przypomniała o poważnej lekturze, no i szachach. Pogadam z towarzyszem Bolszewskim i trzeba będzie pomyśleć o jakimś odznaczeniu dla tej mądrej towarzyszki o miłej fizjonomii. Jest z niej także dobry psycholog. Słuchała z uwagą, gdy poruszyłem temat domowy: problemy małżonki, jej nastroje i dolegliwości. Wspomniałem, że ostatnio żona zarzuca mi, że się zmieniłem, i ma mi za złe to moje przesiadywanie do późna w robocie i na szkoleniach. A nawet, że „jestem zbyt płomienny” – jak to ujęła. Mądrymi słowy skwitowała to moja rozmówczyni. „Towarzyszu Zenonie, kobiety bywają zazdrosne i to nawet o Matkę Partię”. Kończę. Smark już się nie drze. Niestety „dobra mamusia” nie wytrzymała i pewnie go wypuściła. Chłopiec przesunął po twarzy wierzchem dłoni, jakby przesuwał wałek w underwoodzie. I tylko na końcu gestu zabrakło dzwonka. Chciał gwałtownie wymazać te wszystkie obrazy. Obrócił się na bok, wtulił policzek między poduszkę a wezgłowie kanapy i z pomocą jej zapachów – głównie staroci ze słodkawą domieszką DDT – udało mu się wyprosić postać pani Krasnodarskiej w przepachnionym perfumą żakiecie, a potem i ojca. Ale poranny kalejdoskop pomyśleń jeszcze się kręcił. Kanapa, na której spał, szafa za głową, stół w stołowym, fotele, globus, maszyna do pisania i fortepian, a także skórzany pas ojca – wszystko „poniemieckie”. Choć niezupełnie było to takie pewne. Złoty napis widniejący na spodzie klapy fortepianu „Dom Szopena – Leon Haszeles we Lwowie” wcale nie był napisem niemieckim, a na bujak w stołowym rodzice mówili, że jest thonetowski. A do tego kołdra, którą miał pod sobą, upstrzona żółtymi zaciekami. Nazywał ją „unrowską”. W przypadku tego określenia wiedział coś więcej, a mianowicie, że niewskazanym jest mówienie ani głośno, ani dobrze o powojennej pomocy amerykańskiej. A jednak dziadek Julian – kolejarz, nie bacząc na ostrzegawcze spojrzenia zebranych przy stole, obdarzył kiedyś pochwałą „unrowski” parowóz. Tak powiedział: – Unrowski moładjec. Pullmany wciągał pod Ptaszkową jak piórka. Nie to co te… no, mniejsza. Chłopiec pamiętał, jak wtedy wymijając spojrzenie ojca, dziadek przygładził okazałego wąsa i gorliwie, a zarazem dogłębnie, zajął się kieliszkiem wiśniówki. Ale określenie „poniemiecki” nigdy jakoś nie zostało użyte pod adresem tego olbrzymiego, słoniowatego kredensu. Ojciec wspomniał, że poprzedni właściciel dorobił szybki i własnoręcznie okleił go fornirem. Ten fornir swoim niespokojnym usłojeniem przywodził chłopcu na myśl strzępy zgniłych liści, unoszące się w rdzawym bagnie, z którego, to tu, to tam, wyłaniały się maszkary. Mebel przebył drogę z Nowego Sącza do Katowic na specjalnie do tego celu wynajętym studebakerze. Babcia zawsze mówiła na ten mebel kredens Marmona. Dziadek – ojciec mamy, zawsze wtrącał między te dwa słowa słówko „pana”, przez co chłopcu wydawało się, i nie bez racji, że dziadek wypowiadał się i o meblu, i o jego dawnym właścicielu z większym uszanowaniem. Jakoś tak od zeszłej jesieni, kiedy bardziej zaprzyjaźnił się z kredensem, zaczął przysłuchiwać się

uważniej temu nazwisku, które unosiło się jak migotliwy mól wokół wojennej i powojennej historii mebla. Pan Antoni Marmon. Od zakończenia wojny minęło już trochę lat. Chłopiec znał ją z opowieści rodziców, dziadków i ich znajomych. O tym czymś strasznym, co tak niedawno dotknęło ten świat, świat, po którym on zaledwie zaczynał się rozglądać, świadczyły też okoliczne domy, których fasady szpeciły niezagojone rany po seriach z ckm-ów. Z tych domów wychodziły dziwne postaci – kobiet i mężczyzn – poruszające się za pomocą szczudeł wciśniętych głęboko pod ramiona. Chłopcu przywodziły na myśl szkolne cyrkle albo strachy na wróble. Niekiedy, wracając ze szkoły, puszczał się za taką zjawą, taką wielką uszkodzoną lalką. Ukradkiem przyglądał się, jak ta unosi, nad nierównymi płytami chodnika, mniej lub bardziej widoczny, zwłaszcza gdy forsowała lustrzaną kałużę, kikut uciętej nogi. Niektóre zjawy miały głowy zwieńczone furażerką i, o dziwo, tak samo, na kształt furażerki, spiętą pustą nogawkę. Bywało, że zjawa nie miała również ręki, a wtedy uwiędły, płaski rękaw bluzy, jakby rozmiękłe ucho nieudolnie ulepionego z plasteliny dzbanuszka, zwisał zatknięty w kieszeń. Nie wierzył, że można tak żyć, i dlatego podejrzewał, że ma do czynienia ze zjawami. O minionej wojnie – z niejaką lubością – opowiadała w czerni i bieli wyświetlana w kinoteatrze Aurora kronika filmowa poprzedzająca filmy, przeważnie produkcji radzieckiej. Chłopiec westchnął, ale te obrazy były od niego silniejsze. Pomyślał więc, że jeśli przynajmniej obróci je szybko w pamięci, rozlecą się same, jak kalejdoskopowe motyle. To było parę miesięcy temu – w zeszłym roku, w październiku. Babcia, jadąc z dworca dorożką, odkryła, że w kinoteatrze Aurora grają jej ulubiony film Świat się śmieje. I przed powrotem do Nowego Sącza zapragnęła pokazać ten wesoły film wnukowi. „W roli głównej Lubow Orłowa!” Poszli. Najpierw jednak trzeba było obowiązkowo przełknąć całą zawartość wrzaskliwej kroniki filmowej. Naciągnął pierzynę i chwycił głowę w dłonie. Ale z ciemności wypłynął migotliwy ekran i ten spychacz zwalający do ziemnego dołu zwały ludzkich kształtów. Były jakoś tak bezwstydnie pokraczne i białe. Pewnie byłyby aż śmieszne, gdyby nie wzburzony głos lektora, który wymienił nazwę niemieckiego obozu koncentracyjnego i wyrzekał na hitlerowskich podpalaczy świata. W tym samym momencie siedząca obok babcia zaczęła wiercić się niespokojnie i odwracać jego uwagę. – Adasieńko – szepnęła – schyl ty się i sprawdź, czy masz zawiązane sznurówki, dobrze? Ale on się ociągał i nie bacząc na jej zrezygnowane westchnienie, zrobił to dopiero wtedy, kiedy na ekranie rolniczy kombajn zaczął wypluwać na ciężarówkę wymłócone ziarno. Sznurowadła były w porządku, więc odkleił tylko od podeszwy październikowy liść. Kiedy wyłonił głowę z dolnych mroków widowni, na ekranie szalała wojna koreańska. Okopy, a w nich ciężarówki kołami do góry i końskie trupy na drogach. Ale najmocniej utkwiła mu pod powiekami tajemnicza scena z ludzkimi kształtami. Może dlatego, że skojarzyła mu się z teatrem kukiełkowym, który – jak to sobie próbował wyobrazić – zamknięto po nieudanym przedstawieniu, a setki źle ulepionych z masy papierowej lalek wyrzucano w nieładzie i pośpiechu. Staczając się, jedna przez drugą, przybierały komiczne pozy, to

pokazując sztywną nogą prosto w niebo, to znowu czarnymi jamami ust próbując ugryźć sąsiada. Nie mógł się z tych obrazów otrząsnąć. Wrócił do tego, gdy wyszli z kinoteatru. Babcia powtórzyła słowa wnuka: – Nieudane przedstawienie? Ach, tak. – Pogłaskała go po głowie. – Szkoda gadać. Na jej twarzy zatlił się uśmiech, był jakiś taki bezgranicznie smutny, ale zaraz rozwiał się jak dymek nad świeczką wystawioną na przeciąg. Niespodziewanie wycelowała w niebo parasolką. – A pamiętasz ten zabawny księżyc, który wyszedł zza chmurek, wywijając laseczką? Zupełnie jak teraz. To ci dopiero! – Babciu, a ten konflikt w Korei? Ten pan krzyczał, że niedługo będzie nowa wielka wojna, światowa i atomowa. – Irunda! – gniewnie zareagowała babcia, używając przy tym jednego z rosyjskich słów, które – o czym chłopiec dobrze wiedział – przywiozła z syberyjskiego zesłania. – A teraz, dawaj Adasieńko, szagajem! – powiedziała. – Jak ten pastuszek Kostia Potiechin na filmie, wesoło! Mama i tata czekają. I pokazuj drogę, bo babcia nie zna jeszcze tego miasta. – Pociągnęła nosem i pokręciła głową z dezaprobatą. – Powietrze tu jak ze smołowego kotła. Ujęła mocniej dłoń wnuka i, mimo swoich lat, pomogła mu przefrunąć nad kałużą, w której odbijały się światła wieczornych Katowic. – Wiesz, Adasieńko, babcia jutro wraca do Sącza. Twój dziadek pewnie już cały dom zawalił szpejami – śmiała się. – Kiedy przyjedziesz do mnie, to pójdziemy nad Kamienicę i pooddychasz sobie, dziecko, świeżym powietrzem. I zrobię dla ciebie maślane rogaliki, takie jak tamten uśmiechnięty księżyc z filmu. A jak babci pomożesz, to zrobimy razem strudel. Chłopiec przetarł usta, skontrolował wierzch dłoni i odwrócił się od ściany. Teraz leżał z jednym otwartym okiem. Drugie utonęło w ciepłym mroku poduszki. Zza uchylonych drzwi miętowochłodnym światłem przypominał o sobie pokój stołowy, a ciemnym odbiciem w świecącym od pasty parkiecie – kredens pana Marmona. Dobiegał stamtąd cichy, miarowy stuk mechanizmu zegara, który wieńczył architekturę mebla. Zegar z kształtu przypominał morską falę, a może nawet karoserię samochodu Pobieda. Zarówno obudowa, jak i cyferblat były dziełem ojca. Niestety werk zegara często się psuł. Była to stała bolączka. Ojciec mówił wtedy, że wszystkiemu winne są tąpnięcia z kopalń. Co jakiś czas dłuższa wskazówka opadała do cyfry 6, gdzie potem zdychała niczym urwana noga pająka. Ojciec nie dawał za wygraną i zwykle w niedzielę brał śrubokręt, który chował za underwoodem, i zabierał się do naprawy. W stołowym panował swoisty chłód z dodatkiem dyskretnego zmierzchu. Nic dziwnego, okna wychodziły na północny zachód, dorośli zaglądali tu z rzadka, a piec kaflowy, nawet zimą, miał mniej do roboty. Był to przestronny pokój, a więc można było tu puścić się pędem wokół owalnego stołu, a potem wskoczyć na bujak i zamienić go w rumaka albo w łódź. Można też było śledzić kroplę rtęci

z rozbitego termometru. O tak! Patrzeć, jak ta umyka przed papuciem i z ostatnim błyskiem znika pomiędzy dębowymi klepkami. A mama wcale o tym nie musiała wiedzieć. W tym pokoju można było założyć bazę na zielonej kanapie i – jak gdyby nigdy nic – poddać stamtąd obserwacji kredens. Co więcej, wnikać w ukryte zamiary tego mebla, który przecież jeszcze przed pamiętną wizytą babci sprawił domownikom niezłą niespodziankę: pewnej księżycowej nocy kredens zaprosił chłopca do siebie. Na bal bibelotów. A nazajutrz mama odnalazła syna śpiącego w brzuchu mebla, za drzwiami dolnego segmentu, wśród torebek z cukrem, słoików z kompotem i marynowanymi grzybkami. Chłopiec czuł, że nie dała się przekonać, że kredens to zamek bajkowego króla i że naprawdę wystarczy tylko przymrużyć oczy. Od tamtego zdarzenia mama jakby uważniej zaczęła przyglądać się synowi, podczas gdy on wziął pod obserwację kredens razem z zawartością oszklonych półek, zaludnionych przez filiżanki, szachy ojca, muszle, ozdobne talerzyki i inne – jak to czasem mama mawiała – durnostojki. Dwie kredensowe figurki należały do ulubieńców chłopca. Były to krasnal i sowa. Krasnal solniczka miał zieloną bluzę, pod siedzeniem korek o słonym smaku (kiedyś go polizał), a na głowie czerwoną czapkę z dziurkami. Sowa była pomarańczowa, a z jej głowy dymiło wspomnieniem pieprzu. Obie figurki miały ruchome źrenice umieszczone w szklanych, wyłupiastych oczodołach, co przekonywająco dodawało im życia. Nic dziwnego, że chłopiec tę właśnie parę podejrzewał o największą zażyłość z kredensem, a nawet o odgrywanie roli wodzirejów na kredensowych balach. O tak, w jego wyobraźni, z chwilą gdy tylko odwrócił się do mebla plecami (a co dopiero, kiedy wyszedł z pokoju!), kredens natychmiast zapełniał się wesołym, godnym pozazdroszczenia życiem. Odwrócił się od ściany i w tym samym momencie stuknęła klepka w stołowym. I już był pewny, że to mieszkańcy kredensu szykują się do zabawy. A że tak się działo, gotów był przysiąc, co więcej – założyć się o wszystkie skarby trzymane w pudełku po czekoladkach w prawej szufladce kredensu. Miał tam niezłe zdobycze. Kolorowe papierki po drogich cukierkach, dwie słomki, jeszcze nieporozcinane, przydatne do puszczania baniek mydlanych, skrawek taśmy filmowej z napisem „Pod biegunem polarnym uczeni radzieccy sadzą kalafiory”, ołowianego marynarza z odłamanym bagnetem, zieloną peronówkę z napisem „Stacja Nowy Sącz” oraz marmurową figurkę laufra szachowego. Skrywał tam jeszcze tajną mapkę, którą sam stworzył, gdy przenieśli się z Krakowa do Katowic. Z początku był to tylko szkic drogi do odległej szkoły. Potem dorysował plan podwórka koło nowego domu i zarys parku. Z tym pierwszym poszło mu łatwiej, bo podwórko miał za oknem sypialni. Jeśli chodzi o park, to marzyło mu się, by kiedyś ogarnąć go wzrokiem z lotu ptaka. Czasami wyobrażał sobie, że przelatuje nad nim dwupłatowym kukuruźnikiem, za którego sterami siedzi jego ojciec. Największym jednak skarbem był, specjalnie dla niego zmajstrowany przez ojca mamy, kalejdoskop. Taki z tektury i lusterek. Dziadek pomiędzy okruchami szkiełek, mimo protestów babci, umieścił na pamiątkę, a może raczej, dając upust swojemu żartobliwemu usposobieniu, pierwszy mleczny ząb wnuka. I było tak, że przy którymś z obrotów ząb ten dołączał do układu kolorowych szkiełek, przydając geometrycznej wizji nieco mlecznoperłowej mgiełki.

Ten kalejdoskop strasznie się spodobał Wieorowi Sidorence. – Zamienimy się. – krzyknął kiedyś po lekcjach. – Ty mi dasz kalejdoskop, a ja ci dam tę soczewkę z wojskowej lornetki. – A zobaczywszy wahanie, dodał: – Dobra, dołożę ci kryształową łezkę. Pełno tego wisi na naszym kronlojterze. No wiesz, żyrandolu. Parę już odczepiłem i starzy nie zauważyli. Można nim puszczać zajączki. To było kuszące, ale wtedy chłopiec doszedł do wniosku, że zajączki równie dobrze, a nawet jeszcze lepiej, bo z tęczowymi promykami, mógłby puszczać szklanym korkiem od karafki wódki Baczewskiego. Stała przecież w kredensie. Kiedy weszli do parku i minęli staw z nagą wierzbą płaczącą oraz pustym domkiem dla łabędzia, odmówił. – Twoja soczewka jest pęknięta. Wieor machnął chłopcu przed nosem workiem na papucie. Był zły. Obrażony (pewnie do następnego dnia) puścił się w stronę swojego domu, rzegocąc tornistrem. U wylotu parku odwrócił się i cisnął w jego kierunku: – A twój wypluty ząb w kalejdoskopie śmierdzi! Chłopiec lubił Sidorenkę. Widział w nim drewnianego pajacyka Buratina. Ale chyba najbardziej lubił go za to, że po ojcu, Rosjaninie, odziedziczył wschodni zaśpiew, więc gdy mówił, przypominał mu sposób, w jaki mówiła babcia Filomena. Mama Wieora była ze Śląska i chociaż się bardzo pilnowała, zdarzało jej się wtrącić to śląskie, to, jeszcze bardziej niepożądane, niemieckie słówko. Ojciec Wieora, major, wybrał dla syna specjalne imię będące skrótem od Wielikaja Oktiabrskaja Riewoljucija. Wieor podkreślał to z dumą. Takiego imienia nie miał nikt. Znów przetarł usta, a nie wiedząc, co zrobić z obfitą śliną, pozostawił ją na wierzchu dłoni. Szybko zrobiła się zimna. Przez chwilę, nieruchomo, nasłuchiwał odgłosów ze stołowego. Zamiast tego, jak gliniana okaryna dziadka, zahuczał piec. Chłopiec przekręcił się parę razy to w jedną, to w drugą stronę. Przez moment zaświtało mu w głowie, że jeszcze chwila i sam zamieni się w kalejdoskop. Gdyby tak poprzenosić z lewego segmentu wszystkie albumy ze zdjęciami, to zrobiłoby się dostatecznie dużo miejsca, żeby się tutaj urządzić, pomyślał. Środkowy segment kredensu, w którym spędził pamiętną noc, odpadał. Był zbyt potrzebny rodzicom. Tutaj również przechowywali najcenniejszą rzecz – zapasy cukru, który pojawiał się w większych ilościach za każdym razem, gdy rodzice zaczynali napomykać o podwyżkach cen, wymianie pieniędzy, groźbie dokwaterowania albo – jeszcze gorzej – nadciągającej trzeciej wojnie światowej. Objął poduszkę i jednym okiem prześlizgnął się po sypialni, po kaflach pieca, w kierunku biblioteczki i jakby właśnie tego szukał – zatrzymał wzrok na stojącym tam radiu. „Truman szykuje nowy rodzaj bomby… Krwawy kat Tito zostaje prezydentem Jugosławii… Prezydent USA generał Eisenhower triumfalnie ogłasza, że przetestowano bombę wodorową…

Potężna fala na Morzu Północnym. Ginie dwa tysiące ludzi…” Któregoś wieczoru, kiedy razem z ojcem słuchali radia, przyłożył oko do szpary w obudowie i odkrył, że papierowa membrana głośnika, emitując pełne grozy wiadomości z dalekiego świata – sama trzęsie się ze strachu! Wolał audycje dla dzieci. Zwłaszcza gdy słuchał ich razem z mamą. Ostatnie takie słuchowisko opowiadało o królu śnieżnych bałwanów i brunatnym wilku, przed którymi pewien krasnal schronił się w głębokiej, ciepłej, ale i doskonale zamaskowanej dziupli na wysokim drzewie. Zaprzyjaźniona wiewiórka zaopatrywała go w żywność, tytoń i ciepłą odzież. Krasnal pykał fajkę i chciwie, jak partyzant, słuchał przynoszonych przez przyjaciółkę wieści. Opowiadała mu o nadchodzącej odwilży, groźnej wichurze, która zmiotła wilka, i wreszcie o wiosennym słońcu, które stopiło króla bałwanów. Myśl o takiej kryjówce podobała się chłopcu. Kredens się do tego świetnie nadawał. I były już w nim zapasy na czarną godzinę. Szare torby cukru, jak worki z piaskiem na wojennym szańcu, dodatkowo go umacniały. I nawet wiedział, jak przeprowadziłby rurę peryskopu, przez który mógłby obserwować zbliżanie się owej czarnej godziny. Peryskop wystawałby tuż pod sufitem, obok zegara. Karafka Baczewskiego natomiast posłużyłaby do przyrządzania koktajli, na przykład Mołotowa. Z westchnieniem rozleciał się w piecu kloc drewna. Chłopiec patrzył teraz w kierunku paleniska. Przy tym piecu lubiła stać babcia Filomena. Zapamiętał ją, jak zeszłego roku, w październiku, wsparta o kant pieca ugniatała w palcach ośródkę chleba i mówiła: – Przed podróżą trzeba ogrzać stare kości, które łamie osteoporoza. A wagony mogą być znowu niedogrzane. Zagarnął rąbek pierzyny i podłożył go sobie pod policzek, żeby lepiej widzieć piec. Teraz babci nie było. Bardzo, ale to bardzo nie lubił, kiedy szykowała się do wyjazdu. Wiedział, że wtedy następnego dnia rano na kuchennym stole pojawią się kanapki i termos, a potem pod domem zastuka dorożka, by zabrać babcię na stację. Stamtąd mozolnymi pociągami, z przesiadką w Krakowie, babcia dowlecze się do Nowego Sącza. I tak się składało, że w przeddzień odjazdu on zawsze miał jej najwięcej do powiedzenia. To dlatego w drodze z kina do domu, wtedy, w październiku, odważył się wspomnieć o planach zamieszkania w kredensie. Babcia śmiała się tak, że chłopcu wydało się, że nagle wszystkie krople deszczu, opite żółtym światłem latarni, zatrzęsły brzuchami i rzuciły się gromadnie z jej parasola. Ale zanim zdążyło mu się zrobić przykro, już spoważniała i powiedziała: – Chyba ci to już opowiadałam, jak to było w czasach mojej młodości? Jak przed każdą nadciągającą burzą rodzice wypędzali nas z domu w pole? Wskakiwaliśmy tam do ziemianki, a moja mamusia nakrywała nas, wszystkie jedenaścioro dzieci, wielkimi pierzynami. Raz piorun trafił w lipę na środku gospodarstwa, tuż obok, a raz to grad był wielkości kurzych jaj. I nawet ryby w Mołczadzi

wytłukł. Pamiętam, jak dobrze czułam się ukryta przed światem pod tą pierzyną, obok matki. A potem ten świat i tak zawalił się nam na głowy. Nie pomogła już pierzyna. Wybuchły chłopskie bunty. Chłopi obrócili się przeciwko polskim gospodarzom. Mojego ojca Franciszka Szmygina zakuto w kajdany i jako Polaka spiskowca pognano na Sybir. A my z mamą wyruszyłyśmy jego śladem. I tak utraciliśmy majątek. Ja dotarłam aż nad Bajkał. Ojca już nigdy nie spotkałam. Babcia zamilkła, a potem przypomniała sobie plan wnuka. – Z tym kredensem… to nawet ciekawe. I że akurat wpadłeś na taki pomysł! Godny samego Marmona. Myślę, że musisz porozmawiać o tym z dziadkiem. On wie o tym kredensie dużo więcej. W końcu to on przytaszczył ten mebel do nas. – Naprawdę, babciu? – Żebyś wiedział. A wieźli go w środku wojny na wózku, razem z tym cudakiem Maligniakiem i to pod nosem Niemców. Z Kaduka aż do Starej Kolonii. Twój dziadek był szalony. Na Czarnej Drodze skoro świt zatrzymał ich jakiś wścibski volksdeutsch, a dziadek do niego, tak niewyraźnie: Butem-wmordę! Żeby tamten słyszał Guten Morgen. A jak tamten zaczął pytać o mebel, to mu powiedział, że zamówiła go panna Krysia – narzeczona Obersturmbannführera, doktora prawa, Heinricha Hamanna. Jak tamten usłyszał nazwisko tego gestapowca, to przez pół drogi sam im pomagał pchać. I zajął nam ten słoń pół mieszkania. Mebel większy od drewutni! – On dał dziadkowi ten kredens? – Tylko na przechowanie. Do dzisiaj nie wiem, co się za tym kryło. Ten Marmon miał się niby po niego zgłosić. Nie byle jaki mebel. Ale wojna się skończyła, a kredens zawalidroga dalej się rozpychał w kuchni. I to jak! W nocy zdawało się, że oddycha, a raz to nawet kichnął damskim głosem. Hospodi pomiłuj! Sama słyszałam. Ale dziadek nie chciał wierzyć. I w ogóle nie chciał słyszeć, żeby się tego pudła pozbyć. A już, żeby porąbać? Nie daj Boże! Nareszcie twój tata bardzo chciał mieć dużą szafę, na przetwory. A że akuratnie pani Siwirska chciała sprzedać tanio zgrabny kredens kuchenny, to dziadek wreszcie się zgodził. Ten biały kredens to jej został po bracie, który był stolarzem. Umarło mu się pod koniec wojny. Ale ani Julian, ani twój tata mi nie uwierzyli. Mówię o tym kichnięciu. Powiedzieli, że to nie żadne duchy, tylko że mogła tam harcować myszka. Ale ja tam swoje wiem. I wtedy twój tata załatwił ze starostwa ogromną ciężarówkę, studebakera. Co to była za wyprawa! Z Sącza do Katowic. Już na moście w Kurowie zmieniali koło, pod Krakowem musieli kuć resor u chłopa, a w pobliżu Szczakowej pomylili drogę i na jakąś pustynię wjechali. Tylko palm brakowało. Do Katowic dojechali na zagotowanej chłodnicy. Zresztą zapytaj tatę. – A ten pan Marmon, babciu? Wzruszyła ramionami. – Ten Marmon już się więcej nie pokazał, chociaż… Babcia się zamyśliła i zdawało się, że rozważa coś pod ściągniętymi brwiami. Wreszcie machnęła ręką. – W każdym razie był to dziwak nad dziwakami. Powiem ci, że większy cudak niż twój dziadek i Maligniak razem wzięci. Nawet się bałam, że dziadek jeszcze bardziej zdziwaczeje od tej znajomości. Ten stroboskop, co go kiedyś zrobił, to też był od niego, pamiętasz? Tylko dziadek sam

dorysował te obrazki, jak pies ukradł kiełbasę. A wiesz, powiem ci – babcia zupełnie niepotrzebnie ściszyła głos – ten Marmon przyznał się, że w tym kredensie… spał. Teraz, na samo przypomnienie, chłopiec raz jeszcze uśmiechnął się do tej czarującej wiadomości. Pamiętał, że wtedy dał wesołego susa przez kałużę. A gdy był już po drugiej stronie, zatrzymał się i balansując na jednej nodze, zapytał: – Chwileczkę, babciu. Jak to spał? I zmieścił się? – Ten Marmon to potyrcze był. Czyli niskiego wzrostu. I miał takie wysadzone oczy do przodu, jak od tarczycy. O tej jego tarczycy to wiedziałam od naszego kolejowego doktora. Marmon jeździł na rowerze, często z książkami na bagażniku, i – mówię ci – wyglądał jak czarodziej. Jeszcze miewał takie wielkie spinki przy nogawkach, żeby mu ich łańcuch rowerowy nie wciągnął. Wiesz, ten Antoni Marmon to z rodziny twojej drugiej babci – Wiktorii. – To on jest moim wujkiem?! – Hm, właściwie tak. – A dlaczego tak się nazywa? – Bo ma francuskie nazwisko. Jego prapradziadek to był oficer Napoleona. Został raniony w bitwie i osiedlił się w Nowym Sączu. Antoni bardzo lubił twojego dziadka. Stale go nagabywał, żeby mu w czymś pomógł. Najczęściej przysyłał po niego Maligniaka. A to żeby książkę podkleić, a to żeby trybki do jakiegoś zegara dorobić, łańcuch naprawić, a to szybkę do kredensu odpowiednio przyciąć… a to pytał, jak się fornir palisandrowy klei… nawet jak się tory kolejowe układa. I płacił. A ty wiesz, jaki jest twój dziadek, majsterklepka i złota rączka. Do wszystkiego. I lubi ludziom pomagać. – Wiem, babciu. Dziadek wynalazł szajsrurę. Babcia się zaśmiała i podsumowała: – Wynalazł, nie wynalazł. – Tata mu pomagał. – Ha! Pomagał, nie pomagał. A potem babcia powiedziała jakby do siebie: – Szkoda, że mu uszy zawiało na trasie do Leluchowa. A zamieć wtedy była. I z maszynisty zrobił się rewidentem wagonów. A to już nie to uposażenie. – A czy to prawda, babciu, że dziadek jeździł na tej lokomotywie z wiersza Tuwima? – Skąd ci to przyszło do głowy? – Bo tak mi sam powiedział. Przy wuju Stachu. – Ach, tak. Wiesz ty co? Oni obaj to jak Flip i Flap albo lepiej, jak Szczepcio i Tońcio. Ze Lwowa. Tyle ci powiem. Maszerowali w środku kalejdoskopu stworzonego z luster kałuż, a wieczór i wilgotna ulica musiały przypominać im, gdzie góra, a gdzie dół, stukotem mokrych kopyt albo zgrzytem tramwaju.

– Słyszałeś, Adasieńko? Ale zadudniło pod tym wagonem! Strach pomyśleć, ile tutaj pod miastem jest korytarzy. Jak w robaczywym jabłku. Babcia z dezaprobatą obrzuciła wzrokiem pokrzywiony trotuar. – I jak to się ma kiedyś nie zawalić? Pokazał za siebie w mrok. – Już się zawala, babciu. Tam, za kinoteatrem jest takie miejsce, gdzie stale osypuje się ziemia. W szkole mówili, że nie wolno tam dzieciom chodzić. A nasza pani groziła, że jak tylko zobaczy, że wchodzimy za ogrodzenie Czarciego Dołu, to obniży stopień ze sprawowania. – A nie widzisz? – Babcia wzrokiem zgromiła wieczorną perspektywę ulicy i do tego pokręciła głową. – Mam nadzieję, że twojego tatę znowu oddelegują do Krakowa. – To jak to było z tą szajsrurą, babciu? – Aha, ty znowu o tym. No więc dziadkowi przyznano nagrodę. Bo to pomysł racjonalizatorski. Babcia czarowała coś rękami w powietrzu, tłumacząc: – Zamiast poszerzyć tam, gdzie trzeba, to on zrobił odwrotnie. Ten pomysł to mu jeszcze zaświtał podczas wojny, jak robił dla tego Marmona rurę wydechową do drezyny. Słowo „drezyna” zawsze fascynowało chłopca. Skrycie marzył o przejażdżce pojazdem o tak bajkowej nazwie. Jego koleżka z Nowego Sącza, Marcin, miał to szczęście. Nic dziwnego, ojciec Marcina był maszynistą. Chłopiec raz nawet śnił, że sam prowadził drezynę – z prawdziwą, piękną samochodową kierownicą. Jakiż to był fajny sen! Było lato, pachniały pola, a on jechał w kierunku Krynicy, wioząc na drezynie mamę i babcię. Jechały odpocząć i pić wodę mineralną. Dlatego, gdy padło to magiczne słowo, od razu nastawił uszu. – Jak to „do drezyny”, babciu? – A tak to! Bo ten Marmon miał własną. Ukrytą w szopie, na bocznicy. Do tej szopy dochodziły zamaskowane tory. Dziadek mu jeszcze śmigło wyspawał z drutów. – Śmigło? Do drezyny?! – Tak. Według pomysłu tego Marmona. Potem się okazało, do czego to śmigło mu było potrzebne. Posłuchaj, raz dziadek przychodzi do niego, a tamten stoi na dachu szopy i zgadnij co robi? – bańki mydlane puszcza! I tylko mydło marsylskie marnuje. Powiedział, że przeprowadza eksperyment. Jakby za okupacji nie było nic ważniejszego do roboty. Machnęła ręką, przeganiając niewidzialną bańkę mydlaną. – Oj, trafił swój na swego. Twój dziadek i ten Marmon. A on to w dodatku był angelologiem. – Kim, babciu? – Takim, co to bada anioły. Tak mówił dziadek. To od razu spodobało się chłopcu. Wyobraził sobie pana Marmona, jak przykłada stetoskop do pleców takiego anioła i nawet mówi: „Proszę rozłożyć szerooooko skrzydła. A teraz proszę złożyć skrzydła jak dłonie do modlitwy…” Ale zapytał o co innego: – Nie lubiłaś, babciu, tego pana Marmona? Jego pytanie musiało poczekać na odpowiedź. Wreszcie usłyszał.

– Zawracał głowę staremu, ot co. I… mojego szirmu nie oddał. – Czego babciu? – Kiedyś, jeszcze w Irkucku, twój dziadek był szoferem. Jak wybuchła rewolucja, to musiał zawieźć carskiego oficera do Mandżurii. Stamtąd to już wrócił z czerwonym oficerem. A mnie z Harbina przywiózł prezenty. – Tak, lusterko rozkładane! – zawołał chłopiec. – A, to już wiesz. Ale jeszcze coś przywiózł. To był szirm. Albo tauk. A dla mnie to po prostu była fajerka z pieca. Tylko że ozdobna. Był na niej wyrzeźbiony taki zakrętas, a na zakrętasie jaszczurka czy jakiś taki diabeł. Używałam tego jako podstawki pod samowar. I z tym samowarem przywędrował do Sącza. Podstawka spod samowara zniknęła i dopiero gdy pogroziłam ścierką, to stary się przyznał, że dał to Marmonowi. Mówił, że dla tamtego to było sensacyjne odkrycie. Uważał, że to nie jest żadna fajerka ani mongolski talerzyk… No, tak teraz, jak myślę… to żebyś wiedział, że przypominało to śmigło, które mu potem dziadek lutował. Pamiętam te rysunki. Babcia wykręciła palcem młynka, rysując na wieczornym niebie spiralę. I jakby chcąc oddalić się od tych wspomnień, przyśpieszyła kroku. – Ale ten pan Marmon, babciu? Co się z nim stało? Rzuciła mu przez ramię: – Przyszli po niego gestapowcy. Pamiętał, że na dźwięk tych słów zastygł na brzegu wielkiego rozlewiska. I widział, jak babcia się oddala. Patrzył, jak jej głowa, opatulona srebrzystą chustą, którą zdobił deseń w granatowe wisienki, wtapia się w noc, potem znika jej parasol, a w końcu już tylko świeci jej beżowa torba, niczym karbidówka w ręce konduktora zabierającego się z ostatnim wagonem pociągu. Trwał tak w bezruchu, jak mógł najdłużej, czując równocześnie podkradające się do niego z tyłu to coś albo tego kogoś – tajemniczą postać. Jeszcze chwila i usłyszy ciche i zimne „Mam cię!” albo „Zjem cię!” – a na ramionach spoczną mu ręce stworzone z lodowego pyłu. Znał tego stracha. Odkrył go sam, już dawno i już nawet zdarzyło mu się z nim podroczyć parę razy. Czasem umyślnie pozostawał w tyle za spacerującymi rodzicami. Jeśli było to w odległej części miasta (a do tego piętrzące się chmurzyska naśladowały pasma nieznanych gór), strach ten potrafił mu nawet wskoczyć na plecy i ściskać za gardło. A kiedy rodzice przejęci jakimś dorosłym tematem, nie zważając na niego, oddalili się zbytnio – ten strach dobywał lodowego sopla i zaczynał wciskać mu go między łopatki. Wtedy dopiero ruszał do przodu, pędził ile sił w nogach, a kiedy doganiał rodziców, wiedział, że niewidzialne straszydło przegrało wyścig. Ale tak naprawdę to czuł, że ten bebok będzie na niego cierpliwie czekał, choćby całe lata. Na przykład ukryty w ciemnej ubikacji. Aż się doczeka. – Adasieńko? A ty gdzie jesteś? Babcia zawróciła tak gwałtownie, że jej torebka zakreśliła świecącą ósemkę na wszystkich lustrach kałuż. Jak gdyby użyła dziadkowego diamentu do cięcia szkła. – Poprawiałem sznurowadło – skłamał akurat w chwili, gdy poczuł zbliżanie się lodowego ostrza.

Dał susa przez kałużę. Udało się. I już był przy babci, i mocno, mocno ścisnął jej dłoń. – Oj, Adasieńko, nie szarp tak babcią. Babcia ma już swoje lata i nie może tak pędzić. Nie wiedziała, że chłopiec też przeprowadza swoje eksperymenty. Ale i tak trafiła w sedno, bo powiedziała: – Nie zatrzymujmy się, bo nas jeszcze coś z tyłu dopadnie. Jakiś łapiduch… – Bebok, babciu. – A ty wiesz? Nad Bajkałem, to chodziła taka… Buka i porywała dzieci do wora. Kiedy ciepła dłoń odwzajemniała jego uścisk, wiedział, że nie ma się czego bać. I chciał to bezpieczne ciepło zapamiętać na całe życie. Szli chwilę w milczeniu. Przestraszył się, kiedy babcia się odezwała, bo miał wrażenie, że oboje czytają w swoich myślach. A ona mówiła: – No więc okazało się, że szpiedzy z Dąbrówki Niemieckiej mieli na oku tego Marmona, jeszcze zanim wybuchła wojna. A ten na dodatek kogoś ukrywał. A za ukrywanie to była wtedy kula w łeb. To oczywiście wiesz. I babcia, jakby spłoszona tematem, znowu zamilkła. Ale chłopiec nie ustępował. Tak bardzo spodobała mu się ta bajkowa postać – ten tajemniczy pan Marmon, czarodziej w spodniach pumpach, wożący książki na rowerze. – No, Adasieńko, wiercisz babci dziurę w brzuchu. Tymi słowy babcia dała do zrozumienia, że już ma dość snucia opowieści. – Teraz trzymajmy się mocno, bo będziemy przechodzić przez jezdnię. Uczyli cię w szkole, że najpierw patrzymy w lewo, a potem w prawo… i wio! Pośpieszyli na drugą stronę ulicy i maszerowali wzdłuż parku. Za dnia chłopiec przecinał go w drodze do szkoły. O tej porze jednak park nie przyznawał się do Adama. Tkwił obojętny, nastroszony i mokry jak śpiący gawron. Chłopiec też nie przyznawał się do niego. Szedł teraz razem z babcią i było mu bajecznie. – Ależ tam ciemno – zauważyła babcia. – Chachary porozbijały w parku latarnie. – Chachary? Domyślił się, że nie rozumie. – To takie łobuzy. – Aha, takie śląskie baciary. – Chachary dokuczają wachtyrzowi. – A to co znowu, ten wachtyrz? – No… taki stróż albo plantowy. W dzień pilnuje parku. I łabędzi. Ale Wieor podejrzewa, że on jednego łabędzia zjadł w jesieni. I mówię babci, jak on okropnie kaszle. – Twój kolega Wieor?

– Nie, babciu, ten plantowy. – Może ma suchoty? – Mówią na niego Tuberok. I że ma ipi. – Aha, ma jeszcze czkawkę? – Nie! Tak się tutaj mówi, jak ktoś ma źle w głowie. – Aha! To taki, co ma kuku na muniu. Albo że mu brak piątej klepki. Czego to się nie nauczysz w tym mieście. Strasznie dziwne słowa. Nie lepiej to… – babcia poszukała w pamięci – zamiast klopsztanga powiedzieć po ludzku żerdka? No, niech już będzie trzepak. Zaczekaj, a na klopsiki to mówią tutaj jakoś tak śmiesznie… karminadle, prawda? Chłopcu spodobała się ta rozmowa. Lubił dziwne słowa. I zauważyła to także babcia, bo powiedziała: – A może powinieneś zostać pisarzem? Twój tata przed wojną też pisał. Wiesz, że drukowano jego wiersze? Pnie się hoja piękna i jeszcze taki o tęsknocie za matką. – „Ktoś mały z ramion matki…” – podpowiedział pierwszą linijkę. – No, właśnie. Ale wojna i inne obowiązki, odbudowa, praca w administracji… W tym momencie chłopiec szarpnął ręką babci. Pod ich nogami rozlewała się przepastna kałuża, w której, u brzegów, wiły się jakieś białawe kształty. – Niech babcia uważa, bo tu są ciompy. Posłusznie się zatrzymała i spojrzała pod nogi. – Czy to jakieś glizdy? Chłopiec się zaśmiał. – Babciu, to nie są jakieś tam dżdżownice. To są charki. I już wiedział, że musi pośpieszyć z dalszym wyjaśnieniem. Zrobił to chętnie i z niejaką dumą w głosie: – A charki i ciompy to snople. No, takie wiszące smarki. Z kataru. Taka flegma, aż do ziemi. Babcia jak spłoszony ptak zatrzepotała parasolką i wyrzuciła po rosyjsku: – Hospodi pomiłuj! – Jerona kandego! – Natychmiast dopuścił się wolnego przekładu na tutejszą gwarę. Wiedział, że z babcią da się pośmiać. Z ojcem raczej by nie próbował. – A ty skąd znasz tyle tych śląskich słów? – Z podwórka. Deszcz przestał padać i babcia złożyła parasolkę, a chłopiec uśmiechnął się do siebie, bo przypomniało mu się, że parasolka to paryzol. Przestali się śpieszyć, a on wykorzystał to, by znowu wiercić dziurę w brzuchu o tego pana Marmona. Pod domem babcia przerwała opowieść, bo w mrokach, pod ścianą, zamajaczył biały grzbiet Bebi – zwierzęcia sąsiadów z parteru. Suka, rozpłaszczywszy zad, załatwiała się w najlepsze.

– Ach, więc to jest ten potwór, który nam straszy dzieci! Babcia, zdecydowana na wszystko, przerzuciła torbę na łokieć i wzniosła parasolkę jak miecz do boju. – Nie bojsia, Adasieńko. My gieroi. Wpieriod! Leżąc, uśmiechał się do wspomnień. W piecu ożywiły się płomienie i zasyczała żywica. Jedno niepohamowane ziewnięcie przepędziło wszystkie te na wpółsenne pomyślenia. Chwatit!, jakby powiedziała babcia. I chłopiec spuścił nogi z kanapy. – Mama? – rzucił niezbyt głośno, nie oczekując odpowiedzi, ponieważ zdążył już poczuć na karku oddech pustego mieszkania. W piżamie ruszył do przedpokoju. Tu dobiegł go zapach ubrań przesączonych wiatrem, ale też i mokrego pierza. Koło wieszaka, na gazecie, stały cholewy ojca, ogromne jak słupy, i widać było, że deptały pobrzeża Pustyni Błędowskiej, bo wystawało spod nich jasne błocko. Mijając łazienkę, prześlizgnął się wzrokiem po wiszącym w pobliżu umywalki pasie ojca. Jakoś ablucje wolał odłożyć na potem. Na ceratowym stole w kuchni czekał na niego kubek mleka. Ręka mamy starannie nakryła go talerzykiem, by zbyt szybko nie ostygło. Obok leżał słodki rogalik. Przysiadł się i powoli zaczął rozłamywać go na kawałki. Z pomocą łyżki przeciskał je kolejno przez gruby mleczny kożuch, aż do dna. Podniósł do ust łyżkę z gorącym, rozmoczonym zuchelkiem i w chwili, kiedy miał na niego podmuchać, usłyszał za plecami gwałtowny szelest. Ktoś był w kuchni! I stał tuż za nim! W pierwszej chwili pomyślał, że to jakiś człowiek w szeleszczącym prochowcu. Tak szeleścił czarny prochowiec pułkownika Buhaja. Poczuł na karku ruch powietrza. A jeżeli zawitał tu… bebok? Szelest się powtórzył, ale przeszedł w trzepot. I wtedy chłopiec poczuł na szyi coś wilgotnego. Od razu pomyślał, że to ślina – najpewniej z rozwierających się tuż za nim szczęk. Łyżka wypadła z ręki, zadźwięczała o kubek, a słodki zuchelek pacnął o ceratę. – Mamo! – jęknął i nie tracąc czasu na oglądanie się za siebie, skoczył do przedpokoju. Słyszał, jak przewraca się za nim krzesło, i zdążył pomyśleć, że to dobrze, bo pewnie zatarasowało drogę temu komuś. Poczuł, jak miękkie nogi odmawiają mu posłuszeństwa. Zatrzymał się w sypialni i poszukał oparcia na futrynie drzwi. Otworzył usta i dysząc, zamienił się w słuch. I znowu podejrzany trzepot zagłuszył łomotanie serca. Stał jak wmurowany, wyczekując następnych odgłosów. Trwała cisza. Wtedy jego uwaga przeniosła się gdzie indziej i skonstatował, że – do wsiech wsiarzy! – jakby to powiedziała babcia, posikał się do prawej nogawki.

Rozdział 3

Czort bałasatyj Stał tak przez chwilę, aż ciepłe, pomarańczowe błyski z pieca, o który lubiła opierać się babcia, uznał za przesłany mu znak otuchy. Postanowił, że przejdzie z sypialni do stołowego i znowu podkradnie się do drzwi, od strony przedpokoju. Tak też zrobił. Już od progu poczuł na policzkach coś, jakby ciepłe muśnięcie dłoni. Mamy? Babci? Tym razem ktoś napalił w piecu w stołowym. Na szczycie kredensu, na zegarze, dogorywała minutowa wskazówka. Jej konwulsyjne ruchy podkreślał odgłos jakby kapiącej z nieszczelnego kranu wody. Podkradł się do zamkniętych drzwi prowadzących ze stołowego do przedpokoju. Ostrożnie przyłożył oko do dziurki od klucza. Stamtąd widać było drzwi do ubikacji, te do łazienki i te do kuchni. Czekał na jakiś cień, który zdradziłby obecność tajemniczej osoby. A jeśli to domokrążca, który wdrapał się na balkon?! Jak? Ano, przez szyb nieużywanej windy towarowej. Albo ten ktoś, o kim ojciec zdawał niedawno relację do telefonu – ktoś, kto odgrażał się ojcu, że się z nim porachuje? Ale czy aby dobrze to wtedy podsłuchał? Przewrócone na progu kuchni krzesło leżało do góry nogami jak martwy karaluch. Obok – jeden papuć. Do mieszkania wróciła obojętna cisza. Chłopiec uspokoił się nieco i nacisnął klamkę. Nikt nie ruszył myśliwskich butów ojca. Obfita jasna glina między podeszwami a gazetą przypominała bezę. Ostrożnie wsunął nogę do papucia i wsadził głowę do kuchni. Dopiero teraz zauważył pod drzwiami balkonu miednicę. Sterczały z niej ptasie ogony i skrzydła z miedzianymi połyskami. Spomiędzy nich strzelały w górę sztywne łapy z pazurkami. To były dwa kolorowe ptaki, jakby zgodnie zastygłe w locie nurkowym, który zakończył się tragicznie w dużej domowej miednicy. Upewnił się, że drzwi na balkon są zamknięte. Za szybami lutowa szarość lizała dygocącą z zimna poręcz. Przewieszone przez nią zapomniane ścierki mamy, sztywne i bez nadziei, czekały na cieplejszy promień słońca. Chłopiec uniósł krzesło i przezornie ustawił je po drugiej stronie stołu. Sięgnął po kubek. Widział, jak drgające w miednicy ciało jednego z ptaków wprawia w ruch karminowe wiry. Odwrócił wzrok. Przy drzwiach wisiał zrywany kalendarz, opasły i pełen nieprzeżytych, nieznanych dni. Kartki jeszcze białe, nieprzesycone kuchennymi oparami. Duża liczba 28 rozdzielała napis „luty” od napisu „sobota”. Z przyjemnością pomyślał, że jutro też nie pójdzie do szkoły. Aby się upewnić, podszedł do kalendarza i odchylił rąbek kartki. Jakież było jego zdziwienie, gdy zamiast spodziewanych liczb 29, 30 i 31 – od razu pojawiła się czerwona data 1 marca. Oddech pustego mieszkania znowu musnął jego szyję, spinając mu kark dreszczem niepewności. Oto, być może, odkrył jeszcze jedną wstydliwą prawdę o świecie dorosłych. A taką, że ich kalendarz jest też inwalidą wojennym, że poszarpany, na granicy lutego i marca, jak kaleka na szczudłach, usiłuje przeskoczyć przez dziury po dniach! A może

to jakiś drukarz dywersant naumyślnie nie dodrukował trzech ostatnich dni? Zabrał kubek z kuchni do sypialni i postawił go na szerokim parapecie okna. Stąd najlepiej widać było skrzyżowanie ulic. Opuszczały je dwa konie, ciągnąc ciężki wóz wypełniony węglem. Po chwili pozostał po nich obłok pary. Chłopiec wyobrażał sobie, że ten obłok roztacza zapach siana i końskiego potu. Było pusto. Za odległymi dachami, w ślimaczym tempie, wspinały się w niebo, by zdrętwieć z zimna, kalafiory dymów. Wyciągnął szyję i przechylił nieco głowę. Mógł wtedy widzieć lepiej dach budynku pobliskiej komendy milicji albo jak mówili rodzice, UBP, a na nim umocowaną wśród kominów i radiowych masztów czerwoną gwiazdę. Była okazała i wypukła. Wieczorem w jej wnętrzu zapalała się żarówka i rozświetlała purpurowe płótno. Kiedyś, latem, ojciec pokazywał mu, jak komar opija się krwią z jego ramienia. Jakoś tak podobnie rozjarzał się czerwienią odwłok insekta. Ojciec plasnął go dłonią i na ramieniu pozostał czerwony gwiaździsty rozbryzg. Przysunął czoło do szyby i przeniósł uwagę w dół, na podwórko. W ajnfarcie – bramie wjazdowej sąsiedniego budynku – pojawiła się Wanda, pięcioletnia córka stróżki. Opatulała ją mamina chusta z frędzlami, przez co wyglądała jak własna, ale pomniejszona, matka. Dziewczynka poprawiła na nosie krzywe, zdrutowane okulary i chwilę przyglądała się rozrzuconym po betonowym podwórku – tu i tam, jak wyspy na morzu – łatom śniegu. Raptem rozpędziła się i przeskoczyła z jednej na drugą. Potem dalej. Chłopiec uśmiechnął się z politowaniem. Smarkula robiła to źle. Przy tym skuła się parę razy bo oczywiście na swoich krótkich nóżkach lądowała pomiędzy wyspami. Zresztą może miała zasmarowane okulary. Jego niezadowolenie było na miejscu, ponieważ to on pokazał jej tę zabawę parę dni temu, kiedy wracał ze szkoły razem z Wieorem Sidorenką. Wanda obserwowała, jak obaj skakali to po plackach śniegu, to po płytach chodnika i jak – wymachując workami na papucie, sprawnie unikali nadepnięcia na czarne krechy – połączenia kamiennych płyt. Obaj przemierzyli tak całą drogę od komendy, wymijając parkujące tam czarne samochody. Potem, skacząc zawzięcie i puszczając nosami strumienie pary, minęli ajnfart wiodący na podwórko i zziajani zakończyli swój tajemniczy rytuał susem na próg domu, w którym mieszkał chłopiec. A kiedy podeszła i zapytała, dlaczego tak robią, chłopiec odczekał, aż Wieor Sidorenko pójdzie sobie. Wtedy zdradził jej tajemnicę: jeżeli stąpnie się nierozważnie, może się stać coś bardzo strasznego, świat się zatrzyma i wszystko, ale to wszystko, znieruchomieje. Jak zamarznięte. Jak skamieniałe. A głównie świat dorosłych. I zrobi się tak, jak w bajce o Śpiącej Królewnie. Ale Wanda wzruszyła ramionami – nie znała tej bajki. Śmiała się głupio. Nie wierzyła. A teraz – proszę – kiedy myśli, że nikt jej nie widzi, sama się, smarkula, w to bawi. Pomyślał, że może powinien zbiec na podwórko i pokazać jej, jak się fachowo skacze. Jak się patykiem odmierza odległości. W tym jednak momencie usłyszał dochodzące poprzez ściany szczekanie z klatki schodowej. O wyprawie na podwórko mógł więc od razu zapomnieć. To była Bebi. Z tym psiskiem stale miał kłopoty. Zdarzało się, że gdy wracał ze szkoły, warowała na wycieraczce, blokując półpiętro. Nie znosiła chłopca i na jego widok natychmiast wypełniała całą klatkę schodową niepohamowanym ujadaniem. Nierzadko, wstrzymując oddech, musiał przeciskać nogi w pobliżu złego pyska. Ostatnio jednak wystarczył sam pomruk psa lub chrobot jego pazurów na

kamiennej posadzce, by chłopiec pozostał na ulicy. Wchodził na górę dopiero, kiedy zwierzę wpuszczono już do mieszkania. Dziewczynka na podwórku zmęczyła się i przycupnęła na schodkach przy bramie. Znalezionym patykiem rysowała coś na brudnym betonie. Nagle całe niebo, które wyglądało jak zamglone lustro, poruszyło się. Albo mu się zdawało. Ale Wanda, tam, w dole, za szybą, też spojrzała przez ramię, jakby ktoś – może ojciec – zawołał ją po imieniu. Niespokojnie, jak od tąpnięcia w kopalni, tuż przed nosem chłopca zadźwięczały szyby. A potem z kuchni odezwały się talerze i zadzwoniły szybki kredensu w stołowym. Zadygotała przerdzewiała poręcz kuchennego balkonu. Znad dachów wyleciała chmura kurzu i porządnie szarpnęła gwiazdą na dachu. Była żółta, kłębiła się, gęstniejąc, a potem popędziła w kierunku skrzyżowania. Już pochłonęła gwiazdę! Widział, jak Wanda się zrywa, ale pchnięta silnym podmuchem z ajnfartu traci równowagę. Wiatr zerwał jej chustę, która poszybowała nad wyspami śniegu, zaczepiła o klopsztangę i zafurkotała. Dziewczynce udało się pochwycić żelazną poręcz przy zjeździe do garażu i tam skuliła się pod murkiem. Grudki ziemi zabębniły o szybę i na moment całe skrzyżowanie utonęło w piaszczystej burzy. Z mieszkania na dole dobiegło histeryczne szczekanie Bebi. Odruchowo odsunął się od groźnie dygoczących szyb. Pomyślał o pierzynie, pod którą chowała się babcia Filomena. I choć postąpił krok do tyłu, ciekawość kazała mu pozostać w pobliżu okna. Fala podmuchu przeczesała nagie, czarne topole, a potem ugodziła w kamienice po drugiej stronie skrzyżowania, gdzie zatrzęsła wystającymi ponad dachami masztami. Jeden z nich, zakończony kulką, przegiął się i zastygł jak złamana makówka. Żółtawy tuman, porywając z kolejnych dachów śmieci i zaskoczone ptaki, popędził w dal, w kierunku kominów i kopalnianych wież. Teraz dopiero coś trzasnęło i zobaczył spadające na topole w alei czerwone strzępy. Były to resztki gwiazdy. Potem zapadła cisza. Mógł znowu zbliżyć się do okna. Wanda, otrzepując płaszczyk, rozglądała się za chustą. W pierwszej chwili pomyślał, że to wszystko mu się przywidziało. Ale nie, maszt na dalekiej kamienicy pozostał złamany, a na dachu komendy milicji nie było już czerwonej gwiazdy. Tymczasem córka stróżki znalazła chustę i niezdarnie, bo bez matczynej pomocy, zakładała ją na głowę, spoglądając po dachach. Pomyślał, że ten ostatni istniejący w kalendarzu dzień lutego musi być jakiś szczególny. Być może cały zapas wiatru przeznaczony do wiania w te trzy obcięte dni musiał zostać wywiany teraz – za jednym zamachem. To mogło oznaczać, że rzeczywiście tych trzech niewydrukowanych przez drukarza bumelanta dni naprawdę nie będzie! Na wszelki wypadek postanowił, że będzie czujny. Czy się przesłyszał? Ale nie. W kuchni znowu zaszeleściło skrzydło. Jakby z opóźnieniem odpowiadało na wezwanie tajemniczego wichru. Stężał i zaczął nasłuchiwać. Moc skrzydła najwyraźniej osłabła. Za chwilę była już tylko dreszczem. Dreszczem wspomnienia. To było zeszłego lata, gdy siedział na jabłoni, na podwórku u dziadków. Patrzył z góry ze swojej bazy przez liście, po których spacerowały liszki, i widział masywnego koguta z obfitym ogonem.

Kogut szarpał się w dłoni babci. Orpington – bo tak mówiła o nim babcia – przeczuwał swój marny los. I chociaż nie widział siekiery, którą babcia dzierżyła w drugiej ręce, policzkował ją bez opamiętania złotymi skrzydłami. Babcia zmierzała w kierunku drewnianego pieńka przy końcu drewutni, do miejsca, które dziadek obudował kolejowymi szwelami i nazwał gnojówką. To był silny kogut i nie miał zamiaru bez walki skończyć jako rosół. Chłopiec pamiętał, że pomyślał wtedy, co by to było, gdyby ptak wygrał pojedynek i jak ten wicher zza okna uniósł babcię w powietrze, przeniósł nad sąsiednimi ogródkami i poniósł dalej, aż nad stację kolejową? Wyobraził sobie, jak babcia wpada do komina parowozu… Dopiero drugie uderzenie siekiery pozbawiło koguta głowy. Pacnęła, pyszna, pomiędzy obierki i nadgniłą nać buraczaną. Ale korpusem targało życie tak mocno, że wyrwał się i bez łba pognał przez podwórko. Z jego szyi, jak z komina parowozu, niczym dym buchała połyskliwa krew. Korpus minął werandę, zostawił na jej progu soczyste kleksy i wbił się w gęsty krzak porzeczki. Jeszcze przez chwilę skrzydłami szarpały konwulsje, wywołując poruszenie krzaka i czerwoną mżawkę. Stojąca nad gnojówką babcia schyliła się i podniosła za grzebień kapiącą głowę. – Czort bałasatyj! – powiedziała z uznaniem, a obejrzawszy się na krzak porzeczki, nie poskąpiła pochwały: – A ty, żywotna bestio! Postanowił, że już nie pójdzie do kuchni. Nawet jeśli będzie głodny, posiedzi w sypialni. A gdy poczuje głód, to prędzej zajrzy do stołowego, gdzie klamka drzwi z przedpokoju wybiła w tynku spory otwór. W tym otworze zawsze czekała na niego smaczna substancja. Wystarczyło, że zwilżył palec śliną i wydłubał z otworu nieco proszku smakującego lepiej niż szkolna kreda. Wlazł na kanapę i zanim wcisnął się w kąt przy szafie, jeszcze raz skontrolował okno. W pokoju zrobiło się ciemniej. Pomyślał, że to za sprawą tej wichury, która pozostawiła na szybach piaskową mgłę.

Rozdział 4

Skóra dzika i kredens To zdarzyło się dokładnie rok temu, w gabinecie. Zaniepokojony odgłosami sprzeczki zakradł się od strony przedpokoju i przyłożył oko do dziurki od klucza. Ojciec w szerokiej, skórzanej myśliwskiej bluzie szamotał się z mamą. Wyglądał jak niedźwiedź, który nie może się zmieścić między fotelami a fortepianem. Na potrąconym biurku chwiał się niebezpiecznie globus i same z siebie zaszczękały dwa dzwonki – jeden w maszynie do pisania, a drugi ukryty w obudowie telefonu. Z tapczana zsunęła się na dywan ciężka encyklopedia. Kiedy ojciec pchnął żonę na fotel, a potem nachylał się nad nią, naboje w taśmie krzyżującej się na jego piersiach błyszczały jak pazury. Mama w brązowym szlafroczku i w pantofelkach z pomponikami przypominała wystraszoną sarenkę. Chłopiec, który w porę zdążył uciec i dać nura pod swoją kanapę, słyszał łoskot drzwi podobny do strzału z pasa, szloch mamy i stanowcze kroki na schodach. Oddalały się. Teraz mógł wyjść z kryjówki. W gabinecie unosił się melodyjny ton. To mruczały jeszcze wzburzone zajściem struny w fortepianie. Pękaty zwierz instrumentu pomału przetrawiał w swym wnętrzu awanturę. Wtórowała mu dusza skrzypiec z futerału opartego o ścianę za biurkiem. Mama wydobyła zmiętą chusteczkę z kieszeni szlafroczka i siąknęła w nią, jakby dostrajając się do klaksonu z ulicy, który zaczął już ponaglać ojca. Włosy miała w nieładzie. – Nic, nic. W porządku. Musi się wyładować. Piastuje tyle odpowiedzialnych stanowisk. Te słowa wypowiedziała jakby do siebie, ale chyba czuła przez ramię obecność syna. Bezwiednie znalazła się przy oknie, wycierała tam głośno nos i patrzyła w dół, odprowadzając wzrokiem wojskowy gazik. – A psik! – powiedziała sztucznie. – Oj, chyba mam katar. Objęła syna ramieniem i zmusiła się do uśmiechu. W tym momencie spod podłogi odezwał się fortepian sąsiadki. Jakby ktoś zamówił krótki, ale gniewny fragment sonaty. Miesiąc po tym wydarzeniu pojawiło się w gabinecie to. Ogromna kosmata skóra z dzika zagarnęła szmat podłogi. Trzeba było okrągły stolik i fotele przesunąć bliżej w kierunku fortepianu. Ostre, czarne włosie skóry potrafiło ukłuć. Wystawały z niej twarde uszy i chłopiec nigdy nie dałby się przekonać, że zwierz nie słyszy, co się przy nim mówi. W miejscu, gdzie powinny być oczy, zionęły dwa otwory. Ale ten brak oczu potęgował tylko wrażenie przyczajenia zwierza i jego nieprzewidywalności. Chłopcu wydawało się, że ta skóra dobrze go sobie zapamiętała z Nowego Sącza i nigdy mu nie daruje, że był tam świadkiem sceny patroszenia, że wtedy, gdy pan Pucybuch i dziadek Julian zawieszali ogromne cielsko w drzwiach, w głębi werandy, on przyglądał się tej magicznej kaźni. Dopiero kiedy ostry nóż wniknął w wielki brzuch, a ten do największej miednicy zwymiotował

swoje lśniące krwawo jelita, chłopiec, spłoszony jakimś wstydliwym niepokojem, wybiegł na śnieg lepić bałwana. Ale ciepła woń trzewi i podniesione głosy buszujących w brzuchu zwierza mężczyzn i tak przedzierały się przez powietrze i – jak się chłopcu zdawało – barwiły na czerwono płaty śniegu. Babcia spotkała go pod drewutnią. Poprawiła mu czapkę i powiedziała: – To tylko zwierzyna. Ale jakie będą smaczne kiełbasy, Adasieńko. Ho, ho! Na wszelki wypadek kazała mu lepić bałwana z daleka od szykowanej przez dziadka wędzarni. W dzień, w którym skóra przybyła z Nowego Sącza, także nie obyło się bez szamotania. Chłopiec pamiętał. Wtedy też przydała się dziurka od klucza. Ojciec rozwinął myśliwskie trofeum pod nogami żony. Ale ona zatkała nos. – Ta skóra śmierdzi. Chyba źle wygarbowana. – Babskie gadanie! – Sam zobacz. Jest od spodu tłusta i może zniszczyć parkiet. Tego było za wiele. – Nie znasz się na niczym! To wspaniała locha. Była tak duża, że musiałem ją wieźć na parowozie. A wiozłem ją z myślą o tobie. Tak! I o Dniu Kobiet! – Ale pan Pucybuch powiedział, że miała w brzuchu malutkie warchlaczki. Ojciec wybuchł jak gazowy piecyk w łazience: – Brednie! Pucybuch to pijus! W dodatku… jakiś… bezpartyjny. Mama nie wyglądała na przekonaną, co jeszcze bardziej rozeźliło ojca. Zaczął w inny sposób: – Ale kiełbasy i salcesony to żarliście, prawda? Ty i smark. Aż wam się uszy trzęsły. Widziałem! Smark nawet powiedział: „Ale pycha!”. I mam to zapisane w pamiętniku. Jego palec wycelował w maszynę do pisania, z wkręconą w nią, czekającą w pogotowiu kartką. Potem tym samym palcem zamachał tuż przed oczami żony. – Och, daj już ty mi, Zenon, spokój! – Jej głos mieszał się z westchnieniem. Unikając jego rąk, sama opadła na fotel. – Cholera jasna! – przypieczętował sytuację ojciec i jeszcze przez chwilę machał nad jej głową rękami, jakby dyrygował orkiestrą. Potem odwrócił się na pięcie i potknął się o fotel. Chłopiec ledwo zdążył odskoczyć na bok, unikając uderzenia klamką. Sapiąc jak parowóz, ojciec sunął do kuchni. – Smark podsłuchiwał! – usłyszał za plecami. Zorientował się, że musiał go zdradzić zgubiony pod drzwiami papuć. Już wciskał się głęboko pod kanapę. Przez pierwszą chwilę udawał, że go tam nie ma. Było to jednak trudne, bo w bok wbijał mu się konwój wojskowych pojazdów, składający się z klocków, do których przytwierdzone były kredki – armaty, trzech czarnych koni szachowych, metalowej kasetki z kartami do gry, która odgrywała rolę pociągu pancernego, oraz chybotliwej suszki do atramentu pożyczonej z ekrytuarku,

a nadającej się świetnie na niemiecki czołg. Tu, pod kanapą, miała swoją bazę jego Wyzwoleńcza Armia Ludowa. Widział, jak wzdłuż kanapy kroczą dwa białe pomponiki. To była mama. Zatrzymała się przy oknie ze szklanką wody, patrzyła nie patrzyła na skrzyżowanie. Usłyszał jej głos i chociaż mówiła do siebie, zrozumiał, że jeszcze rozmawia z ojcem: – I przestań już z tymi mesmerycznymi gestami! Zaraz potem głośno przełknęła jakieś pigułki, które zdążyły zastukać o jej zęby. Z gabinetu dolatywał dzwonek underwooda i zawzięte stukanie. – I znowu klepie te swoje „donosy”. Mama przymknęła drzwi sypialni i podlała kwiaty, które nazywała żelaznymi liśćmi. Chłopiec widział, że jej ręka się zatrzęsła. I tak samo trząsł się jej głos i trzęsły się żelazne liście, do których mama szeptała nie szeptała: – Bernard, pamiętam go, jak wystawał pod moim oknem. Zawsze z bukiecikiem. Zawsze taki wesoły i uśmiechnięty. Miał zostać lekarzem. To był uparciuch… Ostatni raz widzieliśmy się na stacji. On zostawał na peronie, a ja z mamą ruszałyśmy w długą podróż w jej strony, nad Mołczadź i do Wilna. Wkrótce potem wybuchła wojna… i wszystko potoczyło się inaczej, niż powinno… Kiedy wyłaził spod kanapy, mama, jakby spłoszona, wzruszyła ramionami, rozchlapała resztkę wody ze szklanki i powiedziała tonem usprawiedliwienia: – Trzeba się uspokoić. Od pierwszego wejrzenia Adam nie lubił skóry, a skóra – Adama. Jeśli oczami można nazwać dwie dziury pomiędzy włochatymi uszami. Zapamiętana wątpliwość mamy na temat złego wygarbowania skóry podszeptywała straszne podejrzenie, że w tym ojcowskim trofeum mogło tlić się życie. Zwłaszcza w biegnącym przez cały grzbiet sztywnym chybie. Tak na to mówił ojciec. Przecież nawet zarżnięty przez babcię kogut żył jakiś czas bez głowy! Kiedy chłopiec zostawał w domu sam, każdy szmer dochodzący z gabinetu brał za znak, że skóra się podnosi i na kikutach podkrada pod zamknięte drzwi, żeby… węszyć. Gdyby nie jej stwardniała chrząstka u podstawy uszu, z pewnością przesmyknęłaby się przez szczelinę nad progiem. Mama miała rację. Już po tygodniu na klepkach wykwitły ciemnawe plamy. Potem pojawił się tam biały proszek. To było DDT, którym mama postanowiła zadusić ciężką woń. Pchnął drzwi do stołowego. Wspierając dłoń na klamce i równocześnie odbijając się nogami od progu, przeskoczył na wyspę dywanu. Dookoła połyskiwała tafla wyfroterowanych klepek. To było morze. Pieniło się białymi frędzlami dookoła dywanowych wybrzeży. Na morzu, unosząc się nad pomarańczową łuną z pieca, kołysała się samotna łódź – thonetowski bujak. Gdyby postawił nogę pomiędzy bujakiem a dywanem, bez wątpienia stałoby się coś strasznego. Wiedział to sam i nie musiał nikogo pytać. Może w tym wypadku nie zatrzymałby się czas, ale stałoby się coś innego: na pewno on zapadłby się po szyję, a potem poszedł na dno tego morza, pachnącego aż do oszołomienia pastą. A gdyby idąc na dno – Hospodi pomiłuj! – przeniknął sufit

– to spadłby prosto na łysą głowę sąsiadki pianistki. Od niej zaraziłby się tyfusem, na który podobno ciężko zachorowała jeszcze w obozie zagłady. Zdarzało się, że chłopiec zaskakiwał kobietę, najczęściej rano, gdy wychylona przez drzwi, sięgała po butelkę dostarczoną jej przez mleczarza. A wtedy widział fioletową maść między resztkami włosów. Mama mówiła, że ta nieszczęśliwa osoba przed wojną dawała znakomite recitale fortepianowe, a teraz, schorowana i samotna, udziela lekcji muzyki. Jej męża złapano po wojnie podczas ucieczki za żelazną kurtynę. Owszem, złożył podczas przesłuchania samokrytykę, ale nic mu to nie pomogło. Ojciec mówił, że nawet sam Bolesław Bierut, chociaż z troską pochylił się nad jego sprawą, nie mógł już wiele zrobić. I nie skorzystał z prawa łaski. Ten jej mąż był w Wehrmachcie. Prawdą jest, że przy pierwszej okazji uciekł do lasu, ale – cóż – zadał się z AK i po wojnie „czynnie sprzeciwiał się nieokrzepłej jeszcze władzy ludowej”. W każdą niedzielę odwiedzał ją młodzieniec o białych, szczupłych dłoniach i posępnej twarzy. Nawet Bebi kuliła ogon pod jego spojrzeniem. To był Ywald – syn pianistki. Chłopiec mijał go czasem na schodach. Nie odzywali się do siebie, może z uwagi na różnicę wieku? Ale Ywald jego mamie zawsze się kłaniał. Od czasu kiedy – po wstawiennictwie sąsiadki z góry, czyli mamy Chimka – wymusiła na ojcu zatrudnienie Ywalda w kasynie milicyjnym, zostawał po nim na klatce schodowej zapach grochówki z boczkiem lub inne wyziewy lepszej kuchni. Ale dzisiaj nie było Ywalda i spod podłogi dobiegały dźwięki fortepianu. „Oho! Słyszycie? To znowu te nerwowe sonaty” – tak powiedziałaby mama. Poczekał na mocny akord i dał susa. Udało mu się wskoczyć kolanami na pokład bujaka. Natychmiast pochwycił zakręcone jak baranie rogi ozdoby przy oparciu i popędził na wyścigi z pocztylionem z okazałego talerza mamy. Sufit, zegar, żyrandol ze stołem, piec, zielona kanapa i podłoga zaczęły się huśtać, a wreszcie obracać, jakby chłopiec okrążał je na przeskakującym z fali na falę katamaranie. Cały pokój wirował wokół kredensu. W pewnej chwili zakręciło mu się w głowie tak potężnie, że poczuł, jakby krtań wypełnił piekący kwas. Postanowił zwolnić. Pocztylion pognał dalej przez półki kredensu, podczas gdy sprzęty w pokoju ruchem spiralnym poczęły osiadać na swoich miejscach. Uwagę chłopca przyciągnął fornir. Bo kiedy już wszystkie meble, a nawet i bujak, zatrzymały się, tam nadal coś pędziło do przodu i kłębiło się podsycane pomarańczową, płomienną łuną pochwyconą z pieca. Do pewnego stopnia przypominało to dzisiejszą piaskową nawałnicę zza okna. Ba! Było ciekawsze niż seans kinowy. Zapomniał o kwaśnym smaku w ustach. Poczuł, że z łatwością zapada się w głąb galopujących tam form, i pozwolił sobie na ciekawość większą niż wtedy, gdy oglądał swój kalejdoskop z mlecznym zębem, okular fotoplastikonu w Sosnowcu albo ekran kinoteatru. Kiedy mrugnął powiekami, na fornirze coś się zmieniło. To już nie były zmięte liście w pasmach rdzawej wody, ale otchłań, w której obracał się wir, a właściwie coś na kształt olbrzymiej ośmiornicy z mackami. Była zbudowana ze świecących gwiazd. Zobaczył, że zmierzają ku niej jakieś wirujące tarcze, ale pękają i rozsypują się jak kruche talerze na niewidzialnej zaporze. Na obrzeżach

wiru krążył skrzydlaty wąż lub jaszczur, usiłując pochwycić swój własny ogon i tym samym uwięzić w swojej domenie mgławicę gwiazd. Bujak zachybotał się gwałtownie i chłopiec musiał mocniej uczepić się thonetowskich rogów. W fornirowej otchłani widział teraz brudne jęzory łapczywie połykające płomieniami czarne sęki – do złudzenia przypominały krzyczące usta albo oczodoły po brzegi wypełnione przerażeniem. Z jednego z nich wyłonił się człowiek w powiewającej szacie i z długą laską. Pomimo mocnego wichru wstępował na górę. Dotarł do jej szczytu i teraz kreślił jakieś okręgi i zygzaki na całym fornirowym przestworzu. Unosząca się nad nim tarcza eksplodowała gniewnie na tysiące ostrych drzazg. Te zaś po chwili powróciły rojem szarańczy, która przybrała kształt paszczy. Była zębata i usiłowała chłopca pożreć. Zdjęty strachem na moment zamknął oczy. Kiedy je otworzył, zobaczył, że pod wpływem znaków koła, krzyża i spirali, które owa postać czyniła, paszcza dała za wygraną. Zastąpiły ją rogate kleksy przemieszczające się gdzieś w górę, ponad szczyt i postać, i teraz fruwały tam same czarne stada ni to ptaków, ni psów, ze skrzydłami jak łodygi ostów. Wyglądało to tak, jakby ktoś rzucił na wiatr płachty gazet, za którymi ciągnęły się czarne welony sadzy. Chłopiec dopatrzył się cyfr, liter, a nawet nut. Dopiero teraz uświadomił sobie, że kredensowy seans okraszony był muzyką, bo jej wzburzenie cichło właśnie pod podłogą. W końcu ostatnie akordy wymusiły spowolnienie wirów. Nareszcie fornirowa otchłań zastygła i znowu miał przed oczami dawny zwyczajny segment kredensu. – Koniec świata! To był głos mamy. Nie zdejmując palta, zaglądała do pokoju. – Sodoma i Gomora. Pozawijałeś dywan i nawet… – tu w porę ściszyła głos – oderwałeś frędzel, popatrz, a podłoga… Oj, będziesz znowu froterował. W drzwiach ukazała się głowa ojca. Zdejmował kapelusz, ale już był gotów do interwencji. – Co, znowu narozrabiał? Mama podeszła, położyła dłoń na czole chłopca i zajrzała mu w oczy. – Spałeś? Tutaj? I zaraz rzuciła przez ramię: – Nic, nic. Sprawdzam, czy nie ma gorączki. Ma jakieś takie rozbiegane oczy. – I dodała szeptem: – Ile razy ci mówiłam, żebyś nie huśtał się na bujaku? Wiesz, że masz coś z błędnikiem, i łatwo wymiotujesz. – Przeczesała ręką jego włosy. – No, już dobrze. – I tonem usprawiedliwienia dodała: – Tata wyciągnął mnie na szkolenie do Gliwic. – I jeszcze ciszej dorzuciła: – Straszne nudy. – A wiesz, ona mi gra na nerwach – mówił ojciec, szurając tweedowym płaszczem o wieszak. – Za każdym razem, jak jestem na klatce schodowej, żona tego AK-owca wygrywa te swoje cholerne sonaty, czy coś tam. Może nawet robi to specjalnie. Mama wzięła sąsiadkę w obronę: – Daj spokój, ćwiczy Prokofiewa. Etiudy i sonaty. I robi to z pasją. – Ja nad nią popracuję – zapowiedział ojciec. – I już ty się nie martw. Zrobię to z dużym

wyczuciem i na spokojnie. Zobaczysz, ona się do mnie przekona. – Ty lepiej nad nią nie pracuj… Głosy rodziców ucichły za drzwiami do kuchni. Przy kolacji chłopiec wspomniał o piaskowej nawałnicy. Rodzice nie wierzyli. Na dowód chciał im pokazać zgięty maszt na budynku za skrzyżowaniem. Było jednak na to zbyt ciemno. – To tego się tak wystraszyłeś, że aż rozlałeś mleko po stole? – Mama przyjrzała się synowi uważnie. Jego oczy i skrzywiony kącik ust wskazały na miednicę z trofeami ojca. – No tak, nic nie mów. – Uśmiechnęła się i poklepała go po ramieniu. – A szyby się trzęsły? – zapytał nagle ojciec. I zanim chłopiec przytaknął, machnął szeroko ręką. – Tąpnięcie. Może jakiś zawał w Eminencji albo w kopalni Katowice? – Ale posłuchaj, Adaś mówi, że aż Wanda, córka stróżki, fruwała na wietrze. Razem z gwiazdą. A na klatce schodowej, faktycznie, jakby ktoś piach rozsypał. – I mama wysunęła odważne przypuszczenie: – A jeśli to był wiatr z Pustyni Błędowskiej? Ojciec się zaśmiał. – Wiatr? A może to był wiatr historii, co? Zauważyli, że chłopiec drgnął. – Spokojnie – powiedział ojciec i zaszurał krzesłem. Jeszcze odwrócił się na progu i dodał: – Major Sidorenko mówił niedawno, że ma w planach demontaż tej gwiazdy. Pułkownik chce mieć bardziej okazałą. Będzie gotowa na pierwszego maja. Chłopiec, układając się pod pierzyną, pomyślał: Oto tej nocy, za pomocą jednego tylko snu, przeskoczę za jednym zamachem aż trzy dni. Odwrócił się od ściany. Szpara pod drzwiami rozjarzyła się światłem i za chwilę przesunął się po tamtej stronie cień. Adam pomyślał o skórze. Już ją sobie wyobrażał, jak się skrada i wciska płaski ryj pod drzwi sypialni, kiedy uspokoił go melodyjny akord. Były to, zwykle uśpione, pręty rezonansowe w pudle zegara. Ich wzmagająca się gra zapowiadała, że ojciec przenosi zegar z kredensu na stół, by przystąpić – po raz nie wiadomo który – do naprawy. Coś spadło na podłogę. Zaraz potem skrzypnęły drzwi i dobiegł cichy głos mamy: – Zenon, chyba nie będziesz walił młotkiem w środku nocy? Ostre, pełne irytacji szuranie papuci ojca z góry zapowiadało ton odpowiedzi. – Cholera. Czy ty zaraz musisz przesadzać? Będę stukał przez ręcznik. Śrubokręt potoczył się po stole. – Ale wziąłeś ten najładniejszy ręcznik. Wyszywany przez mamę. – Ech, baby. – Ojciec cisnął czymś miękkim. – Wszystko im przeszkadza. Przez chwilę słychać było zgarnianie narzędzi i łowienie niesfornego śrubokręta. Potem pośpieszne szuranie papuci przeniosło się w kierunku kuchni. Zanim ucięło je dobitne zamknięcie

kuchennych drzwi, ojciec rzucił za siebie: – Śpię dzisiaj we wnęce. Bonne nuit!

Rozdział 5

Kompot z rajskich jabłuszek Poczuł,

że jego czoło musnęła ciepła dłoń. Mama siedziała na brzegu kanapy, cała w porannym świetle, i obracała coś w drugiej ręce. To była morska muszla z kredensu. Ciekawe po co ją tu przyniosła?, pomyślał. – Nastraszyłeś nas – powiedziała cicho. – Szarpię cię, a ty się nie budzisz. I spałeś, trzymając to na piersi. Widziała, że jej nie dowierza, więc zaraz dodała: – Krzesło, które przystawiłeś do kredensu, jeszcze tam stoi. To cud, że nie spadłeś. Jak tyś to zrobił? – Nawet nie ukrywała podziwu. Pogładziła go po policzku. – Chciałeś posłuchać jak szumi morze, prawda? Zaprzeczył. – Może szedłeś do swojego pudełka? Ale on myślał o czymś innym i zapytał, czy meble, tak jak zwierzęta, też mogą mówić na Wigilię? Przyznała, że to oryginalne pytanie. – A co? Chcesz pogadać z kredensem? Milczał. Na wszelki wypadek nie przyznał się do dziwnych szeptów, które wypełniły tej nocy jego sny. Były w nich jakieś niezrozumiałe słowa, a wypowiadała je fornirowa postać z kredensowego seansu. I był w tych snach szum skrzydeł, szmer wody i powiew ciepłego wiatru. W końcu jednak się odezwał: – Mówiłaś, mamo, kiedyś, że gdyby te wszystkie meble mogły rozmawiać, to można by się od nich wiele dowiedzieć… Mama z uśmiechem pokiwała głową. – Więc to o to chodziło! I naraz przyłożyła sobie muszlę do ucha. – Halo? Czy mogę mówić z panem kredensem? Dzień dobry panu. Bardzo proszę, żeby pan nie zawracał głowy dzieciom. Zwłaszcza takim, co to gramolą się w środku nocy na krzesło. – Cholera! Śrut przebił woreczek żółciowy – rzucił głośno ojciec w chwili, gdy chłopiec pojawił się na progu kuchni. Ojciec miał zakrwawione palce. Tylko jeden, wskazujący, umazany był czymś zielonkawym. Widząc syna, zapowiedział dobitnie: – Zje się i tak. Chłopiec przezornie zakaszlał. Doskonale wiedział, że w tej sytuacji taki sygnał może się przydać. Potem zerknął na kalendarz. Czerwona cyfra. Była już niedziela. Rzeczywiście, zamiast 29 lutego na kartce pierwszy dzień marca!

Popatrzył na ojca. Ten najwyraźniej nic sobie nie robił z niejasności w kalendarzu. Wielkim nożem myśliwskim zapamiętale grzebał w brzuchu oskubanego ptaka. Powietrze w kuchni gęstniało od woni opalonych nad gazową kuchenką piór i słodkiego zapachu wnętrzności. Dwie obudzone muchy krążyły natarczywie nad stołem. Długie tęczowe pióra ptaka mieniły się w wiadrze na odpadki, a wśród nich tkwiła umorusana krwią zmięta kartka z kalendarza. Silna dłoń odrąbała głowę. Mętne oko ptaka zerknęło na chłopca. Z rozchylonego dzioba wysunął się blady języczek. – Za rok zabiorę cię na polowanie. Zaczniesz od nagonki. Hej, do ciebie mówię! – Ojciec pomachał nożem, rozsiewając zapach krwi. – Nie gap się, tylko podwiń rękawy. Pomożesz mi patroszyć. Jesteś już dużym chłopcem. Przyjdzie taki czas, że przekażę ci moje dubeltówki. Jak przystało na mężczyznę, zostaniesz myśliwym. A tak, tak! Syn pułkownika Buhaja, a nawet ten twój koleżka Wieor, biorą już udział w nagonkach. Kiedyś wy trzej przejmiecie nasze tereny łowieckie. – Machnął szeroko nożem, jakby miał na myśli cały świat, i zanucił: – Na łów, na łów, towarzyszu mój! Chłopiec schylił się do wiadra i wydobył kolorowe pióro. Było piękne. Zawierało złoto, srebro, zieleń lasów i karminową kroplę zachodu słońca. Powiedział ojcu, że dołączy je do swoich skarbów. Na ozdobę. – Tak, tak – odrzekł ojciec. – To samczyk. Straszny strojniś. Taki dżoler wśród ptaszków. Tego popołudnia jedli obiad w kuchni. Ojciec siedział z pajdą chleba i skrobał łyżką po dnie metalowego garnka. Tak lubił. Twierdził, że wtedy wraca do czasów młodości. Mama i chłopiec jedli z talerzy. – A wiecie – ojciec na chwilę zawiesił łyżkę w powietrzu – myślę sobie, że kiedy zbudujemy nową Polskę, zapewnimy wszystkim dobrobyt i zniknie bieda, to każdy będzie jadał z własnego solidnego garnka. Postukał łyżką w krawędź. – Z garnka?! – Chłopiec usłyszał zawiedziony głos mamy i byłby przysiągł, że w tej samej chwili pomyślała o swoim ulubionym talerzu z miśnieńskiej porcelany, na którym pędził namalowany jeździec. Mama zawsze mówiła, że chciałaby mieć dwanaście takich talerzy. Ojciec milczał przez chwilę i językiem szukał czegoś w ustach. Na jego palcu pojawiła się czarna kuleczka. Chłopiec się skrzywił. – Śrut – stwierdził ojciec i pozwolił ołowianej drobinie potoczyć się po stole. Nagle machnął ręką jak dyrygent i prysnął sosem pomiędzy krążące muchy. Łyżką wskazywał na syna. – A ty nie garb się i siedź prosto, lunatyku. Bo nie będziesz mógł budować komunizmu. – On się nie garbi, tylko też wypluwa śrut – usprawiedliwiła chłopca mama. Ojciec odczekał, aż kulka podskakująca jak pchła na talerzu chłopca znieruchomieje. Wrócił do tematu. – To jak w tym żarcie: czy komunizm może budować garbus?

– Dlaczego nie? – zdziwiła się mama. – Ha, ha! Otóż, nie może. Komunizm budują tysiące prostych ludzi. Kiedy mama się śmiała, chłopiec pomyślał, że do zamieszkania w drugim skrzydle kredensu najchętniej zaprosiłby właśnie ją. Może nawet tam, gdzie przemieszkiwał sam pan Marmon? Mama mogłaby tam odpocząć, wysuszyć łzy i przypudrować zaczerwienione policzki. A potem oboje, siedząc na szczycie kredensu, wysoko, koło zegara, puszczaliby mydlane bańki. – A ty co? Znowu zobaczył wycelowaną w niego łyżkę. – Jak widzę, smark nie ma za grosz poczucia humoru. – Dajcie spokój, panowie – przerwała mama i klepnęła syna w ramię. – Pójdziesz teraz do stołowego i przyniesiesz słoik z kompotem. – Wybierz taki z pleśnią – dorzucił natychmiast ojciec. – Najpierw takie trzeba pozjadać w pierwszej kolejności. – Chcąc uprzedzić reakcję żony, dodał: – W końcu penicylina jeszcze nikomu nie zaszkodziła. Ostrożnie wsadził głowę przez drzwi do stołowego. Klamka z chrzęstem ugrzęzła w zagłębieniu tynku. Wiadomo, sam je pogłębiał. Tę jego kopalnię wapna zauważyła kiedyś mama i poradziła mu, żeby przestał fedrować palcem w ścianie. Ale taty w to nie mieszała. Cała wina spadała na klamkę. Klucz do środkowego segmentu kredensu leżał koło szufladek na prawo. Odnalazł dziurkę, która doskonale wtapiała się w ciemne wiry na fornirze, bo mosiężne obramowanie otworu dawno już wypadło i zaginęło. Uchylił drzwi mebla. Zapachniało duszną słodyczą, ta zaś, im głębiej wsadzał głowę przechodziła w zapach desek przesyconych sfermentowanym winem. Po ostatnim zagrożeniu – nie pamiętał już, czy trzecią wojną światową, czy też wymianą pieniędzy – wciąż piętrzyły się tutaj szare torby pełne cukru narzucone na te starsze, pamiętające zagrożenie z zeszłego roku, kiedy to Amerykanie przeprowadzili tajną próbę z bombą termojądrową. Ojciec pozwolił mu nawet wtedy wyciąć z gazety zdjęcie wielkiego grzyba z dymu. Niektóre torebki z cukrem były źle sklejone i cała ich sterta wyglądała jak makieta Tatr, po których zboczach zsuwały się białe lawiny. Sięgnął po najbliższy słoik z nalepką, na której starannym pismem mamy napisane było: Kompot z rajskich jabłuszek (lato 1952). Przez szkło słoika widać było szary kożuch pływający po wierzchu. Był włochaty i przypominał zwierzątko przygniecione pokrywką, a nawet… miniaturową skórę z dzika. Nagle drgnął i skierował wzrok w najgłębsze mroki segmentu. Miał wrażenie, że patrzy na niego źrenica. Była bladozielona i zdawała się pulsować. A kiedy wysilił wzrok, to coś zaczęło się zamieniać w widmowy rysunek koła, jakby znak, aż raptem zgasło. Przypomniał sobie słowa ojca, że kredens jest stary, ma korniki, a one produkują świecące próchno. Kiedyś dziadek w Nowym Sączu pokazywał mu, jak takie próchno potrafi świecić w mrokach drewutni. Teraz wszystko stało się zrozumiałe: kredens mógł być tak stary jak dziadkowa drewutnia.

Kiedy chłopiec opuszczał stołowy, jeszcze raz się obejrzał i wiedziony jakimś magicznym podszeptem, ot tak, na znak przyjaźni i na wszelki wypadek, posłał tam uśmiech. Tym razem jednak pomyślał o tajemniczym panu Marmonie. Nagle się zatrzymał. Coś kazało mu jeszcze raz zbadać pokój. Jego uwaga powędrowała na półkę kredensu – tam, skąd w nocy wyjął muszlę. Ale to nie muszla, którą mama odłożyła na swoje miejsce, przyciągnęła jego wzrok. To było coś innego: wygrawerowane na podwójnych, rozsuwanych szybach górnego segmentu elementy tworzyły teraz znak. Dlaczego nie zauważył tego wcześniej? Domyślił się: to powstało tej nocy. Żeby dostać się do muszli, musiał obie szybki przesunąć całkiem w lewo. I wtedy dostrzegł coś, czego wcześniej nie było. Przypominało to krąg rozchodzący się po wodzie, albo jeszcze inaczej – koła parowozu. Zanim zamknął drzwi, wydało mu się, że coś usłyszał. Jak gdyby kredens nagradzał jego spostrzegawczość pomrukiem aprobaty. Niewykluczone, że po prostu w brzuchu mebla zsunęła się nowa lawina cukru. Kiedy wrócił do kuchni z kompotem, czekała na niego niespodzianka. Na stole leżał zeszyt. To był jeden z takich starannie wydanych zeszytów-notatników na lepszym papierze, jakie ojciec czasami wydobywał z teczki po powrocie z ważnych narad i posiedzeń. Notatniki często zdobiły rysunki uśmiechniętych traktorzystek na tle dymiących kominów albo żniwiarek na zbożowych kombajnach. – To dla ciebie – usłyszał. Zanim wyciągnął rękę, dłoń ojca pierwsza wylądowała na zeszycie. – Nie tak szybko, smarku. – Ojciec podniósł w górę palec gestem nakazującym wzmożenie uwagi. – Najpierw chciałbym ci coś przeczytać. Mama, która mocowała się z pokrywką słoika, obserwowała ich z drugiego końca kuchni. Ojciec najwidoczniej miał już wszystko przygotowane, bo na wycinku z gazety widać było zakreślone zdania. – Skoncentruj się – przywołał syna do porządku, widząc, że ten szuka rozrywki w huśtaniu się na krześle. – To z października zeszłego roku. Żebyś wiedział: na zjeździe w Moskwie towarzysz Stalin powołał Komunistyczną Partię Związku Radzieckiego. A oto jak pisze jeden z naszych czołowych pisarzy, bardzo wybitny umysł, zresztą: „Nasze dzieci i wnuki będą pilnie notowały w zeszytach punkty porządku dziennego i swoimi własnymi słowami streszczały najważniejsze referaty, wystąpienia i rezolucje tego zjazdu”. Słuchasz? Chłopiec na wszelki wypadek kiwnął głową. – Co za głupota – powiedziała mama. Ojciec i syn spojrzeli w jej kierunku. Trzymała w palcach oderwany kawałek gumowej uszczelki od słoika. – Sami zobaczcie. To przecież brakoróbstwo. Jak można produkować taki bubel? Nowa gumka, a już sparciała. A może za dużo białka z jajka? – Zaraz się tym zajmę. Zostaw to, mamy tutaj ważną męską rozmowę. To były słowa ojca, który wracając do tematu, potrząsał wiotkim wycinkiem z gazety.

– Chciałbym, żebyś ten zeszyt należycie spożytkował. Już czas, żeby i mój syn zaczął się orientować w światowych układach sił. Kiedyś ty, przykładowo twój kolega Wieor Sidorenko, kto jeszcze? Syn pułkownika Buhaja, Ludwik Oper i ta mała Ela Gażewska, i inne dzieci z twojej klasy poniesiecie w przyszłość dorobek waszych ojców. Z pomocą towarzyszy radzieckich będziecie kontynuować to dzieło, aż do niekwestionowanego zwycięstwa naszej idei na całym świecie. – W takim razie trzeba to cholerstwo czymś podważyć – nie ustawała w komentarzach mama. – Proszę cię. Mówiłem, zostaw – rzucił w jej kierunku ojciec, po czym znowu zwrócił się do syna. – Poszukasz teraz kleju i wkleisz to na pierwszą stronę. – Aj, złamałam sobie paznokieć! – Ach, te baby – żartobliwie powiedział ojciec, mrugnął porozumiewawczo, odsunął krzesło i pośpieszył z pomocą, mówiąc: – Tu trzeba pomyślunku, moja piękna pani. Noc z niedzieli na poniedziałek miała być mroźna. Tak mówiono w radiu. Mama odłożyła na kolana podręcznik do języka francuskiego, skuliła ramiona pod bordowym szalem i pokazała na pustą konkastlę pod piecem. – Oui, mademoiselle. – Ojciec kiwnął głową, zaszeleścił gazetą i ruszył do przedpokoju. Zastukały wiadra. – Pójdziesz z ojcem do piwnicy – powiedziała mama. – I weź latarkę, bo tam ktoś stale kradnie żarówki. Aha, i powiedz ojcu, że ja jestem madame. Chłopiec znał piwnicę. Była wszakże ulubionym miejscem zabawy czeladki dzieci z podwórka. Zapuszczanie się w korytarze, gdzie mrok przesycony był zbutwiałym smrodem ziemniaków, wywoływało dreszcz grozy, którą trzymały w ryzach i oswajały reguły zabawy w chowanego. Zwłaszcza w upalne lato można się było zanurzyć w piwnicy jak w chłodnej studni i zaraz wybiec po drugiej stronie, koło parującego smrodem śmietnika, na rozgrzane słońcem podwórko. A na klopsztandze – metalowym trzepaku – strącało się piwnicznego stracha – beboka, który jak rzep zdążył przyczepić się do ramion. Ostatni raz był tutaj z ojcem jesienią i wtedy, czekając, aż napełnią węglem wiadra, z nudów świecił latarką po najgłębszych zakamarkach. Za węgłem sąsiedniego korytarza, na posadzce dostrzegł wtedy coś, co tak przykuło jego uwagę, że aż musiał przykucnąć. W świetle latarki, spod zakurzonego zwoju kolczastego drutu wyłoniła się budowla utkana z pajęczyny. Przypominała namiot cyrkowy lub raczej pałacyk z misternie utkanymi balkonikami i dachem pokrytym grubą warstwą zielonkawopopielatego kurzu. Jak czarne rodzynki zawieszone w tej ażurowej konstrukcji tkwiły niezliczone szczątki dawno już pożartych much, ciem i wijów – towarzyszy piwnicznych mroków. Zanim szepnął do siebie: „Tam to dopiero musi mieszkać potwór”, już drgnął, bo dostrzegł coś, co wyglądało jak czarne, włochate słońce tkwiące wśród mgieł. W zetknięciu ze światłem czarnonoga bestia cofała się w głąb jednego z głównych korytarzy, do swoich sal. Poczuł, jak strach i obrzydzenie na przemian mocowały się z kącikami jego ust. Teraz, w świetle latarki, która z emocji zadrgała wraz z chłopcem, ukazało się kilka skręconych i wyssanych trupów innych pająków. Ale im dał!, pomyślał wtedy z podziwem.

– Nie zamyślaj się – przywołał go głos ojca. – Trzymaj latarkę i schodzimy. W głąb piwnicznych czeluści prowadziły kamienne schody. – Uważaj – powiedział ojciec – i nie ocieraj się o stare łóżka, bo mogą tam być pluskwy. Jeden z kontaktów pstryknął i na końcu korytarza zatliła się żarówka. Kiedy ojciec huczał łopatą, nabierając kawały węgla, chłopiec przypomniał sobie o pałacyku pająka. Ciekawe co z nim? Coś mu podszeptywało, żeby go odwiedzić. Wolno prowadził światło latarki po posadzce upstrzonej odchodami szczurów i myszy. Znowu poczuł narastające strach i obrzydzenie, ciekawość jednak je przemogła. Zza mrocznego węgła wyłonił się ponury obraz: Ktoś – zapewne zabierając zwój kolczastego drutu – zdemolował budowlę. A może dokonał tego porzucony tu trzonek od łopaty, oblepiony jak watą cukrową resztkami pajęczyny? Pałacyk pająka zionął czarną dziurą, wyrwą – jakby ktoś przez nią próbował dostać się do najtajniejszych jego pokoi. Dopiero po chwili, tuż koło buta, chłopiec dostrzegł zwinięty czarny kłębek. Odruchowo się cofnął. Pająk leżał z wypiętym brzuszkiem, jakby w kałuży własnych soków, które zaschły i ciemniały w kurzu posadzki. Unieszkodliwiony nie był już taki straszny. – Wystarczy tego dobrego – usłyszał głos ojca, a potem zadzwoniła łopata odrzucona na węgiel. Przy smacznym obiedzie (była kminkowa) mieliśmy ciekawą dyskusję z żoną na temat współczesnej kuchni. Żonie zamarzyła się książka kucharska z potrawami z różnych krajów. A wszystko przez Leę Słodczyk, która gdzieś na strychu wygrzebała takie cudo i pożyczyła je małżonce. Książka prawie się rozlatywała, była z roku 1914 i miała tytuł Oszczędna kuchnia na ciężkie czasy. Dużo było zabawy i pośmiałem się serdecznie, jak mi czytała wybrane fragmenty. Pamiętam coś takiego: „Perlica po staropolsku na 12 osób. Zadbać należy, by kilka ptaków wybranych ze stadka karmionych było zawczasu dorodnym ziarnem, migdałami i pojonych mlekiem. Najsamprzód gospodyni wysyła rosłego parobka do kurnika, aby ten przegonił perlice. Niechaj je goni do upadłego albo żeby przynajmniej porządnie się spocił. Wtedy gwarantowanie uzyskamy z ptaka mięso kruche i delikatne. Niechaj kuchenna przyniesie ze spiżarni przedniej słoniny i potnie na szerokie płaty, resztę do szpikowania niechaj odłoży. Nie należy żałować masła. Niezbędna okaże się też buła tarta tudzież pieprz i rozmaryn”. Od słowa do słowa musiałem w końcu przypomnieć trafną wypowiedź pułkownika Stanisława Buhaja, słowa, które wypowiedział kiedyś przy leśnym ognisku. Mówił, że nie jest wskazane drażnić ludności wyszukanymi potrawami, w których lubują się raczej ludzie kościoła, kułacy i inni wielbiciele kapitalistycznego zbytku. Odciągałyby naród od pracy i bicia rekordów produkcyjnych. A ja, na kobiece westchnienia mojej żony, że nie ma w księgarniach książek kucharskich, odpowiedziałem, że nasi drukarze raczej nie powinni się śpieszyć z takimi książkami. Póki co, proste jadło, a choćby i z konserwy, daje siłę i krzepę. A od udziwnionych albo zamorskich potraw

można nabawić się kłopotów żołądkowych. I nie trzeba daleko szukać: małżonce doktora Norberta Drupaczyckiego po zjedzeniu pomarańczy odnowiły się dawne kłopoty wrzodowe, poobozowe. I po co jej to było? Żona szybko zgodziła się ze mną. Chłopiec usłyszał kroki w przedpokoju. Odskoczył od biurka i chyłkiem przebiegł do stołowego, a stamtąd do sypialni. Zajął swoje stałe miejsce na kanapie. Sięgnął po notatnik z kredowym papierem i zaczął przeglądać lśniące kartki, na które usiłował wskoczyć ożywiony świeżym węglem blask z pieca. Był to znak, że czas włączyć światło. Ważnego wycinka (o tym zjeździe w Moskwie) jeszcze nie wkleił, bo okazało się, że klej roślinny w słoiczku stwardniał na kość. Było coś magicznego w tych pustych, czekających na słowa, białych kartkach. Pogładził je dłonią, przymknął oczy i wyobraził sobie już tytuł DZIEŁA WYBRANE WSZYSTKIE. Ten tytuł podobał mu się najbardziej. Przypomniał sobie słowa mamy: „Kiedyś w przyszłości, jak opanujesz większy zasób słów, zostaniesz pisarzem”. Na końcu notatnika była mapa polityczna Europy, a dalej puste kartki. Postanowił, że na tych kartkach narysuje mapę własnego świata. Drzwi do kuchni były teraz otwarte i dobiegała stamtąd rozmowa rodziców. – A ja pozwolę sobie zapytać – mówił ojciec – co szanowna pani – madame, a jakże – wie o początkach powstania języka narodu znad Sekwany? No? Jaki to język? – Piękny! – Wyrażajmy się ściśle: jest to język romański. Przynależący do zachodniej podgrupy. Jeśli chodzi o budowę gramatyczną – najbardziej analityczny spośród wszystkich języków romańskich. A jeśli chodzi o jego dialektykę… znaczy się – dialekty – to rozpada się na kilka grup, a dokładnie pięć. A to: północno-zachodnią, północno-wschodnią (z walońskim), wschodnią, zachodnią i wreszcie centralną, gdzie mamy właśnie dialekt paryski, który, jak zapewne szanowna pani – madame – się domyśla, stał się podstawą dzisiejszego języka literackiego. – Rzeczywiście masz fotograficzną pamięć. – E, tam, nic tu nie ma fotograficznego. Po prostu należycie przyswojona wiedza. Jeszcze sprzed wojny. Mieliśmy w gimnazjum świetnego profesora. Dobry szachista. Niestety, trafił do obozu. Niemcy przeprowadzali na nim eksperymenty medyczne. Już nie żyje. Ale do dzisiaj dźwięczą mi w uszach słowa z jego mądrych wykładów. Pamiętam, że się nie rozstawał z taką grubą, starą encyklopedią. Chyba znał ją na pamięć. Ale ad rem. Powiedziałaś: piękny język. – Powiedziałam. No przecież i tobie się podoba. Pamiętam, że specjalnie kazałeś sobie napisać jedną zwrotkę piosenki. I mama zaśpiewała: – Quand trois poules vont au champ… – Dobrze – przerwał jej ojciec. – Ja tu zmierzam do czegoś istotnego, moja droga. Otóż rola, jaką odegrał ten język na światowej scenie, do pięknych nie należy. – Co ty opowiadasz?! – A tak, madame. A to dlatego, że stał się językiem międzynarodowej arystokracji. No cóż,

obecnie skazany na powolny zanik na rzecz języka Lermontowa i Puszkina. Zresztą wielu francuskich towarzyszy to przyznaje i uczy się rosyjskiego. Pod sufitem zamigotała żarówka. Po chwili zgasła. Cały pokój, z wyjątkiem okolic pieca, zatonął w posępnym mroku. Tylko świetlne jęzory jeszcze szybciej skakały po kartkach zeszytu. – No, tak. – Chłopiec usłyszał głos mamy. – Zobacz, wszędzie wywaliło prąd. Słychać było, jak ojciec odsunął krzesło. Zapewne spojrzał przez okno, bo rzekł: – A, nic się tam nie dzieje. To tylko w naszej dzielnicy. Najważniejsze, żeby nie stanęło wydobycie w kopalniach i wytop surówki w hucie. My możemy się obejść bez elektryczności. W końcu całą młodość czytało się przy naftówce i dobrze było. Pamiętasz? Mama zaglądała do szafy w poszukiwaniu świec. – Nie wiem, czy tak dobrze… Już mamy ostatnie pudełko. Zasyczała pocierana zapałka. Po chwili próg sypialni przeskoczyły w migającym świetle dwa pomponiki i zaszeleścił szlafrok mamy. W drugiej dłoni trzymała szklankę z wodą, w której rozpuszczała aspirynę. Umieściła świecę na spodku stojącym na stole, a potem przymknęła żeliwne drzwiczki pieca i przysiadła na skraju kanapy. – Tata się uparł i przewraca kuchnię do góry nogami. Odcedza tę swoją kochaną pleśń. Skrzywiła się, wychyliwszy zawartość szklanki. Potrząsnęła głową i mówiła dalej: – Monsieur zdecydował, że jednak da się zjeść te jabłuszka. Nawet nie chciał, żebym mu je przegotowała. Jego żołądek wszystko wytrzyma. Pogładziła kredową kartkę notatnika chłopca. – Aha, coś ci chciałam rzec. Ty tak ładnie potrafisz rymować: „Spod Baraniej Góry, Wisła wypłynęła, plusnęła, plusnęła, no i popłynęła…”. To przecież twój wierszyk. Prawda? Ja myślę, że tata się nie obrazi, jak wpiszesz to do tego zeszytu. Wiesz, że on sam pisał wiersze przed wojną? Jego ostatni wiersz… – mama zmarszczyła czoło – to było coś takiego ładnego: „Już wzywa mnie klaksonem lśniący automobil…”. – Nie mogła sobie przypomnieć, jak było dalej. – No dobrze – machnęła ręką – to ty napisz… bajkę. Coś… o szachach? Albo… jak mały Gustlik rozmawiał na Wigilię z kredensem słoniem. Co? – Stuknęła go po łobuzersku w ramię. Usłyszeli kroki ojca. Szedł z gabinetu do sypialni. Za chwilę jego migocząca w świetle trzymanej świecy twarz pojawiła się w drzwiach. – Coś wam powiem: Penicylina. Z łaciny: penicillium, czyli pędzelek. Jest wytwarzana przez pleśnie. Skuteczny środek na gronkowca ropnego i kiłę. Chłopiec kładł się spać ze smutkiem. Nie pomogła nowa, pamiętająca ciepło żelazka z duszą oraz pachnąca krochmalem piżama, którą przyniosła mu mama. Z powodu nocnej wyprawy po muszlę przespał poranną audycję dla dzieci, a jutro czekała go buda! Nie lubił tego popielatego budynku, w którym od poniedziałku do soboty walczył na przemian to z niepojętą arytmetyką, to znowu z rozsadzającym szczęki ziewaniem wywołanym przez lekcje

gramatyki. Często cała jego energia szła na umiejętne krycie się za plecami kolegów i koleżanek, by tylko nie wywołano go do tablicy i nie zapytano, na przykład: co to jest przydawka? Szybko pogodził się z myślą, że czegoś takiego nigdy w życiu nie zdoła pojąć. Z tego powodu to się garbił, a od ciągłego powstrzymywania się od ziewania bolały go szczęki. W budzie wstydził się jeść. Przyniesioną na drugie śniadanie bułkę z jajkiem na twardo albo z twarogiem ze szczypiorkiem odnosił do domu. Nigdy też nie korzystał ze szkolnych toalet. Pamiętał tylko, po zapachu, że coś takiego kryje się na końcu najdłuższego z korytarzy, za rogiem. Na pauzy musiano go z klasy wypraszać, a kiedy już wyszedł na korytarz wypełniony morzem wrzeszczących twarzy, bezczynnie ślizgał się w papuciach po parkiecie, rzucając melancholijne spojrzenia, jeśli nie na zegar, to na drzwi klasy trzeciej A. Do tej klasy chodziła ona – Milka Różycka. Podczas porannych lekcji spoglądał za okno, a podczas popołudniowych nie pozostawało mu nic innego, jak gapić się w wiszące nad tablicą godło państwowe. Wygląd Orła Białego nie zgadzał się z wyglądem polskich orłów, tych z przedwojennej encyklopedii w biblioteczce ojca. Ten klasowy nie miał złotej korony. Dziadek Julian utrzymywał, że zestrzeliła mu ją z głowy katiusza. I chociaż nikt chłopcu tego wcześniej nie mówił, to jakoś sam wiedział, że o ten brak korony nie należy pytać, zwłaszcza w szkole. Po obu stronach orła wisiały portrety. Popiersie barczystego wojaka w galowym mundurze, obwieszone dziesiątkami ciężkich orderów, zdawało się rozsadzać ramy pierwszego z nich. Dziadek powiedział mu kiedyś, że to ruski marszałek Rokossowski, co wsiadł na konia, koń stanął dęba, a marszałek wybił sobie zęby orderami. Ale potem wstawiono mu sztuczne. Więc nie widać. Po drugiej stronie – mężczyzna z wąsikiem, przywodzący chłopcu na myśl wypoczętego i dobrze odżywionego Adolfa Hitlera. Był to jednak Polak. Chłopiec pomyślał kiedyś, że są to dwaj myśliwi, podobni do tamtych, z którymi poluje jego ojciec, a których wytypowano do pilnowania rzadkiego ptaka. No, żeby na przykład nie próbował odzyskać tej korony. Pamiętał, że jeszcze rok temu wisiał w klasie portret trzeciego myśliwego i, prawdę mówiąc, tamten podobał mu się najbardziej, a to z powodu ogromnej i świecącej glacy. Dziadkowi też ten łysy się podobał, bo kiedyś w Nowym Sączu pod jabłonką powiedział: „Ten Cyrankiewicz to chyba goli sobie głowę, bo z taką śliską glacą wszędzie się potem wśliźnie”. Chłopiec ziewnął na granicy westchnienia. Żeby chociaż do jego klasy przeniesiono Milkę. Albo, niech już będzie, że jego do trzeciej A. Milka była jedna. Co więcej, uznał, że tylko ona miała buzię. Ach, buzia! To słodko wstydliwe słówko ukrył głęboko w sercu. Dziewczyny, które chodziły z nim do klasy, chociaż schludnie opakowane w szkolne fartuszki, miały tylko gymby z paplami, jak tamte głowy w kredensowym fornirze. Milka była jak uroczy magnes przyciągający spojrzenia wszystkich chłopaków. Oczy zainteresowanych wywijały czujnego młynka, rwały się wątki rozmów, a wreszcie każdy głupiał na swój sposób. W jej pobliżu twarz Ludwika Opera na przemian to oblewała się rumieńcem, to bladła, po czym słychać było, jak chrupią w jego zębach paznokcie. Dobrucki, który był najniższy w klasie, dobywał ebonitowy grzebyk i zaczesując falę włosów, próbował przydać sobie naprędce nieco wzrostu.

A on sam? Silił się na obojętny wyraz twarzy, ale tak naprawdę to marzył. Marzył, żeby tak z kieszonki jej mundurka wypadła gumka myszka albo spinka do włosów, lub cokolwiek innego, a wtedy zaczekałby na Milkę po lekcjach i zwracając zgubę, pozyskałby jej dozgonną wdzięczność i przychylność. Tymczasem przechodził obok i tylko łowił w nozdrza jej zapach. A był to zapach schludny i świeży, zapach mleka, mydła i żelazka. Może nawet podobny do zapachu Lidki Jaworowskiej z leśniczówki pod Starym Sączem. A jeżeli zdarzyło się, że Milka musnęła go swoim niewidzącym spojrzeniem, to i tak czuł błogie napięcie spinające ramiona i słodki dreszcz jak… no, powiedzmy, po rozgryzieniu rodzynki. Tylko że… no właśnie głupio się złożyło – Milką bardzo, ale to bardzo interesował się jego koleżka Wieor Sidorenko. Chłopiec odkrył, że na wargach pełga mu uśmiech. Jakby bojąc się, że ktoś raptem wtargnie do sypialni i odczyta z jego czoła tajemne myśli, a z ust na poły już wyszeptane słowo „buzia” – szybko otworzył usta w fałszywym ziewnięciu. Nie wrócił już myślami do budy i do Milki, bo usłyszał dochodzący z kuchni głos mamy: – Monsieur camarade. Nakapałeś na fotel z garnka i, zobacz, poplamiłeś encyklopedię. A przecież tutaj wiszą ściereczki. Fi donc! Ojciec w odpowiedzi głośno zatrzasnął gruby tom. – Nie musisz mi tutaj… fidonkować. – Słychać było, jak wstaje od stołu, zatrzymuje się na progu i dorzuca: – Kto cię tam wie, za chwilę wypomnisz mi, że wziąłem nie tę, co trzeba. I że wyszywała ją twoja mama. Potem już z przedpokoju dobiegło ciężkie męskie westchnienie i nieco demonstracyjnie zabrzęczały szybki w drzwiach gabinetu. Ale tym razem nie doczekali się, on i mama, dzwonka underwooda; do ostatnich odgłosów niedzieli należały dźwięki skrzypiec. Ojciec pocierał smyczek kalafonią. Próbował strun, stroił instrument. Zdawało się, że pstryka kroplami dźwięków w czarną studnię wieczoru. Chłopiec pomyślał o mamie, dlaczego ona przestała sięgać po skrzypce? O ile pamiętał, grała z większym wyczuciem niż ojciec. Ale to było dawno. I tak sobie postanowił, że gdyby kiedyś zamieszkali razem w kredensie, on z mamą, to na pewno zabrałby dla niej ten instrument. Ojciec zaczął walczyć o utrzymanie chwiejnej melodii w ryzach tonacji i rytmu. Najpierw było kilka taktów: Na łów, na łów, towarzyszu mój . Dalej kawałek i nie do końca: Suliko – ulubionej pieśni Józefa Stalina. Wtedy z kocim miauknięciem zerwała się struna i zapadła cisza. A potem znowu rozległo się brzdąkanie. Wyczuł jej obecność po cichym siorbnięciu. Mama stała oparta o piec i delikatnie mieszała herbatę w szklance. – Mamo? – Aha? – usłyszał zdziwiony głos spod pieca. – To ty nie śpisz? – Co to jest pizzicato? – Wiesz, dla niektórych pizzicato to coś jak… alfabet Morse’a. Głos mamy płynął z mroków i jakby falował w nim powstrzymywany śmiech.

Chłopiec się zaciekawił i uniósł na łokciach. Uwielbiał szyfry i alfabety. Mama tłumaczyła dalej: – To takie SOS, którym abderyta apeluje do Parnasu o zesłanie mu choćby szczypty talentu. Niewiele z tego zrozumiał. – Pas de chance. Lepiej, żeby wrócił do szachów – zakończyła mama, domykając ostrożnie przez szmatkę żeliwne drzwiczki pieca.

Rozdział 6

„Ni kupa, ni siki, ni rzygi” Pioruńska prukwa! – Z takim okrzykiem Sidorenko wypadł na schody przed szkołą. Poślizgnął się na oblodzonych stopniach, ale młynek umiejętnie wykonany workiem z papuciami pozwolił mu odzyskać równowagę. Jego twarz żarzyła się jak fajerka na kuchennym piecu. Teraz zerwał włóczkową rękawiczkę i oglądał dłoń. Podsunął ją pod nos koledze. – Widzisz tutaj, Adam? Ładnie mnie Kościeja urządziła! Chłopiec niczego nadzwyczajnego nie dostrzegł. Dłoń, jak dłoń każdego innego ucznia, poplamiona atramentem, chociaż w przypadku Wieora był to zielony atrament, a do tego obgryzione paznokcie tu i ówdzie z czarnymi półksiężycami brudu. Sidorenko wyrzucił z siebie obłoczek wściekłej pary, a kiedy odpłynęła, na twarzy miał już uśmiech maskujący powzięty plan. – Podłożę jej pod rzić pluskiewkę! Albo żyletkę. Chłopiec rozumiał jego wzburzenie, ale pamiętał też zamieszanie, do jakiego na ostatniej lekcji przyczynił się jego koleżka. Od początku lekcji Wieor nie uważał i zawzięcie majstrował coś przy swoim liczydle. No i narobił. Nagle coś pękło, sypnęło jak grochem i pięćdziesiąt różowych i tyleż samo liliowych kulek rozprysło się pod nogami uczniów. Podskakiwały jak pchły ku rozbawieniu klasy i oburzeniu nauczycielki, którą gniewny wyraz wychudłej twarzy oraz chaotyczna szermierka liniałem zamieniły w kościstą furię. Nie pierwszy to już raz. Dlatego właśnie przylgnęło do niej przezwisko Kościeja Nieśmiertelna. Wymyślił je repatriant zza Buga – Witek Szuster. Kościeja wywołała Sidorenkę do tablicy, kazała mu wyciągnąć dłoń i wymierzyła w nią parę klapsów liniałem. Po chwili nad katedrą rozpływała się mgiełka kredy, a Sidorenko ze spuszczoną głową wracał do ławki. Chłopiec wiedział, o co chodziło: parę dni temu razem podsłuchali zza filara rozmowę Milki i Zośki Morciniec. Milka mówiła, że najbardziej na świecie chciałaby dostać naszyjnik z różowych koralików albo kalejdoskop. Już następnego dnia Sidorenko z tajemniczą miną wyciągał z tornistra igłę i szpulkę z nicią. – Podgrandziłem to Stalenie. Siostruni. Od słowa do słowa i przyznał się, że ma zamiar poświęcić swoje liczydło, które cudownym zbiegiem okoliczności miało w swoim składzie właśnie różowe koraliki. Słuchając wynurzeń koleżki, chłopiec nie bez żalu uznał, że on, niestety, nie ma szans, ponieważ jego liczydło było niebiesko-żółte. Ale za to… miał kalejdoskop! – A ja ci mówię, Kościeja Nieśmiertelna zapłaci mi za to! – Sidorenko wściekle pastwił się nogą nad obsikaną przez psy bułą śniegu. – Poskarżę się ojcu. On jej da.

I nagle zamilkł, a jego wzrok ześlizgnął się po ramieniu kolegi i powędrował na szkolne schody. Zdawało się, że twarz Wieora, ba, nawet pryzmy śniegu wokół pojaśniały. Chłopiec się domyślił i sam zerknął przez ramię. Zobaczył bordowe buciki Milki. Kiedy dziewczynka zeskakiwała schodek po schodku, po obu stronach włóczkowej czapeczki fruwały dwa warkoczyki, a kokardki na ich końcach zdawały się je unosić jak tresowane motyle. Milka gestykulowała, rozprawiając o czymś, a jej to przejęte, to wesołe minki zdradzały niedostępny dla niego jej własny, uśmiechnięty od ucha do ucha świat. O, jakże by tam chciał wbiec! A jakim szczęściem byłoby móc potrzymać Milkę za rękę albo… kiedyś, w przyszłości się ożenić i zamieszkać z nią w kredensie i mieć tę jej buzię przed oczami do końca życia! Na samą myśl szybciej zabiło mu serce i poczuł elektryczne łaskotki na czole. W tej samej chwili zdjął go strach. Nie chciał, żeby zauważył to Wieor. Zmusił więc serce, by stukało ciszej niż grzechot liczydła w jej tornistrze. Nie było to łatwe. Fakt, że Milka chodziła do sąsiedniej klasy, uznawał za straszne nieszczęście. A jednak skrywał je tym głębiej, im głośniej Wieor przyznawał się do tego samego cierpienia. Zerkali teraz obaj na nią dyskretnie, udając, że bardziej zajęci są machaniem workami. Milka była naprawdę śliczna. Płatki śniegu przysiadały na jej czole i rzęsach i topniały na zarumienionych od mrozu policzkach, na których to pojawiały się, to znikały ponętne dołeczki. Słodkie dwa rodzynki. Tak właśnie uśmiechała się Milka. A gdyby tak podbiec i połknąć obłoczek pary, który wyleciał z jej ust wraz z radosnym słówkiem: „O śnieżek!?”. Cóż za myśl! Obłoczek słodszy od cukrowej waty na patyku, ba! słodszy niż wszystkie rodzynki świata razem wzięte, słodszy od wszystkich kanoldów i cukmajów i nawet słodszy od wielkanocnego baranka na parapecie u babci… – Idź w diabły – syknął w tym samym momencie Wieor. A miał na myśli nie jego, lecz Zośkę, koleżankę Milki, papużkę nierozłączkę. Morciniec posłała w jego kierunku coś w rodzaju uśmiechu. Był szczerbaty, a jednak szczery. Ta jej przychylność wywoływała w Sidorence mdłości. Jak na komendę obaj odwrócili głowy i potraktowali Zośkę Morciniec jak zepsute powietrze. Wieor się ociągał, dlatego stali jeszcze chwilę przed szkołą, kopiąc, każdy swoją, bułę śniegu. I robili to z narastającą pasją, przygryzając języki, z nadzieją, że swoimi popisami przyciągną uwagę Milki. Ale ona biegła już z koleżanką drugą stroną ulicy. Powlekli się wzdłuż alei, a potem w kierunku parku. Ach, gdyby chodził do tej samej klasy co Milka, to tak by zakombinował, żeby siedzieć w ławce tuż za nią, obok tego Leona, który mieszkał tam, po drugiej stronie placu Węglowego, a któremu potajemnie zazdrościł widoku z okna. Według tego, co mówił Wieor, patrząc z mieszkania Leona, można było sporządzić fajną mapę parku i wszystkich jego sektorów. I gdyby tak siedział w ławce z M… ach, to mógłby z bliska i bezpiecznie podziwiać jej dołeczki. To ich zabawne umykanie, przygasanie, gdy ustępowały drogi uśmiechowi rozciągającemu kąciki jej ust… I te ich figielki ze słodkimi kopalniakami źrenic. Ta M to była jego tajemnica nad tajemnicami. Sprawa „najwyższej wagi prywatnej”. Za śniegowymi czapami drzew zbliżała się ku nim kościelna wieża. – Widziałem w tym kościele figurkę – wyrzucił z siebie wraz z gorącą parą Sidorenko. – Mówię

ci, jaka podobna do Różyckiej! – Co ty? Byłeś w kościele? – Chłopiec zapragnął odpędzić nagły niepokój, bo Wieor przejrzał jego myśli. – Weszliśmy tam z mamą, bo jej się halter urwał. Jakby przywołując miłe wspomnienie, Wieor ciągnął dalej: – Ta figurka miała buzię Milki. I taki namalowany uśmiech, jak ona ma, kiedy – tu zmrużył oczy – otwiera śniadaniówkę. – Fanzolisz, święta figurka nie ma warkoczyków. – No, nie ma. Ale te dołeczki, tu i tu. – Wieor pokazał na swoje usta, na których po obu stronach coś się czaiło. Był to zaczątek zajadów. – Fajnie by było mieć taką figurkę w domu – westchnął. Chłopiec mógł być teraz pewny, że wcześniej czy później Wieor znowu zainteresuje się jego kalejdoskopem. Zwłaszcza że nie brakowało w nim różowych szkiełek i koralików. Nieopodal wejścia do parku czaiła się podziemna konstrukcja podobna do olbrzymiego żółwia zastygłego w chwili wyłaniania się spod ziemi. Dźwigał na swoim grzbiecie brudny beton, zamarzłą trawę i śnieg. To był bunkier poniemiecki. Jeszcze w czerwcu zeszłego roku obaj zaglądali do środka, wciskając się tam pomiędzy dwiema przekrzywionymi bryłami betonu, które nawet na wysokości ich nosów śmierdziały moczem. On wpadł wtedy na pomysł, że to Skarbnik, brodaty duch podziemi, próbuje ich zniechęcić do dalszej eksploracji. Szybko jednak zgodził się z kolegą, kiedy tamten przywołał słowa swojego ojca: „W podziemiu się kryje reakcja”. – Masz rację – powiedział wtedy do Wieora, krytycznie oceniając górną linię moczu. – Skrzat to cwerg, więc tak wysoko by nie nalał. I razem doszli do wniosku, że musiał to być… dywersant, a w dodatku dryblas. A jednak się nie cofnęli. Wspólnie dokonali wielkiego wyczynu. Weszli jedną stroną, a wyszli drugą, podnosząc niemiłosiernie ciężki właz ukryty w zaroślach bzu, trzy metry od parkowej ławki. Ani Skarbnika, ani reakcjonisty tego dnia nie spotkali. Na pamiątkę, na wilgotnej ścianie, przy końcu korytarza, obok napisu ACHTUNG! Sidorenko wyrył ceglanym okruchem napis Min niet! Tajne wyjście – tę zardzewiałą klapę – nakryli starą papą i jeszcze narzucili na to suche gałęzie i liście. To była ich tajemnica. Dodatkową tajemnicą chłopca, której nigdy nie wyjawił mamie, był nabyty przy tej okazji siniak na udzie. Teraz, w marcu, nie odważyliby się na zejście do podziemi. Ślisko, ciemno, mokro, a przede wszystkim – śmierdząco. A co gorsza, po alejkach parku od zeszłego lata krążył ten kaszlący plantowy Tuberok z grubą balagą. Każdy na swój sposób wyczerpał już myśli o Milce. Teraz wlekli się środkiem parku, jakby

w poszukiwaniu nowego tematu, strącając workami z papuciami brudny śnieg z krzaków. Mogliby jeszcze trochę pogadać o tym, co by to zrobili Hitlerowi, gdyby go nagle wzięli do niewoli. O, gdyby go tutaj dopadli, to zawlekliby go do bunkra, przywiązali do krzesła, a Wieor poleciałby do cukierni i przyniósł… ciacho. Na przykład kremówkę. I podsuwaliby mu to ciacho pod nos, pod same wąsiki, bliziutko i jakby chciał polizać, to oni szybko zabieraliby kremówkę. A potem obaj by ją zjedli ze smakiem przy nim, a jego skręcałoby z głodu. To by była najbardziej okrutna i mroczna tortura! Spłoszył go zdecydowany głos Sidorenki. – Na wiosnę założymy tam bazę. – Kolega machnął workiem za siebie. – Mamy przecież bunkier, przeciwatomowy. Jak znalazł. Mój ojciec mówi, że w lecie zacznie się trzecia wojna światowa. To dopiero będzie wojna. – To będzie prawdziwy koniec świata – dodał ze zrozumieniem chłopiec. – A twój tata ma rację. Zobaczysz, to będzie gorsze od zburzonej Warszawy, nawet gorsze od Hiroszimy i Nagasaki razem wziętych! Gestami próbował nadrobić brak słów. Wieor przyjrzał mu się uważnie i powtórzył: – „Zobaczysz”? Co masz na myśli? – Bo ja to już widziałem. – E tam! W kinie. A w kinie to ja też widziałem. Wieor musiał się odsunąć, by nie oberwać workiem. – Ale ja to widziałem u mnie w domu. Na kredensie. – Na kredensie? Na tym twoim byfyju? – upewniał się Wieor. Chłopiec przytaknął i ściszył głos: – Mój kredens pokazuje ruchome obrazy. – No! To dopiero fanzolisz! – Sidorenko aż przysiadł. – Już mi nieźle nabajałeś. O tej skórze z dzikiej świni, o tym cwergu czarodzieju… Za każdym razem, jak wymieniał, próbował walnąć chłopca workiem. Adam jednak sprawnie odparowywał rękawicą uderzenia. Śniegowe błoto ochlapało Wieora i wpadło mu do ust. Musiał się zatrzymać przy ławce i przez chwilę z niesmakiem pluł w śnieg. Wreszcie wytarł usta i wrócił do tematu: – A u nas, na kredensie, to się tylko rusza rybka welonka. Stalena trzyma takie w kloszu. – Mój kredens jest specjalny – zapewnił Adam. Niespodziewanie Wieor dał za wygraną i odezwał się pojednawczym tonem: – Ruchome obrazy? No dobra, jak jesteś taki mądry, to… idziemy do ciebie. Ale zaraz dodał to, czego chłopiec mógł się obawiać: – I pokażesz mi kalejdoskop.

Złośliwej suki nie było na parterze, więc na wyścigi pomknęli na drugie piętro. Zanim Adam nacisnął dzwonek przy drzwiach, Wieor przechylił się przez poręcz schodów i zmierzył wzrokiem czeluść klatki schodowej. – Pomiar wysokości – zapowiedział, po czym splunął dużą porcją śliny. Leciała długo. Obaj nasłuchiwali. Ale w tym samym momencie szczęknął zamek w drzwiach. Otworzyła im mama. Wycierała dłonie w fartuch. W mieszkaniu unosił się zapach kartoflanki. Zrzucili ośnieżone tornistry, rękawice i kurtki na gazety pod wieszak. Wieor pochylony nad papuciami z ciekawością zaglądał do gabinetu. – O, masz brązowy forteklap. Ja to mam czarne pianino. Siostrunia na nim łomocze: Tam za goroj, za goroj – prygał zaicziszka kosoj. A ty coś grasz? – Wlazł kotek na płotek. Sidorenko i tak go nie słuchał. Wypatrywał czegoś między fotelami. – A to co za bebok!? – To ta skóra. Była taka duża, że mój tata wiózł ją na parowozie. – Wielka bestyja. Jak kiedyś nie przyjdziesz do szkoły na lekcje, to będę wiedział… Chłopiec przesłał wzrokiem Wieorowi znak zapytania. – No… że cię zeżarła! Ha, ha! – Teraz to ty fanzolisz – odgryzł się Wieorowi, ale teraz ośmielony jego obecnością odważnie przekroczył skórę i pchnął drzwi do stołowego. – Zwyczajny byfyj – ocenił gość i z zawiedzioną miną klapnął na kanapę przy drzwiach. Sprężyny jęknęły. – No, gdzie te obrazy? Chłopiec położył palec na ustach i najpierw znacząco zerknął w kierunku kuchni. Szeptem wyjaśnił: – Gap się na środkowe drzwi kredensu. – I zastrzegł: – Tylko musisz patrzeć w specjalny sposób. I najlepiej z bujaka, bo tutaj stół zasłania. Wieor łaskawie przechylił się na bok. Prawie się położył, napinając przy tym do granic wytrzymałości koronkową narzutę mamy. – Uważaj, smarku! Skoncentruj się! – wyrwało się chłopcu. Ale Wieor tylko wydął wargi. – Bo ja wiem? To takie podobne deski, jak na naszym byfyju. A może ty masz zwidy, chłopie? Za chwilę zamrugał powiekami i się skrzywił. – A daj mi ty spokój, jeszcze dostanę zeza. Próbował, ale mu nie wychodziło. Wreszcie zachichotał. Przyznał się, że coś zobaczył. Słoje na fornirze kojarzyły mu się z siostrą. I to nie jedną, ale z czterema Stalenami ustawionymi w równej odległości.

– Ha, ha! Cztery golaski. Zobacz sam. Teraz tyżeś ślepok! A chłopiec poczuł, jak ciepła krew rozpala mu uszy. Zuchwałość Sidorenki, niezależnie od sytuacji zasilana niezachwianą pewnością siebie, potrafiła być kłująca. Pomimo to, a może i właśnie dlatego, chłopiec darzył kolegę podziwem z domieszką zazdrości. Ten Sidorenko potrafił się poruszać po świecie. Trzeba było go widzieć, jak na ulicy chwacko wywijał młynka workiem, a w klasie nigdy nie miał nic przeciwko temu, by zająć miejsce w pierwszej ławce. I nawet był już ze swoim ojcem na polowaniach, a potem pokazywał dziewczynom, jak się zaciska troki. – I naprawdę to nie bery, że ten waryjot mieszkał tam w środku? – Ty, uważaj sobie! To nie żaden waryjot, tylko pan Marmon. On był moim wujkiem. – Ale na pewno był z niego knefel, karzełek cyrkowy. – Ano, był. Bo się musiał zmieścić na hamaku. – Jak to? Spał w środku, zawieszony na hamaku? Co ty… – Babcia mówiła, że tak medytował. – Co robił? Na szczęście chłopiec nie musiał odpowiadać, bo Sidorenko już był przy kredensie. Nie pytając o pozwolenie, szamotał się z drzwiami dolnego segmentu. – Z tymi obrazami to bery. Ty mi lepiej pokaż, jak się tam włazi. Sam sobie otworzył i wsadził głowę do środka. – O fuj! Ale zapaszki! – Złapał się za nos, jakby go sam nauczyciel od śpiewu Alojzy Kotarba poczęstował brzydkim oddechem. – I tyś też tu spał? Ty, to dopiero masz ptoka. A jednak chłopiec, nie bez satysfakcji, wyłowił ze słów Sidorenki nutę uznania. – Ale tu cukru! Już mnie zęby bolą. A mój stary to trzyma w czymś takim wódki, koniaki i cygarety. A na byfyju to u nas prawie sto różnych zegarków. Ojciec zbierał na wojnie. A wiesz, ja mu jeden koniak podpijam. A Stalena to podbiera mu cygarety. No to co? Włazimy? Przepychane w głąb przez intruza słoiki zaszurały tonem oburzenia. Jak wąż zasyczała struga cukru wypełzająca z rozdartej torby. Nagle spłynął po niej czarny pionek szachowy, zupełnie jak narciarz po śniegu. Jeszcze tydzień temu chłopiec wydelegował go do obserwacji cukrowych szańców, a potem o nim zapomniał. Sidorenko siedział już w brzuchu kredensu i podkurczał nogi, robiąc miejsce dla kolegi. W jego ręce trafiła karafka. – O! I ty coś tutaj masz. Kosztowałeś? Dobre? Żeby tak bez pozwolenia sięgnąć po karafkę rodziców! Chłopcu nie przyszłoby to do głowy. To tylko zuchwały Sidorenko mógł robić takie zakazane hopsztosy. – Cicho – upomniał Wieora i na wszelki wypadek przymknął za sobą drzwi segmentu. – Ciemno jak w rzici – parskął tamten, a jego rozwarte oczy zajaśniały białkami.

– Mogłaby nas mama nakryć – powiedział chłopiec, patrząc ze zgrozą, jak kolega sprawnie wyciąga korek. Już łykał spory haust. Trzepnęło nim tak, że tyłem głowy rąbnął w ścianę mebla. Gdzieś w górze zadrgały szyby i wszystkie durnostojki naraz, a na samym końcu roztrząsł się werk w ojcowskim zegarze. Wskazówka kaput!, pomyślał chłopiec i równocześnie poczuł na twarzy ślinę. Zapachniało spirytusem i czymś, co przywodziło na myśl sanitarne opatrunki. Wieor zacisnął powieki, dobrą chwilę potrząsał jeszcze głową, a potem przetarł usta i przyjrzał się rozszerzonymi oczami krążącemu na dnie karafki osadowi. Zacharczał przez spaloną krtań: – Jerona! Tego się nie da duldać! Mimo to łajdackim uśmiechem rozjaśnił mrok. – Spróbujesz? Ale chłopiec nie dał się namówić. Położył palec na ustach i równocześnie dociągnął drzwi. Jego usta wypowiedziały bezdźwięcznie: – M-A-M-A. Sidorenko odstawił karafkę za torby z cukrem, po czym wydał z siebie jeszcze cichsze: – Czary, czy co? Patrzył na przesuwające się po jego nogach i jasnym swetrze ruchome obrazy. – Twoja mama chodzi po suficie?! Jakby zdjęty strachem odsunął się i wtedy obraz spłynął z niego i przeniósł się na tylną ścianę. – Ale kino! Nic nie mówił. Wiedział, że za chwilę kolega sam się domyśli. On w każdym razie znał już tę sztuczkę. Chimek z góry zbudował sobie epidiaskop i kiedyś zaprosił go na oglądanie. Pokazywał wycięte z „Chłopskiej Drogi” przygody Bonifacego Krówki. Najlepsze było, jak się Bonifacy opalił przez durszlak. A przy okazji tamtego magicznego seansu kolega wytłumaczył, jak działa camera obscura. Światło wpadało przez dziurkę od klucza i na przeciwległej ścianie można było podziwiać odwrócony – z braku soczewki – obraz stołowego. – A, to takie obrazy! – wyszeptał odkrywczo Sidorenko. – O to chodziło. – Nie… – zaczął i nagle pomyślał, że właściwie to nie ma potrzeby wyprowadzania kolegi z błędu. Zamiast tego przyłożył palec do ust. Widzieli nogi mamy przesuwające się za stołem, który też sterczał do góry nogami. Mama się zatrzymała i widać było, jak rozgląda się po pokoju. Jeszcze chwila i wyszła bez słowa. Trwali w bezruchu. Pierwszy odezwał się Sidorenko: – To ten cwerg, twój wujek, co mieszkał w tym kredensie, też pewnie tak widział. I co? – Kolega nawiązał do niedokończonej opowieści, którą po drodze zdążył go uraczyć Adam.

– Złapali go w końcu, ci esesmani? – Zobacz! – Chłopiec przesunął palcem po cukrze. – Z tej strony zajeżdżają esesmani na motocyklach, a pan inżynier Marmon z drugiej strony, cichcem, hyc! przez okno, wskakuje na swój rower i pędzi do szopy. A Niemcy tylko jego fajkę zobaczyli na stole. Jeszcze dymiła. Teraz w palcach chłopca pojawił się szachowy pionek, przyjmując rolę inżyniera Marmona. – A szopa jest tutaj – uwierzysz? – na ślepym torze. A w środku stoi drezyna, którą zbudował razem z moim dziadkiem. Dojeżdża, podaje rower na drezynę i gazu, daje na koło! – Zaczekaj! – zaprotestował Wieor. – Komu podaje rower? – No wiesz, on w tej szopie przechowywał pewnego zbiega, którego Gestapo szukało po całym Sączu. Taki w długim, czarnym płaszczu i z długą, czarną brodą. – Czarodziej? – Babcia kiedyś mówiła, że w Sączu przed wojną była cała masa takich czarodziejów. – I co, obaj wsiedli na drezynę? – Jasne. Tamten miał już spakowaną walizę. Halt, halt! Polnisches Schwein! – drą się szwaby i – ta, ta, ta! – posyłają za nim serię. I ta waliza ich uratowała. Widział to Maligniak. A potem to już pędzili sztreką koło Czarnej Drogi, przez most i wpadli na stację. Wtedy zobaczyły ich tam różne folksdojcze. I dziadek też tam był, bo obstukiwał transport, który właśnie przybył ze Wschodu. Wagony pełne obrazów, rzeźb, a nawet fortepianów. I dlatego szwaby nie mogły strzelać. I wszyscy widzieli pana Marmona, jak gra Niemcom na nosie i pędzi w kierunku na Grybów. Jego drezyna miała specjalne żelazno-gumowe koła. I motor, który napędzał tylne śmigło. Od podmuchu telepały się wszystkie wajchy i chwiały semafory. Dziadkowi zwiało czapkę, a zawiadowcy wyrwało z ręki lizak. A szwabskim żołnierzom zwiało furażerki. – I co? Nie gonili go dalej? – Pewnie, że tak. Alarm na całej stacji. Dołączyła Grenzschutz Polizei na swojej pancernej drezynie, a jak pan Marmon wjechał na bocznicę koło Zawady, to myśleli, że już go mają. – No i co?! Gadaj! – A on specjalnie wjechał na ślepy tor. Chłopiec gwałtownym gestem przekreślił trasę narysowaną w cukrze. Tu rampa kresowa i tory się urwały. – Rampa kresowa? No i co? – I po panu Marmonie… ani śladu! Trzepnięta w odpowiednim momencie dłonią papierowa torebka wypluła biały obłoczek cukru pudru. – Obaj rozpłynęli się w powietrzu. I drezyna też! – A rower? – I rower. Tylko taka chmura unosiła się na końcu torów. I szlus! Babcia mówiła, że ta drezyna to była Zeitmaschine. – Co to znaczy?

– Maszyna czasu. I chłopiec już widział, że jego opowieść zrobiła wrażenie. – Adam, a to nie jakieś bery? – Moja babcia i dziadek nie kłamią. – Chłopiec oparł się wygodnie łokciem na zapasach cukru. Widział, że teraz kolega rozgląda się w mrokach przesyconych winnym kwasem z większym respektem. – Ty, a może ten twój wujek miał czapkę niewidkę? – zaangażował się w opowieść Sidorenko. – No bo gdzie by się podział? – Tego nie wie nikt. – I musiał mieć dwie czapki, no nie? – Będę o tym z dziadkiem rozmawiał. Na święta wielkanocne. Wtedy postanowił gościa przygwoździć do reszty. – Posłuchaj – zaczął – kiedy się tutaj siedzi po ciemku, to słychać taki stukot, jakby kół po szynach. Potem zaczynają dzwonić szybki, a potem filiżanki mamy. I czasem psuje się zegar mojego taty. Mówiąc to, widział, że w Sidorence wzbiera strach. Wreszcie tamten zaczął się wiercić niespokojnie, jak gdyby za moment miał mu grozić brak powietrza. – Wysiadamy – oznajmił raczej tonem prośby, a jego ręka szukająca na ślepo wsparcia powędrowała gdzieś w zakamarki nad głową chłopca. – Jerona! – krzyknął nagle, jakby się sparzył. Adam zdążył wciągnąć brzuch, by zrobić miejsce dla wytaczającego się z kredensu kolegi. Sidorenko leżał na podłodze i wymachiwał dłonią. – Tam była jakaś fajtkluba. Ostra. Skinął głową w kierunku kredensu i przyłożył palec do ust. Obaj oglądali draśnięty palec. Za naderwanym paznokciem drzemał lekko przesunięty półksiężyc brudu. – Nic się nie stało, Wieor. Możesz to odgryźć. Ja tak robię. – Mam dzisiaj pecha z tą ręką. Wiesz co? Już mnie tam do środka nie zapraszaj. Wolę mój byfyj. Sidorenko mrucząc i mlaszcząc z niezadowolenia, usiadł na piętach, a potem, grając ciężko rannego partyzanta, dowlókł się do bujaka i opadł na niego plecami. – O, to jest dopiero fajne. Takiego mebla nie mamy. Wieor kiwnął głową, wprawiając tym fotel w ruch, i zaczął znowu przyglądać się swojej dłoni. – Dobra – zmienił nagle temat i plasnął w poręcz zdrową ręką. – Nie bądź taki i pokaż kalejdoskop. Dzisiaj mogę ci jeszcze dodać… – myślał wpatrzony w sufit – …proporczyk Ruchu Chorzów. Taki fajny, z wyszywaną piłką i złotym szlaczkiem. Chłopiec zwlekał z odpowiedzią. Zaniepokoił go wzrok Wieora, który powędrował za jego spojrzeniem i wylądował bezbłędnie na prawej szufladzie kredensu.

– Słuchaj, Adam, oni znowu będą mistrzami. Jego głos uderzył w przymilny ton. – Jak bum-cyk-cyk! Słowo komsomolca. – Huknął się w pierś tak mocno, że rozchybotał fotel. – Skąd wiesz? – Mój stary gdzieś wydzwaniał w tej sprawie. – Podsłuchujesz?! – Ha, ha! A jakie mam sposoby! Gdyby nie fotel bujany, Wieor przewróciłby się z dumy. – Bierze się bańkę i do ściany. Kiedyś podsłuchałem siostrunię. – Bańkę na mleko? – Gupieloku! Taką do stawiania baniek przy zapaleniu płuc. Niech stracę. Dobra! – I zdecydował: – Chcesz, to dołożę ci jeszcze taką jedną. Też będziesz mógł podsłuchiwać. – E, tam. Moja mama ma takie bańki. Całe szczęście, że z przedpokoju odezwały się kroki. W uchylonych drzwiach pojawiła się głowa mamy i dłoń z filiżanką. – A ja myślałam, że już was nie ma. Posłała Wieorowi uśmiech i zwróciła się do syna: – Przeproś kolegę na chwilę. Skoczysz na górę do mamy Chimka i poprosisz o trochę soli. Powiedz jej, że oddam jutro. I nie zapomnij ładnie podziękować. Wieor jeszcze bardziej rozwalił się na bujaku, dając do zrozumienia, że chętnie poczeka. Wyglądało na to, że zajmie się swoim paznokciem. Wrócił z filiżanką soli i od razu pobiegł do kuchni. Mama już się niecierpliwiła i nerwowo wycierała dłonie w fartuch. – To ty tak hałasowałeś na schodach i trzaskałeś drzwiami? Powiedział, że sąsiadka długo nie otwierała. – No tak, zapomniałam, że ona niedosłyszy. – Jestem! – zawołał zdyszany, wpadając do stołowego i fantazyjnie hamując na papuciach. W pierwszej chwili pomyślał, że Sidorenko zrobił mu dowcip. Nigdzie go nie było, tylko pusty bujak, jakby bardziej przysunięty do kredensu, jeszcze się chybotał. Zajrzał do kredensu, pod stół i pod krzesła. Wieor zniknął! Wsadził głowę do gabinetu. Cisza. Ostrożnie przekroczył skórę i pochyliwszy się, skontrolował zakamarek pod fortepianem. Wrócił i poszedł sprawdzić w sypialni. Tuż koła pieca stała maszyna do szycia. Tego dnia mama wyczarowywała na niej coś nowego. Może zasłonę, a może szlafrok. Materiał w kwiatowe wzory spływał z pulpitu, mijał żeliwne koło i ażurowy napis Dürkopp i drugim końcem zwijał się na pedale jak kot do snu. Chłopiec zajrzał w mroczne rewiry pod swoją kanapą, a potem zapuścił żurawia za psychę z lustrem. Tutaj Wieora też

nie było. Zawrócił więc do stołowego z mocnym przekonaniem, że kiedy teraz wejdzie, zastanie kolegę huśtającego się na bujaku i pewnie wyciągającego rękę po jego kalejdoskop. Ale po Wieorze przepadł ślad. Nawet bujak przestał się poruszać. – Aha! – zakrzyknął triumfalnie i spojrzał w kierunku kanapy. Aby pod nią zajrzeć, przypadł rękami do dywanu. – Wyłaź, ubejoku! Podobało mu się to zawołanie, chociaż nie miał pojęcia, co to takiego. Pomyślał, że to pewnie coś jak sądecki „bejdok”. Ubejoki!, rzucił kiedyś w ślad za nim i za Wieorem jakiś rosły chachar i zaraz ukrył się za murem okalającym szkołę. – Wyłaź! – powtórzył, ale pod meblem napotkał milczącą pustkę. Jerona, co jest?, pomyślał i już miał zgłosić swoje niepokojące odkrycie mamie, gdy raptem, w przestrzeni klepek, między bujakiem a dywanem, dostrzegł coś białawego. Zbliżył się na czworakach, plaskając dłońmi o klepki nasączone pastą. Zagryzł górną wargę, bo tak mu było wygodniej skupić myśli. Plama nie plama, ni to ciecz, ni galaretka… A przecież musiała to być jakaś pozostałość po Sidorence. Ale… jaka? Zerknął na drzwi. Były zamknięte. Pochylił się i przysunął nos do znaleziska. Dziwne… Odsunął twarz, przysiadł na piętach i skonstatował: Ani kupa, ani siki, ani rzygi. Coś zamigotało za jego plecami, na ułamek sekundy oświetlając drzwi do gabinetu i kanapę. Rzucił spojrzenie na kredens. Mebel stał, jak stał. I tylko szyby na górnym segmencie zdawały się pulsować jakimś delikatnym światłem, które teraz bardziej zdradzało ich miętową zieleń. A jednak coś musiało się tutaj wydarzyć, bo krasnal solniczka i sowa pieprzniczka zdawały się zerkać w tę samą stronę. Chłopiec rzucił się w kierunku prawej szuflady. Była niedomknięta. Jak to możliwe, że ołowiany marynarz sam wydobył się z pudełka po czekoladkach? – Jerona! Ktoś ukradł kalejdoskop! Straszne myśli zawirowały chłopcu w głowie. Za tą podłą zdradą stał nie kto inny, ale jego najlepszy kolega! Tak, to Wieor Sidorenko okazał się… wrogiem. I to klasowym! Czyż to nie przed takimi wrogami przestrzegały gazety, filmy, audycje radiowe, a nawet ojciec? Kiedy zasypiając, rzucał się niespokojnie na kanapie, a sprężyny intonowały chóralny jęk, przed oczami jego wyobraźni pojawił się srebrzyście migoczący kinowy ekran. Ktoś na nim z trybuny gromił wypaczenia marszałka Tity, a zaraz potem ogłaszał całemu światu pracującemu, że towarzysz Wieor Sidorenko, poplecznik i szpieg titowski, dokonał sabotażu na terenie bratniego kraju, Polski Ludowej. Tak! Dopuścił się prawicowego odchylenia szuflady!

Rozdział 7

Feralny czas 5 marca 1953 Zelówki

stukały pusto w zimnym ołowianym poranku. Biegł do szkoły i myślał tylko o jednym. O zdemaskowaniu wroga klasowego Wieora Sidorenki. Znalazł się już w środku parku, gdy od strony alei dobiegły go tony melodii. Była powolna, wręcz rozlazła i bardzo smutna. Najpierw, za murkiem, zobaczył chwiejące się do rytmu czerwone kity, a potem wyłoniły się czarne górnicze czapy muzyków orkiestry. Bęben, waltornie i czynele siały niepokój wśród zmarzniętych ptaków w gałęziach kasztanowców. Chłopiec pomyślał, że ta dygocząca na mrozie orkiestra to pewnie czoło konduktu pogrzebowego, który lada chwila wyłoni się w całej swej przygnębiającej okazałości. Co jakiś czas zdarzały się wypadki w kopalniach. Chyba nawet częściej niż wypadki na przetokach i górce rozrządowej stacji w Nowym Sączu. Wlazł na oszronioną ławkę, skąd lepiej było widać orkiestrę. I nagle wyobraził sobie coś innego – Wieora Sidorenkę leżącego na olbrzymiej armatniej lawecie. Wieor, a właściwie tylko sama głowa, która spoczywała w otwartej trumnie, otoczona tornistrem, workiem na papucie, śniadaniówką i liczydłem. Za trumną kroczyli rodzice, a wicedyrektorka, pani Krasnodarska, niosła w wyciągniętych rękach poduszeczkę, którą na robotach ręcznych, lepiej lub gorzej, wyszył był sam nieboszczyk. Na poduszeczce leżała otwarta preperatka ucznia, świadcząca o jego szkolnych dokonaniach. Obok postępowała siostra Wieora, Stalena, z czerwoną poduszką, na której tkwiło coś małego jak ziarnko ryżu. To był ząb. No tak, pewnie myślała, że to ząb jej głupiego brata! A to przecież nieprawda! Bo obok niej kroczył jednoręki dyrektor szkoły i w swojej jedynej dłoni trzymał… zgruchotany kalejdoskop! Drugim, pustym rękawem bluzy ocierał łzę. A więc mogło być tak, że Wieora za karę pożarła skóra z gabinetu! Na taką myśl przeniknął go lodowaty dreszcz. Aby otrząsnąć się z tej wizji, zeskoczył z ławki i zaczął biec. Minął bunkier i opuścił park. Na skrzyżowaniu alejek musiał się zatrzymać. Ciężki konny platon na gumowych oponach stał u wylotu ulicy Białomiejskiej. Zaprzęgnięte do niego dwa masywne konie wyrzucały z chrap strumienie pary. Na platformie piętrzyła się kupa węgla pokryta szronem. Woźnica zatopiony w czarnej kapocie przypominał skulonego gawrona. Trwał tak na koźle bez ruchu ze wzniesionym batem, jakby czekając, aż ostre dźwięki czyneli stępią się w mroźnym poranku. Chłopcu śpieszno było do klasy, myślał teraz o tym, czy pod ławką Wieora znajdzie kalejdoskop. Postanowił, że obiegnie konie, i nie namyślając się dłużej, przeciął jezdnię po skosie. O tej porze z rzadka jeździły tędy samochody, więc kiedy nagle usłyszał głośne trąbienie – nie uwierzył i tylko przyśpieszył. Trąbienie było właściwie czymś w rodzaju beczenia i przypomniało

mu wynędzniałą kozę, którą rok temu przywlokła na podwórko stara kobieta. Można było od niej kupić kozie mleko. W tym samym momencie, kiedy się obejrzał – poślizgnął się. Został mu w oczach widok maski czarnego citroena, hamującego na oblodzonej nawierzchni. Upadł, a potem poczuł uderzenie o spód tornistra. Zderzak samochodu pchał go teraz po śliskim bruku, na ukos, w kierunku krawężnika. Czuł, że jego nogi wloką się między przednimi, choć nieobracającymi się kołami samochodu. – Mamo! – zdążył wyrzucić z siebie okrzyk zmieszany z gorącym oddechem. I wtedy kamienny krawężnik przestał się przybliżać. Poczuł na policzku chłód kraty kanału, a za chwilę lodowe szpilki na czole, i coś ciepłego rozlało mu się po włosach. W studni kanału majaczyła połyskliwa czarna rtęć. Widział nie widział jakieś falujące na niej rogate cienie i nagle wydało mu się, że przeciska się głową, jakby przez rękaw tweedowego płaszcza ojca, tam gdzie na końcu czeka na niego świecący złotawo ognik. Ognik zapraszał, a po chwili wydało się chłopcu, że to coś rusza mu na spotkanie. A jednak cofnął głowę. Usłyszał trzask drzwi samochodu i chrzęst zbliżających sie kroków. Poznał męski głos. – Job twoju mat’! To musiał być głos majora Sidorenki. Za chwilę słychać było, jak mówi, że tak mu się wydaje… że to chyba kolega jego syna. Poczuł, jak policzek traci kontakt z zimnym metalem, i jakaś siła gwałtownie go unosi. – Dawaj go tutaj! – usłyszał ten sam głos. To było nawet przyjemne. Poczuł, że waży teraz tyle co bańka mydlana, którą podmuch oderwał od słomki. I stało się. Świat, który zostawał w dole, zakrzywiał się coraz bardziej, jakby widziany przez szklaną kulę. Teraz wisiał wysoko nad koronami drzew. Jeszcze wyżej niż dach domu Leona, tego z klasy Milki. Zmarznięte gawrony śledziły jego wyczyn kropami zadziwionych źrenic. Może widziały w nim piórko zdmuchnięte z gniazda? On nie był od nich gorszy, bo miał teraz przed oczami cały park i jeszcze więcej: aleję aż po Czarci Dół i sąsiednie ulice wytyczone dachami kamienic, z których jedna – o, tamta! – skrywała mieszkanie Milki. Pomyślał, że pewnie w tej chwili dziewczynka kończy śniadanie – pokruszony rogalik w posłodzonym mleku. Dalej, za jej domem, zobaczył wijącą się rzeczkę, a wzdłuż niej rząd familoków i ich skostniałe dymy w pochyleniu nad podwórkowymi klopsztangami. Na chwilę zatrzymał wzrok na budynku szkoły, która z góry nie wydawała się taka groźna. Tak, chyba już dzisiaj do niej nie zdąży… przynajmniej nie przed pierwszym dzwonkiem. I wtedy zobaczył Wieora. Tamten biegł, a właściwie pędził jak mały śmigłowiec napędzany wirującym nad jego głową workiem. I chłopiec dałby sobie uciąć głowę, że koleżka wybrał okrężną drogę, żeby szpiegować Milkę. W tym samym momencie, w sąsiedniej przecznicy pojawiła się mała figurka z rozwianą chustą. Z góry wyglądała jak mrówka uniesiona na tylnych nogach. To była Kościeja Nieśmiertelna, która długimi krokami posuwała się w kierunku szkoły. I widział, że jeszcze chwila, a spotkają się – ona i Sidorenko – na zakręcie. Jeszcze siebie nie widzą… Spróbował do niego pomachać. Ale Wieor nie patrzył w górę. A gdyby nawet, to pewnie nie zwróciłby uwagi na mydlaną bańkę albo ptasie piórko. Kątem oka zanotował ruch. Po prawej stadko gołębi oblatywało iglicę kościoła przygiętą przez

piaskowy wicher. W pierwszej chwili pomyślał, że ptaki spłoszył pies z kłapciatymi uszami, który pojawił się u wejścia do parku. Ale zaraz rozpoznał Tuberoka w czapie ze sterczącymi nausznikami. Tylko co mógł robić plantowy w zimowym parku? Może szedł policzyć betonowe figury szachów? Tuberok zatrzymał się przy swojej chatce ukrytej w ośnieżonych krzakach i zrzucił z pleców worek. W tym momencie wydarzyło się coś dziwnego. Na białej polanie w środku parku pojawił się prostokąt. Zupełnie, jakby niewidzialna ręka wyrysowała go patykiem. Otworzyły się drzwi, a raczej klapa skrywająca podziemną piwnicę. Ze środka buchnęło silne światło przypominające błysk magnezji w zakładzie fotograficznym firmy Holas. Wrzask zaniepokojonych ptaków strząsnął śnieg z koron drzew i w tej samej chwili obok chłopca coś przeleciało ze świstem. Nie wiadomo jak i skąd obok dziury w ziemi pojawił się mężczyzna. Zapewne trzymał w ręce lornetę wojskową, bo przyłożywszy instrument do oczu, zaczął badać park. Coś tknęło plantowego, bo odwrócił się od worka i zaczął nasłuchiwać, wpatrując się w środek parku. Najwyraźniej przeszkadzały mu drzewa i dlatego ruszył przed siebie, kiwając przy tym nausznikami. Jeszcze chwila, a Tuberok zaskoczy człowieka z lornetą, pomyślał i przypomniał sobie o Wieorze. Spojrzał w kierunku alei. Wieor pierwszy zobaczył Kościeję. Widać było, jak sprytnie się odwrócił, kucnął i udawał, że wiąże sznurówkę. Jasne! Moje sposoby! – stwierdził chłopiec z zadowoleniem. W parku Tuberok minął betonowe szachy i buchając gniewnie parą odechu, zbliżał się ku polanie. W pierwszej chwili Adam zapragnął ostrzec człowieka z lornetą. Zdał sobie jednak sprawę, że z tej odległości nic nie wskóra. W chwili gdy plantowy wkraczał na polanę, nieznany mężczyzna zatrzymał na nim lornetę. Tuberok się zgarbił i zamarł jak przyczajony kot. I chyba patrzyli na siebie przez krótką chwilę. Nagle pojawiło się zielone światło i błyskawicznie dotarło do Tuberoka. Niewidzialny podmuch wzniecił śnieżny wir, pchnął plantowego, uniósł go w powietrze, zakręcił nim i cisnął aż na środek ośnieżonej szachownicy. Potrącona figura wieży zachwiała się, gubiąc śnieżny czub. Światło zgasło, człowiek z lornetą wskoczył do dziury w ziemi i po chwili na polanie nie było nawet śladu tajemniczego prostokąta. Nieco dalej, na szachownicy grzebał się niezdarnie Tuberok, przebierając nogami jak przewrócony na grzbiet chrabąszcz. Chłopiec spojrzał teraz w dół i jego uwagę przyciągnęli trzej mężczyźni w prochowcach, gestykulujący nad kratą kanału. W tym momencie z milicyjnej cytryny za ich plecami wyskoczył jakiś człowiek w burozielonej kufajce. Spod rozwichrzonych włosów ukazała się czarna opaska przesłaniająca jedno oko. Mężczyzna przez moment oceniał sytuację. Dostrzegłszy platon plantowego, popędził w kierunku skrzyżowania. Zanim wóz ruszył, dobiegł i ściągnął z kozła woźnicę. Sam zajął jego miejsce i zdobytym batem zmusił konie do jazdy. Krzyk woźnicy zwrócił uwagę majora Sidorenki. Ciężki wóz podskoczył na krawężniku i bokiem zawadził o latarnię. – Job twoju mat’! – dobiegł wrzask majora. – Jak go związaliście?! Duraki! Platon konny oddalał się aleją, znacząc drogę gubionym węglem. W tym momencie latarnia jak podcięty kwiat zwaliła się prosto na grzbiet leżącego woźnicy. Mężczyźni rozbiegli się po skrzyżowaniu. Jeden z nich wskoczył za kierownicę samochodu i bez skutku próbował uruchomić silnik. Gęsty dym, może para z końskich nozdrzy, a może chmura, z wielką szybkością dotarła do chłopca i przesłoniła mu cały widok. Poczuł w nozdrzach słodki zapach. Teraz się wystraszył, że jest sam,

wysoko w przestworzu, że jeszcze chwila, a zacznie go dusić lęk wysokości, że wzbije się jeszcze wyżej i będzie się oddalał, stanowczo za daleko, aż na koniec świata, a nawet za granicę… – Ma odcięte nogi! – To chyba był ten sam głos, majora Sidorenki. – Ależ tu krwi! – On umiera. Głos z trudem wypowiedział to zdanie. Słychać było, jak ojciec ciężko opada na fotel. I to jego westchnienie. A może fotela? Albo równocześnie: mamy, ojca i mebla. I chyba nawet nie zdjął płaszcza. Zaszeleściła tylko płachta gazety. – To niewypowiedziana tragedia. – Ojcowski głos drżał rzadko słyszanym przejęciem. – Pomyśl, co będzie, kiedy go zabraknie? Co będzie z nami? – Myślisz, że świat się zawali? Słowa mamy zaskoczyły Adama i nakazały mu słuchać uważniej. – To tak, jakby zgasło słońce. – Jesteś pewny, że umiera? – zapytała mama, a przy tym, dziwne, wcale, ale to wcale nie kwapiła się, by podejść. – Miałem już takie sygnały od majora Sidorenki i Staszka, ale nie chciałem wierzyć. A potem doszły wieści z góry. A teraz to. No cóż, nadeszła czarna godzina. Przy tym ręka ojca plasnęła w papier. – Wyobraź sobie ten świat bez rąk sternika na kole sterowym dziejów. Bez jego geniuszu i wytycznych. Co ze światową rewolucją? Już widzę, jak wrogowie ze zdradzieckim Titą na czele zacierają ręce. Ostatnie słowa ojca zastanowiły chłopca. Nie, to jednak nie o nim była mowa. Bo jeśli chodzi o wrogów… to przyszedł mu na myśl ten bebok – ta suka Bebi, a zaraz potem wróg klasowy Wieor. Lekko poruszył rękami, potem nogami i stwierdził, że jest raczej cały i chyba jednak nie umarł. Na dowód tego poczuł ciepłą dłoń mamy. Ostrożnie odgarniała mu włosy nad czołem. Domyślił się, że ma na głowie bandaż. – Najedliśmy się strachu przez ciebie. O mało nie osiwiałam. Doktor Norbert powiedział… – Mama nie dokończyła. Jej głos utknął nagle. Zupełnie jakby naśladowała raptowne zakończenie hejnału transmitowanego przez radio z Krakowa. Spróbował językiem zwilżyć spieczone wargi. Przejeżdżając po zębach, natknął się na dziwny ubytek. Dwa przednie górne zęby były krótsze. To dawało do myślenia. Na jego spuchniętej dolnej wardze wylądowała wilgotna szmatka. – Prawda, że słyszysz, co tatuś i mamusia do ciebie mówią? Za długo już tak leżysz… Plaśnięcie dłonią w gazetę oddaliło głos mamy. – Pomyśleć, że to robota szajki lekarskiej – mówił ojciec. – Oj, ci medycy! Że też wielki Stalin obdarzył ich zaufaniem. A przecież kiedy kończył się Włodzimierz Iljicz Lenin, towarzysz Stalin osobiście nadzorował lekarzy, żeby nie popełnili błędu w swej sztuce. Towarzysz Beria powinien

bardziej ich pilnować. Ciekaw będę opinii doktora Norberta. – Jest biały jak prześcieradło. – To był głos mamy. – Zenon, potrzymaj mu głowę, może się dziecko napije. Wydało mu się, że teraz nachyla się nad nim ta sama postać z fornirowego seansu, na który zaprosił go niedawno kredens. – Pij, proszę. Zamoczył posłusznie usta. – Jeszcze trochę – usłyszał zachętę. – Tajemnica kryje się na dnie. – To był głos tej postaci. – Czy już widzisz? Pił łapczywie do dna, a potem przyjrzał się naczyniu. Całe składało się z zastygłych karminowobrązowych smug. Tylko jego dno zdawało się ciągle falować, ukazując jakieś figury. Gwiazda rozpływała się w okrąg, okrąg wypełniał się spiralą, i znowu gwiazda, okrąg i spirala… – Wystarczy – powiedziała mama. I głos ojca: – Doktor Norbert powiedział, że po tym zastrzyku smark przyjdzie do siebie. Zamknął oczy i poczuł, że dokądś płynie. To było przyjemne. – Zenon, słyszałeś, co on powiedział? „Tajemnica kryje się na dnie”. To brzmiało tak, jakby wrócił z bardzo daleka. – A co? Otworzył oczy? Teraz nad chłopcem pochylała się rozpromieniona twarz mamy. Rozpoznał, że leży w gabinecie ojca. Rozejrzał się. Zobaczył za jej głową obrazek z Leninem i Stalinem. Ręka mamy badała mu czoło. – Coś ty nie wyprawiał! Majaczyłeś jak w malignie. O jakimś kole i coś palcem rysowałeś w powietrzu. Jakby literkę T. I mówiłeś: „Tam!” albo: „Tapczan”? Zrozumieliśmy, że może chcesz leżeć w gabinecie. No to tata cię przeniósł. Mama machnęła dłonią w kierunku opartego o fortepian ojca. – Myślę, że Adaś mógłby się napić rosołku. Przyniesiesz? Pociągnął ostrożnie nosem. – Mamo? Czy był tu Wieor? – Co ci przyszło do głowy? A widząc, że nadal sprawdza zapachy, powiedziała: – Rozumiem. Ty chyba poczułeś spirytus. Natarłam cię moją bursztynówką z kredensu. A teraz śpij. Musisz odpoczywać.

Kiedy znowu się obudził, zapadał zmierzch. Do domu wkroczył ojciec. W ciszy odwieszał kapelusz. Wydawało się, że czeka, aż jego milczenie samo przeniknie wszystkie pomieszczenia i powróci do przedpokoju zamienione w ciężką, grobową ciszę. Jakoś się nie śpieszył, by spojrzeć na syna, który podtrzymywany przez mamę forsował właśnie próg gabinetu. Pierwszej przechadzce chłopca po mieszkaniu towarzyszył jej pełen zachęty uśmiech. Uśmiech ten zgasł natychmiast, napotkawszy pobladłą twarz przybyłego. Chłopiec jeszcze nigdy nie widział ojca tak posępnego. Nie ulegało wątpliwości: w czerń źrenic rodzica wlała się teraz czerń czarnej godziny. Kiedy odstawiał swoją teczkę, spod pachy jego tweedowego płaszcza zaczęły, jeden po drugim, wyfruwać olbrzymie nietoperze – czarne gazety. Ich strony prześcigały się w ilości użytej najciemniejszej farby drukarskiej. Wreszcie ojciec ruszył ku nim. Jedną ręką zagarnął ku sobie żonę, a drugą trafił w stłuczony policzek syna. Chłopiec chciał krzyknąć z bólu, bo pod bandażem zapiekły naderwane uszy, ale ciężka dłoń przycisnęła mu nos i usta do płaszcza pachnącego skórzanym obiciem samochodu, papierosami i przedwiosenną wilgocią. – Nie płacz – zdążyła szepnąć do syna mama. – Stało się – zakomunikował ojciec. – Przestało bić serce wielkiego Stalina! Potrząsnął obwiązaną głową syna. – Niech popłacze. Łzy sieroty. Dzisiaj cały postępowy świat płacze. Płaczą mieszkańcy miast i wsi, od Łaby po Kamczatkę, płacze z nami cały naród chiński, płacze z nami francuska postępowa inteligencja. W te słowa wmieszał się terkot telefonu. Ojciec spokojnym krokiem, zachowując powagę chwili, jakby szedł za trumną, oddalił się do gabinetu. Teraz mama przygarnęła chłopca do siebie i wyczekiwali na przebieg rozmowy. A była ważna. Po głosie ojca domyślili się, że po drugiej stronie zgłosił się pułkownik Buhaj. – Rozumiem, rozumiem towarzyszu pułkowniku. – W obliczu nieszczęścia ojciec zwracał się do znajomego pułkownika oficjalnie. – Powiadacie, proponują „Stalinogród”? Koncepcja… ze wszech miar słuszna… Kogo? A, tak, oczywiście, znam posła Gustawa. Zapadła dłuższa cisza. Zapewne pułkownik wyłuszczał jakąś sprawę. Chłopiec poczuł, że dłonie mamy zacisnęły się mocno na jego ramionach. Najwyraźniej zamieniała się w słuch. – Zaczekaj – szepnęła, kiedy chciał się wyswobodzić. – I nie szuraj akurat teraz papuciami. Cicho sza! – Nie będzie problemu, Staszku. Rozumiem, że pan poseł jest nieprzekonany, bo pewnie w szoku. Jak zresztą wszyscy. Ale zostaw to mnie. Pozwól, że ja naświetlę mu tę sprawę. Oczywiście delikatnie. No właśnie, wiesz, że potrafię. Pogadamy sobie jak poeta z poetą. Powiem tak: wielki pisarz, poseł ziemi śląskiej… Wiodącej partii się nie odmawia, a… i człowiek – gigant do upamiętnienia. Towarzysz Stalin wiele dobrego zrobił dla regionu… Co? No… myślał serdecznie. Oczywiście, Staszku, będziesz miał meldunek. I proszę w ten smutny dzień przekazać moje ukłony pani domu. Trzymajmy się, towarzyszu.

Rozdział 8

Międzynarodowy Dzień Kobiet Ojciec siedział w gabinecie przy radiu i przeskakiwał różne stacje. Szły pieśni masowe i smutne marsze. Mama w sypialni wkładała do flakonu trzy wątłe goździki. Tego roku Międzynarodowy Dzień Kobiet wypadł w niedzielę. – Nie wiem, czy tata miał dobry pomysł, żeby opasywać goździki czarną wstążką. Powiedziała to do chłopca, który leżał na swojej starej kanapie. – Chyba mu to powiem – zdecydowała i poszła do gabinetu. Po chwili słychać było, jak mama pośpiesznie wraca. W ślad za nią leciał podniesiony głos ojca. – O jakim ty wyczuciu mówisz?! To oczywiste, że ta śmierć kładzie się cieniem nawet na Dniu Kobiet. Przyznasz chyba, że nie czas na wesołości. A ze wstążką to ja wiem, co zrobię. Oj, kobity, kobity… Jeszcze tego samego dnia czarna wstążka przeskoczyła z kwiatków na róg wiszącego nad tapczanem obrazka. – Nie będzie już naszego miasta – powiedziała mama, gdy niedziela dogorywała w zmierzchu. A wypowiedziała te słowa, stojąc przy oknie, za którym – chłopiec widział to wyraźnie – nad dachami domów narastało coś, co wyglądało jak góra, a właściwie, jakby zmrużyć oczy, była to ogromna… podeszwa. Zamarł z przerażenia. A potem zaszył się na chwilę w stołowym i w cieniu kredensu, na wszelki wypadek, stuknął się w czoło i dwa razy w pierś, kończąc to magicznym słówkiem „amen”. Tak często robiła babcia, a czasem dziadek. Był przekonany, że ogromny but lada moment rozdepcze miasto i cały dom razem z nim. A więc koniec świata musiał być podobny do tupnięcia olbrzyma. Miał przed oczami karykaturę z radzieckiego pisma satyrycznego, na którym robotnik olbrzymim butem rozdeptuje karalucha – kapitalistę. Jakby na potwierdzenie zadźwięczały szyby w oknie, a potem filiżanki w kredensie. Zarzegotały nawet szachy w pudle. Nadchodziło tąpnięcie. Rzeczywiście miasto zniknęło, a nawet, jak się potem dowiedział, zniknęło całe województwo. A wszystko tej właśnie nocy z ósmego na dziewiątego marca. Zniknęła też jedna z kopalń, ta, z której przyszedł ostatni wstrząs. Nie mógł tego wszystkiego zrozumieć, bo przecież zbudził go następnego dnia rano ten sam ból w uszach i w palcu, na tej samej kanapie, w sypialni z widokiem na to samo skrzyżowanie, a krasnal solniczka w uchylonych drzwiach do stołowego z tym samym uśmiechem spoglądał trochę na niego, a trochę ponad czasem. – Teraz mieszkamy w Stalinogrodzie – usłyszał od mamy przy śniadaniu. – Dekret wszedł w życie. – Gdzie?! – Nie mógł uwierzyć swoim naderwanym uszom.

– Tata przekonał posła Gustawa. I zaraz westchnęła ciężko prosto do garnka trzymanego w rękach. Jakby bojąc się, żeby westchnienie nie wymknęło jej się z naczynia, z brzękiem nałożyła na nie pokrywkę. Dziewiątego marca czarna godzina pochłonęła miasto. W mieszkaniu pociemniało, a najbardziej tutaj, w stołowym, dokąd sam – bohatersko, jak to określiła mama – zaszedł w piżamie, żeby ostrożnie pohuśtać się na bujaku przed śniadaniem. Nawet połysk na kredensie zmatowiał. Fornirowe maszkary jeszcze bardziej skrzywiły swoje podkrążone oczodoły. Sowa pieprzniczka mocniej wytrzeszczyła szklane gały, a jej źrenice – czarne ziarenka – zadrgały niespokojnie wpatrzone w okno, za którym narastało wycie syren. Chłopiec porzucił bujak i pośpieszył do mamy. Nieokreślony strach dostrzeżony w oczach matki sprawiał większy ból niż potłuczona głowa. Przygarnęła go do siebie i oboje ostrożnie podeszli do okna. Odniósł wrażenie, że na zewnątrz zastygło wszelkie życie. Poczuł mrówki strachu między dłonią mamy i ramieniem. A jeżeli to przez tę głupią frelkę Wandę? Jeżeli nadepnęła akurat na tę jedną najważniejszą krechę między płytami chodnika i teraz cały świat się zatrzymał? Na skrzyżowaniu i sąsiednich ulicach pojazdy trwały w bezruchu. Nie było ich dużo. Dorożka z wychudłym koniem, maleńki jak zabawka Fiat Topolino, pomalowany w kolory kamuflażowe motocykl Zündapp z przyczepą, obok której stali nieruchomo żołnierze i wielka ciężarówka Sudebaker. Do wycia fabrycznych i kopalnianych syren dołączyły kozie klaksony pojazdów i z daleka ochryple łkające gwizdy parowozów. Za chwilę, zupełnie niespodziewanie, od strony parku nadleciało niezborne, choć dźwięczne i wreszcie zaciekłe glęgolenie. To musiały być dzwony kościoła. – Koniec świata. – Adam usłyszał słowa matki i poczuł, jak mocniej przyciska jego głowę do swojego fartucha pachnącego nieświeżym tłuszczem. Poczuł ucisk w gardle. Pomyślał, że oto nadeszło coś jeszcze straszniejszego niż wojna. Pociągnął nosem i w oku zakręciła mu się łza. – Zanieczyściłeś powietrze – powiedziała mama, nie odrywając oczu od ulicznej scenki. – Nieprawda – zaprzeczył i nawet gotów był z tymi słowami wstąpić na próg końca świata. Za oknem jednak pojaśniało, a klaksony, gwizdki i syreny zaczęły, każdy na swój sposób, obumierać. Jeszcze tylko jakiś czas rzęził dzwon, ale tak jakby i on ochrypł i stracił brzmienie. Na skrzyżowaniu pozostał czerwony fiacik, w którym chyba wyczerpał się akumulator. Kiedy się obudził, na jego czole spoczywała ciepła dłoń mamy. Pokój tonął w wieczornym mroku i słychać było, jak w piecu płomienie pałaszowały drewno. – Przychodzisz do siebie – powiedziała mama, zaglądając mu w oczy. – Wiesz, że zemdlałeś? Naprawdę się tak przejąłeś? Teraz myślę, że za wcześnie wstałeś po tym strasznym wypadku. Zadzwoniłam zaraz do doktora Drupaczyckiego. Powiedział, żebyś został jutro w domu. Zalecił dużo snu. Coś ciepłego i włochatego przesuwało mu się po ustach. Zaniepokojony otworzył oczy. Uderzyło

go światło dnia. To, co w pierwszym odruchu wydało mu się paskudnym owadem, okazało się chusteczką w dłoniach mamy. – Spokojnie. Miałeś rano takie spierzchnięte wargi. – Mama z uśmiechem pochylała się nad nim. – Długo spałeś. Ale przez sen już nie wołasz. To dobrze. A wiesz, tata przyniósł ci coś fajnego. Chcesz zobaczyć? Nie czekając, aż skinie głową, wyciągnęła zza siebie sporą blaszaną szpulę. Chłopiec poczuł zapach taśmy filmowej i natychmiast się ożywił. Wszystko, co łączyło się z filmem, elektryzowało jego wyobraźnię jak kawałek bursztynu stroszący swoją bliskością skrawki papieru. – A widzisz, tata wiedział, czym cię ucieszyć. I mama już podkładała mu pod plecy poduszki, żeby mógł się wygodnie oprzeć. – Taśma z kroniką filmową. Tata dostał to od kierownika kina. Podobno jest tam o iguanach z wysp Galapagos. Takie niesamowite jaszczury. Pobaw się, a ja biegnę do kuchni odstawić ziemniaki. Szpula trzymana w rękach wyglądała jak kierownica wojskowego samochodu. Pomyślał, że fajnie by było mieć do tego projektor. Mógłby wtedy zamienić tysiące nieruchomych obrazków w wodospad życia. Ciekawość narastała. Był pewny, że gdzieś na taśmie odnajdzie przejeżdżające samochody, traktory albo kombajny. I tę iguanę. Sięgnął po ołówek, który mama zostawiła na krześle obok kanapy. Postanowił, że będzie odwijał taśmę ze szpuli, ale tak ostrożnie, by nie ześlizgnęła się z ołówka. Rozpoznał widzianą w kinie czołówkę z napisem „Polska Kronika Filmowa”. Przewijając kadr za kadrem, przypominał sobie towarzyszący jej sygnał muzyczny. Po dłuższej chwili kadry czołówki ustąpiły miejsca nieruchomym napisom. Spodziewał się tego. Powiało nudą, więc spróbował przewijać szybciej, byle do ciekawszego miejsca. Wreszcie pojawił się tytuł „Pochód pierwszomajowy”. Wytężając wzrok, rozpoznał na tle jasnego sufitu znajomą postać z wąsikiem. Był to Bierut. W pierwszej chwili wydawało mu się, że otaczają go białe trzepoczące gołębie, lecz były to jedynie klaszczące dłonie. Stał na trybunie w towarzystwie marszałka Rokossowskiego, którego chłopiec rozpoznał po szerokiej klatce piersiowej i po orderach. Po chwili zajarzyła łysina Cyrankiewicza. Były to osoby, o których ojciec wypowiadał się zawsze ze czcią. Następna sekwencja rozpoczynała się powolną panoramą po szpalerach młodzieży stojącej wzdłuż trasy pochodu. Harcerze i uczniowie zaopatrzeni we flagi i proporczyki niecierpliwie wypatrywali nadejścia czoła pochodu. Na ołówku narósł już niemały krążek lepiej lub gorzej nawiniętej taśmy. W pokoju rozgościł się na dobre kwaskowaty zapach filmowej emulsji. Ostry dzwonek u drzwi spłoszył mu palce. Próbując ratować zsuwającą się po ołówku taśmę, zapomniał o metalowej szpuli. Potoczyła się ku krawędzi kanapy, przeskoczyła na krzesło i potrąciwszy nowy termometr mamy, spadła na podłogę. Teraz chłopiec mógł tylko bezradnie nasłuchiwać, jak turkocząc po nierównych klepkach, przemierza sypialnię, skacze przez próg do stołowego i tam zapewne okrąża stół, owijając taśmą stołowe nogi. Nie był pewny, czy szpula nie dotarła aż do gabinetu. W rękach międlił sałatę z taśmy, która zsunęła się z ołówka.

Nie opuszczając kanapy, spróbował wystawić głowę do przedpokoju. Widział, jak mama wyciera dłonie w fartuch i przybiera miły wyraz twarzy. Z prostokąta światła wtoczył się korpulentny człowieczek, a towarzyszący mu przeciąg wypełnił mieszkanie szpitalną wonią. To był zaprzyjaźniony z rodziną doktor Norbert Drupaczycki – neurochirurg ze szpitala wojewódzkiego. Złożył na dłoni gospodyni głośny pocałunek i już szeleścił pakunkiem, który wydobył z pękatego lekarskiego kuferka. – Tak jak było umówione: móżdżek. Odstawił zawiniątko na komodę pod prądomierzem. – Mogę zapewnić, że świeży. Wcisnął szalik do rękawa płaszcza i wspinając się na palcach, zawiesił go na wieszaku. Ponownie skłonił się, zatarł dłonie, odchrząknął i gotowy do wizyty sięgnął po kuferek. – Jak tam kawaler? – zapytał, postępując za panią domu w kierunku kuchni. – Jakby lepiej, panie doktorze. Jesteśmy bardzo wdzięczni za pomoc. – Ach, droga pani, pani mąż tyle dobrego dla nas uczynił… Ale, ale, dla pani też mam ten lek. Szwajcarski! Jeszcze oficjalnie niedostępny na rynku. Kroki umilkły i słychać było szelest ceraty na kuchennym stole oraz szperanie w kuferku. A potem ściszone głosy. – I już nie woła przez sen, tak? – Nie, panie doktorze, ale niepokoi mnie jego głowa. Czasami Adaś sprawia wrażenie, jakby był nieobecny… Jego wzrok… patrzy gdzieś tak daleko… przez człowieka. To dość irytuje męża. A co pan radzi ze szkołą? – Proszę się nie niepokoić. To był spory wstrząs, więc ma się rozumieć chłopak najadł się strachu. Może – a jakże – mieć zawroty, a i lekki światłowstręt. Wymiotuje? Nie? No, widzi pani. Można pomyśleć o ciemnych okularach… A ze szkołą? – powtórzył pytanie. – Może tak… od środy? – Mąż nalega. Pan doktor wie, jaki jest czuły na postępy syna w nauce. – To oczywiste, droga pani, znając erudycję pani męża i jego szerokie horyzonty myślowe… – Może dać mu zastrzyk? Takie pytanie i to w dodatku wypowiedziane przez mamę zabolało. Chłopiec się wycofał i zaczął zagrzebywać pod kołdrę. – Na początek obejrzymy mu język – zapowiedział gość, przestępując próg sypialni. Słychać było, jak trzeszczy mu pod nogami taśma filmowa.

Rozdział 9

Dywersant Stalinogród Zanim wyszedł

z bramy, zatrzymał się i spróbował jeszcze głębiej naciągnąć na obandażowaną głowę czapkę z daszkiem. Sprawdził swoje odbicie w szybie. Wyglądał nieszczególnie, wręcz głupio. Powlókł się do szkoły z miną, jakby do buta dostał mu się kamyk. Przed budynkiem komendy milicji zobaczył stojącego na drabinie żołnierza, który przytwierdzał przy bramie wjazdowej nową czerwoną tablicę. Chłopiec przyjrzał się jej i odkrył, że urząd, w którym dotychczas pracował pułkownik Buhaj, już nie jest w Katowicach, ale w Stalinogrodzie! W tym momencie wydało mu się, że dotknęła go jakaś niepewność, choć nie aż taka, by trzeba było szukać oparcia na sąsiednim płocie. Zakłopotany powlókł się dalej i zanim dotarł do rogu najbliższej ulicy, zadał sobie pytanie, czy kiedy wyjrzy dalej, to zastanie tam ten sam widok i tę samą znaną mu drogę? Ale uliczny krajobraz, zarówno w jedną jak i w drugą stronę, nie uległ zmianie. Przemysłowe znajome fetory (również z pobliskiej rzeczki) po staremu atakowały nos. Wytłumaczył sobie, że odgórny nakaz znikania, w pierwszej kolejności musiał dotyczyć map, tablic rejestracyjnych, czerwonych szyldów na urzędach, a dopiero potem reszty… i całego nieba nad głową. Poprzedniego dnia, nie bacząc na zaczajoną na podłodze gabinetu skórę, tak na wszelki wypadek obejrzał globus ojca. Jego obawy się potwierdziły. Nie znalazł na nim ani dawnego, ani nowego miasta! Przyszła kolej na niebo. Znajome wstęgi, pióropusze i słupy dymów przeplatały się teraz z czarnymi krepami, którym wiatr pomagał wzdychać ciężko na masztach i domach. Zobaczył szkolny budynek, który czekał na niego jak okręt widmo pod postawionymi żaglami czarnych flag. Wstępując na schody, chłopiec z żalem stwierdził, że ta buda niestety nie zniknęła. A może znikanie bardziej dotyczyło ludzi? Tak pomyślał, gdy na półpiętrze minął go niekompletny, bo przecież z jedną ręką drewnianą, dyrektor Szyndzielorz. Tego dnia był niezwykle blady i wyglądał jak smutny Pierrot z rosyjskiej bajki o Buratinie. Przed swoją klasą chłopiec natknął się na panią Krasnodarską – wicedyrektorkę, którą sam dyrektor, z odcieniem ponurego żartu, określał „swoją prawą ręką”. Pani Krasnodarska przemknęła korytarzem, przysłaniając zaczerwienione oczy dziennikiem ocen. Chłopiec przystanął zdziwiony, bo przecież zwykle na jego widok zatrzymywała się, by

z iskierkami w oczach rozpytywać o ojca. A dzisiaj? Nie zwróciła uwagi nawet na jego głupawy bandaż! I w ogóle nie wyraziła zdziwienia, że żyje i mimo takiej kontuzji o własnych siłach przywlókł się do szkoły. Kościeja Nieśmiertelna też miała zaczerwienione oczy, jednak kroczyła inaczej, prężnie, z wysoko podniesionym czołem, a jej liniał stukał bojowo w dziennik, jak miecz o tarczę. Czarne źrenice miały ten sam ostry błysk niczym oczka z etoli mamy. Potem chłopiec się dowiedział, że podczas ostatnich nieprzespanych nocy Kościeja dużo paliła, piła mocną herbatę i pisała… wiersze. Okazało się również, że wypadek uniemożliwił chłopcu udział w capstrzyku na ulicach miasta, a także w paru innych żałobnych apelach i wartach w auli pod olbrzymim portretem Stalina. Podobno Kościeja zmuszała tam pulchną Ankę Plackorz do recytowania swoich okolicznościowych wierszy. A Szuster doniósł, że Milka padła zemdlona na parkiet i odniesiono ją do gabinetu higienistki. Po pierwszym wołającym na lekcje dzwonku chłopiec sam się przekonał, że pod jego nieobecność w szkole to i owo uległo zmianie. Na lekcji śpiewu nie było zawsze pachnącego wodą kolońską pana Kotarby. W jego zastępstwie przy tablicy oczekiwała na uczniów Kościeja we własnej osobie, dziś jakby bardziej kościstej i posępnej. Spoglądała na nich z podniesioną głową, a do twarzy miała przyspawany stalowy uśmiech. Podobny wygląd przybierali na pierwszych stronach gazet „przodownicy pracy miast i wsi”. – Zewrzyjmy szyki, w dłonie kilofy! Tak jak nas uczył czwarty profil! Tymi słowami powitała zebraną klasę, rozpoczynając lekcję śpiewu. Uroczystym gestem wskazała na tablicę ze starannie wypisanymi słowami. To był jej wiersz. Potem śpiewali do zaintonowanej przez nią melodii, a liniał zamieniał się to w batutę dyrygenta, to w buławę tambormajora. Nauczycielu nauczycieli! Kto nam dyrektyw dziś udzieli? Kto po ojcowsku nas teraz skarci? Żeśmy niedostatecznie czujni, zwarci? Nauczycielu nauczycieli! Odszedłeś w podmoskiewskiej bieli. Lecz gmach dokonań Twych pozostał I na cokołach Twoja postać! Nauczycielu, wiedzę twą wpajaj! Liniałem

– w krnąbrną dłoń! Dopiero później chłopiec dowiedział się, że pan Kotarba nie będzie już uczył, a to z tego powodu, że dopuścił się „nietaktu” na pierwszym zwołanym szkolnym apelu. (Słowem „nietakt” określił to sam major Sidorenko, który w trybie przyśpieszonym rozpatrywał tę sprawę w komitecie rodzicielskim). Swoim śpiewnym, ale łamiącym się głosem pan Kotarba oznajmił zebranym: „Dnia 5 marca przestało bić serce wielkiego, radzieckiego kompozytora Sergiusza Prokofiewa”. Chłopiec z dumą mógł stwierdzić, że wie, o kogo chodziło. Przecież mama Ywalda spod podłogi grała te jego etiudy i sonaty. Nie wiadomo, dlaczego Wieora, który najwyraźniej nie został pożarty przez skórę, przesadzono do ławki pod oknem. Stamtąd łypał dziwnie w kierunku Adama, a przy tym wiercił się tak, że mało brakowało, by Kościeja posłała go do kąta. Sprawa wyjaśniła się na przerwie, kiedy chłopiec za tornistrem wsuniętym pod swoją ławkę wymacał coś okrągłego. Kalejdoskop?! Tak! To był jego kalejdoskop! W jednej chwili zrozumiał, że tym gestem wróg klasowy Wieor Sidorenko pragnie puścić w niepamięć swoje „podstępne prawicowe odchylenie szuflady” i się ukorzyć. A potem kiedy Wieor, zrazu niezdecydowanie przeciskał się między ławkami w jego kierunku, Adam czekał spokojnie, aż ten podejdzie, by złożyć samokrytykę. Na wszelki wypadek na końcu języka przygotował sobie pytanie, dlaczego to tak nagle, w pośpiechu opuścił wtedy mieszkanie? I ma się rozumieć pytanie o to coś na podłodze… A jednak rozmawiali o czymś zupełnie innym. Wieor nie zająknął się ani słowem na temat wypadku z milicyjną cytryną, choć przecież musiał o tym wiedzieć od swojego ojca. I zdecydowanie nie poruszał tematu kalejdoskopu. A do tego jakby nie wadził mu biały bandaż na uszach kolegi. W tej sytuacji chłopiec postanowił, że nie ma co mącić tak ustalonej zmowy milczenia. Obaj zatem udawali głupich. Zupełnie jak ta sprawa z nagłą piaskową wichurą znad Pustyni Błędowskiej – była, a jakby jej nie było. Tam, w świecie dorosłych, takich niejasności i niedomówień zdarzało się dużo, dużo więcej. I tylko kiedy wyszli na korytarz, Wieor nie wytrzymał i zapytał: – Pewnie teraz to możesz lepiej strzykać śliną, no nie? By utrzymać swoją przewagę, chłopiec nie odpowiedział. Zresztą w tym samym momencie zza filaru wychynęła rozbawiona twarz Hilka Halmana. Jego rozszerzone źrenice wwiercały się w bandaż Adama. Na szczęście Wieor był szybszy i pierwszy podstawił tamtemu pięść pod nos.

Tego dnia Milka Różycka szła sama do domu i Wieor postanowił, że pójdzie kawałek za nią. W powietrzu wirowały piórka śniegu. Chłopiec powlókł się za kolegą, łowiąc co poniektóre na język. Miał pecha. Dziewczynka zatrzymała się na skraju trotuaru i zanim przebiegła przez aleję, rzuciła przez ramię spojrzenie. Wtedy musiała zobaczyć jego wywalony język. Zrobiło mu się gorąco. Był pewny, że wzięła to do siebie. A na dodatek ten koszmarny bandaż wystający spod czapki! Poczuł, jak pieką go uszy. To już koniec! – Popatrzyła na mnie. – Wieor trącił go łokciem. – Gazu, bo ją zgubimy! Przecięli jezdnię poczęstowani klaksonem IFY. Pobiegli jeszcze kilkadziesiąt metrów i w miejscu, gdzie aleja brała ostry zakręt… zgubili Milkę. – Kule i kartacze! – zaklął Wieor. – Zapadła się pod ziemię. W tym samym momencie poczuli, jakby pod ich stopami poruszyła się ziemia. Z tarczy znaku drogowego posypał się śnieg. – Czujesz? Znowu tąpnięcie. – Wieor pokazał na zakręt alei. Z jednej strony odgrodzony był barierkami w czerwone pasy. Za nimi rozciągał się rozgrzebany i pełen chaotycznych zapadlin teren, który przecinała tajemnicza szczelina, ziejąca niezbadaną czernią. W jej pobliżu wystawał, jak wzdęty brzuch padłego koreańskiego konia, korpus bezużytecznej miszmaszyny. Czarci Dół, bo tak nazywano to miejsce w środku miasta, był jak rana, która nigdy nie chciała się zagoić. – To tam – powiedział Wieor. – Tam ciągle osypuje się ziemia. Nie mogą sobie poradzić z tym zawałem. Ojciec przestrzegał, żeby się nie zbliżać, bo – tak mówił – łączą się tutaj pod ziemią dwie kopalnie: Eminencja i Stalinogród. Kopalnia Stalinogród! W tym momencie chłopiec, dzięki Wieorowi, odnalazł starą kopalnię Katowice, która znikła kilka dni temu razem z miastem i całym województwem. – Ja skradam się dalej – zdecydował Wieor. – Wybadam ostatecznie, gdzie ona mieszka. A potem się oświadczę. Adam udał, że tego nie słyszy. – No a… polowanie na dywersanta? – zapytał. Wieor wzruszył ramionami. – Możesz zacząć sam. Albo poczekaj do jutra. Zresztą, rób, co chcesz! Patrzył na Sidorenkę, jak przebiega przez ulicę, pochylony i czujny niczym zwiadowca. Przypomniał sobie kategoryczne napomnienia mamy, żeby prostą drogą i jak najszybciej wracał zawsze do domu. – Lecę do chałpy! – zawołał nie wiadomo do kogo, bowiem kolegi już nie było. Przebiegł koło kinoteatru Aurora, a potem przeciął aleję na wysokości parku. Teraz Milka zajęła jego myśli. Przypomniały mu się słowa Szustera o jej omdleniu. Gdyby był wtedy w szkole, to na pewno, ale to na pewno, przypadłby do niej i spróbowałby ocucić ją metodą, którą widział w radzieckiej encyklopedii ojca. Metoda ta nazywała się „rot-w-rot”. Wyobraził sobie, jak pochyla się nad ustami Milki, jak cała aula wstrzymuje oddech i wreszcie Milka otwiera oczy… jakie piękne

oczy! No, tak, ktoś się tu przepycha łokciami. Oczywiście Sidorenko! Już ją dopadł i nawet tutaj, w jego myślach, pierwszy podaje jej rękę! Jeszcze czego! Poczuł na twarzy zimne cienie parku i przypomniał sobie o „polowaniu na dywersanta”. Pomysłodawcą był nie kto inny jak Wieor, który opowiedział mu, że kiedyś w kronice filmowej widział ludzi zbierających na morskiej plaży rozrzuconą przez dywersantów stonkę ziemniaczaną. Od słowa do słowa i obaj zdecydowali, że wezmą się do przeszukania parku i okolicy. Tyralierą. Zresztą ojciec wspominał coś o wciąż szerzącej się dywersji. Mówił też, że za zdemaskowanie dywersanta można nawet dostać order. Postanowił przeciąć park bocznymi dróżkami, omijając dużym łukiem pozbawiony wody staw. Na pustych ławkach przycupnęły gawrony. Ich wyłupiaste oczy, nie mniejsze od oczu sowy pieprzniczki, przyglądały mu się uważnie. Rozkręcił worek nad głową i dla dodania sobie otuchy krzyknął: – Dywersanci! Ptaki najwyraźniej wzięły to do siebie i odpłacając gniewnymi spojrzeniami, zaczęły przenosić się na drzewa. Poczuł, że ciśnie go pęcherz. Rozejrzał się, czy przypadkiem nie skrada się gdzieś Tuberok, ale było pusto. Wybrał wysoką zaspę, która trzymała się najdłużej w swej okazałości, a to dzięki temu, że ocieniały ją kasztanowce i dzwonnica kościoła. Śnieg zachrzęścił pod butami jak trociny w pluszowym misiu. Odrzucił worek za siebie i przysunął się do brudnego śnieżnego stoku. Ściągnął rękawiczki, po czym upchnął je w kieszeniach kurtki. Teraz mozolił się z opornym guzikiem, niecierpliwie wyrzucając z ust parę. I nagle stało się coś dziwnego. Zobaczył kątem oka poruszenie sunące po brudnych miotłach bzów. Z nagich gałęzi zlatywał śnieżny pył. Wyglądało to tak, jakby ktoś strząsał nadmiar cukru pudru z faworka babci Filomeny. I chociaż chłopiec nie czuł wiatru, to jednak widoczny podmuch czesał zarośla i wreszcie wywołał ostrzegawczy skrzek gawronów. Coś na kształt mglistego obłoku wypadło z bzów, coś jakby bryła rozmazana przez pęd. Zdążył zapamiętać, że obłok podzielony był na dwa kolory, od góry brązowy, a od dołu ciemnogranatowy. Brązowy przywołał chłopcu na myśl kształt męskiej kurtki i chyba majaczyły nad nią wielkie oczy, schowane pod nakryciem głowy. Mogła to być czarna czapka, może pilotka. Kolor ciemnogranatowy, jakby bardziej rozwiany, przywodził na myśl rozpięty płaszcz. Coś walnęło w tornister i zachwiał się. By nie upaść, wbił dłoń w zaspę. Usłyszał szelest, który zamienił się w strzał, jaki wydaje ścierka mamy gwożdżąca do ściany muchy. Coś głucho, jak zrzucona wielka kula śniegu, wylądowało po drugiej stronie zaspy. Skamieniał, wyczekując. Miał wrażenie, że serce wpadło mu do tornistra i wali teraz do wtóru z wygasającym w przestrzeni parku ptasim niepokojem. Przemógł się i spojrzał przez ramię. Na ziemi leżał czyjś but. Był to właściwie czarny męski półbut. W tym momencie ze szczytu górki śniegu posypał się na kark chłopca wilgotny pył. – Mamo! – jęknął, ale przemógł się i spojrzał w górę. Zobaczył staczające się perełki lodu. Coś zastękało głośno i zachrzęścił śnieg. Tuż nad linią zaspy pojawiło się coś kosmatego. Bebok?!

Sądząc po odgłosach, to coś usilnie wspinało się na szczyt. Dzika świnia! – przeraził się chłopiec. Spod czarnej szczeciny, która okazała się zmierzwionymi włosami, wyjrzało zmięte czoło, a potem wyłoniły się nastroszone zdziwieniem brwi. Nie, to nie był Tuberok. Te oczy były jakieś takie… skośne. A czoło… żółte! I nagle przyszło mu do głowy – Chińczyk?! Postać w rozchełstanym szarogranatowym płaszczu otworzyła usta i przemówiła do niego, wyciągając rękę. Ale on odwrócił się od strasznej zjawy, złapał worek i przemógł niedowład nóg. Przeskoczył nad leżącym butem i popędził przed siebie. Straszne myśli zakołatały mu w głowie: O wilku mowa… a on zobaczył prawdziwego dywersanta! Jasne, na pewno z armii Czang Kaj-szeka! Tak, tego samego, którego kukłę rok temu na pochodzie pierwszomajowym tak zabawnie włóczono na sznurze! Nie było czasu sprawdzić, czy w bzach kryje się czasza spadochronu. Nie oglądając się, pędem skoczył w kierunku betonowych szachów. Lecz nie biegł sam. Po jego prawej ręce towarzyszyły mu czyjeś ślady. Zwłaszcza na śnieżnych plackach. Ślady te przed skwerem z szachami na oczach chłopca skręciły ku środkowi parku. Musiał się zatrzymać, bo do strachu dołączyła kolka, a do tego wszystkiego coś w rodzaju niedowierzania. Wyraźnie widział, jak ślady niewidzialnych nóg wykwitają ciemnymi wgłębieniami, biegną dalej i znikają za drzewami. W pierwszej chwili miał zamiar zostać pomiędzy figurami szachowymi, ale ni stąd, ni zowąd przyszła mu na myśl odważna mina Wieora zwiadowcy. Z duszą na ramieniu podążył za świeżymi tropami. Zatrzymał się na polanie. Tutaj, na samym środku widniał trójkątny ślad jakby pionowych, niewidzialnych drzwi, które uchyliwszy się, odgarnęły śnieg. I w tym miejscu odciski męskich butów znikały. Usłyszał za plecami klaksony, trzask drzwi samochodów i w zimny park wbiły się ostrza milicyjnych gwizdków. Zawrócił i przycupnął za figurą hetmana, na której ocalał śnieżny kołpak. Łapał oddech i parował jak kolejowa ciuchcia. Musiał znowu nasunąć czapkę na bandaż, który z jednej strony zwisał aż do ramienia. Niedaleko zaspy dostrzegł wojskowy gazik i milicyjną cytrynę. Mężczyźni w czarnych płaszczach, podtrzymując pod ramiona dywersanta, przedzierali się przez krzaki i po chwili już za parkiem zdecydowanie pomogli mu zająć miejsce w samochodzie. Jeden z milicjantów biegł, wymachując znalezionym butem. Tego wieczoru chłopiec, grzejąc nogi przy piecu (jak zarządziła mama), w ukrytej pomiędzy zeszytami szkolnymi tajnej mapie dokonywał niezbędnych zmian. Najpierw przekreślił napis KATOWICE i obok starannie wypisał STALINOGRÓD. Potem strzałką zaznaczył miejsce, gdzie znajdował się bunkier, i dopisał TAJNA BAZA. W kącie parku narysował rozczochraną głowę i umieścił nad nią napis DYWERSANT. Nakreślił plątaninę krzaków i kształt lecącego obłoku. I teraz dopiero uświadomił sobie, że mógł tam być szalik w kratkę, a te wielkie czarne oczy to chyba były lotnicze okulary. Z tej mglistej chmury wynikało, że były tam… dwie postacie. Podrapał się ołówkiem za uchem i pracowicie, drobnymi kreseczkami podzielił cały teren parku na sektory. Na końcu do tego środkowego, który nazwał Centralnym, doprowadził ślady butów i zaznaczył miejsce, gdzie nagle i bez żadnego wytłumaczenia się urwały. Przez chwilę jeszcze trwał nad kartką, smakując słodkawy lakier ołówka. Przypomniał mu się rozwarty na środku polany prostokąt i tajemniczy człowiek z lornetą. To było to samo miejsce! Jeszcze tylko dopisał dwa słowa, które widział w papierach ojca, „Do wyjaśnienia”.

Rozdział 10

Towarzystwo Przyjaciół Dzieci Żertwa Abrahama Przez ostatnie dni ojca właściwie nie było w domu, a kiedy na wieszak w przedpokoju znowu na dłużej powrócił płaszcz z mięsistego tweedu, chłopiec rozpoznał nowe wonie: dymu z parowozu, czegoś, co kojarzyło mu się z prychającym benzyną lotniczą kukuruźnikiem, a także – coś więcej – zapach jedliny z żałobnych wieńców, przesiąknięty odorem solidnych radzieckich papierosów. A wszystko to świadczyło o dalekich podróżach i nadzwyczajnie ważnych naradach ojca. Było późne popołudnie. Słońce dusiło się w objęciach ośmiornicy splecionej z dymów. Jej macki oblepiały dachy Stalinogrodu. Marcowy wiatr wzruszał szyby w oknie. Nadchodził zmierzch. Od czasu do czasu słychać było, jak kruszą się pod dachem ostatnie sople lodu. Znalazł dla siebie nowe miejsce do zabawy w sypialni za psychą. Wcisnął się za jej wielkie lustro i tam założył bazę. I kiedy bawił się w najlepsze, do pokoju weszli rodzice. Niechcący usłyszał ich rozmowę. Ojciec mówił: – Spotkaliśmy się na stacji. Wracał właśnie z Ziem Odzyskanych. Ten gospodarz z gór jest godny zaufania. Powiedział, że w razie wojny domowej, jakby zaczęto wieszać komunistów, to on nas przechowa. Znam go jeszcze z czasów, kiedy przydzielaliśmy mu gospodarstwo po Łemkach. Taaak, robi się nieprzyjemnie. Zarysowała się frakcja nie frakcja i znowu zanosi się na roszady. – Ściszył głos: – Dzisiaj wydano nam pistolety. Chłopiec usłyszał westchnienie mamy. – Dobrze by było – mówił dalej ojciec – spotkać się z towarzyszem Dobroszem. Zawsze mi służył radą. – To ten, co ci obrzydzał szachy? – Nie obrzydzał, jak ty to ujmujesz, ale po prostu widział mnie na innym odcinku frontu. Ważniejszym. No, ale on bardzo teraz zajęty. Nawet nie wiem, jak przyjął śmierć Stalina. Pewnie tego starego człowieka porządnie to rąbnęło, bo w końcu znał go osobiście. Spróbuję przez Staszka zaprosić towarzysza Dobrosza do Stalinogrodu. Wiesz, dostałem od Staszka poufną wiadomość, że grasuje u nas jakaś dobrze zorganizowana banda dywersantów. Rozrzucają po mieście ulotki, które drukują na przerzuconej zza Łaby drukarce. – Tu jeszcze bardziej ściszył głos: – „Stalinogród – nie! Prokofiewice – tak!”. Były i gorsze tekściki. Na kartkach z zeszytów szkolnych. – Co? Może to jakieś dzieci? A może… ze szkoły muzycznej? – A ja ci powiem, że to sabotażyści pierwsza klasa. We mnie też uderzyli.

– W ciebie? A to dlaczego? – Ty wiesz, ile mnie kosztowało przekonanie posła Gustawa, żeby wystąpił z inicjatywą zmiany nazwy miasta? A porządnie się chłop wykręcał. Bo jest z SD. W pewnym momencie powiada: „To może zmieńmy Stalową Wolę na Stalinową Wolę? Przynajmniej zmiana niewielka… dwie litery”. Na co ja: „Miano wielkiego człowieka należy się wielkim miastom. Na przykład, towarzysze w Estonii planują zmienić nazwę swojej stolicy z Tallin na Stallin”. Jasne, że go pobujałem. A on nic, tylko smutny i nie w sosie. I trzyma się za głowę. „To może Stalinowice? – powiada – brzmiałoby lepiej”. Ale w końcu od czego moje zdolności pedagogiczne? Udało mi się przemówić do jego poczucia patriotyzmu. Postawiłem sprawę pryncypialnie: „Jest pan – mówię – posłem tego regionu i zarazem uznanym piewcą tej krainy czarnego złota, a także bohaterem walki o polskość naszego górniczego Śląska. Za tę sprawę siedział pan w obozach niemieckich”. A jak zobaczyłem, że kiwa głową, a kiwał ze zrozumieniem, to już mogłem dotknąć tematu twórczości. I chłop się rozluźnił, kiedy powiedziałem mu, że i ja param się pisarstwem. W paru słowach opowiedziałem mu mój zarys powieściowy. – Nie! Zenon, naprawdę? Mam nadzieję, że go nie zamęczyłeś? Chłopiec odczytał w reakcji mamy szczerą nutę niepokoju. – Faktycznie, trzymał się za głowę, ale dlatego, że tego dnia skarżył się na migrenę. Miałem przy sobie aspirynę. Od doktora Norberta. Mówię: „Proszę, szanowny panie pośle, bayerowska. Zażyjcie”. Przyjął i popił. A ty się, moja piękna pani, nie obawiaj, zarys powieściowy przedstawiłem bardzo zwięźle. I nawet zaczął wypytywać o więcej. A tak. Musiałem sam zmienić kierunek rozmowy. Zapytałem prosto z mostu, jak pisarz pisarza: „A co tam słychać na warsztacie pisarskim?”. I wiesz, co mi powiedział: że właśnie dopieszcza grube dzieło o Ondraszku. A ja mu na to: „To trzeba je będzie wydać. Bezzwłocznie. W pięknej oprawie, może nawet z tłoczonym ornamentem w parzenicę i w solidnym nakładzie”. I dodałem: „Z towarzyszem Bolszewskim ja i pułkownik Buhaj widzimy się jutro”. I to go chyba przekonało. – Biedny… – Co ty opowiadasz, a wiesz, jak mi przyklasnął, gdy przedstawiłem mu mój najnowszy pomysł? – Jaki pomysł? – A taki, moja droga, żeby pierwsze dziecko, jakie przyjdzie na ten świat w Stalinogrodzie, miało na imię Józef. Przyznasz, że pomysł przedni. – A jak on miał przyklasnąć, skoro trzymał się za głowę? – Ty zawsze jakoś tak… po kobiecemu… – Jak to po kobiecemu? – Nie potrafisz zaakcentować sedna sprawy, przekręcasz… No, ale ad rem: najważniejsze, że udało mi się sprawę załatwić pozytywnie. Gdy wychodziłem, zacytowałem mu jeszcze mądrą myśl Stalina: „Pisarze to inżynierowie dusz ludzkich”. Zostawiłem pana posła uśmiechniętego i w pozytywnym humorze. Umiem wpływać na ludzi. Zaraz z biura telefonicznie powiadomiłem Staszka. „Melduję, pułkowniku, że zadanie zostało wykonane. Będzie oddolna inicjatywa”. – No, to dopięliście swego.

– Tak, bo ze Staszkiem stanowimy dobry tandem. Największe problemy mieliśmy oczywiście z klerem. Kościół nie był przychylny zmianie nazwy. A przecież powinni być wdzięczni, że towarzysz Aleksander w ostatniej chwili zostawił im Częstochowę. To tam miał być Stalinogród. – Naprawdę? No to dobrze zrobił. – Tak, bo wybrał miasto bliskie swemu sercu. A mówiłem ci, że w dniu żałoby odnotowano ze strony kleru próby odmowy bicia w dzwony? Nie do wiary! – Co ty mówisz? Ja pamiętam, że dzwon w kościele przy parku walił jak oszalały, aż chłopak… – Wiem, wiem. Ale to dlatego, że pułkownik i major chcieli osobiście to usłyszeć. Bądź co bądź, obaj mieszkają i pracują tu niedaleko. Więc łapię za telefon, do Pikuły, i poszła poufna dyrektywa. Zaraz skierowano tam naszych z ZMP. Co roślejszych junaków. Ksiądz nawet próbował się stawiać, ale dostał za swoje. Tak szarpali, że podobno serce pękło. – Księdzu?! – Mówię o dzwonie, to w dzwonie pękło serce, moja droga. A co do księdza, to pułkownik Buhaj i major Sidorenko już się nim zajęli. – I co z nim będzie? – A cóż mnie to, cholera, obchodzi?! – Ojciec niespodziewanie podniósł głos, ze szczególnym naciskiem na gniewne słówko. – To nie moja sprawa. A i twoja też nie. Zamilkł na chwilę, jakby rozważając, czy podzielić się dodatkowymi szczegółami. Mówił dalej, na fali wzburzenia: – Ten ksiądz miał czelność się stawiać. – I cóż takiego mówił? – Że nadejdzie taki czas, że to oni kiedyś wkroczą do instytucji państwowych i powieszą krzyże. A tak, dobrze słyszysz, żebyś wiedziała, on się ośmielił odgrażać i to kiedy! Świeżo po tej zdradzie krakowskiego kleru. Wiem coś na ten temat, bo mi Władek Machejek, wybitny krakowski pisarz, osobiście o tym opowiadał w poufnej rozmowie. Był jednym z sygnatariuszy odezwy literatów. Bądź co bądź pół setki intelektualistów się podpisało, a to mówi samo za siebie. – I złagodzono karę? Ojciec parsknął głośno. – Ty znowu po kobiecemu! Opacznie to zrozumiałaś. Otóż świat literacki opowiedział się za zaostrzeniem kary, a także przyśpieszeniem wykonania wyroków. Nie rozumiem, co ci wpadło do głowy? Złagodzić?! To ty nie czytałaś „Trybuny Ludu”? – Nie unoś się – uspokajał go łagodny głos mamy. – Drupaczycki mówił, że masz uważać na serce. W ogóle to stanowczo za dużo pracujesz… – Norbert jest od głowy. To raczej jego żona powinna zabrać się też za moje serce… – Też? A co, doktor Agata jeszcze się nie zabrała? Ojciec odezwał się po chwili ciszy: – Oj, oj, moja piękna pani! – Śmiał się przy tym jakby z politowaniem i chyba przygarnął żonę, bo jęknęła z obawy o żebra.

– No, w końcu ona jest kardiologiem – stłumiony głos mamy wydostał się spod niedźwiedziego uścisku. Rodzice przystanęli obok psychy, przy oknie. Chłopiec zdrętwiał, bo kątem oka tuż-tuż dostrzegł zabłocone buty ojca. – Spotkałem dzisiaj wicedyrektorkę Krasnodarską. – No proszę! A gdzie? – Śpieszyła ze szkoły do Rady Wojewódzkiej. Zamieniliśmy kilka słów. To miła i mądra kobieta. Stale pyta o ciebie. – O mnie? Ciekawe. A może lepiej zajęłaby się naszym synem i jego postępami w nauce? – O tym też sobie pogwarzyliśmy. Kanocek nie uważa na lekcjach, jest rozkojarzony. – Tak… coś w tym jest. Z żalem usłyszał, że mama przyznaje Krasnodarskiej rację. – Czasem, kiedy się sam bawi w stołowym, słyszę, jak rozmawia ze sobą. Nawet próbował gadać z kredensem. Ostatnio przybiegł z parku cały rozgorączkowany, w butach woda chlupie, majtki też mokre, a on krzyczy, że widział Chińczyka. Chłopiec wcisnął głowę w ramiona. Żeby tylko mama nie gadała za dużo. Jeszcze chwila i wyjawi ojcu tajemnicę, którą jej powierzył. Ale nie, mama wybrała westchnienie i nie poruszyła tematu o niewidzialnych nogach zostawiających ślady na śniegu. – Boję się, Zenon, że on taki po tym wypadku… Ojciec miał inne zdanie: – A wiesz, ta śmierć Generalissimusa i jego mogła dotknąć. No cóż, trzeba będzie kiedyś odbyć z nim poważną rozmowę. Na ostatnim zebraniu w szkole dowiedziałem się od Krasnodarskiej, że Towarzystwo Przyjaciół Dzieci ma uruchomić drużynę zuchów. – Nic mi nie mówiłeś o zebraniu TPD. Może bym i poszła. – Wyleciało mi z głowy. Ot, co. Zgodzisz się ze mną, że mam dość napięty harmonogram? Po prostu dyrektor zadzwonił i zaprosił mnie do szkoły. Było mi po drodze. A głównie chodziło im o remont sali gimnastycznej. Coś tam pęka od tąpnięć. Może pogadam z towarzyszem od więziennictwa, no jak mu tam… no mniejsza, to przywiezie brygadę. – Wszędzie ciebie pełno. – Cóż, taki już jestem. Mam w sobie żyłkę społecznika. Aha, co ciekawe, planują też w szkole drużynę szachową. Wpiszemy smarka, co? Niech się nauczy myślenia i radzieckiej szachowej dyscypliny. Wsiegda gotow! Buty ojca stuknęły o siebie i chłopiec poczuł na twarzy drobiny stwardniałego błota. I wtedy kichnął. – Podsłuchiwał! – wykrzyknął ojciec. Wypuszczona z jego ramion mama zawirowała i domknęła szafę plecami. Ojciec już ruszał do łazienki. Na pewno po pas. – Już ja kanockowi dam nauczkę! Nie ucieknie! – Zenon! Tylko nie pas!

Na te słowa ojciec zatrzymał się w drzwiach. Zmienił zdanie. Zawrócił. – No to posiedzi w ciemnym klozecie. Dawać tu tego smarka z przesikanymi majtkami! – Zenon, tylko nie ciągnij go za uszy! – Marny los! – Ojciec nie ustępował, próbując dosięgnąć chłopca. W tym momencie rozdzwonił się telefon. – Co tam znowu? – mruknął ojciec, przybrał wyraz twarzy odpowiedni do rozmowy telefonicznej i pomaszerował do gabinetu. – A ty kładź się. – Mama wskazała na kanapę. – Powiem, że bardzo rozbolała cię głowa. – Dziękuję za powiadomienie mnie, towarzyszu. Jestem wstrząśnięty – usłyszeli koniec rozmowy i stuk słuchawki odkładanej na widełki. Mama okryła syna kocem i pośpieszyła do przedpokoju. – Nieszczęście za nieszczęściem! – wieścił głos ojca. – Co się stało? – Właśnie dostałem wiadomość, że towarzysz Klement Gottwald nie żyje. – Ten z Pragi? – A któż by inny? Wrócił z Moskwy z pogrzebu towarzysza Stalina i po powrocie pękło mu serce. – O Boże, to tak, jak to serce dzwonu! – Ten twój Bóg nie ma tutaj nic do roboty. Po prostu stary komunista nie mógł się pogodzić z wielką stratą. I to go zagryzło. Subtelny, wrażliwy człowiek. Nic dziwnego, skromny syn prostej chłopki. Wiesz, Staszek prosił, żebym wpadł na chwilkę. Zaraz dojedzie Sidorenko. Towarzysze są w szoku. Coś mi się wydaje, że potrzebują dobrego psychologa. Muszę im pomóc. – To zanim pójdziesz, może zjesz coś? Ojciec się zgodził. – Ale tak na szybko. W kuchni szurało krzesło, stukał przesuwany na kuchence garnek i zadźwięczała odkładana pokrywka. – I znowu będziesz w rozjazdach… Poczekaj, a może jednak przełożę ci na talerz? To od doktora Norberta. Ojciec wolał jeść z garnka. Mówił teraz z pełnymi ustami. – I pomyśleć, że jeszcze niedawno ściskałem dłoń zmarłego. Tak, to był twardy towarzysz. I dobry myśliwy. A jeszcze lepszy polityk. Wiedział, jak skręcić karki jaśniepanom i różnym eminencjom. A co za mózg! – Z jajami. Trącona pokrywka zatańczyła po stole. Ojciec się zachłysnął, a potem parsknął przed siebie. Śmiał się, krztusząc.

– No i co w tym śmiesznego? – Głos żony pełen był dezaprobaty. – Teraz masz móżdżek na ceracie. – Pardon, moja piękna pani. Mówiąc „mózg”, nie miałem na myśli tej twojej wyśmienitej skądinąd potrawy. – Zadzwonił widelcem w garnek. – Mówiłem o zmarłym. Ostatnio jak byłem w Pradze, to Jeszterek, taki jeden towarzysz z otoczenia Gottwalda, mówił mi, że prezydent był również niezłym szachistą. – A ja myślałam, że tak ci smakuje móżdżek po polsku. Dodałam tylko więcej jaj. Czy wiesz, skąd on to przynosi? Twierdzi, że cielęcy. – Tak się składa, że wiem. Norbert leczy ojca dyrektora Konsumów, tych za kopalnią Eminencja. Pewnie będą Gottwalda balsamować. Jak Stalina. Należy mu się – zapewnił ojciec. Wstał, odchrząknął i pośpieszył do gabinetu. – Niech mnie kule biją! Mam nowy pomysł. Właśnie, kopalnia! Wystąpię z pewną inicjatywą. Chłopiec słyszał, że ojciec pstryka zatrzaskami swojej teczki. – Bierzesz ją? – zapytała mama, zaglądając do gabinetu. – Tak, ale nie to. Wejdź, rzucisz okiem. Coś chyba mamie pokazywał. Słychać było, jak potrąca fotel, a potem strzeliła klepka w podłodze. – Nasi zarekwirowali te broszury – ściszył głos – Kociarzom. Chłopiec siadł na kanapie. – Położyłem je tam, bo są z nadrukiem. „Do użytku wewnętrznego”. Nie chciałbym, żeby smark je znalazł. No, idę. – Znowu prześmierdniesz ich papierosami. Trudno, ale nie siedź za długo. – A! Słuchaj, wiesz, czego się dowiedziałem? Smark rzeczywiście mógł widzieć Azjatę. Pułkownik powiedział, że gościli delegację z Korei. Oficjalna wersja jest taka, że jeden z towarzyszy za dużo popił, wyszedł i zabłądził w parku. A jak go znaleźli, to kazał się wieźć do Katowic. Ale ciekawsze jest to, czego potem dowiedział się pułkownik z raportu tłumacza. Otóż w delegację wmieszał się jakiś niezidentyfikowany osobnik. Ja tak myślę, że może nawet szpieg Li Syng Mana. W pewnym momencie, gdy nasi zamierzali bliżej przyjrzeć się jego dokumentom, wziął i czmychnął. Co ciekawe, koreański towarzysz znaleziony w parku przysięgał, że ten szpieg porwał go i przeniósł tam drogą napowietrzną. – Oj, to rzeczywiście ten towarzysz musiał zdrowo popić – przyznała mama. – Cóż, nasi przyjaciele z Korei Północnej będą musieli jeszcze popracować, by ich wódka dorównała mocą naszej, polskiej. No, ale to już na spokojnie, w czasach pokoju. Zanim mama zamknęła drzwi, podniesiony głos ojca wydał dyspozycję: – A smark niech siada do nauki. Tym razem mu się upiekło, ale jak wrócę, to będzie męska rozmowa. Chłopiec padł na poduszki. Podłożył ręce pod głowę. Zaczął myśleć o tych tajemniczych

broszurach. Wiedział już, gdzie ich szukać. Tak strzelała tylko jedna klepka w całym mieszkaniu: koło okna, przy tapczanie z szafką. Kiedy następnego dnia chłopiec wrócił ze szkoły, dowiedział się, że ojciec i pułkownik są w drodze do Czechosłowacji. Mama przymierzała przed psychą zielony kapelusik i najwyraźniej gdzieś się wybierała. – Ojca nie ma, to skoczę sobie na plotki do pani Lei Słodczyk. Wrócę za jakieś trzy godziny. Nie będziesz się bał zostać sam w domu? Jak coś, to włącz sobie radio u taty w gabinecie. I nikomu nie otwieraj, dobrze? Chodzą tu tacy różni, świadkowie Jehowy albo domokrążcy. A jakby ktoś zadzwonił, to najlepiej nie odbieraj. Po raz pierwszy nie miał nic przeciwko temu, że zostaje sam. Nareszcie nadarzała się okazja, by pomyszkować w gabinecie i odszukać to, co ojciec przed nim ukrył. A skóra dzika? I na to miał już pomysł. Tylko grzecznie odczekał, aż mama zamknie za sobą drzwi. W mieszkaniu zrobiło się chłodniej i jakby ciemniej. Ale tym razem idąc do gabinetu, stawiał umyślnie głośne kroki. Był pewny, że hałasując, trzyma w szachu czające się do skoku cienie w zakamarkach za piecami i odradza meblom tajemne chroboty. Szarpnął pierwszy fotel i zatopił jego drewniane nogi w szczecinie skóry. Pod oknem, jak to przewidział, odezwała się pod papuciem poluzowana klepka. Natychmiast dostrzegł na półce, za wezgłowiem tapczanu, trzy nowe broszury. Wziął je do ręki. Na każdej okładce odciśnięta była duża pieczątka ZAREKWIROWANO, z dopiskiem „Do użytku wewnętrznego”. Wrócił ze znaleziskiem na tapczan. Na stronie tytułowej pierwszej broszury przeczytał: „Cudowny świat opowieści biblijnych. Specjalnie sparafrazowano cytaty, żeby mogły zrozumieć je dzieci, jednak lektura ta również nadaje się do czytania przez dorosłych”. Przekartkował broszurę, jak to miał w zwyczaju czynić, od ostatniej strony do pierwszej. Żywe kolory ilustracji były tak soczyste jak tamte na plakatach w gablocie przy kinoteatrze albo jak na mapach w pierwszym tomie radzieckiej encyklopedii prenumerowanej przez ojca. Mogły nawet równać się ze starannie reprodukowanymi w piśmie „Ogoniok” portretami Stalina. Chłopiec czuł, że druk pochodził z innego świata, o czym świadczył nieznany mu zapach drukarskiej farby. Wysnuł podejrzenie, że broszura została przemycona z Zachodu. A gdyby trzymać się słów ojca – wydana została przez tamtejszych miłośników kotów. Przysunął nos i pomału wciągał lekko przypalony zapach przypominający naftę. Ku jego zdziwieniu niektóre strony w broszurze były jeszcze nieporozcinane. Wstał i poszedł do biurka ojca. Na ekrytuarku, obok kwadratowych kałamarzy i marmurowej suszki z bibułą, leżał nóż, którym ojciec zwykł rozcinać koperty. Wrócił z nożem na tapczan, oparł się o ścianę i uwolnił na światło dzienne ilustrację o niepokojącej treści. Starzec o groźnym spojrzeniu, w nieskazitelnie białych szatach, wznosił rękę uzbrojoną w kuchenny nóż. Tym nożem celował w nagą pierś chłopca leżącego na suchych gałęziach. Widać było związane sznurem ręce. Zamknął broszurę. Chwilę zbierał myśli. Odegnał nożem muchę, która chciała wlecieć mu w otwarte usta. Ani śladu oporu przeciwko napaści upiornego dziada?

Ciekawość przemogła strach. Powrócił do obrazka. Za starcem roztaczał się błękitno-zielony pejzaż, z obfitym drzewem, przypominającym jabłoń na podwórku u babci, a z krzaka porzeczek wystawiał głowę biały baranek. Ilustracji tej towarzyszył opis na sąsiedniej stronie. A kiedy jego syn nieco podrósł, Pan postanowił sprawdzić Abrahama. I zawołał na niego z góry: „Abrahamie! Abrahamie!”. A ten zaś odrzekł: „Jestem tutaj!”. Wtedy jego Pan rozkazał mu tymi słowy: „Zabierz swojego syna jedynego od jego matki. Zaprowadzisz go na górę, którą ja tobie wskażę. Na tej górze zabijesz go, a potem spalisz. Spalisz go dla mnie na ofiarę”. Stuletni starzec bez zastanowienia posłuchał rozkazu. Wiedział dobrze, że Pana należy nade wszystko bać się i miłować Go. To oczywiste, że kochał swego Pana bardziej niż swoje własne dziecko. Miłe też dla jego ucha były sowite obietnice złożone mu przez Pana. Wędrowali trzy dni i trzy noce. Wreszcie znaleźli się pod pagórem, który spodobał się Panu Abrahama. Tutaj rzekł Abraham do sług swoich: „Zostańcie z osłem, a ja i chłopiec pójdziemy tam, a gdy się pomodlimy, to zaraz obaj wrócimy do was”. Kazał ojciec synowi jedynemu nazbierać chrustu na ołtarz ofiarny i zanieść na szczyt razem z mocnym sznurem. Sam zaś postępował za nim z długim i ostrym nożem. A kiedy się we dwójkę wspinali, syn zaczął dopytywać się o żertwę: „Ojcze, a gdzie jest jagniątko, które zarżniemy na ofiarę?”. Ojciec umiejętnie zwiódł go tymi słowy: „Pan upatrzy sobie jagnię na całopalenie, synu mój”. I nagle skrępował ojciec swego syna jedynego. Chłopiec poczuł, że coś zaciska się na jego przegubach. Był to znajomy ojcowski pas. I zaraz, tuż nad jego głową, jakby po długim ostrzu, spłynął błysk dalekiej burzy. Jeszcze chwila i otrzyma śmiertelny cios nożem do rozcinania kartek! I rzeczywiście – uderzenie w kark! W tym samym momencie odezwał się telefon i zaraz stanowcze kroki w pobliżu biurka. Rozległ się głos ojca: – Ał-ło? Da, słuszaju. Nie podnimat’ ruki na otroka i nie diełat’ nad nim niczego. Poniatno, towariszcz Stalin. Da da, ja ponimaju: tiepier’ wy znajetie czto ja was bajus’ i ja nie pożalieł jedinstwiennowo syna mojego dla was. Chłopiec otworzył oczy. Resztki długiego dzwonka dogorywały schwytane w potrzask pudła fortepianu. Domyślił się, że przysnął oparty plecami o kilim. A jednak czuł wyraźnie chłodny przedmiot na karku. Ostrożnie sprawdził ręką, a potem wyjął zza pleców obrazek przewiązany czarną wstążką. I jeszcze coś: mały gwoździk ze śladami tynku. Upewnił się, że telefon przestał dzwonić. Zeskoczył z tapczanu, skontrolował położenie skóry, a potem wsadził głowę do stołowego. Zegar ojca tykał monotonnie, jak gdyby służąc za metronom muchom krążącym w sennym rytmie wokół lampy. Miał jeszcze trochę czasu. Do tej broszury już nie wrócił. Scenka z oszalałym dziadem napawała go grozą. Nie mógł pojąć, z jakim to Panem namawiał się starzec, by zabić własnego syna. Chcąc odpędzić złowrogie wyobrażenia, sięgnął po drugą broszurę. Na brudnoniebieskiej okładce świeciły punkty gwiazd i żółte litery tytułu. Już pierwsza ilustracja wywołała na twarzy chłopca uśmiech. Była jeszcze bardziej kolorowa niż tamta ze starcem. Przepiękne wodospady pieniły się nad turkusową rzeką. Na jej brzegach pasły się białe baranki i sarenki, a dzikie świnie były czyste i uczesane. Stał tam

również pogodny młodzieniec ze złotym lokiem włosów nad lśniącym w słońcu czołem. Wspierał opiekuńczym ramieniem urodziwą kobietę o czerwonych ustach. Para ta przypominała chłopcu zarówno radzieckich radosnych pionierów, jak i wyprężonych entuzjazmem młodzieńców Hitlerjugend, których widywał w kronikach filmowych. Zmrużył oczy i wyobraził sobie, że wchodzi w ten cudny świat oszalałych kolorów, braku szarości, błota i zimy. Ale kolejna ilustracja nie była już tak radosna. Oto Adam i Ewa ze łzami w oczach opuszczali rajski ogród. Z tekstu pod ilustracją chłopiec dowiedział się, że pierwsi rodzice zgrzeszyli, ponieważ dali posłuch podszeptom przebranego za węża Szatana. A był on zbuntowanym wobec Pana aniołem. Od tego czasu Adam, wygnany z raju, aż po dni Sądu Ostatecznego będzie doświadczać śmierci i cierpień wszelakich: kataklizmów, głodu, wojen i chorób. Największym jednak grzechem jest kultywowanie religii nieprawdziwej i wyznawanie wiary w fałszywego Boga. To ostatnie zdanie było podkreślone ołówkowym wężykiem, jakim ojciec zwykł zaznaczać ciekawe teksty w książkach. Do wyobraźni chłopca przemawiała jednak ilustracja przypominająca mapę. Była to mapa konstelacji gwiezdnej, Plejady. Przy kilku większych gwiazdach umieszczono nazwy. Brzmiały magicznie, jak nazwy luksusowych cukierków albo stacji radiowych: Plejone, Merope, Tajgeta, Alcjona… Ta mapka i towarzyszący jej tekst jeszcze bardziej zachęciły do lektury. Czytał więc uważnie. Gwiazda Alfa Draconis jest symbolem grzechu i siedzibą Szatana, zaś grupa gwiazd o nazwie Plejady to symbol Boga i środkowy punkt Wszechświata. Według naszych obliczeń z dużą pewnością możemy powiedzieć, że tam znajduje się Północny Tron, z którego Wszechmocny Bóg rządzi Wszechświatem. Dokładniej mówiąc, centrum Cesarstwa Boskiego znajduje się w okolicach gwiazdy o nazwie Alcjona. Tam też mieszkają Aniołowie, których Wszechmocny wysyła na ziemię w celu sprawowania pieczy nad prawidłowym rozwojem Ziemian, a także by chronić ich przed apetytem Draconis. Poczuł porządne ukłucie. Przechylił się i wymacał palcami gwoździk, który tym razem zawędrował mu pod pośladek. Wtedy przypomniał sobie o obrazku. Włożył gwoździk w stary otwór i ostrożnie zawiesił na nim obrazek z Leninem i Stalinem. Czuł jednak, że ulubiony obrazek ojca trzyma się teraz, jak by to powiedziała babcia, na zmiłowanie Boże. Drgnął, zegar ojca w stołowym przypomniał o upływie czasu kilkoma nazbyt dźwięcznymi uderzeniami. Odrzucił broszurę. Miał wrażenie, że za szybkami w drzwiach do przedpokoju przepłynęło coś białego. Starzec w białych szatach?! – przyszło mu nagle na myśl. Jakby na potwierdzenie, że rzeczywiście ktoś wniknął do mieszkania, strzelił wiklinowy kosz. Chłopiec skulił ramiona i przycisnął plecy do kilimu. I wtedy jego wzrok padł na skórę dzika. Coś było nie tak. Zauważył, że jedna noga fotela, który umieścił na skórze, była skrzywiona. Zdecydował się odłożyć broszury na swoje miejsce. Dla dodania sobie otuchy nadepnął na

hałaśliwą klepkę i za jej pomocą posłał w głąb mieszkania sygnał ostrzegawczy. Wrócił do fotela stojącego na skórze i szarpnął za oparcie, by odstawić go na swoje miejsce. Poluzowana noga poruszyła się i coś wypadło z tapicerki mebla. Była to mała koperta z pergaminu. W środku mlecznie i niebieskawo majaczył znaczek pocztowy. Chłopiec zdziwił się, że tylko jeden. Znaczek niepozorny i stary, bez śladu pieczątki, a w dodatku po brzegach równy, pozbawiony ząbków. Na takie znaczki to on i Wieor mówili kancera. Cały znaczek był ciemnoniebieski i przedstawiał profil jakiejś królowej, otoczony koślawymi napisami POST OFFICE, POSTAGE, TWO PENCE oraz MAURITIUS. Właściwie mógłby dołączyć ten znaczek do swoich. A miał niezłe: całą serię eleganckich Hitlerów, dużo Bierutów, znaczków z gołąbkiem pokoju i trochę Stalinów. I wszystkie były ząbkowane. Ale wiedział, co zrobi. Zabierze ten znaczek do klasy i pokaże go Wieorowi. Ta myśl była najlepsza, bo profil kobiety na znaczku jakoś dziwnie przypominał mamę Sidorenki. Był ciekaw, jaką Wieor zrobi minę. Zachrobotał klucz w drzwiach. Chłopiec dał susa do stołowego, wpadł do sypialni i wylądował na kanapie. Jeszcze zanim umilkł pod nim jęk sprężyn, przyciągnął do siebie tornister.

Rozdział 11

Wizyta Aufmana Parę dni później ojciec wrócił z Czechosłowacji, a jego płaszcz roztaczał z wieszaka woń bardziej już zielonego przedwiośnia zza południowych rubieży kraju. Do pudełka ze skarbami przybył chłopcu klaser ozdobiony wypukłą czerwoną gwiazdą, w którym było już kilka nowych znaczków z podobiznami Klementa Gottwalda. A to w hełmie czołgisty, a to przemawiającego z trybuny. Siedział na bujaku i pęsetką dokładał do nich znaczki z Bierutem i Hitlerem. Tamta kancera, która wypadła z fotela, nie pasowałaby do tego eleganckiego towarzystwa. Przez uchylone drzwi słyszał głosy rodziców. – A dla mojej pani mam tutaj coś jeszcze. Taki zmyślny segregatorek. Co powiesz? Możesz wpinać referaty z zebrań Ligi Kobiet. Cisza, która zapadła, zdradzała mieszane uczucia mamy. – Zenon, poczekaj, co ty tam masz? Ta czerwona tasiemka. – Gdzie? – No przecież widzę. Pod szyją. – Nie ruszaj. To nic takiego. Mama nie dała za wygraną. – Ale tam coś masz na tej tasiemce. Pokaż. Ojciec przestał się bronić. – Zenon, to jakiś… amulet. Gwiazda… zaczekaj… z krokodylej skóry? – Oj, kobito, ale jesteś ciekawa. – Jakaś ta skórka śliska i miękka… a co w środku? – Nie wiem, nie sprawdzałem. Zresztą zaszyte. – Nie lubię tego, nie podoba mi się. Po coś to włożył? – Przekażę to we właściwe ręce. Póki co strzegę tego jak źrenicy oka. Prosił mnie o to towarzysz Jeszterek. Pamiątka po wybitnym działaczu. Oj, przestań, nie musisz tego zaraz wąchać. – Nie powiesz mi, że Klement Gottwald wierzył w zabobony. – To nie był byle jaki towarzysz… – A komu ty to masz przekazać? – Moja droga. – Ojciec odzyskiwał rezon. – I tak już za dużo powiedziałem. Wszystko byś chciała wiedzieć. A to dyskretna sprawa. Polecono mi przekazać to pewnej osobie, tu, na Śląsku, bardzo bliskiej towarzyszowi Klementowi. Nie wnikam. – Kobieta? Ojciec szurnął fotelem. Chłopiec domyślił się, że mama trafiła w dziesiątkę.

– Ach, nudzisz, kobito. Wiercisz dziurę w brzuchu. No dobrze, odłożę. Zabrzęczał dzwonek w underwoodzie. – Niech tu wisi. Tylko ty mi tego nie ruszaj. – Ani myślę. Mało gustowne… i jakieś takie ponure. Oddaj to jak najszybciej. – Mama zmieniła temat. – Ciemno tu jakoś w gabinecie. Przydałoby się umyć okno. Wyszła do kuchni. Ojciec zamknął za nią drzwi, a potem chyba zahaczył papuciem o skórę dzika. Dla chłopca był to sygnał, żeby z większym zapałem zagłębić się w studiowanie znaczków. Ale nasłuchiwał i wyczuł, że ojciec na wszelki wypadek zajrzał do stołowego. Potem słychać było, jak podnosi słuchawkę telefonu i wykręca numer. Cichy głos wypytywał o jakąś kobietę. – Mówiono mi, że to bardzo urodziwa pani… Jak to, towarzyszu… jak cerkiewne banie? Aha! Duży biust… No mniejsza, mniejsza… Bo się zagalopujemy. Ja w to nie wnikam. Proszono mnie, więc chcę dostarczyć. W końcu to życzenie samego towarzysza Klementa. Dla mnie święte. Rozkaz. Co takiego? Oddelegowano towarzyszkę do Moskwy? A tego to nie wiedziałem. No, to będzie… trudniej. W każdym razie niech to pozostanie między nami. Jak znam siebie, to znajdę dojście. Jeszcze dzisiaj wieczorem gonię do Krakowa. Tam mam kontakty. Kłaniam się, towarzyszu. Przed niedzielnym obiadem ojcowskie ręce zgarnęły chłopca z bujaka i postawiły przy oknie w sypialni. Na parapecie czekała myśliwska lornetka produkcji czechosłowackiej. – Przystaw do oczu i popatrz, co za widok. A kiedy chłopiec wyostrzał w lornetce znane mu już na pamięć skrzyżowanie, ojciec nie przestawał mówić. – Stalinogród to flagowy okręt nowego ładu. Spójrz, jak dumnie dymi kominami i sapie hutniczymi piecami. Mówił dalej, ale Adam go nie słuchał. Przeczesując lornetką peryferie podwórka, odkrył za murkiem goły tyłek Wandy. Wyostrzył. Sikała. Nagle poczuł mocne klepnięcie w plecy. Zaczerwienił się. – To jak będzie, smarku? – pytał ojciec. – Przejmiesz ster? Odsunął lornetkę, skurczył się i wyobraził sobie, że pod dłonią ojca już go nie ma, że nie ma go też w tym istniejącym nieistniejącym mieście, że dziękuje, ale… Co tu dużo mówić, stanowczo wolałby bale w swoim kredensowym świecie, zgłębianie własnoręcznie rysowanych map lądów i bezludnych wysp, a jeśli już morskie podróże, to te na bujaku przez faliste desenie dywanu. Najchętniej wywinąłby się spod ręki ojca, przemknął jak strzała do stołowego i zaszył w kredensie. Ojcu zostawiłby tę lornetkę, jego broń i koła łowieckie, narady, napięte harmonogramy i szachownice, czarny telefon z zastrzeżonym numerem, jego podejście pedagogiczne, logikę, walkę z burżuazją i kapitalizmem, i jeszcze te dwa sklejone słowa cukierki: „światowa rewolucja”.

Poczuł, jak palce zaciskają mu się na ramieniu. Odniósł wrażenie, że dłoń ojca jest ciężka. – Aj, nie tak mocno! Za chwilę usłyszał we własnych ustach obcy głos: – Przejmę, tatusiu. – Moładjec! Wieczorem ojciec postawił walizkę w przedpokoju i sprawdziwszy czas na zegarze w stołowym, obwieścił: – Szofer będzie za pół godziny. Kiedy zbiegał do samochodu, oboje z mamą podeszli do okna w gabinecie. Ojciec zapomniał im pomachać. Adam zauważył, że na półce za tapczanem nie ma już tajemniczych broszur. Ramiona mamy drgnęły. Pociągnęła nosem. – Jak tutaj zimno! – I dodała: – Jakbym czuła ten pogrzeb. Widział, że mówiąc to, patrzyła w kierunku biurka. Na wałku maszyny wisiało to coś. Buroczerwona gwiazda na cienkiej wstążce. – Chyba zapomniał to ze sobą zabrać. Ale ty tego nie ruszaj. Mama wzdrygnęła się raz jeszcze. Głośny terkot telefonu przedzierał się przez zmierzch pokoi. Szybsze dźwięki dzwonka oznaczały rozmowę międzymiastową. Mama, wycierając dłonie w fartuch, pobiegła podnieść słuchawkę. Przez otwarte drzwi kuchni wypłynął za nią zapach wilgotnego mydła. – To był tata. Dzwonił z Krakowa. Musi tam zostać dłużej – meldowała, wracając z gabinetu. – Ważne sprawy. No, to z kolacją nie będziemy czekać. Chłopiec wzruszył ramionami. Przyjrzała mu się. – Coś ty taki markotny? No chodź. Mam pomysł. W kuchni było ciepło i parno. Po wewnętrznej stronie szyb drzwi balkonowych, nad parującym szaflikiem pełnym prania, ściekały strumienie łez. Stare radio, przeniesione na kuchenną komodę, nadawało jakieś marsze. – Będzie wesoło – postanowiła mama. W jej rękach pojawiły się złotawe źdźbła. – Ojciec miał to w kieszeniach kurtki. To słomki. Przywlókł je z polowania. I robimy ta,: nacinamy, a teraz patrz – czary! Zamoczyła słomkę wodzie z mydłem i wydmuchnęła w jego kierunku wiązkę drobnych baniek. – Teraz ty. – Ja nadmucham giganta – ostrzegł chłopiec i za chwilę kołysał na końcu słomki tęczową kulę. – Popatrz, mamo, cała kuchnia się w niej odbija. Z wyczuciem poruszył ręką i pozwolił brzuchatej bańce unieść się nad balią z praniem.

Oboje podziwiali tęczowe wiropławy, wędrujące po wiotkich ściankach. – Popatrz, jakie ma nadęte pysio! Udała ci się! – pochwaliła go mama. – Jestem jak inżynier Marmon na dachu szopy. Zauważył podniesioną brew mamy. – Pan Marmon? Puszczał bańki? Nie słyszałam. Ale… może on sam ci o tym szepnął, co? Przez tę muszlę z kredensu? Domyślność mamy robiła się niebezpieczna. Dlatego postanowił milczeć, kiedy wirujące kolory w bańkach zaczęły przypominać mu seans kredensowy. Bańka mamy nie mogła się zdecydować, czy poszybować nad balię, czy uniknąć dłoni chłopca i wzlecieć ponad stołem. W rezultacie chwiejąc się, zawisła nad podłogą. Sferyczny witrażyk nieuchronnie tracił kolory, a bańka resztki życia. Nareszcie przebił ją ostry, bzyczący lot muchy. Piekący deszcz zakropił zapatrzone oczy. Zaśmiali się oboje. – Powinieneś, synu, napisać kiedyś bajkę, niech będzie o Gustliku, który wsiadł do takiej tęczowej bańki i wzbił się ponad te wszystkie smrody, wyziewy i dymy i poleciał w daleki, piękny, szczęśliwy świat. – Do babci? Mama zaczęła wyliczać na palcach: – No dobrze, najpierw do babci, potem do Krakowa, a potem na przykład poszybowałbyś sobie w tej swojej tęczowej bańce na Riwierę Francuską. – Tu ściszyła głos. – Proponuję do Nicei. Czytałam o tym mieście. Il ya beaucoup de soleil dans la Côte d’Azur. – I na wyspę Bornholm! – A dlaczego tam? – Wolna Europa mówiła, że wylądował tam polski pilot. A migi próbowały go zestrzelić. Mama popatrzyła na syna z uwagą. – A kiedy to było? – Jak umarł Stalin. Słuchałem z tatą. Myślał, że śpię. Porządnie zamoczył słomkę i wyrzucił niekończącą się serię drobnych baniek. – Mamo, fajnie by było skonstruować takiego kałasznikowa do puszczania baniek. – Widzisz – uśmiechnęła się mama – czyż nie lepiej podróżować w tęczowej bańce? Bezpieczniej. Ale do babci to pojedziemy, bo święta wielkanocne już za pasem. Usłyszeli dzwonek u drzwi. Zabrzmiał nieśmiało i tylko raz, jakby osoba stojąca po tamtej stronie nie do końca była pewna, czy trafiła pod właściwy adres. – A kogóż to diabeł niesie o tej porze? Z przedpokoju dobiegł chłopca cichy głos. Zaciekawiony odłożył słomkę i wyjrzał zza spuchniętego od nadmiaru palt wieszaka. Mama zapraszała do gabinetu mężczyznę w przydługim płaszczu, w którym zapadała się jego wątła postura. Miał ze sobą teczkę, podobną do tej, z jaką

ojciec wyruszał do pracy. – Oj, wielka szkoda, że nie zastał pan męża. Miał wrócić dzisiaj, ale został na szkoleniu. Zaświeciła światło w gabinecie i zaprosiła ruchem ręki. – Proszę, niech pan wejdzie. Herbaty się pan napije, prawda? Za wiklinową skrzynią na pranie zobaczyła syna. – A ty chodź tutaj, porozmawiaj z panem. Ja przygotuję coś w kuchni. To jest pan Aufman. Znajomy taty. Z Nowego Sącza i ze studiów. Zauważył, że spojrzenie mamy wyraża poważną zadumę i jakby skrępowanie. Mężczyzna był już w gabinecie i wybierał fotel, na który mógłby odłożyć teczkę i skórzany kaszkiet. Pozostał w płaszczu. Adam wślizgiwał się do gabinetu. Robił to powoli. Kiedy skrzypnął mu pod nogami próg, ich spojrzenia się spotkały. Ale podcienione oczy przybysza nie ożywiły się tak, jak to zwykle rozjaśniają się oczy dorosłych na widok dzieci. Gość chrząknął i zaczął oglądać ściany. Spojrzał na fortepian, potem dłuższy czas przyglądał się obrazkowi nad tapczanem, następnie zauważył skórę na podłodze, przesunął wzrokiem po grzbietach książek w biblioteczce i skończył na biurku, gdzie skupił wzrok na amuletowej gwieździe zwisającej z wałka maszyny. Wreszcie przypomniał sobie o chłopcu. – A kawaler też urodzony w Sączu? – Tak, proszę pana. Gość przyjął to do wiadomości i zamilkł na dłuższą chwilę. Cisza w towarzystwie była męcząca. Takich sytuacji nie znosił. W dodatku płaszcz, którego gość nie miał zamiaru zdejmować, zalatywał papierosami i wszystkimi trudami podróży. Zauważył, że przybysz spogląda teraz na wiszącą nad biurkiem panoramę. – To widok Nowego Sącza, proszę pana. Tamten pokiwał głową, wyminął fotel i podszedł bliżej. – Tak, poznaję, widziany… – przechylił głowę w namyśle – ze wzgórz, zza Dunajca. – Tam, proszę pana, nad stacją Nowy Sącz Miasto widać dom, w którym się urodziłem. – Widzę. Tak. To gdzieś koło ulicy Szwedzkiej. Widzę też dach tej willi. Hamann tam przesłuchiwał. No, lepiej nie mówić. Jego wzrok odleciał nagle w drugą stronę pokoju. Pod lampą krążyły muchy. Chłopiec naliczył ich trzy. Na szczęście pojawiła się mama z herbatą i ciastem. – A, patrzycie panowie na panoramę? Gość wskazał na obraz. – Dzieło Barbackiego? – Nie, to namalował pan Bieszczanin. – Mamo, a pan poznał, skąd to jest namalowane. Naprawdę.

– Mąż się uparł, żeby to tutaj wisiało. Obraz bardzo ściemniał. Złe farby. Mężczyzna nie patrząc, wskazał na malowidło, a zajmując miejsce w fotelu, zgubił na wpół niewyraźne słowa: – I ta willa, katownia Gestapo. W rękach mamy zadzwoniła filiżanka. – Proszę, niech się pan częstuje. Na pewno jest pan strudzony. – Odwróciła się do syna. – A ty, Adam, idź, pobaw się. My tutaj sobie z panem Aufmanem powspominamy nasze dawne dzieje, prawda? – Adam ma na imię? – Głos przybysza na moment się ożywił. – No proszę. Pani mąż dotrzymał słowa. Chłopiec był w kuchni. Dolał do musztardówki więcej wody z mydłem, zamieszał słomką i przesmyknął się do stołowego. Drzwi były uchylone, a owalny stół, zatopiony w ciemności, przekrawała smuga światła z gabinetu. Cichcem usiadł na kanapie. Nakryty mrokiem jak pledem podwinął kolana i zamienił się w słuch. – Piękna, stara maszyna do pisania. Zenon nadal znajduje na to czas? – Coś tam stuka między obowiązkami. Parę linijek dziennie. – Poezje czy raczej większa rzecz? – Prowadzi coś w rodzaju dziennika. Ale pan, o ile dobrze pamiętam z tego, co mi mąż opowiadał, też pisał? Jeden po drugim trzasnęły zamki przy teczce. – Proszę, niech pani spojrzy. To zdjęcie z trzydziestego dziewiątego. Jest maj, rynek w Krakowie. Pod pomnikiem Adama Mickiewicza. Chciałem je pokazać pani mężowi, Zenkowi, znaczy się. Poznaje pani? – Męża, tak. Stoi za ławką. Pod pachą ma szachownicę. A ci… – Ten, to ja, tylko przesłonił mnie gołąb, a tutaj z książką, widać nawet, że to Pan Tadeusz , to Horowitz. My trzej, przyjezdni, a ten starszy, kolega Andrzej, tutejszy. Wracaliśmy wtedy z meczu Cracovii. Zdarliśmy sobie gardła. – Ach, młodość, szumna… Chłopiec usłyszał westchnienie mamy, a zaraz głos mężczyzny zaintonował wiersz: – Z młodości szumnej, która leży w grobie, z wiar i nadziei straconych… To Jerzy Żuławski. Z wiersza o Morskim Oku. Wszyscy tutaj zebrani zaczytywaliśmy się w poezji. To stąd się wzięła nasza przysięga pod pomnikiem. – Przysięga? – Postanowiliśmy, że na cześć wieszcza nadamy swoim synom imię Adam. – Ach, no to teraz rozumiem ten upór męża! A co z imieniem dla córki? – To mnie urodziła się córeczka… Zapadła dłuższa cisza. Chłopiec pomyślał, że może oglądają jakieś inne zdjęcia. Ale nie. Usłyszał głos mamy.

– Przepraszam, że tak nad panem macham, ale w tej kamienicy pełno much. – Zenon… już wtedy był po debiucie. W gazecie. Wie pani, to nam szalenie imponowało. – Tak, to prawda, mąż napisał Tryptyk szachowy. – Andrzej, bramkarz, też szykował się na poetę i odgrażał się słowami Wyspiańskiego: „Teatr mój widzę ogromny”. Ja miałem być historykiem. Henryk Horowitz też pisał wiersze. – A wie pan, po czterdziestym piątym Zenon wypytywał o losy Horowitza, gdzie tylko się dało. Bardzo go lubił. Ale ślad się urwał. Tyle się dowiedział, że jeszcze przed wybuchem wojny przeniósł się na studia do Wilna. – Też się tam wybierałem. W Wilnie wtedy nie obowiązywał numerus nullus. W Krakowie tak, Uniwersytet Jagielloński wprowadził limity. Ta garstka, która się dostała, siedziała w gettach ławkowych. To znaczy siedzieliśmy. – Takie to były czasy. Hitler przewrócił świat do góry nogami. – Jakby ktoś się pytał, to „getto” jest wynalazkiem papieży. A jeśli Hitler „przewrócił”, to ktoś mu na to przyzwolił. Gość zakończył westchnieniem. – Mój mąż też jest krytyczny, to znaczy, jeśli chodzi o rolę Kościoła. – Domyślam się. Zresztą wystarczy tylko zagłębić się w naszą historię. Nawiasem mówiąc, słabo zbadany temat arian na ziemiach Polski i owe czasy, wiek siedemnasty, to moje pole zainteresowania. Słychać było, jak gość poprawia się w fotelu. – Może zdejmie pan płaszcz? – Ach, nie. Wie pani, przeziębienie mnie męczy. Tak będzie lepiej. Ale herbaty, tak, jeszcze, chętnie. A wracając do tematu, do arian i braci polskich… – Ma pan dużą wiedzę. – Mama wypowiedziała krótkie zdanie w tonie uprzejmej zachęty. Gość jakby na to czekał. Wyrecytował: – „Kler, który, uporawszy się z »heretykami«, położył w dawnej Polsce rękę na wszystkim, przyczynił się do pogrążenia narodu w owej straszliwej ciemnocie, w jakiej tkwiliśmy przez cały wiek siedemnasty i trzy czwarte osiemnastego, podczas gdy inne narody spełniały największą pracę myśli”. To są słowa Tadeusza Boya-Żeleńskiego. A co do Kościoła, to obecnie ta instytucja nieco przycichła, a nawet panuje w niej atmosfera pewnego zmieszania. Niektórzy duchowni, zwłaszcza wysoko w hierarchii, chcieliby odżegnać się od wstydliwej fascynacji faszyzmem. I zapewne się modlą, żeby tego nie wydobyto na światło dzienne. Trochę ich jeszcze podręczy grzech owego przyzwolenia. Ale mocni są, przetrzymają. To, co się teraz dzieje, też. – Mówi pan o tej sprawie krakowskiej kurii? – Mówię nawet bardziej ogólnie. Taaak, ten kraj nie zazna nigdy spokoju. Z deszczu pod rynnę. I spod rynny w deszcz. – Może nie będzie tak źle. – Głos mamy próbował przybrać jasne tony. W odpowiedzi zastukała łyżeczka o filiżankę albo guzik przy rękawie płaszcza. Gość znowu

poruszył teczką. – Niech pan jeszcze posiedzi. Szkoda, doprawdy, żeście się panowie minęli. Pan z Krakowa, a Zenon akurat tam. Byłaby ciekawa dyskusja. I wspomnienia. – Zenon… jeśli pamięć mnie nie myli, też wcześnie stracił matkę? – Skoro pan o to pyta… – Potrzebowała chwili, by zebrać myśli. – Powiem panu, że po debiucie męża wydrukowali jego wiersz o matce. Też w tamtej literackiej gazecie. Ktoś mały z ramion matki. Dojmująca tęsknota za matką. Szukanie jej wśród pól pszenicy. To był niezły wiersz. Ale… dlaczego pan mówi o tym? – Bo tak pomyślałem sobie teraz o nich obu, o Zenku i Andrzeju. Pewne podobieństwa. Wie pani, Andrzej też stracił matkę. A potem został z surowym ojcem. – O! Mój teść, proszę pana, też był, jak by to powiedzieć… – Coś wiem na ten temat. Teść pani, za przeproszeniem, to był niezły sangwinik. Kiedyś pogonił mnie lagą. Poszło o jabłka w sadzie. Na Kaduku. Zwiewałem do łódki na Dunajcu, myślałem, że buty pogubię. – To nie muszę już więcej panu opowiadać. Mężowi łatwo nie było. W domu klepali biedę. Ale zaczął pan o tym Andrzeju. Jego nie znałam. – Zenon… Zenon też by się teraz do tej znajomości nie przyznawał. To niebezpieczne. – Tak? A co z nim? – Widzi pani… jeśli mogę tu przedstawić, jak ja to widzę… – Niech pan mówi, porusza pan ciekawe rzeczy. – Jest koniec lat trzydziestych. Pani szanowny mąż i nasz Andrzej – bramkarz, dwie sieroty, szukają utraconej matki. Przywołują jej ducha w wierszach, szukają w górach, spływają rzekami, usypują kopiec z junakami na Sowińcu, aż tu nagle świat wali się na zbity pysk. Koniec z marzeniami o studiach. Pierwszego września wkraczają Niemcy. Siedemnastego – Sowieci wbijają nam nóż w plecy. Pakt Ribbentrop–Mołotow. Polska bękartem Europy. Leje się krew. Getta, krematoria, morze bólu i cierpienia. Polacy, Ukraińcy, Niemcy, Rosjanie – każdy każdego morduje. A wszyscy mordują Żydów. Potem popioły i zgliszcza. A jeszcze do tego pogromy. Pozwoli pani, że zapalę, bo widzę, że jest popielniczka. I Andrzej w końcu znajduje matkę. A wie pani, gdzie ją znalazł? Za murem. Za kościelnym murem. Andrzej znalazł sobie Matkę Boską. – Zaczynam rozumieć – powiedziała cicho mama. – Wie pan, ja tak tego nie widziałam. No tak, Zenon też sobie znalazł matkę… – Matkę Partię. – Jest pan też psychologiem? – Co do mnie, to, proszę pani, jestem nikim. Mnie już nie ma. Dlatego tak czasem mówię prosto z mostu. Otóż to, prosto z mostu. Ja się nie boję. A inni, tak. W ciszy, która zapadła, słychać było, jak mama podsuwa gościowi popielniczkę. – Matka Partia… A wie pan, że mąż sam tak mawia? – A partia… szachowa?

Mama skwitowała grę słów gościa krótkim, niepewnym śmiechem. – Jeśli o to chodzi, to zarzucił. Brak czasu. Wciągnęła go administracja. Czasem gra, trochę uczy syna. – Zenon… pamiętam, nie było na niego mocnych. Szach-mat, zanim się obejrzałem. – I skrzypce też odłożył. Ale pan też grał, i na skrzypcach, i na fortepianie? To wiem od mojego taty. – Ach, tak? – Mój tata montował szklarnie i inspekty u pańskiego ojca. Może pan tego nie pamiętać. Kiedyś przyniósł od was brokuły, a myśmy nie wiedzieli, co to takiego. Gość nie podjął tematu. Zamiast tego jego cichy głos odczytywał: „Leon Haszeles we Lwowie”. – Patrzy pan na fortepian… – Dziwne, mam wrażenie, że kiedyś już siedziałem przy tym instrumencie. I pamiętam, też był brązowy i odklejała się stale płytka na wysokim C. Jak… tutaj. – Może jeszcze herbaty? A co do gratów, to wszystko przyjechało z Sącza. – Ten fortepian… i takie fotele. Podobne widziałem u Miny. Jak ona się nazywała? Może Torbach, może Torem? Była przyjaciółką mojej żony. Jej ojciec był filatelistą. No widzi pani, uciekło mi nazwisko. I był w tej rodzinie chłopak. Garbaty, i do tego paralityk. A wie pani, ona, ta Mina, przepięknie grała nokturny Szopena. Na stoliku, w wazonie, stały floksy, aż głowa bolała od zapachu. – U nas syn zamierza pobierać lekcje. Nawet już umówiliśmy się z panią Leą Słodczyk. Pianistka. Więźniarka Ravensbrück. – Słodczyk? – Zmieniła nazwisko z Zisman. A może by pan nam zagrał? Zawołam syna. – Nie, nie! – mężczyzna zaprotestował spłoszony. – Zdziwi się pani. Od czasów Sącza nie nacisnąłem klawisza. Nawet w tonacji mol. Za skrzypce też się nie biorę. I wiem, że tego już nie uczynię. Po prostu pękły we mnie wszystkie struny. Co ja mówię: dusza. Mnie się już nie da nastroić. – Tak, tyle było nieszczęścia, tyle podłości, pamiętam. – No, właśnie, zaczęła pani też mówić coś o Sączu… – A tak, przypomniałam sobie, jak to księża – ze strachu, nie ze strachu – odgrzewali za Hamanna bajkę o krwi chrześcijańskich dzieci w macy. Mówili, nie chodźcie do getta w pojedynkę, bo was przerobią. Jakby próbowali jakoś się odciąć, a może wytłumaczyć sobie tak bliskie i niewygodne sąsiedztwo. – Mówi pani: odciąć się i wytłumaczyć? Jego palec jakby przypadkiem potrącił klawisz. Niski ton zastąpił westchnienie. Po czym gość mówił dalej. – Tak się złożyło, że ostatni raz grałem dla niej. Cichutko. Podłożyłem pod młoteczki stare gazety. Dla wyciszenia, żeby nie drażnić sąsiadów. Bo to oczywiście było w getcie. Ja grałem, a moja żona karmiła piersią naszą córeczkę. Następnego dnia piekarz od Hamanna miał przyjechać wozem.

Potrzebowali instrumentu w więzieniu. Pamiętam, że przez uchylone okno słyszeliśmy wrzaski renegata Folkmana, wie pani, on się ogłosił naszym władcą. Wysługiwał się Hamannowi. Żeby usłyszeć słabnący głos, chłopiec zastygł w bezruchu. – I wie pani, jakoś chcę, żeby już tak zostało. Żeby zabrała ze sobą tamtą melodię i całe moje granie. – Ale pan się uratował? No bo wspomniał pan o córeczce… – Właściwie to już od tamtych czasów nie żyję. Od tego dnia wszystko, cały świat przestał mieć dla mnie sens. Coś się ze mną stało. Jakbym nagle zapadł się w sobie i przemienił w zimny okrąglak z Dunajca. – Ale przecież pan studiuje… – Ach, wie pani, fizjologia toczy się sama. A mnie jest wszystko jedno, kiedy runę. Nie jestem ciekaw, po co żyję. Patrzyłem w tamto niebo i chociaż takie błękitne, to było jakieś – jakby to powiedzieć – nadaremne. – Mówi pan o… – O mojej podróży do Sącza. Zeszłego lata. Szukałem jej i dziecka. Coś mnie opętało. Ależ się zmieniło w tym Kurowie! Cicho, spokojnie i solidny, masywny most na kościach żydowskich niewolników. Żadna powódź już go nie zniesie. I Dunajec, który tak kochałem. Szedłem tą samą drogą, którą nas pędzono do roboty przy moście. Kawał drogi. I wyobrażałem sobie, że ona idzie z dzieckiem na piersiach. Miała dziewiętnaście lat, a nasza córeczka pół roku. Dawaliśmy jej wywar z maku, żeby spała. Dość! – A Sącz? – Zupełnie inne miasto. No, parowozy jak zawsze, to rzewnie, to chwacko pogwizdują. Chociaż tym razem w tonie, jakby udawały, że nic się w tym mieście wielkiego nie wydarzyło. W kamieniołomie w Klęczanach jak zwykle coś dudniło. A na grzybobranie nie chodzi się już do Rdziostowa. Wie pani, na tej górze, nad Kurowem, przed wojną zbieraliśmy grzyby. Tak… Jeśli oni jeszcze chwilę żyli, to musieli patrzeć na tę samą górę. I popłynęli oboje do Czchowa. To znaczy ich ciała. – Co się stało? – Widziałem to z pewnej odległości. Esesman zaczął przeklinać, a potem strzelił z automatu, prosto w dziecko. Zastrzelił je obie. W mieszkaniu zaległa cisza. Ani mama, ani wieczorny gość nie śpieszyli się, by ją przerwać. Zgrzyt dalekiego tramwaju otarł się o szyby. Chłopiec dopiero teraz dmuchnął w słomkę i wypuścił bańkę, ale natychmiast żółta klinga światła z gabinetu przecięła ją na pół. I poczuł, że robi mu się zimno. Coś szczypało go w oczy. Mydło? Pierwsza odezwała się mama. – Rozumiem, że pan nie gra. – Oni nawet muzykę zgwałcili. Wie pani, Folkman zorganizował orkiestrę żydowską. Z Reichu miała wtedy przyjechać rodzina Hamanna. Tamtego dnia spędzono Żydów z getta i zaproszono na rynek mieszkańców. Wielu przybiegło z ciekawości. Folksdojczów w Sączu nie brakowało. Więc

najpierw była rozgrzewka: dwumetrowy Johann Bornholt – a to był pomocnik Hamanna – zabawiał widzów wyrywaniem żydowskich bród. Potem przymusił najstarszego chasyda do pełzania. Co jakiś czas stawiał mu but na plecach i popychał. Słyszałem i rozumiałem mamrotanie starca: „Panie, umniejsz swoją miłość, którą mi tak hojnie zsyłasz dzisiaj, bowiem na wyczerpaniu jest moja możliwość przyjęcia nadmiaru tej słodyczy”. A nad rynkiem – te dwie milczące wieże kościoła. Pamiętam, jak strasznie bolała mnie ich obojętność. Potem Żydzi musieli ze sobą tańcować. Po urwanych brodach i odciętych pejsach. Wreszcie Niemcy zachęcili gapiów, żeby sobie wybierali co lepsze palta. Chciałbym kiedyś spotkać tę sądeczankę o rozbawionych oczach, która upatrzyła sobie moją dziadowską kapotę. Nie mogła się doczekać, kiedy ją z siebie zdejmę, i omal nie zniszczyła skrzypiec. Zdążyła mi powiedzieć, że i tak kapota nie będzie mi potrzebna, „bo już niedługo przerobią mnie na mydło”. – „Potem rozdzielili między siebie Jego szaty, rzucając losy. A lud stał i patrzył”. Czy ta chrześcijanka naprawdę znała te słowa? Może to była Niemka z Dąbrówki Niemieckiej? Gość nie skorzystał z podpowiedzi. – Mówili mi chasydzi: „Bóg nigdy nie zsyła na człowieka więcej cierpienia i udręki, niż ten mógłby znieść”. Ale gdzie wtedy podział się Bóg? A przecież tak pięknie, wyszukaną mową, chwalili go. Dla niego tańcowali nad leśnym rowem w Rdziostowie. Porównywali go do kochającej matki. Właśnie, znowu matka. – Mój tata, proszę pana – pamiętam – po wojnie przestał chodzić do kościoła. Aufman nie podjął tematu. Czuło się, że nadal błądzi gdzieś myślami. Aż zaszedł nad rzekę. – Most Heleny. Na polecenie Hamanna mocno obwiązano sznurem kilku Żydów. Ale oni nadal śpiewem chwalili: „Męka to będzie gorzka, jak lekarstwo podane choremu ręką kochającej matki”. Słysząc to, Hamann kazał zrzucić ich z mostu do Dunajca. Ale wróćmy na piękny sądecki rynek, proszę pani. Potem Niemcy przywlekli tego chłopaka, paralityka, i przywiązali go do konia. Kazano nam uderzyć w skoczną nutę. Bornholt strzelił z bata, koń ruszył, a ten garbusek, na tych swoich pajęczych nogach podrygiwał jak szmaciana kukiełka. Próbował biec, ale te jego nogi od razu mu się zaplątały. Na zakręcie się wywrócił. Koń wlókł go po dunajcowych otoczakach dookoła ratusza. My graliśmy od ucha do ucha, podkowy końskie szczękały o oszronione kamienie, Niemcy wyli ze śmiechu, ich dobrze ubrane kobiety robiły zdjęcia, inni klaskali. Może z zimna. Wilczur Johanna szczerzył kły i prychał śliną. Wokół ratusza ciągnęła się czerwona miazga… Wieże kościoła milczały. – „Człowiek, człowiekowi wilkiem” – dobiegł smutny głos mamy. – A czymże zgrzeszył przed Bogiem garbaty Joszka, włóczony za dyszącym koniem po sądeckim rynku? Może za mało pochylał przed Panem swój garb? Czyż można pochylić się jeszcze bardziej niż on? Chłopiec odstawił musztardówkę na oparcie kanapy i przysunął się w kierunku niedomkniętych drzwi. Teraz ich widział. Mama patrzyła w okno. Gość jedną ręką gładził wierzch sfatygowanej teczki, którą trzymał na sąsiednim fotelu, w palcach drugiej tkwił papieros. Jego wzrok jakby powędrował po kręconych schodach dymu. Patrząc w górę, mężczyzna zaczął mówić: – Ktoś, gdzieś sycił się tą potrawą przyrządzaną z cierpienia, pożywiał się nią. A do tego ból

odartej godności. Witamina upodlenia. – Kogo ma pan na myśli? Gość zdobył się na odwagę. – Jeśli pani pozwoli… – zaczął i otworzył teczkę. – Mam tu ze sobą próby literackie. Własne. Można to podciągnąć pod literaturę fantastyczną. Chciałem nieśmiało poprosić panią, żeby przekazała to mężowi… Zenkowi, znaczy się. Trochę to taka filozofia, przemyślenia domowego chowu. – To jednak coś pan w życiu robi… – No tak, przyznaję, to taka moja ostatnia próba odszukania sensu na tym padole. Ja sobie pomyślałem, że przy obecnych znajomościach Zenka mógłby zarekomendować coś takiego… może nawet spółdzielni wydawniczej? Mama wzięła do rąk plik kartek. – Ja przepraszam, że w takim stanie, ale to ostatnia kopia i niektóre fragmenty, przez kalkę, tu czarną, tam niebieską. Dużo skreśleń… – Ale ten tytuł… bo to chyba jednak nie jest książka kucharska? – Nie, to taki tytuł, przewrotny. – Uczta Reptillusa – starannie odczytała mama. – Autor Jan Kurowski. – Pseudonim – szybko podpowiedział. – Jan Kurowski… No… dobrze… – westchnienie pełne zakłopotania rozdzieliło zdanie – … przekażę mężowi. Obiecuję. – „Ktoś, gdzieś pożywia się naszym cierpieniem” – dorzucił Jan. – To jakby główny motyw całości. – Rozumiem. Rozumiała nie rozumiała. Chłopiec widział w prześwicie, że mama zdobywa się na uśmiech. – Ale… no właśnie… uciekło mi, a miałam zapytać. Nie powiedział mi pan, czy spotkał się z tym drugim kolegą w Krakowie. – Ach, tak! Otóż znalazłem adres. Okazało się, że pomieszkuje u księży, pod Wawelem. Ale jak się tam pojawiłem, to ksiądz, który uchylił bramę, powiedział, że Andrzeja nie ma, a w końcu zdradził, że gdzieś wędruje po górach. A ja widziałem przestrach w jego oczach. Pomyślałem, że nic dziwnego: ja, w takim płaszczydle, z podniesionym kołnierzem, kaszkiet na oczy, nic tylko ktoś z bezpieki. Ale zostawiłem list dla niego. Miałem już uprzednio napisany. Ten starszy ksiądz obiecał, że przekaże. Pewnie wyrzucił, a Andrzejowi ani nawet nie pisnął. – Bo też pojawił się pan w trudnym czasie. Ten proces księży… – Ma pani zupełną rację. To było niefortunne. Jeszcze raz wsunął rękę do teczki. W jego dłoni pojawiła się niebieska koperta i pożółkła kartka. – Tutaj mam dwie rzeczy. Na tej kartce jest wiersz Zenona. Cudem ocalał w starej walizce. Jak pani widzi – oryginał. Zenon pewnie chciałby go odzyskać. Mama się ożywiła.

– Wiersz męża? W takim razie położę mu tutaj na maszynie. Na pewno się ucieszy. – A ten list to też dla Zenona. W podobnym tonie utrzymany, co tamten dla A… Gość nagle zamilkł i się stropił. – Oj, widzę, że potłuściłem… Miałem kanapkę ze słoniną. – Nie szkodzi – powiedziała mama. – Tylko na samym rożku. – Może Zenon też zechce zadumać się nad słowami od dawnego kolegi, takimi od serca. Mama dołączyła kopertę do maszynopisu i długo na nią spoglądała, jak gdyby czekała na dalsze wyjaśnienia. – Chciałem jakoś dwóch moich ambitnych kumpli przestrzec. Ale może już za późno? Nie dość, że każdy z nich znalazł sobie matkę, to już złożyli jej ślubowania. Obawiam się, że dozgonne. – Jak pan to dziwnie widzi, z tą matką. Czy matka to coś niebezpiecznego? Gość jakby nie dosłyszał. Pokiwał żałobnie głową i powiedział jakby do siebie: – Taaak, a oni obaj… już w Krakowie. Na szkoleniach. W tym momencie mama machnęła dłonią nad filiżanką, potrącając łyżeczkę od cukru. – Ach! Jednak wpadła, głupia. Przepraszam. Mówiłam o tych uprzykrzonych muchach. No nic… Mucha kaput! Mama usiłowała wyłowić łyżeczką owada i równocześnie szykowała pytanie. – A pan, jeśli mogę zapytać, jak się uratował? Ręce gościa skończyły zapinanie teczki. – Po likwidacji sądeckiego getta zawieziono resztę nas do Treblinki. – Przeżył pan obóz? – Było mi naprawdę wszystko jedno. Nie chciałem żyć. Ale kiedy dotarliśmy do obozu, strażnicy zamknęli nam bramę przed nosem. Nie było miejsca, tak po prostu, więc kazali nam się wynosić. Uwierzy pani? – I co pan zrobił? – Odwróciłem się i poszedłem w kierunku jakiejś chaty. Przyjęto mnie. Nakarmiono. Mogłem się umyć i przespać. Inni, którzy poszli w drugą stronę, zostali wydani Niemcom. Ja, który nie chciałem żyć, miałem szczęście. Nocą powędrowałem na wschód, ku sowieckiej granicy. – Ale wrócił pan do Polski? – Oj, gdzie mnie nie gnało! Najpierw próbowałem osiąść na Ziemiach Zachodnich. Ale jakoś tak się złożyło, że znalazłem się w Berlinie, a potem wsiadłem do kolejki podziemnej i wysiadłem za żelazną kurtyną. A potem Palestyna, znowu ucieczka, tym razem z kibucu. I powrót do Europy. Zmierzałem do Szwecji, ale jakoś nie dojechałem. W północnych Niemczech, nie uwierzy pani, odwiedziłem Bordesholm. Takie senne miasteczko nad jeziorem. Z olbrzymią starą lipą na placu. – A dlaczego akurat tam? – Dowiedziałem się, że przeżył. Pomyślałem sobie, że jak go znajdę, to go zabiję. Uduszę własnymi rękami. Może nawet wydrapię mu oczy.

– Komu?! – W tym miasteczku urodził się ten zwyrodnialec… – Heinrich Hamann?! Wydawało się, że ostry głos mamy wzbudził struny w fortepianie. Poderwała się z fotela, by zaraz, wtórując pomrukowi strun, usiąść z powrotem. Zajęła ręce porządkowaniem kartek maszynopisu. – Domyśliła się pani. – I co? Spotkał go pan? – Pytałem ludzi. Pokazywali jakiś zbombardowany dom. Nikt nie chciał o tym mówić. Zaszedłem do tamtejszego kościoła i na przepięknym ołtarzu zostawiłem moje okupacyjne wspomnienia z Sącza i Kurowa. Miałem nadzieję, że ołtarz zajmie się ogniem. Być może w tym miejscu jego rodzice brali kiedyś ślub. Może tu został ochrzczony? Brał komunię? Odwróciłem się na pięcie i wyszedłem. Ale jednego sobie nie odmówiłem. O świcie, gdy opuszczałem to schludne miasteczko, które zrodziło diabła, podszedłem do rozłożystej lipy i… pani mi wybaczy… obsiusiałem ją. Chłopcu to, co teraz usłyszał, spodobało się najbardziej. Wyobraził sobie, jak wielkie drzewo traci liście, więdnie w oczach i w końcu zamienia się w zwiotczały balonik, z którego uciekło powietrze. – Potem, proszę pani, inny etap w życiu: Hamburg, wreszcie Anglia. Nie mogłem sobie znaleźć miejsca. W Londynie spotkałem Winnickiego, to ktoś ze strony pani męża. Bywał w Sączu. – A tak, to daleki krewny. Co u niego? – Osiadł pod Londynem, ma fabryczkę dropsów. Mogłem się u niego zaczepić, ale… – …jest pan tutaj. – Tak, i teraz widzę, że trochę nie w porę. Ale ja się nie boję. Gość pochylił się nad popielniczką i energicznie stłamsił dymiący niedopałek. Odkaszlnął, podniósł się z fotela. Nałożył kaszkiet na rzadkie włosy. – Droga pani, dość! Dziękuję. I wypada mi przeprosić za najście, moje gadulstwo i te wszystkie historyczne wykłady. I nadymiłem. Mam jeszcze dzisiaj pociąg do Krakowa. Mama bez słowa odprowadzała go do przedpokoju. W rękach trzymała maszynopis i list. – Jak tak patrzę na panią, to myślę, że do Zenka uśmiechnęło się szczęście. – Ach, proszę pana… No, a jak mąż ma się z panem skontaktować? – Jeśli oczywiście zechce. Tu, na tej kartce, jest telefon i adres. Zatrzymałem się u starego znajomka. Jest dzisiaj ważną figurą w Krakowie. Znalazł tę samą matkę co pani mąż i też buduje przyszłość. Ma się rozumieć świetlaną. Może nawet pani mąż go zna. Aha, a w tym liście… wspomniałem Zenkowi o kurierze z AK, pseudonim Gawronek. Chłopiec zapomniał o musztardówce. Odnalazł ją, gdy już bez mydlin, przetaczała się cicho w zagłębieniach kanapy. Strzepnął zmoczone palce i pomyślał o tym obsikanym drzewie. Mama zamknęła za gościem drzwi na zasuwki, potem wróciła do gabinetu. Przepędzała maszynopisem gościa pasma dymu i ogłupiałe muchy.

Na palcach pobiegł przez sypialnię i w przedpokoju wychynął zza wieszaka. Ocierała łzy chusteczką. Cofnął się, a potem naumyślnie nadepnął poluzowaną klepkę. Dał jej trochę czasu. Szybko przetarła oczy. – Gość nadymił i dym w oczy szczypie – wytłumaczyła. – Biedny człowiek. Cóż, potrzebował się komuś wygadać. No, ale dobrze, że ty nie musiałeś tego słuchać.

Rozdział 12

Burżuj piszczy jak bieda Niedziela

zaczynała się od pośpiesznego otwierania drzwi wejściowych, tupania ojca na wycieraczce i słów „Melduję wykonanie zadania bojowego”. Potem chłopiec słyszał dzwonek telefonu i niewyraźną naradę rodziców w gabinecie. Za drugim razem zbudził go długi gwizd. Dolatywał z kuchni. Opadał w sile i tonie, a zakończył się purknięciem. – No, idę do naszego kanocka – usłyszał głos ojca. Chłopiec zamknął szybko oczy i zdążył odwrócić się do ściany. Udawał, że śpi. Najpierw pojawił się zapach ojcowskich podróży i tytoniu. Zaraz potem usłyszał dmuchnięcie i coś zahurkotało mu koło ucha. Odwrócił się. Przetarł oczy. Pochylony nad nim rodzic trzymał w palcach czerwony balonik. – To dla ciebie, prezent. Kapitalny rysunek, no nie? Popatrz, jaki burżuj! Rzeczywiście, na baloniku widniała karykatura grubasa z gębą ropuchy. Miał cienkie nóżki w pasiastych spodniach, czarne trzewiki, a między dużymi zębami trzymał wielkie cygaro. Na jego głowie tkwił ciemny cylinder. W uniesionych rękach dzierżył dwa worki ze znakami dolara. Wielkie żabie oczy wyrażały chciwość. – Zobacz, jak się śmiesznie nadyma. A teraz… Ojciec odsunął palec i z ustnika, z przeraźliwym piskiem, zaczęło uciekać powietrze. – Patrz, jak mu rzednie mina. Burżuj biedniał w oczach, aż wreszcie zwiotczał i wydawszy ostatnie tchnienie, zagubił się w zmarszczkach gumy zwisającej z tutki. – Przyszła kryska na Matyska, co? Słyszałeś, jak mu piszczy bieda? Tak pomysłowej zabawki chłopiec jeszcze nigdy nie widział. Mama zajrzała do sypialni. – No, to co, Zenon? Idziemy do nich? Poprawiła przed lustrem kapelusik. – Jak trzeba, to trzeba. – Ojciec odłożył balonik na stół i zanim ruszył do przedpokoju, obwieścił chłopcu: – Będziemy ratować pewne małżeństwo. Mama podeszła i ściszonym głosem wyjaśniła: – Idziemy do Drupaczyckich. Znowu się pożarli. Tata strażak będzie gasił pożar ich domowego ogniska. Ech, tacy to są dorośli ludzie. A ty możesz sobie jeszcze pospać. Śniadanie masz na stole. Wiesz, mnie się tam wcale nie chce iść. I do tego pogoda się psuje. No, ale ty wiesz, jaki ojciec jest uparty.

Z przedpokoju padło ostrzeżenie: – A jak wrócimy, to rozegramy sobie małą partyjkę. Niech smark przygotuje szachy! Leżąc twarzą do ściany, rozluźnił się. Ale przedłużająca się cisza zaczęła go niepokoić. Kiedy rzucił spojrzenie przez ramię, mama wciąż tam stała. Wróciła? – Słuchaj, a te mydliny na kanapie, jak one tam zawędrowały? – I znowu chwilę odczekała. – No, nie wiem, co o tym myśleć. Starał się nie ruszać kołdrą. Z pewnego powodu nie mógł się doczekać, kiedy mama już sobie pójdzie. W końcu usłyszał, jak pociąga nosem i robi parę kroków w kierunku okna. – Oj, kawalerze. Wpuszczę trochę powietrza. Potem zamkniesz. Słyszał przytłumione śmiechy rodziców, a potem szczęk otwieranych drzwi. W tej samej chwili przez mieszkanie przeleciał zimny podmuch. Zastukała okiennica, podwiało obrus na stole, coś spadło i zatrzepotały papiery. Klamka w drzwiach pomiędzy przedpokojem a stołowym uderzyła w ścianę. – Przeciąg! – doleciał go głos ojca. – O marny los! Gdzie mój kapelusz? – No, wychodź, wychodź! – ponaglała mama. – Tu jest. Złapałam go. W pokoju zaczęło się robić chłodno. Chłopiec pociągnął nosem, odszukał nogami papucie i najpierw ruszył domknąć okno. Zabiło mu serce, gdy coś drgnęło w lustrze psychy. Tam, w głębi zwierciadła, odbijały się uchylone drzwi do stołowego. Za owalnym stołem zaobserwował podejrzany ruch. Ale mogła to być firanka oddychająca błądzącymi resztkami przeciągu. Zamknął okno, a potem sięgnął po czerwony balonik. Dmuchał go tak długo, aż oczy burżuja zrobiły się duże jak dwa grochy, rozpaczliwie dające znak, by nie przesadzał. Wtedy pozwolił mu zapiszczeć na całe mieszkanie. To był dobry sposób na zagłuszenie wypełzających ze wszystkich kątów chrobotów i podejrzanych szeptów. Burżuj wzbił się pod sufit, zakręcił tam młynka i poszybował przez uchylone drzwi do stołowego. Chłopiec ruszył za nim. Na owalnym stole czekała zamknięta szachownica. Był to znak, że ojciec po powrocie zapędzi go do partii. Partii szachów. Otworzył pudło i wyobrażał sobie, że oto z szerokiej paszczy potwora wypadają zęby. Jeden pionek zabębnił o krzesło i poturlikał się przez próg do gabinetu. Zatrzymał się dopiero przy pysku skóry. Tam, nieco dalej na jej chybie, spoczywał sflaczały balonik. Pociemniało. Za szybami zwisały warkocze deszczu. Chłopiec wsadził głowę do gabinetu. Na tapczanie, fotelach i na podłodze leżały rozrzucone kartki maszynopisu. Tak naprawdę to już od wczoraj krążył wokół nich myślami jak mucha dookoła lampy. Mimo wszystko lubił zakradać się tutaj, do świata dorosłych. U ojca zawsze znalazł coś ciekawego do obejrzenia albo poczytania. Kiedy był tutaj sam, czuł się tak, jakby zaglądał do mrocznej studni, która śmiało mogła być kryjówką beboka. Chłopiec robił to jednak na swój ostrożny sposób. Oglądał, zaglądał albo podczytywał, ale gdy tylko to coś zdawało się ożywać albo co gorsza

– chciało go dotknąć – rzucał wszystko i uciekał. Domyślił się, że przeciąg zdmuchnął maszynopis z biurka. Zgarnął parę kartek i rozsiadł się na fotelu, tym z przekrzywioną nogą. Maszynopis pana Aufmana zalatywał tytoniem, wnętrzem starej teczki i czym tam jeszcze. Zaczął czytać nie po kolei: Spotkałem kiedyś na plaży nad Dunajcem rowerzystę. Niedaleko mostu. Odpoczywał na zawleczonych tutaj szwelach kolejowych. Czytał książkę. Na przeciwległym brzegu mężczyźni smagali wodę wędkami. Od słowa do słowa i nawiązała się ciekawa konwersacja. Sporo z tego, co mówił ten inżynier Antoni Marmon (bo tak mi się przedstawił), zapamiętałem. Ale musiało upłynąć jeszcze wiele czasu, abym zrozumiał przedziwne wywody tego człowieka rzucane na letni wiaterek. Uniósł czujnie brwi, a potem podciągnął nogi. Wolał je trzymać na fotelu. Coś smagnęło o szyby. Zaszczękała blacha parapetu. My, ludzie, tutaj na Ziemi, żywimy się mięsem braci mniejszych. Pożeramy zwierzęta. Polujemy na nie, łowimy je, hodujemy, przypalamy żelazem, kastrujemy, poddajemy eksperymentom w laboratoriach, dusimy, smażymy, pieczemy i wędzimy. Ale jakby mimowiednie – a może nawet o to chodzi – posilamy się również ich cierpieniem. Kątem oka spojrzał na drzwi od przedpokoju. Ale za szybami nie było Białego Starca. Nóż do rozcinania listów leżał na ekrytuarku. Z wałka maszyny zwisał bordowy amulet przywieziony przez ojca z Czechosłowacji. Przeciąg spowodował, że dyndał teraz za krawędzią biurka. Odłożył kartkę na sąsiedni fotel i ostrożnie zbliżył się do tej rzeczy, która – jak pamiętał – zdenerwowała mamę. Pomyślał, że sobie to przymierzy. Z taką ciemnoczerwoną gwiazdą na pewno wyglądałby świetnie. Jak bohater odznaczony orderem zasługi za zdemaskowanie dywersanta. Poczuł na karku dotyk wstążki. Była zimna i śliska. Z amuletem na szyi wrócił na fotel. Paradoksalnie istoty z pobocza Spirali Światła nie potrzebują mięsa, tak jak ludzkie stworzenia. W ich wymiarze pożywieniem są nasze energie. Dla siebie zatrzymują emanację ludzkiego bólu i – zapewne dla nich – jego wyborny smak. W ich Świętych Pismach, ich Pan, Reptillus, bo takiego oni wyznają, oddaje im pod opiekę młodszych braci – Ziemian – tych Adamów, w których hodowli sam zezwolił im niegdyś maczać łapy. Zmarszczył czoło, ponieważ mało co z tego wszystkiego rozumiał. Spróbował więc przez chwilę śledzić lot muchy wokół lampy, potem skontrolował mroczny zakamarek pod fortepianem, potem położenie skóry i dopiero wrócił do maszynopisu. W tej tajemniczej księdze, która należała do rodziny londyńskiego księgarza Michała HabdankWojnicza, znalazłem malunek przedstawiający mgławicę naszej galaktyki z jej ośmiorniczymi ramionami. Czy to możliwe, aby w odległych czasach ktoś na Ziemi mógł wiedzieć, że tak właśnie wygląda Droga Mleczna? I był też inny rysunek, przypominający jaszczuropodobną postać pożerającą gwiazdę.

W tym momencie chłopiec zerknął na amulet. Mama miała rację. To nie było zwyczajne płótno. To był gruzłowaty materiał przypominający raczej zastygłą mydlaną pianę. Chrząknął głośno. Na postrach. Należało odpędzić mroczniejącą ciszę mieszkania. Spróbował czytać dalej. A jeżeli ktoś, kto kaligrafował ów manuskrypt, maczał w atramencie nie pióro ptasie, lecz swój własny pazur? Natrętna myśl, o cywilizacji jaszczurów, nie dawała mi spokoju… W tym momencie za oknem odezwała się syrena fabryczna. Zabrzmiała pusto, jak okaryna basowa, którą kiedyś ulepił z gliny dziadek. Fałszując, zawtórował jej pusty żołądek chłopca. Ale nie, on sam wcale nie był pewny, skąd wydobywał się ten pomruk. A jeżeli z amuletu? Kiedy syrena odezwała się ponownie, nie miał już ochoty sprawdzać. Ściągnął to z siebie i cisnął na biurko. Równocześnie porzucił czytany tekst i przeniósł się na inny fotel. Tam przysiadł na jakąś inną kartkę. Wydobył ją spod siebie. Był ciekaw, jakim ona uraczy go tekstem. Pewien francuski oficer stacjonujący w Tybindze umożliwił mi dostęp do tamtejszej biblioteki, w której przechowywano niemieckie tłumaczenie Księgi Henocha (…). Opisy kontaktów obcych cywilizacji z ludzką rasą były do tego stopnia niebezpieczne dla Kościoła, że w końcu księga ta podzieliła los innych zakazanych apokryfów. Ta zabawa z kartkami spodobała się chłopcu. Teraz z fotela przedostał się na tapczan, dokąd przeciąg zapędził trzy kartki. Coś musiało się wydarzyć tam, w układach gwiezdnych, może wojna na górze, może niewyobrażalny kataklizm, coś, co ułatwiło mrocznej cywilizacji przejęcie Ziemi i uczynienie z niej kolonii karnej dla ludzkiej rasy, żeby nie powiedzieć obozu zagłady. Tutaj samozwańczy arendatorzy, mieszając kijem w ludzkim mrowisku, dozowali nieszczęścia, choroby i wojny. Nietrudno się domyślić, że nasz wiek XX przyniósł im najobfitsze żniwa cierpienia. Lecz i tego było im nie dość (…). Zaryzykowałbym następującą hipotezę: rozstrzygająca potyczka pomiędzy cywilizacjami kosmicznymi rozpoczęła się od tajemniczego wybuchu nad Tunguską, syberyjską rzeką, w roku 1908, dokładnie 30 czerwca, i trwała do roku 1947. Dopiero od tej daty kosmiczny los zaczął się do ludzkości uśmiechać. W wyniku tych zmagań Ziemia przeszła pod kuratelę cywilizacji Plejadan. Świadoma swojej roli „strażników spirali” cywilizacja ta dysponuje większą mocą światła. Oto dlaczego nie jest cywilizacją typu wampiryczngo. O wampirach też fanzolił Chimek. Podobno istnieje taka książka, w której opisany jest wampir. Wstaje z trumny i wysysa krew z jednej takiej kobiety. Ona powoli blednie, robi się przezroczysta i wreszcie znika. I że te wampiry to są przeważnie hrabiowie. Od tego pomyślenia chłopiec musiał znowu zerknąć w światło okna. Było ślepe, smużaste i zimne. Ale na parapecie tkwiła kartka. Poszedł po nią. Teraz usadowił się na kręconym krzesełku przed fortepianem. I znowu przypomniałem sobie tego człowieka w pumpach znad rzeki – te jego przenikliwe oczy. Wsiadł na rower i na pożegnanie podarował mi jedno słowo, którego wcześniej nie znałem

PALEOASTRONAUTYKA. Chłopcu spodobało się kręcenie na krzesełku. Z całej siły odbił się nogami i gabinet zawirował mu przed oczami. Wypuszczona kartka pofrunęła za fortepian. A kiedy zakręciło mu się w głowie, przeskoczył na tapczan. Odczekał, aż zatrzyma się sufit z lampą, a skóra, fotele i fortepian wrócą na swoje miejsca. Chociaż nie wiemy, w jaki sposób i na jakich warunkach udało się owym Plejadanom wyłuskać z jaszczurczych łap tę planetę, to jednak można odnieść wrażenie, że w aspekcie kosmicznym coś drgnęło, a w aspekcie ziemskim przychylna nam cywilizacja z wolna zdaje się roztaczać swoją opiekę… I nawet jeśli dotychczasowy hegemon wycofuje się z wyraźnym ociąganiem, to przecież pękają lody i nadciąga nowa wiosna. Wiosna światów. Odłożył kartkę, wsparł głowę o kilim i gapił się na lampę pod sufitem. Jego myśli swoim ociężałym krążeniem naśladowały pusty balet much. O tej porze biały klosz lampy przypominał kapsułkę z opłatka, w której przesypywał się proszek, kiedy mama popijała ją wodą. Ale chłopiec wiedział, że z nadejściem wieczoru klosz rozjarzy się mlecznym światłem i wtedy stanie się dla niego latającym talerzem przybyszów z kosmosu. Z krążenia jego myśli wynikło jedno życzenie: gdyby już mieli tacy lądować, to oczywiście życzyłby sobie, by – jak w tekście pana Aufmana – byli to ci „dysponujący większą mocą światła”. Przyjdzie taki czas, kiedy ze Spirali Światła ludzkość odczyta piękną nowinę. Cywilizacja ziemska nareszcie odegra doniosłą rolę w dziejach obecnego cyklu Wszechświata. A rola jej wzrośnie niepomiernie w wymiarze czwartym – w eonie NOOS. (…) Jeżeli prawdą jest, że Galileusz zakrzyknął „Eppur si muove!” (A jednak się kręci!), to ja gotów jestem zawołać (również po włosku): „Eppure siamo nel centro!” (A jednak jesteśmy w centrum!). Tak, tak! „A ostatni będą pierwszymi”. (…) A jeżeli za tę prawdę zginął obrońca Ziemian i buntownik z Nazaretu? Spod podłogi odezwały się dostojne akordy, jak gdyby wielki smok stawiał kroki, kiwając na boki ciężkim cielskiem. Cicho zamruczały struny w pudle fortepianu, próżno marząc o wtórze. Od razu pomyślał o ojcu. I nie pomylił się, bo w drzwiach zaczął chrobotać klucz. W pośpiechu zbierał kartki maszynopisu. Część z nich zdążył odłożyć na fortepian. Na porządne odwieszenie amuletu tam, gdzie był, na underwooda, nie miał już czasu. Przebiegł przez przedpokój, a potem przymknął za sobą drzwi do ubikacji. Mocno biło mu serce. – Znowu te sonaty – usłyszał niezadowolony głos ojca. – Nie, to z Romea i Julii. Montaigu et les Capulet – powiedziała mama. – Nie znam piękniejszego utworu. – Ach, tak? No to widzisz, kompozytor z naszego obozu. Ojciec zatrzasnął drzwi i szeleścił przy wieszaku.

– Lea Słodczyk grałaby to szybciej, a ona tak… jakoś ociężale – zauważyła mama. – Staram się jej nie słuchać – odburknął ojciec. – Ale pozbędziemy się tego jej akompaniamentu, jak wrócimy do Krakowa. – O! To by było cudownie. A co? Coś się ruszyło w naszej sprawie? – Rozmawiałem z Dobroszem. Wstępnie. – I? – Na razie dał do zrozumienia, żeby odczekać. Nie ten klimat partyjny. Ale coś się szykuje, jakaś – tu ojciec ściszył głos – ja bym to nazwał roszada. A ja już nawet myślałem, żeby sobie zaklepać działkę pracowniczą. Ciotka Dobrosza mogłaby nam odstąpić. – Nam? Muzyka pod podłogą zamilkła. – Oj, zapomniałem, że moja pani nie przepada za pieleniem grządek. – Grzebaniem się w ziemi. – To nie żadne grzebanie, ale uprawa, kultywowanie. A w Krakowie mają piękne tereny działkowe i to pod kopcem Kościuszki. Zresztą sama powiesiłaś widok na ten kopiec. – Bo to reprodukcja pasteli Wyspiańskiego. Piękna! – No właśnie, moja droga, i widać na niej te tereny. A ja pamiętam, jak moja matka pieliła grządki. Mam ją przed oczami. Piękne wspomnienie. – A ty przecież sypałeś ten kopiec jeszcze jako junak. I chyba nawet z tym Aufmanem. – Sypałem nie sypałem. A czy z nim? Już nie pamiętam. Nieważne. Odbiegasz od tematu. Gdybym miał działkę, to pod budą na narzędzia wykopałbym piwniczkę i uprawiał pieczarki. Zawsze to coś do chleba. Chłopiec słyszał, jak rodzice wchodzą do kuchni. – Rozbawiłeś mnie, Zenon. Umówmy się, że na kuchni to ja znam się lepiej. Pieczarki nie bardzo pasują na chleb. – E tam, jak się jest głodnym, to się nie grymasi. I zawsze można ugęstować. – Zenon, wracając do tego Aufmana, co ty sądzisz o jego książce? – Jeszcze nie przejrzałem wszystkiego. Ot, tyle co przy śniadaniu. Ale już ci mogę powiedzieć, że spodziewałem się po koledze z dawnych lat czegoś więcej. Że się rozwinął, doszedł do czegoś… a to, takie tam… pieprzenie o niczym. Kto ma dzisiaj głowę czytać takie wyssane z palca historyjki? I to jeszcze z kosmosu? W dodatku materiał nienaukowy. Jakieś tam domniemane gady kosmiczne i mistyka. Może to dla dzieci? Nie, ja to widzę tak: chłop swoje przeszedł i wyraźnie nie może się odnaleźć. Zgodzisz się ze mną, że znam się na psychologii? Dla mnie jasne, pojechał na Zachód i załapał jakieś niezdrowe idee. O latających talerzach. Coś jakby twoje myślenie… A teraz próbuje dorobić do tego filozofię. Zresztą, syn obszarnika. – Co ty wygadujesz?! – Mieli kawał ziemi.

– Zenon! To był tylko ogród z warzywami. Mój tata… – Ach, szkoda czasu, to nie temat do awantury, moja droga. Czy mamy się żreć i wyrywać sobie włosy jak Drupaczyccy? O jakiegoś Aufmana, który wtargnął tutaj i namieszał? Skończmy ten temat. A ja czekam na twoją kminkową. Zawsze smaczną. Mama milczała. – Moja droga, postawię sprawę jasno. A jeżeli go ktoś przysłał? Licho wie, dla kogo teraz pracuje. A ty mu jeszcze pod moją nieobecność udostępniasz intymne informacje. Typowo po kobiecemu. To się nazywa brak rozwagi. – No dobrze, niech będzie kminkowa. Ale jakie „intymne informacje”? – Powinnaś była mu powiedzieć, że nie znasz tego Jurka Winnickiego. To nie są czasy na kontakty z zagranicznymi fabrykantami. I jeszcze potwierdzać powiązania rodzinne! Możesz zaszkodzić. Tu nie chodzi o mnie, ale pomyśl, że własnemu dziecku możesz zatrzasnąć drzwi do przyszłości, nawet na studia. A jeżeli go podesłali, żeby mnie sprawdzić? Słychać było, jak ojciec skrzypi krzesłem i rozcina gazetę palcem. Buchnął gaz na kuchence i mama zaczęła stukać drzwiami spiżarki. – Ponieważ lubisz na pikantnie, to zaraz porządnie dopieprzę. Aha, ten twój kolega wspomniał coś o kurierze Gawronku. W tym liście to ma być więcej. Gwałtownie zaszeleściła płachta gazety i nogi odsuwanego do tyłu krzesła z hurkotem przeskoczyły po deskach. – Siedź! Dlaczego tak się zaraz unosisz? Przecież sam powiedziałeś, że po powrocie od Drupaczyckich otworzysz ten list. – Ty to jesteś uparta! A ja wezmę to na spokojnie. Zajmę się tym od jutra. Mam lżejszy dzień, to wezmę ze sobą do roboty. – Nie jesteś ciekaw? – Już powiedziałem. To temat nie na dzisiaj. – Zenon, on ci przyniósł twój zaginiony wiersz. – Nic o tym nie wiem. – Jak to? Specjalnie położyłam ci na maszynie. Żółta złożona kartka. – Nie wiem, o czym mówisz, moja droga. – Rozejrzyj się, bo może ten przeciąg… Ojciec opadł na krzesło. – Aha, do kminkowej to wrzuć trochę majeranku. – Zenon, błagam! Majeranek do kminkowej?! – No to jakieś inne przyprawy z twojej kolekcji. Byle wonne i zdrowe. – Nie ruszaj się! – powstrzymał go głos mamy. – Co ty tu masz, na mankiecie? To włosy! Ciekawe, doktora Norberta czy jego żony? – Te włosy były wszędzie, nawet na przewróconej szafce. Może się do mnie przyczepiły, jak

pomagałem im zbierać książki z podłogi? – To jej brew czy jego wąs? – w głosie mamy brzmiała przewrotna nuta. – A może odwrotnie? – My się tak nie żremy – stanowczo stwierdził ojciec. – No, może aż tak, to nie. Stuknęły drzwiczki od pieca. – Gotowe! – powiedziała mama. – Wyrzuciłam ich kudły. A teraz może przenieś się z tą gazetą do gabinetu, bo muszę się zabrać za zupę. Zdążył przekręcić fajtklubkę na drzwiach ubikacji. W tym momencie gwałtownie poruszyła się klamka. – Aha! Smark tam siedzi. Halo? Jesteś tam? – Nie przeszkadzaj dziecku. Gazeta w rękach ojca z dostojnym szumem odfruwała do gabinetu. Adam zdecydował, że najpierw pojawi się w kuchni u mamy. Czekała na niego przy stole. Groźnie pokiwała palcem. – Przecież ty w ogóle nie ruszyłeś śniadania! W tym momencie usłyszeli jakiś rumor i podniesiony głos ojca. – O marny los! Porozrzucał szachy! Nadepnąłem na pionka. Poszła skarpeta. Mama machnęła ręką. – Tata po tej wizycie jest w kiepskim humorze. Znowu zabrzmiał głos ojca, tym razem ze stołowego. – Zleję go w szachy! – Widzisz? Musisz jeść, żeby móc dobrze główkować. Zobaczysz, kiedyś go ograsz. Z głębi mieszkania głos ojca zapytał, czy mogłaby przyjść na chwilę. Odrzuciła ścierkę i pośpieszyła do stołowego. Chłopiec słyszał, jak ojciec utyskuje. – No popatrz, co kanocek narobił. Porozrzucał maszynopis tego Aufmana. – Nie, Zenon, to przeciąg, pamiętasz? – broniła chłopca. – Tak? A burżuja to kto przedziurawił? Fala wieczoru szykowała się do przemarszu przez mieszkanie. Czuło się, że za chwilę połączy swoje chłodne moce z cieniem mieszkającym pod biurkiem ojca, czeluściami pod kanapą w stołowym, włochatym mrokiem zakamarka za psychą i także tym pod kanapą, na której właśnie siedział chłopiec.

Opierał się plecami o poniemiecki kilim, jak mówiła mama, dobrze ocieplający ścianę. Na kolanach miał tajną mapę parku. Właściwie zamiast ją studiować, tym razem czerwoną kredką bezwiednie pogrubiał prostokątną ramkę, którą otoczył napis „Do wyjaśnienia”. W istocie czekał, aż ojciec niechybnie zawezwie go do partii szachów. Właśnie otworzyły się drzwi gabinetu i rodzic już kroczył przez przedpokój. Chłopcu odbiło się kminkiem. Pogodzony z tym, co zaraz miało nastąpić, odłożył ołówek. Ale ojciec zamiast podejść do szachownicy, niespodziewanie skręcił do kuchni. I tam od progu zaczął czytać: – Lebiodka Majeranek. Origanum majorana. Inna nazwa Mariolka. Dobrze działa przeciwwzdęciowo, gdy zmieszana z kminkiem. Ot, co! Więcej nie słyszał, bo na słowa: „Zenon, wypuszczasz parę na mieszkanie”, ojciec zamknął za sobą drzwi. Jakiś czas trwała w kuchni ożywiona rozmowa, z której nie udało mu się złowić ani słowa. Drzwi otworzyły się gwałtownie. Usłyszał wzburzony głos. – Może jestem tylko po szkole krawieckiej, lecz swój rozum mam! Ale w przedpokoju dominował już głos ojca, który gniewnie mówił do siebie. – Oj, potrafisz, ty, babo, potrafisz tak wbić szpilę, dogryźć do żywego! Za chwilę trzasnęły drzwi do gabinetu. Było słychać, że jakiś fotel oberwał od ojca, zanim ten usadowił się przy biurku. Brzęk dzwonka w maszynie i wkręcanie papieru. Potem, z przerwami do namysłu, rozstukały się klawisze. Wszystko wskazywało na to, że tego dnia partia szachów w stołowym już się nie odbędzie. Chłopiec pomyślał, że to nawet dobrze. Po godzinie znowu zabrzęczały szyby w drzwiach gabinetu. Ojciec miał jakąś sprawę. Chłopiec się wyprostował i nastawił uszu. Do kogo? Ale kroki zatrzymały się przed drzwiami do kuchni. Ojciec zapukał, odczekał, a potem uchylając drzwi, zapytał. – Czy nie przeszkadzam? Ach, nie? To grzecznie dziękuję. Ja tak, à propos tej pisaniny Aufmana. Mam to tutaj. Zaszeleścił kartkami. – On już w tytule pierwszego rozdziału używa określenia dybuk. – I coś nie tak? – Od razu stawia tezę o pożeraniu nas przez kosmicznego dybuka. – No, to jest ten jego Reptillus, prawda? – A ja pozwoliłem sobie rzucić okiem do encyklopedii na krzesło „dybuk”. I wiesz, co przeczytałem? Jest to demon. Z folkloru żydowskiego. Termin urobiony w siedemnastym wieku. To dusza zmarłego grzesznika, która usiłuje zawładnąć ciałem żywej osoby. Często napada na kobiety. Taki duchowy wampir.

– Rozumiem – zgodziła się mama. – Wampir. – Ale czy aby na pewno, moja droga? Bo mam wrażenie, że nie zwróciłaś uwagi na to, jak Aufman nieprecyzyjnie używa tego pojęcia. Chciał chłop po prostu nagiąć to do swoich wyobrażeń. A jeśli już, to chyba lepiej by tu pasował Moloch. Słychać było, jak ojciec rzuca na ceratę maszynopis, odsuwa krzesło i siada. – Jak ty to, Zenon, oceniasz? – Wiedzy, faktów tutaj nie uświadczysz. Ot, wziął pióro i się pobawił. Trzymam się mojego zdania, że to taka terapia po jego przejściach wojennych, o których mi mówiłaś. Niech mu będzie. Licho wie, może doceniłby to jakiś fantasta… – O właśnie. A twój znajomy, redaktor z Krakowa, nie mógłby na to spojrzeć? – Masz na myśli Artura? – Pamiętam, opowiadałeś, że kosmos i latające talerze to jego cicha pasja. – Ha! Tu cię mam, moja droga. Przecież wiem, że i ciebie to zagadnienie interesuje. Wiem, że lubisz wracać do wydarzenia przed westybulem. To trochę woda na twój młyn. I może za często czytasz krakowski „Przekrój”? – To, co wtedy zobaczyłam, to naprawdę było niezwykłe. Ale nikt mi nie uwierzył. A co do Aufmana, to ja bym mu chętnie pomogła. – Może poddałaś i dobry pomysł. Spróbuję. – Nareszcie się do czegoś przydałam… Chłopiec z zadowoleniem zauważył, że między rodzicami sprawy jakoś zaczęły się układać. – Jak będę znowu w Krakowie, wpadnę do Artura. Ale, tak między nami, nie sądzę, żeby zachwycił się tą teorią. – Zenon, czy nie może być tak, że jakaś cywilizacja z innego świata hoduje nas, ludzi, a w dodatku karmi się naszym cierpieniem fizycznym i psychicznym? Czy to nie jest dobry pomysł? A skąd to całe zło na świecie? Wojny, pogromy, epidemie? Może ta Uczta Reptillusa jeszcze trwa? Mama z brzękiem odkładała wymyte talerze i sztućce. – Ja wcześniej nie wiedziałam o istnieniu Nahora. Zaczekaj, pozwól, Zenon, ten maszynopis… Przez chwilę szeleściły kartki w jej dłoniach. To Nahor powinien być bohaterem świata. Nahor, którego tak skrzętnie przed światem ukryto. Ten, który nie okazał strachliwości, nie dał się zwieść ani kupić, ani omamić, kiedy to Posłańcy Cienia ujawnili się zrazu w pobliżu jego domostwa. On pozostał sobą, zachował jasny umysł i wiedział, co to znaczy ludzka godność. Nie uległ perswazji, nie dał posłuchu kuszeniu. Ani myślał wyrzec się miłości do żony, swoich dzieci, nie odwrócił plecami do ziemi, na której mądrze i sprawiedliwie gospodarzył. – Wracajcie do swojego Molocha! – parsknął i prychnął ku nim Nahor. I odeszli zawstydzeni mocą jego człowieczego ducha. Poszli zatem do jego brata… A dalej pisze tak:

I podczas kiedy Nahor żył godnie, długo i szczęśliwie ze swoją żoną Milcah w żyznej krainie, jego brat wyruszył w podróż, która okazała się dla niego samego, dla jego żony i dzieci drogą pełną nieszczęść, upokorzeń i klęsk. – A tak, czytałem to. Ten brat Abrahama, tylko że bardziej rozsądny? No, zawsze to jakaś hipoteza. Aczkolwiek przewraca pewne dogmaty, a nawet w takim kontekście trzeba by diametralnie inaczej spojrzeć na postać Jezusa. – No właśnie. Gdzieś w domu mieliśmy Biblię. Dawno jej nie widziałam. – Ależ jest, moja droga. Tylko sięgnąć ręką! W mojej szufladzie w biurku. Tej środkowej. A kluczyk do niej jest pod maszyną do pisania. Tak na wszelki wypadek, żeby smark nie grzebał. – No, to ja chyba sięgnę ręką. – A po co? – Aufman pisze ciekawie o pojeździe Ezekiela. – Ty znowu o tych talerzach latających. Oj, moja droga! – A może Aufman coś rzeczywiście odkrył? Skrzypnęły drzwi spiżarki. – Zenon, przesuń się trochę z krzesłem i pomóż mi, bo nie sięgam do tej półki. Odstaw mi na miejsce listki bobkowe. Słychać było skrzyp krzesła i szelest ceraty. – Zaczekaj, moja droga, a co to za butelka? – To tran z wieloryba. Na wzmocnienie. Wyprosiłam u doktora Norberta. – I co? Kanocek pije? – Jeszcze mu nie dawałam. Ale się przymierzam. Może od jutra. Zacznę od bajki o baronie Münchhausenie i wielorybie. Wiesz, dzieci nie lubią tranu. – E, tam. Ceregiele! Daj mi to. I dużą łyżkę. Zaraz to załatwię. – Jesteś pewny? Dobrze, ale zaczekaj, trzeba by trochę posolić do smaku i Adaś musi zagryźć kawałkiem chleba. Bo inaczej będzie go rzucało. – Nie przesadzaj, on to przyjmie po męsku. Zobaczysz. I akurat będzie miał podwieczorek. – Zenon, nie syp tyle soli, coś ty! – Witaminy A i D, madame, są doskonałe na mózg, a ty wiesz, jak mu ciężko idzie matematyka. Zwłaszcza po tym wypadku. Chłopiec rzucił się na podłogę i tłukąc kolanami, wczołgał się pod kanapę. W tej samej chwili pod nogą ojca zastękał próg. – Zenon, zapomniałeś o chlebie! – wołała z kuchni mama. – Kanocek? – padło pytanie, a nogi ojca zatrzymały się przy kanapie. Ojciec nasłuchiwał. Coś kapnęło na klepkę i kuleczki z małymi okienkami w środku rozbiegły się na wszystkie strony. – No wychodź! Przecież wiem, gdzie się schowałeś. Ale chłopiec wiedział, że ojciec, mówiąc tak, próbuje go zwieść.

– Ty widziałaś?! – zawołał ojciec w kierunku kuchni. – Zapadł się pod ziemię. Chyba do kopalni. Wstrzymując oddech wśród farfocli kurzu, chłopiec wiedział, że ojciec ostrzy słuch. – Tu go nie ma. I… tam… też go nie ma. Ciekawe… Zatrzymał się przy stole, na którym leżały zeszyty i tornister. Zaszeleściła kartka. – No proszę, osiem razy osiem to dla niego siedemdziesiąt dwa! Słyszysz?! A jakby tak kanocek włączył umysł szachisty, toby wiedział, że to tyle, ile jest pól na szachownicy. Proste? W tym momencie chłopiec zdecydował się dmuchnąć przez nos, by odpędzić od twarzy stare piórko z pierzyny. I to go zdemaskowało. – No dobra, wyłaź. – Ojciec spokojnie czekał, siedząc przy stole. – Mam tutaj coś od doktora Norberta. Niełatwo było to dostać. Potężne źródło witaminy A i D. Piją to matrosy na Morzu Ochockim. Tran z wieloryba. Chłopiec wyczołgał się spod kanapy i otrzepując kolana, zbliżył do stołu. – Nie chcę. – Skrzywił się. – Pomyśl, ja takich delicji nie miałem, jak byłem mały. No, otwórz dziób. Pokaż, że jesteś gieroj. – Łyżka zadzwoniła o zęby. – Hartuj kubki smakowe. Coś śliskiego pociekło chłopcu po brodzie. Pomimo grudek soli smakowało nieświeżą rybą. Spróbował zostawić część tranu, lecz spotkało się to z natychmiastową kontrakcją ojca. Łyżka poszła jeszcze głębiej. Poczuł jej koniec na podniebieniu. Prychnął i kiedy zapach ryby trafił mu do nosa, tłusty prysznic wyleciał w kierunku ojca. – Co robisz, smarku! Plujesz na zeszyty?! Łykaj, i to już! Cofnął głowę, lecz nie na tyle, by tłusta ręka ojca nie zdążyła trzepnąć go w czoło. Sprawy zaszły za daleko. Siedział na podłodze oparty o łóżko i wycierał ścierką, którą przyniosła mu mama, to łzy, to wstrętny tłuszcz. Rodzice kłócili się w przedpokoju. Tym razem nie słuchał jak i o co. Szumiało mu w skroniach, a obfite łzy mieszały mu się na policzkach z rybną wonią. Do tego tłusta ciompa pulsowała mu w nosie. – Cholera jasna! Człowiek haruje w pracy… dla waszego dobra! Ech… szkoda gadać! I coś ty wychowała za gagatka?! Miglanc i nieuk!

Rozdział 13

Obywatelka biedna Przywlókł się z budy zziębnięty i smutny. Drzwi otworzyła mu mama. Trzymała w

ręce nożyczki

i turkusowy materiał. – No, jesteś. Ja mam dzisiaj dzień szycia. Umyj ręce i idź do gabinetu. Nie bardzo rozumiał. – Tata zostawił dla ciebie tran na łyżce. Na talerzyku. Jest posolony. Tylko wypij i zagryź chlebkiem. I bez awantur. W końcu zrób to dla mnie – westchnęła. – Dlaczego ja mam takich uparciuchów w domu? Przez mieszkanie raz po raz przelatywała seria dźwięków z maszyny do szycia. Szumiał skórzany rzemień napędzający koło zamachowe. Mama stukała pantofelkiem o żeliwny pedał. I znowu seria spod igły jak z pepeszy. Potem mama wiązała urwaną czerwoną nitkę. Słyszał, jak wzdycha. – Zawsze, jak szyję na tej maszynie, to przypomina mi się dziewczynka w wiśniowej sukience. Popatrzyła na niego. – No, idź do gabinetu. Może kiedyś ci opowiem. Powlókł się do pokoju ojca. Na stoliku, na talerzu, czekała na niego duża łyżka wypełniona po same brzegi zielonkawą cieczą, która zdążyła zmętnieć. Obok, ale już starannie okrojona chyba ręką mamy, leżała kromka chleba. Chłopiec postanowił odwlec w czasie tę odrażającą egzekucję na kubkach smakowych. Przez chwilę więc zabawiał się, wprawiając w ruch globus. Znalazł jezioro Titicaca, wyspy Galapagos, Harbin i Bajkał, Tomsk, Kraków… Zauważył, że amulet wrócił na swoje miejsce, i domyślił się, że to ręka ojca owinęła go pieczołowicie na skraju wałka. Nie wytrzymał i zainteresował się wystającym z maszyny nowym tekstem. Marzec dobiega końca. Miesiąc zimny, mokry i wietrzny. Co tu dużo mówić, był dla mnie ciężki, zarówno w życiu, w pracy zawodowej (niepowetowana śmierć Józefa Stalina), jak i na planie domowym (dolegliwości i humory żony, a na froncie syna – brak postępów w nauce). Szczęśliwie po wypadku (łamiąc przepisy ruchu drogowego, przewrócił się na jezdni) – wraca do zdrowia. Parę słów o pewnej wizycie. Niedawno, pod moją nieobecność, zawitał tutaj stary znajomy, Aufman, jeszcze z czasów uniwerku. Kolega Andrzeja i Henryka. Co ta wojna z ludzi zrobiła?! Żona po tej wizycie niespokojna, roztrzęsiona. Spać nie mogła. Naopowiadał dużo, a ja podejrzewam, że za dużo. Bez wyczucia, że żona to wrażliwa osoba. Zostawił dla mnie poważny list. Podobno drugi przygotował dla Andrzeja. Przeczytałem

w robocie. Dużo w nim prywatnych przemyśleń. Ale powstaje pytanie, po co rozdrapywać rany, które i tak się jeszcze nie zagoiły? I te jego próby apeli… do mnie i do innych starych kolegów! Utopia! Chciałoby się powiedzieć, chłopie – obudź się! Świat poszedł już do przodu. Lokomotywa wioząca nas do komunizmu już pędzi. Kto będzie próbował ją zatrzymać, tego zmiecie bezlitośnie. Dlatego całym sercem należy wspierać maszynistę. Przynajmniej ja tak robię. Konsekwentnie i dla przykładu. Pewnie takie słowa usłyszałby ode mnie Aufman. Tymczasem swoim najściem odświeżył trudne wspomnienia. Pod wpływem tego miałem sen. Notuję na świeżo, bo się boję, że zapomnę. (Dobry element do próby powieściowej). Siedzieliśmy u mojej teściowej przy samowarze. Ja, Andrzej i Aufman. Dokładnie nie wiem, gdzie to było. Częstowała nas herbatą, skądś wytrzasnęła sacharynę. Jak to ona, roztaczała opiekuńczą atmosferę. Rodzinne ciepło. Dobrze odgrywana rola matki. Kroiła ostatni kawałek słoniny. A sama chuda jak szczapa. Oczywiście była to wojna. Aż tu nagle zrywa się Aufman, oznajmia, że o czwartej ma autobus do Kurowa. I wychodzi w noc. A do nas teściowa mówi: „A wy siedźcie tu cicho, bo po dachu chodzą Niemcy. Przeczekacie wojnę u mnie. Ja was przechowam. I żebyście mi nie szli do lasu. Niech was Bóg broni”. (Kobieta starej daty, więc jeszcze pobożna). Ale za chwilę Andrzej wierci się niespokojnie, rozgląda po pokoju, wreszcie ściąga storę wiszącą przy oknie, owija się w nią i też wybiega w noc. No, to ja za nim. Wy s uma soszli! Rozsierdziła się teściowa Filomena. Ale my już przeskakujemy inspekty i przedzieramy się przez floksy. Przeczesują je światła reflektorów. Szczekają policyjne psy. Słychać: Halt! Geben Sie mir bitte den Ausweis. Ruki wwierch! Krótka narada. Nie możemy podążać w tym samym kierunku. Dla bezpieczeństwa się rozdzielamy. On biegnie w prawo. Ja w lewo. Może chociaż jednemu z nas się uda? Mam na nogach te same wojskowe buty, w których byłem w Ożomli. A przy sobie poezje Lermontowa. Świt zastaje mnie na Nawojowskiej. To Nowy Sącz. Już niedaleko do Starej Kolonii. I nagle zatrzymuje się gazik z radzieckimi żołnierzami. Pytają, jak dojechać do starostwa. A ja widzę, że z nimi jedzie zaaresztowany G. Sam sobie winien! Za długo siedział w lesie. Oni widzą tom poezji. To im się podoba. Choroszo, towariszcz, sadities’, pojechali! Cóż było robić? I tutaj ten mój dziwny sen się urywa, bo żona mnie zbudziła. Podobno rzucałem się i próbowałem krzyczeć. I jeszcze jedno. Na ręce towarzyszki dyrektor Krasnodarskiej przekazałem dla szkolnego gabinetu botanicznego zabawną roślinkę, którą dostałem od MT, byłego konsula z Palestyny. Trochę mi się pokruszyła w teczce, gdy wiozłem ją z Krakowa. Ależ ubawiłem się reakcją dyrektorki. W pierwszej chwili pomyślała, że robię sobie jakiś sztubacki żart, wręczając jej wysuszoną kępkę rosochatego mchu. Ciekawe, że nic a nic nie wiedziała o istnieniu takiej rośliny. „To róża jerychońska, Selaginella zwana też zmartwychwstanką, wyjaśniłem rzeczowo. Posiada niezwykłą umiejętność przetrwania na palestyńskiej pustyni. Wystarczy tylko skropić ją wodą, a niczym sprężyna rozkłada się, a jej liście zazieleniają. I co ciekawe nie szkodzi jej gorąca woda i ciepły nawóz. A kiedy znowu zabraknie jej wody, kurczy się i zwija, zamieniając na powrót

w suchy kłębek”. Zgodziła się ze mną, że dzieciarnia szkolna powinna się lepiej dokształcać w zakresie botaniki. Chłopcu wydało się, że czuje na plecach spojrzenie. Przypomniał sobie o łyżce z tranem. Kiedy się odwrócił, wciąż tam była. I rzeczywiście, wyglądała jak wyłupiaste oko. Jak gasnące pod białą błoną śmierci oko bażanta. Przemógł się i wyciągnął rękę, która zawisła na tle czerni majaczącej za stolikiem. Tam warowała źle wygarbowana skóra. Teraz już odważniej sięgnął po łyżkę. Przeniósł ją poza stolik, a sam wsunął się z kolanami na fotel. Przechylił się przez oparcie i wypuścił z łyżki najcieńszy, jaki mu wyszedł, strumyk cieczy. Znikała bez śladu jak niteczka miodu w przepastnej sierści chybu i między uszami. Od pewnego czasu maszyna do szycia milczała. Wyczuł, że to już najwyższy czas. Odwrócił się i wbił zęby w chleb. W tej samej chwili do gabinetu zajrzała mama. Na jej twarzy pojawił się wyraz ulgi. – No, zuch jesteś. Napiszę do babci, jak pięknie zażywasz tran. Ojciec pojawił się na podwieczorek. Obaj spożyli go w milczeniu, unikając spojrzeń. Później ojciec dostatecznie zimnym tonem poinformował go, że z Nowego Sącza mają dzisiaj przywieźć Waldka. Przykazał, żeby był grzeczny i dobrze się odnosił do dalekiego kuzyna, z którym rodzice mają pewne problemy wychowawcze. Mimo że został uprzedzony, chłopiec drgnął nerwowo na krześle, kiedy odezwał się dzwonek u drzwi. Już wcześniej doszło do jego uszu, że ten Waldek to niedojda, a nawet wariat. – O wilku mowa… Może to rodzice z tym Waldkiem? – Ojciec przetarł usta dłonią, wstał i zanim ruszył ku drzwiom, zgarnął rozłożoną na stole gazetę. Wziął ją ze sobą. Z sypialni wyjrzała mama, która właśnie czytała „Przekrój”. Ojciec klepnął syna w plecy gazetą. – Chodź, przywitasz się z Waldkiem. Przekręcił zamek, zdjął łańcuszek zabezpieczający drzwi, otworzył je szeroko i na wypastowaną podłogę przedpokoju wpuścił jasny prostokąt światła, a w nim… cień zgarbionej postaci. Była opatulona w kraciastą chustę. Pod frędzlami ukrywała jakby powykręcaną od reumatyzmu dłoń. Spojrzenie wytrzeszczonych oczu przeszło na wylot ojcowską pierś. – A przepraszam. – Chłopiec usłyszał nadspodziewanie opanowany głos ojca. – Z domu starców może? – W biedzie żyję, o wsparcie proszę. – Obywatelko biedna – w głosie ojca już wzięła górę chęć napomnienia – zdaje się, że zadałem pytanie? Postać, ni to kobieta, ni to mężczyzna, powtarzała w kółko te same słowa. – W biedzie żyję, o wsparcie proszę. Ojciec wybuchnął:

– Wstyd mi! Wstyd mi za panią! Żeby tak wieczorami włóczyć się od domu do domu, niepokoić, nagabywać. Jest na bramie taka wywieszka. Pewnie nie czytaliście, co? No, chyba nie jesteście, obywatelko, analfabetką? – Nad głową ojca, we wzniesionej ręce, wymownie zaszeleściła gazeta. Postać wyciągnęła ku niemu dłoń. – A przepraszam, w urzędzie zatrudnienia byliście? – Tu ojciec rozłożył ręce, jakby czekając, aż kobieta wręczy mu swoją odpowiedź. – No? Nie doczekał się. Zamachał więc gazetą i wyrzucił z siebie: – Każdy z nas winien pracować. W trudzie i znoju! Zwłaszcza w takich dniach, tonących w czerni żałoby. A wasza postawa świadczy o lenistwie i niezaangażowaniu. Tak, dobrze mówię! Oczy postaci, która jakby wspięła się nieco na palcach, jeszcze bardziej wysunęły się z orbit, a chłopcu wydało się, że ten wzrok przebijał teraz palta na wieszaku, szafę z bronią myśliwską ojca, wreszcie ściany i jakby napędzany łapczywą ciekawością, przechodził przez wszystkie pokoje, by w końcu dotrzeć aż do kredensu. Chłopiec odczuł to wyraźnie, ponieważ skierowany tam wzrok kobiety nie kobiety przeszywał punkt między jego brwiami. Równocześnie przez tamtą twarz przefrunął krótki, prawie niezauważalny uśmiech zastąpiony przez zmrużenie oka. Jak czynił to dziadek Julian, gdy szykował jakiś szpas. – Dlaczego nie zgłosiła się obywatelka do spółdzielni? – ojciec zaperzał się jeszcze bardziej. – Do kopalni, do huty, do chałupnictwa, tam gdzie wciąż potrzeba nam rąk? – sypał propozycjami. Do ojca podeszła mama. Położyła mu dłoń na ramieniu i szepnęła. – Uspokój się. Pomyśl o swoim sercu. – Biedny, pani, o wsparcie prosi… Mama spróbowała odciągnąć męża od progu. – Aha! Więc to w końcu obywatel, patrzcie państwo, a nie obywatelka biedna – zauważył ojciec. – No, wystarczy tego – cicho nalegała mama. Na znak dany gazetą chłopiec popchnął drzwi, a odgadując niewypowiedziane przez ojca życzenie, w ostatniej chwili sam posłał żebrakowi groźne, jak tylko mógł, nienawistne spojrzenie. – Bumelanci! – Ojciec szukał nogą zgubionego papucia. Skąd się toto bierze? – Gniewnym pytaniem obdarzył żonę. – Budujemy dla nich nowe miejsca pracy, spółdzielnie, żłobki… – jakby na potwierdzenie załopotał nad jej głową gazetą – a tymczasem siły reakcji podsyłają nam takich darmozjadów! Tak, dobrze mówię, siły reakcji. – Przeciąg – powiedziała mama i obejrzała się za siebie. Drzwi do stołowego otworzyły się szerzej. Usłyszeli, jak skrzypią w głębi fornirowe drzwiczki kredensu i nawet bujak sam się rozhuśtał. – Domknijcie te drzwi wreszcie! – zabrzmiał ojciec ciągle podniesionym głosem. – Zenon, nie denerwuj się. Rozumiem twoje wzburzenie. Mama pomogła mu trafić nogą do papucia. – No, a teraz chodź do lustra i zobacz, jesteś cały czerwony. – Bikiniarz! – wyrzucił z siebie ojciec.

Cześć pracy – pracy cześć! Kościeja Nieśmiertelna powoli przesuwała liniałem nad głowami uczniów. Czarna tablica za jej plecami zdawała się wrotami matematycznych piekieł lub co więcej, czarną paszczą beboka. Chłopiec skulił się w ławce i próbował zniknąć za tłustymi jak parówki ramionami Hanki Eisenman. Jeszcze bardziej zmalał, kiedy wydało mu się, że liniał nauczycielki pomimo to wskazuje na niego. I wtedy, jak to robiła babcia, popukał się w czoło i w piersi. – Widziałem! – to był syk Wieora Sidorenki siedzącego obok. Poczuł ciepło rozlewające się po karku. Już niżej nie dało się pochylić. Rzucił spojrzenie w kierunku kolegi. Tamten także udawał, że szuka czegoś pilnie w zeszycie. – Głupiś! – odsyknął. Poplamiłem się atramentem… na czole i… rozpiąłem guzik pod szyją. Bo mnie gniótł. – Fanzolisz – wyszeptał Wieor, ale nagle zamilkł i przełknął ślinę. Dostrzegł kątem oka, że liniał już wybrał. – Uwzięła się – mruknął Sidorenko, podnosząc się z trudem, jakby miał w kieszeniach ciężkie bryły węgla. Po lekcjach Sidorenko zapragnął przejść się po parku, ale chłopcu, który od jakiegoś czasu omijał miejsce, gdzie maszerowały niewidzialne nogi, udało się zmienić jego plany. Tamtą „pukniętą” sprawą wolał nie dzielić się z kolegą, dopóki sam nie będzie mógł wymazać z mapki napisu „Do wyjaśnienia”. Sidorence zaproponował, żeby przejść się po drugiej stronie alei i kuknąć, co nowego grają w kinoteatrze Aurora. Już z daleka spodobał im się plakat, bo na nim jakaś groźna postać uciekała z wielkim worem na plecach. – Fajną ma gębę – zachwycił się chłopiec. – Takie podbite oczy i wielkie zębiska. Burżuj albo wampir. – To film o kułakach – wyjaśnił Wieor, który podczytał jakiś napis po rosyjsku. – O, muszę powiedzieć o tym faciowi i Stalenie, bo może to historia o Morozowie? – O kim? – Chłopiec nie miał pojęcia, o czym kolega mówi. – Stalena mi opowiadała. Pawlik Morozow to gieroj Sowietskogo Sojuza. Ten śpikol miał trzynaście lat i już był komendantem drużyny pionierów. Pewnego razu usłyszał głos. A to był głos Wielkiego Stalina. – Usłyszał go? Przez megafon? Wieor machnął niecierpliwie workiem na papucie. – No, chyba jakoś tak, może… przez radio Kołchoźnik? I słyszy: „Wybrałem cię, Pawle Trofimowiczu, bo wiem, że jesteś prawdziwym komunistą. Twoje imię będzie znał cały postępowy świat. I słuchaj, co do cie godom, kułacy, razem z twoim ojcem Trofimem, nie chcą przystąpić do kołchozu. Odmawiają dostaw obowiązkowych. Ukrywają zboże i krowy. I coś tam jeszcze. Może

dolary. A twój facio kułak najbardziej ukrywa. Dlatego wyruszysz do Komitetu Rejonowego Partii Bolszewickiej wraz z ojcem. Ale nie mów mu, w jakim to celu idziecie. Niech on myśli, że po order. A jak już dojdziecie do Komitetu, to złożysz meldunek na swego ojca, do towarzysza dyżurnego. I na podstawie tego meldunku rozstrzelacie facia”. Sidorenko ułożył dłoń w kształt pistoletu. – Trach! – Wieor, fanzolisz! Ale tamten niewzruszenie snuł dalej swoją opowieść: – „A ja za ten wielki czyn, mówi Stalin, opromienię twoje imię wieczną chwałą. Będą nim nazywać noworodki, szkoły, ulice, poematy i drużyny komsomolskie. Twoje pomniki pójdą w setki i tysiące”. – Eeee! – Nie, to najprawdziwsza prawda. Mój facio jest urodzony w Swierdłowsku. A ta wieś Gierasimowka była niedaleko, na rzut koktajlem Mołotowa. – I co ten Pawlik zrobił? Zabrał ojca? Wsadzili go do kozy, mamra, ciupy? Rozstrzelali? – Chłopiec zainteresował się w końcu fanzołami Wieora. A Sidorenko miał gadane. Mieszał przy tym języki i równocześnie zaciągał na sposób ruski. Chłopiec lubił te dźwięki, przypominały mu śpiewną kresową mowę babci Filomeny. – No i ten towarzysz dyżurny capnął facia. Ale nie zabił, tylko na Syberię go zawieźli i wlepili mu dziesięć lat łagrów. – I co na to Stalin? – Bardzo był zadowolony, bo sprawdził, że ten Pawlik to zaufany towarzysz. I pozawieszał na nim dorosłe ordery. – I co? Koniec bajki? I żyli długo i szczęśliwie… – Coś ty! Poszło jakoś nie tak. Dziadek Pawlika, też okrutny kułak, odciął mu głowę piłą. Pewnie chciał mu te ordery pozabierać. – I co na to Stalin? – Strasznie się wścikoł i kazał wszystkich wystrzelać co do jednego. I facia tego Pawlika pierwszego. Przecięli aleje i zbliżali się do parku. Gawrony dziobami jak nożyce do blachy rozcinały grudy ziemi. Tuż obok czaił się ciemny i milczący bunkier. Wieor zrzucił na pustą ławkę tornister i już za chwilę trzymał w ręce coś szklanego. – To dla ciebie. Bańka. Obiecana, no nie? Stawiali ją na mnie, bo miałem anginę. Bańka była pękata i odlana z grubego szkła. Sidorenko nie czekał i wcisnął mu ją pod wieko tornistra. Widząc niezdecydowanie kolegi, wyjaśnił: – Możesz się nią najpierw pobawić. I mogę ci dodać proporczyk. Ale dasz mi za to… – Czyżby znowu zainteresował się kalejdoskopem? Na szczęście chłopiec miał inny pomysł. – Zaczekaj! – zawołał pierwszy i pacnął się w czoło. – Wiem, co ci dam.

Ściągnął tornister i wydobył preparatkę. Zaczął ją kartkować. – O, niebieskie. Jest! Wieor wsadził do preparatki swój ciekawski nos Buratina. – Znaczek? – A jaki fajny – zachęcił go chłopiec. – Znaczek za bańkę. – E… to jakaś kancera. Takich nie zbieram. – Ale zobacz – przekonywał chłopiec – to twoja mama. Podobna… – Fanzolisz! Widać było, jak Sidorenko sztywnieje, wietrząc w powietrzu zniewagę. – Brakuje tylko okularów – upierał się chłopiec. – No dobra, pokaż. – Wieor wziął w końcu znaczek w dwa palce. – Ma-u-ri-tius – odczytał napis i wzruszył ramionami. Nie był zadowolony. – Wiesz, jest stary i bez ząbków – stwierdził tonem znawcy. – I pewnie nie ma kleju. Odwrócił znaczek i przystawił do czubka języka. W tym momencie podskoczył, łypnął okiem w głąb alejki, złapał swój tornister, worek na papucie i popędził ścieżką. Gnał w kierunku stawu. – Co ty wyrabiasz? – Tuberok! – doleciało go rzucone przez ramię ostrzeżenie kolegi. Dopiero teraz chłopiec zauważył, że alejką nadciąga groźna postać. Już widać było gniewnie ściągnięte brwi i wąsik Adolfa Hitlera. Nauszniki na czapce dozorcy podskakiwały jak kłapciate uszy jamnika. Nie czekał dłużej. Chwycił tornister i pognał za Wieorem. Zatrzymali się zdyszani na wysokości stawu. – Widziałeś? – odezwał się Wieor. – Tuberok chciał na nas zapolować. Ale nic z tego, Wieor Sidorenko ma oczy dookoła głowy. – Ty, Wieor, a gdzie znaczek? Sidorenko wytrzeszczył oczy, a potem na jego czerwonej twarzy powoli zaczął się formować głupkowaty uśmiech. – Jerooona – powiedział i włożył sobie palce do ust. Chwilę gmerał. Niczego nie znalazł i stwierdził: – Ja go połknąłem! – Nie wygłupiaj się! – Jak bum-cyk-cyk! I wtedy obaj ryknęli zgodnym śmiechem. – Mniam, mniam. – Wieor się oblizywał, podskakiwał jak pajac i masował się po brzuchu. – Mauritius mniam, mniam! Chichocząc, aż przysiedli na ziemi. Potem Adam zamachnął się na kolegę workiem. Ale Wieor

przewidział to i zerwał się do biegu. – Ja ci dam! – krzyknął. Znowu pędzili razem, łomocząc tornistrami aż do końca parku. – To przez tego Tuberoka zeżarłem ci kancerę! – No widzisz, gupieloku, dobrze, że bez ząbków – powiedział chłopiec – boby ci przeciął gardło jak piłą! Mogli już wyjść z parku, ale jakoś tak skręcili w boczną alejkę. Sektor BS – w kierunku chatki Tuberoka, powtórzył sobie w myślach chłopiec. Sidorenko skierował teraz rozmowę na temat, który męczył go od wyjścia z budy. – Widziałeś? Kościeja dzisiaj nie dała mi rady. A to dlatego, że siostrunia mnie wczoraj poduczyła. Ale pluskiewkę to prukwie i tak podłożę. Na mur-beton! A ty miałeś dzisiaj szczęście. Ciebie nie ruszyła. – No i dobrze! – zawołał, śmiejąc się w głos. – Bo ja jestem… – …osioł dardanelski! – podpowiedział głośno Wieor, po czym zatoczył się ze śmiechu i musiał się oprzeć o ławkę. – Tak! Jestem kompletny osioł! Dardanelski! – na cały głos zgodził się z nim Adam i zaraz pożałował tych słów. Z sąsiedniej alejki wyszła Milka z jakąś kobietą. Obaj jak na komendę spuścili głowy i zaczęli udawać, że zajęci są wybijaniem resztek lodowych szybek w kałużach. Chłopiec z całej duszy pragnął ukryć, że to on był autorem ostatnich wykrzyczanych słów. Ale było za późno. Złowił wzrok mijającej go dziewczynki. W czarnych źrenicach rozpoznał coś wyniosłego, ba, pogardliwego, a do tego na jej buzi pełgał bliski parsknięcia śmiech. Wiedział już, że Milka dobrze słyszała i tym śmiechem, ale już głośnym, uraczy się zaraz po wyjściu z parku. Na razie i ona odwróciła głowę i udawała, że ich nie zna. Między chłopcami zapadło milczenie. Wieor w zamyśleniu kręcił workiem nad głową. Wreszcie worek walnął go w czoło, a wtedy ocknął się i powiedział: – Muszę już pędzić. Tam teryndy. Wskazał ręką w jedną stronę, ale worek pociągnął go w inną. Zajzajerowy zapach zmierzchu odprowadzał chłopca do domu. Towarzyszyła mu podobnie drażniąca myśl, że ten głupi Sidorenko na pewno okrążył plac Węglowy i przemykając z bramy do bramy, tam gdzieś w najlepsze szpieguje Milkę. Zwolnił kroku. Pod bramą kręciła się Bebi. Prychała i próbowała się rozkraczyć przy korzeniu marnej akacji. Wolał skręcić na podwórko. Na odmiecionym ze śniegu betonie zauważył rysunek kredą. Było to koło podzielone na sektory. Każdy miał swoją nazwę. Polska, ZSRR, NRF, USA, ChRL. To był znak, że czeladka z podwórka, nie mogąc już doczekać się wiosny, odbyła pierwszą grę w Wojnę Państw. Bez niego! Widać było,

że wygrała Polska, zajmując całe ChRL i USA. Od razu pomyślał, że Polską musiał być Chimek, najstarszy na podwórku, chłopak o długich łapskach, dzięki którym podrzuconą piłkę wyłapywał szybko, a potem patykiem bez trudu zagarniał połać terytorium należącego do trafionego przez niego gracza. ChRL nie miała szans, bo to była frelka Wanda. Gdyby chłopiec przyłączył się do gry, byłby Szwecją, a to dlatego, że oprócz Wisły Kraków kibicował od roku Djurgårdenowi, słynnej drużynie ze Sztokholmu. Ale tak naprawdę, gdyby mógł zmienić reguły tej gry, to nazwałby swoje terytorium M.R. Coś chrupnęło mu pod butem. Kawałek kredy. Schylił się po nią i stanął w środku koła. Potem kucnął i od centrum, kręcąc się na piętach, pociągnął spiralną linię aż ku zewnętrznemu obwodowi. Wstał i teraz przyglądał się rysunkowi. Wpadło mu do głowy, by odtworzyć tamten wzorek z górnych szybek w kredensie albo formę propelera pana Marmona, albo jeszcze tamte znaki… Ocenił, że mu się to udało. W tej chwili poczuł we włosach wiatr. Był ciepły. Równocześnie przygiął go dziwny ciężar, jakby ktoś wrzucił do tornistra żelazko babci. Po nogach przebiegły mu mrówki. Wyskoczył z koła i odrzucił kredę. I wtedy złowił wzrokiem postać w ajnfarcie. Chociaż szybko się odwróciła, to jednak zdążył zapamiętać spojrzenie. Dlaczego wydało mu się znajome? W bramie przestraszył się łomotu własnego tornistra. Przystanął, wziął oddech i ostrożnie wyjrzał zza węgła. Ale uliczka była pusta. Tylko w nosie czuł teraz fajkowy tytoń. Słodkawy, jakby ktoś prażył suszone śliwki. „Żebrakom i domokrążcom – wstęp surowo wzbroniony”. Chłopiec zamknął za sobą ciężkie drzwi z wywieszką tej treści. Ruszył po schodach. Zaledwie jednak wstąpił na trzeci stopień, kiedy z kamiennej akustyki oddzielił się pomruk. Pomruk przeszedł w warkot, a warkot we wściekłe i niepohamowane ujadanie. Bebi! Ostre zęby rozwarły się białym wianuszkiem wokół charczącego gardła, a oczka wpiły się w skamieniałego chłopca. Klatkę schodową wypełniły kaskady szczeknięć. – Piesku, piesku… – wyszeptał prosząco. Nie pomogło. Tłusta kulka sprężyście podskakiwała na wszystkich czterech łapach, jakby każde szczeknięcie odbijało ją od posadzki. Na domiar złego dostrzegł pianę pryskającą z pyska i natychmiast pomyślał o psach chorych na wściekliznę. Ostrożnie zaczął się wycofywać do sieni. – Piesku – szeptał przy tym – mnie tutaj nie było. Nagle zwierzę ucichło, podniosło czujnie głowę i nastawiło uszu. Jego wzrok mijał teraz chłopca, a i on sam zauważył, że na klatce schodowej pociemniało. Zerknął przez ramię. Blisko, za oszklonymi drzwiami wejściowymi, stała postać. Nie wchodziła do środka, lecz wspierała się o rower. Ten ktoś patrzył w oczy psa. Zwierzę zamknęło pysk, zaskuczało i pomachawszy kikutem ogona, wycofało się pod same drzwi. Tam, nie spuszczając wzroku z osoby zaglądającej przez szybę, Bebi spokojnie ułożyła się na wycieraczce. Teraz chłopiec odważył się i zrobił parę kroków do przodu. Wyraźnie czuł wsparcie tajemniczej postaci, o której – z uwagi na te wyraziste oczy – pomyślał, że może to być… brat tej żebraczki, z którą rozprawił się jego ojciec. Minął zakręt schodów, a stamtąd, już po dwa, trzy stopnie, ruszył w górę. Wciąż czuł w łydkach nieprzyjemne łaskotania, ale były to tylko ugryzienia strachu, wyobrażenie ostrości zębów psiego beboka. Kiedy, będąc już o piętro wyżej, wychylił głowę znad balustrady, pies sprawiał wrażenie gipsowej ozdoby. Przypomniał sobie o tajemniczej postaci i już na piętrze przyłożył policzek do szyby. W dole

zmierzch właśnie połykał szare poły trencza i brzęk rowerowego dzwonka. – Udało ci się przejść? – usłyszał nad sobą głos. Wystraszył się. – Nie bój się, Adaś. – To był głos mamy. – Schodziłam właśnie z odsieczą. – Mówiąc to, potrząsała miotłą. – Wcześniej czy później znajdę sposób na tę bestię. Już ja coś wymyślę, skoro właściciel nic sobie nie robi z moich próśb. Następnym razem wyciągnę ojca arme à air comprimé! Wiatrówkę! Wstępując po schodach, usłyszeli dźwięki fortepianu. – Może powinieneś u tej pani wziąć parę lekcji? – odezwała się mama, skinąwszy na drzwi sąsiadki. – Tata by się ucieszył. Jej pytanie pozostało bez odpowiedzi. Odwróciła się. – A ty dlaczego tak się nagle zatrzymałeś? Zamyśliłeś się? – Mamo? A wtedy, jak leżałem chory, po tym wypadku, to z czego piłem wodę? Stojąc parę stopni wyżej, mama pokręciła głową. – Ty to mnie zaskakujesz, Adasiu. – Bo ja, mamo, to pamiętam… takie… – Tu spróbował nakreślić w powietrzu kształt naczynia. – Nie, nie takie duże – odpowiedziała. – To była zwykła szklanka, synu. – Nie, to było jak taka miseczka… – No, dobrze, ale chodź, bo mamy niespodziankę w domu. – Przyjechał ten wariat? – spróbował odgadnąć. – Nie mów tak. To nieładnie. Waldek jest po prostu chorym dzieckiem. Były powodzie pod Nowym Sączem i znowu pozrywało jakieś mosty. I niestety musieli zawrócić. Ale przyjadą za parę dni. A ta dzisiejsza niespodzianka to… nowe radio taty. Wchodząc do mieszkania, usłyszeli poirytowany głos ojca: – Zamykajcie tam drzwi! Nie muszą zaraz wszyscy słyszeć. Nie czekał na nich. Sam domykał drzwi, te do gabinetu. Mama pomogła zdjąć synowi tornister, uśmiechnęła się, zapukała w szybkę, odczekała i oboje ostrożnie wsadzili głowy do pokoju ojca. – Czego ty słuchasz? BBC? Głośne, falujące buczenie wypełniło mieszkanie. Zupełnie tak, jakby jazgotała cała eskadra kukuruźników. Przez ten hałas przedzierał się, to znów słabł głos spikera. Ręka ojca dawała im niecierpliwy znak, żeby zamilkli. Pochylony nad nowym odbiornikiem ojciec usiłował wyłowić treść nadawanej audycji. Kiedy głos spikera odpłynął na dobre, wyjaśnił: – To stacja Wolna Europa. Obgadywali właśnie towarzyszy radzieckich: Berię, Bułganina,

Harmagedowa i Chruszczowa. A wy otwieracie drzwi na klatkę schodową. Chłopca bardziej zainteresował nowy aparat. – To radio marki Pionier – powiedział z dumą ojciec i klepnął dłonią pudło z brązowego ebonitu. Dźwięk radia na moment odzyskał klarowność. Zamrugała zielona skala z nazwami miast. Kiedy chłopiec się zbliżył i zaczął je odczytywać, ojciec dodał tonem, jakby chciał się pochwalić: – Udało mi się jeszcze wytrzasnąć odbiornik z pasmem fal krótkich od szesnastu do pięćdziesięciu metrów. Trzeba wiedzieć, co mówi o nas wróg. Kiedy mama odwołała chłopca do kuchni, powlókł się tam, smakując cukierki nowych nazw: Luxemburg, Hilversum, Motala… A wszystkie pachniały. Nie tylko rozgrzanym ebonitem, lecz także słodko dalekim, zakazanym światem. Przy kuchennym stole słychać było przeraźliwy dzwonek telefonu, a za chwilę, po skończonej rozmowie, śpieszne kroki ojca. Zaglądając do kuchni, już miał na sobie płaszcz. – A coś ty, mężu, taki rozpromieniony? – Mama stała przy kuchni z parującym tłuczkiem do ziemniaków w ręce. – I co? Mój pan i władca gdzieś się wybiera? A kolacja? – Słuchajcie, moja propozycja zmiany nazwy kopalni spotkała się z przychylnym przyjęciem w Warszawie. Podobno towarzysz Aleksander i towarzysz Bierut przyklasnęli! Dobrze to wymyśliłem, no nie? Ręka mamy odesłała tłuczek do garnka z ziemniaczaną masą. Utknął w niej na sztorc. – No… trafnie – powiedziała, zaglądając do naczynia. – Mam się właśnie zobaczyć z Bolszewskim. Omówimy szczegóły. – Jesteś pewny, że Eminencja brzmiało źle? W końcu to kawał górniczej historii miasta. Słowa mamy zatrzymały ojca na progu. – Nic nie rozumiesz, moja piękna pani. Po pierwsze, historię kształtujemy my. A po drugie, chyba wiesz, że mamy problemy z episkopatem? Nie omawiałyście w Lidze Kobiet, w gronie kobiecym, tego problemu? – Ale co to ma do rzeczy? – A ma! Wystarczy logicznie pomyśleć i zadać sobie pytanie, dlaczego ma być tak, że kiedy pan arcybiskup prowokacyjnie przejeżdża przez Stalinogród, to wita go napis Eminencja? A jeszcze czego! Teraz będzie Kopalnia Gottwald! – A, jeszcze co z tym amuletem? Długo to tak będzie jeszcze straszyło na twojej maszynie? – Zostaw w spokoju tę pamiątkę. W swoim czasie oddam ją w odpowiednie ręce. Póki co, jak na nią patrzę, to nawet zauważyłem, że przyjemniej mi się pisze. Chłopiec widział, jak mama podnosi z blachy pieca rondelek. Przez ściereczkę uniosła pokrywkę i stropiona długo patrzyła do środka. Wreszcie zapytała ojca: – Co z twoim móżdżkiem? Machnął ręką od progu.

– Móżdżek! Nieważne! Odgrzeje się go później… – Zatrzymał się jednak, wrócił do kuchni i spojrzał uważnie na żonę. – A wiesz, tak sobie myślę… Ja bym uważał z tymi lekarzami. To taka nacja, która lubi spiskować. Mama odstawiła rondelek na rozgrzaną blachę. – Doktor Norbert Drupaczycki? – Na przykład. Czy moja piękna pani zwróciła uwagę, w jaką gazetę owinięty był ten jego móżdżek? – Nie czekając na odpowiedź, wycelował palec w żonę. – „Trybuna Ludu”! – I co? Myślisz, że to prowokacja? Ale już trzasnęły drzwi na klatkę schodową. Mama podeszła do syna. – Nie wiem, co się z nim stało. Dawniej taki nie był. Może przedawkował z tym doszkalaniem? Grand zélateur de la… No, mniejsza z tym – westchnęła. Chłopiec spojrzał na nią pytająco. – Taki z niego zelota. Płomienny i żarliwy do bólu. – Mamo! – krzyknął i pokazał palcem w kierunku pieca. Płomień tańczył po ściereczce. – Masz ci los! – Zaczęła wojować pogrzebaczem i rozpędzać iskry. – No widzisz, to od tego żaru. – Może już dość tej zabawy i zabierzesz się na serio za lekcje? Gdy wypowiadała te słowa, specjalnie zorganizowany konwój zabawek forsował właśnie próg gabinetu. – Jeszcze chwilkę – rzucił przez ramię. Nie mogła wiedzieć, jak ważny plan wciela w życie. Za chwilę dotrze ze swoją ekspedycją do gabinetu, wyląduje na skórze i pomiędzy dwoma jeziorami oczu, wśród włosia, jak wśród trzcin, ustawi wieżę z klocków. To był znakomity plan. Najmniejszy ruch skóry spowoduje zawalenie się wieży i będzie to niezbity dowód, że skóra, kiedy nikt nie patrzy, się przesuwa. – Ja cię nie popędzam – zawołała z kuchni mama – ale robi się późno! A potem będzie kolacja! Powlókł się do przedpokoju po zapomniany tornister, a potem do sypialni. Wyłożył zeszyty na stół. Kiedy wyjmował piórnik, dźwięk szkła przypomniał mu o tej rzeczy, którą dostał od Wieora Sidorenki. Wyjął bańkę i przez chwilę oglądał pod lampką. Drgnął. Znowu wystraszył się telefonu. Słyszał, jak mama idzie do gabinetu, zapala światło i zamyka za sobą drzwi. Zakręcił wieczne pióro, zamknął zeszyt i z bańką w dłoni wśliznął się do ciemnego stołowego. Za oknem lampa wisząca nad ulicą kiwała się w podmuchach wiatru i jak wiadro wrzucała do pokoju wychlusty żółtego światła. W tym blasku ożywał cień bujaka i wydawało się, że sam się huśta na klepkach podłogi. Znaki na szybach kredensu zamieniły się w świetliste koła, obracające się to do przodu, to do tyłu. Drzwi do gabinetu zamknięto i stołowy był teraz mroczną maszynownią cieni

i błysków. Chłopiec podkradł się do ściany gabinetu, ukląkł na kanapie, przystawił do tynku bańkę i przyłożył ucho. W gabinecie mama pociągała nosem i smutnym głosem powtarzała: – Tak, tak. Po imieniu, którym zwracała się do osoby po drugiej stronie, domyślił się, że rozmawia z dobrą znajomą. – I jak ja mu to powiem? Coś ty! On nic o tym nie wie. Po prostu palę to w piecu. Wczoraj też wyjęłam ze skrzynki anonim. Co w nim? „Ty taki, owaki”… „Ty mendo” albo „Dzierżymordo”… A pogróżki? Też, a jakże: „Niechaj twoja progenitura przez całe życie trzęsie gaciami”. Progenitura – co za dobór słów! Mama tak głośno pociągnęła nosem, że chłopiec aż odsunął się od ściany. Bańka Wieora znakomicie wzmacniała głos. – A niedawno dostaliśmy kartkę z „życzeniami”, najwyraźniej wysłaną z Nowego Sącza. A tam było znowu: „Niech w ciebie piorun strzeli, bezbożniku jeden, razem z całą twoją heretycką rodziną!”. A potem… ale to już nie na telefon. Ech, co ci będę mówiła. Nawet o moim ojcu. Zazgrzytał klucz w drzwiach wejściowych. – No, dobrze, to pogadałyśmy sobie troszkę – powiedziała szybko. – Pan i władca wrócił. Więc kończę. Pa. Chłopiec przemknął wśród tańczących cieni stołowego i znalazł się w oświetlonej sypialni. Usiadł przy stole, a szklaną bańkę wrzucił do tornistra. Przez długi czas nie mógł się skupić na zadaniu domowym. Nie wiedział, co to takiego anonim ani menda, ani progenitura. A przecież jednak czuł w gardle jakąś paskudną kluchę, która nie dawała się przełknąć. – Wszystko załatwione – mówił ojciec, zasiadając w kuchni za stołem naprzeciwko chłopca. – Słuchajcie. Załoga kopalni uchwali zmianę nazwy na wiecu. I bardzo dobrze, bo zdaje się, w maju albo w czerwcu, będziemy mieli ważną wizytę. I to z Moskwy. Takie chodzą słuchy na łączach partyjnych. Słuchajcie, ktoś z Kremla! Z samej wierchuszki! Stukanie naczyń na chwilę ustało. Najwyraźniej na mamie ta wiadomość zrobiła wrażenie. Zapytała: – A ten nowy, jak mu tam… Chruszczow? – Tego jeszcze nie wiemy. Ciągle jakieś roszady trwają. Na razie tajemnica służbowa. Nie roznoś tego między kobietami. A ty w szkole też nic nie mów. W każdym razie ktoś bardzo wysokiej rangi. No, proszę, jak by nie było, rośnie znaczenie naszego regionu. Aha, i jeszcze inna sprawa, pułkownik Buhaj, no, Staszek, poparł mój plan budowy ośrodka sportowego. I nawet się to spodobało towarzyszom. A Staszek miał na początku taki pomysł, żeby przenieść hałdę. – Jakim towarzyszom? – Byli przy tym Bolszewski i Pientek, i Sidorenko też był, no i sam konsul Iwan Iwanycz

Bieriozko. Pokazaliśmy już wstępne plany stadionu piłkarskiego. No bo, przyznacie chyba, że jak nowe miasto, to powinna być i nowa drużyna? Na miarę nowych czasów. Górnik Stalinogród. Dobry miałem pomysł? Chłopiec natychmiast przytaknął. Nazwy drużyn piłkarskich brzmiały dla niego bajecznie i często smakował je niczym dropsy albo kanoldy, które kupował u starowinki w szkole. – Pułkownik zaproponował czerwone koszulki ze skrzyżowanymi młotami, a ja – czarne błyszczące spodenki, jak węgiel, jak antracyt. A towarzysz konsul obiecał, że sprowadzi trenera z Donbasu. Z tamtejszego Szachtiora. – No dobrze, a gdzie ma stanąć ten stadion? – Na Czarcim Dole! Wreszcie zrobi się porządek z tą cholerną anomalią. – To tam, gdzie ukazała się kobiecie cudowna figura? – Jaka tam figura! – Ręce ojca poderwały się, jakby chciał podeprzeć spadający sufit. – I zaraz cudowna? Babinie się przywidziało. Niepiśmienna. Rozum jej odjęło, bo zasypało jej zięcia w kopalni. A wiem to z pierwszej ręki, bo doktor Norbert ją wtedy badał na polecenie Sidorenki. Ale gorsza, że potem inne dewotki zaczęły znosić tam kwiaty i odprawiać modły. Lud ciągle mamy ciemny. Jeszcze chwila, a postawiliby krzyż. Pamiętam, jak wtedy wstał na zebraniu taki skromny człowiek, pracownik zieleni miejskiej, stary AL-owiec, i mówi: „A jakby tak, towarzysze, w ramach podnoszenia higieny wybudować w tym miejscu, to znaczy bliżej kopalni, szalety miejskie?”. Ale dostał brawa! No i jeszcze tej nocy eleganckie szalety były gotowe. Więźniowie się spisali. A na drugi dzień uroczyste otwarcie. Kupa luda była. – Dobrze. A stadion? Jaki będzie duży? – Kolos, otoczony plantami, prawie jak krakowskimi. Będą huśtawki, piaskownice, a ja im nawet dorzuciłem pomysł, żeby zrobili tam takie wielkie szachy do grania na wolnym powietrzu. – No, nie wiem – odezwała się mama. Ojciec stężał. – Czego to nie wiesz? – A jeżeli rozkradną figury? – Już o tym pomyślałem. Zrobimy je jeszcze większe i na tyle ciężkie, że żaden smarkacz, czy inny wandal, nie ruszy. – Z betonu? Jak te w parku? – A co? Coś nie tak? – Ktoś się żalił, że są takie ciężkie, że nie da się nawet zrobić ruchu, a o roszadzie to już nie ma mowy. Chyba że… przepuklina. I w końcu figura może przygnieść dziecko. – Kto ci takich bzdur naopowiadał, moja piękna pani? – Tutaj mrugnął do syna. – Wybierzemy się ze smarkiem w najbliższą niedzielę na rodzinny spacer, ty możesz przygotować kanapki, a my dwaj – no nie? – rozegramy tam partyjkę. Pokazową. – Adam jeszcze nie jest w pełni sił… Ojciec machnął szeroko ręką, jakby znowu chciał przeczochrać fryzurę syna. Chłopiec jednak

odsunął głowę. Wtedy ręka ojca zaczęła przeganiać muchy. – Symuluje. Wiadomo, jak się pali do szkoły. Zobaczymy, jak to będzie ze świadectwem w tym roku. – Palec ojca zatrzymał się, wskazując na łazienkę. – Pasek cierpliwie czeka. Chłopiec wpadł na pomysł, by szybko zmienić temat. – To może… Dynamo Stalinogród? – O, dobrze brzmi – ojciec z uznaniem pokiwał głową – coś jak Dynamo Moskwa. Pomyślimy. – A co z tym dołem? – zapytała mama. – Czarci Dół? Trzeba go będzie wypełnić piaskiem. Myślę, że nasi radzieccy żołnierze z poligonu na Pustyni Błędowskiej pomogą. A wiecie, że jest już projekt trybun? A tak, tak. Sidorenko załatwił. Okazało się, że trzymał w więzieniu szpiega francuskiego, który był, wyobraźcie sobie, z zawodu architektem. No to wezwał go do siebie i kazał mu popracować. I jakie piękne trybuny mu ten architekt francuski zaprojektował! Zobaczycie. Widział, że mama ściąga brwi, szykując pytanie. – Zenon, a co z architektem? – Z tym szpiegiem? Ciężka dłoń plasnęła w ceratę. Widelec spadł na krzesło, a z krzesła pod stół. – A przepraszam, o co chodzi mojej pięknej pani? – Ja tylko tak zapytałam. – Cóż mnie może obchodzić jakiś szpieg?! Do cholery z nim! To nie jest moja działka. I nie twoja. Wzrokiem spróbował szukać wsparcia u syna, który w tym momencie rzucił się na poszukiwanie sztućca. – A potem to chciałabyś – tu ojciec przełknął i złapał oddech – żebym ze smarkiem poszedł na dobry mecz, prawda? Głos mamy wzbił się w górę: – Wiesz co? Nie wytrzymam! – Co znowu?! Chłopiec przycisnął policzek do stołowej nogi i chociaż miał już widelec w dłoni, nie kwapił się do powrotu na krzesło. Tak bardzo się bał, że rodzice znowu się pokłócą. Że się będą żreć, jak państwo Drupaczyccy. – To dopiero jest cholerstwo! – mówiła wzburzona mama. – Popatrz… chciałam przecedzić kompot. Zobacz, jakie teraz robią sitka. Całkiem się rozlazło. – To po co cedzisz? Wystarczy odgarnąć łyżką i da się pić. Oj, po co te dworskie ceregiele? Ojciec szybko uwinął się z kolacją, a potem stukał szklanką z kompotem, ale już w gabinecie i o swoje biurko. Słychać było, jak energicznie wkręca papier do maszyny. Mama otwierała szafkę z lekarstwami. Powiedziała do syna. – Ten kompot miał być na jutro. Ale niech mu będzie.

Adam wrócił do zeszytów pozostawionych w sypialni na stole, ale zaledwie zdążył odkręcić pióro, krzyk z gabinetu postawił na nogi cały dom. – Cholera! Chłopiec schylił się pod stół, goniąc nakrętkę. Spod stołu wsłuchiwał się we wyburzony głos. Chyba wiedział, co się stało. – Zobacz sama. Co on tutaj poustawiał? Teraz wbiłbym sobie w nogę skoczka. Przywarł do podłogi i wstrzymał oddech. No tak, ojciec nadepnął na bazę, którą on ustawił na środku skóry! – Popatrz, kupa klocków. To on już nie ma gdzie się bawić? A potem co człowiek otworzy szachy, to zdekompletowane. – Nie przejmuj się – usłyszał. – Daj, zaceruję ci skarpetę. Zobaczysz, nie będzie nawet śladu. Z łazienki dobiegał głos ojca. Siedział w wannie, bębnił piętami i chlapał wodą. Nawet coś nucił. Może Suliko? Wyglądało to tak, jakby korzystając z szumu piecyka gazowego, próbował swoich umiejętności w śpiewie. Szybko jednak przeszedł w niezobowiązujące, rytmiczne pochrząkiwanie. Chłopiec pchał po podłodze drewnianego żurawia ze sprężynującą szyją i czerwonym dziobem. Obaj wsadzili głowy do gabinetu. On i żuraw. Żurawia coś wyraźnie ciągnęło w kierunku maszyny do pisania. Wyszedłem po zebraniu prezydium WRN i przechodziłem przez ulicę. Pracowite tramwaje obwieszone ludźmi powracającymi z roboty pomykały alejami. Nagle zobaczyłem, że jakiś mężczyzna na chodniku mozolnie zmienia koło przy starym adlerze. Nieszczęśnik złapał gumę. Podszedłem i zwróciłem mu po przyjacielsku uwagę, że właśnie minął termin obowiązkowej korekty na tablicach rejestracyjnych. Takie polecenie wydało nasze prezydium. Ten człowiek miał ciągle niesprasowany i niezamalowany napis Katowice. Zapytałem: „To nie wiecie, obywatelu, że należy starannie wykonać nowy napis białym lakierem Stalinogród?”. A on wzruszył ramionami i mówi, że nie można było nigdzie dostać białego lakieru. Po dalszej wymianie zdań, z mojej strony utrzymanych na poziomie, a jego w dość nachalnej gwarze, rozstaliśmy się w kiepskiej atmosferze. Odchodząc, pomyślałem, że tak po gospodarsku zadzwonię do towarzyszy z pionu zaopatrzenia i poproszę ich o zwiększenie dostaw lakieru. Prosta sprawa. A swoją drogą nie dziwię się, że ostatnio ludzie są podenerwowani, zgryźliwi, jakby zagubieni i nie wiedzą, co ze sobą zrobić. Odszedł wielki sternik. To dopiero tąpnięcie! Przecież na skalę dziejów. Teściowa ostatnio pisała, że zaczęła mieć kłopoty iszchiaszowe ischiasowe i biega do doktora Decowskiego. I moja żona też ostatnio zaczęła kwękać. Skarży się na sprawy kobiece. Cóż, ta śmierć poważnie rąbnęła w obie kobiety. Tak myślę, że jak na święta wielkanocne spotkają się obie, to i pokrzątają się razem po kuchni, podyskutują i podreperują sobie humory. Wykonałem też szybką telefoniczną konsultację w sprawie zdrowia żony. Dr Norbert zgodził się ze mną, że to coś w rodzaju szoku sierocego i emocjonalne naderwanie podbrzusza…

Z przedpokoju rozległ się trzask i zanim chłopiec przypomniał sobie, że to tylko straszy wiklinowy kosz na bieliznę, już przemykał na czworakach pomiędzy fotelami, obok skóry i przez próg z gabinetu do stołowego. W mieszkaniu unosiła się ciepła wilgoć i pachniało mydło toaletowe. Ojciec w szlafroku siedział przy radiu w gabinecie. – Chodź no tu. Co tu robi ta zabawka? Przywołany przybrał minę, jakby nie wiedział, o co chodzi. Ojciec bez słowa wskazał pomiędzy fotele. Pomiędzy dwoma fotelami tkwił żuraw z niemiłosiernie naciągniętą szyją. Pokój napełnił się pulsującym bulgotem dźwięków. Palec ojca spoczął na wargach, dając znak, by chłopiec sprzątnął zabawkę jak najciszej. Głos spikera, to oddalał się, to przybliżał, podczas gdy ojciec, kręcąc gałką, próbował uspokoić stację miotaną falami eteru. Na progu pojawiła się mama i rozczesując grzebieniem włosy, też próbowała złowić temat audycji. Zapytała: – A to nie jest ten Nowakowski? Od Przylądka Dobrej Nadziei? – Tak – przyznał ojciec. – Sanacyjny felietonista. – Twój stary znajomy. – Jaki tam znajomy! – No, ten z Ożomli. Opowiadałeś, jak to was odwiedził na obozie. – Ciszej, bo ledwo słychać. – Zagłuszają. – E tam! Zaraz zagłuszają… Po prostu burze i znowu jakieś sztormy… A pamiętasz, moja droga, ten potężny sztorm z początków lutego, który zalał Holandię? Dlatego takie zakłócenia. Wiesz, jaki to kawał świata musi pokonać taka fala radiowa? No patrz, odpłynęła. – To nie moja wina. – A czy ja mówię, że twoja? – Opowiadałeś o nim. – O kim znowu? – No, o Nowakowskim. Jak gwarzyliście on, ty i Andrzej na spotkaniu. O wojnie wiszącej na włosku, o literaturze, o teatrze, o meczach Cracovii. Pamiętam to. Opowiadałeś, jak wam bardzo ten krakowski literat imponował. – Zaraz imponował! Za duże słowa. Chłopiec siedział na podłodze i w skupieniu naprawiał szyję żurawia. Audycja na chwilę zaniknęła i ojciec, odsuwając głowę od głośnika, wyjaśnił: – To był taki stary krakus. I co się z człowieka zrobiło? Totalny upadek. Teraz pluje z Wolnej

Europy na ojczyznę, sobaczy na Związek Radziecki, jadzi na nową rzeczywistość. Taki był z niego wielki i wzięty pisarz, a jak przyszło co do czego, to zbłądził. I co teraz? Koniec z karierą. Ot, tragiczna postać… kosmopolita. Znowu przysunął ucho do radia i dał wyraźny znak ręką, jakby chciał odpędzić zarazem i muchę, i żonę. – Ciiii… Fala wraca. Wiadomości! Mama przypomniała sobie o włosach i znów zaczęła rozczesywać je z pasją. Równocześnie wycofywała się z gabinetu. Ale na progu odwróciła się i pokazując grzebieniem na podłogę i sufit, powiedziała: – W końcu usłyszą cię sąsiedzi. I będziesz się tłumaczył przed pułkownikiem Buhajem. – E tam, będę. Staszek też słucha.

Rozdział 14

Skwarek, dymek i Hitler kaput! Stalinogród. Wiosna 1953 Bebi

nie było na klatce schodowej i chłopiec, hucząc tornistrem, natychmiast popędził po dwa stopnie w górę. Wiosenne słońce gnało razem z nim po schodach. Było szybsze i czekało na niego na każdym zakręcie. Z powodu choroby Kościei lekcje skończyły się wcześniej. W przedpokoju poczuł zapach obcego palta i wiejskiej kiełbasy. Za szybami drzwi przesuwał się cień. Ojciec miał gości. Nacisnął klamkę i wsadził głowę do pokoju. Na stoliku, obok cukiernicy i filiżanek z herbatą, nieodpakowana do końca leżała duża drewniana szachownica. Od razu było widać, że jest ładniejsza od szachów z kredensu. Po pokoju przechadzał się ojciec i przemawiał do skurczonego na fotelu drobnego mężczyzny w za dużej marynarce. Gość, mrużąc oczy, obracał w dłoniach dyplom oprawiony w szkło i złocone ramki. To był dyplom, który ojciec trzymał w jednej ze swoich szuflad. Za jego plecami, na tapczanie siedział nieznajomy chłopiec w czarnej bluzie. Jego zapadłe policzki obciążały okulary z wypukłymi soczewkami, grubymi jak dno karafki Baczewskiego. Wydawało się, że nie brał udziału w rozmowie i tylko z otwartymi ustami wpatrywał się w kołujące muchy. To jakiś spokojny wariat, ocenił go w myślach Adam. Ojciec trzymał w ręce stare wojskowe buty i właśnie przenosił je nad filiżankami. W końcu odstawił je na biurko. Mówił: – W tych solidnych butach przechodziłem całą wojnę. Mam je od kolegi, z którym się zamieniłem, jeszcze w Ożomli, tuż przed wybuchem wojny. Wiele im zawdzięczam. A w tym obozie za Przemyślem to też w nich byłem. Na widok chłopca mężczyzna poderwał się z fotela i skinął głową na swojego syna. – Waldek, przywitaj się z kuzynem. Waldek zamknął usta, nad którymi stroszył się czarny meszek. Był starszy o parę lat i może dlatego Adam w krzywym uśmieszku gościa odczytał coś jeszcze – wyraz pogardy. I na pewno się nie ukłonił. Gdyby on sam tak durnie się uśmiechał, z pewnością ojciec użyłby pasa albo zamknął w ciemnym klozecie, „dopóki by nie zmądrzał”. Chłopiec pomyślał jeszcze, że to może dobry pomysł, żeby doktor Norbert zrobił temu Waldkowi gruntowne prześwietlenie mózgu. – O, jest i mój syn. O wilku mowa. To ten młody, dobrze zapowiadający się szachista. Tak go przedstawił ojciec. Nie wiedział, jak na to zareagować. Gość odłożył dyplom ojca i nad stolikiem wyciągnął rękę do chłopca. – Powitać. Twój tatuś dużo nam tu opowiadał… o twoich sukcesach w nauce, pogratulować! – No, dobra – wtrącił się nagle ojciec. – Ściągaj, szanowny synu, buty i tornister i możesz do nas

wrócić. – Obrócił się do gości. – Zaraz, gdzie to myśmy byli, ano właśnie! Więc komendantem tego obozu był Niemiec, nazwisko Kraus, może Krause. Podobno mistrz szachowy z Prus Wschodnich. Chłopiec wyszedł do przedpokoju i przykucnął zajęty sznurówkami. Przez uchylone drzwi widział, jak ojciec przechadza się wśród foteli i gestykulując nad głowami gości, snuje znaną mu już opowieść z uciekinierki. – Więc ten Krause miał taki kaprys, że co sobotę zapraszał do partii szachów wybranego więźnia. Jeżeli dał więźniowi mata, to nieszczęśnik szedł na rozwałkę, ale jeśli więzień wygrał, to mógł wyjść za bramę! Ujść z życiem. A ja właśnie trafiłem do tego obozu w sobotę. Przeszedłem rzekę San o świcie i – pech! Wpadłem w zasadzkę. Żandarmi podbili mi oko. Dostałem kolbą w żebro. W obozie ktoś mnie rozpoznał i chyba doniesiono komendantowi, że ma tutaj przedwojennego mistrza. Przysłał po mnie. Poczęstował herbatą i sucharem. Pochwalił za znajomość niemieckiego. To ja mu zadeklamowałem kawałek Króla Olch. To było rosłe chłopisko, ale wyglądał niepoważnie, bo na głowie miał mokry ręcznik. Mówił, że łagodzi tym uporczywe bóle głowy. Wyciągnął jakieś zdjęcia rodziny, którą zostawił gdzieś w posiadłościach pod Koenigsbergiem. Może wtedy, przez krótką chwilę, było w nim coś ludzkiego. Poczęstował papierosem, a mnie się tak ręce trzęsły… Ale zaraz się okazało, że mam przed sobą fanatyka. Pokazał mi fotografię, na której z uszanowaniem ściska dłoń samego Führera. Potem długo i w zachwycie opowiadał, jak to Hitler, poważny i skupiony, wkraczał na mównicę. Jak po dźwiękach fanfar przemówił, a tłumy oświetlone morzem zniczy słuchały go w „nabożnym milczeniu”. Jak te „ojcowskie, mądre słowa wodza”, tak mówił, zniewalały zebranych „mocą, pięknem i głębią”. Czuło się, ciągnął, jakby „niewidoczna dłoń Boga błogosławiła nas i te tłumy przejęte świętą misją i obowiązkiem”. Gość uśmiechnął się kwaśno, a jego syn znowu otworzył usta. – No widzicie, a ja musiałem tego wysłuchać. – Tych głupot. – Ojciec Waldka ze zrozumieniem pokiwał głową. – Otóż to, fanatyzm i zaślepienie przesłaniają ludziom zdrowy osąd. No, a kiedy się już ten Krause wypłakał, to zaprosił mnie do stolika. Takiego specjalnego, z szachownicą. Figury i piony piękne, marmurowe. Kiedy nie patrzył, przykładałem sobie do podbitego oka chłodną figurę. W szachownicy odbijał się jego monokl. Obok, drań, położył skórzany pejcz. Nastawił zegar szachowy i powiedział: „Jeśli wygrasz, osobiście wyprowadzę cię za bramę, jeśli przegrasz…”. Tu przejechał dłonią po szyi. A ten jego pomagier to jak byk. Chyba Łotysz. Poklepał się po biodrze i wtedy zobaczyłem, że ma do pasa przytroczoną solidną finkę. Gość skulił się we wnętrzu obszernej marynarki i powiedział: – Już bym wolał dostać kulkę. Ojciec wycelował w jego kierunku palec. – Też tak pomyślałem. Ale słuchajcie, wylosował białe. Poszedł w podwójne fianchetto. Jasne, żeby opanować diagonale. A wiecie, ja przed wojną byłem jednym z lepszych problemistów… – Widząc, że słuchający go mężczyzna nie rozumie, ojciec wyjaśnił: – Byłem specjalistą w układaniu zadań szachowych. Miałem nawet napisać o tym książkę. Zresztą na prośbę wielu znawców. Potem te wszystkie moje zapiski, całą furę, strawił pożar. Widzi pan, w szachach otwarcia są trochę jak tonacje w muzyce. A mnie dopisało szczęście – on trafił… w moją tonację. Do tego gadał za dużo

i fanatycznie. Cały czas przyrównywał wojnę do szachów. Mówił: „Was, Polaków, zmietliśmy z szachownicy. To była partia błyskawiczna. A z Rosją zawsze się dogadamy, a jak nie, to naszymi aryjskimi, odważnymi posunięciami zmiażdżymy i Sowiety. I pomaszerujemy dalej – Drang nach Osten – pod Himalaje. O tak! Do ojczyzny szachów!”. A jeszcze pamiętam taką scenkę, jak ten szwab po kilku ruchach przechylił się na fotelu, wypiął wielki brzuch, puścił w sufit dym i powiedział: „Duch aryjski objawia się w szachach pięknem ofensywy. Nie zaś tchórzliwą, zachowawczą grą”. A potem wspomniał coś o przedwojennym mistrzu szachowym Alechinie. Czekaj sobie, Aryjczyku, pomyślałem. To teraz przełkniesz pewien wariant. Żebyś ty wiedział czyj! A to był wariant Winawera. Teraz już ręce mi się trzęsły, i owszem, ale od chęci dołożenia mu. Ale też wiedziałem, że nie mogę grać zbyt pozycyjnie, więc szybko roszada i zaraz wprowadziłem oba skoczki do centrum. Poświęciłem piona, a on myślał, że mnie już ma. Tymczasem był to tylko zugzwang. Dla niego oczywiście. Ojciec Waldka uniósł brwi nad okularami i kiwał głową z uznaniem. – W miarę jak ubywało bierek, widziałem w odbiciu na szachownicy, jak twarz Niemca poważniała. A i na zegarze czasu miał mało. W pewnym momencie stracił piona. Zerwał mokrą szmatę z głowy i cisnął nią o podłogę. Poderwał się, przewrócił krzesło, chwycił za pejcz i zaklął: Scheisse! Pomagier podbiegł i już sięgał po nóż. Pamiętam błysk jego zębów i ostrza. Ale nie, szwab się przemógł. Zbira odprawił. Wrócił grzecznie do gry i nawet się ucieszył, bo przez chwilę się łudził, że zbije mi wieżę. I tak się zapatrzył w swój zamysł podwójnego uderzenia, że nie zauważył, kiedy wywinąwszy się z niego, zbiłem mu laufra. I proszę sobie wyobrazić – odszedł od stolika, trzasnął obcasami i poddał się. Potem się dowiedziałem, że jeszcze nikomu nie udało się z nim wygrać. Mężczyzna na fotelu siedział z otwartymi ustami i zrobił się jeszcze bardziej podobny do syna. – No i honorowy był. Jeszcze tego wieczoru osobiście, już bez ręcznika na głowie, odwiózł mnie za bramę. Zündappem. – To motocykl – szepnął mężczyzna do Waldka. – Jakiś czas to nawet biegłem, bo się bałem, że jeszcze zawoła Halt! i zaproponuje rewanż. Maszerowałem nocami. W kierunku Nowego Sącza. W tych butach. A w uszach miałem słowa mistrza Capablanki: „Dobry szachista ma zawsze szczęście”. Gość zwrócił się do syna. – Słyszysz? Szachy uratowały panu życie. – O tak, a wiecie, co miałem w kieszeni? Białego laufra. Zwinąłem mu tę figurę! Na pamiątkę wariantu, który uratował mi życie. Wariant Marmurowego Gońca. Nawet nie wiem, gdzie się potem ta figura podziała. Mężczyzna znowu się odwrócił do swojego syna i przypomniawszy sobie o dyplomie, stuknął weń palcem, mówiąc: – Bo widzisz, Waldek, pan, to znaczy, towarzysz Zenon, jest znakomitym szachistą. Mistrzem. Rozumiesz? – Raczej byłym – zareagował ojciec, unosząc w górę ręce. – Teraz inne czasy. Poświęciłem się sprawom pierwszorzędnym, jak odbudowa, służba Matce Partii, szkolenie kadr marksistowskich.

Wiecie, odezwała się we mnie żyłka społecznika. Teraz fotograficzna pamięć, głęboki namysł i umiejętność przewidywania, a więc cechy szachisty, przydają mi się do pracy w aparacie. – A co z szachami? – No, owszem. Zdarza się partyjka z towarzyszem pułkownikiem albo z konsulem. Nawet daję im czasem wygrać. Na moment ojciec przerwał i w namyśle uładzał papuciem szczeciniaste ucho leżącej pod jego nogami skóry. Nie dało się wygładzić. – Wiecie, trzeba mieć podejście do ludzi. Psychologia. – A jakaś dalsza kariera szachowa, panie Zenonie? Zagraniczne turnieje? Dyplom wrócił do wyciągniętych rąk ojca. – Kariera? Może. Kiedyś. A jeśli chodzi o zagranicę to… mamy przecież wielkiego Botwinnika – powiedział ojciec, odwieszając dyplom nad biurko. – Przedstawiciel naszego obozu. On ich tam zdrowo leje. Ojciec wskazał na Waldka i zapytał: – Ile chłopak ma lat? – Czternaście. – No proszę, a Botwinnik mając tyle lat, co teraz pana syn, wygrał z Capablancą! Obaj mężczyźni zawiesili ciężkie spojrzenia na Waldku. Ale tamten patrzył w zupełnie inną stronę. Patrzył na wiszący nad tapczanem obrazek. Ojciec Waldka, mrużąc oczy i wyciągając szyję, zapytał: – Też partyjka szachów? – To towarzysz Stalin z towarzyszem Leninem w kremlowskiej bibliotece – wyprowadził go z błędu ojciec. – Nie grają w szachy. Widać wyraźnie, że prowadzą ożywioną rozmowę. Ramiona gościa drgnęły, jakby chciały podtrzymać zapadającą się z zakłopotania głowę. Chłopiec pomyślał, że skądś zna ten ruch. Jemu także zdarzało się chować głowę w ramiona, by uniknąć karcącej dłoni ojca. – Oj, przepraszam, nie zauważyłem – w głosie ojca Waldka drgała niepewność co do następstw tej niezręczności. – Ach, jeszcze od wojny mam coś z oczami. Ojciec jednak, jakby nie zwróciwszy na to uwagi, dorzucał szczegóły: – To kopia obrazu olejnego, namalowanego przez kolektyw radzieckich artystów. Żona, na moje polecenie, wycięła to z pisma „Ogoniok” i oprawiła. – Ach, tak, tak – przyznał gość. – Ja myślałem, że pod tą czarną wstążką jest szachownica. Tak jakoś pokazują obaj na ten stolik… – Bo tam leżą ich dzieła. Zebrane. – Teraz widzę. Spore księgi. – Duża wiedza. – Ojciec pokiwał głową na znak zapewnienia, a patrząc na Waldka, dodał: – A jaka lotność umysłów!

Gość odchrząknął. – A i u państwa dużo książek. – Wskazał na dwie oszklone biblioteczne szafki, ustawione jedna na drugiej. W przedpokoju pojawiła się mama. Zagarnęła chłopca i oboje weszli do gabinetu. Jej wzrok przykuły wielkie buty na biurku. Bez słowa odstawiła je na podłogę. Potem odwróciła się z uśmiechem i powiedziała: – To co, mili państwo? Pójdziemy? – Ano właśnie! – Mężczyzna poderwał się z fotela. – Czas na wstępną rozmowę z doktorem Drupaczyckim. – I zwrócił się do syna: – Waldek, zostajesz z miłym kuzynem. Tylko żebyś mi czegoś nie zmajstrował. – A potem jeszcze cichsze: – I nie wariuj, bo ci tak… – Wrócimy zaraz – zapewniła mama. – Doktor Drupaczycki mieszka niedaleko. Chłopiec zauważył, że na dźwięk nazwiska doktora Waldek nastawił uszu i głupio się wykrzywił. Za chwilę z klatki schodowej słychać było przejęty głos ojca Waldka. – U państwa tyyyle książek! Podziwiać, podziwiać. – A, jest tego trochę. Ho ho! – głos ojca nabrał kamiennego pogłosu klatki schodowej. – Są powieści, traktaty, encyklopedie. Bez wiedzy ani rusz. Głos ojca zamiast się oddalać, przybierał na sile. – Weźmy na przykład literę P. I cóż tam mamy? Ano „Penicylina. Z łaciny penicillium – czyli pędzelek. Jest wytwarzana…” Zostali sami w mieszkaniu. Kuzyn nic nie mówił. Najpierw przyglądał się radiu, a potem skórze dzika. W tym momencie spod podłogi dobiegł mocy akord. Chłopak się wystraszył, zsunął z tapczana i ukrył się za fotelem. Na czworakach, jak spłoszony pies, zaczął wpatrywać się w mrok pod fortepianem. – Aha, macie dusiołka! Mieszka tam! Zachowywał się tak, jakby rzeczywiście dostrzegł pod instrumentem to coś lub tego kogoś. Chłopiec nie wiedział kogo, ale nazwa „dusiołek” natychmiast uruchomiła w jego wyobraźni kawalkadę strachów. Na wszelki wypadek wycofał się do przedpokoju, czekając, kiedy Waldek opuści gabinet. Stamtąd nasłuchiwał. Z dołu dobiegała muzyka sąsiadki. Może Waldek też słuchał? Chłopiec ponownie zajrzał do gabinetu. Ale ten kuzyn stał pochylony nad maszyną do pisania i przytrzymując palcami okulary, usiłował odczytać notatki ojca. Czytał coraz głośniej. Próba powieściowa: Pułkownik wstał od stolika, na którym pyszniła się drewniana szachownica wyrzeźbiona ręką ludowego artysty. Podszedł do okna i pogładził dłonią swoje wysokie czoło. Jego stary przyjaciel z czasów walki zbrojnej Aleksander, ustawiał figury do nowej partii. Ta, ku obopólnemu zadowoleniu, po zaciętej walce zakończyła się remisem. – Zobacz, Aleksandrze! – Pułkownik wskazał za okno, za którym waliły w niebo dymy z fabryk. – Miasto tętni. Sztygarzy fedrują. Surówka obficie w hutach spływa. Blacha się wyklepuje. Jak tak

patrzę, to przypomina mi się moja walka z okupantem. Teraz nowe pokolenie będzie walczyło, ale już tylko o wydajność, o palmę pierwszeństwa we współzawodnictwie… – I walczyło na szachownicach – wszedł mu trafnie w słowo Aleksander. Chłopiec zdziwił się, że Waldkowi czytanie szło tak dobrze. A może tamten tylko udawał niedojdę i wariata? W tym momencie do pokoju weszła z tacą pani Lusia, jak zwykle cicha i zawsze uśmiechnięta żona Aleksandra. Pułkownik przyglądał się z uznaniem, jak ta urodziwa i zadbana kobieta zgrabnie rozlewa herbatę, roztaczając przy tym atmosferę domowego ciepła. I wtedy ten stary partyzant westchnął i pomyślał… Chłopiec się cofnął. Spróbował wtopić się w mrok przedpokoju, bo Waldek chyba wyczuł, że jest obserwowany. – Du-pa, cyc-ki! Du-pa, cyc-ki! – głośno wypowiadanym przez Waldka sylabom wtórowało walenie w klawisze maszyny. Równocześnie pod podłogą wygasła werwa sąsiadki. W to miejsce rozległ się dziki chichot i Waldek popędził. Jego nogi zadudniły przez stołowy. Za chwilę, jak zjazdowiec narciarski, wjechał na małym dywaniku do sypialni i dysząc, oznajmił sam sobie: – Gonił mnie straszny dusioł! Przeniósł się hałaśliwie na krzesło i dyszał nad blatem stołu. Dopiero teraz Adam zauważył, że na szyi kuzyna dynda czerwona gwiazda amuletu. Po chwili uwagę Waldka przyciągnęły krążące muchy. Wywaliwszy język na brodę, zaczął coś wysupływać z kieszeni. Było to pudełko po zapałkach. Chłopiec wślizgnął się do pokoju i zajął pozycję obserwacyjną na swojej kanapie. Wtedy gość zaczął pokazywać, jak nadzwyczaj sprawnie łowi muchy dłonią. Następnie, jedną po drugiej, bez pardonu, pakował do pudełka. Przystawiał je sobie do ucha i mówił. – Chroboczące radyjko, ha, ha. Tu Radio Wolna Europa, ha, ha. Ciiiii, pssst! I ani mru-mru! Ścisz, gnoju, bo usłyszą! Wreszcie kiwnął na Adama palcem, a ponieważ jego durny uśmieszek nabrał cienia tajemniczej obiecanki, ten dał się do połowy przekonać i ruszył za Waldkiem. Podeszli do okna, na którego szerokim parapecie kładły się jeszcze promienie słońca. Zażądał kleju i papieru. Kiedy chłopiec wrócił z klejem roślinnym i z wyrwaną z zeszytu kartką, ten kolejnej już musze odrywał skrzydła. – A teraz będzie przesłuchanie. Adamowi podobała się ta zabawa. Z całego serca nienawidził much, o których mama mówiła, że rozpleniły się z powodu wojny. Waldek poprzyklejał bzyczące owady grzbietami do kartki, a potem zdjął okulary i pokazywał czary. Przesuwał wypukłymi soczewkami nad muchami tak umiejętnie, że skupione w gorący promień światło słońca przypalało więźniów. Owad dotknięty takim rozżarzonym skalpelem bzyczał głośniej i milkł, kiedy z jego czarnego brzucha wylatywał brudny dymek.

– Giń, dywersancie! – wznosił za każdym razem okrzyk wniebowzięty Waldek i widać było, jak w jednej z dziurek jego nosa pulsuje mleczna ciompa. – Skwarek, dymek i Hitler kaput! – krzyknął kuzyn i rzucił rozkaz: – A ty stoisz na straży! Sam nagle się znudził, podrapał w krocze i pobiegł. Czerwona gwiazda amuletu przeskoczyła mu na kark. Adam nie doczekał się jego powrotu, a przecież wybrzmiał już łomot deski i szum spłuczki w ubikacji. Słońce wycofało się za szybę, ale ciągle oświetlało przydrutowane do parapetu skrzynki na kwiaty. W mieszkaniu pociemniało. Powrót rodziców się opóźniał. Chłopiec zostawił na oknie stygnący w milczeniu cmentarz owadów i ruszył na poszukiwanie kuzyna. Nie było go w kuchni i nie było go w pokoju stołowym. Zajrzał do gabinetu. Skontrolował położenie skóry. Leżała tam, gdzie zawsze, za fotelem koło tapczanu. Odwrócił się do niej plecami i zerknął w kąt za biurkiem. Nie znalazł tam nikogo. Ale jedna z głębokich szuflad, ta, w której ojciec przechowywał naboje, dokumenty i odznaczenia, była wysunięta. Ktoś w niej grzebał. A, i wetknął tam nową szachownicę – prezent. W tym momencie chłopiec usłyszał gwałtowny szelest i kątem oka złowił powstający zza fotela, ogromny cień. Odwrócił się i na widok tego, co zobaczył, wydał z siebie głośny kwik. Czarna, włochata skóra ożyła! Nastroszona sunęła ku niemu! Wyraźnie słyszał jej chrząknięcia, a z nozdrzy wprost na jego filcowe papucie buchnął biały proszek! – Mamo! – wrzasnął i zmusił drętwiejące nogi, żeby wyniosły go z pokoju. Przez ułamek sekundy pomyślał, że za chwilę umrze rozszarpany przez zmartwychwstałe zwierzę. Tak, tylko moment, a potwór wskoczy mu na plecy i poczuje tłuste i cuchnące objęcia źle wygarbowanej skóry! Wpadł do sypialni, wskoczył na kanapę i próbował wspiąć się na szafę. Właściwie to tchórze z szafy mogłyby teraz dołączyć do tego polowania, pomyślał z przerażeniem. Podskoczył, ale tylko niezdarnie pacnął o gładki bok mebla. Ześlizgnął się na kanapę. Usłyszał jęk sprężyn, któraś pękła, a potem rozległ się szaleńczy rechot Waldka: – Zejszczał się! Zejszczał się! Ze strachu! Na moment zamajaczyła jego czerwona, rozochocona twarz. Przebiegał przez sypialnię, dźwigając na plecach skórzysko, a z jego włosów dymiło DDT. Skręcając do stołowego, poślizgnął się na wypastowanej klepce. – Kurwa! – zaklął i zniknął. I znowu zapadła cisza. – Powiem mamie! – rzucił za nim chłopiec. – Zobaczysz! Schylił się, by wyszarpnąć spod nóg poduszkę, którą mógłby cisnąć w tego wariata, w razie gdyby tamten znowu pokazał się w sypialni. Ale wtedy zobaczył, że pod nim, na unrowskiej kołdrze pojawiła się jeszcze jedna plama. Świeża. Sam był jej autorem. Przypomniał sobie widok skóry wyłaniającej się zza fotela. Teraz dopiero

pojął, że sunęła przez gabinet na plecach czołgającego się pod nią Waldka. – Móżdżek cielęcy! – zawołał przez pokoje. – Niedojda! – Po czym nasłuchiwał chwilę, usiłując zlokalizować kuzyna. Tamten zapadł się jak pod ziemię. Chłopiec postanowił przekraść się do łazienki. Tam, za wanną – bo gdzież można było schować coś tak zabłoconego? – stała ciężka, myśliwska laska, której wygięta rękojeść dawała się rozłożyć na boki. Laska również musiała być poniemiecka, bo kiedyś usłyszał, jak ojciec opowiadał komuś w gabinecie, że to podarunek od Dobrosza i że na tej rozkładanej lasce siadywał w szuwarach pod Lubaczowem Wielki Łowczy Rzeszy Hermann Göring. Kiedyś on i mama zastanawiali się, jak to możliwe, że dwa niepozorne zawiasy nie pękły pod naporem wielkiego tyłka hitlerowskiego tłuściocha. Uzbrojony w tę lagę z żelaznym szpicem chłopiec zmierzał w kierunku gabinetu. Wieczór wpływał do mieszkania przez okna i w przedpokoju ustawiały się na nocną wartę posępne cienie. Pchnął laską drzwi. Skóra, choć niedbale, wróciła na swoje miejsce. Z ulgą stwierdził, że znowu jest płaska. Wariata pod nią nie było. W powietrzu unosiła się woń starego tłuszczu. Ale była to tylko chwila ciszy, bo oto rozerwał ją przeraźliwy wrzask. Jak pajac z pudełka, Waldek wyskoczył zza biurka. Zrobił to tak gwałtownie, że ciężka laska wypadła chłopcu z rąk. Zatrzęsło się potrącone biurko. Globus na okrągłej podstawce zatoczył się aż do jego krawędzi i runął na podłogę. Chłopiec wrzasnął i wykonał nad stojącym przed nim fotelem prawdziwą robinsonadę. Udało się. Kula ziemska spoczęła w jego dłoniach, a dłonie na miękkiej krawędzi dywanu. Tylko podstawka globusa odpadła i potoczyła się aż pod piec. Miał łzy w oczach, bo łokciem uderzył o poręcz fotela. Wstał i odłożył kruchą kulę ziemską na biurko. Oparł ją o maszynę do pisania, i dopiero potem rzucił groźbę w kierunku Waldka. – Czekaj, jeszcze za to zapłacisz! – Ruki wwierch! Hände hoch! – wrzasnęła ni to strasznie, ni to śmiesznie czerwona twarz, migocząc okularami. Waldek wcale nie żartował. Trzymał w ręce brauninga! To był ten sam pistolet, o którym wspominał ojciec, a który chłopiec – a jakże – odkrył później na samym dnie w szufladzie biurka. Teraz otwór lufy zdawał się rosnąć i zbliżać. Adam przypomniał sobie o jednym oku tchórza z etoli mamy. – Poskarżę ojcu – ostrzegł kuzyna, zanim posłał głośno ślinę w głąb wysychającej krtani. Nie wiedział, czy patrzeć w czarny otwór lufy, czy w czerwoną twarz, czy na dyndającą na szyi przeciwnika gwiazdę. – Pif, paf! – krzyknął Waldek, ale zamiast nacisnąć cyngiel, parsknął gęstą śliną. Chłopiec cofnął się o krok. Przez krótki ułamek sekundy czuł, że musnęło go coś gorszego niż tamte wieści, zapowiadające nową wojnę domową albo nawet światową – atomową. Już raz coś takiego poczuł. To było uczucie nadchodzącego końca świata, ale teraz widział nawet drogę, która tam wiodła przez czarny tunel pistoletowej lufy! – Bzyk, bzyk! Mam cię na muszce! – usłyszał i poczuł, jak flaczeją mu nogi. Zdążył jeszcze dostrzec źrenice Waldka, których wyraz niespodziewanie przechodził w zdziwienie. W tym momencie rozległ się huk potężniejszy niż strzał z pasa. Chłopiec runął na podłogę. Zadygotały szyby w oknie gabinetu i w oszklonej bibliotece. W stołowym, na półce w centralnym segmencie kredensu, hurmą zadzwoniły durnostojki.

Kiedy Adam podniósł głowę, zobaczył, że leży przy drzwiach. Widział z tej pozycji kredens, a na nim zastygające fornirowe wiry i ogromne, przerażone oczy krasnala i sowy – solniczki i pieprzniczki. Potem dostrzegł pistolet rzucony w kudły skóry. Jeszcze dymił. Waldek stał nad nim zdrętwiały ze strachu. Po raz pierwszy nie miał na twarzy durnego uśmieszku. Patrzył w głąb stołowego, nie spuszczając zadziwionego wzroku z kredensu. – Ale strachy! Ale strachy! – wymamrotał wreszcie zbielałymi wargami. – One… to widziały – skwapliwie zapewnił chłopiec i zauważył za ramieniem Waldka, że nad tapczanem nie było obrazka i tylko w ścianie, bliżej drzwi, majaczył czarny otwór. – Tylko nie skarż! – Waldek płaczliwym tonem rzucił ostrzeżenie. – Tak, tak, one to widziały! – powtórzył chłopiec, próbując wstać. Nie miał siły. – Śmierdzisz! – wykrzyknął Waldek kwiczącym, nieswoim głosem. Odwrócił się, przeskoczył pistolet, potem lagę Göringa i ruszył do przedpokoju. Na progu przystanął, ściągnął przez głowę czeski amulet i szmyrgnął nim nad fotelami. Z brzękiem szyb zatrzasnął za sobą drzwi. Jeszcze długo we wnętrzu fortepianu błądził pomruk wzburzenia. Kuzyn Waldek zniknął jeszcze tego samego wieczoru. A następnego dnia rano nie było nad tapczanem ani obrazka z czarną wstążką, ani też dziury po pocisku. Ktoś sprawną ręką ją zakleił i zretuszował dobranym kolorem tynku. Znikł także brauning ojca. I tylko do skóry dzikiej świni przykleił się jeszcze jeden aromat – kopcia z odpalonego prochu. Rodzice przez parę dni nie odzywali się do siebie. Mama informowała nawet kogoś przez telefon, że mają „ciche dni”. Potem ojciec bez słowa wyjechał na dłuższe polowanie. Tym razem nie gonił żony przez pokoje, żeby – jak to w łowieckim zwyczaju było – schwytać ją za kolano na szczęście. Kiedy zostali sami, mama co jakiś czas przystawała przed biurkiem, gdzie w maszynie tkwiły wystukane zapiski pana domu. Trochę odkurzała ekrytuarek, a trochę czytała. – Jakie tam polowanie, przecież wiem od doktora Norberta, że to już nie sezon. To na co on tak poluje? – komentowała do siebie, kręciła głową, a każde westchnienie i kolejny proszek w jasnym opłatku zapijała łykiem wody. Ale od tego wydarzenia posmutniało również w kredensie. Zwłaszcza po tym, co odkryła tam mama. Pamiętał jej oburzone słowa, gdy pobiegła z tą wieścią do gabinetu, do ojca. – Zenon, ta niedojda wydłubała oczy krasnalowi i sowie! – Cholera! A ja nie wiem, co on zrobił z moją pamiątką. Szukałem, szukałem i nie mogę znaleźć. To może być niepowetowana strata. A wiesz, że do mojej próby powieściowej dopisał: „Dupa, cycki?!”.

Rozdział 15

Nowa próba powieściowa Szachy od ojca Waldka wyglądały imponująco. Figury były na tyle duże, że trzymane w małej dłoni sprawiały wrażenie sporych kukiełek. Ojciec pozwolił chłopcu zabrać je do stołowego i tam rozłożyć na miejscu starych, chociaż mama niespecjalnie była tym zachwycona, z uwagi na świeżo położony na stół szydełkowy obrus. Z gabinetu dobiegały niepewne dźwięki fortepianu. Ojciec próbował zagrać dwoma palcami jakąś melodię. Po chwili się zatrzymał, zapomniał o rytmie i tylko naciskał ten sam klawisz. Wielokrotnie. Za każdym razem odpowiadało mu suche pacnięcie zdławionej struny. – Aha! A to gówniarz jeden! Na ten odkrywczy okrzyk chłopiec zeskoczył z krzesła. Miał zamiar dać nura pod kanapę. Zaczekał jednak i chwilę nasłuchiwał. To nie chodziło o niego! Triumfalny głos ogłaszał przed drzwiami kuchni. – Czy ty wiesz, że ten niedojda wrzucił pamiątkę do fortepianu? Na struny! Ojciec nie czekał na odpowiedź. Zawrócił do gabinetu i po odgłosach można było się domyśleć, że amulet wraca na wałek underwooda. Adam wrócił do szachownicy. Za drzwiami z wyraźną werwą bębniły klawisze maszyny. To była pierwsza, po dłuższym czasie, rozmowa rodziców. Ojciec skrzypiał krzesłem przy biurku, szeleścił jakimiś papierami, a mama stukała miotłą o pedały fortepianu. – Chyba zgodzisz się ze mną, moja droga, że „co dwa pióra to nie jedno”. Ja znam Olewkę jeszcze sprzed wojny. Żarliwy postępowiec i świetny literat. W końcu wykłada zasady realizmu socjalistycznego. Teraz, jak byłem w Krakowie, to tak żeśmy się przyjemnie zgadali. – I będziecie razem pisać? – Tak, w ramach kolektywnej twórczości. – Zenon, naprawdę mnie zaskoczyłeś. – A widzisz, moja droga, twój mąż to otwarta głowa. I mamy już nawet wspólny pseudonim literacki: Olek Zenoniak. Zgrabne, prawda? – I co będziecie pisać? Ojciec plasnął dłonią w papiery. – No właśnie to. Szykuje się konkurs. Ogólnopolski. Jest zapotrzebowanie na solidną sztukę teatralną. Olewko dowiedział się z wyprzedzeniem. To co? Mogłabyś posłuchać? Mama stękała, wciskając miotłę w najdalsze zakamarki pod instrumentem. Szczęknął pedał fortepianu. – No, dobrze – powiedziała. – Czytaj, a ja tu sobie poprzecieram.

– To na razie konspekt – zastrzegł ojciec. – Więc tak, jest młody człowiek. Przystojny, lubiany, ma szerokie plany artystyczne. Jeszcze przed wybuchem wojny pociąga go marksizm. W końcu sam pochodzi z biednej robotniczej rodziny. Jego ojciec to wdowiec, mądry człowiek o szerokich horyzontach… – Aj! Uderzenie w fortepian wznieciło lament strun. Kij miotły plasnął o podłogę. – Coś nie tak? – zapytał ojciec, przerywając czytanie. – Wyrżnęłam się w głowę. – Ad rem, ad rem. Skup się, choć na chwilę. – No dobrze – odpowiedziała. – Zacząłeś wypisz wymaluj o sobie, ale potem… z tym ojcem… Napisz, jak było, hreczkosiej, który żonę doprowadził do śmierci. – Jak to do śmierci?! – No, wiesz, co zrobił. – Nic nie wiem. – Wiesz, wiesz. Płukanką czy czymś takim. – A coś ty tak z tym wyskoczyła? – Przecież wezwany lekarz chciał go podać na policję. Cała ulica o tym wiedziała. Kuksańce, którymi mama częstowała pudło fortepianu, stały się mocniejsze. – Oj, przestań! A powiedz sama, jak miał wyżywić czwarte dziecko? Zresztą… nie chcesz słuchać, może innym razem. Ojciec przeciskał się między fotelami. – Już dobrze. – Zatrzymał go głos mamy. – Czytaj. Zamieniam się w słuch. Tylko usiądź. – Więc tak, wojna przerywa jego studia. Podczas okupacji Andrzej, bo tak daliśmy mu na imię, podejmuje robotę w zakładach kolejowych. Uczy się na tajnych kompletach. Równocześnie utrzymuje kontakty z ludowym podziemiem. Tam poznaje pepeerowca, towarzysza Stefana Dobrosza. – Ale, zaczekaj, Zenon, nazwiska to chyba w powieści zmienicie? – Myśleliśmy, że może… Adam Stefański. W każdym razie ten jego mentor od razu poznaje się na Andrzeju. Wojna się kończy i ktoś młody, z charyzmą i zapałem, musi wziąć na swoje barki walkę o postęp i przyszłość socjalizmu. W końcu starsi towarzysze, sterani na scenie teatru wojny, zaczynają się wykruszać. Ale zanim to nastąpi, pewnego dnia zostaje aresztowany przez Gestapo. Brawurowo przeskakuje przez druty kolczaste i schodzi do podziemia. Wiesz, tutaj oczywiście opiszę ten mój skok. Tak jak było. Skoczyło nas trzech. Trzymetrowy płot i druty kolczaste, do wewnątrz podgięte. Trzeba było zarzucić na nie bluzę i przekozłować górą. Tylko ja przeżyłem. Tamtych dosięgły kule. Pamiętam, jak wylądowałem w jakichś inspektach i omal nie zwichnąłem kostki. A i tak pędziłem. Byłem jak strach na wróble, cały zaplątany w groszek cukrowy. W końcu walę do jakichś drzwi. Otwierają mi starsi ludzie. Jacyś bardzo mili. I przechowali mnie do nocy. Ale to wiesz… A wracając do szkicu.

Andrzej ukrywa się u towarzysza Stefańskiego. W tajnej siedzibie partii. Ale chociaż to okupacja, nie traci czasu. Pod kierunkiem swojego mentora studiuje. Zaczytuje się w dziełach Marksa oraz Lenina i zdumiewa go głębia ich prac. W ten sposób hartuje w sobie rewolucyjnego ducha. W styczniu czterdziestego piątego Armia Czerwona wyzwala miasto. Jakiś czas potem niespodziewanie towarzysz Stefański telefonuje z Moskwy. Mówi: „Pakuj się, opowiadałem o tobie Wielkiemu Sternikowi. Sam Generalissimus pragnie cię poznać”. On się zdumiewa. – Ho, ho, ho! – Podziw mamy rytmicznie odbił się na nodze fortepianu. – W tym momencie przed młodym Andrzejem otwiera się szansa na studia w Moskwie. – I co? Spotyka Stalina? – Zgadłaś! Oto jak zamyślamy zacząć akt drugi: otwierają się podwoje kremlowskie. W drzwiach, ku zdumieniu Andrzeja, uśmiechnięty Stalin. Andrzej wręcza mu swoje wiersze. – Nie przesadzasz? – Zaczekaj, zaczekaj! Józef Stalin wkłada do ust fajkę i bierze je do ręki. Nasz bohater sprawnie podaje mu ogień. Józef Stalin pyka fajkę i odczytuje tytuł Pnie się hoja piękna. I czyta cały wiersz. Po polsku oczywiście. Wszystko rozumie, w końcu to także językoznawca. Po chwili mówi: „Zgrabny wiersz, towarzyszu. Jest w nim umiłowanie przyrody”. I zamyśla się. Potem klepie zdumionego takim przyjęciem towarzysza z bratniej Polski i pykając fajkę, zwierza się: „Ja też kiedyś miałem zostać poetą”. I recytuje (tu tłumaczę): Rozkwitł pączek różyczki, Przytulił się do fiołka… A swoją drogą, moja kochana, przyznasz, że dużo tu delikatności i ciepła… – Pomyślałam o białych i fioletowych lewkoniach na okno. – Ale słuchaj dalej, to przełomowe spotkanie ubogaca towarzysza Andrzeja i ubojawia go do dalszej pracy. Mijają miesiące. Towarzysz Andrzej pnie się po stopniach partyjnej kariery. Przyjmuje przydomek Towarzysz Twardy. – Zaczekaj, Zenon, a coś o jego życiu prywatnym? – Ma, a jakże, kobietę, oddaną i płomienną towarzyszkę… Ten wątek poprowadzi Olewko. Owocem tego związku jest dziecko. Jeszcze podczas wojny. Adam. – Tak samo…! – Tak, tak, jak nasz kanocek. No właśnie. Ale tutaj chciałem… trochę na cześć Stefańskiego. Bo będzie taka ważna scena: Andrzej składa samokrytykę swojemu mentorowi i wyznaje, że będzie miał dziecko. W tej sytuacji musi porzucić karierę partyjną, nauki i studia wyższe i pójść do jakiejś pracy. Przyznaje, że pociągałaby go robota w kulturze, może odnalazłby się w teatrze, zwłaszcza że kończy swoją sztukę o płomiennej komunistce Dolores Ibárruri z Hiszpanii. Wiesz, Olewko nalegał, żeby tam było o niej. Ibárruri. To też jego wątek. I dalej: „Towarzyszu, odpowiada Stefański, mówicie o teatrze? A czyż nie dostaliście wielkiej szansy? Czyż nie ściskaliście na Kremlu dłoni największego reżysera wszech czasów? Popatrzcie odważnie w przyszłość okiem wizjonera, oto możecie kiedyś stać się wielkim aktorem. Ba! Stanąć na światowej scenie, by głosić z niej dobrą, komunistyczną nowinę”.

Andrzej pochyla głowę przed mądrością doświadczonego towarzysza. Po prostu słucha. Domyśla się, skąd płynie niepokój jego mentora. Jakby nie było, utrata młodego Andrzeja byłaby dla organizacji stratą najlepszego narybku. „Wszak złożyliście już przyrzeczenie, delikatnie przypomina Stefański. Przybraliście pseudonim walki. No to jak będzie? Podejmiecie się tej wielkiej roli?” Po chwili nasz bohater słyszy własny głos: „Podejmę się”. „Doskonale! – cieszy się Stefański. – A co do waszego problemu domowego, to my to załatwimy. Nie kłopoczcie się. Matka Partia roztoczy nad waszą kobietą, skądinąd sprawdzoną towarzyszką, opiekuńcze skrzydła”. I właśnie po tej decydującej rozmowie wzruszony i wdzięczny Andrzej składa ciche przyrzeczenie, że jeżeli będzie to córka, to nada jej imię Dolores, a jeśli syn, to nada mu imię na cześć swojego mentora. I to pomimo uporu matki dziecka, która preferuje imię Josif. No i, jak wiesz, zdumiał się, bo urodził się syn. – A jak znam ciebie, to wolał córkę. No dobrze, i co dalej? Bo podłogę zamiotłam. – Zaczekaj. Teraz następna odsłona, rozległe obowiązki partyjne i studia połączone z pisaniem pracy naukowej zmuszają naszego bohatera do złożenia w ofierze na ołtarzu Wielkiej Sprawy dziecka i tego pięknego związku. – W ofierze? – Taka przenośnia. Trochę jak ten biblijny Abraham, który musi poświęcić syna dla kariery. I kolejne zdumienie, bo towarzysza Twardego wysyłają na szkolenia do kolebki rewolucji, do Leningradu. Pakuje się. Skromna kanapka ze słoniną… i w drogę! – To się nie klei. – Co znowu? – Zobacz, jeszcze jeden klawisz odpadł mi pod szmatką. No ale czytaj dalej. A co z tą kobietą? – Tak, jak obiecał Stefański, Matka Partia zaopiekowała się i nią, i dzieckiem. – To nie pobrali się? Teraz, to ja jestem „zdumiona”. – Pobrać się nie pobrali, ale z poparciem najwyższych władz towarzyszka dostała dobrą pracę… – Jako traktorzystka? – Olewko wolał, żeby dostała spokojną pracę w Urzędzie Kontroli Publikacji i Widowisk. – Mnie się nie podoba. Dezaprobatę mamy podkreśliły groźne tony najniższej oktawy. – A co ci się nie podoba? – Że ten wasz towarzysz Twardy przedkłada własną karierę nad żonę i dziecko. Jak na sztukę, która ma wciskać w fotele, to powinno być przynajmniej o jakichś rozterkach bohatera… Szkwał uczuć… – Moja droga! To nie jest literatura dla pensjonarek. Żadna tam Trędowata. Towarzysz Andrzej Twardy po szkoleniach jest już w pełni świadom swojego celu i wie, jak się ustawić, gdy wzywa go misja dziejowa.

– Ciekawe jak? – Pisze list do tej kobiety… – Nawet nie daliście jej imienia. – Oj, coś wymyślimy, ale to teraz nie najważniejsze. I przestań plumkać tą ścierką po klawiszach! Skup się, kobieto! – Już się skupiam. – Ważne jest to, co on pisze do niej w liście. To jakby jego głęboko przemyślane credo. Trochę zaczerpnięte z dzieł klasyków. „Kiedy przychodzi chwila osobistego poświęcenia się Najwyższej Idei, nie można zasłaniać się miłością do rodziny. Jeżeli więzy krwi czy też małżeństwa zmieniają się w wiązadła, które uniemożliwiają ci kroczenie ku świetlanej przyszłości drogą Najwyższej Idei wskazywaną przez Matkę Partię – przetnij je zdecydowanie. I może twój przykład pomoże także tym towarzyszom, którzy popadli w matnię sił reakcji”. (Zmarszczki, pkt 218) – Zenon, jakie zmarszczki? – To od zmarszczonego czoła zadumanego nad światem. Tak ustaliliśmy sobie, ja i Olewko, że nasz bohater cytuje, to tu, to tam, wybrane przemyślenia z własnego dzieła, któremu nadał taki tytuł. – A mnie się to nie podoba. – Nie mówię, że to była dla niego łatwa decyzja. Ale są w życiu priorytety. Cóż, podjął męską decyzję. No i pułkownik albo towarzysz Dobrosz, oczywiście pod innymi nazwiskami, jeszcze nie zdecydowaliśmy, który z nich, jak ojciec… nadal czuwa, pomaga, prowadzi. – To już lepiej zrób mentora z tego Dobrosza. – Dlaczego? – Bo ma wyższe czoło, a pułkownik ma czółko dość niskie. Jak już włoży berecik, to mu ledwo oczka widać. A kości brwiowe jak rogi muflona. – Oj, ty coś nie lubisz tego Buhaja. – No nie lubię. Pamiętasz to przyjęcie u niego w domu? Popił i rechocząc, przywlókł Zośkę i mówi: „Popatrzcie na tę jej mordę. Jak się ta moja baba starzeje!”. Przecież Buhaj to chamidło. Teraz to może ty się ze mną zgodzisz, co? – To wcale nie było tak. – Właśnie tak było. Byłam przy tym, a nic nie piłam, bo akurat dopadły mnie te moje bóle. Dobrze pamiętam. Widziałam, jak Zośka potem poleciała z rykiem do siebie. – Ach, babskie łzy! Popłakała i przeszło. Staszek to człowiek zharatany przez wojnę. Tyle razy oberwał w głowę. Oj, raz się chłop rozluźnił… W każdym razie zostawmy już jego czoło. O czole było w szkicu powieściowym, wiesz, który mi zbezcześcił ten cały Walduś. Zresztą, to już odrzucony szkic. A jak już tak się czepiasz tego Staszka, to powiem ci, że szykuje drugi tom wspomnień z partyzantki. No? – I co, sam to napisał? A może trzyma jakiegoś innego szpiega, tym razem literata? – Wiesz ty co, moja droga? Chyba już przesadziłaś. Skup się i wracamy do konspektu. Zapewne przez szmatkę mama nacisnęła niski molowy akord. Ojciec po swojemu odebrał ten ton.

– Znowu coś nie tak? – Hm. – Co „hm”? – Mnie czegoś ciągle brakuje w tej waszej sztuce. Bo ja wiem… może akcji? Może zakulisowych tajemnic? Psychologii? Na przykład, ja bym próbowała w inny sposób. Stare wygi rozważają tak, my się starzejemy, a tu potrzebna jest jakaś świeża sztandarowa postać. Chętnie z urodą i entuzjazmem. Znajdziemy takiego młodego towarzysza i pozwolimy mu wygłaszać płomienne mowy, spisywać swoje bon moty, byle tylko nie mieszał się do naszych spraw. – Jakich spraw? – No… ciemnych. Finansowych machlojek, rozbojów, dobierania się do młodszego narybku… Ojciec podniósł głos. – Ech! Spłycasz, moja droga. To ja tobie teraz powiem: Fi donc! – Może czasem trzeba przerysować, dla dobra dzieła literackiego? – Moja droga, to nie takie dzieło. Ta propozycja ma się trzymać zasad realizmu socjalistycznego. Ta sztuka ma uczyć, zachęcać, podnosić na duchu, a nie dostarczać taniego dreszczyku emocji. Ja nie po to biegam na szkolenia. Ot, co! Wiesz, czasem myślę, że ty jeszcze wielu rzeczy nie rozumiesz. Chyba zostałaś, moja droga, na etapie swoich wiecznie niedokończonych pensjonarskich próbek bajek dla dzieci. – Ach tak, pensjonarskich, powiadasz… No dobrze, nie wracajmy już do moich uwag. A co z twoimi próbami podręcznika do gry w szachy? – Cholera! Zaszurało fotelem, a potem głośny szelest zdradził, że ojciec cisnął kartką. – Co ja takiego powiedziałam? – A powiedziałaś! Może nie tak wprost, ale tak, jak ty tylko potrafisz, po kobiecemu. Mam jeszcze tu drugą część, ale jak moja pani sobie nie życzy, to nie. – Aha, i za dużo razy używacie w tekście tego samego słowa. – Jakiego? – Zdumiony, zdumiał się, ze zdumienia… i jeszcze takie słowo ubojawianie. Mama chyba oparła się tyłem o klawiaturę, bo jęknęły naraz dwie oktawy. Ojciec był już w przedpokoju i rzucił przez ramię: – Idę zjeść zupę. – A mnie znowu tutaj zalatuje tym czeskim pogrzebem – rzuciła za nim mama. Chłopiec był pewny, że w tym momencie dostrzegła odnaleziony przez ojca amulet. Rozległo się szurnięcie dolnej szuflady biurka, a potem jej głos odważnie zakomunikował: – Wrzuciłam ci ten amulet do szuflady. – I dodała, jakby do siebie: – To jakieś złe energie. Ojciec zahaczył o wiklinowy kosz w przedpokoju, a potem zatrzymał się przy łazience i głośno powiadomił całe mieszkanie:

– Madame odwraca kota ogonem, skacze z tematu na temat. Zdumiony jestem jej babską logiką! Jeszcze tego samego dnia chłopcu, który poszedł do gabinetu studiować naprawiony globus, wpadła w oko kartka maszynopisu, najwyraźniej pochodząca z innej maszyny. Olek Zenoniak. Dalszy zarys sztuki na dużą scenę. Dzieje Andrzeja Twardego. Od 3. aktu. Tragedia w Paryżu. Po nagłej śmierci towarzysza Twardego we francuskiej restauracji hotelowej dochodzenie przejmuje sama centrala Kominformu. Prawda jest bolesna. Zbrodni tej dokonał dywersant, kelner morfinista, będący na usługach światowej reakcji, a dokładnie marszałka Tity. Tym razem siły wsteczne uderzyły podczas zwołanego z inicjatywy postępowych intelektualistów francuskich kongresu poparcia dla lewicowych przemian, na których czele stoi wielki Stalin. To krwawy Tito bojąc się, że oto wyrasta mu groźny, bo z poparciem Stalina, konkurent do przywództwa w całym obozie komunizmu, zleca zgładzenie go. Jest to podła próba ugodzenia w samego Generalissimusa. Feralnego dnia ów kelner podkłada do miseczki z ciepłą wodą plasterek cytryny zatruty cyjankiem. Towarzysz Twardy tuż przed przystąpieniem do gotowanych raków wypija wodę z miseczki i wysysa plasterek. Trucizna przechodzi do ataku! Umierając na podłodze, wznosi rękę do góry, a jego wargi szepczą: „Pppp… ppp… Partio, jam twój!”. (Rozważamy tu możliwość zabalsamowania zwłok i szczątków w mauzoleum moskiewskim obok Lenina i Stalina lub pośrodku.) Oczywiście są odznaczenia pośmiertne, ordery i czuwanie członków najwyższych władz i delegacji ze wszystkich zakątków ziemi. Również plemion papuaskich. Jego Dzieła Zebrane Wszystkie z przedmową wielkiego bojownika o postęp JeanaPaula Sartre’a drukuje i czyta cały świat. Opracowana przez towarzysza Twardego koncepcja tzw. Niewolnictwa Czerwonego Ducha, czyli dobrowolne i ufne oddanie się Matce Partii, zapładnia postępowych działaczy na całym świecie. Artyści malują portrety, a nierzadko jego samego jako Profil Piąty. Wytwórnia Mosfilm realizuje obraz filmowy oparty o jego sztukę teatralną ¡No pasarán! poświęconą Dolores Ibárruri, która przybywszy z Kraju Basków do Kraju Rad, stanęła niezłomnie u boku Stalina. Kompozytorzy Obozu Postępu prześcigają się w oratoriach opartych na dorobku tow. Twardego. W teatrach organizuje się wieczorki, na których recytuje się jego złote myśli. Jakiś czas po jego śmierci jak burza rozchodzi się wieść, że włókniarka ze Stalinogrodu, towarzyszka M. Kamińska z Zakładu imienia towarzysza Twardego, która dotąd bezskutecznie leczyła się na uciążliwe mruganie oka, wróciła do pracy. Dumnie wyznała, że stałe wzruszenie nad postawą, życiem i dziełami towarzysza Twardego zrobiło swoje. Dzisiaj kobieta ta bez mrugnięcia oka podejmuje nowe zobowiązania i bije rekordy produkcyjne. W okamgnieniu. Po oddolnych naciskach konsylium lekarskie udostępniło jako pamiątkę I stopnia sześć pijawek, którymi próbowano ratować życie umierającego. W postępowych krajach świata wznoszone są betonowe pomniki. Nierzadko z symbolami szachów, które tak ukochał. Tysiące ulic i placów nosi jego imię. Tow. Twardy staje się wzorem

dla dzieci i młodzieży, która pilnie notuje w zeszytach i streszcza najważniejsze jego mowy. Muzea i domy kultury biją się o pamiątki po największym z Polaków. Również o te I stopnia. Nieprzebrane tłumy stoją w kolejce, by zobaczyć jego ekrytuarek, szachownicę, na której grywał, gipsowy odlew okularów czy wreszcie buty juchtowe, w których przeszedł szlakami wojny. Na końcu aktu piątego mieszkańcy miasta Częstochowa uroczyście przemianowują miasto na Twardogród. Dopisek ręczny: Zajrzeć do encyklopedii, pod: muflon. Rodzice byli w kuchni. Chłopiec w stołowym. – Święta wielkanocne za pasem – mówiła mama. – To jak z tym autem? – Załatwiłem z WRN. Pojedziecie pobiedą. Fabrycznie nowa. A ja do was dojadę. – No to Adam wreszcie pooddycha świeżym powietrzem. I mama go trochę podkarmi. A i ty może znajdziesz więcej czasu dla niego. – Faktycznie, myślałem o tym, żeby zacząć rozgrywać z nim regularne partie. Na razie bez zegara. Choćby codziennie po parę ruchów. W końcu musi się nauczyć logicznego myślenia. Może przeanalizuję z nim na spokojnie jakąś partię Capablanki? Na te słowa chłopiec przesunął szachownicę na drugą stronę stołu i też tam się przesiadł. Stąd lepiej słyszał. – Dyrektorka Krasnodarska przekazała mi uwagi matematyczki, która uważa, że chłopak nie przykłada się do rachunków. – Krasnodarska, powiadasz? – No, Krasnodarska, Krasnodarska. – A kiedyś ty z nią rozmawiał? Przez chwilę słychać było, jak mama mocuje się z leżanką w kuchennej wnęce, a potem stuka miotłą w nakastlik. – A gadałem, i owszem. Wpadłem do szkoły po drodze z roboty. Wiesz, że dyrekcja namawiała mnie na pogadankę o szachach? – I ona tam akurat była? – Była, była. To kobieta stachanowiec. Całym sercem oddana dziatwie. Często ślęczy nad dziennikami do późna. Miotła mamy poczęstowała nakastlik głośnym szturknięciem, a równocześnie do uszu chłopca dotarło: „Dupa cycki”. – Co powiedziałaś? – próbował upewnić się ojciec. – Powiedziałam Drupaczycki. – Co on ma tutaj do rzeczy? – A ma. Doktor Norbert też uważa, że szachy to dobry pomysł. Adam powinien trenować umysł. Tylko jeszcze miewa zawroty. I dobrze by było, żebyś go w związku z tym nie straszył.

– Kto mówi o straszeniu? Komu jak komu, ale mnie nie brakuje podejścia. Chyba przyznasz. – Coś tu nie tak. – Co masz na myśli? Ja mówię o podejściu pedagogicznym. – To się kupy nie trzyma. – Mama stuknęła miotłą. – Co takiego? – Nakastlik. Wziął i się przechylił. Stale mu ta noga odpada. – Ach, dajżesz mi to, moja piękna pani. Ojciec odsunął krzesło i ręką szurał na półkach spiżarki. – Trochę kleju stolarskiego, ciap, ciap i po krzyku. I wtedy rozległ się ostry krzyk mamy. Chłopiec stężał ze strachu. Piskliwym głosem na granicy płaczu rugała ojca. – Oczu nie masz? Popatrz, co narobiłeś?! I jakie masz teraz kapcie. Jak rozniesiesz ten tran po klepkach, to się cały dom zaśmierdzi rybą! Ojciec nie pozostał dłużny. – To ty, moja droga, tak wszystko pakujesz ciasno, na jedną półkę. Skąd miałem wiedzieć, że spiżarka też się kiwnie? Nie jestem święty turecki, żeby wszystko przewidzieć. O, marny los, i mam to na gazecie, a jeszcze jej nie przeglądałem! – Szukałeś kleju, to jest tutaj. Zajmij się meblem, a ja pościeram. Poszedł cały tran! Usłyszawszy to, chłopiec odetchnął. Ojciec niespodziewanie pojawił się za jego plecami, a kiedy się odezwał, Adam aż podskoczył na krześle. Wraz z ojcem przybył potrójny zapach ryby, potu i kleju. – Uważaj, bo dotkniętą bierką będziesz teraz musiał zrobić ruch. – To już gramy? – zapytał chłopiec i zauważył, że przez przypadek trzyma w palcach skoczka z prawego skrzydła. – Ma się rozumieć, wylosowałeś białe, trzymasz skoczka, więc teraz musisz wykonać nim ruch. Robisz otwarcie paryskie. Ręka ojca zatoczyła niedbałe koło nad szachami i rybi zapach wezbrał na sile. – Jak ty tak, to ja… tak. Ale pionek nie chciał opuścić lepkich palców. Spróbował więc się go pozbyć strzepnięciem. – Psiakrew. Mocny ten klej. Ale najważniejsze, że nakastlik podklejony i twoja mama będzie zadowolona. Zaczekaj, przenieśmy się na fotele, będzie nam wygodniej. Ojciec wziął całą szachownicę. – Otwórz no drzwi. Chłopak skinął głową. Na progu gabinetu lekko się poślizgnął i parę figur rąbnęło w podłogę. W chwili kiedy ojciec uwolnił palce od szachownicy, z kuchni usłyszeli głos mamy:

– Ta noga znowu odpadła. Może byś zniósł tego grata do piwnicy? – Sam widzisz – powiedział ojciec. – Co te kobiety bez nas by zrobiły? Zatrzymał się jeszcze na chwilę i dodał: – Aha, zabierz szachy do Sącza. Jak do was dojadę, to pogramy sobie na werandzie albo pod jabłonką. Będzie przyjemnie. I wkujesz tam na blachę resztę tabliczki mnożenia. Pomogę ci. Za chwilę przez szybki w drzwiach Adam zobaczył ojca, jak taszczy nakastlik w kierunku drzwi wyjściowych. Chłopiec rozsiadł się w fotelu. Jego uwagę przyciągnęły świeżo zadrukowane papiery, równo ułożone obok maszyny. Wiedział, że ojciec na pewno jeszcze jakiś czas będzie się grzebał w piwnicy. W takim razie… może by tak… Przypomniał sobie jednak o mamie. Nigdy jej nie mówił, że podczytuje „donosy” ojca i wolał, żeby nie przyłapała go na tym procederze. Na chwilę opuścił gabinet i cichcem zajrzał do kuchni. Stała do niego tyłem i wciskała coś sporego do otwartego pieca. Z jej ruchów odczytał, że jest wkurzona. Śpieszyła się przy tym, bo nawet próbowała złamać tę rzecz na kolanie. Był to jakiś czerwony segregator. Chłopcu się wydało, że w blasku ognia zabłysły złote litery. Wstrzymał oddech i chyłkiem wrócił do gabinetu. Widział nie widział. Żona prosiła mnie, żebym przejrzał stare rzeczy w szafie w przedpokoju. Chciała, bym wyłożył półki nowymi gazetami i porozkładał kulki naftaliny. Zabawiłem się w to. Przy tej okazji wywlokłem moje juchtowe buty, te, w których przechodziłem całą wojnę. Latem 39 roku zawieziono nas z Krakowa do Ożomli na obóz Społecznej Legii Akademickiej. Wtedy to wymieniłem się trzewikami. Zgadałem się z Andrzejem, który stał w szeregu obok mnie. On miał za duże, a ja za ciasne. Zrobiliśmy więc zamianę. I tak już zostały ze mną. Tak, te buty Andrzeja parę razy uratowały mi życie. Te brązowe trzewiki pamiętają moją uciekinierkę aż do Stanisławowa (uciekałem z Nowego Sącza, żeby nie wzięto mnie na roboty do Niemiec), pamiętają nocną przeprawę przez rzekę San, na której nagle pojawiła się granica pomiędzy Niemcami Hitlera a ZSRR (tam o mały włos nie dostałem kuli od Rosjan). A potem dobrze mnie odbiły, gdy robiłem salto mortale przez trzymetrowe ogrodzenie. A gdy maszerowałem z powrotem do Sącza, do mojej przyszłej żony, nie otarły mnie ani razu. I znowu, może przez kolegów, Aufmana i tego Andrzeja, wrócił mi przed oczy obóz w Ożomli. To był upalny lipiec. Wojna z Niemcami wisiała już na włosku i wy myślono, że młodzi polscy junacy powinni mocniej zbratać się z tamtejszą ludnością, w przeważającej liczbie ukraińską. Ale była tam nieopodal również osada niemiecka pod nazwą Schumlau. Jakoś dziwnym trafem, jakby przeczuwając przyszły bieg wydarzeń, niemieccy osadnicy cichcem zaczęli opuszczać te tereny. Jakby wiedzieli coś więcej. Zdarzyło się, że przejeżdżając wozami, spoglądali na nas, a może na nasze karabiny, milcząco i koso. Pamiętam, było to w połowie pobytu. Tego dnia odpoczywaliśmy po forsownej pracy przy budowie szkoły. Dzień był skwarny i niektórzy porządnie się spiekli. Część kolegów nadjechała furmankami ze stacji Rodatycze, gdzie układaliśmy drogę. Pod chatą, w której przyjmował doktor

Stocki, utworzyła się spora kolejka. Porucznik Mróz kazał mnie i Andrzejowi udać się na pomoc przeciążonemu pracą doktorowi i jego sanitariuszkom. I wtedy usłyszeliśmy nadciągające buczenie. Zbliżało się, szeroką ławą narastając od zachodu. Komuś pierwszemu wyrwało się niepokojące pytanie, czy to już wojna, panie poruczniku? Ale nie. Zza wierzchołków sosen wyłoniły się rzędy samolotów. Porucznik uspokoił nas, że to nasze polskie RWD-8. Maszyny leciały w równym szyku z Przemyśla na lotnisko we Lwowie. Piękne i dostojne górnopłaty. Nie mogłem od nich oderwać oczu. Ten przelot mechanicznych rumaków zrobił na mnie duże wrażenie. Pamiętam, jak wtedy zamarzyłem o lataniu. Tak, postanowiłem, że w przyszłości, jak tylko nadarzy się okazja, wstąpię do jakiegoś dobrego aeroklubu. Tej nocy, zamiast szybko uwalić się na materac, patrzyłem w kwadrat okna, na niebo obsypane gwiazdami i układałem wiersz… Obok mnie spał Andrzej, nie wypuszczając z ręki swego nieodłącznego szkaplerzyka. Na drugi dzień rozniosła się wieść, że dla dodania nam otuchy obóz nasz odwiedzi znany, krakowski pisarz i aktor Z. Nowakowski. Na samo słowo „aktor” czy „teatr” mój kolega Andrzej reagował z wielkim podnieceniem. Zresztą na obozie koledzy obu nam przy kleili żartobliwe określenie: teatralni pasjaci. A my nie zaprzeczaliśmy. Po południu, chyba była to niedziela, zwrócił się do nas porucznik z poleceniem, byśmy we dwóch przeszli się w okolicę budowanej szkoły, bo kręcił się tam ktoś z niemieckich osadników. Czego tam szukał, nie wiadomo. Ruszyliśmy drogą wzdłuż sosnowego boru, zza którego słychać było szczekanie psów łańcuchowych. Nagrzane upalnym dniem powietrze zdawało się rozpalać tarełka tysięcy pasikoników, przesiewających swoje niestrudzone cykanie przez słowa naszej rozmowy. Od stacji w Rodatyczach nadleciał rzewny śpiew parowozu. Na budowie było pusto i ani śladu intruzów. A więc fałszywy alarm. Andrzej, z tajemniczym uśmiechem, wskoczył na deski, z których miała powstać podłoga. Ja zostałem przed frontem ażurowej jeszcze konstrukcji. I nagle kolega zerwał czapkę z głowy, wzniósł ręce w teatralnym geście i z tej prowizorycznej sceny zapowiedział: – Powiem tak, za poetą Wyspiańskim. – I zaczął, przekrzykując koniki polne: Teatr mój widzę ogromny, wielkie powietrzne przestrzenie, ludzie je pełnią i cienie, ja jestem grze ich przytomny. Zadeklamował to z takim żarem i przejęciem, że aż obejrzałem się za siebie, spodziewając się, że ujrzę – nie wiedzieć czemu – bezkresną widownię pełną przejętych twarzy. O tak, niezły z ciebie teatralny pasjat, pomyślałem wtedy. A on dorzucił od siebie: – Dać z siebie wszystko, aż po ból milczący i umrzeć tak, na oczach świata! I dalej improwizował:

Wszak świat cały, jawi mi się teatru sceną! Mistrz znad Avonu ujął prawdę w słowa. A ludzie – to raczej gracze… Wtedy ja zakrzyknąłem, zwróciwszy się ku widowni: – Jak wam się podoba?! – Świetnie! A teraz ty – powiedział Andrzej i zeskoczył z wydumanej sceny. Wspiąłem się na dudniące pod mymi butami gołe deski i zadeklamowałem wiersz, który powstał z mego patrzenia w ugwieżdżone niebo. Największa świętość spełnienia: Ty dosiądź machinę świata! Boś mocarz – awiata, co wzlata Nad wszystkie gwiezdne zaćmienia! Dostałem brawa od Andrzeja. Nie żałował odparzonych od łopaty dłoni. Wreszcie powiedział: – Nic dziwnego, że cię wydrukowali. Taką zwrotkę mógłby napisać sam wieszcz Wyspiański! Duma i dynamika! Wracaliśmy w podniosłym nastroju, a mój kolega ciągle rozprawiał o teatrze, o królowaniu na scenie i o nieprzebranej widowni. Jeszcze parę razy prosił mnie, bym mu powtórzył mój krótki wiersz. A potem przekomarzaliśmy się w rymach. Ja zacząłem, i tak rymowaliśmy na przemian, to ja, to on, w marszu. – Niech paludament… – Kotara! – Kurtyna! – Z szaty Najświętszej wykonana będzie. I umrzeć, całym sobą, na ogromnej scenie… – Ty swoje! – Człeku marny! – To tylko marzenie. – A po latach w tej wiosce, w Ożomli… – Piesek po nas żałośnie zaskomli. Wtedy świetlista nić przeszyła ciemne już niebo nad granicą sosnowego boru, w kierunku na Sądową Wisznię. Spadająca gwiazda? Meteor? Andrzej przystanął, dłonią przycisnął szkaplerzyk do piersi, zmrużył oczy, chwilę tak trwał, a potem odezwał się podniośle: – Pomyślałem i wypowiedziałem. A ty?

Uśmiechnąłem się tylko. Bo to przyjemny zabobon. A potem pomaszerowaliśmy ubogaceni tą improwizacją, w tych naszych akademickich butach do obozu, gdzie czekała nas jeszcze wieczorna partia szachów. W szafie zrobiłem porządki. Nie żałowałem świeżych gazet. Żona nie dała ruszyć ani „Przekrojów”, ani swojej „Przyjaciółki”. Musiałem poświęcić „Trybunę Robotniczą”, ale żona mnie pochwaliła. Mama zastała go na bujaku. Stała nad nim z torebką cukru, którą właśnie wyjęła z kredensu. – Może zacznij się pomału pakować? Pojutrze jedziemy do Nowego Sącza. Przyglądała mu się uważnie. – Nie cieszysz się? Kiwnął głową, wprawiając równocześnie w ruch bujak. Zostawiła go zapatrzonego w drzwi kredensu. Zadziwiające, jak palisandrowe wiry forniru pomagały mu teraz w przywoływaniu obrazów. Zmrużył oczy i już widział tam werandę i domek dziadków w Starej Kolonii, i przy bramce wiśnię, w której tkwił odłamek niemieckiego pocisku. Wydawało mu się nawet, że słyszy odgłosy stacji kolejowej, dudnienie mostu pod nogami, po którym już pędzą on i Marcin, by zobaczyć, jak jego tata maszynista będzie za chwilę przetaczał wagony. A w drodze powrotnej – tak! Nigdy dotąd nie zwrócił uwagi, że ten jaśniejszy sęk otoczony słojami to jakby buzia – wypisz wymaluj twarz Bei! Jej długie blond włosy powiewają z okna na piętrze domu z maglem w podwórzu… – Adam! – Co… co? – Możesz już powoli pakować swoje skarby – usłyszał głos mamy. – I nie zapomnij o szachach.

Rozdział 16

Babcia i dziadek czekają Prima aprilis No, już za nami ten smutny miesiąc – powiedziała rano przy śniadaniu mama. Ale szalik jeszcze weź, bo na alejach często wieje. Odprowadziła go do drzwi i pocałowała w czubek głowy. – I pożegnaj się z klasą. Babcia i dziadek już nas wyglądają. Maszerował do szkoły, nie przeczuwając, co go czeka. Ach, gdyby wiedział… na pewno coś by wymyślił, żeby zostać w domu. Może poskarżyłby się na zawroty głowy i ataki senności, rwanie w uszach albo rżnięcia w brzuchu zapowiadające skręt kiszek. Wszystko rozegrało się na dużej pauzie, między lekcją polskiego i śpiewu. Stał ukryty za filarem i wodził wzrokiem za wiadomo kim. Milka stała z Morciniec przy oknie i obie przeglądały się w małym lusterku. Raz jedna, a raz druga. Kiedy rzucały wesołe spojrzenia w głąb korytarza, szybko cofał głowę za filar. Źrenice Milki skrzyły się jak anyżkowe kopalniaki. Właściwie to się dobrze złożyło, że Wieor był wtedy w klasie. Lada moment powinien się odezwać dzwonek kończący pauzę. Uczniowie, jakby to przeczuwając, dobrowolnie rozłazili się do sal. Korytarz pustoszał. I wtedy tuż obok niego przeszła Milka, a z jej ręki wyfrunęła karteczka. Zamigotała jak wiatraczek i usiadła na szarotce, która zdobiła jego papuć. Odczekał, aż dziewczyna z tajemniczym uśmiechem na buzi zniknie za drzwiami klasy. Schylił się i zobaczył kartkę wydartą z kratkowanego zeszytu, kilkakrotnie złożoną. Uchylił jej rąbek i odkrył napis wykonany czerwoną kredką: „Marzę o tobie…”. Zdanie przerywał… kształt serduszka! Poczuł ciepło płynące przez ramiona aż do uszu. Dudnienie w skroniach pchnęło jego myśli w szybkie i zawrotne konfiguracje. Nie mógł uwierzyć, że Milka wybrała go, by następnie obdarować tajemniczym liścikiem, a w tym liściku takim słodkim wyznaniem. Drżącymi palcami rozwijał kartkę. Pojawiło się więcej fruwających serduszek. I chociaż były koślawe – uśmiechnął się do nich. Zapewne prowadziły do podpisu. I wreszcie ukazał się cały tekst. „Marzę o tobie. Twoja na wieki… Ośla Ławka”. Pod spodem narysowana była ławka, a w niej jego karykatura z wielkimi odstającymi i naderwanymi uszami! W tym momencie usłyszał rżenie, a potem głos przebiegającej Zośki Morciniec. – I ha-ha! Osioł! Prima aprilis, uważaj, bo się pomylisz! Oparł się o filar i stał tak skamieniały, dopóki nie rozpoznał głosu pani Krasnodarskiej.

– A coś ty taki zasumowany, Adasiu? Poczuł dłoń na ramieniu, a kątem oka zanotował bordowy żakiet. Ponieważ wciąż tkwił w miejscu jak zaklęty, nauczycielka sama wyjęła mu z ręki kartkę. – Śmieszny rysunek – powiedziała. – Masz talent. Twój tata mówi, że w domu dużo rysujesz. No dobrze, ale teraz biegnij na lekcję. Chciał wyprowadzić ją z błędu, ale zobaczył, że zza drzwi klasy trzeciej A wystają dwie zaczerwienione twarze. To była Milka i Zośka. Obie przypominały zadowolone i opite krwią komary. Ze szkoły czmychnął szybko, chociaż widział, że Wieor rozglądał się po szatni w poszukiwaniu kolegi. Drogę do domu pozostawił do przebycia nogom, myślami zaś pogrążył się w przeżuwaniu doznanej zniewagi. Pamiętał tylko łomotanie tornistra na plecach, a przy placu Węglowym krzyki woźnicy, który nawet próbował przylać mu batem z czerwonym pomponikiem. W domu od razu wybrał ustronne miejsce. Na bujaku. Usadowił się z notatnikiem, prezentem od ojca. Na ostatniej stronie miał już narysowaną mapkę. Ta była jednak inna niż tamta z sektorami parku. Była to mapa krajów, przedstawiająca fantazyjne zarysy lądów o nazwach takich jak: Adam (A), Kuchenka, Pas, Strudel, Kalafonia, Wieor i M. Ten kraj M – oznaczony tylko jedną literą – to była Milka. Na tej mapie widniały, choć wymazane gumką, ślady rozlicznych korekt i często nanoszonych zmian granic. Najbardziej ucierpiał papier na granicy kraju Adama i Pasa, czyli kraju taty. I to do tego stopnia, że tu i ówdzie pojawiły się dziury w kartce. Tego dnia nikt w domu się chłopcem nie interesował. Odpowiadało mu to. Ojca nie było, a mama terkotała maszyną do szycia, którą ustawiła w kuchennej wnęce pod ulubionym obrazkiem Wyspiańskiego. W skupieniu przeszywała jakiś żakiecik dla swojej mamy. Od czasu do czasu głośno wzdychała nad rwącą się nitką. Wrócił do rozmyślań nad mapą swojego świata. Niedawno kraj Pas zepchnął kraj Kuchenka, czyli kraj mamy, prawie do Morza Dolegliwości i wdarł się w głąb kraju A, gdzie podszedł aż pod stolicę. Co gorsza, kraj Pas – może przypadkowo – przybrał kształt zbliżony do skóry dzika. Tymczasem od drugiej strony kraj Wieora z dnia na dzień wpychał się klinem pomiędzy A i M. Ale po dzisiejszym fatalnym prima aprilisie kraj Adama prawie zupełnie utracił nieliczne tereny łączące go jeszcze z krajem M. Chcąc nie chcąc, chłopiec naniósł te bolesne zmiany, ale w głębi duszy uznał to za nóż wbity w plecy. Sytuacja rzeczywiście była fatalna, bo nawet zaczął już rozważać opuszczenie kraju A i udanie się do kolonii zamorskich (miał takowe), a graniczyły one z krajem Babci (Strudel) i Dziadka (Kalafonia). Tam, na sąsiednim lądzie, były jeszcze trzy malutkie kraiki o nazwach Cinek (kraj jego kolegi Marcina), Kamionetka i Kozia Łapa. Te dwie ostatnie nazwy krzesały w jego duszy pewien przebłysk rozpogodzenia i delikatnej nadziei.

Niestety, ogólna sytuacja na całej mapie była katastrofalna. Groził całkowity rozbiór kraju A. Pojawiło się nawet widmo ostateczności, a mianowicie konieczność stworzenia przez Wielkiego Kartografa nowej mapy! Postanowił wstrzymać się z tą decyzją do czasu powrotu z wygnania. Nagle coś sobie przypomniał. Zsunął się z bujaka i w kredensie otworzył lewą szufladkę. W niej ojciec przechowywał pożyczony od pułkownika Buhaja aparat fotograficzny Zorka, klaser z negatywami i wywołane zdjęcia spięte gumką od lekarstw mamy. Wszystkie czekały, aż ojciec – jak to zapowiedział – podczas letniego urlopu zrobi z kartonu album i pięknie je do niego powkleja. Bezbłędnie wyszperał te dwa zdjęcia, o których pomyślał. Zamknął szufladę i wrócił na bujak. Zdjęcia zrobił im ojciec, a było to w lecie zeszłego roku. Na brzegu rzeki w upalny dzień siedzieli obok siebie on i Lidka Jaworowska. Lidce poluźniła się we włosach biała kokarda i tutaj na sepiowo-czarno-białej fotografii wyglądało to tak, jakby z jej głowy sfrunął olbrzymi motyl. Nad postaciami chłopca i dziewczynki, po drugiej stronie rzeki, wśród chmur płynęła baszta – pozostałość zamku. Odchylił głowę na oparcie bujaka, chwilę patrzył w sufit, a potem się uśmiechnął i zamknął oczy. I odniósł wrażenie, że bujak przechyla się gdzieś do tyłu i zabiera go w podróż. Woda mówiła do kamieni. Nie mogąc zrozumieć tej mowy, zaczęli mącić ją kaczkami z płaskich kamyków. Potem przenieśli się o sto metrów od tego miejsca, by pod mostem z betonowego wspornika łowić ryby. Przywalone letnim żarem śmiechy niosły się nad taflą wody. Jakiś męski głos zagrzmiał z góry, zza poręczy mostu. Widzieli rozpiętą koszulę i spocony tors. Ktoś, tonem nadzorcy, pytał: – Hej, a co wy tam łowicie? Czy to prawdziwa wędka? Na haczyk? Zamiast głowy była tam kula słońca. – Nie, proszę pana – odpowiedziała dziewczynka. – To nie haczyk, to agrafka. A chłopiec dodał: – Na wszelki wypadek ją zapięliśmy. Grube cielsko, ocierając kark chustą wielką jak obłok, poczłapało mostem. Słońce pozostało na poręczy. Zardzewiały czajnik, poruszony patykiem przez Lidkę, zagulgotał na mieliźnie niczym indor. W wiklinie śmierdziało jakieś zdechłe zwierzątko. Bystrze rzeki na zakręcie trzepotało jak przewrócony na bok wielki pstrąg. Potem oboje popędzili wzdłuż brzegu, haustami połykając żywiczny wiatr wiejący z rezerwatu limb i modrzewi. On wtedy się zaziębił, pewnie z tego nadmiaru powietrza. Leżał na leżance na ganku leśniczówki pana Jaworowskiego. Lidka zatroszczyła się o niego. Przywlokła z sypialni mamy zielonego krokodyla wypchanego trocinami i podłożyła mu pod głowę. A potem zaraziła się od niego i sama zachorowała. On jednak zostawił ją w starosądeckiej leśniczówce, o rzut szyszką od Popradu, i odjechał. Musiał. Jeszcze wtedy nie wiedział, że uniósł

w sobie maleńką drzazgę… Nie! Tego słówka teraz nie odważy się nawet głośno pomyśleć. Zatrzymał rozchwiany bujak i zaczął przyglądać się drugiej fotografii. W tamtym kierunku, na południe od bukowego lasu i wzdłuż drogi, rozciągały się pola. Daleko, aż pod klasztor. Nad ścierniskiem tężała odurzająca sienna woń, mieszała się z oddechem rozgrzanego lasu i ziół na lizjerze. Rodzice jego i Lidki przechadzali się wśród pól. Kobiety schylały się po ścięte maki i kąkole. Mama chłopca plotła dla Lidki wianek i mówiła, że chciałaby mieć jeszcze córkę. – Słuchajcie, dzieci, szukajcie dobrze, może znajdziecie pierścień królowej Kingi. To taka piękna legenda. Albo złotą monetę alchemika Sędziwoja. – A jak nie – śmiała się pani Jaworowska – to może znajdziecie czterolistną koniczynę?! Wtedy ojciec zrobił to zdjęcie. Ale potem, jak chłopiec to zapamiętał, za lasem wyrosła czarna góra burzy. Pamiętał, jak w pośpiechu goniono po polach ostatnie snopy. Dawały się przebijać bez słowa. Potem złote zwłoki rzucano na wozy. Przewieszone włosy, pełne ziarna, podskakiwały na koleinach i zamiatały asfalt szosy. Konie ugniatały ziemię tylnymi nogami i parowały. On i Lidka pobiegli ku lizjerze lasu, gdzie stał wojskowy willys, który pan Jaworowski wypożyczył z nadleśnictwa. W zamieszaniu chłopiec strącił dziewczynce wianek z głowy. Nie mogła mu tego darować. Od tego czasu nazywała go fajtłapą i Kicią Łapą. Nie wiedział, co to znaczy, a tym bardziej, jak się bronić przed hopsztosami dziopy, więc bez specjalnego namysłu nazwał ją Kozią Łapą. I tak już zostało. Kozia Łapa. Samochód umykał przed burzą zakolami szosy, napełniając wielkie płuca chłodnicy rojami much, motyli i ważek. Migotały owocowe sady, a obie mamy wypatrywały wśród zieleni co ładniejszych domostw. – O, tutaj Adaś i Lidzia będą kiedyś razem mieszkać, tam, na górce, pośrodku tego wiśniowego sadu! – A może kiedyś, jak im dopisze szczęście, zamieszkają w tym murowanym domku nad Popradem? Wtedy chłopiec pokazał im, że ma w ręce prawdziwą czterolistną koniczynę. Ale nie wszyscy byli szczęśliwi. Z końcem tego lata umarła nierozmowna koleżanka Lidki, mieszkająca za płotem, Małgośka Ptak. A jeszcze pamiętał, jak razem z Lidką śmiali się z tej jej małomówności. Dopiero po jakimś czasie wydało mu się, że ją zrozumiał. Może już wtedy rozejrzała się zza tego płotu, popatrzyła bystrzej w świat i doszła do wniosku, że cokolwiek powie, niczego to już w jej życiu nie zmieni? A przez to jej ptasie nazwisko zawsze wyobrażał sobie, że po prostu odleciała. – Zamknij porządnie okno w stołowym! – mama wołała z przedpokoju. Chłopiec jeszcze raz wysunął głowę za parapet i spojrzał w dół. Przed bramą czekała nowa pobieda, w kolorze kawy zbożowej z mlekiem. Uznał, że to auto, zwłaszcza widziane z góry, jest niewypowiedzianie piękne. Dookoła samochodu sennie przechadzał się mężczyzna, pobłyskując łysiną dopasowaną do koloru karoserii. Popatrywał gospodarskim okiem na kierownicę, na chromowane felgi albo przecierał szyby.

Ojciec, który pomagał znosić bagaże, powiedział, że nowy szofer nazywa się pan Popiel i jest zasłużony. Podobno w roku 1939 wywoził z Wawelu cenne arrasy, by ukryć je przed Niemcami. – Pośpiesz się – chłopiec usłyszał głos mamy. – A szachy wziąłeś? Tata dojedzie później, na same święta. – Poprawiła przed lustrem filcowy kapelusik. – Znowu mu wyskoczyły jakieś narady i szkolenia, i tu, i w Krakowie. No cóż… Zbiegał po trzy stopnie, niemiłosiernie rzegocząc zamkniętą szachownicą. Na parterze zwolnił. Poczuł palenie ostrego kwasu w przełyku. Co to było? Rajskie jabłuszka z kompotu, którym poczęstowała go mama? Ten ostatni słoik odkryła w kredensie za torbami z cukrem. Postanowiła, że oboje zajmą miejsce na tak zwanym totenplatzu obok kierowcy. – Dojadę do was – zapewnił ojciec, prostując się od opuszczonej bocznej szybki. – I spodziewajcie się niespodzianki. – Zenon, o czym ty mówisz? – Zobaczycie… – Ojciec rozłożył ramiona i pomachał jak ptak. Kiedy samochód ruszał od krawężnika, mama zawołała przez szybkę: – Kapuśniak masz w garnku na balkonie! Postać uśmiechniętego ojca z rozłożonymi ramionami pozostawała za nimi. I wtedy za plecami ojca, u wylotu sąsiedniej uliczki, dostrzegł rowerzystę. To tamten, z ajnfartu?!, zdążył pomyśleć i w końcu nie wiedział, do kogo pomachał. Szofer nachylał się nad elegancką kierownicą i wypatrywał najkrótszej trasy na Kraków. Minęli po lewej kinoteatr i skręcili przy Czarcim Dole. Na przedniej szybie pojawiły się krople jak kuleczki rtęci. – W tym roku wiosna jakaś surowa, prawda? – Mama szukała kontaktu z panem Popielem. – Wszystko się zmieni gdzieś tak od Olkusza, proszę pani, tam już świat zielony. Chłopiec pociągnął nosem i poczuł fabryczną świeżość tapicerki. Ten zapach przeplatał się z garderobianym zapachem sweterka mamy i aromatem benzyny z płaszcza pana Popiela. – Tylko proszę się nie wystraszyć – ostrzegł szofer. – Włączę wycieraczki. Coś nacisnął i na szybę głośno i zamaszyście wyskoczyły dwa mechaniczne ramiona, rytmicznie odparowując cięcia deszczowych strug. – No proszę, technika idzie do przodu, to ci auto! – wyraziła podziw mama i postukała palcami w ramię syna. – Zobacz, to jak ramiona dyrygenta podczas koncertu. – I wyciąga ponad sto kilometrów na godzinę – powiadomił z dumą szofer. – Chyba tak szybko nie będziemy pędzić? – Proszę się nie obawiać. Zresztą przy takich prędkościach na tych dziurawych drogach jeszcze w Katowicach… przepraszam, w Stalinogrodzie, odpadłyby nam koła.

Słysząc nazwę miasta, chłopiec zaczął się zastanawiać, czy jeśli raz wyjadą z tego znikającego miasta, to czy aby potem, po świętach, odnajdą do niego powrotną drogę? Otoczony ramieniem mamy podglądał pracę szofera, jak ten władczymi ruchami obraca cudownym kołem kierownicy. Wszystkie te kręcenia na zakrętach, wyłuskiwania się z namysłem z zaułków w ulice, a potem w aleje, przyprawiały o zawrót głowy. Chociaż wyczuł niewygodną broszkę na maminej bluzce – przymrużył powieki i pozwolił, by wszystko fantastyczniało do woli. Kominy i szyby kopalń coraz gęściej wyrastały zza kalenic dachów i sterczały jak racice przewróconego na grzbiet zwierza. Powietrze zdawało się prychać śliną oprawców, którzy z nieustannym mozołem ryli w najlepsze w jego trzewiach. Pomyślał, że to tak, jak gdyby liliputy osaczyły, dopadły i skrępowały olbrzymią dziką świnię. Trwało wiercenie, rozpruwanie, dobywanie i wędzenie czarnych bebechów, które smakowicie nazywano czarnym złotem. A dookoła parowały hałdy trzewi. To był pejzaż wywrócony na lewą stronę. Ale kiedy samochód odnalazł szosę, w miarę oddalania się, przewrócone do góry nogami cielsko jakby ożywało, jakby obracało na bok, dźwigało, by już na granicy województw powstać na nogi i zjeżyć porosły lasami grzbiet. Palce mamy odsunęły chłopcu włosy znad czoła. – Nie masz ty aby gorączki? Może spróbuj się przespać? Wyobrażał sobie teraz, jakby to było cudownie mieć po swojej stronie podobną kierownicę, może nawet mniejszą, ale żeby można było ją za pomocą specjalnej gumowej przyssawki umocowywać do deski rozdzielczej. Mama poprawiła syna na kolanach. – Robisz się ciężki – mruknęła, patrząc w okno. Odsunął głowę nieco w bok, by i ona mogła obserwować, jak niklowany szpic rakiety na masce kroi firany deszczu. – No, kawalerze, budź się. Mnie już nogi ścierpły. Otworzył oczy. Broszka mamy szarpała go za włosy. Pobieda stała na poboczu drogi. – Jesteśmy w Krakowie – usłyszał. – Czas na mały postój. Za przednią szybą zobaczył pana Popiela, który oparty o maskę pogryzał kanapkę i lustrował pasmo wzgórz. Było zielono, a powietrze filtrowało widok jak soczewka. Zmrużył oczy, wysiadając z ciepłego wnętrza samochodu. – Prawda, synku, że tu jaśniej? A jaka soczysta zieleń. I pachnie… Czujesz? – Mama się odwróciła i wskazała na wzgórze. Poznajesz kopiec Kościuszki? – A ten? – Chłopiec pokazał na mniejszy kopiec, ale na bliższym wzgórzu.

– A to… też kopiec, masz rację. Pan Popiel przełknął głośno kęs i pośpieszył z wyjaśnieniem: – To jest kopiec marszałka Józefa Piłsudskiego. – A jak będziemy jechać tam, gdzie budują Nową Hutę – dodała mama – to może nawet zobaczysz dwa inne. Kopiec Kraka i kopiec Wandy. Popatrzyła na kierowcę, szukając potwierdzenia. Pan Popiel kiwnął głową i machnął kanapką wystającą z gazety. – O, a tam, te wieże, to zamek wawelski. Możemy tamtędy przejechać. Mama ustawiła torbę przy leżącej kłodzie drzewa, a na jej wilgotnej korze rozłożyła pelerynę. Wyjęła kompot i resztkę bułki z posiekanym jajkiem i mielonym śledziem. Godzinę później byli już w drodze na Wieliczkę. – Te wykopy i rusztowania za Wisłą to musi być Nowa Huta – upewniała się mama. – Mąż mówił, że tam na nieużytkach i jałowej ziemi powstanie wielki zakład metalurgiczny. I tysiące mieszkań. Samochód lekko szarpnął. Popatrzyli na kierowcę. Widać było, że coś przeżuwa, może jakąś myśl. Wreszcie odezwał się: – Jakby to pani powiedzieć… Nie takie znowu nieużytki. To żyzna ziemia. Mama się stropiła, a pan Popiel powiedział: – Urodziłem się tutaj. Zapadła cisza i słychać było, jak woda z kałuż chlusta o podwozie. Chłopiec jakoś tak sam wyczuł, że lepiej będzie, jak zapadnie w sen. Przyszło mu to łatwo. Kiedy przyciskał mocniej ucho do piersi mamy, słyszał bicie jej serca. Potem, ni to śniło mu się, ni to myślało, że jest dyrektorem spółdzielni zabawkarskiej, która według jego pomysłu produkuje dla dzieci kierownice na przyssawkach. Obudził go podskok samochodu. Przelecieli nad garbatym mostkiem, wypychającym nawierzchnię. Nie lubił tych nagłych podrzutów żołądka. Poczuł kwas w ustach. – Jeszcze trochę – powiedziała uspokajająco mama, sprawdzając równocześnie jego czoło. Przypomniał sobie, że już od Stalinogrodu przygotowane miał pytanie. Teraz albo nigdy. – Czy będziemy jechać przez Stary Sącz? Na to pytanie odpowiedział pan Popiel. – O, nie, my jedziemy do Sącza przez Bochnię. Tak lepiej, bo słyszałem, że na Popradzie powódź znowu uszkodziła most. – A tobie, synku, skąd ten Stary Sącz przyszedł do głowy? Co? – mama pytała z wyraźnym zaciekawieniem. Zanim coś odpowiedział, usłyszał:

– Chyba wiem! Zamilkł natychmiast tak gwałtownie, jakby chciał na powrót wciągnąć w tę ciszę swoje niefortunne pytanie. Z tego całego wstydu znów zapadł w sen.

Rozdział 17

Adagio assai Kiedy otworzył oczy, zobaczył, jak chmury i całe niebo wirują. Już raz tędy przejeżdżał. Zapamiętał, że w tym miejscu droga na Nowy Sącz wspina się na grzbiet góry, a na jej szczycie lubią przysiadywać wędrujące obłoki. Domyślił się, że samochód zaczął brać ostre zakręty. Należało dać mu się połknąć, ze zgrzytem wrzucić jedynkę, odnaleźć w jego puchatym brzuchu zakręt i potem spadać w płynny roztwór nieba – Jezioro Czchowskie. W dole prom niczym mały pajączek przeciągał w poprzek na drugą stronę srebrną przędzę – linę holowniczą, w miejsce gdzie droga wprost z wody wspinała się na wzgórze z tkwiącym tam jak biały grzyb kościółkiem. Niklowana rakieta traciła pułap. Samochód staczał się po złowrogiej wijni serpentyny, a pan Popiel wprawiał w ruch kierownicę, jak gdyby zmagał się z wielkim kołem sterowym. Na szczęście chłopiec w prawej ręce trzymał korbkę do opuszczania szyby. To był jego ster. Podniesienie w górę – zakręt w lewo, opuszczenie – zakręt w prawo. Kątem oka skontrolował szofera. Nagle wyobraził sobie, że w pobiedzie puszczają hamulce, urywa się śrubka i pan Popiel wyjmuje bezużyteczną kierownicę z tablicy rozdzielczej! I chociaż jest doświadczonym kierowcą – nie wie, co z nią zrobić! I… podaje ją mamie! Mama, jak to kobieta, piszczy, wpada w histerię, a potem traci przytomność. Ale chłopiec błyskawicznie wpada na pomysł, włączyć wycieraczki! Na najszybsze obroty! Na pewno złagodzą upadek. Świst powietrza jękliwie i żałobnie pogrywa na gumowych uszczelkach okien. Adam domyka szybę, na wypadek gdyby znaleźli się na dnie jeziora i samochód miałby zamienić się w łódź podwodną… – Jak tu pięknie! – Chłopiec usłyszał głos mamy. – Warto żyć, żeby to widzieć. W tym momencie jęknęły resory. Pobieda odzyskała grunt pod kołami. – Och, te garbate mostki! – mruknęła mama i zaraz się ożywiła: – A teraz pomkniemy obok zamku zbójców. O, widzi pan? – zwróciła się do szofera. – Tam widać ruiny zamku w Tropsztynie. Nie planowali postoju, jechali dalej. Mama opowiadała panu Popielowi legendę tak zakurzoną, że ta rwała się na styku starości i zmyślenia. Kierowca kręcił z niedowierzaniem głową. – Czy to możliwe, żeby potomkowie peruwiańskich Inków dotarli aż tutaj? – Tak mówi legenda. I gdzieś tutaj ukryta jest tajna mapa, która pokazuje, gdzie Inkowie schowali złoto. Oczywiście chodzi o pewne jezioro w Ameryce. Chłopiec nie wytrzymał i włączył się do rozmowy. – Jezioro Titicaca. Kierowca i mama z uznaniem pokiwali głowami. – No proszę – powiedział pan Popiel. – Syn idzie w ślady pani męża. Dużo wie. Z duszą na ramieniu mijali huczące trzmiele ciężarówek, często wojskowych, które wyskakiwały

zza zakrętów i prawie ocierając się o nich wzdętymi plandekami, pozostawiały im na pamiątkę widok twarzy kierowcy, przeważnie mocno zaczerwienionej. Trafiały się nadąsane baniaki autobusów, w których wnętrzach, nieruchomo jak inkluzy w bursztynie, unosiły się zastygłe oblicza. Musieli zważać na drabiniaste wozy, powożone zygzakami przez chłopów w głęboko naciągniętych kapeluchach, które według pana Popiela służyły im do ukrywania snu. Wreszcie przez dłuższy czas jakiś pijany rowerzysta chwiał się uparcie przed maską, dopóki zdecydowany klakson pana Popiela nie zwalił go do rowu. Monotonny szum silnika wciskał się w skołataną głowę chłopca. Z płaszczy podróżnych i dermy obicia począł wypływać teraz mdły benzynowy zapach. Nieznośne, niezapowiadane mostki raz po raz podrzucały żołądek aż do gardła. Spróbował skupić się na czytaniu nazw mijanych miejscowości. Gnojnik, Womki, Mdlimnik, Łekówka. Zrobiło mu się jeszcze gorzej! Nie powiodła się kolejna próba snu. W końcu mama zaalarmowała pana Popiela, a ten skierował pobiedę na pobocze. Wysupłali się z ciepłego wnętrza i zatoczyli na skraj rowu. Po jego drugiej stronie wiejska chata, ze strzechą zapadłą jak siodło, przewracała się na własny płot. Powiew świeżego powietrza wtargnął chłopcu głęboko do płuc. Zza płotu wyszła dziewczynka z braciszkiem. Patrzyli na „miastowego” wielkimi ciekawymi oczami. Widział ich dziurawe i krzywe buty, za którymi wlokły się długie sznurówki zrobione ze sznurka. Pod nosem gapiącego się dziecka miarowo niczym jojo poruszało się coś mętnego. Adam spuścił wzrok. W tej samej chwili jego czoło natrafiło na dłoń mamy. Dając za wygraną wobec gestu jej nieprzyzwoitej troskliwości, wsparł się na niej całym ciężarem. Zamknął oczy i z najwyższą rezygnacją uwalniać począł z siebie wszystkie rajskie jabłuszka, potem mielonego śledzia z jajkiem i znowu jabłuszka, a wszystko w odwrotnej kolejności jedzenia. – Już? – zapytała mama, szykując chusteczkę. Kiedy pobieda ruszyła, wiejskie dzieci stały nadal nieruchomo, drgając za mgiełką unoszącą się znad rowu. – Wytrzymaj jeszcze, bo już niedaleko do babci i dziadka. Nie wiedział, jak długo spał. Zbudził go krzyk, jakieś uderzenie i ostre hamowanie. Zapiszczały opony. Całym samochodem zarzuciło. Czuł, jak mama robiła wszystko, by nie wypuścić go z ramion. – Już po nim – Adam usłyszał głos kierowcy. – To było coś rudego, myślę, że lis – odpowiedziała mama, a chłopcu wydawało się, że w tym momencie jej dłonie usiłują przesłonić mu uszy. – Co się stało? – zapytał. – A… nic, nic, śpij sobie. – Tak, ma pani rację – odezwał się pan Popiel. Trochę zwolnił i spoglądał w lusterko. – Została

tam lisia kita. – A wie pan, mnie się wydawało, że on miał kurę w zębach. I z tą kurą wybiegł z lasu, prosto na most i pod koła. – Jaki most? – zapytał chłopiec. – Jesteśmy w Kurowie – poinformował pan Popiel. – Synku, nie wierć się tak bardzo – powiedziała mama. – Mniesz mi sukienkę. Ale on wyciągał szyję i próbował zbliżyć się do bocznej szyby, za którą przelatywała kamienna balustrada, podobna do stroboskopu dziadka, z tą różnicą jednak, że nie uciekał tam pies z pętem kiełbasy, ale zakręcał ociężale Dunajec. A potem popatrzył przez ramię kierowcy w drugą stronę i zamyślił się. – Adaś, co ty się tak rozglądasz? Nie odpowiedział. Pomyślenia o tym miejscu wolał zostawić dla siebie. Nie mógł przecież zapytać o pana Aufmana. Coś jak burzowy pomruk przedarło się do kabiny. – Słyszysz? – Poczuł dłoń mamy na policzku. – Kamieniołom w Klęczanach. A jeżeli to ten kamieniołom kamieni do zapalniczek (bo tak to sobie wyobrażał) to jeszcze tylko parę uderzeń serca i zaraz zobaczy babcię i dziadka. Niedaleko od głównej stacji w Starej Kolonii, skąd jeszcze dobrze słychać było gwizdy parowozów, a nierzadko ich gniewne turowania, mieszkali rodzice mamy. Za kinoteatrem Kolejarz pan Popiel skierował samochód w prawo i już byli w kolejarskim osiedlu. Jeszcze ostatni zamaszysty obrót kierownicą w lewo i najpierw minęli narożny dom ciotki Loli i wuja Stacha. Mama opuściła boczną szybę i wpuściła aromat palonych badyli. Chłopiec z przyjemnością wciągnął go w nozdrza. Po lewej został wysoki kasztanowiec i dom dyrektora kolejowej orkiestry. Chłopiec pamiętał, jak zeszłego lata słuchał z mamą dobiegających stamtąd dźwięków fortepianu. Ktoś mozolnie ćwiczył posępny, żółwi utwór. Pamiętał, że wtedy uliczką przebiegały Bea i jej siostra z zajęczą wargą i puszczały mydlane bańki. Bea nawet nie spojrzała w jego stronę. Popadał wtedy zgodnie z tonacją utworu w minorowy nastrój i umierał z przygnębienia, a na szpalerach floksów umierały razem z nim tęcze z pękających baniek. Potem mama poszła zapytać, co to za piękny utwór. Wróciła z wiadomością, że to było Adagio assai z koncertu Ravela. Wjechali w żółty obłok dymu i zaraz po drugiej stronie wypłynęła im na spotkanie postać dziadka Juliana. Jakby chcąc pomóc kierowcy, rozwiewał dym grabiami. – O, jest i babcia! – zawołała mama. – Teraz ją widzę. Stoi przy werandzie i macha do nas ścierką. Ależ ten dym szczypie w oczy i kręci w nosie. – Pociągnęła jakoś tak soczyście nosem i otarła oczy.

Samochód już stał, kiedy babcia Filomena wybiegła na uliczkę i tą samą ścierką zaczęła coś przeganiać sprzed maski pobiedy. – Paszoł won! – krzyczała, a chłopiec widział, że najbardziej dostało się niklowanej rakiecie. Dopiero po wyciągnięciu szyi zauważył, że spod auta umyka jakiś pies. To był pies sąsiada – Ciapek. – Pewnie zlizywał ze zderzaka krew lisa – powiedział pan Popiel. Zdjął ręce z kierownicy, odchylił głowę do tyłu i westchnął, jakby wypuszczał z siebie wszystkie trudy podróży. Potem chwilę spoglądał w lusterko. Kto wie, może widział w nim całą przebytą drogę? – Stary, weź i zaduś ten ogień, bo Adasia rozboli głowa – mówiąc to, babcia jeszcze mocniej przytuliła wnuka do swego fartuszka. Czuł, że jej palce sprawdzają jego głowę i uszy. – I pomóż z walizkami. Ale i on sprawdzał. Babcia jak zwykle pachniała maglem i krochmalem, ale już fartuch przesączony był ciepłem z pieca, zapachem mleka i kogla-mogla. Tak, nadchodzącą słodyczą świąt! Kiedy popatrzył w jej rozpromienioną twarz i odwzajemnił się uśmiechem, załamała ręce. – Julian, zobacz, jakie Adaś ma ząbki! Ubite na przodzie. Ajajaj! – To nic – powiedział dziadek. – Nawet ciekawie to wygląda. I będzie mógł dalej strzykać śliną niż inne urwisy. Ho, ho! Pachniał tak, jak powinien pachnieć każdy kolejarz. Grube sukno jego mundurowej kurtki podzieliło się z nosem wnuka wspomnieniem po karbidzie i kreozotowej smole z kolejowych szweli. Obfite wąsy dziadka przesiąknięte były jeśli nie dymem z parowozów, to z palonego właśnie ogniska. – Adaś pachnie… – Dziadek jeszcze raz pochylił się nad głową chłopca, a potem mruknął do babci: – No, chyba jeszcze prochem strzelniczym. Adam wrócił do samochodu, by wyładować swój plecak z zeszytem i pudło szachów od ojca tego głupiego Waldka. Bagażnik pobiedy otwierał się jak paszcza smoka. Sięgając po swoje rzeczy, na chwilę zatrzymał się i zza samochodu popatrzył w perspektywę uliczki, która falowała nad jeszcze gorącą maską. Spodziewał się, że zobaczy nadbiegającego Marcina, który mieszkał w następnym dwurodzinnym domu, albo tam dalej, na balkonie odległej kamienicy, Beę ze złotymi lokami. Uliczka jednak świeciła pustkami i tym razem nie dostrzegł kamionetki, którą ojciec Bei zwykle parkował przy bramie ich posesji. W tej małej francuskiej ciężarówce chłopiec pierwszy raz zobaczył buzię dziewczynki. Oto dlaczego na swojej tajnej mapie ukrył ją pod mianem Kamionetka. Ale z tego Marcina (kraj Cinek) to był szczęściarz, bo nie dość, że mieszkał od Bei na rzut jabłkiem, to jeszcze chodził z nią do tej samej szkoły! Z szachami pod pachą zmierzał ku werandzie. Kolejowe osiedle przypominało mu się swoim starym repertuarem. Skrzypiała wajcha pompy na wysokości domu Marcina, gdakały kury, u Hebdów

trzepano kilim na żerdce, bez opamiętania kaszlał sąsiad zza ściany i ktoś gdzieś wbijał na dachu drewutni papiaki. W środku werandy powitał chłopca naścienny oleodruk, na którym trzy ważki z dziewczęcymi buziami uśmiechały się do niego, wsparte o pochyloną trzcinę. Ta w środku to była Milka, ta po lewej Bea, a ta z prawej Lidka Jaworowska ze Starego Sącza. W tym momencie zaświstał parowóz. Dziadek Julian postawił walizkę w pokoju i spojrzał na budzik. – No, proszę – powiedział – punktualnie, osobowy z Muszyny. Na progu kuchni chłopiec spotkał się oko w oko z białym kotkiem. – To niespodzianka! – Adam usłyszał za sobą głos babci. – Od pani Siwirskiej. Myślę, że będzie mu u nas dobrze. – Oczywiście Mitrofan – zaznaczył dziadek. – Wszystkie koty Filomeny to Mitrofany. Twoja babcia czyta w kółko Przygody Jungi, a tam, pewnie wiesz, kucharz okrętowy miał kota Mitrofana. By nie straszyć kota, babcia schowała za siebie ścierkę. – Mitroszka, przywitaj się z Adasieńką. Tylko mi dziecka nie drap. Potem chłopiec odwiedził swoje ulubione miejsce obok beczki z kiszoną kapustą, na schodkach prowadzących na strych. Bawił się tam z kotem, a potem razem przez zimujące na parapecie okienka blade pelargonie widzieli pobiedę, jak wycofuje się z uliczki, po czym znika za domem dyrygenta orkiestry kolejowej. Jakiś chłopczyk wiszący na bramce domu po drugiej stronie skrzyżowania też odprowadzał ją wzrokiem. To chyba jego miała na myśli babcia zeszłego lata, kiedy mówiła: – Słyszycie? Znowu leją Sewiołka. Przez uchylone drzwi do kuchni słychać było rozmowę babci i mamy. – Tak patrzę na ciebie… Jakaś taka zabiedzona jesteś. I Adaś też blady. Macie w tych Katowicach morowe powietrze. – W Sta-li-no-gro-dzie – poprawił ją dziadek Julian, podkreślając każdą sylabę pogrzebaczem, którym poprawiał fajerki na piecu. – Oni przemianowali. – Mamo – próbowała tłumaczyć się córka – to po uciążliwej podróży. I Adam… oczywiście wymiotował. – Odkarmimy – zapowiedział uroczyście dziadek. – W tym roku będzie taaaki wielki strudel. Na naszych suszonych jabłkach. I czego w nim nie będzie?! Ho, ho! Prawda, Filomeno? – Adasieńko przepada za strudlem – zapewniła babcia. – To będą mu się uszy trzęsły – powiedział dziadek i dorzucił w swoim stylu: – Chociaż teraz mu

bardziej odstają. No, bo miał naderwane… – Przestań – ostrzegła babcia. – Nie próbuj być najdowcipniejszy na całym świecie! Weź i przynieś lepiej tę wodę z piwnicy. Zwróciła się do córki: – Pamiętałam, że cię pobolewało w nerkach, więc Julian zdobył dla ciebie parę butelek mineralnej z Krynicy. Zdrój Jana. Siwirska pije i sobie chwali. Przestała narzekać na kamienie nerkowe. I nawet jej obrzęk z nóg nieco odpuścił. A ja zrobię zaraz gorzką herbatę dla Adasia. Słyszał, jak babcia nabiera wodę z wiadra i przelewa do czajnika. – Ciasta byłyby już gotowe, ale ta choljera, Lola, pożałowała mi jajek. – Głos babci przybrał nutę oburzenia. – Dlatego spóźnienie. Najpierw obiecała, a potem jak przyszło co do czego, to sama sobie zatrzymała te z podwójnymi żółtkami. Ot, fałszywa. To jak ona przysłała Stacha, żeby pożyczyć maggi, to powiedziałam, nie mam żadnej maggi. Ni cincilinki! I już. – Maaaamo. Kot zwietrzył otwarte drzwi na werandzie, zapomniał o szeleszczącym papierku i popędził na podwórko. Chłopiec za nim. Latali dookoła, skacząc przez inspekty wzmocnione przez dziadka szwelami, wokół obu jabłonek, przez ławkę i stolik, dookoła żerdki do trzepania, wzdłuż śpiących jeszcze krzaków porzeczki i agrestu i obok popielnika przy płocie kaszlącego sąsiada. Wreszcie kot Mitrofan pod drucianym ogrodzeniem wpadł na sąsiednie podwórko, tam gdzie mieszkał Kazek, brat dziadka ze swoją drugą żoną. Chłopiec się wystraszył. Zza porzeczek po tamtej stronie wyłoniła się, prostując, postać mężczyzny. Miał głęboko schowane oczy pod nawisem krzaczastych brwi, a włosy na głowie nastroszone jak na skórze dzika. I zaraz ostro, dziwnymi dźwiękami pogonił przestraszonego Mitrofana. Przy tym jego ręce udawały, że skręcają kotu kark, a może też i ogon. Mężczyzna nie patrzył w stronę chłopca, a i on sam szybko odwrócił wzrok. Wiedział tylko tyle, że to ten Kazek – brat dziadka i że z nieznanego powodu nikt i nigdy nie przerzucał sobie przez ten dziurawy płot żadnego „dzień dobry”. Obie strony udawały, że dla siebie nie istnieją. I tak to szło. Musiał zatrzymać się przy werandzie, bo dopadła go kolka w boku. Przełykał teraz zimne wieczorne powietrze, które smakowało inaczej niż tamto katowickie, w Stalinogrodzie. Przetarł twarz dłonią i znalazł na niej wonność gałązek czarnej porzeczki i świeżej żywicy z żerdki, którą dziadek zbudował dla babci. Stał na progu w drzwiach werandy i patrzył na stół, na którym obok karbidówki rozłożone były narzędzia i szpeje dziadka: lutownica, klucz francuski, nożyce do cięcia blachy, mosiężny pojemniczek z salmiakiem i duże pudełko po zapałkach, z którego wystawały bursztynowe okruchy. To była kalafonia. Dziadek mówił, że są w niej zaklęte aromaty przedpotopowych lasów. Obok na gazecie leżaly gwoździe, arkusze szmergelpapieru, kawalki blachy z puszek po konserwach, i stały w rzędzie, już zlutowane przez dziadka, gwizdki-bulgotki. Chłopiec upatrzył sobie największy z nich, taki, w którym mieściło się dużo wody. Wyglądał prawie jak miniaturowa konewka. Na nim na pewno można było świergotać soczyście i długo. Usłyszał głosy. Mama zachwycała się bukietem róż.

– Jakie piękne. I nawet pachną. – To na twoją cześć – odezwał się dziadek z pokoju. – Julian! – zawołała babcia, jakoś tak zbyt głośno, a potem dodała: – Ty zacznij rozsuwać stół. – Skąd teraz takie róże? – dziwiła się mama. – Julian – znowu odezwała się babcia. – To jak to z tym ogrodnikiem? – No… – Dziadek o czymś myślał. – To znaczy, dostałem od ogrodnika miejskiego, prosto z cieplarni. – Reperowałeś mu coś… – dalej podpowiadała babcia. – Tak, wymieniałem mu… szybki w inspektach. – No właśnie – dodała babcia z głośnym westchnieniem i zaraz zaczęła czymś głośno szeleścić. – O, ładna ta szynka, którą przywiozłaś. Wygląda na świeżą. I bez kości. A ja utarłam chrzan. – Zenon ją zdobył, mamo. Przez kontakty doktora Norberta. – Powiedz mi, dziecko, co ten doktor mówił o głowie Adasia? Było wstrząśnięcie mózgu? – Nie, ale mało brakowało. I jeszcze jest… dziwny. Zenon się boi, że Adaś się nie koncentruje. Albo na przykład potrafi zasnąć w ciągu dnia. Nawet na chwilę. A którejś nocy to mnie wystraszył. Wstał i szedł prosto do okna. – Hospodi pomiłuj! Lunatyk z niego?! To jak Julian. Wiesz, on… – Oj, Filomena, nie musisz… – to był głos dziadka z pokoju. Kończył rozsuwanie stołu. – A muszę! – odkrzyknęła babcia. – On niedawno wstał w nocy i zwalił z nakastlika mój stakan z zębami. – Oj, to był tylko słoik. – Ty, nie mieszaj się. I pozbieraj te swoje ptaszki-blaszki z werandy, dobrze? Chyba nie będziesz w dzień święty lutował? A jeszcze dziecko przytrujesz zajzajerem. A jak postępy Adasia w szkole? – Ostatnio to było słabo. Zenon się denerwuje, bo Adaś gorzej wypada na tle klasy. Z matematyki kiepsko. Dyrektorka Krasnodarska mówiła, że nie chce czytać poważnych książek. Tylko bajeczki. Niedawno natrafiłam w kredensie na jego zeszyt, a tam dziwne mapy. Czasem nie wiem, czy on odrabia lekcje, czy się nad nimi zamyśla. Chłopiec słyszał, że babcia go broni: – Adaś ma fantazję. Swoje chłopak wie. On jeszcze nam pokaże. – Ale ma jeszcze przywidzenia. Na przykład jakiś niewidzialny, który zostawia ślady na śniegu. W parku. – I pewnie Zenon zamknął go za to do ustępu? – z pokoju, z przekorą w głosie, zawołał dziadek. – Albo, ciach! niemieckim pasem. Bo tak samo lał go jego ojciec. Babcia zignorowała uwagę dziadka. Ściszyła głos: – Ale co? Za uszy to go już chyba nie tarmosi? – Nie. Raz chciał, bo Adaś podsłuchiwał zza psychy. – Podsłuchiwał? – Głos dziadka poszybował lekko w górę. – A Zenon to niby co, nie

podsłuchuje? – Co masz, stary, na myśli? – No, tej… Wolnej Europy. – Dziadek wrócił do kuchni. – A ciekaw jestem, jak oni w tym radiu mówią o Katyniu, to co wtedy robi? Gasi? – Twardo obstaje przy tym, że to robota hitlerowców. – A nie ruskich? – Dziadek szarpnął wąsa. – No pewnie. I co? I potem spokojnie klepie te swoje… jak ty to mówiłaś… „donosy”? – Ano, klepie, tato. Naklepał całe sterty. Ale ostatnio zabrał się za próby powieściowe. – On by dobrze zrobił, żeby napisał o szachach. O, w tym był dobry. – Mówiłam mu. Ale ponieważ pułkownik Buhaj wydał książkę, to jego też ubodło. – A ta niespodzianka, o której mówiłaś, to co to ma być? – No, właśnie nie wiem, co on ma w zanadrzu. Ostatnio jest jakiś taki podniecony. Biega po zebraniach, ciągłe narady, nawet polowania zaniedbał. – Tak, zabrakło wielikago uczitiela – podkreślił dziadek. – A Stach to się wtedy upił z radości. Lola go nie mogła uciszyć tak plaskał w dłonie. I kazała mu zejść do piwnicy i tam się cieszyć za beczką kapusty. – No i dobrze, sumasszedszij, jeszcze by się doigrał – powiedziała z powagą babcia. – A ty, stary, przestałbyś tak głupio opowiadać. Nielzja… I sprzątnij papiery spod tych twoich szpejów. Nie drażnij zięcia. Człowiek z niego dobry. Teraz chłopiec przyjrzał się uważniej gazecie, która służyła dziadkowi za podkład do lutowania. Była prawie czarna. Ze środka zwiniętego w spiralę cynowego wężyka wyzierało wielkie oko. Poznał je. To było oko Stalina. Na drugim oku stał palnik do lutownicy. A największy gwizdekbulgotka przyciskał jego wąsy. Były już dobrze poprzepalane lutownicą. – Sprzątnę za chwilkę, Fela. Teraz miałem zabrać się za tę bratrurę. Babcia zwróciła się do córki: – A ty idź się rozpakuj do pokoiku. Julian ma dzisiaj nocny dyżur, więc Adaś może spać na jego łóżku. A jak przyjedzie Zenon, to zabiorę Adasia do siebie, a wy będziecie spać razem. Słyszał, jak mama pośpieszyła do pokoiku, który był sypialnią dziadka i babci. Po chwili ciszy, na granicy szeptu odezwał się dziadek: – Wpadka z tymi różami, Fela. – Julian, ciszej. Spasi Bog, jeszcze nic się nie stało. Nie domyśliła się. – Jakby ten jej Bernard pojawił się dzisiaj, to by dopiero było! – Żebyś widział, Julian, jak patrzyła na te róże! – Bo przynosił zawsze takie same. Pamiętasz? To był fajny gość. Ale ciebie oczarował Zenon. Mamusia to, mamusia tamto, mamusia robi strudel, całuję rączki, mamusia tak pięknie mówi po rosyjsku. – Ty, bo powąchasz tę ścierkę. Sama wybrała.

– No, to teraz ma. Odradzałaś jej… tego no, bo mu suchoty groziły. Ale z gruźlicy wyszedł. Żal mi chłopa, bo mu szczęka skakała, jak go odprowadzałem do końca uliczki. Nie widziałaś… no, nie ocieraj oczu ścierką, bo złapiesz jęczmień. – Wot takaja żyzn’. Było, minęło. Dobrze, że przeżył wojnę. Babcia zaczęła stukać foremką do ciasta i zaraz głośno zawołała: – Mówiłam, żebyś zrobił porządki! – No proszę, jesteś tutaj! – Chłopiec usłyszał głos dziadka, który pojawił się w sieni, w głębi werandy. – Widzieliśmy, jak biegałeś z Mitrofanem. Dziadek zdążył przechwycić wzrok chłopca. – Co? Patrzysz na gwizdki-bulgotki? Na ten duży? On będzie dla ciebie! Ucieszył się. I dopiero później przyszła mu do głowy ostrzegawcza myśl, że dorośli mogą czytać myśli dzieci. Postanowił, że będzie jeszcze bardziej ostrożny. I schowa lepiej mapy swojego świata.

Rozdział 18

Dwupłatowiec Wielki Piątek Budził się, przeżuwając dolną wargę. Jego nos, wbity w poszwę pierzyny, złowił zapach wypieków, który smacznymi falami napływał z kuchni. Sądeckie muchy nurzały się w słodkim powietrzu i kaskadzie światła zza okna. Głosem Tuberoka zakaszlał sąsiad zza ściany, a gdzieś, chyba u Sewiołków, darło się dziecko. Odwrócił się do ściany i ujrzał góry spowite mgłą i tajemniczy bór, i malowniczo wijącą się rzekę, i wreszcie maleńką chatkę na jej zakolu. To był makatkowy świat, w którym nie było ludzi, a który zdawał się należeć do szczęśliwej rodziny jeleni pasącej się na pierwszym planie. Ta wypłowiała makatka przywędrowała z Syberii – wiedział to od mamy. I chyba pod wpływem snutych przez nią, i to nie raz, opowieści, gotów był wierzyć, że w tej właśnie chatce urodziła się jego mama. Idąc do kuchni przez pokój główny, chłopiec dostrzegł na parapecie okna koszyczek przygotowany do święconki. Na razie samotnie tkwił tam cukrowy baranek z proporczykiem, czekając na towarzystwo pisanek, cwibaka, chrzanu i kiełbasy. Chłopiec uśmiechnął się na samą myśl, że i w tym roku, zaraz po świętach, babcia odda we władanie jego podniebienia ten największy po strudlu słodki jak-nie-wiem-co przysmak. Przez rozpalone fajerki na huczącej kuchence przeciskały się płomienie, na które prychały rozdygotane na garach pokrywki. Tego dnia kuchnia przypominała kabinę maszynisty w lokomotywie rozpędzonej parą aż po wytrzymałość tłoków. I mógłby się tutaj prędzej spodziewać widoku dziadka, a jednak w roli maszynisty, a zarazem palacza, zobaczył babcię. Przez ścierkę uchylała bratrurę i sprawdzała dyszące tam ciasto maślane i kłody makowców. Gorąca para uniosła się nad kuchenkę ku makatce, tej wyszytej przez babcię, i kazała jej furkotać niczym chorągiewka przetokowego. Babcia wyszyła na niej kozę zaprzęgniętą do dwukołowego wózka. Kozę prowadził chłopczyk w krótkich spodenkach. Miał kręcone włosy, wysokie czoło i poważny wzrok. Na wózku siedziała dziewczynka z włosami w pięknych lokach, a nad tą parą wędrującą w świat unosił się napis Bóg z wami! Kiedyś ojciec zażartował sobie, pokazując tę makatkę palcem. „Zobacz. Ten chłopczyk to mały Lenin, a ta dziewczynka to Nadieżda Krupska”. Ale chłopiec nie dał się przekonać. Pomogło mu w tym mrugnięcie oka babci i jeszcze słowa mamy zza ramienia ojca: „Zenon, dawniej mówiłeś, że to ja i ty!”. O, nie! Nikt nie mógł zmienić głęboko skrywanej przez chłopca myśli, że ten nieustraszony chłopczyk z bacikiem na ramieniu to on sam! I tylko nie zdecydował jeszcze, czy ta dziewczynka, z którą pomaszeruje w świat, to będzie M… albo Lidka…, albo Kamionetka?

Ze śniadaniem wymknął się na poddasze, które aż po odsłonięte dachówki wypełnił słodkim zapachem maślanego rogalika. Słyszał, jak babcia dokądś się wybiera i jak przykazuje dziadkowi, by miał oko na rozpalony piec i wnuka. Dołączyła do niej mama i obie, stuknąwszy skoblem bramki, poszły uliczką. Zaczął rozmyślać o tym, jak by to było fajnie mieszkać u babci, grać z Cinkiem, Wieśkiem Gizą i Jackiem Bolisengą w klipy, zakradać się z nimi na mecze Sandecji, a w szkole być może siedzieć w jednej ławce z Beą! Coś zastukało za oknem, zobaczył z góry, jak postawny mężczyzna z dużym brzuchem, opiętym szelkami pod przykrótką fornalską burką, przestawia nogi nad niskim agrestem, po czym wyszukuje wzrokiem dziadka Juliana. To był wuj Stach, mąż ciotki Loli. Chłopiec spodziewał się, że obaj mężczyźni zajmą pod nieobecność babci i mamy miejsca na werandzie. Ale oni, korzystając z ciepłych promieni słońca, przystanęli przy stoliku pod jabłonką. Przeniósł się więc z resztką rogalika o parę schodów w dół, by lepiej ich słyszeć i widzieć w prostokącie otwartych drzwi werandy. – Wpadam, Julian, bo Loli nie ma, więc jest chwila ciszy na morzu. Rzekłbym, na wzburzonym Morzu Wielkanocnym. Potrząsnął papierem wyjętym zza pazuchy, na którym zamigotały plamy światła. – Musisz to zobaczyć. Syn mi to wyszperał u antykwariusza w Krakowie. Już go dawno o to męczyłem. Ta mapa będzie koroną w mojej kolekcji. Na słowo „mapa” chłopiec poderwał się na równe nogi i już był przed werandą. – Powitać, powitać! – I wuj Stach przywołał go przyjaznym skinieniem ręki. Przez chwilę przyglądał mu się dobrotliwie. Nagle coś wesoło błysnęło mu w źrenicach. – Chłopak rośnie jak na drożdżach. No, jak tam? Czy już jakaś panna wpadła w oko? Chłopcu przyszedł z pomocą dziadek. – Co ty, Stachu, Adaś jeszcze w takim wieku, że mówi na dziopki – be! Prawda? Chłopiec nie zastanawiał się zbyt długo, pokiwał głową i poparł to niewyraźnym: – No. Wuj z dumą rozkładał przed nimi na stoliku szeleszczącą płachtę. – Proszę bardzo, to mapa Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Z czasów zygmuntowskich, kiedy byliśmy największym krajem w Europie. Od morza do morza. Nie uwierzysz, Julian, że nawet wyspa na Karaibach i kawałek Afryki przynależały do Polski. To, co opowiadał wuj, ani dziadkowi, ani chłopcu nie mieściło się w głowie. Obaj próbowali nadążyć za palcem wuja Stacha. Dziadek pokręcił głową z niedowierzaniem. – Może to plamka albo zgnieciona mucha? – Popatrzcie państwo, tu jest napisane: Trynidad i Tobago. Mapa była mocno poplamiona i na zagięciach porządnie sfatygowana. Wyblakłe kolory upodobniły ją do starego kilimu. A jednak była piękna i chłopiec miał wielką ochotę powędrować po niej palcem, poprzez kaligrafowane wiszary i esy-floresy nazw miast, rzek i krain.

Wuj się zaśmiał. – Ha, ha, co? Szukasz może Stalinogrodu? Dziadek przygładzał wąsa i kiwał głową. – I pomyśleć, Stachu, jak nas okrojono. Trzech zaborców. Stąd, stąd i stąd. – A ja to uważam, że tych zaborców było czterech. – Kogo jeszcze masz na myśli? – Domyśl się. Jak już Polska odzyskała wolność po pierwszej wojnie światowej, to znalazł się religijny fanatyk i pierwszemu prezydentowi strzelił w plecy. Rozumiesz już? Dziadek Julian pogładził wąsa i pokiwał głową. – Tak… Myśmy wtedy wracali z Syberii. Chłopiec czuł, że między dziadkiem i wujem istniało jakieś niewypowiadane głośno porozumienie. – Mogę sobie tutaj tylko z tobą, Julian, poutyskiwać na te tematy. Bo w domu, dla Loli, to jestem bezbożnikiem. Teraz też pognała do kościoła. A tam moja noga nie postanie. Jak ja jej mówię, jaka jest prawda, to ona nie chce słyszeć. Czasem myślę, że ożeniłem się z kurą. A gdacze tylko o pogodzie, praniu, jajach ze spółdzielni i swoich dolegliwościach. Dziadek chrząknął podwójnie i głośno. – A z tą mapą, Stachu, co zrobisz? – Jeszcze nie wiem. Może zawieszę na stryszku. Tam Lola mi pozwala pykać fajkę. Bo z pokoju to na pewno mnie z tym przegoni. Wuj Stach chrząknął, jakby dawał znać, że kończy rozmowę, i zaczął składać mapę. – Piękna, prawda? To tyle chciałem wam pokazać. A i młody obywatel też niech się czegoś dowie. Wuj Stach rozejrzał się po podwórku, pociągnął nosem i rzekł: – Ładnie u was pachnie. Przy werandzie odwrócił się, jakby coś sobie przypomniał. – To jeszcze powiem ci, Julian, fajnego wica na do widzenia. Będzie o fajce. No więc telefonuje Stalin do Berii i mówi: „Ty, słuchaj. Zginęła mi fajka. Na pewno dywersja”. A tamten: „No to ja działam, towarzyszu”. Mijają dwa dni. Telefon. Tamten już melduje: „Towarzyszu Stalin, w związku z zaginięciem waszej fajki rozpoczęto śledztwo. Jest spisek. Aresztowano pięćset osób. Czterysta dziewięćdziesiąt już się przyznało do dywersji. Zostali skazani i rozstrzelani”. A Stalin na to: „Słuchaj, Ławrentij, ty się tak nie śpiesz. Fajka się znalazła”. – Materdeju! – zawołał dziadek i pacnął się w czoło. Chłopiec nie bardzo wiedział, z czego się śmiać, a tym bardziej nie rozumiał, dlaczego dziadek reaguje w taki sposób. Ten jednak nachylił się do chłopca i powiedział: – Ciasto Filomeny w bratrurze! Co sił popędzili do kuchni.

Spacerował dookoła podwórka. W drewutni szeleściły króliki dziadka, niespokojnie gdakała ostatnia kura babci i hałaśliwie przeczyszczał gardło kogut sąsiada. Chłopiec zobaczył Mitrofana. Kot wskoczył na płot i bezsilnie wznosząc łapkę, obserwował ptaki ćwierkające w gałęziach. Pomyślał, że miałby niezłą zabawę, gdyby narysował mapę kociego świata, taki labirynt ścieżek i tajemnych wędrówek. Kiedy wrócił z kartką, ołówkiem i czerwoną kredką, Mitrofan zeskoczył już za płot i przemykał pomiędzy rzędami inspektów, znacząc swoją drogę miganiem białych uszek. Chłopiec śledził jego wędrówkę, dopóki całkiem nie stracił go z oczu. Usiadł wtedy przy stoliku pod jabłonką i zaczął rysować mapę podwórka i okolicy. Do odgłosów Starej Kolonii i stacji kolejowej dołączyło narastające z wolna buczenie. Jeszcze nie wiedział skąd, ale wstał i spojrzał w niebo przez gołe gałęzie jabłoni. Nie była to jednak wiosenna burza ani pomruk z kamieniołomu w Klęczanach. Po chwili buczenie przeszło w warkot silnika i nagle, zza komina wyleciał samolot. To musiał być kukuruźnik, bo dwupłatowiec, a jego silnik wydawał z siebie niski, mlaszczący łoskot. Samolot zatoczył koło na tle rzadkich chmur, na chwilę znikł za szczytem dachu, lecz zaraz pojawił się po drugiej stronie komina. Chłopiec przesłonił oczy dłonią. Ciemnozielony dwupłatowiec z szeroko rozstawionymi kołami zwolnił lot, zakolebał skrzydłami i mlasnął gniewnie. I oczywistym już było, że z jakiegoś powodu pilot upatrzył sobie Starą Kolonię. Kiedy Adam jeszcze bardziej zmrużył oczy, dostrzegł wystające nad burtę samolotu dwie głowy w pilotkach. Samolot obniżył lot, znowu zakołysał skrzydłami, jakby chciał zagarnąć na nie słoneczny blask, i powtórzył oblot na niższym pułapie. Prychnął jeszcze gniewniej, przyśpieszył, a potem już raźno odleciał, wzbijając się po spirali ponad stację. W tym momencie coś zaszeleściło w gałęziach jabłonki i uderzyło w dach drewutni. Tak w lecie spadały jabłka malinówki z rosnącego od tej strony drzewa. Uderzały w papę, a potem nabierały pędu, tocząc się po pochyłym dachu, by pacnąć w trawę lub w gnojówkę. To, co spadło teraz, było mniejsze od jabłka, ale podobnie zeskoczyło z krawędzi dachu i znikło między inspektami dziadka. Dwoma susami znalazł się w tamtym miejscu. Pod jego nogami leżała… figura szachowa! Poznał ją. To była biała wieża. Jak wiatr popędził na werandę i na schodki wiodące na stryszek. Tam, obok jego pudełka z sądeckimi skarbami, stały szachy od ojca Waldka. Otworzył pudło i szybko przeliczył bierki. Rzeczywiście, brakowało białej wieży! – Co się dzieje, Adaś? – babcia zapytała, wystawiwszy głowę przez uchylone drzwi od kuchni. – Tata latał samolotem! Dwupłatowcem! Widziałem. – Co ty opowiadasz? – i zawołała w głąb mieszkania: – Adaś mówi, że Zenon latał samolotem. Słyszysz? W drzwiach pojawiła się mama. Wycierała umączone dłonie. – Adaś, co znowu wymyśliłeś? – Nie słyszałyście? Kukuruźnik! Przed chwilą. Krążył nad naszym domem i nawet zamachał

skrzydłami, a potem… Przerwał i ścisnął mocniej wieżę trzymaną w dłoni. – No, co potem? – Mama czekała na odpowiedź. W końcu sama dopowiedziała: – A potem pomachał skrzydełkami i odleciał między bajki, tak? – A to? – Chłopiec wyciągnął dłoń. – Tata zrzucił to prosto do ogródka. Białą wieżę. Bo ja ją zapomniałem z domu. Obie kobiety wymieniły spojrzenia. – Zaczekaj – odezwała się mama. – A może ten lot, to jest ta niespodzianka, o której nam mówił tata? – A ja słyszałam, że coś jakby grzmiało – przyznała teraz babcia. – Ale u nas taki ruch, akurat miałam tłuczek w ręce… – Ale, synku, jak to, rzucił? Z góry? – Tak, i trafił prosto w drewutnię. Pac! – No, nie wiem, czy to było takie mądre z jego strony – powiedziała mama i wyciągnęła rękę. – Daj no mi tę wieżę. Rzeczywiście jest pobrudzona ziemią. Wytrę ci ją. Ruszyła z figurą do kuchni. – Co też mu strzeliło do głowy, temu Zenonowi? A jakby tak, mamo, trafił Adasia w głowę? To przecież jak bomba. I skąd ten zapach? Niech mama sama to powącha… Babcia przystawiła nos do białej wieży. – No… perfumy… mdłe, ale eleganckie. – Od kiedy to, mamo, figury szachowe tak pachną? Znowu ulokował się na schodkach. Teraz zajął się przeglądem pudła ze skarbami. Duże guziki do gry w cymbergaja, drewniane klocki domina, kostki do gry i dwa ołowiane żołnierzyki. I rzeczywiście, na jego palcach utrzymywał się mdławy zapach. Woń perfum, które kogoś mu przypominały. Przez uchylony w oknie lufcik doleciał przeciągły jęk syreny z warsztatów kolejowych, oznajmiający fajrant dla pierwszej zmiany. W takim razie za parę minut powinien przyjść dziadek. Babcia z mamą zawołały chłopca do pokoju. Na stole czekała miska ze świeżo ugotowanymi jajkami. Wszystkie miały kolor ciepłego brązu, który pod wpływem wywaru z cebulowych łupin przechodził w bordowy. – Siadaj i pokaż babci, jak ładnie rysujesz. Tutaj masz igłę do drapania. Nie wiadomo dlaczego, przyszedł mu do głowy globus z gabinetu ojca. – Niech no mama popatrzy, Adaś robi z pisanki… kulę ziemską. Mama naprawdę była dumna z jego pierwszej pisanki. – Jak dobrze odwzorowałeś granice kontynentów. Mam syna kartografa. A teraz co to będzie?

– Teraz zrobię pisankę z Mitrofanem. Stuknęła za oknem bramka i po chwili na werandzie zaszurały buty dziadka. Mama nie omieszkała zawołać i jego do pokoju, by pokazać umiejętności wnuka. Dziadek stał nad nim i z uznaniem kiwał głową. – No, to czapki z głów – powiedział i z uśmiechem zdjął kolejarską czapę z emblematem PKP. Potem brał w palce kolejne pisanki i obracał je, prawie muskając wąsem. Podobała mu się ta w szachownicę i portret Mitrofana, ale najdłużej przyglądał się ostatniej. – No proszę, co mi to przypomina? Czy to aby nie propeler, którego kiedyś zmajstrowałem dla pana Marmona? Chłopiec natychmiast nastawił uszu. Wcześniej o tym nie pomyślał. Dotąd zadowalał się jedynie spostrzeżeniem, że wzorki, które odkrył na zielonkawych szybkach w kredensie, przypominały tamte, falujące figury na dnie naczynia, które po pamiętnym wypadku przystawiono mu do ust. – A może widziałeś jego rysunki, te na strychu? – Na strychu, dziadku? – zapytał przytomnie. – W kuferku, koło komina są jeszcze pamiątki… no, szpargały po Marmonie. Jak je przyniósł Maligniak, tak powinny tam jeszcze być. Chyba że Filomena wyrzuciła. Uwagę dziadka odciągnęła mama. – Wie tata, że Zenon latał nad nami kukuruźnikiem? – A wiesz, córko, jak opukiwałem koła, to widziałem, że jakiś dwupłatowiec krążył i krążył. Dowiemy się od dzielnego zięcia, jak zawita. – A ty co? – zapytała mama, widząc, że chłopiec odkłada igłę i wstaje od stołu. – Już ci się znudziło? – Pobiegam z Mitrofanem. Zamiast tego jak najciszej pobiegł po schodkach aż na poddasze. Miał wrażenie, że pilnuje tego miejsca olbrzymi, pachnący towotem śrubstak dziadka. Tkwił tam jak czarne ptaszysko, które zapadło w drzemkę, pochwyciwszy w żeliwne szpony krawędź szafki. Ale chłopiec się nie bał. Zeszłego lata razem z dziadkiem wtaszczyli go tutaj w częściach, a potem poskręcali do kupy kluczem francuskim. Zanim pchnął drzwi dużego strychu, odczepił haczyk domowej roboty. Rzadko tu zaglądał. Tylko latem pod nagrzanymi jak piec dachówkami pomagał babci rozkładać na gazetach plasterki jabłek albo kępki macierzanki, którą razem zrywali nad Kamienicą. Na strychu było czysto, a to dzięki schludności babci, która w dodatku przegnała dziadka z jego szpejami i gratami na cztery strony świata: na werandę, na poddasze, do piwnicy i do drewutni. Oświetlony jedynie maleńkim okienkiem strych tonął w mrokach. Na środku, jak czarny duch, tkwił filar komina. Już od drzwi zobaczył dwa kufry. Jeden, do którego kiedyś zaglądał, brązowy, z topornego drewna, krył w sobie różne książki. A wszystkie stare i gubiące kartki. To był kufer babci. Obok, ukryty za filarem, stał drugi, czarny. Kiedyś mama pogłaskała go, mówiąc: „Na tym kuferku razem z moją lalką przejechałam całą drogę z Tomska do Polski”.

Zawartość kuferka mamy była teraz ważniejsza niż beboki, wampiry i żarłoczne jaszczury, które jego wyobraźnia w najlepsze poczęła już rozstawiać po ciemnych kątach strychu. Dla otuchy pomyślał o Wieorze. O tak, Sidorenko na pewno nie bałby się tych zakamarków. Poczuł ciepło bijące z cegieł komina i przypomniało mu to bezpieczną bliskość babci, dziadka i mamy. W kufrze panował miszmasz. W odwróconej czapce kolejarskiej ujrzał skruszone kawałki kalafonii, srebrzyste kleksy cyny i garść metalowych guzików od munduru. Była tam też fajka i kawał sczerniałego wosku używanego przez babcię do wróżenia. Spod starych obligacji dziadka, pokreślonych granatowym ołówkiem chemicznym, wystawał płócienny korpus lalki, od którego prawie już odpadły kauczukowe ręce i nogi. Lalka nie miała głowy. Odsunął na bok żałośnie roznegliżowany kadłub i z samego dna wydobył papierowy plik przewiązany konopnym sznurkiem. Tak, to musiały być te szpargały pana Marmona! Notatki prawdziwego czarodzieja! I znowu zaczął sobie wyobrażać jego szaloną ucieczkę na drezynie i, jak zagrawszy na nosie szkopom, robi się niewidzialny i znika. Podniósł szpargały nad głowę i nagle poczuł, że trzyma w ręce coś, co przewyższa wszystkie skarby w jego sądeckim pudełku. To nawet było cenniejsze niż guziki do cymbergaja i ołowiane żołnierzyki. Wystraszył się, gdy usłyszał tuż przy uchu jakiś szelest. Poczuł coś na włosach. Pomyślał o pająku, ale nie, to była pożółkła fotografia, która wylądowała na wnętrznościach walizy. Potrząsnął głową i wtedy do kufra posypały się jak konfetti mniejsze skrawki. Zobaczył, że są to małe główki, jakby fragmenty wycięte ze zdjęć. Wiedział, że była to robota babci. Ta jedna niepocięta fotografia przedstawiała słoneczny dzień, a uliczkę w tle z łatwością rozpoznał po porzeczkach i pompie. Dalej, w cieniu jabłoni stały ule. Poznał dziadka Juliana w mundurze maszynisty. Ktoś zrobił to zdjęcie w chwili pogawędki z jakimś mężczyzną w pumpach, wspartym o rower. Dołączył zdjęcie do szpargałów, zamknął kufer i nie oglądając się za siebie, wyniósł zdobycz ze strychu na poddasze. Usiadł na metalowym łóżku i oparł się plecami o wypłowiały kilim. Postanowił, że będzie te szpargały przechowywał w stojącej obok łóżka szafce pod śrubstakiem i tutaj, na poddaszu, zrobi sobie bazę do przeglądania tajnych papierów. Pociągnął za szufladę. Wysunęła się tylko do połowy. Była prawie pusta. Dyktę na jej dnie ktoś posiekał wypalonymi krechami. Wiadomo: temperowano tutaj rozżarzoną kolbę do lutowania. A do tego znowu te kleksy kapniętej cyny, jakby dziadek – bo któż inny – produkował srebrzyste imitacje floksów. Uwagę chłopca przyciągnął fragment mapki nadrukowanej na brązowym rewersie zeszytu. Wystawał spomiędzy luźnych kartek i chłopiec musiał się mocować przez chwilę z konopnym supełkiem, by go wyłuskać. Takie przedwojenne zeszyty znajdował w biblioteczce, w biurku ojca, albo w szufladach psychy (z wklejonymi wykrojami krawieckimi mamy). Były zwykle zaopatrzone w mapę Polski, lecz jakże inną od tej wiszącej w szkole. Nie było tam Stalinogrodu, a granice kraju przebiegały wymyślniej, jakby ktoś usiłował narysować palce (to były Niemcy), a w tych palcach ośródkę z chleba (to była Polska) wpychaną prosto w rozwartą paszczę na wschodzie. Tam była Rosja Sowiecka. Zdziwił się, gdy przekartkował zeszyt. Był pusty, miał zapisaną jedynie pierwszą stroną. Kaligraficzna staranność zdradziła rękę dziadka Juliana. Takie listy przychodziły do Stalinogrodu. Pisał je on, zawsze jednak czynił to pod dyktando babci Filomeny. Ale co robił zeszyt dziadka wśród rzeczy pana Marmona?

Naprawiłem właśnie wieczne pióro szanownego pana inżyniera Antoniego Marmona. Dałem nową pompkę i zmieniłem stalówkę. Tak jak chciał. Teraz pióro nie robi kleksów. Francjaelegancja. Tu następowało kilka próbnych pociągnięć pióra o kształtach ostrych liści asparagusa. Piszę w zeszycie, na stryszku. Dzisiaj fajrant, bo niedziela. Mamy piękne lato. Słyszę teraz, jak Fela krząta się na dole, w kuchni. A ja czuję się jak ten Colas Breugnon (to dobra książka.) Fela stuka pogrzebaczem w fajerki i gdera. Dzisiaj rozsierdziła się na mnie. A dlaczego? Bo pękła fajerka i ona wpadła na pomysł, żeby wykorzystać kamionkowy szirm, ten sam, co to jeszcze będąc na zsyłce, przywiozłem z Harbina. Zaczęła pytać, gdzie to dałem. A ja na to, że sam pan inżynier Marmon się tym zainteresował. Kiedyś przyszedł i chciał sfotografować wyryte na szirmie spiralę i jaszczurkę, tak mu się to podobało. Mówił, że to Dropa – jakieś bardzo tajemnicze znalezisko. Więc po prostu ja mu to podarowałem. Chciałem, żeby poszło w dobre ręce. A teraz krzyk. A zapasową fajerkę to nawet chyba mam w drewutni. A co do samowara, to obejdzie się bez podstawki. Pióro dobrze pisze. Fela znowu mnie woła… Tu urywała się dziadkowa notatka; a właściwie była to nie więcej niż próba zreperowanego pióra. Chłopiec z uczuciem zawodu zamknął zeszyt, dołączył go do szpargałów i pociągnął ku sobie szufladkę. A jednak coś ją blokowało. Nie dał za wygraną i wreszcie namacał w głębi jakąś flaszeczkę, której korek przykleił mu się do palców. Przyłożył je do nosa. Wiśniowa nalewka! I jeszcze zostało jej sporo. Za okienkiem rozległ się ostry terkot motocykla. Ktoś podjechał pod bramkę, motor strzelił, potem potężnie kichnął, zgasł i stuknęła bramka. Poznał kroki ojca i szelest jego płaszcza. – Halo? Jest tu kto? Szczęść Boże! Czy ktoś powita mnie w progach? – Głos ojca brzmiał wesoło. Zapukał w drzwi do kuchni. Odpowiedziały mu ożywione głosy babci i mamy. Chłopiec nie wiedział, kiedy znalazł się na dole schodów. Próba złagodzenia zjazdu poprzez uczepienie się wątłych łodyg doniczkowych pelargonii chyba się nie powiodła. Prawdopodobnie zjeżdżając, rozsypał guziki do cymbergaja. Przez chwilę siedział na najniższym stopniu. Potem szybkim ruchem otrzepał ręce z doniczkowej ziemi. Czuł, że się uśmiecha, głupio, ale nie wiedział do kogo. Wstrząsała nim czkawka, smaczna, wonna i wiśniowa. – I jak tu nie dostać zawrotu głowy od takich świątecznych zapachów! – Ojciec ściągał w pokoju płaszcz. Wydawał się obcy, pewnie z powodu śmiesznej, dopasowanej do głowy pilotki. – Pięknie ci w tym nakryciu – powiedziała babcia. – Czegoś się napijesz? – I ostrzegła: – Bo dzisiaj żadnej szynki ani kiełbaski nie będzie.

– Nic a nic? – Ni cincilinki! – No to… może wody spod kapusty, mamo. O, jest i smark. – Ojciec dostrzegł głowę chłopca w drzwiach. – Chodź i przywitaj się z tatą – zachęciła mama. – Stary! – krzyknęła babcia, kierując głos do pokoiku. – Kończ z drzemką. Zenon jest. – Powitać. – Dziadek pojawił się w pokoju, ładził wąsy. – Witamy lotnika! Ojciec rozpiął pasek pilotki pod brodą. – To była ta niespodzianka. Pułkownik Frey-Bielecki obiecywał mi, że przelecimy się razem nad Sączem. No i wreszcie znalazł czas. Widzieliście, jak wam pomachałem? – Adaś cię widział – powiedziała mama. – Ja z mamą tłukłyśmy się garami po kuchni. Ojciec odszukał wzrok chłopca. – A ty co tak stałeś jak ten kołek? Widziałem cię i nawet machałem do ciebie. I skrzydłami też. Oj, nie będziesz ty dobrym mechanikiem samolotowym. Nad Starą Kolonią zwolniliśmy aż do siedemdziesięciu kilometrów na godzinę. Wolniej już się nie dało, bo byśmy spadli. – No proszę, mój zięć zdobywca przestworzy! – Dziadek wzniósł w górę ramiona. – Albo jak sam Bóg! – Dobrze ojciec mówi, boskie uczucie. Ja w górze, a w dole tłumy ludzi. Tacy mali… zadzierają głowy… – A gdzie ty, Zenon, masz w Sączu takie tłumy? – wyraziła wątpliwość mama. – Zawsze trochę ludzi uradowałem. Pomachałem też skrzydłami nad stacją. – A, to widziałem – przyznał dziadek. – Jak Żwirko i Wigura! – Zawsze to pokaz naszej techniki. – Ale to bombardowanie szachami nie było mądre – głos mamy przybrał chmurny ton. – Ale co? – ojciec zwrócił się do chłopca. – Złapałeś? Mama nie kryła już zdenerwowania. – A jakbyś tak trafił dziecko w ciemiączko? Szczęście, że trafiłeś w drewutnię. Ojciec zakołysał rękami, jakby w nich coś ważył, i zrobił niepewny obrót koło szafy. – No i co się takiego stało? Właśnie tak celowałem. – Albo mogłeś wybić szyby w inspektach. – Oj, moja piękna pani, daj spokój. Co to? Nie znasz się na żartach? – Podszedł do syna. – Chciałem smarkowi dostarczyć figurę, którą zapomniał. Wiesz, gdzie była? Między uszami skóry z dzika. A tak. Chłopcem targnęła czkawka, a mama powiedziała: – Ale ta wieża pachniała perfumami, a nie skórzyskiem. – Co też ty mówisz?

– A tak, tak. I to chyba nie były perfumy Freya-Bieleckiego. – Wiesz co? Zupełnie cię nie rozumiem. – Ojciec wciąż kręcił się na progu kuchni i pokoju, nie mogąc znaleźć sobie miejsca. – A kanocek co taki nierozmowny? Co z wieżą? Chłopiec kiwnął głową i odpowiedział cicho i jak najkrócej: – W pudle. – No i po co to tyle krzyku o nic? – skwitował ojciec i poszedł za teściową, która szykowała kwas spod kapusty. Zajął miejsce pod zrywanym kalendarzem, przełknął łyk mętnego płynu, skrzywił się i powiedział do syna: – To teraz możemy rozegrać partię szachów. Rozłóż na stoliku pod jabłonką. Adam bez słowa kiwnął głową i nie podnosząc wzroku, ruszył po schodach. Ale musiał trzymać się ściany. Słyszał jeszcze, jak ojciec mówił: – Podjechałem też na cmentarz i posprzątałem na grobie matki. – Sama nie wiem, co z nim – usłyszał. – Czekamy, czekamy, a on tu śpi w najlepsze. – Weź, nakryj go dobrze i niech dziecko odpoczywa – poradziła babcia. Chłopiec poczuł, jak obie kobiety opatulają go grubym kocem. Starał się nie ruszać. Bał się kolejnych wonnych torsji. Chwilę potem cienie mamy i babci spłynęły z dachówek wysoko nad jego głową, a potem schodami w dół. Obok śrubstak czarną pałką wskazywał późną, granatową godzinę za okienkiem. – Włożyłam już talerz pod obrus i możemy robić strudel. W tym roku będzie rekordowy. Prawdziwa bakaliowa trąba powietrzna. Może to powiedziała babcia, a może mama. Wydawało mu się, że nagle coś unosi go nad łóżko. Zrzucił z siebie ciężki koc i z łatwością przeniknął przez zamknięte okienko.

Rozdział 19

Wielki strudel Wielkanoc Odbił się od szczytu dachu i poczuł, że wpadł w objęcia oddechu wydostającego się z komina. Był ciepły i słodki. I chyba tylko widział go pies sąsiada, bo przysiadł na obciętym ogonie i zadarłszy łeb, szczeknął cicho. A może to było do księżyca? W tej samej chwili rozpłynął się dach oraz podłoga i chłopiec zobaczył z góry mamę, ojca, babcię i początki łysiny dziadka. Krzątali się po pokoju wokół rozciągniętego stołu, w świetle unoszącej się nad nimi tombakowej lampy, bogatej w rozmigotane koraliki. – A ja wiem, co by dziecku pomogło – powiedział dziadek i z głośnym puknięciem wyciągnął z butelki korek. – Ale daj mu niewiele – powiedziała babcia – o tak, cincilineczku, na kostkę cukru. – Pewnie – zgodził się ojciec. – Niech smark też zakosztuje atmosfery świąt. I wtedy mama popatrzyła w górę i zawołała: – Hej tam, Adaś, mamy dla ciebie przysmak nie lada. Kostka cukru i dwie krople wiśniówki! – Trzy! – Dziadek wyrzucił w górę trzy palce, aż zaskrzypiało pod nim krzesło. Chłopiec już był na schodach. Nie kazał na siebie czekać. Wylądował na krześle przy stole. – Smark rzuca się jak jastrząb. – Ojciec przytrzymał lampę, jakby zdziwiony jej nagłym rozchybotaniem. Wieczorne cienie biesiadników na powrót zajęły trwałe miejsca na ścianach. – Adaś lubi słodkie – powiedziała babcia i ustawiła przed nim talerzyk z jedną kostką cukru. Teraz wszyscy patrzyli, jak trzy kleksy wiśniówki łapczywie pożerają cukrową biel, atakując ją z trzech stron. – Maładjec! – przyklasnął dziadek, kiedy kostka zniknęła w ustach chłopca. – Patrzcie, jak się błogo uśmiecha – zauważył ojciec. – Od jednego naderwanego ucha do drugiego. – Już ma rumiane policzki! – odkrył dziadek. – Tylko żebyście mi dziecka nie rozpili. – Mama nie do końca była przekonana, że to częstowanie dziecka nalewką to dobry pomysł. – A jak dostanie napadu czkawki? – Co ty! – Dziadek się zaśmiał. – Raz, od święta, nie zaszkodzi. A sok domowy z naszej wiśni. Chłopiec lekko czknął. – No to ja mam na to sposób – powiedział ojciec. – Pułkownik Buhaj mówił, że najlepiej jest przestraszyć i czkawka znika, jak ręką odjął. Wiesz, kanocku? – Poważnie spojrzał chłopcu w oczy. – Słuchasz mnie? Otóż zaraz po nauce, w lipcu, pojedziesz na kolonię, bez mamy i taty. Załatwiam

z panią Krasnodarską dla szkoły kolonię letnią w Przesiece pod Jelenią Górą. – Zenon! Co ty wygadujesz?! – Mama, zaniepokojona, natychmiast pośpieszyła do syna. – Przecież on sinieje! – Oj, trzymaj go, trzymaj! – zawołała babcia. Chłopiec poczuł ręce kobiet na czole i pod ramionami. Chyba rzeczywiście mało brakowało, a spadłby z krzesła celnie trafiony strachem, który już przeszywał jego wyobraźnię i eksplodował w tysiące panicznych pomyśleń. – Zenon, ale jesteś niemądry! Wiesz doskonale, że Adaś jak ognia boi się kolonii. Już raz wysłaliśmy dziecko do Moszczanicy. Jak miał sześć lat. I co? I wieczorem sam uciekał przez cmentarz do miasta! A potem jeszcze te odcięte nogi na stacji w Żywcu. – Pamiętam – poparła ją babcia Filomena. – Wrócił wtedy ze szkarlatyną. Mama sprawdziła mu czoło. – No, już dobrze Adaś. Twój ojciec tylko tak cię postraszył. Tak głupio. Nigdzie nie pojedziesz. Tylko do babci. – Oj, nic się nie stało. – Ojciec machnął dłonią, potrącając koraliki pod abażurem lampy. – Trzymajcie sobie tego maminsynka pod spódnicą. I co z niego za chłop wyrośnie? Ciaparajda na całe życie? – Może jeszcze kostkę cukru z wiśnióweczką? – Dziadek zza stołu kierował zakłopotany uśmiech do wnuka. – Ale zgodzicie się ze mną, że smark czkawki już nie ma. Pomogło. – Ojciec kujnął palcem w ich kierunku. – No, to na zdrowie! – zaproponował szybko dziadek Julian i już moczył wąsiska w kieliszku. Najpierw kładło się rozwałkowane ciasto na okrągły stół nakryty obrusem, wybrzuszonym w samym centrum talerzem podłożonym dnem do góry. Następnie naciągało się je we wszystkie strony, aż stawało się tak śnieżnobiałe i wiotkie, że można je było pomylić z samym obrusem. Babcia, dziadek, mama, ojciec i chłopiec zasiadali przy stole nakrytym ciastem jak obrusem albo obrusem jak ciastem i brali udział w lepieniu niezapomnianego, pełnego smakowitości specjału – świątecznego strudla. Każdy ze swej strony, po kolei, przekładał go przeróżnościami. I tak, babcia pierwsza kładła z namaszczeniem parę uwag o cenach na Rynku Maślanym, pogodzie i osteoporozie. Potem wypito po kieliszku domowej nalewki pod wesołość, czego nie omieszkał wykorzystać dziadek Julian, który łamiąc wymogi higieny, dorzucił z palca wyssaną historię tego ciasta. Podobno przysmak ten wyszedł z Konditorei niejakiego Franza Josefa Strodla. Ów austro-węgierski cukiernik – jak się zarzekał dziadek – był wielkim krótkowidzem. Z tej przyczyny zdarzyło mu się któregoś dnia zawinąć w ciasto pugilares z cennymi numizmatami, własne cwikiery oraz zegarek ze złotą dewizką, podarowany mu przez piekarzy wyznania mojżeszowego. – A ja to po latach już obrączki nie ściągnę – powiedziała babcia. – Nawet jak nasmarowałabym masłem. A właśnie, byłabym zapomniała dodać masła. Dziadek nie dał się wybić z rytmu opowieści.

– Ku niemałemu zdziwieniu cukiernika cała partia tego ciasta została rozchwytana w mgnieniu oka. Co więcej, ci sami klienci powracali po trzykroć, spodziewając się nowych, podobnych niespodzianek. Odtąd piekarz nie mógł nadążyć ze zwijaniem ciasta, a swój sukces przypisał dość pochopnie pewnej alpejskiej wróżce imieniem Strudeli. I tak oto strudel z początkiem naszego wieku zaczął rozprzestrzeniać się wraz z rozwojem linii kolejowych. Któż bowiem najszybciej w głuszę środkowej Europy przynosił z dalekiego świata wszelkie nowinki, jeśli nie kolejarskie rodziny? A trzeba wiedzieć, że maszyniści, palacze i konduktorzy czynili to pomimo przestróg księży i biskupów. Na te słowa faworek w palcach ojca zatrzymał się przed jego ustami. – A tak, wy nie wiecie – rozprawiał dalej dziadek. – Ostrzegano wtedy z ambon, że już przy czterdziestu kilometrach na godzinę z pasażerów wywiewane bywają dusze. Ojciec buchnął z ust cukrem pudrem z ugryzionego faworka. Kiedy bijąc brawo, otrzepywał dłonie ze słodkiego pyłu, chłopcu przypomniały się biegnące przez park śnieżne ślady niewidzialnych nóg. – A ty z tą duszą, Julian, nie przesadzaj, bo mieli rację. Sam się przeziębiłeś na parowozie koło Muszyny. – A co do nowinek przywiezionych przez kolejarzy to wystarczy przytoczyć tu wodolecznictwo Kneippa, Volapük czy choćby taki Punkt-roller, wałek do masażu z czerwonej gumy – zdążył dorzucić dziadek. Na te słowa babcia twardo zażądała, żeby przyniósł gazetę, z której wyczytał te wszystkie mądrości. – Ach, gazetą tą wyklejony jest teraz tył szafki – odpowiedział dziadek, tym razem dla odmiany bez zmrużenia oka. Babcia już wstawała od stołu, odstawiając cukiernicę. – Zaraz zdemaskujemy te brednie. Zenon, odłóż faworka, chodź, pomożesz mi odsunąć tę szafkę. – Ale ja mam na myśli etażerkę u pani Heleny Ferenc. Na końcu uliczki. – Ach, takie buty! No to ja pójdę i sąsiadkę zapytam. – Ale jej nie ma. Wyjechała. – A dokąd to? – Do Szczawnicy na leczenie. – A widzicie starego? Jak to kręci? Lepiej byś tak pokręcił w młynku trochę orzechów laskowych do strudla, bo zaczyna brakować. I nagle babci coś się przypomniało. Wskazała na dziadka laską wanilii. – Helena, powiadasz? No, to ja wam zaraz powiem, jak to było z tą Heleną dzisiaj w nocy. Zebrani przy stole spojrzeli na babcię w osłupieniu. Z ręki mamy posypała się bułka tarta. – Dzisiaj w nocy budzę się, bo słyszę, jak najpierw chrapie, a potem gada. Coś o pięknej Helenie. A że to taka, a że to ma takie… – Przestańcie – spiętym głosem szepnęła mama.

– To ja wstałam i jak mu jaśkiem nie dam w papę. A on jak się nie zerwie. O mało co, a nakastlik by poleciał i zęby w słoiku też. – Fela – odezwał się dziadek. – A mnie się taki piękny sen przyśnił, że obracam taką przepiękną… – Helenę?! – Teraz ojciec zmarszczył brwi i zaraz zaczął chrząkać, jakby chciał przytłumić przedwczesne domysły. – Ano Helenę. Po prostu przyśniła mi się na obrotnicy lokomotywa Pm36 – Piękna Helena. Oj… przepiękna… W cylindrze pięćset trzydzieści milimetrów, dymnica jak dzwon, a ciśnienie w kotle osiemnaście atmosfer! Lokomotywa pośpieszna. A jaka szykowna! Weźmy takie wiatrownice, jak rondo kapelusza jakiejś baryszni. Dziadek uśmiechnął się do swojej wizji, następnie wzniósł kieliszek i przekrzykując śmiech zięcia, córki i wnuka, powiedział: – Niestety, tylko raz przed wojną miałem ten zaszczyt. Westchnienie babci wyorało szeroki tor w paśmie cynamonu. Skoro dziadek objawił się jako znawca cukiernictwa i ciast, chłopiec nareszcie mógł zadać pytanie, z którym nosił się już od zeszłych świąt. – A, dziadku, dlaczego robi się na każdym faworku węzełek? Na to dziadek chętnie odpowiedział w swoim stylu, że robi się go po to, by nie zapomnieć, że ma się go zjeść! – Ech, Julian! Nie wprowadzaj dziecka w błąd – ofuknęła go babcia i zanurzyła się pod stół. – Co to? – zapytał ojciec, szybko przełykając ostatni kęs faworka. – Nalewka mamę tak osłabia? Ale babcia schyliła się po torebkę z suszonymi jabłkami, którą z braku miejsca oparła o nogę stołu. Kiedy wyjrzała spod niego, posłała wymowne spojrzenie w kierunku dziadka Juliana i zwróciła mu uwagę: – Mógłbyś coś zrobić z tymi troczkami, bo jak wstaniesz, to się potkniesz. – A co? – Dziadek odchylił rąbek ciasta. – Wyszły mi z nogawek? – A wyszły, wyszły. – To dobre gatki – powiedział z rozrzewnieniem, acz nieco prowokacyjnie. – Dostałem je od tego Austriaka Kurta, pamiętasz? – A kto to był, dziadku? – chłopiec rzucił pytanie właściwie tylko po to, żeby zapobiec ostrzejszej wymianie zdań. – A, to jeszcze podczas wojny – zaczął wyjaśniać dziadek. – Niemcy przymusowo zakwaterowali nam pewnego oficera. Austriaka. Była zima, a on czekał na wysyłkę na front wschodni. Strasznie nie chciał wojować. Antyfaszysta. Dużo opowiadał. A co ten biedak nie robił, żeby się przeziębić, pamiętasz, Filomena? Rąbał drwa na opał w samym podkoszulku, a potem stał tak przed werandą na mrozie. Celowo. Wreszcie ciężko się przeziębił i zabrali go do szpitala. Co potem z nim było – trafił na front czy zmarł – nie wiadomo. Opowiadał… – No! – Babcia groźnie podniosła palec. – Co mi tu będziesz do strudla takie rzeczy… Chłopiec nie rozumiał, dlaczego babcia przerywa ciekawą opowieść dziadka.

– A nie, nie! – Dziadek machnął ręką na zgodę. – Chciałem tylko powiedzieć, że opisywał, jak ma wyglądać prawdziwy wiedeński strudel, taki, jaki robiono za cesarza Franza Józefa. Zapisał ci, Fela, nawet austriacki przepis. – No, prawda – powiedziała uspokojona babcia. – A pod koniec wojny zakwaterowano wam Rosjanina – przypomniał ojciec. – Pamiętam, że miał na imię Temur. – Bo to był Gruzin – wyjaśnił dziadek. – Poczciwy był chłop. Pamiętasz, Filomena, siedział u nas pod piecem i zamiast machorki, międlił w paluchach jedyną fotografię swojej żonki i dziecka. I nie wiedział, co się z nimi stało. Pomagałem mu posklejać podarte zdjęcie. Miał łzy w oczach, kiedy wyruszał na Kraków. Prokliataja wojna, mówił. – Jego zdążyłem poznać – powiedział ojciec. – Miał kuzyna. W tym samym oddziale. Ten kuzyn zresztą zginął przy wyzwalaniu Sącza. – My tu gadu-gadu, a tu trzeba ciasto ciągnąć – przypomniała babcia. – To niech mama zacznie od swojej strony – zaproponowała córka. – Od mojej strony? A… spod Nowogródka! – Mamo, Adaś chętne posłucha. Babcia wiedziała, że wnuk najbardziej ze wszystkich jej historii lubi tę najstraszniejszą, tę o wilkach, opowiadaną już wiele razy. – Zamieniamy się w słuch – oznajmił w imieniu zebranych zięć. – A było to tak. Pakowałyśmy ostatni wóz pełen zbożowych snopów. Na polu zostałyśmy już tylko dwie – ja i Jadwinia – moja starsza siostra. Słońce zachodziło krwawo, a od Baranowicz znad boru nadciągały czarne chmury. Trzeba się było śpieszyć, bo droga na Pruntkowszczyznę do naszego majątku prowadziła przez ten przepastny bór. Wszyscy się go bali. Raz wypadł z niego wściekły borsuk i dotkliwie pogryzł pięć krów. Albo sama widziałam, jak dziki kabany zapędzały szablami żniwiarzy na sosny, a wilki… w tym borze, aż się od nich roiło! Porywały owce i umykały z nimi w kierunku bagien nad Mołczadzią. „Jadwinia, ruszamy!” – przynaglałam siostrę, widząc, jak szybko zapada zmrok. Jeszcze chwila, a zapłoną krwawe ogniki wilczych ślepiów! O, jak te błyski na skórkach wiśni. Chłopiec zastygł zasłuchany, z podniesionym palcem, a kropla wiśniówki spłynęła mu za mankiet. – A ten majątek, babciu? – Oj, przepadł, dziecko. Kiedy wróciliśmy w dwudziestym czwartym do Polski, to potem, w latach trzydziestych, pojechałam w te rejony. Ale nie było już śladu olbrzymiej lipy, którą tak kochałam, a majątek dostał jakiś oficer Piłsudskiego. Za wojenne zasługi. W tym momencie ojciec chrząknął i strącił na podłogę, tuż obok świątecznych spodni, konfiturę z łyżki. Mało brakowało! – A ten oficer to lubował się w polowaniach – przypominała sobie babcia. – Sarny, wilki, dzikie świnie. – Pewnie jak Zenon – wtrąciła mama i zaraz pożałowała, bo w cieście wspomnień nieopatrznie zrobiła dziurę i wszyscy zobaczyli w niej coś niesmacznego, coś, co niegdyś stało się w tym pokoju,

a co dobrze zapamiętał chłopiec. W tej dziurze zobaczył teraz tamto wydarzenie. Oto pchnięta ręką męża mama pada na łóżko, o tam, pod obrazem z aniołem stróżem, ale to nie pomaga, bo Zenon w myśliwskim stroju otwiera drzwi w otchłań zeszłorocznej nocy i wściekły, że „nikt go nie rozumie”, odjeżdża na polowanie. Na krzyk chłopca „Tatuś bije mamusię!” z pokoiku obok wypadają dziadkowie… – A jak już o polowaniu… – przerwał niezgrabną ciszę dziadek – to pamiętacie, jak stary Pluniak przywiązał kotu ciotki Loli do ogona pęcherz z karpia? – Tato! – Mama na próżno usiłowała zapobiec dalszej opowieści dziadka. Nie pomogło. – I mówię wam, ten kot latał jak wystrzelony z katiuszy. Po ścianach, po drewutni, a potem pognał uliczkami. I dopiero znalazł go Tadzio Maligniak. I to gdzie?! Na Czarnieckiego, pod numerem trzecim. Ale już bez ogona. Chłopiec nie wiedział, czy się śmiać, czy płakać. – To nieśmieszne. – Babcia zdecydowała za niego. Nie podobał jej się sposób, w jaki dziadek próbował zakleić dziurę. – Po prostu taki to naród okrutny. Jak te wilki – dopowiedziała i bojąc się niesmacznego zakalca z jego strony, pociągnęła ciasto w miejscu swojego wspomnienia. – Wio! Konie zachrapały niespokojnie spod zbożowej czupryny i pociągnęły, przeczuwając najgorsze. Chłopiec przymknął oczy i zobaczył przedzierający się po leśnych wybojach drabiniasty wóz, zostawiający kłosy na gałęziach, zuchwałych pod osłoną nocy chojarów. Wołki!, krzyknęła starsza siostra. Jeszcze w pewnej odległości, jeszcze w głębi splątanych trzewi boru, lecz już płonęły, jedna za drugą, gwiazdy-ślepia krwiożerczej konstelacji. Dziadek włączył się do opowieści: – Lupus bałasatyj. Riewolucija! – Uważaj, stary, bo znowu chcesz być mądrzejszy od całego świata! – natychmiast ostrzegła go babcia. – Mówię dalej, i jak się nie rozlegnie wilczy zew! Z początku był to jedynie gulgot głodnego gardła, zrazu melodyjny, łagodny… (Tutaj chłopiec spróbował sobie wyobrazić wilka ze śpiewnym kresowym akcentem). – …Ale zaraz zwieńczyło je wściekłe hasło do ataku. Ktoś zapukał w szybę od podwórza. Zebrani popatrzyli po sobie, a potem w okno z zasłonami i cytrynowymi krzewami w doniczkach. – Qui est la´? – rzuciła mama. Dziadek, choć niedosłyszał, spróbował przetłumaczyć po swojemu: – Ki diabeł? – Może żebraczka? – Ojciec stężał. Ze wzrokiem w suficie wsłuchiwał się w swoją pamięć. – Ou c’est peut-être un Babau? – Mama mówiła do siebie. – No i znowu dziecko mi przestraszyli – powiedziała babcia, klapiąc dłonią w mąkę, bo nie uszło jej uwadze, że chłopiec drgnął i skulił się na krześle. – Idź, Julian, zobacz kto tam. Wszyscy czekali w napięciu, kogo to wprowadzi w progi dziadek. Ale dziadek wrócił z wiadomością, że nikogo nie widział. A cóż to za gość świąteczny, który

zapukał i znikł?, pomyślał chłopiec. W tym miejscu zrobił nam następną dziurę w strudlu. A co do pierwszej, to kątem oka zanotował, że jest lepiej, bo rodzice zaczynają już nawet popatrywać na siebie. Groźba, że w ciasto opowieści powpadają kudły, takie jak u Drupaczyckich, oddaliła się. Babcia nie dała za wygraną i posłała dziadka na dwa końce ulicy, a pod jego nieobecność dorzuciła resztę: – Konie ruszyły w cwał. Trzeba było podpalać kępki słomy i rzucać je z wozu w stado wilków. To powstrzymywało nieco ich zajadłość, a nawet zamieniło jednego z napastników w żywą pochodnię. Wilk ze skowytem odbił w las i ściągnął na swój przysmażony kark większą część pościgu. Wataha wyczuła łatwiejszy żer. Tymczasem wóz zgubił połowę ładunku. Nagle zabrakło zapałek. Cóż było robić? Ja powoziłam, a Jadwinia, wychylona z wozu, siekierą – dawaj! – krzesać iskry z kół. Jakby ze szlifierki. – A mnie, mamo, to opowiadałaś, że to car napuścił chłopstwo na polskich ziemian. Babcia podniosła wzrok, jakby osaczyła pamięć pod sufitem. Przebierała palcami dymiącymi mąką. – A wiesz, ty masz rację. Jak teraz wspomnę te zaczerwienione ślepia w lesie, to może to nawet byli chłopi? Albo jedno i drugie. Wsio rawno. Może wilkołaki? Tamtejszy lud okrutny był. – Nikogo nie ma – zameldował dziadek, wróciwszy z dwóch końców ulicy. – Może to zeszłoroczne jabłko z dachu spadło? – mama próbowała wyjaśnić sprawę pukania w okno. Babcia się zastanowiła. – A może Hebdowa? U nich ta mała Tereska teraz chora. Oj, jaka choreńka! Może potrzebowała syropu z cebuli? – I nagle coś sobie przypomniała. – A słyszeliście o tym, jak Stalin ratował ukraińskie dziecko? Chłopiec trafnie podejrzewał, że babcia przeczytała o tym w piśmie „Ogoniok”, które przywiózł jej ojciec. – To było tak. Samotna matka napisała do Stalina list, że dziecina chora, choreńka i że ma daleko do doktora. A on w try miga rozkazał swojemu lekarzowi wsiadać do aeroplanu i lecieć do tej wsi. – Ho, ho! Tak, tak! – przytaknął ojciec. – To była niedźwiedzia przysługa – wtrącił się dziadek tonem odkrywcy. – Bo jak zrzucili paczkę z samolotu z tymi medykamentami, to wpadła do chaty przez dach i zgniotła dziecko. – Taaaato! – jęknęła mama, ale chłopiec widział, że sama tłumi śmiech. Babcia milczała i tylko kręciła głową, wstydząc się za dziadka. Wreszcie się przeżegnała. – A ty, co znowu za materdeju robisz? – zapytał dziadek. – Teraz masz w tych miejscach dżem. – Hospodi pomiłuj, ja o tym pukaniu. Bo jeśli to nie Hebdowa, to może duch? No, przetokowego. Pomyśl Julian, jeszcze tydzień temu lutował z tobą te twoje blaszki-ptaszki. – Jaki duch? – Zięć czujnie nachmurzył brwi. Dziadek pośpieszył z wyjaśnieniem. – Fela mówi o panu Szczotce. Z naszej uliczki. – Wymownie klasnął w dłonie. – Dostał się chłop

między bufory i go na kwaśne jabłko… Brązowa od cynamonu maź jabłkowa i sterczące z niej poszarpane skrzepy wydrylowanych wiśni stężały przed oczami chłopca. – Ale dobrze, że chociaż został po nim bliźniak – stwierdziła babcia. – A jeden kolejarz z Muszyny miał polipa w nosie – niespodziewanie ogłosił dziadek. – Tato, a cóż to ma do rzeczy? – Jak mu go wycięto, to się okazało, że to był jego syjamski brat. Tylko się nie rozwinął. – Lari-fari! – Głos babci uniósł się i poszybował nad stołem. – Dziadku, a jak wyglądał ten polip? – drążył sprawę chłopiec, obiecując sobie potajemnie, że kiedy dorośnie, to też będzie sypał jak z rękawa historyjkami mądrymi i głupimi. – Jak wyglądał ten polip? No, zupełnie tak jak figurka z wosku, który Filomena leje do miednicy na andrzejki. To powiedziawszy, dziadek puścił w kierunku babci spojrzenie filuta i na wszelki wypadek zasłonił się dopełnionym kieliszkiem. Pojawiło się w nim wielkie, przymrużone oko. – Odstawiaj ten swój kieliszek delikatnie, bo znowu zrobisz dziurę – upomniała go babcia. – I pewnie zaraz zaczniesz śpiewać, co? – Taaak – mruknął przeciągle dziadek i nie było jasne, czy pokiwał głową, czy tym razem głowa pokiwała nim samym. Babcia miała rację, bo otworzył swoje wspomnienia kluczem wiolinowym: Pa dikim stepam Zabajkalia gdzie zołoto rojut w gorach… – Tato ma głos jak Szalapin – pochwalił go zięć. Dziadek Julian pochylił się nad stołem i wsparty na kieliszku i karafce zdawał się traktować fałdy strudlowe jak plastyczną mapę. Po swoje wspomnienia sięgał daleko. Nawet dalej niż bezdenny Bajkał, o którym to morzu mawiał, że powstało z łez wszystkich zesłańców i katorżników. Bradjaga sud’bu proklinaju taszcziłsa s sumoj na plieczach. Dla chłopca była to najsmutniejsza pieśń, jaką kiedykolwiek słyszał. I nie trzeba było nawet rozumieć słów. – Ot, bajkalia w cieście – podsumował dziadek. – Nie bajkalia, tylko bakalie, tato. Ale to dziadek miał rację. Jego wąsy zdawały się powiewać, jak gdyby leciał uniesiony syberyjskim wiatrem buranem. Zdawało się chłopcu, że na czterech kieliszkach zadzwonił laską wanilii, wymieniając przy tym kolejne przystanki: Irkuck, Chabarowsk, Władywostok! A potem: miasto Harbin! – Nu pojechali! Ech, ta Chanka! – Dziadek chciał jeszcze trafić w karafkę, ale laska wanilii pękła

mu na dwa kawałki. Babcia zastygła z odwróconą solniczką. Najwyraźniej zrozumiała, że dziadek zamiast strudla swoich wspomnień pociągnął spódnicę jakiejś podejrzanej baryszni. – Chanka? A może Anka? To już nie tamta Helena? – To jezioro, babciu, w Mandżurii – szybko wyjaśnił chłopiec. – Tak tak – poparła go mama – chyba nawet Adaś wyskrobał je na pisance. On nawet wie, gdzie leży jezioro Titicaca. Babcia nie wstrzymała się od solenia i dziadek przyglądał się, jak z solniczki sypie sól białą jak śnieg. Chłopiec wiedział, że zaraz dorzuci barwną opowieść – palce lizać. I miał rację. – Tiszina! Śnieg opada Na wzgórzach Mandżurii. – Dziadek ruchem dyrygenta przenosił uwagę zebranych w mroźne pejzaże i wojenny czas. – Oj, znałem ja osobiście kompozytora, a zarazem bohatera wojny z Japonią. Dziadek wsunął palce pod nawis wąsa i delikatnie zagrał na zębach przygrywkę dobrze wszystkim znanego walca. Mama sięgnęła po cukiernicę i łyżeczką podtrzymała rytm. Ojciec wydął policzki – był sekcją dętą. – Kulą w płot! – nadleciało od strony babci i już poza rytmem. Najwyraźniej chciała ostrzec wnuka przed dziadkiem, który wziął nie ten czas i nie tę wojnę, i już zaczął mieszać te dwa składniki. Ale chłopcu tak się to podobało, że puściwszy ostrzeżenie babci mimo uszu, z całych sił swojej wyobraźni wsparł opowieść dziadka. Dziadek Julian, wiedeński esperantysta, cesarski rusznikarz, carski zesłaniec i przyszły nowosądecki kolejarz, ruszył do tańca z samym Ilją Szatrowem – kompozytorem i kapelmistrzem z Warszawskiego Konserwatorium Muzycznego, a do tego bohaterem wielkiej wojny japońskorosyjskiej i twórcą światowego przeboju. Teraz obaj tańczyli przed oczami chłopca, kręcąc pospołu piruety w bezkresie lodu zamarzniętego jeziora Chanka. Tańczyli na łyżwach, a pod nimi spod półprzezroczystej tafli, niczym z zaświatów, majaczyła orkiestra wojskowa. Jej waleczni muzycy odznaczyli się niebywałą brawurą podczas decydującej bitwy, kiedy przyszło im, jako ostatniemu już oddziałowi, stawić czoła wojskom japońskim. Wtedy uderzyli we wroga rykiem tub i tupetem trombonów, szczypać zaczęli wraże dusze pizzicatem smyków, by na koniec ugodzić w piersi łoskotem kotłów. Niestety, w przeważającej mierze niemuzykalne i głuche na piękno siły wroga przerwały pięciolinijną zaporę dźwięków. I tak, pierwsze poległy wiolonczele i kontrabasy. Posypały się drzazgi z klarnetów i cymbałów. Dalej, potężny wybuch na lewej flance wysadził mostki wiolonczeli i uciszył dusze skrzypiec, przy czym piach zadławił ostatnie waltornie i puzony na prawej flance. W wody jeziora stoczyły się rozerwane bębenki. I wreszcie, kiedy utonął ostatni triangelista, bitwę trzeba było już uznać za przegraną. Nad pobojowiskiem zamiauczało koto, ogłaszając zwycięstwo Kraju Kwitnącej Wiśni. I tylko on jeden, dyrygent Ilja Aleksiejewicz Szatrow, umiejętnie odparowując kule batutą, zdołał uratować się z tej koncertowej rzezi wieńczącej okrutną ucztę bogów wojny. Teraz, pobrzękując Orderem Świętego Stanisława na piersi, kompozytor prowadził dziadka

Juliana od melancholijnego tematu po fanfarowy i z powrotem. I tak wirowali to w tumanie śnieżnym, to znów po falującej partyturze zorzy, splątani jednym szalem sentymentalnej melodii. – Chwiejna była na ów czas syberyjska aura – mówił dziadek, sam szukając zaczepienia o krawędź stołu. Za mroźnym tumanem nadszedł gorący front. Rewolucja. Lód jeziora począł nagle pękać, łamać się na kry. Kompozytor nie opuścił orkiestry… – Chwileczkę! – włączył się zięć. – Chyba zgodzi się ze mną szanowny teść, że się do jego, nazwijmy to facecji, wkradła nieścisłość. Szatrow umarł dopiero rok temu. A tak, tak, moi państwo. W Tambowie. Niedaleko Miczurińska. A jest tam teraz ważny ośrodek radzieckiej twórczej myśli ogrodniczej. – Ho, ho, zaczęli od wypalania lasów… razem z mieszkańcami wiosek. Iperytem. Kto wie, ten wie – tę uwagę dziadek mruknął prawie do siebie, jakby dorzucał skórkę z kwaśnej cytryny. – Weźmy takie jabłko. – Ojciec przejął pałeczkę do miodu i kręcił teraz na niej kolucho suszonego jabłka. – Dzięki takim mózgom jak Miczurin czy Łysenko już niedługo będziemy mieli antonówki olbrzymy. – A potem gruszki na wierzbie i niebieskie migdały. – Ta uwaga, cicha i rzucona pod stół, też pochodziła od dziadka. – A czytaliście o ostatnich sukcesach francuskich komunistów rolników? Nie? A o tym, że wielki postępowy poeta Louis Aragon gorąco wspiera ich wysiłki? – Jak? – odważył się zapytać chłopiec. – Opiewając w swoich pieśniach genialność łysenkizmu, smarku. – Groch z kapustą – wyrwało się dziadkowi. – Otóż myli się tato! Może nie groch z kapustą, ale potężne wiśnie z czereśniami. Już niebawem takie owoce giganty zawisną w sadach Francji. Takie są plany. N’est-ce pas, madame? – Tutaj ojciec przesłał spojrzenie żonie, a potem zwrócił się do teściowej: – Mamo, niech mama sobie tylko wyobrazi: z kilku takich wisienek – gar konfitury! – Ale ten Aragon to surrealista. Chłopiec zauważył, że ojciec pominął uwagę żony i szuka teraz jego wzroku. – Ja tu kanockowi raz-dwa wyjaśnię: Miczurin to wielki agronom, to jak Lenin, a Łysenko, to taki generalissimus dla przewodniej nauki radzieckiej. I aby wyjaśnienie zabrzmiało dobitnie, z rozmachem potoczył środkiem ciasta kolucho jabłka. – Czy ty, Zenon, nie przesadzasz? – zapytała babcia, bo nadal czuła się odpowiedzialna za ostateczny smak strudla. – Nic się nie stało – zameldował dziadek i złapał krążek nad podłogą. – Oj, można się w tym pogubić. – Babcia kręciła głową. – Nie wiem, czy to przez tę wiśniowkę, czy pogodę próbujecie mi tu robić strudel większy od całego świata! A już najbardziej Julian. Ja ci… – Zaraz, gdzie to ja byłem? – zapytał dziadek, wyłaniając się spod stołu jak z przerębla i kręcąc koluchem na palcu. – No z tym kompozytorem, dziadku, na wzgórzach Mandżurii.

– Otóż to! Ostatni ślizg i dobiłem do brzegu jeziora. Tam, w wiklinach, zasiadłem za kierownicą fiata na spirytus. Patrzę, a tu – masz babo placek! – na tylnym siedzeniu siedzi oficer białych i każe się wieźć do Harbina. W tym Harbinie od Kitajca kupiłem dla przyszłej mojej żony składane lusterko. Chłopiec złowił kątem oka coś, niby odprysk rozmarzenia w oczach babci. Tym razem ojciec nie mógł zarzucić dziadkowi nieścisłości, ponieważ wspomniane lusterko stało na psysze babci. – Na drodze do Władywostoku wypadł z tylnego siedzenia oficer białych, a na jego miejscu pojawił się… – Krasnoarmiejec! Już to kiedyś szanowny teść opowiadał. – Mylisz się, Zenon – odpowiedział dziadek Julian. – Bo najpierw wlazł mi do auta usatyj Sybiriak z białą flagą. Według mnie przebiegały po niej trzy zielone błyskawice, ale ten się upierał, że są to syberyjskie góry i lasy. A pijany on nie był. I tak zdołaliśmy przejechać niespełna wiorstę, kiedy rozległa się kanonada. Kartacz świsnął mi tuż nad głową. Schyliłem się, a kiedy spojrzałem za siebie – tamten staczał się w zarośla tajgi owinięty swoją piękną flagą. Pozostał mi tylko jego okrzyk Da zdrawstwujet swabodnaja sibirskaja strana! I nagle, mówię wam, poczułem na karku zimną lufę nagana. Czort wazmi! Na tylnym siedzeniu rozparł się kto? Ano Krasnyj Komissar. Cham był to, jakich mało. Kazał się wieźć w Maskwu. A kiedy się dowiedział, że mój automobil ma w baku czysty spirytus, o niczym już nie myślał, tylko co wiorsta, a raczej co kilka przyśpiewek, kazał przystawać i dopełniać bukłaka. Szczęście, że miałem ukrytą pod siedzeniem rezerwę. Było tak zimno, że ten komissar próbował nawet wrzucić do ogniska piękną drewnianą kierownicę fiata. Wot, kakoj durak! Ale jeszcze przed Irkuckiem ucichły przyśpiewki. Ja się oglądam – nikogo. Pewnie wypadł na wybojach i przepadł w tajdze. – Może stoczył się do Amuru? – zapytała mama. – A może pożarł go amurski tygrys? – odezwał się chłopiec, dokładając nieco napięcia. – Ho, ho! W tamtych czasach roiło się w tajdze od tygrysów olbrzymów. Mówiło się na nie: Amba. I wszystkie błądziły po całej Syberii pijane w trupa. A to z tej przyczyny, że każdy ruski bradjaga, który wpadł im w paszczę, przesiąknięty był spirytusem. To tak jakby do strudla wlać za dużo ponczu. – Ćmoje-boje! – Babcia pokręciła głową. – Tendencyjna opowiastka – mruknął do siebie ojciec, ale tak, by chłopiec usłyszał. Dziadek nie miał ochoty się spierać. Wprost przeciwnie, dopełnił kieliszka i wzniósł go na zdrowie żony. Przy tej okazji zrosił przestwór strudla wiśniowym aromatem. Wychylił, zakrztusił się i prysnął nutkami: Ej, katis’ moja maszina po dorogie gładieńkoj’ Nie żaljeju ja benzina dlja diewoczki miljenkoj’! W wyobraźni chłopca dziadek Julian dotarł nad Bajkał, tam zapakował babcię na fiata i przez

Tomsk, a potem Omsk już z mamą ruszyli do Europy. Doszły ich słuchy, że oto po stu dwudziestu trzech latach rozbiorów odrodziła się Polska. Za sobą zostawiali całą tę śpiącą ziemię syberyjską, której – jak już wiedzieli – nigdy nie będzie dane się przebudzić. – Tak, byle tylko wydostać się z tych trzewi wiecznie zapijaczonej Amby. – To były słowa dziadka. W rękach mamy zaszeleściła papierowa torebka. – Jeszcze trochę rodzynek zostało, ale użyjemy oszczędnie, bo w makowcu też są mile widziane. – A pamiętasz, Filomena, jak robiłaś kwas chlebowy? – Dziadek ponownie się ożywił. Przymknął oczy, jakby z lubością smakował rodzynkę, i zawołał na granicy śpiewu: Komu kwasu, chołodnogo kwasku? No, pamiętasz, Filomena? Babcia niespodziewanie odpowiedziała: – S mojego kwasku nie brosiszsia w pieczal i tosku. – Oj, już dawno mama nie robiła kwasu chlebowego – podjął temat ojciec. – A to cholernie zdrowy napój. Zwłaszcza z rodzynkami. Mnóstwo witamin z rodziny B. Napój naturalnie gazowany… i co tam jeszcze? I masa minerałów! Ho, ho! Nalewki również i w jego kieliszku zaczęło ubywać. Chłopiec też szykował swoje trzy grosze. Chociaż nie, bo w zanadrzu do dorzucenia trzymał tylko jedną zaledwie rodzynkę, ale za to… Tak, tamtą właśnie, w kolorze spadziowego miodu, którą niegdyś wyłowił z ust. Z kropką oka i z łapkami. A jednak coś kazało mu się wstrzymać. Bo gdyby tak cały świąteczny strudel przybrał przez niego smak pleśni i słomki z mydlinami… Na szczęście mama rzuciła przed siebie parę swoich rodzynek, które zaraz skomentowała babcia: – Z tymi rodzynkami w kwasie to trzeba uważać, bo jak za bardzo sfermentują, to kwas może eksplodować i nawet cysternę rozsadzić. Jak na komendę, może trochę z podziwu, może z niedowierzania, a może dla ilustracji, dziadkiem i chłopcem targnęła czkawka. Dziadkiem jednak na tyle mocna, że zaczął ponownie znikać za krawędzią stołu. – Ty się nie chowaj – ostrzegła babcia i zdążyła zadać mu pytanie. – Za obrazem z Aniołem Stróżem ty sprawdzał? Dziadek nie zrozumiał. Okazało się, że babcia miała na myśli kulę pioruna kulistego, który wpadł do mieszkania jeszcze przed świętami i od tego czasu gdzieś się zawieruszył. Ten piorun kulisty pojawił się całkiem cicho. Dopiero Mitrofan narobił wrzasku, kiedy świetlisty kłębek wielkości rodzynki, czochrając się o żeliwne nogi maszyny do szycia, syknął, przybrał

seledynowy kolor i sypnął w kota zimnym ogniem. Mitrofan miauknął i zwiał, a piorun, a właściwie piorunek, schował się pod łóżko babci i stamtąd fukał, jakby sam naśladował urażonego kocura. Babcia bała się źdurać w niego miotłą. – Na pewno potem uciekł przez piec – powiedział ojciec. – Pioruny kuliste tak robią. – Niech mama opowie teraz o uciekinierce i o tej historii z singerem – powiedział chłopiec, bo przypomniał sobie jej słowa, które wypowiedziała nie tak dawno, szyjąc na maszynie. – Ty masz pamięć! – Mama pokiwała głową z uznaniem. Ale chłopiec miał jeszcze cichą nadzieję, że przy okazji dowie się czegoś o tamtej dziewczynce w wiśniowej sukience. – No cóż, wynajętą furą uciekaliśmy z Nowego Sącza do Sambora. – Tak, tak, bo kolejarzom nakazano wyjazd w kierunku na Stanisławów – wtrącił niezbędną informację ojciec. – Mama miała plany, że jak tata podejmie pracę na stacji w Stanisławowie, to ona będzie na uciekinierce szyć. No to wieźliśmy ze sobą ciężką maszynę do szycia. – Oj, dobra to była maszynka – westchnęła babcia. – Jechaliśmy wśród tłumów podążających na wschód. Ale już chodziły słuchy, że Armia Czerwona przekroczyła granicę. Pogoda była piękna. Niebo lazurowe, jak na widokówce z Cote d’Azur. Rzeka przeładowanych wozów przecinała nagrzane pola. Gdzieś za nami parły niemieckie wojska ze Słowacji. Wtedy wszyscy jeszcze wierzyliśmy, że Niemcy zostaną powstrzymani, a Polsce z pomocą ruszą Francja i Anglia. Toteż gdy błękit nieba zaczął nabrzmiewać pomrukiem, z chwili na chwilę mocniejszym od szalejących w łanach zbóż świerszczy, ludzie przystanęli ufnie, a dzieci zaczęły wdrapywać się na fury i wozy, by jeszcze lepiej widzieć nadlatujące samoloty. Anglicy! – wołali jedni rozradowani. Nie, to Francuzi! – wołali inni łatwowierni. Ale kiedy bombowce obniżyły lot, rozpętało się piekło. Środkiem ludzkiej rzeki zaczęły wyrastać drzewa wybuchów. Unosiły na sobie wozy i konie. Strząsały ze swoich skłębionych koron toboły i ludzi, jakby to były wielkie owoce. Niemieccy lotnicy kilkakrotnie zawracali. Ogniste nici z ich karabinów maszynowych przyszywały ciała do ziemi. Śmiertelne, latające maszyny do szycia. Nasz woźnica zdążył ukryć wóz pod laskiem. Od tego dnia nikt już nie patrzył z nadzieją na Zachód. Na drugi dzień mama posłała mnie po mleko do gospodarstwa w pobliżu stacji kolejowej. W drodze powrotnej zaskoczył mnie ten sam pomruk nalotu. Zanim zdążyłam się gdzieś ukryć, zobaczyłam, jak białe ściany budynku stacji uniosły się w górę. – Tak – babcia westchnęła. – To były Dyby Wojutycze. – Zaraz potem podmuch i sypka ziemia rzuciła mnie na skraj leju. Leżałam schlapana mlekiem. Widziałam, jak kłęby kurzu osiadają na gruzach stacji. Znów przypadłam do ziemi, bo teraz w moim kierunku zaczęły wyrastać fontanny ziemi. Jedna za drugą. Coraz bliżej. I leżąc, zobaczyłam, że środkiem tej alei utworzonej z tych śmiertelnych drzew idzie mała dziewczynka z szeroko rozłożonymi rękami. Na głowie miała czerwoną kokardkę, a na sobie wiśniową sukienkę… chyba że była to sama krew, bo odłamek przeszedł jej pod łukami brwiowymi, niszcząc gałki oczne. Ta dziewczynka często mi się śni, jak tak idzie donikąd… Chłopiec jęknął i zatkał sobie uszy. Dziadek przecierał wierzchem dłoni wąsy. Ojciec zagryzał

wargi. – To już lepiej o maszynie – powiedziała babcia i wyciągnęła ponad strudlem ramiona, jakby chciała uspokoić wnuka. Mama poprawiła się na krześle i odchrząknęła. – A, z maszyną to było tak. Mieliśmy jechać dalej pociągiem, ponieważ woźnica odmówił dalszej drogi. Ludzie siedzieli na gruzach stacji parę dni. Któregoś dnia wtoczył się po jedynym z dwóch ocalałych torów długi transport wojskowy. Było tego chyba ze trzydzieści wagonów. Ale oni nikogo nie brali. – O tak, pamiętam – wtrącił dziadek. – Ja się wtedy dowiedziałem, że na tor za tym wojskowym transportem ma wjechać pociąg do Lwowa. – Tato, to ty wymyśliłeś, żebyśmy się nocą z tobołami i ciężką maszyną przeczołgali na drugi tor. Pod kołami pociągu. – Z maszyną nie dałoby się go obejść dookoła. – Dziadek bardziej dla siebie zachował tę uwagę. – A ja miałam jeszcze torbę z jabłkami. Więc mama przeczołgała się pierwsza, a my z tatą przepychaliśmy do niej toboły. I wtedy nagle na przedzie pociągu zaczęto gwizdkami i karbidówkami dawać znaki do odjazdu. – Oj, pamiętam, córko – potwierdził dziadek – ależ się wtedy szarpałem z tą maszyną. – A ja się czołgałam obok. Aż tu wagon nad nami drgnął. Ledwo wyciągnęłam nogę, a już w tym miejscu, gdzie przed sekundą ją opierałam, zamknął się obrót koła. Tato się szarpał, bo żeliwne nogi maszyny zaryły się pod szwele. Mama i ja wrzasnęłyśmy, a tacie została w rękach połowa singera. I marmolada z jabłek… Tak prysnął sok, że myślałam, że to krew, i że tato nie ma nogi. – Taka dobra maszynka – westchnęła babcia i spojrzała koso na dziadka. – To przez niego. Julian zawsze był taki sumasszedszyj. – Oj, tam. Przecież, Fela, skombinowałem ci nową. – Ale Dürkopp. Tamta to był prawdziwy Singer. A ten do dzisiaj rwie nitkę. Dziadek zaczął coś mówić, ale zamyślił. – Zaczekajcie! A może to był… Tadzio Maligniak? – Najwyraźniej babcię bezustannie nurtowała myśl, kto mógł zapukać w szybę. – A dlaczego akuratnie on, mamo? – Córuś, może szedł do stolarza? – Pana Batki? – chciał się upewnić dziadek. – Do tego, co to przed wojną sam sobie trumnę przygotował? – Jak to, zrobił trumnę dla siebie? Tak dla memento mori czy jak? – zaciekawił się ojciec. – Dawniej to ten Maligniak pomagał panu inżynierowi Marmonowi – wyjaśnił dziadek. – A jak wojna się skończyła, to plątał się po warsztatach różnych rzemieślników. Zawoził, przywoził… Za ciaka, za piwko. – To niech dziadek opowie, jak to było – poprosił chłopiec. – Oj, wcale nie musisz dziecku opowiadać o tym ciaparajdzie. I też o tamtym z wybałuszonymi

oczami – zaprotestowała babcia. – Tak, mówię o tym twoim Marmonie. – To ty nie wiesz, Fela, że to po francuskim przodku, oficerze napoleońskim on ten wytrzeszcz ma? – A to z jakiej paki? – Oficerowie Napoleona mieli strasznie ciasne hajdawery w kroku… – Do stu fur beczek! Od twojego głupiego gadania może mi się zrobić zakalec w strudlu! I babcia ucięła rozmowę. Od strony chłopca zwisał skrawek ciasta. Przypominał polip. To była historyjka o laniu wosku. I tyle z niej zostało, że kiedyś babcia rzucając na ścianę cień stężałej bryłki, powiedziała: – To bebok, jak prawdziwy. Jakby wyłaził z wiaderka. Ma zęby i pazury. Tak, musiałeś się przestraszyć beboka. Chłopiec pamiętał, że wtedy z pomocą przyszedł mu dziadek. – Co ta Filomena opowiada?! Beboki zwykle chowają się po kątach, w zakamarkach, albo w mysich dziurach. Są jak te krety. Wystarczy nasypać trochę karbidu, polać wodą i taki bebok poooszeeedł… – Zaraz, zaraz. – Ze wspomnień wyrwał chłopca głos babci. Wąchała podejrzliwie białe grudki. – Sprawdzam, czy to biały ser, czy karbid starego. – O, krótki szpic! – Pomówiony się poderwał. Ale babcia go usadziła. – Nie syp mi tutaj cynamonem w oczy, bo kiedyś zamiast skórki pomarańczowej Siwirska wygrzebała z mojego strudla twoją kalafonię. Ugryzła, bo myślała, że to przypalony cukier. Do dzisiaj czuć ją żywicą. Nagle jej wzrok czujnie zatrzymał się na środku stołu. Chłopiec pomyślał, że babcia nie życzy sobie wśród ingrediencji świątecznego strudla włochatej muchy. Ale chodziło o coś innego. Dwoma palcami wyłowiła włos. Na jego końcu dyndała jak wahadełko wisienka z konfitury. – Czyj? – zadała pytanie i zajrzała każdemu w oczy. – Z głowy czy z wąsów? – po namyśle zapytał ojciec. – Z głowy Hitlera – bez namysłu walnął dziadek i dodał, nie siląc się na powagę: – z wąsika Führera to chyba nie, bo za długi. – A co ty znowu, za ćmoje-boje, stary? – Żadne ćmoje-boje, tylko najtajniejsze tajemnice. Zza murów Watykanu. Babcia niespokojnie zaczęła wiercić się na krześle. – Co ma Watykan do Hitlera? Co ty, stary i głupi, możesz o takich rzeczach wiedzieć? – Już ci mówiłem, Fela, że kolejarze dużo wiedzą. A maszyniści są jak kapitanowie, którzy po dalekich podróżach schodzą na ląd, a potem dzielą się opowieściami ze świata. A jak jeszcze taki maszynista ma palacza kociarza, to ho, ho! czego może się dowiedzieć.

– Kociarze to świadkowie Jehowy – zaserwował wyjaśnienie ojciec. – Obliczyli sobie, że świat powstał sześć tysięcy lat temu. Zapoznałem się z ich doktryną… – Hospodi pomiłuj, ale co ma włos Hitlera do Ojca Świętego? – niepokoiła się babcia. Dziadek sięgał po karafkę, ale ta nagle w szybkich dłoniach babci odfrunęła. – Chwatit! Obejrzał pustą dłoń, westchnął i musiał zadowolić się resztką z dna swojego kieliszka. – Jeszcze chwilka, a korek byłby w strudlu. – Babcia odstawiła nalewkę na bezpieczną odległość. – Gdzie ja to byłem, wnuczku? – zapytał dziadek, a przy tym się rozglądał, niby to sprawdzając własne położenie. W istocie usiłował dosięgnąć zguby. – Hitler! – podrzucił chłopiec i odniósł wrażenie, jakby to słowo wyskoczyło mu na stół jak bebok. – Słuchajcie. Tiszina! I tylko babcia nie chciała słuchać bredni starego. – Przesoliłeś z tym cynamonem – powiedziała, żeby powiedzieć, i wyszła do kuchni. – Jak Hitler napadł na Polskę w trzydziestym dziewiątym, to polscy biskupi pojechali do Watykanu i poprosili papieża, żeby potępił najazd. Ale ten Pius XII był w głupiej sytuacji, bo udzielił hitlerowcom błogosławieństwa na wojnę z Polską. A biskupi swoje, że to diabeł i że wcześniej czy później zabierze się do papieskiego skarbca. Pius nie wierzył. Aż tu nagle jego spowiednik, też Niemiec, donosi mu, że Führer ma w planach wywiezienie papieża specjalnym pociągiem pancernym do Lichtensteinu. No to dopiero się przestraszył. Całą noc myślał, co by tu zrobić? Nie śmiał otwarcie przekląć Adolfa, ale wpadł na pomysł, żeby w tajemnicy popróbować modłów i egzorcyzmów. Pomysł iście diabelski. A co to szkodzi? Hitlera wcześniej znał. Jeszcze z Monachium. I nawet cenił sobie jego święte obrazki. Babcia usłyszała to z kuchni i ostrzegawczo zastukała drewnianą łyżką. – Co ty znowu tam pleciesz? – A tak, tak, Fela, wiadomo, że Hitler malował Matkę Boską. Z aryjskim dzieciątkiem. Włoski blond. – Całkiem udatnie malował. – Ojciec smutno pokiwał głową. – Hospodi… nie uwierzę. – Babcia wróciła do strudla. Stała i kręciła głową. Trzymała spodek, na którym baraszkowały w rumie rodzynki. – O, to będzie smaczne. – Słuchajcie. W ten plan wciągnął papież swoją niemiecką, jak to o niej wtajemniczeni mówili, kochankę. Chłopiec zauważył, że na te słowa mama bardzo się skrzywiła. Usłyszał: – To niesmaczne. Babcia z wychlustem postawiła spodek na cieście. – On suma soszeł! Ojciec Święty nie może mieć jakiejś tam kochanicy! – I co było dalej? – dopytywał się chłopiec, który miał świeżo w pamięci, jak to idąc przez park z Wieorem, znęcali się obaj nad pojmanym Adolfem.

– No więc, jego zauszniczka podjęła się zdobycia do egzorcyzmów włosa z głowy Hitlera. W końcu była Niemką i miała rozległe znajomości w NSDAP. – La Papessa – podpowiedział niespodziewanie ojciec i wszyscy popatrzyli na niego. – A ty, Zenon, skąd to wiesz? – zapytał zaskoczony dziadek. – My dużo wiemy. Mamy tam swoich ludzi. – Dziadku, ona naprawdę wyrwała włos Hitlerowi? – Słuchajcie dalej, ta właśnie… no… piorunem dostarczyła włos papieżowi. W kopercie. A jeszcze mu powiedziała, że to ze słynnego wąsika i że odcięła go dla niej nożyczkami sama Ewa Braun. Chłopiec przypomniał sobie pękatą książeczkę do nabożeństwa babci, z której wystawały jak czarne pająki kłęby tajemniczych włosów. I chociaż się domyślał, że należały do bliskich, nigdy nie zapytał do kogo. – Pewnego dnia, a to było jeszcze podczas wojny – ciągnął dalej dziadek – w katakumbach pod kaplicą papież odprawił nad tym włosem egzorcyzmy. A co on tam nie wyrabiał, a kadził, a straszył rogatym cieniem tiary, a zaklinał na czym świat stoi. Miotał w ten włos przekleństwa, nawet tłukł w niego pastorałem, obkładał relikwiami. I nawet skakał na niego z podnóżka. – A może przypalał ten włos lutkolbą? – podpowiedziała mama z prowokującym uśmiechem. – A ty byłeś tam? Widziałeś? Chłopiec widział kątem oka, jak babcia zatyka sobie uszy. Czy dobrze widział? Kawałkami suszonych jabłek? – Mówiłem już, Fela, że pewien kociarz o tym się dowiedział. – Takie meldunki chyba do nas nie dotarły – przyznał ojciec. – Tak czy siak, papież wychodzi, spocony i zziajany z katakumb, a tu w kaplicy znowu ci Polacy i dalejże mu się naprzykrzać. No to on im poradził, żeby naród polski dzielnie znosił niewolę, a smutki przelewał w swoją kulturę, która jest przez to wielka. Ale ci znowu swoje. Wreszcie zakonnica uratowała Piusa, bo rozdarła się przez całą kaplicę, że zupka dla Ojca Świętego stygnie. Podobno ta zauszniczka tak ostatnio wodzi Ojca Świętego za nos, że zaczął mu czernieć. – Ty lepiej patrz swojego nosa! – padła uwaga od strony babci. – No, dobrze, tato, dobrze – włączyła się mama – ale czy w końcu podziałały egzorcyzmy? – A podziałały, podziałały, w końcu zginął… – Tato – przerwał teściowi zięć. – Znowu nieścisłość, Hitler zginął dopiero na samym końcu wojny. – Zgadza się! Ale ona podłożyła papieżowi włos… kogoś innego! Ot, co! Wszyscy przy stole uważnie popatrzyli na dziadka, a potem wymienili spojrzenia. – No dobrze, nie będę was trzymał w napięciu. To był włos z głowy Czarnego Papieża, jezuity. Bo wiecie, jak to było? Ta siostrzyczka darła z nim koty. I na odwyrtkę. No i się dochrapał. – Chwatit! To mi wygląda na jakąś gadaninę Stacha. A ty dodatkowo to przekabacasz – podsumowała babcia. – Dobrało się dwóch takich pleciugów bezbożników!

Ale dziadek, niezrażony jej protestami, kontynuował. – Zabiegi papieża się udały i szef jezuitów zmarł nagle i gwałtownie, tym bardziej że znajdował się całkiem niedaleko, bo w Rzymie. Więc te egzorcyzmy poleciały i trafiły go z piekielną siłą. Jak ten piorun kulisty. – Zwłaszcza zadziałały te skoki z podnóżka, co? – Ojciec wesoło wzniósł kieliszek do góry, odgarnął kosmyk znad czoła i chcąc rozluźnić atmosferę, dodał: – No, to za zdrowie dowcipnego teścia. Ale teścia nie było. – Co to? Tata się upił? – Mama poderwała się z krzesła i z niepokojem pochyliła nad stołem, rozsypując cukier z cukiernicy. – Wsio w poriadkie! – usłyszeli spod obrusa. Męczę się z trokami od kalesonów. – Stary i głupi – wybuchnęła babcia. – Może on jeszcze jakieś stare banialuki od tego Marmona powtarza? Teraz to przychodzi do niego Stach i też tak gadają od rzeczy pod jabłonką. A niech on dalej rozpowiada takie głupoty, choćby w robocie, to sobie jeszcze biedy napyta. Ktoś to weźmie za prawdę, a to jak zwykle wyssana zza paznokcia irunda. Zza brudnego! I obraża Ojca Świętego. – „Religię uważam za chorobę, którą zrodził strach, i za źródło niewypowiedzianej udręki rodzaju ludzkiego” – te słowa dotarły od strony zięcia i zamieniły babcię w słup soli. – Grzeszysz, jak tak mówisz, Zenon. – To nie ja powiedziałem, mamo, to są słowa filozofa Bertranda Russella, myślącego człowieka. – Koniec świata! – Babcia gwałtownie wyrzuciła ręce w górę. W tej samej chwili na strudel i na wszystkich dookoła posypały się zerwane koraliki z lampy. – O, marny los! – zawołał ojciec. – Materdeju! – zawtórował dziadek, strzepując palcami z wąsów migoczące, to żółte, to zielone koraliki. Chłopiec chciał jeszcze dorzucić od siebie trochę pytań. Miał je na końcu języka. Były jak te rodzynki nasączone rumem ciekawości i czekały tylko na odpowiedzi. Czy udało im się z Jadwinią dojechać do majątku, czy wilki nie pożarły koni i dlaczego ten Kazek zza porzeczek, brat dziadka Juliana, nie siedzi tutaj z nimi przy świątecznym stole? A gdzie ciotka Lola? W tym momencie rozległ się huk i coś potężnie, acz na krótko, rozbłysło. Ogłuszony siedział sztywno w ciemnościach, muskany zwojami dymu. W otwartych ustach wirował smak spalenizny. – Poszła żarówka – obwieścił w ciemności głos ojca. – No i pokarało! – krzyknęła babcia. – Widziałam, to był piorun kulisty! A ty, Zenon, gadałeś, że przez piec wyleciał. – A po co łasował? – surowo zapytał ojciec, a jego twarz zupiorniała nad zapaloną świeczką. – To nie piorun, to chyba kapsel – rozważał dziadek i poprosił zięcia, by mu poświecił. Międlił w palcach nadpalony zielonkawy pasek papieru. – To od mojego straszaka. Tego na ptaki. Adaś to wziął za arcydzięgiel w cukrze. – A tyś głupi jak ten ciaparajda Walduś! Wszędzie walają się te twoje szpeje. A teraz jeszcze pełno ostrych kawałków z żarówki, do tego stearyna i masa koralików w strudlu. Chwatit! – mówię.

Tak czy owak, było nie było, zawijało się w końcu to ciasto wielkie jak obrus, pełne opowiadań, pękate od westchnień i wspominków, tych ważnych i tych błahych, zwartych i dziurawych, a nawet tak wyssanych zza paznokcia jak dziadkowe bajkalie, wreszcie, wsadzało pospołu i ostrożnie do bratrury i tak powstawał pachnący na cały Beskid przysmak nie lada – sądecki strudel świąteczny. Smakuje nie smakuje?

Rozdział 20

Śmigus-dyngus i śmiertelna koszulka Lany poniedziałek Znowu

we śnie przeżuwał rodzynkę. Była soczysta, pachniała jeszcze rumem, cynamonem i jabłkami. Otworzył jedno oko i uśmiechnął się do okna, w którym wydymała się żółta zasłona. Była gotowa do lotu przez podwórko na wezwania koguta. W tym momencie na poduszkę i chłopca pacnął wielki cień i eksplodował gryzącym zapachem. Silne perfumy! Chłopiec poczuł, że duże krople zraszają mu policzek, a jedna dostaje mu się do oka. Ostry ból posadził go na łóżku. Złapał się za oko i rozpłakał na cały dom. – A ja ci mówiłam, Zenon, żebyś dał dziecku spokój. – Mama już nadbiegała. – Nas polałeś i wystarczy. Teraz wszystkich głowa boli. – Oj, kobity, zawsze ta wasza babska przesada – bronił się ojciec pochylony nad synem. – Tradycyjnie trochę smarka pokropiłem, i to delikatnie, perfumami. W końcu dzisiaj śmigus-dyngus. A on się drze, no zobacz, jakby go ktoś zarzynał. Jak ten od Sewiołków. Robicie z niego mazgaja i maminsynka. – Wlałeś mu do oka wodę kolońską! – Ręce matki objęły głowę chłopca. – I przestraszyłeś go. Patrz, jak mu bije serce i zanosi się płaczem. Ojciec westchnął ciężko i wyszedł z pokoiku. Zatrzymał się jednak i od progu rzucił: – Sama chciałaś, żeby nie miał czkawki. – Co ma do tego czkawka? – A to, że skoro się przestraszył, to nie będzie jej miał. Wypróbowana metoda pułkownika. – A daj mi ty spokój z tym muflonem! – Moja piękna pani pozwoli, że będę miał inne zdanie na temat przyjaciela. – Ojciec mówił urażonym tonem i głosem na tyle podniesionym, że udało mu się przekrzyczeć płacz chłopca. – Towarzysz Buhaj wysadzał z szyn pancerne pociągi. – Chyba tym swoim niskim czołem. Ale ojciec nie słyszał, bo był już na podwórku. Chłopiec przestał szlochać. Wyobrażenie pułkownika taranującego głową parowóz jakoś pomogło mu się uspokoić. – Ech, ten twój ojciec pedagog – westchnęła mama. – Delikatny jak jego własny tatuś. Usiadła na skraju łóżka i zamilkła. Adam pociągnął nosem i przysunął się do niej. Siedzieli tak razem wpatrzeni w podłogę w oszałamiających oparach perfum. – Strasznie długo spałeś – pierwsza odezwała się mama. – Teraz mam wyrzuty sumienia, że zgodziłam się na tę wiśniówkę na cukrze. A jeszcze babcia się przyznała, że dołożyła na

wzmocnienie mleczka konopnego. Musiało ci to wszystko zaszkodzić. Prawie się przewracałeś. I w ogóle zachowywałeś się jak lunatyk. Babcia to nawet chciała wzywać doktora Decowskiego. A teraz wstań. Dostaniesz święcone jajeczka z chrzanem i kiełbaskę wiejską. Zza okna doleciał inny zapach – spalenizny. Mama pociągnęła nosem, a potem wyostrzyła słuch. – Co tam się dzieje? Teraz i on usłyszał ojcowski głos, wznoszący się aż po czubki jabłoni. I za chwilę jakieś soczyste wychlusty. – Matko Święta, a kogo on tam teraz polewa? Zaczekaj tutaj. Kiedy mama wybiegła z pokoiku, chłopiec wystawił głowę przez okno. Zobaczył czarne, sztywnoskrzydłe ptaszyska fruwające dookoła głowy dziadka. Niektóre wzbijały się ponad spadzisty dach drewutni. Obok ojciec, trzymając blaszaną konewkę, balansował, by nie wdepnąć w inspekty, i chlustał wodą. To nie były ptaszyska, lecz zwęglone płachty gazet. W zetknięciu z gałęziami jabłoni kruszyły się na drobne piórka sadzy. Ojciec gniewał się na teścia. – No i co tata najlepszego robi? Przecież jeszcze chwila i gdyby nie ja, to z dymem poszłaby drewutnia! – Tato, co tata… – dobiegł głos mamy z werandy. Dziadek stał zakłopotany koło trzepaka z wielką srebrną łyżką w dłoni. – Bo, widzisz, ząb mnie rozbolał. I musiałem go sobie zatruć. – Ale tato, co to za metody? I dlaczego tyle spalonych gazet? – Metoda domowa. Tylko jakoś mi nie szło z tą smółką. A do tego dzisiaj wieje. I co podpalę gazetę, to zanim smółka skapnie na łyżkę, to wiatr ją zwiewa… – Prosto na drewutnię – włączył się ojciec. – A to sama próchnica. Wystarczy iskra. Ojciec złapał kawałek przelatującej gazety. – No proszę, a czy tata musiał użyć do tego celu gazet z marca? Popalił tata te z nekrologami Stalina! – Ach! – Dziadek machnął ręką. – Bo najlepsze do zatruwania zęba są te z dużą ilością czarnej farby. To się wie. Smółka wtedy jak zajzajer. – No to mieliście panowie lany poniedziałek – powiedziała mama, przyglądając się srebrnej łyżce. Może już dość, co? – Te cenne gazety za parę lat byłyby warte majątek. Wysoka wartość kolekcjonerska. – Ojciec ściszył głos i rzucił spojrzenie za płot do sąsiada. – W dodatku to wyglądało jak… demonstracja. – Niech tato odłoży tę łyżkę, bo jak mama wróci z kościoła i zobaczy swoją jedyną srebrną łyżkę osmaloną, to dopiero będzie granda. Powiedziawszy to, mama odciągnęła zrezygnowanego męża na werandę. – Założę się, Zenon, że to metoda Maligniaka.

Godzinę później babcia była już w domu. Na progu werandy zaczęła pociągać nosem i od razu zauważyła zaczerwienione oko wnuka. Ten z kolei dostrzegł, że i babcię coś gryzie. Nie tyle dym spalonych przez dziadka gazet, ale jakaś sprawa, coś, co przyniosła ze sobą i chyba międliła w środku. Na końcu drewutni, tuż przy gnojówce, mieścił się ustęp. Było tam drewniane siedzisko z okrągłą dziurą, do której chłopiec zaglądał za każdym razem, gdy podnosił drewnianą pokrywę. Miał wtedy wrażenie, że zagląda do przepastnego fotoplastikonu, w którym kłębiące się arabeski gazetowych strzępów i podejrzanie bezdenna maź, dzień w dzień wznosiły nowe makiety nieznanych archipelagów. Ostre krechy światła przeciskające się aż tutaj poprzez deski i spasione muchy podniecone kolejną wizytą prowadziły nad wyspami migotliwo brzęczącą szermierkę. I oto wtargnięcie spojrzenia do tajemnej przestrzeni powietrznej wywołuje reakcję obronną. Ciekawski, pomimo trzymanej jak tarcza pokrywy, zostaje uderzony w nos rozjuszonym odorem, a wreszcie przymuszony do odwrócenia twarzy. Dziadek Julian uszczelniał szpary w ścianach ustępu za pomocą gazet i dużych, kolorowych plakatów. Jeden z nich szczególnie upodobał sobie chłopiec. Bezkresną, nieskazitelnie zieloną równinę przecinał ciągnący się od horyzontu wężowy konwój przepięknych samochodów ciężarowych. Z szoferki pierwszej ciężarówki wychylał się kierowca w wojskowej czapie. Był młody, wesoły, uśmiechał się czerwonymi wargami i z dumą dzierżył w dłoniach okazałą kierownicę. Na pogodnej zieleni wydrukowany był tekst, który chłopiec już od dawna znał na pamięć. Co więcej, przyjął to za swoje magiczne zaklęcie. Kierowco! Sprawny wóz. Wysoka dyscyplina jazdy, gwarancją wykonania zadania bojowego! Siedząc na dziurze, usłyszał, że do drewutni za ścianą wszedł dziadek. Słyszał, jak grzebie coś przy królikach. Pewnie wtykał im przez drucianą kratkę listki mleczy. Za chwilę usłyszał głos babci. Szukała dziadka. – Stary, jesteś tam? – No jestem, jestem. – Spotkałam po kościele Siwirską. Znowu spuchły jej nogi. Słuchaj, o co to chodzi z tym Kraińskim? W ciszy, która zapadła, słychać było pracujące królicze pyszczki. – A, ten maszynista. No mówiłem ci już raz, że doczepia się do mnie. I do tego ten Pluniak, jego pomocnik. Takie mają uszczypliwe gadki czasem w dyżurce. Wiesz, a że takiego mam zięcia… że dzierżymorda… no i ta stara sprawa z Gawronkiem. – No, to znaczy się, że znowu zaczął ploty rozpuszczać po ludziach. Siwirska już nawet wie. Pamiętasz, Julian, jak się najpierw czepił ciebie, żeś sobie Rusinkę sprowadził? A teraz czepia się Zenona. A Zenon to porządny człowiek. Jak były powodzie, to ratował ludzi, dobytki, gospodarstwa,

pamiętasz? A Siwirskiej znalazł mieszkanie na parterze. Tylu ludziom pomógł i nic z tego nie miał. – Ale ten Kraiński ostatnio pokumał się z Jaworowskim. – Z tym Jaworowskim? – Tak, z leśnikiem, ojcem Lidki. No, ta dziewczynka, co tu była w zeszłym roku. Nie pamiętasz? Stłukła sobie kolano na hulajnodze Adasia. No przecież Zenon jest jej ojcem chrzestnym. – No tak, to u nich Adaś się pochorował. Ale jak to możliwe? Przecież to byli tacy przyjaciele, Zenon i ten Jaworowski. Na polowania chodzili razem. – Coś tam poszło o poparcie awansu Jaworowskiego do Warszawy. A wiesz, że Zenon pryncypialny i nieprzekupny. No to jak tamtego nie wzięli, to się obraził na Zenona. Na śmierć i życie. Nawet posunął się do pogróżek, że ujawni to i owo i Zenona wykończy. – A teraz mówisz, że się skumał z Kraińskim? Do wsjech wsjarzy, ja ci mówię, Julian, uważaj na tego maszynistę i lepiej schodź mu z oczu. Jeszcze tego brakowało. Wilki, nie ludzie. A tak sobie pomyślałam, że te paszkwile, no wiesz, anonimy, co dostali, pewnie przychodziły z Sącza? Dziadek nic nie powiedział. Babcia wyszła, ale słychać było, że wraca. Teraz mówiła jeszcze ciszej. – Twój brat szlaja się ostatnio koło płotu. Widziałam, jak rzucał grudą w naszego kota. Boję się, że będzie głupio gadał do Adasia. Wiesz, że puścił kiedyś plotę, że Adaś to syn… tego… – Tego ober…? – Ty s uma saszoł? Milcz! – Babcia chyba się przeżegnała. – A to przecież, Julian, ta Kryśka Orejniakówna z Nowej Kolonii się z nim zadała. Tyle że się obie znały ze szkoły krawieckiej… – Fela, to brednie pijaka. On się już z butelką denaturatu nie rozstaje. – Tak czy siak, gdyby chciał coś gadać głupiego do dziecka, to zwróć mu uwagę, bo ja za siebie nie odpowiadam. Jak złapię konewkę, jak się nie odwinę… – No, już. Nie mówmy o tym. I uspokój się. Słychać było gniewne chrząkanie babci. Chłopiec odetchnął z ulgą, bo do jego uszu dotarło, że babcia zamiast do ustępu zawróciła w kierunku werandy. Chłopiec bawił się z kotem wśród inspektów, kiedy za gałązkami porzeczek mignęła mlecznokawowa karoseria. Za chwilę na progu werandy pojawił się ojciec. – No, to zbieraj się – zwrócił się do chłopca. – Pan Popiel po nas przyjechał. – Ruchem głowy wskazał na kuchnię. – Jest rozkaz od kobiet, mamy dostarczyć pół jagnięcia od gospodarza z Biegonic. Trochę szkoda, że pogoda w kratkę. Chłopiec zapomniał o kocie. Przejażdżka pobiedą była propozycją, której się nie odrzuca, a w dodatku tam, niedaleko od mostu nad Popradem, mieszkała Lidka Jaworowska. Popatrzył przez gałęzie jabłoni. Na niebie zbierały się chmury.

Siedział na tylnym siedzeniu. Ojciec zajął totenplatz. Mama pomachała im ręką od bramki, ale zaraz uciekła, bo zaczęło kropić. Pan Popiel włączył żwawe wycieraczki. – Widzę, że z wyburzaniem tej części jeszcze nie ruszyli – w głosie ojca brzmiała nuta satysfakcji, gdy zwracał uwagę kierowcy na ostatnie domy osiedla. – Widzi pan, były takie zamiary, żeby to wszystko zburzyć i przygotować plac pod nowe bloki mieszkalne. Co ja się nie namęczyłem, żeby to utrącić albo chociaż odsunąć w czasie. Pan Popiel nie reagował i chłopiec się domyślił, że kierowca raczej nie ma żadnego zdania na ten temat. – Stara Kolonia ma tyle lat co moja teściowa. Rok budowy tysiąc osiemset dziewięćdziesiąty trzeci. To unikalne osiedle kolejarskie. Setka domów z ogródkami, na planie szachownicy. Tynk przyjemny – ciepły satynober. Tak czy owak, mamy tutaj piękny zabytek architektury. I tak próbowałem to radnym przedstawić. Miasto i stacja powinny się tym szczycić, a nie zaraz burzyć. Zachować dla pokoleń. Wystarczy, że niepotrzebnie na samym końcu wojny wysadzono zamek. – Min niet. – Kierowca odczytał głośno rosyjski napis, czerniejący na ścianie mijanego domu. Chłopiec też włączył się do rozmowy. – Dom Pluniaka jest posiekany z karabinu maszynowego. – Masz rację, jeszcze są ślady po działaniach wojennych. Po niektórych domach poszły serie, kiedy radzieccy lotnicy przeganiali Niemców. – A dziadek mówił, że jak szabrował na stacji, to też omal nie oberwał serią z takiego samolotu. Ojciec odwrócił do chłopca twarz z surowym spojrzeniem. – Jak to, szabrował? – Dziadek opowiadał, że wszyscy się wtedy rzucili na transport porzucony przez Niemców. I dziadek już nawet kół nie obstukiwał. Przyniósł babci osiem butelek szampana i trzy mikroskopy, ale zdobyczne suchary rozsypały mu się przed westybulem, bo poślizgnął się na bryle masła. – Mój teść to uzdolniony człowiek. – Ojciec naświetlał sprawę kierowcy. – Tak, całym sercem już od lat oddany kolei. Najpierw maszynista, a teraz z przyczyn zdrowotnych rewident wagonów. Ale ma też książeczkę racjonalizatora. Jako fachowiec zaproponował nowe rozwiązanie szajsrury. Zamiast na końcu taka… to teraz, taka. – Ojciec nakreślił to ruchem dłoni. Kierowca, zerknąwszy kątem oka, z uznaniem pokiwał głową. – Dużo rozmawialiśmy o tym rozwiązaniu. Coś niecoś znam się na aerodynamice. A więc i ja mam w tym spory udział. Teraz sprawa poszła do zakładów produkcji taboru kolejowego. Wjechali pod most, po którym potężny parowóz przeciągał ceglastoszarą ścianę wagonów. W jednej chwili nad ich głowami rozdzwonił się stalowy dzwon. Dla chłopca przejazd pod rozedrganą konstrukcją, w ogłuszającym łoskocie kół i rezonansie szyn, był nie lada atrakcją. W dodatku, jakby zgadując jego pragnienia, pan Popiel ostro zatrąbił na furmankę. To było lepsze niż wesołe miasteczko i cyrk, i kino objazdowe razem wzięte. Lecz trwało stanowczo za krótko. – Jesteśmy na Kaduku – powiedział ojciec.

– A gdzie dziadek Józef? – zapytał chłopiec, widząc, że mijają dawny dom dziadka, tego dziadka, za którym chłopiec jakoś nigdy nie przepadał. – Mój tata jest w Warszawie, u rodziny drugiej żony. Może przestanie padać? – Ojciec zmienił temat, pochylił głowę i przez przednią szybę obserwował chmury. Chłopiec zdecydował się, że teraz zada ojcu to pytanie, które kisił w sobie od pewnego czasu. Wyszło mu to niepewnie i trochę płaczliwie. – A… będziemy… zajrzymy do państwa Jaworowskich? – Do kogo? – twardym tonem upewniał się ojciec i nie czekając na reakcję chłopca, odpowiedział: – Nie, nie możemy nadużywać służbowego samochodu. Oszczędzamy benzynę. – Ale to jest blisko. – Nie, synu, aż tak daleko się nie wybieramy. Absolutnie nie. A poza tym to nawet nie wiem, czy ten most na Popradzie otwarto już dla ruchu po ostatniej powodzi. I nawet mnie to nie interesuje. Chłopiec poczuł, jak szybko robi mu się przykro, a potem smutne myśli, na granicy płaczu, utonęły w gęstym bębnieniu ulewy. Kiedy w strugach deszczu zamajaczył drogowskaz, ojciec wraz z kierowcą zajęli się wypatrywaniem gospodarstwa. Wracali tą samą drogą. Niebo nieco się rozpogodziło i przez uchylone okienko wpadała wilgoć pól. W bagażniku leżało zawinięte w gazety niepokojąco duże mięso kupione od gospodarza. Ojciec rozmawiał z kierowcą. – A wie pan, niedawno dostałem zaszczytne polecenie z góry. W związku z tym będę miał pełne ręce roboty. Chodzi o stałe i efektywne poszerzanie kadr. Góra domaga się nowej krwi. Zwłaszcza młodych. A jeszcze do tego ofiarnych i z wyobraźnią. Coś strzeliło pod podwoziem i usłyszeli mlaskanie opony. Ręce pana Popiela silniej ujęły kierownicę i przez krótką chwilę toczyły walkę z samochodem – Marny los! – Poirytowany ojciec cmoknął głośno. – Złapaliśmy kichę! Pan Popiel zachował spokój i wyszukał miejsce na poboczu drogi. Pobieda znieruchomiała wyraźnie przechylona na bok. – Trochę to potrwa – powiedział kierowca, gdy we trójkę oglądali poszarpaną oponę. – Mam oczywiście zapasowe koło. Ruszył w kierunku bagażnika. – To co? Przerwa w podróży? – upewnił się ojciec. Podniósł oczy ku niebu, jakby badał zamiary czarnej chmury piętrzącej się nad pobliskim wzniesieniem. – To tutaj jest ta góra. Chłopiec podążył wzrokiem za skinieniem ojca. Po drugiej stronie drogi wznosił się garb porośnięty z rzadka akacjami, krzewami leszczyny i sosnami.

– W tym miejscu Niemcy rozstrzeliwali sądeczan. Wszyscy to ofiary Hamanna. O malarzu Barbackim to chyba słyszałeś. Też tutaj zginął. Twoja mama chodziła do Żeńskiej Szkoły Krawieckiej, którą on zakładał. A teść to mu robił ramy do obrazów. Tak… kolejarze, chłopi, górale, inteligenci, duchowni… Ojciec zamilkł, jakby rozważał, czy jeszcze coś dodać. Jednak powiedział: – Tutaj zginął też brat mojej matki. Westchnął i wypuścił z ust obłoczek pary. – Było, minęło. Co ciebie to może obchodzić… Najwyraźniej nie chciał o tym mówić, a może nie oczekiwał ze strony chłopca żadnego pytania. Ale Adam zapytał: – A dlaczego ten Hamann ich pozabijał? – To była jego zemsta. W czterdziestym roku na granicy ze Słowacją wpadł w łapy Niemców bardzo ważny polski kurier. Zbierał wiadomości o gettach i niemieckich obozach zagłady. Ponieważ wiedział, że będzie torturowany, podciął sobie żyły. Kiedy leżał w sądeckim szpitalu, lekarze uśpili wartowników, a partyzanci przewieźli go nocą przez Dunajec do Marcinkowic. To był Jan Karski. Odważny człowiek. Wiem coś o tej akcji, bo brała w tym udział Zocha, którą znamy dobrze, ja i mama. – Uratował się? – Tak, i udało mu się opowiedzieć aliantom, co tutaj Niemcy wyprawiali. Ale Hamann wpadł w szał. Wielu straciło życie. A Zocha trafiła do więzienia, ale cudem przeżyła. Miała piękny głos, dlatego Hamann kazał jej śpiewać. Dniem i nocą. Sing!, krzyczał, a kiedy przerywała, znowu się darł Sing! Zocha przeżyła. Jest aktorką. Ja tak myślę, że pomogła jej jakoś Kryśka Orejniak. Ojciec się wyprostował i przetarł czoło. – Wiesz ty co? Jak pan Popiel będzie zmieniał koło, to my sobie pójdziemy kawałek pod tę górkę. Pogrzebał w bagażniku i coś zabłyszczało w jego dłoni, by za chwilę zniknąć w przepastnej kieszeni. Chłopiec jednak zdołał zauważyć długi, ostry nóż. – A ty weź to, smarku, i ruszamy. – Ręka ojca wyciągnęła się w kierunku chłopca. Z dłoni zwisał splot sznura. – Da pan sobie radę, panie Popiel? – Pół godziny mi to zajmie. – W takim razie my idziemy. Jak by mnie długo nie było, to proszę zatrąbić. Zaraz przyjdę. Widząc, jak pan Popiel zmaga się z ustawianiem podnośnika z lewarkiem na błotnistym poboczu, ojciec dodał: – Potem pomyślimy, jak z tego błota wyjechać. – Marsz – powiedział do chłopca. – Ruszamy tą ścieżką. Widzisz drewniany krzyż na szczycie? Twój dziadek go przycinał, jeszcze dobrze przed wojną, ale już po śmierci mojej mamy. Chłopiec przypomniał sobie o długim nożu ojca, ukradkiem chowanym do płaszcza. – Ale… po co my tam idziemy?

– Pokłonimy się widokom Beskidu. Nie marudź. Raz byś wykazał trochę chęci. „Tego nie, tu mnie boli, tamtego nie lubię”. Oj, ta twoja mama. Rozpieściła cię. I babcia też. Chłopiec na wszelki wypadek milczał. Ciężka pogoda przeniosła się pod brwi ojca. Od chwili gdy wspomniał Hamanna i rozstrzelanych, w jego źrenicach pojawiły się zimne i ostre błyski. Mokra trawa wzdychała i chlupała pod ich nogami. Zagłębili się pomiędzy zarośla i pobieda z panem Popielem i zakolem drogi zniknęła im z oczu. Adasiowi wydawało się, że postępują po ścieżce wijącej się jak ogon śpiącego jaszczura. Po tym szarym wilgotnym ogonie, odcinającym się od zieleni i ornej ziemi, wstępowali mu na grzbiet, gdzie na tle ciemnej chmury, od strony styku Popradu z Dunajcem, tkwił krzyż. Usłyszał ciche beczenie i w krzaku, który mijał, poruszyło się coś szarego. Wystraszył się. – Co to?! – Jagnięcia nie widziałeś? Pewnie gospodarz o nim zapomniał. Ojciec poczekał na chłopca, kazał mu iść przed sobą, a potem go upomniał: – I patrz pod nogi, bo w końcu nadepniesz na sznur. – A ten sznur to do czego? – Ależ wypytujesz. Do związania. Zresztą zaraz zobaczysz. No, idź. Wąska kładka przechodziła nad błotnistym strumieniem. Chłopiec zbliżał się do niej, do ostatniej chwili spodziewając się jakiejś, choćby prowizorycznej, poręczy. Ale poręczy nie było. Zwolnił więc, ale zaraz usłyszał: – No śmiało! Po prostu idź i nie patrz na boki. We dwójkę się nie zmieścimy. Chłopiec czuł, że nie przejdzie przez tak wąską kładkę, a nawet jeśli dotrze do jej środka, to na pewno się zachwieje i spadnie prosto w czarne lustro pełne ciężkich chmur. – Co za tchórz! – usłyszał zawiedziony głos ojca. – I jeszcze idzie na czworakach?! Marny los! Takiej ofiary jeszcze nie widziałem! Sam pokonał kładkę czterema zaledwie krokami. Pogonił chłopca ruchem ręki. – Ruszaj, bo idą czarne chmury. Kiedy byli już blisko krzyża, chłopcem targnął dreszcz niepokoju. Zimne krople spłynęły mu za kołnierz. Przypomniał sobie straszny obrazek, który oglądał na tapczanie w gabinecie. W tym samym momencie spłoszył go wyraźny szelest. Odwrócił się tak gwałtownie, że omal nie upadł. Ojciec ostrzył nóż na gałęziach wikliny. Pryskała na boki deszczówka z liści. Odcięte gałęzie spadały na ziemię. – No, nie stój jak ten kołek, chodź tu ze sznurem. – Ręka ojca, uzbrojona w długi nóż, zakreśliła w jego kierunku migotliwy znak zniecierpliwienia. Chłopiec cofnął się, poślizgnął i siadł w mokrej trawie. Ojciec rozłożył szeroko ramiona, a jego tweedowy płaszcz nastroszył się nagłym podmuchem znad rzeki. Teraz zmierzał w jego kierunku z podniesionym w górę nożem. Chłopcu wydało się, że widzi, jak spod kołnierza ojcowskiej koszuli wyłania się czerwona tasiemka. A więc ojciec wziął ze sobą

ten diabelski amulet! – Nieeee! – ryknął i pierwszy metr przebył na czworakach, potem przemknął pod ramionami ojca, zerwał się, kwiknął i porzuciwszy sznur, pognał, jakby chcąc się ukryć w stołowym. Upadł w kałużę, popatrzył za siebie i wydawało mu się, że ojciec usiłuje go pochwycić. Poderwał się i pognał jak wiatr w dół zbocza, cmokając butami w grząskich koleinach. – Bój się Boga! – krzyknął za nim ojciec. – Co ten smark wyrabia?! Zaczekaj! Cóż to za cholerny głupek! – Macie tutaj tego swojego maminsynka – powiedział ojciec. – Tylko nie wiem, czy go poznacie. – Wściekły, postawił na płocie zabłocony but chłopca, a sam zajął się otwieraniem bagażnika. Za chwilę wyszarpywał ze środka pół zwierzaka poowijanego papierami. Babcia i mama najpierw wymieniły spojrzenia, a potem popatrzyły z przerażeniem na wysiadającego Adama. Tylko w oczach dziadka, który stał z grabiami, mały dostrzegł skrywany błysk wesołości. – Co to się stało? – Mama zaczęła przecierać dłonią zalaną łzami i umorusaną twarz chłopca. Pan Popiel najwyraźniej nie chciał zdawać relacji z zajścia na górze, uniknął spojrzeń i udawał, że jest całkowicie pochłonięty kontrolowaniem opon. Zetknięcie z miękkim sweterkiem mamy wywołało nową falę łez. Jednak tym razem to nie paniczny strach je wycisnął, lecz ulga i świadomość, że już nic mu nie grozi. – Ech, pójdzie do wojska, to go nauczą moresu. Ojciec stał przy bagażniku i poprawiał na mięsie papiery, które czerwonymi kleksami przyklejały się do jego palców. – Ty też, Zenon, jesteś cały w błocie. Popatrz na swoje nogawki – zauważyła mama. – Auto buksowało i trzeba było podkładać gałęzie pod koła. A ten się darł i nie pomógł. Zapach świeżego mięsa zwabił dwa psy z sąsiedztwa, kundla Ciapka i suczkę od Hebdów – Muszkę. – Za naszych surowych czasów nikt się nie pieścił z gówniarzami. A teraz ceregiele. Papier rozłaził się ojcu na palcach, co tylko wzmagało jego irytację. – Jak miałem tyle lat co smark, to już musiałem taszczyć bańki z mlekiem od ciotki Wiśki. Z Bielowic. Po błocie, po słocie. A jak raz wylałem mleko, to ojciec… – No, już dobrze – zwróciła mu uwagę mama. Jej wzrok ze smutkiem musnął dom przy skrzyżowaniu. Pokręciła głową: – Jak tak dalej pójdzie, to go zatłuką. – O czym mówisz? – zapytała babcia. – Znowu leją tego Sewiołka. Nie słyszy mama? Ojciec poluzował kołnierzyk. – Zenon, skąd ta czerwona krecha na twojej szyi? – Jaka krecha? Nic nie wiem. Może się zadrapałem wikliną.

– Nieprawda, bo miałeś to zaraz po przyjeździe, tylko zapomniałam zapytać. Kto cię tak drapnął? Ojciec zasłonił się mięsem i ruszył ku werandzie. W tym momencie za pobiedą zaskomliła suczka. Pan Popiel zaczął odganiać psy od samochodu. Jakież było zdziwienie chłopca, kiedy zobaczył, że zwierzęta kręcą się w kółko, ciasno sklejone nasadami uciętych ogonów. Muszka miała dziwny, wyczekujący wyraz oczu, a Ciapek tkwił przyklejony do niej tyłem, z wyrazem zakłopotania i smutku. – Mamo, co one robią? Ręka mamy mocniej wcisnęła głowę chłopca w sweterek. – Chodź, idziemy stąd. – Pociągnęła go ze sobą. – Opowiesz mi, czego tak się przestraszyłeś, dobrze? Ale chłopca zaciekawiło tajemnicze sklejenie się psów. – Ho, ho, ho! – Adam usłyszał głos dziadka. – A poszły wy! – Babcia machała rękami nad płotem. – Stary, zrób coś z nimi. Prędko! Za szybą w oknie pojawiła się biała, pociągła twarz pana Zygdy, właściciela Ciapka. Chłopiec przez chwilę pomyślał, że trzęsie się ze śmiechu. Ale nie, to był atak kaszlu. Chłopiec, umyty i przebrany, siedział sam na żelaznym łóżku na poddaszu. Babcia postawiła mu tutaj kompot i na pociechę położyła grubą i rozlatującą się ze starości książkę z bajkami. Leżał z rękami pod głową i patrzył w dachówki, pod którymi powiewały poszarpane kosmyki pajęczyn. – Jak was nie było, to wydarzyła się tragedia. – Dobiegł go z dołu głos babci. – Stary, powiedz Zenonowi, co się stało. – Ano, stało się. Trzech chłopaków znalazło nad Kamienicą niemiecką minę przeciwczołgową. Autobusem przywieźli ją do Parku Kolejowego. I dalejże majdrować przy zapalniku. A to było zaraz obok tej sceny teatralnej do występów na wolnym powietrzu. No i jak nie wybuchnie! Zmiotło scenę, a potem resztki tych dzieciaków wisiały na drzewach, po całym parku, tu ruda głowa, tu noga, tam ręka… – Julian, oszczędź szczegółów. Serce się kraje – podniosła głos babcia. Słychać było, jak z westchnieniem osiada na krześle. – I żebyście tam z dzieckiem nie szli. Właściwie to nie ma roku bez podobnej tragedii. Ciągle kogoś wysadza. Aż strach chodzić nad rzekę po macierzankę. – Biedne rodziny – odezwała się mama. – I to akurat w święto. Tyle cierpienia. Co komu po tym, że ktoś tak strasznie cierpi? Chłopiec skierował wzrok ku kilimowi i nabił się na zębaty wzór w kształcie rozwartej paszczy. Odwrócił głowę. Wolał gapić się na mocarny korpus śrubstaka. Potem myślał o ludzkich kawałkach zwisających z gałęzi drzew. I także z buforów. Ze strachu zasnął. Zapachniało cukrem pudrem i cynamonem. Otworzył jedno oko i zobaczył talerz pełen świątecznych ciast. Mała lampka oświetlała faworki, plastry makowca i cwibaka oraz pokaźną porcję strudla.

Za okienkiem było już mroczno. Domyślił się, że kiedy spał, odwiedziły go babcia i mama. Siadł, sięgnął po bajki i oparł się o kilim. Otworzył pierwszą lepszą stronę w środku książki i zaczął czytać. Potem przeczytał fragment innej bajki, a dalej przebiegał oczami po kilku innych. I wyszła mu z tego jedna. Miała matka synka ośmioletniego, słodkiej urody i dobroci. Matka kochała go nad życie. Zdarzyło się, że synek jej zachorzał, i dobra Matka Boska zabrała go do siebie. Matka chłopca nie mogła się pocieszyć i wylewała strumienie łez dzień i noc. Wkrótce po pogrzebie dziecko pojawiło się jej we śnie. I kiedy matka płakała, płakało i ono. Wreszcie pewnej nocy synek wyszedł z matczynego snu i usiadł w nogach jej łóżka. Odziany był w białą koszulkę śmiertelną, w której matka złożyła go do trumny. – Ach, mateczko, przestań płakać, gdyż nie mogę zasnąć w mej trumience. Twoje łzy padają na moją koszulkę, która przez to ciągle jest mokra. Na te słowa matka wpadła w bezgraniczne przerażenie i odtąd robiła wszystko, by powstrzymać łzy. Mijały dni, lecz trudno matce przychodziło wspominać ukochane dziecko bez łez ronienia. I znowu pojawił się chłopczyk i prosił mateczkę, by przestała zraszać jego śmiertelną koszulkę łzami, bo w końcu utopi się w trumnie. I znowu matka przyrzekała, że powstrzyma się od niedozwolonego płaczu. Nie przychodziło jej to łatwo. Nareszcie z nieba pojawiła się Matka Boska, groźnie zmarszczyła brwi i rzekła: – Mateczko, skoro tak rozpaczasz, to przywrócę twego synka do życia, lecz uczynię to pod jednym warunkiem, nie możesz zrosić śmiertelnej koszulki twego dziecka łzą matczyną. Jeśli to uczynisz, synek twój na zawsze wróci do mnie. Ma się rozumieć, że matka dziecka natychmiast solennie to przyrzekła. I oto synek pojawił się przed stęsknioną matką jak żywy, choć śmiertelnie jeszcze był blady. Lecz gdy tylko zbliżył się ku niej, z oczu matczynych wytrysnęły łzy szczęścia, a jedna trafiła na śmiertelną koszulkę dziecka. Wtedy nad matką rozstąpiło się niebo i ukazała się rozgniewana twarz Matki Boskiej. – O, nieszczęsna kobieto, czyż nie obiecałaś mi, że nie zrosisz więcej łzą matczyną śmiertelnej koszulki?! A jednak nie umiałaś powstrzymać swych łez! Dlatego teraz zabieram twego synka na wieki wieków i choćbyś morze łez wypłakała, nie przyjdzie już do ciebie on nawet we śnie. I dziecko już na zawsze powróciło do trumny. Następnego ranka schodził z poddasza, starając się wymijać jasne plamy porannego światła, które spływały po schodach jak złocisty miód. Stanął na progu werandy. Zobaczył babcię. Stała przy gnojówce i z parującego gara wyjmowała szurpatą kurę z poderżniętym gardłem. Za chwilę rozstawiła szerzej nogi, pochyliła się i zaczęła wyrywać mokre pierze. Usłyszał za sobą kroki mamy.

– Adaś, przygotowałam ci miednicę do mycia. A tu, na stole, tata zostawił ci coś. Zagadkę szachową. Bo już nie zagracie. Mówi się, trudno. Rano popędził do starostwa, a potem ma polecieć samolotem do Stalinogrodu. Powiedział, że jak wrócimy, to w domu cię przepyta. Jak on to powiedział? Aha, mat w trzech posunięciach. Na stole, koło karbidówki dziadka, leżała kartka z zeszytu. Ręką ojca naszkicowana na niej była szachownica z sytuacją do rozwiązania. Po śniadaniu przysiadł na schodkach wiodących na poddasze. Mama pewnie myślała, że łamie sobie głowę nad zadaniem szachowym, ale on, przygryzając język, mazał coś z przejęciem w zeszycie. Trochę rysował, a trochę pisał. A kiedy skończył, wybiegł na werandę. – Chwileczkę! – Mama przyłapała go i wcisnęła na głowę beret. Pobiegł do drewutni i odczepił podwieszoną na gwoździu hulajnogę, którą zeszłego lata zrobił mu dziadek. Była metalowa i zaopatrzona w pełne opony z dziecięcego wózka. Podjechał do bramki i wyjrzał w uliczkę. Po tych dziwnie sklejonych psach nie było już śladu. – Tylko nie jedź pod stację, dobrze? – Chłopiec usłyszał głos babci. Skierował więc hulajnogę w kierunku domu Bei. W przebłyskach słońca piętrowy budynek wydawał się jasny i wesoły. Tak sobie pomyślał, że jeżeli ją spotka, to pozwoli jej przejechać się na hulajnodze. Przy bramce następnego domu stała mama Cinka. Była zajęta ustawianiem doniczek na parapecie. Przystanął na chwilę i grzecznie się ukłonił. – A, to ty, Adaś. – Kobieta się odwróciła. – Oj, pewnie ci smutno, że nie masz Marcina do zabawy. Akurat wysłałam go do siostry do Krynicy. Ale to nic. Pewnie zobaczycie się w czerwcu. A to już niedługo. Zielony motocykl z przyczepą stał pod domem Bei. Przy schodkach, oparta o poręcz, jej starsza siostra krzywiła niemiłosiernie twarz, spoglądając w niebo spod kapelusza z jasnymi kokardkami. W błysku słońca widać było różową kreskę pod jej nosem, idącą ku prawemu nozdrzu i pociągającą za sobą górną wargę. Rzeczywiście, przypadłość ta zamieniała dziewczęcą twarz w zwierzęcy pyszczek. Chłopiec zwolnił, jak tylko mógł. Wcale nie miał ochoty, by ich spojrzenia się spotkały. Na wszelki wypadek zatrzymał się jeszcze przed wylotem uliczki, gdzie wzdłuż płotu torowała sobie drogę świeżo wylana struga mydlin. Przykucnął i udając, że naprawia coś przy kole, obserwował okno i balkon. W tym momencie słońce zajaśniało w swej pełni zza obłoku, a jego światło w okamgnieniu wspięło się na balkon na piętrze, odbiło od szyb rozwartych drzwi i wydobyło ciemny prostokąt tajemniczego wnętrza. Jakże bardzo razem z tym słońcem chciałby tam wskoczyć! Na parterze w cieniu bramy zamigotały szkła motocyklowych okularów i na schodkach pojawił się mężczyzna w pilotce. Zatrzymał się i wkładając skórzane rękawiczki, sprawdzał pogodę. Raptem na balkonie drgnęło skrzydło drzwi, płosząc słoneczne zajączki, które natychmiast przeniosły się na parapet sąsiedniego okna. Na balkonie pojawiła się dziewczynka w jasnym kapelusiku, pod którym sprężynowały złote loki. Chłopiec ścisnął mocniej kierownicę hulajnogi. To była Bea! W tym roku wydawała mu się jeszcze piękniejsza. Wystawiła z niejakim trudem wesołą buzię nad poręcz balkonu i zawołała: – Zaczekajcie, już zbiegam, musiałam doszyć rogowy guziczek do żakiecika!

W tym momencie chłopiec usłyszał nad sobą znajomy głos. To była pani Siwirska. – Witaj w Sączu, Adasiu. Kobieta stała przy hulajnodze z twarzą w słońcu. Miała na głowie srebrzystą chustkę, ciasno spinającą uśmiechnięte policzki. Zauważył, że jej klocowate nogi nie mają kostek. – No jak, bawisz się z kotkiem? Gdyby był dziadkiem, na pewno mruknąłby w jego stylu, pewnie tak: „Licho cię tu nadało, kobito, nie zasłaniaj”. W najważniejszym momencie zatrzymała go rozmową! – Bawię się – odpowiedział, ale zaraz się zerwał, postawił nogę na hulajnodze i obwieścił: – No, już naprawiona. – No, to pędź, pędź! – Kobieta odwróciła się i poczłapała w kierunku kościoła. Motocykl tęgo strzelił z rury wydechowej i ruszył spod bramy. Z przyczepy wystawała głowa Bei. Za mężczyzną na tylnym siodełku siedziała jej siostra. Postanowił, że brawurowo wyjedzie zza zakrętu i choć przez chwilę potowarzyszy Bei. Może nawet aż do stacji. Dziewczynka odwróciła głowę i zobaczyła go. W tej samej chwili hulajnoga zaryła się przednim kółkiem w pozostałość kałuży, a chłopiec wypuścił z rąk kierownicę i potoczył się w bok. Słyszał, jak hulajnoga łomocze o krawężnik. Poczuł ból w kolanie, ciapnął dłońmi w glajdę, a kiedy otworzył oczy, zobaczył toczący się w podskokach beret i oddalający się motocykl. Dwie dziewczęce twarze, jedna z zajęczą wargą, a druga z szeroko otwartymi oczami, spoglądały na jego wywrotkę. Dwie twarze poczerwieniałe od nagłego rozbawienia. Ich hałaśliwy śmiech szedł w zawody z warkotem motocykla, dopóki nie zgasł za zakrętem ulicy. Wracał do domu, utykając. Niósł hulajnogę i przerwane kółko opony. Tyłem pchnął bramkę i wszedł na podwórko. Zza werandy od inspektów dziadka dobiegły go niepokojące dźwięki. Miauczał kot. Ale to nie było zwykłe miauczenie. Momentami zwierzęcy głos naśladował jęk człowieka. Chłopiec odstawił zabawkę przy okienku do piwnicy. Na werandzie stała babcia, obok dziadek i mama. Wszyscy troje mieli szare twarze i patrzyli w jeden punkt, mniej więcej tam, gdzie chłopiec znalazł zrzuconą przez ojca figurę szachową. Pierwsza zauważyła chłopca babcia. – Weź, Julian, i zabierz Adasia. Ale było już za późno. Spomiędzy inspektów wystrzeliło ciało kota. Zwierzęciem targały chaotyczne konwulsje. Piana z pyszczka zraszała szyby inspektów. Kot Mitrofan z rozdzierającym jękiem zsunął się na powrót za szwele. – Mówiłam, ludzie to wilki. – Babcia przecierała dłonie fartuchem. – I po co to mścić się na bogu ducha winnym stworzeniu? – Ale… dlaczego? – Chłopiec wydusił pytanie przez gardło, które nagle zamieniło się w dziadkowy szmergelpapier. Jakaś straszna siła ciskała ciałem kota to tu, to tam, jakby niewidzialny animator wypadł z roli i miotał szmacianą lalką w teatrzyku kukiełkowym. Głośne miauczenie i jęki przeszły w gardłowy charkot, który potem zamienił się w bolesne rzężenie. Wreszcie zapadła cisza.

Chłopiec zasłonił sobie oczy i z całych sił zapragnął zbudzić się z tego strasznego snu. – Nie płacz – próbowała pocieszyć go mama. Zdjęła mu z głowy beret i czesała jego włosy ciepłą dłonią. – Już dobrze. Już się kotek nie męczy. Dziadek podejrzewa, że Mitrofan zjadł trutkę na szczury. – Nie zjadł, tylko mu ta wiedźma podłożyła – wybuchnęła babcia i pogroziła pięścią w kierunku domu za porzeczkami. Potem wycelowała palec w dziadka. – Albo to zrobił specjalnie ten twój brat… ta… tfu! pijaczyna. On już raz wrzucił kota do kloaki. Kot cudem się wtedy wygrzebał. Śmierdział dwa tygodnie. Po południu dziadek wziął łopatę i zaczął rozglądać się po ogródku. Chłopiec zaproponował, żeby pogrzeb Mitrofana odbył się pod wiśnią. Dziadkowi podobał się ten pomysł. Razem wykopali dołek, a potem dziadek ułożył na jego dnie wiotki, biały kłębek, który jeszcze niedawno żył i biegał wesoło po podwórku, dopominał się mleka i wyruszał na tajemnicze spacery między szklarnie ogrodnika miejskiego. Adam nie mógł patrzeć, jak czarna ziemia pożera białe futerko Mitrofana. Pobiegł do domu. Za chwilę pojawił się z narcyzem, który zdobił babci koszyk ze święconką. Zatknął na grobie kota żółty kwiatek. Dziadek stał wsparty na łopacie i kiwał głową. Od strony stacji, za koronami jabłoni pohukiwały puszczyki parowozów. Stary kolejarz odpowiedział na ich wezwanie. – Dzisiaj idę do roboty na noc. – Zarzucił łopatę na ramię. – Chodźmy już – powiedział – chyba będzie padało. I wytrzyj oczy. A jeszcze muszę się zająć hulajnogą. Wiesz ty co? Jak chcesz, to zagramy w tysiąca. Mam nowe karty. Ale chłopcu nie w głowie była gra. Raczej pomyślał, że za chwilę na poddaszu otworzy mapę z wędrówkami kota Mitrofana i czarną kredką, przerywaną linią zaznaczy jego ostatnią drogę, od inspektów aż pod wiśnię. Wieczorem mama zasłoniła okna. Potem przyszła do kuchni i grzała dłonie nad fajerkami dogasającego pieca. Chłopiec zauważył, że znikła miseczka, z której Mitrofan pił mleko. Babcia odłożyła ściereczkę na blat kredensu i z uwagą nakręcała niklowany budzik. Po obu stronach kredensowego blatu, w miejscu gdzie przedtem były lusterka, uśmiechały się twarze szczęśliwych i dobrze odżywionych dzieci. To był pomysł babci, by ozdobić mebel kolorowymi zdjęciami wyciętymi z pisma „Ogoniok”. Chłopczyk uśmiechał się do szklanki mleka, a dziewczynka do kiści dorodnych winogron. Dziadek szykował się do nocnej zmiany. Płukał ręce w miednicy. Potem wyszedł do ogródka wychlusnąć mydliny w porzeczki. Może myślał już o zwalczaniu mszyc? Chłopiec zapytał babcię o te winogrona. – Prawda, Adaś, że piękne? Czytałam, że takie dorodne winogrona jedzą teraz dzieci w całym Związku Radzieckim. Dziadek pojawił się na progu. Dopinał mundur. Pod jego palcami błyszczały metalowe guziki z uskrzydlonym kołem parowozu. Chrząknął na znak, że ma coś do powiedzenia.

– Tak, wiem, badacze Miczurina nadmuchiwali je pompką rowerową. Babcia nie była zadowolona z takich żartów dziadka. – Ty już nie próbuj być mądrzejszy od całego świata – powiedziała i klapnęła dłonią w odłożone koło budzika zerwane kartki z kalendarza. – Jak wrócisz, to sobie przeczytasz sam, co tutaj piszą, o, tu jest kartka z czwartku. – Sięgnęła po okulary. – „Wynalazki ludzi radzieckich. Cały postępowy świat wie, że wynalezienie radia to zasługa uczonego Popowa…” – Przed wojną uczono nas, że to Włoch Marconi – włączyła się mama. – To ja wam powiem, że ani ten, ani tamten – powiedział dziadek. Schylił się po kolejarski kuferek, który przypominał torbę lekarską doktora Norberta. Wszyscy czekali aż dziadek wyprostuje się i wyjawi tajemnicę. – No to powiem wam, radio wynalazł Tesla. Wiem to od pana inżyniera Marmona. Chłopiec zauważył, że ręka babci szuka ściereczki. Ale drzwi do sieni zamknęły się już za dziadkiem. A jednak można było dostrzec ciągle opuszczoną klamkę. Po chwili ktoś zapukał z tamtej strony. To był dziadek. Tym razem ze znanym chłopcu rozciągającym bujny wąs uśmiechem. – A wiecie, kto wynalazł parowóz? – Dziadek nie czekał na ich domysły. – Powiem wam, radziecki uczony Parow. Filomena nie bardzo rozumiała. Mama i chłopiec wybuchnęli śmiechem. Babcia międliła ściereczkę. – Tego też dowiedziałeś się od cudaka Marmona? Dziadek zerknął na budzik. – No, to szagajem. Idziemy leczyć pociągi. Jeszcze sobie coś przypomniał. Odwrócił się i mrugnął okiem do córki i wnuka. – A wiecie, kto i gdzie wynalazł rower? – Cicho ty będziesz?! – natychmiast rozsierdziła się babcia. – Za takie twoje żarty idzie się do więzienia! Drzwi zamknęły się w samą porę. Ściereczka babci przeleciała nad stołem i zawisła na klamce. Budził się wpatrzony w zębaty wzór na kilimie. Gdzieś wysoko, pod dachówkami lamentowała mucha uwięziona przez pająka w wirującym wrzecionie. W oddali zawołał parowóz, jakby z ciężkim sercem opuszczał stację. Na werandzie ktoś przeciągle ziewał. Chłopiec domyślił się, że to dziadek. Ale był tam jeszcze ktoś inny. I raczej ani babcia, ani mama. Jeszcze poprzedniego dnia obie zapowiadały, że wybiorą się do miasta. Plaskały karty. Dziadek Julian z kimś grał. Ale także zadzwonił kieliszek. – I co z tym przetokowym? Chłopiec rozpoznał głos wuja Stacha. Dziadek uderzył mocniej kartą i powiedział:

– Miazga! Po głowie ani śladu… Ech, szkoda człowieka. No i dzieci. Trójka osierocona. – A ja nie dalej jak dwa tygodnie temu, spotkałem tego Szczotkę w poczekalni u Decowskiego. Skarżył się na zawroty głowy… no i masz. I po chłopie. Plasnęła karta i przeciągle zajęczał taboret. Chłopiec spuścił nogi z łóżka. Jego organizm wzdychał do ustępu na końcu drewutni. Ale się wstydził. I trochę nie wiedział dlaczego. Pomyślał więc, że jeszcze wytrzyma, zwłaszcza że obaj karciarze otworzyli nowy temat. Wuj Stach mówił swoim miękkim głosem podlatującym cienkimi zaśpiewami. – Ty byłeś wtedy w Muszynie. A tego dnia Niemcy podstawili pociąg i zaczęła się wywózka Żydów. Widziałem, jak ich pędzili. Lauft ihr Schweine! – darł się ten Bornholt. I te swoje psy na nich szczuł. Jedna babina z tobołkiem nie mogła już iść i padła na kolana. Wtedy nadjechał samochód, wyskoczył z niego szkop, podbiegł, kopnął w ten jej tobołek, a ją zdzielił kolbą. Potem postawił jej but na karku i docisnął. Tylko chrupnęło i została tak, z przetrąconym karkiem. – Widziałeś to? – Na własne oczy. Przez dziurę w ogrodzeniu. Tam, gdzie był tartak. Przez chwilę skrzypiał taboret i wiklinowe krzesło. Potem stuknęło coś o karafkę i wuj Stach westchnął, jakby nabierał sił do dalszych wspomnień. – Całą wywózką dyrygował Hamann. – Swołocz – mruknął dziadek. – Właśnie ja dlatego, Julian, o tym Szczotce. Ty wiesz, że to on widział, co ten drań zrobił w Starym Sączu? Pamiętasz, była tam żydowska restauracja. I w niej zwykł biesiadować Hamann. Oczywiście restaurację przejął folksdojcz, ale jakoś tak zostawił na posadzie kelnera, szwagra tego Żyda. Hamann się wściekł, że zabrakło jego ulubionego trunku. No to posiekał tego chłopaka szpicrutą, ale jeszcze mu było mało, więc kazał przywiązać go do płotu i szkłem z rozbitej karafki wyciął mu język. – Stachu! – Zaczekaj, bo to nie wszystko. Potem własnoręcznie wydłubał mu oczy. Plaskanie kart zupełnie ustało. Zamilkł taboret i wiklinowe krzesło. Pierwsza odezwała się mucha, która uderzyła w szybę, spadła na parapet i dogorywając, wirowała na grzbiecie. – Masz zdrowie, żeby rozpamiętywać… Było, minęło, Stachu. – Minęło, minęło. Teraz to już inne miasto. – Taaak… Stachu, nie wracajmy. Ich rozmowa przestała się kleić. W ciszy znowu plaskały karty. Chłopiec ostrożnie zsunął się do zakrętu schodów. – Dobra, Julian, to teraz twoja kolej. – Zaczekaj, jestem na musiku. Na stole szurały karty i gazety dziadka. – To powiem ci jeszcze, Stachu, że nie tylko inżynier Marmon zagrał szkopom na nosie.

– Nie tylko on. Zapomniałeś o tym kurierze, który uciekł ze szpitala. – Masz rację. I jeszcze ktoś. Nasz zegarmistrz. Na wieży ratuszowej pod zegarem przechował Żydówkę. – Coś tam słyszałem, Julianie, ale jak się to skończyło? – Przeżyła! Kolejarze wywieźli ją potajemnie do Lublina. Pod nosem Hamanna. – A swoją drogą, Julian, chciałbym się kiedyś dowiedzieć, czy ta bestia gestapowska jeszcze żyje? – Dobre pytanie, Stachu. I ten jego pomagier, dwumetrowy Bornholt. – Gorsza rzecz, że łazisz tutaj, człowieku, po Sączu i coś niecoś wiesz… – wuj Stach podkreślał swoją myśl uderzeniem kart o stół – który dupek to były folksdojcz, a która dama to była konfidentka. – A do tego wiesz, człowieku, co jeszcze wisi w garderobach sąsiadów. – Dziadek wyraźnie ściszył głos. – Bo ja ci, Stachu, powiem, że na przykład taki… – Zaczekaj, dzielny kolejarzu, ty tutaj gadu, gadu, a ta lewa moja. – Wiesz ty co? – Dziadek Julian wstał i odsunął krzesło. – Jakoś nie chce mi się grać. Ja pasuję. Odpowiedział mu nagły skrzyp taboretu. Zaciekawiony chłopiec wysunął głowę zza węgła schodów. Zobaczył, że wuj Stach zastygł przechylony nad stołem i wypatrywał czegoś za szybami werandy. – Nie ma tam na co patrzeć, Stachu. – Dziadek chyba się domyślił. – Kazek to strzęp człowieka. Ofiara wojny. Mówiąc to, sam jednak przysunął twarz do okna. Teraz mówił cicho, a przy tym bezwiednie przestawiał po stole zgiętą w znak zapytania laskę cyny. – Niemcy rozstrzelali mu żonę. Musiała sobie sama grób łopatą wykopać. Za koszarami. – Łapanka? – No wiesz, zemsta Niemców za zamach. Na policmajstra. I pomyśleć, Żydówka, a z domu nazywała się Niemiec. Dziadek pokręcił głową, odrzucił cynę i machnął ręką, jakby śpieszno mu było zmienić temat. Pierwszy zauważył chłopca wuj Stach. – Ha, no proszę! Kogo my tu widzimy? Jego twarz w jednej chwili przybrała maskę wesołości. Skierował ku niemu swój brzuch spięty szelkami. Teraz obejrzał się i dziadek. Widać było, że przymusza zrazu zamyślone spojrzenie do powrotu na werandę. Już wypogodził twarz. – No, jak tam? Ta noc chyba była spokojna? – zapytał. – A wiesz, że mama i babcia pojechały do miasta? Aha, ty chcesz tam… – Domyślił się i zrobił młynka oczami – No to leć. Wymijając karciarzy, zauważył, że jego zeszyt z notatkami leży na stole, obok dziadkowego kuferka, szpejów i karafki z wiśniówką. – Ciebie, kawalerze, nie częstuję, bo już były z tobą pieriepałki, oj, były!

I pewnie już dziadek coś o tym zdążył wujowi opowiedzieć, bo ten się roześmiał, odchylił z taboretem i strzelił z obu szelek w swój tors. A tors wujka był specjalny. Rok temu jego właściciel chwalił się, że z lewej strony ma bliznę po szabli czerwonoarmisty, a z prawej tkwi mu jeszcze w boku niemiecka kula. I pomyśleć, były to pamiątki jeszcze z pierwszej wojny światowej. Podobno doktor Decowski potwierdził to specjalnym zaświadczeniem. Chłopiec zwolnił przy popielniku, ale tylko na chwilę, by jeszcze złowić to, co mówił dziadek: – A wiesz, jak przyszedłem nad ranem, to słyszałem, jak chłopak krzyczał przez sen. Coś takiego „Śmiertelna koszulka! Śmiertelna koszulka!”. Kiedy wrócił na werandę, wuj Stach trzymał w rękach jego zeszyt. – Podziwiam, podziwiam – mówił z szerokim uśmiechem. Ładnie rysujesz. To może opowiesz wujkowi, co to za komiks namalowałeś? – Tata mi powiedział, że nie należy mówić „komiks”, tylko „historyjka obrazkowa”. Wuj się zaśmiał. – Jasne, bo to amerykańskie słowo. Zresztą twój tata wie wszystko lepiej, no nie? Zapytanie poparł przymrużeniem oka, skierowanym do dziadka. – No, dobrze. A teraz objaśnij nam, o czym ta historyjka. Bo tytuł jest Przygody Mikusia. – Tutaj Mikuś poszedł na most. – Aha, poznaję. To ten most nad stacją. A tutaj idzie sobie po moście… Ma na grzbiecie tęgi plecak… – Tak i nagle – ryps! – traci równowagę… i spada z mostu. Bum! – Ale chwileczkę, Adaś… bo tu się już przygoda urywa. Jakże to tak? Chłopiec podrapał się w głowę. Wuj postukał palcem w kolejne, puste jeszcze ramki. – No, to pewnie będzie ciap! I marmolada na szynach? Wiśniowa. Chłopiec się zaśmiał. Wujek też był zabawny. – Nie, nie rozwalił się – wyprowadził wujka z błędu – bo właśnie będzie przejeżdżał pociąg i on spadnie na wagon. – To powinien wylądować na czymś miękkim, no nie? Do oglądania włączył się dziadek. – To jasne, spadnie na transport ruskich walonek. Wuj Stach podrapał się za uchem. – Hmm, ale co będzie dalej? Może pojedzie do Grybowa? – podpowiedział bez przekonania. Ale teraz dziadek miał swój pomysł. – Może po prostu ten twój Mikuś chciał uciec w daleki świat? – A może szczęśliwie przedostał się za żelazną kurtynę? – zaproponował wuj Stach.

Dziadek dodał z uśmiechem. – Tylko po co komu na Zachodzie wagon z walonkami? Chłopiec nie bardzo wiedział, co ich tak rozbawiło, ale chętnie poddał się ich wesołości. Wujek zwrócił chłopcu zeszyt, mówiąc: – Będzie z ciebie artysta. Jak świętej pamięci malarz pan Barbacki. Rysuj dalej. Stuknęła bramka. Dziadek poderwał się i wyjrzał przez okno. – Fela z córką już są! Wuj Stach pośpiesznie dopił wiśniówkę, parsknął, wydobył brzuch zakleszczony między taboretem a stołem i zaczął szykować się do wyjścia. – Lola będzie gderać, gdzie to mnie diabli ponieśli, he, he. Dziadek mlasnął, po czym oba kieliszki szybko ułożył w szufladzie. Staszek trzasnął szelkami, a potem klepnął się po kieszeni. – Dziękuję za kalafonię.

Rozdział 21

Wróżka i maślane rogaliki Siedział na zakręcie schodów prowadzących na poddasze, na stopniu, który wybrał na swoją bazę. Pelargonie w oknie poszarzały, a po liściach prześlizgnął się pierwszy błysk burzy. Dachówki i papę na dachu werandy smagnął deszcz. Zagrzmiało. To było tak, jakby nad Starą Kolonią po niebieskim moście przetaczała się olbrzymia lokomotywa. Chłopiec wcisnął głowę w ramiona i na wszelki wypadek zsunął się o dwa schodki niżej. Zapomniał zapytać dziadka, czy na kominie jest piorunochron! Ostrożnie spojrzał w okno, kojarząc kolejny łoskot z wysokim kasztanem koło domu kierownika orkiestry. Za gęstymi smugami deszczu dostrzegł coś, co już gdzieś kiedyś widział. Czarne, muskularne konie z białymi pióropuszami. Ruszały właśnie z miejsca, pociągając za sobą lśniący od wody karawan. To był taki sam karawan, który tak bawił jego i babcię na filmie Świat się śmieje. Na koźle siedziało dwóch mężczyzn w cylindrach. Ich dwie peleryny, szarpane podmuchami wiatru, zdawały się przybierać rozmiary wojskowych namiotów. Okno stanęło w blasku, a doniczki zadrgały na podstawkach. Chłopiec odskoczył od szyby. Kiedy znowu odważył się popatrzeć, karawanu zjawy już nie było, a wściekłość wiatru skrupiła się na niedomkniętej bramce domu za skrzyżowaniem. I nawet słychać było monotonne stukanie skobla. Kiedy szum deszczu umilkł, a w czystym jak spłukana szklanka powietrzu ponownie zaczęły nawoływać się psy, ptaki i parowozy, mama, omijając kałuże, poszła na pocztę. Zamówiła rozmowę międzymiastową do Stalinogrodu, a potem w westybulu kupiła bilety. Ustalono, że jutro – on i mama – wyruszą do Krakowa. A tam, pod gmachem WRN, na Basztowej, będzie na nich czekał ojciec i pan Popiel z pobiedą. Ojciec będzie po ważnej „nasiadówce”. Chłopiec opróżnił pudełko na drewniane klocki domina. Wepchnął do niego szpargały pana Marmona, dodał swój zeszyt, gwizdek-bulgotkę od dziadka i wszystko to położył na pudle z szachami. Babcia poprosiła go, żeby poszukał dziadka, który gdzieś polazł, a tymczasem pod beczką kapusty kiszonej obsunęły się cegłówki. Wystawił głowę z werandy. W wilgotnym powietrzu złowił znajomy głos. Chyba należał do dziadka, ale dolatywał z sąsiedztwa. Chłopiec skręcił za werandę, przekroczył badyle piwonii i już miał minąć krzak porzeczki, kiedy zobaczył wuja Stacha i dziadka Juliana. Siedzieli obaj na małych zydelkach przed drewutnią wuja. Ten owiany dymem z fajki patrzył na karbidówkę, z którą przyszedł do niego dziadek. Teraz chłopiec przypomniał sobie, jak rozmawiał z dziadkiem o kretach. Wuj Stach pykał fajkę i słuchał jakiejś opowieści. Adam postanowił, że podejdzie, kiedy dziadek skończy mówić. Tak byłoby zręczniej. Zatrzymał się więc i mimochodem zaczął studiować powracające do życia pędy porzeczki. Coś szło po gałązce, omijając krople deszczu.

– O tym Austriaku Kurcie to nie chciałem za dużo opowiadać, bo po co to zasmucać rodzinę i to na święta. Ale sam o tym często myślę. – A co, odezwał się po wojnie? – Obiecywał, ale ślad po nim zaginął. Myślę, że kaput, zginął na froncie wschodnim. Straszne rzeczy opowiadał mi ten człowiek. – Co takiego? – Zanim trafił do Sącza, stacjonowali w jakiejś wsi, gdzieś koło Sandomierza. Był tam wtedy świadkiem, jak chłopi przyprowadzili żydowską rodzinę razem z gospodarzem, który ją ukrywał. No i ten Kurt widział, jak jego kolega Niemiec zastrzelił tego gospodarza. Potem zastrzelił matkę – Żydówkę. Najmłodsza córka tej kobiety zaczęła płakać i błagać go o życie dla swoich dwóch braci. Ale on z zimną krwią strzelił im w głowy. No i została przy życiu ta mała. Wtedy Niemiec zawahał się, co robić. A to dziecko do niego w te słowa: „Proszę pana, niech mnie pan zastrzeli, bo teraz to ja już nie mam po co żyć”. – I co? – No to i ją ten Niemiec zastrzelił. Chłopiec puścił odgięty pęd porzeczki, z którego odpadł szary insekt i chyba stuknął chitynowym grzbietem w jego but. Wuj Stach zajrzał do fajki. – No masz, znowu zgasło! To przez wilgoć po burzy. Sięgnął po kawałek gałązki i zaczął gmerać w zgasłym tytoniu, jakby wyładowywał na cybuchu złość. – A słyszałeś o tej historii z karpiem po żydowsku? Wuj przerwał, żeby dmuchnąć w fajkę, a chłopcu wydało się, że to z niej wydobywa się smutny gwizd parowozu. – No więc to było tak. W drugim roku wojny Żydzi chodzili jeszcze do Starego Sącza po żywność. Szli trochę drogą, trochę wzdłuż sztreki, przez Kaduk i Biegonice. Ale mieli do przejścia Dąbrówkę Niemiecką. Pewnego pięknego dnia grupa młodych Żydów natknęła się tam na bandę Hitlerjugend i folksdojczów. Ci nadludzie, ma się rozumieć, dawaj ich bić i kopać. Kazali im podeptać żywność, którą mieli przy sobie. Potem oddali ich w łapy Gestapo. Najstarszego Żyda, dziewiętnastolatka, zawlekli do fabryki mebli. Zabawę nadzorował oficer SS. Kazał mu się rozebrać, a potem szwaby związały mu ręce i nogi i śmiejąc się, że zrobią z niego karpia po żydowsku w galarecie, zaczęli polewać go gorącymi klejami. – Syndetikon? – fachowo zapytał dziadek. – Cholera wie co, może jakaś kazeina, w każdym razie gęste żywice. I tak go polewali warstwa za warstwą. – Udusił się… – Nie od razu, najpierw oczy wyszły mu z orbit, z nosa poszła krew, a potem zastygł. W końcu kazano go Żydom grabarzom pochować na kirkucie. – Stachu, bo za chwilę wywiercisz dziurę w cybychu.

– Nie wierzysz, to popytaj Tadzia Maligniaka. Też swoje widział i przeszedł. A ty myślisz, że dlaczego ma teraz nierówno pod sufitem? A nie opowiadał ci, jak to było z tą skrzynią Hamanna? – Jakoś nie. – A ja tę skrzynię zbijałem. Mój niemiecki przełożony skierował mnie i jeszcze paru do stolarni kolejowej. Kazał nam zrobić wielką, porządną skrzynię. Z najlepszego drewna. Tę skrzynię odebrał potem od nas pomagier Hamanna – Nord. No to już wiedzieliśmy, na co taka skrzynia. Złote monety, zęby, świeczniki, zegarki… co tam jeszcze! Hamann i jego banda musieli gdzieś ukryć rzeczy zrabowane z getta. A nazbierało się tego sporo. Co było dalej, to trochę wiem od Tadzia, bo jak sobie raz popił, to się otworzył. Ale nie do końca. – I co z tą skrzynią? – Tam była taka historia: Hamann i drugi taki… Kästner rabowali na potęgę majątek Żydów z getta. Podobno magazynowali to wszystko na zamku, bo tam były niemieckie koszary. Potem już ładowali wszystko do tej skrzyni. Ale kiedyś, podczas nocnego najścia gestapowców na getto, Hamann zastrzelił Kästnera. Zdaje się, że się pokłócili o urodziwą Żydówkę, która pierwsza wpadła w oko Kästnerowi. A może Hamann tylko czekał, żeby się pozbyć wspólnika? Tak czy siak, próbował potem wmawiać rodzinie tamtego Niemca, że to Żydzi go zabili. Ale to się kupy nie trzymało. A z tym Kästnerem to Hamann od początku darł koty. Wiesz, Niemcy w ogóle źle patrzyli na to, że niemiecki oficer wysokiej rangi obwozi się otwarcie po Sączu i Krynicy z Polką – sądecką kochanką. – Mówisz o tej Orejniakównej! A ty wiesz, że ona wróciła do Sącza po wojnie? – Piękna kobieta. A czy przypadkiem… nie była koleżanką twojej córki? Dziadek odczekał, aż wuj zapomni o swoim pytaniu. Mówił dalej. – Pojawiła się w Sączu. Przefarbowana. Ale ludzie i tak ją rozpoznali. Tylko już taka piękna nie była. Oczy podkrążone, gruźlicę złapała w Niemczech. I przyjechała z małym Hamankiem. – Ciekawe, po co przyjechała? – Kto to wie, może chodziło o te skarby? W każdym razie dopieprzyło się do niej sądeckie NKWD. Oskarżono ją, że kolaborantka i folksdojczka. A ta Orejniakówna na nich z pyskiem: „Każdy próbował jakoś przeżyć. Wyście siedzieli cicho albo donosili, a ja ratowałam się po swojemu – własną dupą! I paru ludziom uratowałam życie. A teraz mam wszystko gdzieś i gruźlicę. A sądeczanie wieszają na mnie psy. Bohaterzy!”. – I co potem z nią było? Wyjechała? – NKWD trzymało ją w więzieniu. A potem ślad po niej zaginął. – No to, zaczekaj, Stachu, kiedy ten Hamann zastrzelił Kästnera, to skrzynia należała już tylko do niego, prawda? – Chyba o to chodziło. Potem, jak Hamann wynosił się ostatecznie do Krakowa, to przyjechał jeszcze do Sącza i z tym Nordem wywieźli skrzynię na przystań na Dunajcu. Nord wziął do pomocy Maligniaka. Mieli Tadzia potem kropnąć, żeby zatrzeć ślady i żeby nikt nie wiedział, gdzie ją ukryli. – Ale Tadzio przeżył…

– Przeżył i swoje wie. Kiedyś mi powiedział, że albo on ją wykopie pierwszy, albo przyjedzie Hamann z Bornholtem, jeśli jeszcze te szwaby żyją, i ją sobie zabiorą. – Albo, Stachu, rodzina tego Kästnera… – Nie, ja już o tym myślałem, Julian. To wysadzenie zamku to mogła być ostatnia robota Hamanna. Żeby potem mógł utrzymywać, że łupy pożydowskie razem z zamkiem wyleciały w powietrze. – To pewnie Orejniakówna coś o tym wiedziała? Od stacji nadleciał szczęk buforów i chłopiec przyłożył dłoń do ucha, żeby słyszeć każde słowo. – Skrzynię spławili Dunajcem, aż do Opatowca. Potem, za Wisłą, wieźli wozem na północ. Przez jakieś straszne błota. Pewnie żeby jak najbliżej Krakowa. Maligniak zdradził, że do ukrycia skarbu upatrzyli sobie piwnice pod ruinami starego pałacu. Zaraz… jak to się nazywało… – No to wyciągnij twoją mapę i możemy poszukać, gdzie to mogło być. – A żebyś wiedział, że patrzyłem, ale coś się nie zgodziło. Maligniak mówił, że to w jakimś Szarkowie, że we włościach jakiegoś hrabiego… Usłowskiego. Ale mnie się widzi, że on wszystko poprzekręcał. Nie ma ani jednego, ani drugiego. – A mówił coś więcej? – Że zakopali, owszem, ale nie w ruinach, tylko obok. W pośpiechu, bo tam już partyzanci grasowali. A potem Maligniak uniknął śmierci, bo nawiał im i cichcem wrócił do Sącza. Potem aż do końca wojny nie wychylał nosa ze swojej kryjówki na ulicy Kunegundy. Z tego strachu jeszcze bardziej mu się porąbało w głowie. Chłopiec drgnął. Obok niego stała babcia i wycierała dłonie w fartuch. – Co z tobą, Adaś? Nie czekając na odpowiedź, zawołała przez ogródki: – Julian! Proszę do domu! Poczuł dłoń babci na ramieniu. Przyglądała mu się uważnie. – Jakiś jesteś blady i zimny. Może chodź, pogrzejesz się przy piecu? Wspiął się na wilgotną bramkę i starym zwyczajem, wsparty na niej łokciami, zaczął miarowo odpychać się nogą, patrząc, jak jeden koniec uliczki w tempie pracowitej nornicy zagrzebuje się w szarym mule zmierzchu. Usłyszał kaszel sąsiada i zgrzyt wiaderka pod pompą. Wtedy zobaczył przygarbioną postać kobiety. Miała na głowie chustę. Dałby słowo, że wyszła z ciemnego lustra kałuży. Minęła dom Hebdów i na jego widok zwolniła. Jej mroczna twarz miała oczy Kościei. Usłyszał głos. – Nudno, co? Przestał jeździć na bramce. – Czekasz na nią? Chłopiec poczuł dreszcz niepokoju. Ta obca kobieta czytała w jego myślach?! Powoli zaczął zsuwać ramiona z bramki, a butem już wymacywał drogę odwrotu…

– Poczekaj no – powiedziała. Wzruszył ramionami. Może od fali chłodu. – Na nikogo nie czekam. – Adam usłyszał swój głos. – Może źle powiedziałam, raczej wypatrujesz, co? Okieneczko? – I pokazała palcem zatopiony już w mroku budynek na końcu uliczki. – Piękny kawalerze, zaczekaj, mogę ci to i owo powiedzieć. – Nieznajoma zaśmiała się, widząc jego zamiary. – Co to? Boisz się wróżki? Tym ostatnim pytaniem zatrzymała go. Nie wiedział dokładnie dlaczego, ale postanowił zostać. Może słowo „wróżka” wydało mu się dostatecznie czarodziejskie? Kobieta rozejrzała się po pustej uliczce i zbliżyła do bramki. – Kawaler pokaże dłoń. Ostrożnie wyciągnął rękę nad bramką. – Nie bój się, ja nie jem dzieci. Ale oboje wiemy, co może je zjeść. Bebok! Oczy kobiety zamieniły się w czarne magnesy. Dopiero teraz zauważył, że wyciąga w jej kierunku palce z obgryzionymi paznokciami, poklejone żywicą i nawet – o zgrozo – kozą z nosa. Ale kobieta nie zwracała na to uwagi. Nachmurzyła twarz i przeniosła swój badawczy wzrok na jego dłoń. – Wiele widziałam, ale tutaj mamy, jak widać, specjalnego kawalera, co to jeździ… pierwszą klasą. Patrzył na jej zmarznięty nos. – I coś pani widzi? – Widzę, królu złoty, żeś tutaj przyjezdny. Twoja mama już pakuje walizki. I ma w torebce zasuszony kwiat. A w spiżarni… maślane bułeczki! – Rogaliki. Upiekła je babcia. Ja jej powiedziałem, że będę je nazywał filomenki, ale… skąd pani wie, że tam są? – A są. Patrz teraz tam. Kazała mu spojrzeć w górę, nad koronę wiśni, gdzie zza czarnych chmur wystawał księżyc. – Jak odgryziony paznokieć, co? Smakowity rogalik. Więc powiem ci tak jeśli uznasz, królu złoty, że do rzeczy gadam, to pójdziesz i przyniesiesz mi jeden rogaliczek. A jeśli nie, to… – pokiwała palcem – nie usłyszysz ostatniego zdania. A chciałbyś to wiedzieć. I to bardzo. No? To jak będzie? Wysunął jeszcze raz dłoń. Kobieta postawiła na swoich butach dużą, prawie pustą torbę z wielkimi, drewnianymi kołami-uchwytami. Zastukały w wieczorze uliczki jak drewienka do grania w klipy. W tej samej chwili u Hebdów zadarły ze sobą dwa koty. Kobieta odsunęła czarne frędzle narzuty, którą miała na ramionach, podciągnęła mankiety kwiecistej koszuli i wzięła w palce jego dłoń. Zaczęła mówić: – Kiedy pojedziesz do stalowego miasta, to się dopiero wydarzy. Ho, ho, ho! Ale się zacznie! Czeka na ciebie przygoda nie z tej ziemi, o jakiej nikomu się jeszcze nie śniło. Nowe znajomości. Oj, nudno to ty mieć nie będziesz. Ale najpierw muszą podjąć uchwałę, a potem będzie wielki pochód

i jeszcze widzę… wielki bal. Ale ten… park! Miej tam oczy otwarte. Podasz rękę strażnikowi… Już go raz widziałeś, stał w niewidzialnych drzwiach. Ale… strzeż ty się jednego przybysza, a będzie on zalatywał odchodami jaszczurki. Jakoś tak chłopiec pomyślał o Wieorze, więc powiedział: – Ale Sidorenko się myje, proszę pani. – To nie ten. – Kobieta zatrzepotała frędzlami. – Słuchaj, potem czeka cię coś jeszcze bardziej niezwykłego… I zegar się zatrzyma… – Werk mojego taty? Ten co się psuje? Skrzywiła się. Najwyraźniej nie życzyła sobie, by jej przeszkadzał, więc zamilkł. – Tu widzę, że zasną wszystkie zegary… ni to sen, ni jawa… a w środku cisza… a w tej ciszy ty, królu złoty. I zobaczysz… świat zatopiony w bursztynie… ptaki zastygłe… ale coś zjesz, tak, zjesz, i ty będziesz się poruszał. A w twoich rękach… koło sterowe. Mówiłam już, że jesteś specjalnym kawalerem. Będzie wielkie ratowanie. Oj, zatrzęsie się ziemia w tym mieście stalowym. Kręciła głową pełna niekłamanego niedowierzania. – I utniesz sobie gadkę z czarodziejem. – Na chwilę zamilkła i przesunęła palec na sąsiednią linię dłoni. – A za rok… a za rok… niedaleko westybulu zobaczysz… zgasną światła na tej sali. Teatr jakiś widzę. A ty? – zadała nagle pytanie. – Byłeś kiedyś w teatrze? No, przecie widzę, że byłeś. – W kukiełkowym, proszę pani. Grali Cyrk Tarabumba. Byłem z tatą. – No, to będzie tak, jakbyś patrzył na własne przedstawienie. Jaki artysta nie pragnie mieć wielkiego teatru? Słuchać muzyki w niebieskim domu, co? – Tak, proszę pani, drewniany chłopczyk Buratino też założył swój teatr. Objazdowy. Czytałem. I bardzo mi się podobało. – Twój teatr będzie na ziemi i na niebie. – Kobieta wzniosła w górę obie ręce. Zatrzepotały frędzle. Poszedł za jej wzrokiem. – A mój tata to latał po niebie, proszę pani, nad Starą Kolonią. Samolotem. Naprawdę. – Ten twój ojciec… no dobrze… Siódemka krajcowa, znaczy się żołądź, widzę grę. – Szachy! Znowu się skrzywiła. – Ciąży mu coś na szyi, czerwone i rogate. I też zalatuje odchodami jaszczurki. Kobieta odchyliła głowę w bok i sucho zakaszlała w ramię. – Ale będzie z nim lepiej. On według Piątki Serca – to dobry człowiek. Tylko rozgrywa złą partię. Złej matce dał się usynowić. Czasy parszywe. A ten Piątka Serce, ten, co to poszedł w jego butach, swego dopnie. Tak, a obaj, Asy Dzwońce, zagrają w twoim teatrze. Potrząsnęła głową i zamrugała oczami, jakby wyrwała się ze snu. Odsunęła jego dłoń. – Dość tego. To jak będzie? Należy mi się rogalik? Chłopiec patrzył niezdecydowanie w mroczne źrenice wróżki. Parowóz ze stacji spróbował go ponaglić. Bez jednego słowa zeskoczył z bramki i pobiegł w kierunku werandy. Nie oglądając się za siebie, wśliznął się do sieni. Miał wielką ochotę zapomnieć o tej kobiecie. Było w jej gadaniu tyle

tajemnic, że aż zrobiło się strasznie. Pomyślał, że dorośli zachowują się dziwnie. Lubią straszyć, używając przy tym niejasnych słów i teatralnych gestów. Przez uchylone drzwi do kuchni zobaczył, że mama pod żółtym światłem żarówki pakuje coś do walizki. Zawahał się. Biała spiżarka była w zasięgu ręki. Ostrożnie odgiął metalową fajtklubkę, a jednak drzwiczki zaskrzypiały. Zajrzał do środka. Brązowe maślane rogaliki babci wystawały z koszyka, spod białej serwetki, jak uszka myszek. Pochwycił pierwszy z brzegu. Usłyszał za drzwiami kuchni szmer, jakby w tym momencie babcia odkładała na stół okulary i wstawała z krzesła pod zrywanym kalendarzem. Wybiegając z werandy, usłyszał jej głos. Najwyraźniej zdążyła dostrzec rogalik w jego dłoni. – A, to ty, Adaś. Bierz, dziecko, i jedz. I nie uciekaj. Usłyszał jeszcze, jak babcia domyka spiżarkę i ze śmiechem zwraca się do mamy: – Widzisz? Dziecko nabrało apetytu. Weźmiesz mu trochę tych filomenek do Stalinogrodu. Po chwili był przy bramce. – A już chciałam pójść. – Głos kobiety pozwolił chłopcu odnaleźć ją w mroku. – Jestem tutaj. Wyciągnął ku niej rogalik. Szybkim ruchem pochwyciła go i włożyła do torby z wielkimi uchwytami. – Dziękuję, królu złoty. Zauważył teraz w jej dłoni talię kart. Jak gdyby miała zamiar się wylegitymować, że naprawdę jest wróżką. Popatrzyła świdrującym wzrokiem. – W takim razie na ostatek to, co chcesz wiedzieć. Skinęła głową, dając do zrozumienia, by wybrał kartę. Nie zastanawiał się. Jednak ta, którą wyciągnął, nie była cała! Oczy kobiety rozszerzyły się. Pokiwała głową. – Wyciągnąłeś kartę rozdartą. A to jest karta tego miasta. To miasto jest kartą przetarganą na pół. Od Kaduka po Piekło. I jeszcze długo nie upomni się o swoją brakującą połówkę. Wierz mi, na ten temat będzie panowała cisza. Tak długo, jak kapoty z rynku będą wisiały w ich szafach. No, ale to nie o tę kartę chodziło. Nie, nie, ciągnij, całą. Być może zdawało mu się, ale palec kobiety zdążył zakreślić nad talią kart koło, krzyżyk i spiralę. Zrobił, jak kazała, ale zanim odwrócił kartę, kobieta sama wyjęła mu ją z rąk. Otworzył usta, jakby się bał, że nie dosłyszy i straci wiadomość najwyższej wagi. A naprawdę pragnął się dowiedzieć… – I co tu widzimy? Szóstka Krajcowa. Piękna karta! Tyle ci powiem, że twoja Szóstka Krajcowa jeszcze się nie urodziła. I tyle. Został nieruchomo, z otwartymi ustami. Narzuta z frędzlami i szara chusta kobiety zamieniły się w ćmę, która pomaszerowała w mrok, wzdłuż domu ciotki Loli i wuja Stacha. W tym momencie nieśmiało zajaśniała lampa uliczna na drewnianym słupie, jakby ukazując chłopcu, że poza kałużą niczego tam więcej nie ma. I tylko wodne kręgi przecinały głęboki granat odbitego nieba. Z podziwem gwizdnął parowóz, a w wilgotnym powietrzu tuż przed jego nosem

kruszał słodko wiśniowy zapach. Z metalowym stuknięciem domknął bramkę, a kiedy się odwrócił, zobaczył w oknie na zasłonce profil mamy. Zupełnie jak w teatrzyku cieni. Mama trzymała coś w dłoniach. Potem zbliżyła to coś do twarzy – kwiat? – i odeszła w głąb pokoju.

Rozdział 22

Powrót do Stalinogrodu Pociąg, który miał ich zabrać do Krakowa, stał na peronie pierwszym. Jego pulmany zatrzymały się prawie pod mostem, tym samym, którym do warsztatów kolejowych nad stacją przechodzili kolejarze. To z tego mostu Mikuś spadł na wagon i pojechał w świat. Już z okna przedziału chłopiec skontrolował drzewa sąsiedniego parku kolejowego. Ale nic tam na gałęziach nie wisiało. – Adaś, masz tutaj maślane rogaliki – powiedziała babcia, która stała na peronie. Przez okno wagonu wyciągnął do niej ręce i odebrał papierową torbę. Przy pociągu kręcił się dyżurny ruchu w czerwonej czapie. Miał w ustach gwizdek i zaczął dawać znaki czerwonym lizakiem na długim patyku. Babcia pomachała im zieloną peronówką. Wydawało mu się, że została na stacji ze łzami w oczach. – Po co ci to pudło ze starymi dominami? – zapytała mama, gdy rozsiedli się w pustym przedziale wagonu. Na szczęście nie musiał odpowiadać, bo zanim zamknęła okno, wdarł się do środka ogłuszający gwizd. – Nie będziemy się smucić – zadecydowała. Już niedługo przyjedziemy do Sącza na całe lato. Chłopiec, zapatrzony w okno, jeszcze bardziej wsłuchał się w swoje myśli. Wiedział, że pierwsze, co zrobi w Stalinogrodzie, to dokona poważnych zmian terytorialnych na mapach. Kraj Koziej Łapy będzie musiał ostatecznie wygumkować. Chyba że zajmie go sąsiedni kraj – Pas. Co do Kamionetki i jej okrutnego ataku śmiechu, to postanowił, że najpierw narysuje go jako bolesny klin wbijający się w samo serce jego kraju, a potem… już to wymyślił: przyjdzie mu na pomoc porządne tąpnięcie albo nawet trzęsienie ziemi, a jeszcze do tego olbrzymia morska fala i ostatecznie zamieni kraj Kamionetki w morze. I on nazwie je Morzem Zapomnienia. Zresztą – kto to wie – może rozpocznie zupełnie nową mapę? Później próbował zrozumieć tajemnicze, trochę straszne słowa wypowiedziane przez wróżkę, że czeka go w Stalinogrodzie przygoda, o jakiej nikomu się jeszcze nie śniło. A potem myślał o tym, co powiedziała na samym końcu. – No proszę – dobiegł go szept – mój syn zasypia z uśmiechem na ustach. Lokomotywa szarpnęła wagonami, a jemu wydało się, że westchnienie mamy zamieniło się w wiersz. Nie kocha dworców i przystanków nikt ze słów pożegnań został tylko dym Na złączach szyn – jak w kąciku ust drga jeszcze żal. Na każdym dworcu jest peron rozstania

I choćbyś nie chciał – zdążysz przybyć Tu się podstawia, tu się podstawia najsilniejsze lokomotywy. Mieli bilety w przedziale dla palących, ale szczęście im dopisało. Na kolejnych stacjach nikt się do nich nie dosiadł. – Długo spałeś – powiedziała mama, odkładając gazetę. Przechyliła się ku niemu i z poważnym wyrazem twarzy, zapytała: – To jak to było z tą waszą wycieczką na górę? Wiesz, o czym mówię? Wiedział. Ale miał nadzieję, że nikt już do tego tematu nie wróci. – Posłuchaj, nie ma takiego ojca, który porywałby się z nożem na własne dziecko. Za oknem przelatywały, podzwaniając, przęsła jakiegoś mostu. Odczekał i na wszelki wypadek odpowiedział do jej odbicia w szybie. – Ale ja widziałem. Na obrazku… Na odgórne polecenie… I związał go sznurem. Mama już się śmiała, ale on widział, że próbuje się powstrzymać. – Aha, tobie chodzi pewnie o tego biblijnego Abrahama. No, to teraz już rozumiem. Oj, synku, wziąłeś sobie do serca okrutną bajkę. I powiem ci, na pewno nie pisała jej kobieta. Żadna matka na świecie nie zgodziłaby się oddać własnego dziecka na ofiarę. Niezależnie na jakie „odgórne polecenie” i kto by tego od niej nie zażądał. Nawet jakby to był sam diabeł i podawał się za jakiegoś bożka. Klapnęła dłonią w gazetę. – No, ale ciągle mamy świat, w którym rządzą mężczyźni… Nie dokończyła, bo do przedziału wsadził głowę konduktor. Kiedy po przedziurkowaniu biletów wyszedł, znowu nachyliła się ku niemu. – Ale, mój drogi, to znaczy, że oglądałeś… no wiesz, tamte broszury? Odwrócił wzrok i udawał, że liczy krowy na mijanych łąkach. – Może jednak popatrzysz matce w oczy? Nie? On widział jej odbicie w szybie. I widział, że mama oparła głowę i czeka na jego odpowiedź. – A powiedz no mi, pewnie też podczytujesz te ojca „donosy”? – Sama widzisz, jaki jest niesłowny. – Ojciec przechadzał się po kuchni. Dzwonił przy tym pokrywkami i chyba zaglądał do garnka. Aż tutaj, w sypialni, słychać było, jak ze świstem oblizuje palce. – Miał popracować nad jednym tylko problemem szachowym i nic. Nawet zgubił kartkę. – Daj mu spokój. Czasami myślę, że jesteś zbyt szorstki. – A wy, ty i twoja mamusia, tylko rozpieszczacie kanocka.

– Wesoło to on w Sączu nie miał. Najpierw tak głupio upiliśmy dziecko i chyba przez to rozbił się na hulajnodze. Jeszcze do jego problemów doszło stłuczone kolano. Potem ta śmierć kota, ojciec mówił, że Adaś krzyczał przez sen… A zaraz po przyjeździe do tych zadymionych Katowic Adasia zaczęło drapać w gardle. – Chyba zapomniałaś, że miasto raz na zawsze zmieniło nazwę? – A co ja powiedziałam? Ach, tak! Pomyliłam się. Oczywiście, Stalinogród. Mon Dieu! – Co z tym ma wspólnego mon Dieu? – No, bo zobacz sam, jak ta kuchnia teraz wygląda. Gary w zlewie… na patelni zastygła jajecznica… a te szklanki? Miałeś gości, jak nas nie było? – Zaprosiłem na herbatę inkasenta z elektrowni. Pogadaliśmy trochę o robocie, trochę o życiu. Poczęstowałem herbatnikami. – No ciekawe, od kiedy to ci z elektrowni używają szminki? Przecież widzę. – O co ci chodzi? Teraz zatrudniają i kobiety. Eleganckie, zadbane inkasentki. Chyba nie masz nic przeciwko równouprawnieniu kobiet… – Ach, to takie buty! – Mojej pięknej pani zawsze coś nie pasuje. – Pewnie znowu opowiadałeś o swojej pracy w elektrowni w Rożnowie? – Dlaczegóż by nie? Wymiana doświadczeń między fachowcami. Ale, ale, nie wiesz co, się stało z moim czerwonym segregatorem z szuflady? No, wiesz, Zasady propagandy i agitacji. Ten ze złotymi literami. Chciałem pokazać i nie znalazłem. – Ach, to. Nie mam pojęcia. Niewykluczone, że to robota tego Waldusia. Przecież grzebał po szufladach. No, ale co z tą piękną inkasentką? – Ach, nieważne! Potem zajrzał też doktor Norbert. – Już z nim dobrze? – A co? – Słyszałam, że podobno zrehabilitowano tych lekarzy w Moskwie. – Cóż do tego ma doktor Norbert? – No, nic. Pamiętam, że kwaśno mówiłeś o nim i o medykach w kontekście tej sprawy. Podobno miał to być żydowski spisek. – Coś ci się musiało wydawać. A ta rehabilitacja to tylko dowód ludowo-demokratycznych stosunków w radzieckim aparacie partyjnym. Oni tam niestrudzenie usprawniają działanie pionu sprawiedliwości. Każdy system ma swoje niedociągnięcia. Wiem coś o tym od strony kuchni… – Właśnie widzę! – mama się zaśmiała. – To teraz ja zrobię w tej kuchni porządek, a ty porozmawiaj z synem. Musicie obaj „usprawnić działanie waszego pionu”, bo coś szwankuje. Odkręciła kran. Poprzez szum wody chłopiec jeszcze usłyszał, jak mówi: – Wiesz, że w końcu zatłukli tego Sewiołka? Ojciec pijak. Ponoć przylał za mocno. – Aha?! Zaraz, a jak ten chłopak miał na imię?

– Wiesz, że nie wiem. Oni na niego wołali zawsze momot. Święta, święta i po świętach. Moi byli w Sączu. Jak zwykle stół teściów skromny, ale urozmaicony. Ciast w bród, i to do wyboru. Zrobiłem im niezłą niespodziankę. Poleciałem nad Starą Kolonię kukuruźnikiem i kołowałem nad domem. Pomachałem skrzydłami, a to też wymagało pewnej umiejętności. Trochę przykre, że rodzina nawet nie wyszła przed werandę. Nie pomachali. Zwolniłem poniżej siedemdziesięciu kilometrów na godzinę, a to już z narażeniem życia. Wspaniale prezentuje się moje rodzinne miasto z lotu ptaka. Łza się w oku kręciła, gdy człowiek spoglądał z góry na miejsca tak bliskie sercu. Kaduk i Dunajec, Kurów i Czchów, Czarnieckiego i Starostwo, stacja z warsztatami i Stara Kolonia. Wydaje mi się, że nawet widziałem z samolotu grób matki. Przy stole wielkanocnym było przyjemnie i, jak co roku, smacznie. Powspominało się to i owo. Jak tu nie zahaczyć o wojnę… Rozmawiałem też z teściem o wędzarni w ogródku. Rzuciłem mu trochę dobrych, gospodarskich rad. Syn baraszkował z małym kotkiem, a potem mieliśmy wspólny wypad do Biegonic. Pokłoniliśmy się pięknemu Beskidowi Sądeckiemu. Nie obeszło się jednak bez przykrego wydarzenia. Trzeba było wymieniać prze bitą oponę. Ale to nie wszystko, bo z powodu deszczu samochód zarył się w błoto. Naciąłem wiklin, podłożyłem pod koła i po przykrościach. Żona w Sączu trochę wypoczęła, wkuwała swoim zwyczajem francuski, chociaż nie bardzo wiadomo po co. Zna biegle rosyjski, no bo po rodzicach zesłańcach. I to jest język przyszłości. Z doktorem Norbertem rozmawiałem trochę o tym, jak by tu ją zaktywizować. W Lidze Kobiet już jest i towarzyszki oceniły bardzo przychylnie jej ostatni referat. Zresztą napisałem jej uprzednio zarys w punktach. Czasem spokojnie, przy herbacie, próbuję z nią rozmawiać tak szerzej, o sprawach emancypacji. Była i taka dyskusja między nami: Ja (czyli Zenon): – Nowoczesna kobieta nie może być „pustym naczyniem”, jak to głosi Kościół. Pani domu: – Racja! Ja: – Niechże zatem siadają piękne panie na traktory, na buldożery, na kombajny, na snopowiązałki! Pani domu: – Fi donc! I jak się do tego ustosunkować? Doktor Norbert wspomniał coś o nowej metodzie, nazywa się „elektrowstrząsy”, ale raczej jeszcze zaczekamy. Natomiast pułkownik alarmuje, że jest u niego, na komendzie albo w dziale kontroli prasy i widowisk, duże zapotrzebowanie na inteligentne panie piszące na maszynie. I tu ją widzę. A i parę groszy do kasy domowej wpadnie. Syn będzie musiał sam sobie radzić w domu, kiedy rodzice w pracy. To mu dobrze zrobi, bo chłopiec boi się każdego cienia, a nawet jak liść z drzewa spadnie, to się potrafi zesikać.

Poddam ten cały pomysł żonie pod rozwagę. Myślę, że zgodzi się ze mną. Przywiezione szpargały inżyniera Marmona powędrowały do szufladki w kredensie. Chłopiec przezornie obłożył je innymi skarbami i nakrył notatnikiem ze świeżo poprawioną mapką. Dołożył też gwizdek-bulgotkę dziadka. Tak sobie pomyślał, że może kiedyś podaruje go Milce. Mama po przeczytaniu zapisków tkwiących w maszynie nie wychodziła z kuchni. A i on sam po zapuszczeniu żurawia do tych „donosów” jakoś też poczuł się nieswojo. Ojciec był w pracy, ale jego obecność zdawała się krążyć po pokojach i jakby zataczała pod kronlojterem musze ósemki. Rozłożona na stole szachownica przypominała pobojowiskiem figur i pionków o sromotnej porażce, jakiej chłopiec doznał od ojca poprzedniego dnia. To była chyba najkrótsza partia, po której ojciec dał mu do zrozumienia, że jak tak dalej pójdzie, to szachisty z niego nie będzie. W budzie na korytarzu prawie zderzył się z wybiegającą z pokoju nauczycielskiego dyrektorką. Zobaczył bordowy żakiet i zapachniała chusteczka wystająca z kieszonki na jej piersi. Zapach był mocny i coś mu przypominał. – Witaj w szkole, Adaś. Jak było w Sączu? Nie czekała na odpowiedź. – Dzisiaj na ostatniej lekcji będę wypożyczała nowe książki. Mam dla ciebie coś specjalnego – zapowiedziała i znikła w pokoju higienistki. Potem na dużej przerwie przechadzał się z Sidorenką pod klasą Milki. Kolega wypychał go do przodu, tak by zza jego pleców zerkać bezpiecznie w kierunku drzwi do trzeciej A. Dziewczynka, jak na złość, nie wychodziła i tylko przez uchylające się od czasu do czasu drzwi mogli dostrzec, że trajkocze wesoło z Morciniec. Wieor nie mógł się nadziwić, że w Nowym Sączu nie było zajączka, co rozdaje cukierki. Chłopiec opowiedział mu za to o przesłodkim baranku, którego w końcu babcia pozwoliła mu zjeść, „bo tak chodził i się oblizywał”. – I co, dobry był? – zapytał Wieor. – Niebo w gębie! Ale jak już doszedłem do głowy, to myślałem, że rzygnę. Pokładali się ze śmiechu. Na ostatniej lekcji zgodnie z zapowiedzią pani Krasnodarska wypożyczała książki. Kiedy przyszła kolej na niego, podszedł do tablicy, a pani zaproponowała mu Serce Amicisa. Ale kiedy przekartkowała lekturę, by zachęcić go pięknymi ilustracjami, nie wykazał zainteresowania. Powodem była rycina, na której dostrzegł niepokojącą scenkę: rzucona przez ucznia śnieżka rozbiła okulary staremu profesorowi i chyba pozbawiła go oka. – No cóż, nie wiem, co powie na to twój tatuś. On sam sięgnął po książkę, na okładce której żaglowiec wspinał się na grzywy morskich fal.

– Przygody Sindbada Żeglarza Bolesława Leśmiana. – Niech już będzie – zgodziła się pani Krasnodarska i pod wpływem dziwnego spojrzenia Sidorenki naciągnęła rąbek spódnicy. Za chwilę i Wieor wybrał sobie jakąś książkę, na okładce wielki czerwony but żołnierski rozgniatał jak karalucha czarną niemiecką swastykę. Pani Krasnodarska z uznaniem pokiwała głową. Biegiem wpadli do parku. W tornistrach łomotały im książki. Zatrzymali się przy ławce, za którą pod trawnikiem, jak talerz pod ciastem strudlowym, tkwił zaczajony bunkier. Wieor ochłonął pierwszy i powrócił do starego tematu rozmowy. – Ja to bym przywiązał go do tego drzewa i strasznie łaskotał po żebrach, aż drań zacząłby błagać i prosić o litość. A ja wtedy jeszcze bardziej – gili, gili! I wreszcie wyzionąłby ducha. Sidorenko już szykował się, by zademonstrować zabójcze łaskotki na koledze. Chłopiec przezornie uskoczył za ławkę i stamtąd przedstawił lepszy pomysł. – A ja to bym przywiązał go do tej ławki, ale bym wetknął mu do tyłka trochę karbidu, a potem lewatywa i sruuuu! Do góry! – Niezłe! – zachwycił się Wieor. – I leci jak rakieta z tą ławką aż na księżyc! Ale chłopcu nie podobał się ten kosmiczny adres. – Coś ty, on na księżycu? Razem z panem Twardowskim? – A kto to jest Twardowski? – To był krakowski czarodziej. Po bitwie z diabłem zamieszkał na księżycu razem ze swoim kogutem. Wiesz co? Lepiej od razu wystrzelić go na słońce. – Dobre! – jeszcze bardziej zachwycił się Wieor. – Zasyczy jak skwarek! – A potem dymek i Hitler kaput! – dokończył chłopiec. Mama zajrzała do książki, którą przyniósł ze szkoły. Czytała na głos: Morze – to nie rzeka, a ptak – to nie krowa! Szczęśliwy, kto kocha rymowane słowa! Rymuj mi się, rymuj, drogi mój wierszyku! Stój w miejscu cierpliwie, składany stoliku! Stoi stolik, stoi, zachwiewa się nieco, Za stolikiem – morze, za morzem – Bóg wie co! – Mamo, to wierszyk wuja Tarabuka. Kobieta się uśmiechnęła.

– Wiesz, bardzo mi się ten wierszyk podoba. – Takie wiersze chciałbym kiedyś pisać. – Ach tak, jak Bolesław Leśmian? I nagle spoważniała. Popatrzyła na zegar i powiedziała: – Nasz pan i władca zaraz tutaj będzie. Na razie odłóż ją… wiesz… może lepiej do szuflady w stole, dobrze? Kiedy wrócił do kuchni, mama właśnie odganiała muchy zasuszoną różą. Na jego widok podeszła do spiżarki i ostrożnie odłożyła suchy kwiat do szufladki.

Rozdział 23

Czerwona gwiazda pułkownika Buhaja Była niedziela. Ojciec z uporem omijał temat szachów, jakby w ten sposób dając do zrozumienia, że ostatnią partią chłopiec nie zyskał jego uznania. Mama zauważyła zachowanie męża i wytłumaczyła synowi, że to taka ot, kwarantanna szachowa. Z gabinetu dochodziło najpierw stukanie na maszynie, a potem pobrzękiwanie w struny skrzypiec i pojedyncze uderzenia w klawisze fortepianu. Ojciec próbował nastroić instrument, a Adamowi wydawało się, że – począwszy od maszyny do pisania – nic tej niedzieli nie stroiło. Rozstrojona wydawała się pogoda za oknem, ni to deszcz, ni to wietrzysko. Patrzył przez okno stołowego, jak lampa uliczna podryguje niezdarnie na linie rozpiętej między domami, udając latający talerz. Przypomniał sobie rozszerzające się oczy wróżki, jej zmarznięty nos i te dziwne słowa, w których zapowiadała mu, że „jak wróci do Stalinogrodu, to dopiero się zacznie”. I że „nie będzie się nudził”. No tak, ale ona mówiła, że dopiero po jakiejś uchwale, i pewnie miała na myśli pochód w dniu Święta Pracy. Zagryzł wargi i poszedł do kuchni, żeby na zrywanym kalendarzu zobaczyć, ile to jeszcze dni do pierwszego maja. W kuchni pachniało zupą kminkową. – Dobrze, że jesteś – powiedziała mama. – Poproś tu ojca i siadamy do stołu. – Za trzy dni towarzysz Bierut obchodzi urodziny. – Z tymi słowami ojciec odsunął krzesło i zasiadł do kminkowej. – Ważne wydarzenie – odpowiedziała mama tonem ani takim, ani siakim. – Ho, ho, ho! Ważne wydarzenia, to się dopiero zaczną. – Ojciec odczekał, zerkając na nich tajemniczo, i dodał: – Nudno tu nie będzie. – Co masz na myśli? Pan domu klasnął w dłonie. – Już zdaję sprawozdanie. Po pierwsze, zatelefonował towarzysz Dobrosz i chce się ze mną spotkać. Nie omieszkam mu przypomnieć o Krakowie. Ty wiesz, że Śląsk to nie jest mój żywioł. – Wczoraj znowu musiałam zamknąć okna, bo nawiało żużlu na parapet… – A ja to raczej mam na myśli Ślązoków, moja droga. Twardzi, bo twardzi, ale krnąbrni i – co tu dużo mówić – patrzą spode łba na władzę ludową. Jakbyśmy byli Marsjanami. Ja tylko chciałbym z tego wyjść jakoś elegancko. Mama przestała dmuchać na łyżkę i z aprobatą pokiwała głową. – Mogłabym wtedy pomyśleć o pracowni krawieckiej w Krakowie. Ojciec się skrzywił. Jego wzniesiona dłoń dobitnie sygnalizowała „stop”. – Wrócimy do tego – uciął krótko. – Jest jeszcze po drugie, kroi mi się wyjazd.

– Do Czechosłowacji? – spróbował odgadnąć chłopiec. – Ho, ho! Tym razem do Moskwy. Oboje, mama i on, z dumą popatrzyli na ojca. – A tak, dobrze słyszeliście. W delegacji z towarzyszem Dobroszem. Będę miał okazję uczestniczyć w paru ważnych spotkaniach. Towarzysz Beria, towarzysz Chruszczow, marszałek Harmagedow. Samaja wierchuszka. Ten ostatni wybiera się do nas, na Śląsk. I tutaj gdzieś Dobrosz widzi mnie w swojej delegacji. Jako reprezentanta regionu. Tak przynajmniej go zrozumiałem. – I będziesz na Kremlu? – A będę, będę. Mama mieszała łyżką w zupie. – No, to ciekawe, bo tam, coś się dzieje… jakieś zawirowania. – Widzę, że moja piękna pani poinformowana. Ale nie do końca. – Tato w Sączu słuchał Wolnej Europy. Ale były straszne zakłócenia. – No tak, po prostu trzeba mieć takie radio jak ja mam, z szerszym pasmem, bo w tych nowszych przycięte są krótkie fale. – To kiedy byś jechał do tej Moskwy? – To zależy od Dobrosza. On tu będzie na pierwszego maja. Wtedy dowiem się czegoś konkretnego. – A pułkownik też pojedzie? – Buhaj nie ma z tym nic wspólnego. Ale jak już jesteśmy przy nim, to ci powiem, że ostatnio żyje swoim pomysłem. Zamarzyła mu się nowa gwiazda na dachu. Koniecznie podświetlana. Ma być większa od tamtej, którą widział w Krakowie. Będzie gadał z naczelnikiem więzienia. – Dlaczego z nim? – Bo chce to mieć gotowe na pierwszego maja, no i robota ryzykowna – na wysokości. Chce, żeby zajęli się tym więźniowie. Jasne, że w ramach resocjalizacji. A jakby wziął normalnych pijaków, toby pospadali. – Może wziąć dywersantów? – poddał nagle pomysł chłopiec. – A to się odezwał! Ha, ha! Ojciec i mama popatrzyli po sobie rozbawieni. – Nie wiem, smarku, czy ten twój pomysł jest dobry. Bo jak by to wyglądało, żeby czerwoną gwiazdę montowali wrogowie ludu? Tacy, to celowo spipczą robotę. To powiedziawszy, zastukał w puste dno talerza i zaczął rozglądać się po kuchni, jakby sprawdzając, co będzie do ziemniaków, których ciepły zapach ekscytował już muchy. – Ale mam pewien pomysł. Popytam u naszych z zieleni miejskiej. Mają tam świetnych monterów. – Może najpierw zjedz? – powiedziała mama, widząc, że wstaje od stołu. – Ty wiesz, że ja nie lubię odkładać niczego na potem. U mnie to raz-dwa! Chłopiec i mama słyszeli, jak w gabinecie ojciec wykręca numer telefonu, a potem pyta

o dyrektora Kaletę. Czekali w napięciu, co im za chwilę zamelduje. Ale rozmowa telefoniczna się przeciągała. – Mamo – zapytał chłopiec – co to takiego jest uchwała? Kobieta popatrzyła na syna uważnie. – Powinieneś zapytać tatę. Pewnie by się nawet ucieszył, że masz takie zainteresowania. – Już tłumaczę smarkowi. – Ojciec właśnie pojawił się na progu kuchni. – Na przykład czekamy teraz na uchwałę w sejmie. O ostatecznym zatwierdzeniu nazwy Stalinogród. – To jeszcze nie zdecydowano? – zdziwiła się mama. – Dwudziestego ósmego poseł Gustaw przedstawi to w sejmie. To już pewne. Chłopiec miał w zanadrzu następne pytanie. – A wielki bal? Odpowiedziała mama: – Powinieneś wiedzieć, to taka zabawa z tańcami. A co? Wybierasz się gdzieś na jakiś huczny bal? Ojciec już kiwał palcem, sygnalizując, że coś wie na ten temat. – Słyszałem od Krasnodarskiej, że planują z Szyndzielorzem zabawę u smarka w szkole. Z okazji Międzynarodowego Dnia Dziecka. – Jak fajnie! – Mama ucieszyła się w imieniu syna, podczas gdy on, z poważnym wyrazem twarzy, próbował tasować w pamięci słowa sądeckiej wróżki. Pan domu usiadł przy stole i wodził zadowolonym wzrokiem po karminadlach i ugęstowanej czerwonej marchewce, która kontrastowała z bladymi gniecionymi ziemniakami. – Wiecie co? – Przywołał ich uwagę. – Stała się taka zabawna rzecz. – Jak zabawna, to zamieniamy się w słuch – powiedziała mama. – Ale jedz, bo zimna marchewka niesmaczna, a my tu z Adasiem tylko odpędzamy muchy. – Więc zadzwoniłem i wyobraźcie sobie, załatwiłem sprawę. Ale dziwne, bo Kalety nie było w gabinecie, a odebrał jakiś inny towarzysz, który właśnie był tam na rozmowie. Chciałem przeprosić, ale tak od słowa do słowa i nawiązałem przyjemny kontakt z człowiekiem. Jakiś chyba pół Rosjanin, a pół… Szwed. – Dziwna kombinacja. – Nawet zaciągał po rosyjsku, ale jakoś tak… bo ja wiem… inaczej… te samogłoski. – A nazwisko? – Plejadow. I wyobraźcie sobie, że on i jego, jak on to powiedział, adiutant przyjechali z Warszawy z MBP i to z Działu Obserwacji, a w dodatku z rekomendacją od samego towarzysza Aleksandra. I trafili do Zieleni Miejskiej, bo w parku koło nas ma wystąpić… cyrk! Dla chłopca słowo „cyrk” miało w sobie tyle samo magnetyzmu, co „film” albo „teatr”. Zaczął więc się wiercić, okazując radość. – No to coś czuję, że pójdziecie panowie do cyrku – powiedziała mama. – Ale zaczekaj, przecież

w tym parku jest mało miejsca. – Racja, i dlatego od razu podpowiedziałem lokalizację na terenie Czarciego Dołu, bo tam i więcej przestrzeni, i szalety gotowe, ale on, nie uwierzysz, absolutnie tylko ten park. – Dziwne, a co to za cyrk? – Piękna nazwa, Cyrk Kosmos, podobno największy w Skandynawii. I mają trasę przez NRD, Czechosłowację, a w czerwcu mają dojechać do Stalinogrodu. – Ze Skandynawii? – Już ty się nie martw. Nasi są czujni. I jak widzę, MBP oddelegowało do ich nadzoru dobrych fachowców. To mądre posunięcie. Przecież tacy zagraniczni cyrkowcy mogą na przykład fotografować nasze drogi i węzły komunikacyjne. Reakcyjne licho nie śpi. – Ale zaczekaj, co to ma wspólnego z gwiazdą pułkownika? – Cyrkowcy, moja piękna pani, to ludzie pająki, a przy tym wyszkoleni w szybkim rozpinaniu namiotu, tak więc dla nich zamontowanie podobnej konstrukcji to dziecinada. W dodatku ten towarzysz Plejadow, jak tylko mu powiedziałem, o co chodzi i gdzie ma ta gwiazda być, od razu zaproponował i materiał, i szybki termin wykonania. A przecież mógł odmówić. A on: „Nie, towarzyszu, zajmiemy się tym sami”. To się nazywa rewolucyjny zapał. – Poradzą sobie? Ojciec przyczesał w namyśle lok. – Kochana, ja umiem słuchać między zdaniami. – I spotkasz się z nimi? – Skierowałem ich do pułkownika i poleciłem, żeby się powołali na mnie. A jeszcze zapewniłem o moim poparciu dla kultury. Trochę im opowiedziałem o moim cyrku… – O czym? – No, jak to robiliśmy salta i przerzutki na plaży nad Dunajcem. I też o tym moim przeskoku nad drutami. Ojciec wstał, odgonił muchę i pogładził włosy chłopca. – No, będziesz miał cyrk. I to niedaleko. Potem jeszcze sobie pogadam z Kaletą, żeby im nie utrudniał rekonesansu. I opowiem o tym Krasnodarskiej. – A dlaczego jej? – zapytała mama. – Pierwszorzędna kulturalna rozrywka dla szkoły. Chyba zgodzisz się ze mną? I wspomniałem temu towarzyszowi o szkole. – Ojciec zwrócił się do syna: – I nawet o tobie mówiłem. A tak. Powiedziałem, że mój syn lubi teatr, cyrk, tresury zwierząt i że chętnie się wybierzemy na ich przedstawienie. Chłopiec czuł, że musi postawić to pytanie: – A będą klauni? – Z tego co wiem, to będą i klauni, i karzeł, i tresowane psy, i małpki oraz zdaje się, że prawdziwy wielbłąd. – Synku, nie klaszcz tak i nie machaj nogami, bo kopniesz w stół i wylejesz kompot. – Mama

tonowała radość chłopca. – To ja rozpowiem w klasie, dobrze? Ojciec położył mu dłoń na ramieniu. – Jeszcze nic nie mów. Ten towarzysz Plejadow prosił o zachowanie dyskrecji, przynajmniej do czasu, aż będzie znana ostateczna data przybycia cyrku. Tak czy siak, mam satysfakcję, bo lubię ludziom pomagać. – I nic nie mówisz, czy ci obiad smakował? – zapytała mama, widząc, że ojciec rusza z kuchni, odstawiając pustą szklankę po kompocie. – Wiesz, jak wysoko sobie cenię twój kunszt kulinarny. Zawsze smacznie i pożywnie. Może dodałbym więcej bułki tartej do tych twoich sznycelków, przepraszam, do tych karminadli. Ojciec zmierzał w kierunku gabinetu, wesoło pogwizdując. – Witamy, prosimy bardzo. – Mama zapraszała kogoś do mieszkania. Chłopiec kończył właśnie odrabianie lekcji. Siedząc przy stole, kontrolował przez uchylone drzwi, co dzieje się w przedpokoju. Poznał pułkownika Buhaja po głośnym wycieraniu butów o wycieraczkę. Z gabinetu wyjrzała głowa ojca. – Dopiero dzwoniłeś, Staszek, i już jesteś! Beret? A rzuć go na fotel! – To ja zaraz przygotuję coś ciepłego. Mam herbatniki. – Mama zaczęła wycofywać się do kuchni. – Może jeden herbatnik, bo ja naprawdę na chwilkę. Przepraszam, że tak pod wieczór. Ojciec i pułkownik zniknęli w gabinecie. Chłopiec przeniósł się do stołowego i usadowił przy stole przed szachownicą przygotowaną do następnej rozgrywki. – Słuchaj, Zenon, chciałem ci podziękować za ten kontakt w sprawie gwiazdy. – Właśnie, dogadałeś się? Bo wiesz, ja ich na oczy nie widziałem. A ty, jak ich znajdujesz? – No więc przyjąłem ich. Dwa rosłe chłopy. Rzeczowy człowiek ten kapitan. Ma coś z lewą ręką, bo jakby zabandażowana. Powiedział, że to pamiątka z partyzantki. Jakaś trudno gojąca się rana. No i jest z nim młodszy towarzysz – adiutant Assar. Przez dwa s. – Wyczułem, że ten kapitan to twardy partyzant. Ale gwiazdę zrobią, tak? – O tak. Ma być gotowa już na dwudziestego ósmego. – A, to doskonale. Dla nas to dzień uchwały w sejmie. Chłopiec słyszał, jak stęknęły dwa fotele. – Wiesz, Zenon, udostępniłem im całą górę urzędu. Będą mieć bliżej do dachu. Orientujesz się, gdzie są te boczne drzwi, te żelazne? Otóż, co prawda, straszny się tam grzyb rozpanoszył na klatce, ale oni powiedzieli, że im to nic nie przeszkadza i nie chcą nawet pomocy więźniów. I że sami to własnymi siłami uporządkują. Ten młodszy towarzysz wyjął jakieś chemikalia. Mówił, że to

szwedzkie. Wyciąg z bobków łosia. Chłopiec słyszał, jak ojciec parska śmiechem. – Pierwsze słyszę, Staszku. – A widzisz, ty się śmiejesz, a to jakiś płyn, który zabija grzyb na miejscu. Ludowa mądrość szwedzka. Powiedzieli, że i tak często ich nie będzie, bo będą jeździli, a to do Lipska, a to do Warszawy, po instrukcje. – I do kiedy będą u nas urzędować? – Gdzieś tak w połowie czerwca dotrze tutaj ich cyrk. – Słyszałem, że mają mieć karła i wielbłąda. – No i łosia. A ten karzeł już sprawdzony i, wyobraź sobie, że to nie byle kto; zaufany towarzysz z Komunistycznej Partii Szwecji. Ale nie wiesz, że mają też romantyczny basen z gondolnikami. – Z gondolierami. – No właśnie, a ich tresowane psy potrafią ułożyć z liter napis STALIN. – To ci numer! Mądre psiska. – Ale teraz – tak mi zdradzili – te psy uczą się układać Harmagedow. – Ten marszałek?! – Tak. Usłyszymy jeszcze o nim. Chodzą słuchy, że to kandydat samego towarzysza Berii i ma w odpowiednim momencie – pułkownik ściszył głos – zastąpić Malenkowa. – Staszek, co ty powiesz! – To między nami, Zenon. Ale wracając do cyrku, to mój syn nie może się już doczekać. – To tak jak i z moim smarkiem. – Zdaje się, że obaj będą mieli w szkole nowego kolegę, bo ten kapitan Plejadow powiedział mi, że ma do ich klasy dołączyć chłopak. Sierota po zasłużonym towarzyszu z Uzbekistanu, z okolic Taszkientu. Ale ma rewolucyjne polskie korzenie. Niestety, ten towarzysz poległ przy szturmie Berlina. – A przepraszam, jak godność? – Kurdiuk. A ten chłopak ma na imię Adrian. Ma podobno dołączyć z biegiem czasu do ekipy cyrkowej, ale póki co to musi się trochę podciągnąć w mowie ojczystej. Towarzysz kapitan Plejadow podjął się opieki. – To szlachetne. No, to pozwól, że pogadam z dyrektorką Krasnodarską i ułatwię sprawę. Mam z nią… Chłopiec usłyszał, że do pokoju wchodzi mama i pstryka kontaktem. Między progiem a drzwiami pojawiła się jasna smuga. – …dobre układy – dokończyła mama i dodała: – Mój mąż ma z nią dobre układy. – Już nie ma potrzeby. Załatwiłem to z Szyndzielorzem. Przez chwilę słychać było stukanie filiżanek i nalewanie herbaty z czajniczka. – A wiecie, ci towarzysze pokazali mi sztuczkę cyrkową. Ten kapitan, trzask obcasami, salutuje

i widzę, że coś ma w palcach. I już mnie częstuje papierosami. Tak jakby z czoła sobie wyjął. Prawdziwe kazbeki gruzińskie. – Towarzysz Stalin palił takie – potwierdził ojciec. – Ale lepiej, bo w pewnym momencie ten młodszy zaproponował, że wyczaruje… dolary. – Nie gadaj, Staszek! Naprawdę? – Zabroniłem im, jasna sprawa. Ładnie bym wyglądał, gdyby to gdzieś potem poszło w górę. Ale oni: no to może coś innego? I pstryk… i pachną perfumy. Duchi. Podmoskownyje wieczera. – Mnie się, Staszek, wydaje, że to w porządku. W końcu to ludzie cyrkowej branży, najwyraźniej obeznani ze sztuką prestidigitatorską. – No, w każdym razie będzie piękna gwiazda. Nie to co ta płócienna, którą zwiało, pamiętacie? Po tym cholernym tąpnięciu na Pustyni Błędowskiej. – Panie pułkowniku – odezwała się mama – syn opowiadał kiedyś o lecącej fali piachu. Nie chcieliśmy mu wierzyć. – Byliśmy wtedy w Gliwicach – dorzucił ojciec. Pułkownik chrząknął i znacznie ściszył głos. – Towarzysze radzieccy tam stacjonujący przeprowadzili jakąś tajną próbę. Żeby słyszeć każde słowo gościa, chłopiec zaryzykował i wychylił się z krzesłem do tyłu. – To znaczy, ich komendant tak twierdził, że jakaś próba nowej broni, ale moi informatorzy donieśli, że to wartownik po pijaku zaprószył ogień z machorki i poszły magazyny z amunicją. Oczywiście nie można było tego podać do publicznej wiadomości. Ludzie pomyśleli, że to tąpnięcie w kopalni. No i dobrze. Niech tak zostanie. – Panie pułkowniku, tych petit-beurre’ów pan nie spróbował – zachęciła mama, usuwając się do przedpokoju. – Niestety, to już innym razem. Czas na mnie, służba nie drużba. Muszę jeszcze skoczyć do biura. A właśnie. To może jeszcze tylko słówko z Zenonem? Co? Najwyraźniej dał mamie do zrozumienia, że nic tu po niej. Zamknięto drzwi do przedpokoju. Pułkownik jeszcze bardziej ściszył głos. – Ja jeszcze tylko to. Depczemy po piętach tej bandzie z ulotkami. Jeszcze dzisiaj gonię do Chorzowa w tej sprawie. Stuknęła szuflada. – A ja, Staszek, mam tutaj tę pamiątkę, mówiłem ci. Przechowuję pieczołowicie w ukryciu. – Mówiłeś, mówiłeś. Ta towarzyszka… baba biuściasta… co? Moi potwierdzili z Warszawy, że jest w Moskwie. Jeśli chcesz, to możemy to przekazać kurierem. – Nie, nie. No dobrze, ja to już załatwię po swojemu. Najwyraźniej ojciec miał inny pomysł. – Skoro tak… A! Tutaj jest mój beret! Pułkownik raźno wypadł do przedpokoju i skierował się ku drzwiom. W tym momencie chłopiec

niebezpiecznie przechylił się do tyłu. W ostatniej chwili wpił się palcami w stół. Krzesło, zamiast wylecieć spod niego, wróciło gwałtownie i strzeliło przednimi nogami o klepki. Mama, która zajrzała do stołowego, zastała syna mocno zamyślonego nad szachownicą. – Adaś, a jak ty możesz rozwiązywać problemy szachowe tak siedząc po ciemku? Rodzice przenieśli się do kuchni. – Wiesz, Zenon, ten Buhaj jest jakiś… przyśpieszony. – Ja coś wiem na ten temat, ale nie chcę w to za bardzo wchodzić. Ostatnio, jak do niego wpadłem, to obgryzał chłop paznokcie. To ja pozwoliłem mu dwa razy z rzędu ograć się w szachy. Niechętnie, ale za to jemu od razu poprawiłem humor. – Może czuje się zagrożony? – Ha! Coś tam nie jest jasne z jego przynależnością do oddziału podczas wojny. Że to niby nie był w oddziale GL-u, a po prostu w grupie rabunkowej. Do tego samowolna nominacja. – Nie mów! – Zgłosił się taki jeden partyzant, jednooki, i twierdził, że go widział za okupacji na Lubelszczyźnie, jak ten przywoził stosy ubrań, katanki, kapoty, watowanki, do chłopa i zamieniał na wódkę. – Skąd to brał? – Współpracował z niejakim Grzegorzem. Łupili razem Żydów, wyciągali ich nawet z kryjówek po lasach. Odwalali robotę za Niemców. – A ja ci mówiłam, że ten twój „bohater” ma czółko jak muflon. – Ty stale swoje. A może ten partyzant to jakiś prowokator? Bez jednego oka to mógł źle widzieć. Nie należy wyciągać zbyt pochopnych wniosków. Można niewinnego oczernić. Myślę, że pułkownik sam bezstronnie, a może i samokrytycznie, wyjaśni te pomówienia. Ja na razie taktycznie o niczym nie wiem.

Rozdział 24

Kurdiuk Zbliżało się Święto Pracy. Mama mówiła, że ojciec „uwija się po całym regionie i użycza swojej aparycji”. I śmiała się, tłumacząc synowi, że aparycja to wcale nie jest imię żeńskie. Mówiła też, że Matka Partia docenia zapał Zenona i jego zaangażowanie. A ze śmiechem dodała, że chyba pożyczy mu swoje najlepsze nożyce krawieckie, bo tyle ma na tym Śląsku wstęg do przecinania. Tej nocy spali sami. Ojciec zadzwonił, że musi do jutra zostać w Bystrej. Chłopiec rzucał się po kanapie. Nie mógł zasnąć i oderwać się od atakujących go myśli. Tkwił ciągle na skrzypiącej monotonnie bramce u babci i patrzył to w jedną, to w drugą zamgloną i nieostrą perspektywę uliczki. Po szybach sypialni przesuwały się światła reflektorów. Za oknem stolica Czarnego Śląska odgrywała swój ściszony, choć nadal metalowy koncert. Adamowi wydało się, że po suficie z wolna rozlewa się wiśniowa czerwień. W pierwszym odruchu otworzył usta. Wiśniówka dziadka? Ale to nie było to. Już prawie cały sufit wypełniły płomieniste ośmiornice. A kiedy pomyślał, że za chwilę usłyszy sygnały pędzących wozów strażackich – wszystko zgasło. Przegnał z warg muchę. Miał zamiar odwrócić się twarzą do kilimu. I wtedy nagle czerwień na suficie wróciła ze zdwojoną siłą. I tak została. Poszukał nogą papuci, wstał i w koszuli nocnej ruszył do okna. Za szybami, na parapecie, skrzynki czekały na kwiaty. W tym roku mama zaplanowała białe i fioletowe lewkonie. Chłopcu zaparło dech w piersi. W głębi nocy, na sąsiednim budynku, w tym samym miejscu, gdzie w marcu tkwiła skromna gwiazda, jaśniała teraz, i to własnym światłem, olbrzymia pięcioramienna figura! Coś nagle pochwyciło go za ramiona. Aż drgnął całym ciałem. Z trudem powstrzymał niski zamiar spiętego ze strachu pęcherza. To była mama. – Adaś, co z tobą? Już raz pakowałeś mi się na stołeczek i to w otwarte okno. Przez sen. Wtedy pokazał jej gwiazdę. – Ach, ta Buhajowa. No, pięknie… i jaka wielka – powiedziała mama, rozluźniając ucisk. – Tylko że teraz… będziemy mieli krwawą poświatę w mieszkaniu. W dzień czerwona gwiazda na dachu urzędu pułkownika Buhaja prezentowała się nie mniej okazale. Mimo że chłopiec obserwował ją z pewnej odległości, sprawiała wrażenie, jakby ktoś zbudował ją z największą starannością i nadał jej konstrukcji kłującą w oczy solidność. Żadne tąpnięcie ani wichura nie mogły zerwać jej z dachu. Ojciec wrócił po południu. Odwiesił na wieszak kapelusz, potem płaszcz przewiany wiosennym

powietrzem, a na fotel w gabinecie rzucił teczkę. – Melduję, że uchwała przeszła. Poseł Gustaw spisał się w Warszawie na medal. Teraz już nawet nasi oponenci pogodzą się z piękną nazwą Stalinogród. Po wieczne czasy. A w zakładach pracy, na kopalniach już odbywają się apele. I oczywiście owacje i brawa. W sypialni ojciec natknął się na wysuniętą na środek maszynę do szycia. – A to z ciebie dzisiaj szwoczka. Widzę, że praca krawiecka wre. – Usiłuję dopasować te cięższe stare zasłony ze stołowego. Jak podszyję, to powieszę je w sypialni. Teraz w nocy będzie się gorzej spało. Chłopiec pomału zsuwał się z kanapy. Kryjąc pod pachą książkę, którą właśnie czytał, przeniósł się z nią w chłód stołowego. Coś mu podpowiadało, że lepiej zrobi, gdy usunie się teraz z oczu dorosłym. Mama tłumaczyła dalej. – Prawdziwa noc Walpurgii. Widziałam próby z nową gwiazdą pułkownika. Pięknie to wygląda, ale będzie nam świeciła po oczach. Ojciec podszedł do okna. – Ho, ho, ho! Wielka i solidna! Będę musiał Staszkowi pogratulować. – A i on tobie. W końcu to ty mu znalazłeś tych cyrkowców monterów. – Znam się na ludziach, nawet przez telefon umiałem ich trafnie ocenić. Myślę, że ta gwiazda w nocy będzie wyglądała przepięknie. – Tylko, jak mówię, poświata będzie uciążliwa dla okolicy. Ja słabo sypiam, a Adasia to może przyciągać… Ojciec się zaśmiał i poszedł za swoimi myślami. – Najpierw pociągnie go gwiazda, a potem pociągnie go idea. Tak byłoby pięknie. Terkot maszyny do szycia przeciął ciszę, w której ojciec podziwiał gwiazdę. – Dawniej ludziom nie przeszkadzały łomoczące dzwony kościelne. Pamiętasz, jak głowę urywało? A teraz – proszę bardzo – mają ludzie estetyczną ozdobę i do tego cichą. W dodatku praktyczną, bo oświetla miasto. Zresztą mnie nie przeszkadza. – No tak, ty przeważnie sypiasz w gabinecie. – A, byłbym zapomniał. Rozmawiałem z doktorem Norbertem. O tobie. Źle sypiasz, zapadasz w jakąś melancholię… – Nie przesadzaj. – Ale zgodzisz się ze mną, że nie możesz się odnaleźć? – Jak wrócimy do Krakowa, to się odnajdę. Mam pewne pomysły. Na poparcie swoich słów mama poklepała wygięty grzbiet maszyny, która wyglądała teraz jak czarny kot przyjmujący pieszczotę. Ojciec się skrzywił. – Wiesz co? Może nie powinnaś bujać w obłokach.

– Co masz na myśli? – Mam dobre układy zarówno z tutejszym WUBP, jak i z WUBP w Krakowie. I tu, i tam potrzebują kilku sympatycznych pań z umiejętnością pisania na maszynie. A ty przecież klepałaś swoje próby bajkowe i poematy pensjonarskie… Mama chciała wrócić do szycia, ale zerwała jej się nitka. Ojciec zagarniał nad jej głową powietrze rękami. Wykładał swoje racje. – Właściwie to już mam to ustalone ze Staszkiem. I pomyśl, miałabyś blisko do roboty. Dosłownie parę kroków. Chyba mam rację? – No tak, blisko – przyznała mama, bez skutku mocując się z nitką. – To się cieszę, że zgodziliśmy się w tej sprawie. A jak się przeniesiemy do Krakowa, to masz możliwość zaczepienia się w tym samym resorcie. A jeszcze jakbyś się podszkoliła w stenografii… – A co to za praca? – Na przykład dział kontroli wydawnictw i widowisk. Proszę bardzo, to, co ty byś lubiła – praca w kulturze. Znasz francuski, rosyjski, zasady ortografii i stylu też nie są ci obce. Może nawet niejednemu twórcy coś mądrego podpowiesz. – Jeśli już, to wolałabym coś w Pałacu Młodzieży… – …imienia Bolesława Bieruta. Pytałem, pytałem. Ale wszystko obsadzone. – Byłoby lepiej niż w tym UBP… Ojciec się żachnął i jeszcze gwałtowniej wyrzucił w górę ramiona. – No i co z tego, że to UBP? Placówka jak każda inna, moja pani. Też potrzebna. Nie ma co wybrzydzać. Umówmy się, że ty też nie jesteś jakąś tam wielką modystką… prawda? Albo, zaczekaj, może właśnie zgodnie z twoimi zainteresowaniami modą podjęłabyś się roboty w magazynach mundurowych, w wydziale gospodarczym? Jest i taka możliwość. Rozłożone ramiona ojca starały się podkreślić celność ostatniego pomysłu. Gestykulując, przekroczył próg stołowego. Chłopiec domyślił się, gdy zaskrzypiał bujak. Ojciec huśtał się przez chwilę, zapatrzony w sufit. Potem przeniósł wzrok na kredens, na swój zegar, zerwał się i zatrzymał nad synem i szachownicą. Zgarnął pionek czarny i biały. Ukrył dłonie za plecami i przez chwilę przekładał pionki z ręki do ręki. – Ence-pence, w której ręce? – Wyciągnął zamknięte dłonie przed siebie. Adam nie namyślał się długo. – W porządku, białe – oznajmił ojciec i otworzył dłoń wskazaną przez chłopca. – Kanocek będzie zaczynał. Nawet nie siadał. Czekał, aż syn zdecyduje się na pierwszy ruch. – Ach, takie buty! To ja, proszę pana, na to, spokojnie, spod króla. Dopiero teraz w sypialni ruszyła maszyna do szycia. Chłopiec po jej turkocie słyszał, że już nie kręci się z poprzednią werwą. – No, śmiało – zachęcał ojciec.

Czekając na ruch przeciwnika, zaczął odganiać muchy. – Burza wisi w powietrzu. Latają jak ogłupiałe. Adam nie miał specjalnego pomysłu na tę partię, czuł jednak ojcowską presję. – Aha, G1 na F3? No to ja, proszę szanownego smarka, bez większego zastanowienia… o tak: G8 na F6. Adam odpowiedział po krótkim namyśle. – Taka para kaloszy! Spod hetmana? No to widzę, że pogrywasz jak Capablanca, a ja jak Botwinnik. Grali kiedyś podobną partię. Albo remis, albo był pat. W trzydziestym posunięciu. No, no… Usłyszeli dzwonek telefonu. Ojciec ruszył do gabinetu. Do terkotu maszyny do szycia dołączyła spod podłogi fortepianowa muzyka. Ojciec pojawił się niespodziewanie od strony przedpokoju. Na głowie miał kapelusz. – Znowu muszę gonić. Nic nie zmieniaj na szachownicy. Partia zapowiada się ciekawie. Dokończymy, jak wrócę albo w innym terminie. – Wskazał palcem w podłogę. – A ta znowu swoje. Kiedy wyszedł z domu, przy szachownicy pojawiła się mama. – Jak ci idzie gra w szachy? Nie czekała na odpowiedź. – Rozumiem, że ciężko. To trudny partner. Ja już dawno żyję w pacie. Tej nocy poświata czerwonej gwiazdy, próbując przedrzeć się do sypialni, rozkwasiła się o nowe zasłony mamy. Było rano. Wyszedł na klatkę schodową odprowadzany przez mamę. Zanim zbiegł po schodach, razem popatrzyli w ich studnię. – Droga wolna – powiedziała mama. – Bebisi nie ma. Tego dnia w tornistrze oprócz książek, piórnika i zeszytów miał jeszcze gwizdek-bulgotkę. Wieor już od dawna chciał to zobaczyć. Na ulicach dostrzegł biało-czerwone flagi i ludzi montujących na słupach wielki megafony. To tędy obok parku miał przemaszerować jutro pochód ludzi pracy. Wywijając workiem z papuciami, wbiegł w alejkę. Na wysepce, na środku stawu dostrzegł Tuberoka. Plantowy, jakby nieco bardziej zadbany, naprawiał coś przy domku dla łabędzia. Chłopiec wiedział już wcześniej od ojca, że prawdziwy łabędź ma być dowieziony lada dzień. Wybiegając po drugiej stronie parku, zobaczył przed sobą Milkę i Zośkę Morciniec. Szły przed nim. Musiał przez to zwolnić. Aż do samej szkoły podążał za dziewczynkami, utrzymując odpowiednią odległość. Gdyby wiedział wcześniej, że Milka wybierze tę drogę, to w stawie

nabrałby wody do gwizdka-bulgotki i rozśmieszyłby Milkę, udając ptaszka. Właściwie to już wcześniej, bo na poddaszu w Starej Kolonii, wyobrażał sobie podobną scenę. Niezauważony przez nie dotarł do szkoły. W szatni spotkał Wieora i razem popędzili do klasy. W ostatniej ławce pod oknem siedział jakiś nieznany im chłopiec. Był szeroki w barach, a jego kwadratowa głowa zdawała się nie mieć szyi. Siedział nieruchomo, sennie przyglądając się swoim serdelkowatym palcom. Nowy miał na sobie coś w rodzaju wojskowej bluzy z dużymi guzikami i obszernymi kieszeniami. – To chyba ten repatriant ze Wschodu – szepnął Adam do Wieora. – Mówiłem ci, że będzie w naszej klasie. Ma jakieś dziwnie nazwisko… Wieor ściągnął tornister i wpychał go do schowka pod ławkę. – Jakiś taki ćmok puklaty – syknął tak, by go tylko chłopiec słyszał. – Zbadamy tego cwerga na pauzie. A widziałeś jego nos? Złamany jak u boksera. Klasa się zapełniła i chłopiec obserwował teraz dziewczyny, które czerwieniąc się, szeptały coś jedna do drugiej. Do klasy weszła Kościeja. Tym razem towarzyszył jej dyrektor Szyndzielorz. Wszyscy poderwali się na baczność. Na chwilę mur uczniów przesłonił samotnika w kącie sali. Kościeja poleciła wszystkim usiąść i odszukała wzrokiem nowego. Dyrektor poprawił mechanizm swojej sztucznej ręki, chrząknął i w kilku zdaniach zaprezentował chłopaka klasie. – Witamy dzisiaj ucznia Adriana Kurdiuka, syna zasłużonego bojownika i wyzwoliciela Polski. Wasz nowy kolega przybył do stolicy polskiego przemysłu z bawełnianych pól dalekiego Uzbekistanu. Jeszcze mówi po rosyjsku, ale już zna parę słów po polsku, prawda, Adrianie? Adrian Kurdiuk domyślił się, że dłoń dyrektora nakazuje mu, by powstał. Rzeczywiście nie był wysokim chłopcem, a w zbyt szerokiej bluzie i z wypchanymi ramionami wyglądał jak karłowata odmiana marszałka Rokossowskiego, tego ze zdjęcia nad tablicą. Do tego spod lewego mankietu wyzierał mu tajemniczy, pękaty jak cebula zegarek. – Ja Polak – wypowiedział sztywno, ważąc każdą rosyjską sylabę. – Dobrze, siadaj Kurdiuk. Sadities’ – powiedziała do niego Kościeja i zwróciła się do klasy: – No, przy waszej pomocy, dzieci, nasz repatriant powróci do ojczystej mowy. Pomożecie, prawda? Uczniowie zaczęli kiwać głowami, a uczennice wypychając językami rumiane policzki, skręcały szyje, by już oficjalnie przyjrzeć się chłopakowi o dziwnym nazwisku. A takiego okazałego zegarka to nikt w klasie nie miał. Nawet Kościeja. – Uczeń Sidorenko – zwrócił się nagle do Wieora dyrektor. – Zechciej przenieść się na jakiś czas do ławki kolegi Kurdiuka. Wieor drgnął, jakby w pierwszym odruchu miał zamiar się ukryć pod ławką, a Adam od razu zgadł, że dyrektorowi chodzi o język rosyjski, którym Wieor władał bez zarzutu. Kiedy zmieszany Sidorenko wywlekał posłusznie tornister z ławki, chłopiec poczuł, jak muska go jakiś strach. A jeżeli straci najlepszego kolegę? Uspokoił się jednak, gdy ten, pochylony, pokazał mu przelotnie twarz skrzywioną odrazą. I to jaką! Było to nawet poparte cichym:

– Jerona, ki dzioboł?! Z pierwszym dzwonkiem Wieor czym prędzej porzucił swojego nowego towarzysza z ławki. Adam czekał na Sidorenkę na półpiętrze schodów wiodących do szatni. Tutaj mogli spokojnie pogadać. – No i co? Gadaj, co to za jeden? Wieor składał relację ściszonym głosem. – Jakiś milczek, nic nie gada. Tylko ciamka, a jak popatrzy, to jakby przewiercał na wylot. Takie dziwne ma gały. – Może to bebok? – Chłopiec podgrzał sytuację. – Pieroński bebok! Bo jak mi podał łapę, to była taka gruba jak buła i całkiem zimna. Brrr! Gdzie on tam z Uzbekistanu, raczej z mroźnej Kamczatki. I zapach ma jakiś taki… – Może mu skarpetki zalatują? A mówił coś, gdzie mieszka? – Jeszcze nie, ale podpytam. Raptem Wieor zamilkł, a kiedy chłopiec podążył za jego spojrzeniem, zobaczył w górze za balustradą przebiegającą Milkę. Jej jasne kolana i białe podkolanówki to znikały, to znów pojawiały się pomiędzy żeliwnymi balaskami. Jakoś tak skojarzył to sobie z klawiszami fortepianu. Nagły szept Sidorenki zabrzmiał mu w uchu jak paskudny akord. – Dam jej kiedyś dzióbka. Ale kiedy wrócili na korytarz, to, co zobaczyli, rzuciło ich obu za filar. Milka i Morciniec stały na końcu korytarza pod oknem i pogadywały z Adrianem Kurdiukiem! Milka z zaciekawieniem przyglądała się guzikom jego bluzy. Coś przeleciało chłopcu przez głowę jak rykoszet i chyba był to „rogowy guziczek”. Zobaczył, jak twarz kolegi najpierw blednie, a za chwilę szarzeje, jakby właśnie podejmował jakiś mroczny plan. – Nu, pogodi! – jakby na potwierdzenie wycedził groźnie Wieor.

Rozdział 25

Bunkier, właz i kosmowłaz Na tym samym półpiętrze schodów po lekcjach natknęli się na Krasnodarską. Niosła parę książek. Uśmiechnęła się na ich widok, ale jej dłoń spoczęła na ramieniu Sidorenki. – Drogi Wieorze, potrzebuję cię na chwilę. Umówiłam się z nowym uczniem, że po lekcjach przejrzę z nim podręczniki. A ty mógłbyś pokazać mu swoje zeszyty. Pomożesz mi. Wieor w jednej chwili objawił na twarzy całą swoją rozpacz i przekazał ją Adamowi w postaci przerażającego grymasu. Dyrektorka, holując opornego Sidorenkę za tornister, rzuciła na pożegnanie. – Ukłony dla taty. Biegł wzdłuż alei. Po latarniach spływały długie karminowe szarfy i biało-czerwone flagi. Ich wytrzymałość sprawdzał wiatr. Stalinogród szykował się do święta. Chłopiec przebiegł przez jezdnię i skierował się do parku. W tornistrze tłukł się nieprzydatny i pusty gwizdek-bulgotka. Zatrzymał się na skraju parku. Grzbiet bunkra, zielony i przyozdobiony kaczeńcami, nie wydawał się już Adamowi taki straszny. Zresztą tu przecież miała być jego tajna baza. Postanowił, że napełni gwizdek wodą, kapiącą znad betonowego wejścia. „Tylko żeby nie były to jakieś pijackie siki!”. Rozejrzał się, jak przystało na zwiadowcę. Uliczki parku były puste. Za ławką, na drugim końcu bunkra, w gęstych już zaroślach bzów krył się, i to dobrze, tajny właz. Pamiętał o nim. Zszedł do dołu i musiał zmierzyć się ze zgniłym oddechem ziejącym z podziemia. Nie zaglądał tutaj od powrotu z Nowego Sącza. Gdzieś nieopodal zachrzęścił szuter. Ktoś zbliżał się alejką, jakby od strony sektora Betonowych Szachów. To tylko pomogło mu podjąć decyzję. Zsunął tornister, wciągnął brzuch, wstrzymał oddech i bokiem wcisnął się do środka. Usłyszał kapanie wody. Tego dnia wnętrze bunkra kojarzyło mu się z brzuchem wieloryba, w którym zamieszkał bajkowy konkurent Sindbada Żeglarza – baron Münchhausen. Opowiadała mu o tym mama. W głębi, w promieniu wciskającego się za nim światła, ujrzał potłuczone flaszki i zgniłe szmaty. Ostrożnie i z lekkim wstrętem kopnął w mrok śmieci i odłamki cegieł. Wciągnął do nosa ciężki i stęchły powiew. Glina i korzenie. Taki był zapach podziemia wiosny. Znalazł się na progu następnego pomieszczenia. Wsadził tam głowę. Betonową komorę przecinała cienka smuga przedostająca się przez szczelinę pod zardzewiałym włazem. Rozszerzona padała na przeciwległą ścianę. Spływały po niej plamy. Nagle usłyszał jakiś głos. Omijając taflę wody, zbliżył się do otworu. Tutaj rozpoznał wykonany jeszcze ręką Sidorenki napis MIN NJET! Odłożył tornister i wspiął się na ceglane połówki. Musiał oczyścić szczelinę z patyków, z których kiedyś z Wieorem ostrzeliwali park. Zmrużył oczy od ostrego światła. Ujrzał tył ławki, wycinek alejki i szarozielone wnętrze parku. Przy ławce ktoś stał. Ale to nie był ani Adrian, o którym w pierwszej chwili pomyślał, ani

Tuberok, którego mógł się spodziewać. Zobaczył wysokiego mężczyznę w zielonkawym szynelu narzuconym na ramiona i w myśliwskim kapeluszu takiego samego koloru jak fotele w gabinecie ojca. Najwyraźniej czekał na kogoś. Gdyby nie ten kolor kapelusza, mógłby być starym partyzantem z wojennego filmu. Jego spodnie znikały w wojskowych cholewach. I tylko brakowało mu tęgo dymiącego papierosa. Patrząc z tyłu, można było odnieść wrażenie, że ma lewą rękę usztywnioną w łokciu. Z głębi parku, z części, którą chłopiec na swojej tajnej mapie nazwał sektorem C, wyłonił się drugi wysoki mężczyzna. Był młody i chudy, czoło okrywała mu czarna pilotka, na którą odsunął duże, lotnicze okulary. Jego głowa kojarzyła się chłopcu z połyskliwą główką zapałki. Spod pilotki wystawały rude kosmyki włosów. Miał na sobie brązową rozpiętą kurtkę ze skóry, a kiedy lekko przeskoczył niskie ogrodzenie trawnika, zamigotał wesoło szalik w kratkę. W ręce trzymał jakiś czarny przedmiot, który okazał się walizeczką. Ale ten szalik! Taki jaskrawy element męskiego ubioru chłopiec oglądał w radzieckim piśmie „Krokodyl”. A była to zabawna karykatura amerykańskiego dżolera-bikiniarza. Na widok młodzieńca z walizeczką mężczyzna w kapeluszu odchrząknął, jakby chciał pozbyć się chrypki. – No jesteś, Assar – powiedział. – Masz wszystko ze sobą? – Tak jest, kapitanie. Tamten postawił walizeczkę na ławce, a potem ją poklepał. W tym momencie chłopiec przypomniał sobie o cyrkowcach, o których opowiadali ojciec i pułkownik. Kapitan i jego adiutant! A więc opiekunowie Adriana Kurdiuka! Jasne! Zainstalowali gwiazdę, a teraz wybierają miejsce pod arenę cyrku Kosmos. To przecież oni! I natychmiast porzucił swoją pierwszą myśl o dywersantach. Nie! Niezupełnie! Ta brązowa kurtka, szalik i ta pilotka! I ten błysk w czarnych szkłach okularów! Chłopcu przypomniał się rozmazany obłok niosący koreańskiego dywersanta. Tym bardziej nastawił uszu. Mężczyźni usiedli na ławce. Wydało się, że przez krótką chwilę prowadzili między sobą coś w rodzaju wymiany chrząknięć. Nietrudno było wysnuć podejrzenie, że dla świeżo przybyłych powietrze w tym mieście mogło być dokuczliwe. Zresztą babcia reagowała podobnie, a mama mówiła, że wiosną do problemów z drogami oddechowymi dokładają się pyłki z drzew. – Widział cię? – zapytał mężczyzna nazwany kapitanem. – Tak, obserwował. Za chwilę powinien tutaj przyjść. – Młodszy wskazał na koniec alejki w sektorze BS. – No, dobrze Assar. Pamiętaj, nie możemy powtórzyć twojej wpadki. – Jakiej, kapitanie? – Tej z delegacją Azjatów. Mogli cię wtedy capnąć. Na samym początku rekonesansu. W porę otworzyłem ci kosmowłaz. Assar w pilotce bez słowa kiwał głową, a równocześnie jakby czegoś wypatrywał. Wreszcie

drgnął. Kapitan to zauważył. – No, to teraz pełne pogotowie – powiedział i sam poderwał się z ławki. – Ustawmy się w cieniu. Pozostawili walizeczkę na ławce i przeszli na drugą stronę alejki, na trawnik, i jakby kryjąc się za kępą bzu, czekali. Młodszy wychylił się i ostrzegł: – Idzie! Chłopiec przycisnął się jeszcze bardziej do wilgotnego muru i ile mógł, wspiął się na palcach. Nie mógł się doczekać, kiedy zobaczy, kogo mieli na myśli ci dwaj z cyrku Kosmos. Jakież było jego zdziwienie, kiedy przy ławce zatrzymał się… Tuberok. W ręce ściskał drewnianą lagę, nasłuchiwał i czujnie wodził wzrokiem po alejce. Czerwona pręga na jego szyi pulsowała z wysiłku. Raptem skrzywił się, otworzył usta i wyrzucił z siebie głośny i brzydki kaszel, jakby równocześnie ciskał ostrzeżenie. Podszedł do ławki, przechylił się za oparcie i splunął w trawę. Wytarł usta i wtedy zauważył czarną walizeczkę. Odruchowo przeczesał dłonią zmierzwione włosy i się rozejrzał. Skontrolował dwa końce alejki i znowu spojrzał na znalezisko. Jeszcze raz splunął w bok, jakby chcąc dodać sobie odwagi. Oparł lagę o ławkę i pochylił się nad walizeczką. Chłopiec nie wiedział, co ma zrobić. Siedzieć cicho czy w jakiś sposób próbować zawiadomić cyrkowców o zapomnianej przez nich cennej rzeczy. Ale Tuberok już pochwycił walizeczkę. Przy tym wymamrotał jakieś przekleństwo i jeszcze raz spróbował szarpnąć za uchwyt. Stało się jednak coś dziwnego. Tuberok nie był w stanie unieść jej z ławki. Albo za ciężka, albo przyklejona, przyszło chłopcu do głowy. Z ciekawości, co teraz nastąpi, otworzył usta i omal nie polizał betonu. Tuberok wziął się pod boki i tkwił przez chwilę w zamysleniu. Nagle zdecydowanym ruchem położył na walizeczce obie dłonie. To, co się wydarzyło w tym momencie, nie dało się wytłumaczyć. Walizeczka wydała z siebie dźwięk, jakby ktoś za pomocą soczewki przypalał na niej muchę. I coś, jakby piorun kulisty, rozbłysło na ułamek sekundy. Tuberok odskoczył jak oparzony. Adam zobaczył, że za plecami mamroczącego do siebie plantowego wyrastają wysokie sylwety dwóch cyrkowców. Czekali, aż ten ich zauważy. W końcu musieli chrząknąć. Tuberok zorientował się, że nie jest sam, i szybkim ruchem złapał za lagę. – Ahaaaa! – zawołał tonem demaskatora. Kapitan odpowiedział uprzejmym uśmiechem. Chłopiec zauważył, że ten drugi – Assar – przygląda się Tuberokowi z żywą ciekawością. Po chwili pokiwał głową, jakby coś potwierdzał, i zarazem ruchem dłoni przekazywał kapitanowi jakieś odkrycie. – A panowie, towarzysze, obywatele… – Tuberok lustrował ich wzrokiem – …co tutaj robią? A kiedy tamci nadal przyglądali mu się bez słowa, ostrzegł: – Mam prawo zapytać. Kapitan odezwał się pierwszy. – Pięknie tu. – Można pospacerować, nacieszyć oko zielenią… – uzupełnił Assar. – Ach, więc to tak! Obywatele spa-ce-ru-ją… – Plantowy wyraźnie przyglądał się to kapeluszowi kapitana, to szalikowi Assara.

Tamci wymienili spojrzenia. – Nie podoba się towarzyszowi kolor? – zapytał kapitan, wskazując na swój kapelusz. – Ja tak obserwuję – zebrał się w sobie Tuberok – i widzę, że chodzicie tutaj obywatele, tak w kółko. Kręcicie się w pobliżu szachów, tam, potem koło łabędzia, a teraz tutaj. W tym momencie chłopiec odruchowo się skulił, bojąc się, że któryś z nich dojrzy w szczelinie jego oczy. Odczekał, aż powróciło przekonanie, że jednak dobrze jest ukryty. – To według obywatela nie można spacerować po parku w kolorowym kapeluszu? Chłopiec ponownie popatrzył przez szparę pod klapą. Od tego momentu coś się nie zgadzało, bo kapelusz na głowie kapitana nie miał już koloru terakoty, jak fotele w gabinecie ojca, lecz… był szarozielony. – A teraz dobrze? – Assar z uśmiechem demonstrował swój szalik, który w jego dłoniach miał teraz tylko jeden kolor – brąz, i ani śladu kratki. – Ludzie, nie próbujcie mi tu mydlić oczu! – Tuberok nie tracił rezonu, nadal gniewnie mierząc wzrokiem to jednego, to drugiego. – Takie żarty mogą się źle skończyć. Mam tu pilnować porządku. Potrząsnął lagą w stronę sektora BS. – Już mi ktoś próbował wytaszczyć z parku figurę szachową, i nie tylko. – Mężczyzna wycelował palec w Assara. – Może wy? Kapitan spokojnie podszedł do walizeczki. Bez trudu podniósł ją za uchwyt. Stał tak, jakby czegoś nasłuchiwał. Assar obszedł z daleka lagę tkwiącą w wyciągniętej ręce dozorcy i zblizył się do ławki. Teraz kapitan przekazał mu walizeczkę. Ten przejął ją i podobnie skupiony, jakby odbierał niesłyszalne informacje, stał chwilę, wodząc oczami wysoko po koronach drzew. W końcu wymienili spojrzenia, przy czym Assar wytrzeszczył oczy i znowu pokiwał swoją głową podobną do zapałki. Kapitan sięgnął ręką do kieszeni płaszcza i wyjął jakąś kartkę. Widząc, że Tuberok ma zajętą rękę, trzepnął papierem i rozłożony podsunął mu pod oczy. – Co jest, człowieku? Co mi tu pokazujecie? – Tuberok mruknął, ale zainteresował się treścią. – Czytajcie, towarzyszu plantowy. I radzę zobaczyć, kto jest tu podpisany. Tuberok zmrużył oczy, a za chwilę widać było, że przygryza wargi. Wreszcie mruknął: – Jak zezwolenie, to zezwolenie. – No widzicie, towarzyszu. A podpis coś wam mówi? Powinniście go znać. Ten towarzysz awansował ze Szczecina do stolicy, wiecie, przydzielono mu willę, a z wami jakoś gorzej, co? Licha ziemianka w parku, w Stalinogrodzie. Co? A ten towarzysz, wam dobrze znany, to… – kapitan schował papier do kieszeni i nachylił się ku Tuberokowi – …on jadał wasz bigos. Na te słowa coś się stało z twarzą Tuberoka. Chłopiec nigdy jeszcze nie widział, żeby krew tak szybko opuszczała policzki. Nawet czerwona szrama na jego szyi zbielała. Laga sama wypadła mu z ręki. Nerwowo zaczął szukać kieszeni przy bluzie. Kapitan widząc to, przejechał prawą dłonią po swojej lewej, usztywnionej ręce. Za chwilę wyciągał w kierunku Tuberoka pudełeczko.

– Spokojnie, towarzyszu. Zapalicie? Porządne papierosy. Towarzysz Stalin je przepalał. Tak, tak, z tego pudełka. Oczy Tuberoka zdradzały, że jest nieobecny, jakby zasłuchany we własne wirujące myśli. – No, weźcie się, towarzyszu, w garść. Tu w Stalinogrodzie nie wiedzą jeszcze o waszej gastronomicznej działalności. Assar wzniósł palce w górę, jak uczeń, chcący zgłosić się do odpowiedzi. Kapitan przyzwolił skinieniem głowy. – Towarzysz Kaleta w ZZM-ie też nic nie wie. Plantowy postukał się dłonią w piersi. – Nie, nie mogę. Suchoty, panie… obywatelu… – Plejadow – przedstawił się kapitan i uchylił kapelusza, który na domiar wszystkiego chłopcu wydał się teraz niebieskawy. – A to mój adiutant. – Assar – rzucił młodzieniec w pilotce. Twarz plantowego ponownie zaczęła nabierać czerwieni i chłopiec wiedział, że nadchodzi nieunikniony atak paskudnego kaszlu. Obaj cyrkowcy przyglądali się, jak ciężki kaszel przygniata Tuberoka do ziemi. Ten otarł w końcu usta rękawem, zaczerpnął łyk powietrza i powiedział: – Pogorszyło mi się. Czyściłem domek dla łabędzia i to mnie tak… od tych piór. Nie bronił się, kiedy kapitan ze słowami: „Zapalicie sobie, towarzyszu, później”, wetknął mu papierosy do rozwartej na piersi kieszeni. – Assar – kapitan zwrócił się do adiutanta – czy my w naszej apteczce cyrkowej mamy coś odpowiedniego na te… – Suchoty, panie kapitanie – podpowiedział Tuberok. Assar mocniej złapał uchwyt walizeczki, znowu wzniósł oczy ku niebu i przeszedł dwa kroki. Potem skinął głową, jakby coś przyjmował do wiadomości. Mówił powoli: – Zmiany gruźlicze obustronne… Tak… Jest jama… w szczycie płuca. Na te słowa kapitan palcami prawej dłoni zaczął dotykać swojego lewego przedramienia. W jego palcach coś się pojawiło, coś jak duży kanold albo kostka maggi. Wyciągnął to w kierunku plantowego. – Od razu połknąć. Chyba chcecie być zdrowi, towarzyszu? – Człowieku, kto by nie chciał, ale… to nie jakaś… sztuczka? Chłopiec widział, że plantowy walczy ze sobą. On sam, gdyby nawet go częstowano, nie przyjąłby niczego podejrzanego. Mama, kiedy wychodził do szkoły, często powtarzała: „Nigdy nie przyjmuj cukierków od nieznajomych dorosłych”. – Nie sztuczka, a sztuka medyczna – zapewniał Tuberoka kapitan. – Parę dni i zapomnicie, towarzyszu, co to kaszel. Tylko nie należy przerywać kuracji. To z naszej cyrkowej apteczki, prawda, Assar?

Czarna pilotka bardzo skwapliwie przytaknęła i dodała: – Nie potrzeba będzie nawet skierowania do sanatorium w Bystrej. Tuberok zdecydował się na przyjęcie leku. Pogryzł i przełknął głośno. – Zaraz, to jak te kopalniaki – stwierdził i otarł usta wierzchem dłoni. – Nie trzeba popijać – zapewnił Assar. Tuberok nadepnął nogą na leżącą lagę. – Panowie towarzysze… to ja już pójdę. – Zaczekajcie – powstrzymał go kapitan i wydobył jakiś papier, tym razem z wewnętrznej kieszeni. – Trochę biurokracji. Rzućcie okiem z łaski swojej. Żeby było jasne. Wy tutaj przecież tak lubicie produkować papierki. Ostatnie zdanie było, nie wiedzieć dlaczego, skierowane do uśmiechającego się tajemniczo adiutanta. Tuberok wziął posłusznie pismo w palce i czytał, mrużąc oczy. – Cyrk… Kosmos… ale panowie, towarzysze moi, tutaj, w tym parku? – Chcecie powiedzieć, że ciasno? – No chyba… żeby te szachy na jakiś czas posprzątać… i spróchniały dąb usunąć. Kapitan wyjął pismo z rąk Tuberoka. – Posłuchajcie – tu wskazał na centralną część parku – mamy tu pewną misję do wykonania, ale to, umówmy się, pozostanie między nami, towarzyszu. Zgoda? Tuberok, patrząc we wskazanym kierunku, kiwnął głową. Kapitan mówił dalej: – Otóż są takie podejrzenia, że w parku zalegają jeszcze niewypały. – Niewypały? Aaaa, człowieku, no tak. A tu przecież cyrk i masa ludzi… – Widzę, że rozumiecie. My tutaj z towarzyszem Assarem sprawdzamy, badamy, obserwujemy. A jak już będziemy pewni, że nie ma niebezpieczeństwa wybuchu, to wtedy damy znać dyrekcji cyrku, że droga wolna. Dlatego dobrze by było, żeby i towarzysz plantowy trzymał się z dala od środka parku. – Ze względów bezpieczeństwa – dodał Assar i poprawił szalik… w zielone kropki. – Ach, to takie buty… Ja tam się pchać nie muszę. – I tak między nami, nie opowiadajcie nikomu o tych niewypałach. Sprawa niesprawdzona, a panika byłaby niepożądana. – Rozumiem… rozumie się. – Będziecie milczeć jak grób? – Assar ostro postawił sprawę. – A jak teraz z kaszlem, jeśli mogę zapytać? – Kapitan postarał się o zmianę tematu. – Z kaszlem? – Tuberok się zastanowił. – A no nie ma. Oj… naprawdę i oddech nawet łapię. – Będzie pan całkiem zdrowy panie… – Kapitan przerwał i spojrzał na Assara. Ten poinformował: – Pan Bogumił Albin Gadiuk.

Tuberok gryzł wargę, ale i chłopiec czegoś tu znowu nie rozumiał. Skąd oni znali imiona i prawdziwe nazwisko Tuberoka? Tego nie wiedział nikt. Nawet ojciec i pułkownik mówili o nim co najwyżej „towarzysz plantowy”. – Jeśli tak… towarzysze, panowie moi… to możecie sobie tu spacerować. – Schylił się i podniósł lagę. – Ja tam nic do tego nie mam. Jak cyrk, to cyrk. To ja już pójdę. – Dobrze – zgodził się kapitan – ale może spotkamy się jutro, co? – Pan Bogumił Albin Gadiuk zrobi nam jakiś bigos… – dodał Assar. Obaj spojrzeli na niego. Tuberok znowu się pogarbił i zaczął łapać powietrze, jak wyrzucona na brzeg ryba. – Panowie – jęknął – nie dręczcie. To były takie czasy… straszna zima, głodno i chłodno, ludzie zamarzali. Ale Assar nie ustępował. – To ile towarzysz wsiekał w ten bigos? – Co ile? – Mówię o ludzkim mięsie. Kobiet, mężczyzn, a i dziecka, małego chłopca. Obrabiał je towarzysz w szafie, na haku. Tuberok jęknął i przeszedł prawie w płacz. – Człowieku, panowie… moi… to większość Niemców była. – Większość… – powtórzył jak echo Assar. Przy tym poruszył się, jakby rozważając, czy zadać jeszcze jedno pytanie. W końcu jednak powiedział. – A jak to było w czasie wojny z tą Żydówką, kiedy już nie miała czym zapłacić? Tuberok podparł się na ladze. Assar napierał. – Przechowywaliście ją w wyrobisku wapiennym, a jak już nie mogła się opłacić, to… Pod butem chłopca rozjechała się mokra cegła. Bojąc się, że narobił hałasu, przyczaił się, wstrzymał oddech i trwał tak dobrą minutę z czołem przyciśniętym do betonu. Kiedy odważył się ponownie spojrzeć, Tuberoka już nie było. Dwaj cyrkowcy patrzyli w kierunku sektora BS i pewnie odprowadzali tamtego wzrokiem. – I co powiesz? – zwrócił się do Assara kapitan. Równocześnie wskazał na ławkę. – Ale siądźmy. Assar postawił walizeczkę na ławce i zanim zajął miejsce, powiedział: – O mało co nie wypuściłem tego z rąk, kapitanie. – Bałem się już, że przekroczysz reguły. Pamiętaj, że dla nas najważniejsze jest nie to, co ma w bagażu, ale jego podobieństwo. Na te słowa Assar się ożywił. – Prawda, kapitanie, że uderzające? Lepszego nie znajdziemy. Zwłaszcza z gęby podobny. – Jeszcze raz popatrzył w kierunku sektora BS i dodał: – I wzrost ten sam.

– Miałeś dobre oko, Assar. A ten wąsik, to każemy mu zgolić. – Pierwszy raz natknąłem się na niego tutaj, w parku, potem rozpoznałem go na zdjęciu, na gazetce ściennej, w poczekalni u towarzysza Kalety. Ale… – Assar zawiesił głos. – Jakiś problem? – Może niepotrzebnie wystraszyłem go tym bigosem i historią z wojny? Teraz wie, że znamy jego sprawki. – Assar poklepał walizeczkę i dodał: – A jak zwieje? – Nie, nie zrobi tego – uspokoił go kapitan. – Przyjdzie po następną porcję. – Racja! Kapitan oparł się szerokimi plecami o oparcie ławki i chłopiec zauważył, że w słońcu migoczącym zza dymów i koron drzew jego kapelusz myśliwski przybrał teraz odcień szaroniebieski. Spojrzał na Assara. Szalik tamtego był koloru szkarłatnego, ale bez kropek. Pierwszy odezwał się Assar. Najpierw chwilę chrząkał. Wreszcie rzucił uwagę: – Drapiące drobiny w powietrzu. Kapitan wskazał na niebo. – To z kominów, człowieku. Adiutant się roześmiał i powtórzył: – Tak, człowieku, no właśnie! Powiedział do mnie: „Człowieku”! – Ale Adrian jakoś dobrze to znosi – rzekł kapitan. – Nie skarży się. – Czasami mnie zadziwia. – Nie chciałem go brać. Ale skoro góra się uparła… Dla mnie to jest odejście od procedur. Zarzekali się, że zdolny i że zajmie się całym sprzętem, apteczką, no i kosmowłazem. Chociaż mówiłem im, że ja bym nie brał na taką misję praktykanta i gnojka. – Kapitanie, on już mi po drodze dał do zrozumienia, że jest oczkiem w głowie wysokiego komisarza oraz byłego mediatora z grupą AD. – O tak, ci dwaj mają dużo do gadania w Radzie. W dodatku to starzy towarzysze. Jeszcze ze wspólnych wypraw z drużyną Oriona. Dużo by o tym mówić. No, ale damy sobie radę nawet z tym praktykantem, plączącym się nam pod nogami. Można powiedzieć, że to, co mamy teraz wykonać, to taki zabieg kosmetyczny. Bagatela. Bo misja marcowa – to dopiero była misja! O niebo trudniejsza, a przecież się udała. Assar zaczął się wiercić i odruchowo upychać rude kosmyki pod pilotkę. Widać było, że musi zadać pytanie. – Jeżeli już o tym mowa, kapitanie, to obiecał mi pan opowiedzieć, jak to wyglądało. Kapitan wyprostował się na ławce i rozejrzał po parku. – Adrian jest jeszcze w szkole – pośpieszył z zapewnieniem Assar. – Ma dodatkową lekcję. – To dobrze. Bo przy nim nie można za dużo rozprawiać, chyba rozumiesz? – Rozumiem kapitanie. Sicher is sicher, jak się tutaj mawia. Chłopiec wyobraził sobie, jak opowiada Sidorence o kryjówce w bunkrze i o spotkaniu

cyrkowców z Tuberokiem i jak Wieor swoim zwyczajem robi wielkie gały, mówiąc: „Jerooona, ale fanzooolisz!”. Słyszał, jak kapitan chrząknął, może też z powodu tych drobin w powietrzu, i zaczął mówić: – Assar, tylko absolutna dyskrecja, to są, człowieku, poufne sprawy. Adiutant kiwał ochoczo głową. – Oczywiście, panie kapitanie. Niy paplać jynzorym. Ten schylił się i podniósł z ziemi patyk. Assar bez słowa przyglądał się rysunkowi, który kapitan wydrapywał przed ławką. – Tu jesteśmy my – zaczął objaśniać. – A tu, poza tym pierścieniem, jest grupa AD. Układ z Ziemią przechodzi przez granicę pierścienia, czyli, można powiedzieć, że jest już w naszej domenie. – Ale ci z AD nie chcą tego przyjąć do wiadomości – domyślał się głośno Assar. – Dlatego tu jesteśmy. Kapitan machnął patykiem i wrócił nim do rysunku. – Chociaż ci z AD przegrali z nami i podpisali umowę, to tak naprawdę próbują przeciągnąć konflikt, by w odpowiednim momencie, po raz trzeci, wywołać tutaj kolejną zawieruchę. Tym razem totalną, z zagładą życia na Ziemi. To taka ich ostateczna próba, by wyciągnąć stąd jak najwięcej dla siebie, a nam pozostawić dymiącą planetę i całe zmartwienie. – Teraz kapitan zacierał patykiem rysunek. Mówił dalej: – Zaraz po tysiąc dziewięćset czterdziestym siódmym ci z AD zaczęli preparować Stalina. Jakoś w pierwszej chwili umknęło to naszej uwadze. Może dlatego, że udało się wyeliminować Hitlera? Tymczasem tamci przeszczepili obsesyjne myśli Hitlera do umysłu Stalina. A wtedy, jak na ironię, Stalin trzymał na swoim biurku czaszkę Hitlera. – Czy to chodziło o Żydów? Kapitan przytaknął. – Do tego właśnie zmierzam. To była łatwa sztuczka, bo Stalin zawsze Hitlera podziwiał. Tak więc zgodnie z oczekiwaniami grupy AD w umyśle Stalina zaczęli wytwarzać plan totalnej masakry. Wszystko miało się zacząć od pogromów na Ukrainie. Doszło do tego, że Stalin zaczął już ustalać pewne posunięcia z Chruszczowem i Harmagedowem. Po pogromach miałaby ruszyć masowa wywózka do Azji. Ale to dopiero początek. Punkt następny to niezapowiedziany atak jądrowy na kraje Zachodu. Kapitan skończył wymazywanie i odrzucił patyk za siebie. Chłopiec gwałtownie odsunął twarz. Kiedy znowu popatrzył, patyk leżał tuż obok, przy włazie. – Wtedy zaingerowała nasza Rada – mówił dalej kapitan. – Musieliśmy im przypomnieć o umowie: „Stop! Ten rejon ostatecznie przechodzi pod naszą kontrolę. Koniec z waszymi ucztami. Wystarczą dwie wojny. Żertwy mieliście w bród. Ale teraz już precz z łapami!”. W końcu powstał plan załatwienia tego w trybie wyjątkowym. – I na definitora Stalina wytypowano pana, kapitanie. – 1C9C5C3P.

– Gra w szachy? – Nie, to kryptonim mojego planu, z którym wylądowałem pod Moskwą. Oczywiście nie sam. Przydał się wtedy pewien człowiek o nazwisku Messing. Zresztą cyrkowiec. Do pomocy miałem też zespół. Wymyśliłem, żeby ukryć ich wszystkich w ciężarówce z rosyjskimi napisami Mołoko. To był dobry pomysł. W środku mieliśmy to, co trzeba. Sprzęt do nasłuchu Zielonej Daczy, oscylografy, kosmowłaz, mój specjalny strój, pistolety, kapelusz kowbojski… – Kapelusz? – Zaraz o tym powiem. Najpierw zamontowaliśmy kosmowłaz. W ścianie daczy, koło werandy. Oczywiście pod osłoną nocy. Chodziło o to, żeby ci z AD nie połapali się w porę. – A straże? – Tak, były. Były i psy. Ale zwróć uwagę, że operacja odbyła się w nocy z dwudziestego ósmego na dwudziestego dziewiątego lutego. Assarowi nic to nie mówiło. Chłopiec nie wierzył własnym uszom. Doskonale pamiętał, jak bardzo się zdziwił, gdy odkrył, że zaraz po 28 lutego nastąpił 1 marca. Do dzisiaj nie opuściły go podejrzenia, że była to jakaś sztuczka dorosłych. – No, to ja ci zdradzę, Assar, że takiej nocy w tegorocznym kalendarzu nie było i nie ma. Oczy Assara na moment zapłonęły. – Teraz to ja rozumiem! – Ten brak dni, Assar, również wziąłem pod uwagę. Tak więc do akcji przystąpiłem, gdy tylko ostatni zis bodajże z Harmagedowem opuścił teren daczy. Bez problemu przedostałem się przez kosmowłaz do środka. Tam ukryłem się w zakamarkach kotar i boazerii. Tej nocy Generalissimus i jego zaufani, a byli tam jeszcze Beria, Malenkow, Chruszczow i Mołotow, po libacji oglądali w kinoteatrze amerykański western. Wiedziałem, że Stalin to uwielbia. On do tego stopnia wczuwał się w akcję, że trzeba było mieć rezerwowe ekrany. Leciała popielniczka, fajka… Chłopiec miał już dość tego stania w zmurszałym podziemiu. Powoli zaczął macać nogą, szykując się do odwrotu. – Słuchaj, słuchaj! – powstrzymał go głos kapitana, choć skierowany był do adiutanta. – Bo teraz będzie to najlepsze. To była moja życiowa rola! No, nie licząc tej. Ale słuchaj Stalin mocno zawiany sam krzątał się po sypialni. Słyszałem, że coś przewrócił, zaklął, ściągnął koszulę, a potem zgasła lampka. Wtedy wycofałem się przez kosmowłaz. Postanowiłem wprowadzić mój plan w życie następnego dnia rano. Zakładałem, że gospodarz zbudzi się, jak zwykle, koło dziesiątej. Już o dziewiątej trzydzieści czatowałem za kotarą w jadalni. Tym razem byłem przebrany i uzbrojony. Postanowiłem, że zaskoczę go w pełnym świetle, kiedy wreszcie wstanie i tutaj wejdzie. Ale z sypialni nie dochodziły żadne dźwięki. Przejrzałem jeszcze rozmieszczony sprzęt, a potem zająłem miejsce w fotelu. Mebel był wygodny i przyznam, że nie mogąc się doczekać gospodarza, przysnąłem. Obudziłem się po południu. Teraz myślę, że i na mnie zadziałała stęchła atmosfera tamtego miejsca. Kokon fatalnych energii. Za oknem, pod ogrodową lampą tlił się śnieżny wieczór. I nagle w jadalni zapaliło się światło. W drzwiach stał on! Ale tu zaskoczenie. Z obu stron! Ja zobaczyłem od razu, że coś z nim jest nie w porządku. Źrenice mu błądziły, chaotyczny oddech

podrywał lewy wąs. W pierwszej chwili miał zamiar ruszyć w kierunku kredensu, ale zobaczył wodę mineralną stojącą na stole obok gazety i żółtego przycisku. Przystąpiłem do akcji. Spokojnie, ruchem filmowym podniosłem znad oczu rondo kowbojskiego kapelusza, potem wstałem i ręką odszukałem jeden z dwóch pistoletów przy moim szerokim pasie. – Zobaczył, pana, kapitanie?! – Ha! Zobaczył przerażającą zjawę, w dodatku dobrze mu znaną zjawę, która zeszła z ekranu. „A wy kto?” – zapytał. „Jestem gwiazdorem” – odpowiedziałem. To spodobało się Assarowi. Gwiazdorem! Zgodnie z prawdą! Kapitan rozbawiony dorzucił z naciskiem: – Człowieku! Stalin jeszcze raz zmierzył mnie od stóp do głów. Rozpoznał mnie po moim kowbojskim przebraniu. Wreszcie wyszeptał, mnąc podkoszulek: Dż, Dżżż… Rawzie e’to wy? – Co chciał powiedzieć, przez to: Dż… dż? – John Wayne! Przecież specjalnie dla niego byłem Dżonem Łejnem! Assar ze śmiechu omal nie zsunął się z ławki. – Wyobrażam sobie! Szerokie rondo, czerwona chusta pod szyją, skórzana kamizelka, kabura, colty! I co na to wielki Stalin? – Dokładnie tak wyglądałem. A ten wielki Stalin stał wsparty ręką o boazerię. Domyśliłem się, że będę miał ułatwione zadanie. Zrobił krok do przodu i widzę, prawa strona ciała odmawia mu posłuszeństwa. Dżon… Diuk… I celuje do mnie lewą ręką, a palcem próbuje grozić. Ty suma soszoł… Na to ja: Niet, towariszcz Stalin, ja saszoł skinoekrana! Rozbawiony Assar pacnął się po kolanach. – Stalin, zobaczył, że sięgam po colta. Dżon… podażdi… Kto tiebia pasłał? „Chcesz wiedzieć?”, zapytałem. Proszę! Nacisnąłem cyngiel i powiedziałem: „Bang”! Suchy trzaski z lufy… dynda karteczka. A na karteczce napis po rosyjsku „Pozdrowienia z Belgradu”. Assar poruszył się na ławce. Nie rozumiał. Pogładził pilotkę. – Assar, to taki żart. Że to niby jestem zamachowcem przysłanym przez marszałka Titę. Stalin strasznie się tego obawiał. – Aha, i co zrobił? – To go nieźle walnęło. Chwiał się na nogach i bił się z myślami. Coś mamrotał. Wreszcie zrozumiałem: Ty duraka waljajesz. Nie uszło mojej uwadze, że marzy mu się żółty przycisk, na którym próbuje skupić wzrok. Do tego jednak nie mogłem dopuścić. Wiedziałem, że to alarm. Wydobyłem drugi pistolet. Assar wpadł kapitanowi w słowo: – Też zabawkę? – Nie, tym razem prawdziwą broń. Mogłem go tym całkowicie sparaliżować. Ale słuchaj dalej. Broni nie użyłem, bo w chwili, kiedy gospodarz sięgał ręką do stołu, stracił równowagę. Runął, ściągając z blatu tylko gazetę. Leżał na podłodze i dygotał, nie mogąc złapać tchu. Wiedziałem już, że to wylew. I wiedziałem już, że z tego się nie wychodzi. Stałem nad nim i patrzyłem na tego

bezbronnego satrapę, a on wywracał oczami, jakby chciał w ten sposób dać mi coś do zrozumienia. Tylko że sobowtór wielkiego gwiazdora Johna Wayne’a, zwanego też Duke – czyli ja – nie był już zainteresowany rozmową. Nawet na migi. Czułem, że przed oczami okrutnika odbywa się ostatni seans: przewija mu się film życia. I musiałem się odsunąć, bo pociekła struga moczu. Leżał jak zdechły pająk z wypiętym brzuchem, jakby w kałuży własnych soków. – Co za historia, co za historia, kapitanie! – Och, pamiętam te jego zepsute zęby! W pierwszej chwili oczekiwał, że pośpieszę mu z pomocą, a kiedy się domyślił, że nic z tego, próbował zabić mnie wzrokiem. W pewnym momencie coś mnie tknęło, że wierzgnie, że spróbuje podciąć mnie wyrzutem nogi. A może straszył mnie swoją bosą stopą z płetwowatymi palcami? – O! Jakby był jednym z AD! – zauważył Assar. – No, to ja pozwoliłem sobie odwzajemnić mu się nieludzkim spojrzeniem. Wiesz, o czym mówię. Prywatne odejście od procedury. – Ha, ha! nieludzkim, to świetne! – zachwycił się Assar. – I zobaczył? – To, co zrobiłem, tak nim wstrząsnęło, że ostatecznie odjęło mu mowę. Oceniłem, że pociągnie jeszcze najwyżej dzień, dwa. I uznałem, że to dobrze. Wiedziałem, że nawet jeśli wezwą do niego lekarzy, to pojawią się już ci niedouczeni. Przecież najlepszych lekarzy pozabijał albo poddał torturom. Najwyżej ktoś mu będzie próbował przystawić kilka pijawek. – Co to takiego? – Ach, ty możesz nie wiedzieć, ale to przy okazji. – Kapitan wolał powrócić do opowieści: – Słuchaj, dopiero koło jedenastej w nocy usłyszałem kroki. Wiem dokładnie, co wydarzyło się potem, nawet wtedy, kiedy już przez kosmowłaz wróciłem do ciężarówki. Cała ekipa to oglądała na obserwografie. Do Zielonej Daczy, jeden po drugim, zaczęły zjeżdżać samochody. Nie przypuszczaliśmy tylko, że będziemy mieli sprzymierzeńca. – A to ciekawe! Ktoś z nich? Harmagedow? – Nie, ten jeszcze wtedy trzymał się na uboczu. Mam na myśli Berię, zaufanego Stalina. W pewnym momencie uczepił się dłoni konającego, udając, że ją całuje. I wtedy ukłuł Stalina. – Zatrutą igłą?! – Miał takie miniaturowe urządzenie. Najwyraźniej sam przygotowywał zamach. Prawdopodobnie wstrzyknął mu koncentrat warfaryny. Stalinowi pociekła krew z ust, a na ukłutą dłoń nikt nie zwrócił uwagi. I tak to towarzysz Beria przyśpieszył zgon Stalina i koniec mojej misji. – A Harmagedow? – No właśnie! A potem on! Domyślasz się teraz, kto zainstalował go w otoczeniu Stalina? I dlaczego znowu jesteśmy tutaj? – Ale wizyta już jest pewna? – Mam to potwierdzone. – A jeżeli pojawi się tutaj z obstawą? Mam na myśli… – …tych z AD? Wszystko jest możliwe. A nuż jakiś z AD niespodziewanie się gdzieś ujawni… To by było…

Assar nagle się wyprostował i chrząknął tak znacząco, że kapitan musiał spojrzeć przez ramię. – Idzie. Kapitan kiwnął głową, mruknął coś i wstał. – No dobrze, Assar, po pochodzie omówimy resztę planu. – I pewnie towarzysz plantowy, kanibal, zgłosi się po medykament – dodał adiutant, ściągając gniewnym ruchem walizeczkę z ławki. Stali obaj, chrząkając chwilę o niczym, dopóki nie zbliżył się do nich… Adrian Kurdiuk! Obaj górowali nad nim wzrostem. Kapitan z góry powitał go przyklejonym uśmiechem. Bez słowa skinął głową, wskazując Assarowi i chłopakowi kierunek do sektora C. Wszyscy trzej weszli na trawnik, przekroczyli tabliczkę z napisem „Nie deptać trawników” i rozpłynęli się w ciemnej wnęce utworzonej w ścianie zarośli. – O, mój Boże! Coś ci się stało? – Mama załamała ręce. – Chyba się nie przewróciłeś pod auto? Sam czuł zapach wilgotnej pleśni, który skradał się za nim od samego parku. Bąknął coś, co przygotował sobie jeszcze na schodach, o Sidorence, że ten niby znowu wepchnął go w mokre krzaki. – No! Mam nadzieję, że to nie zapachy z Czarciego Dołu. – Mama pogroziła palcem. – Bo wtedy, wiesz, będę musiała powiedzieć ojcu. I pas na pewno będzie w robocie. Przez resztę dnia przenosił się z pokoju do pokoju, próbując zgubić zapach bunkra. Mama rozgrzewała w kuchni żelazko. – A ja myślałam, że jutro pójdziesz ze mną na pochód w tej kurtce i spodniach. Siedział nad mapą i ołówkiem nanosił parę nowych napisów „Szczelina pod włazem”, „Ławka kapitana”, „Walizeczka” i „Niewypały”. Ale kiedy skończył, zmienił nagle zdanie i wymazał je wszystkie. Wreszcie, zagryzając język, skupił się na napisie „Do wyjaśnienia”. Czerwona kredka nie poddawała się tak łatwo gumce. Litery w końcu zblakły, ale w prostokątnej ramce pojawiła się dziura na wylot. Nawet mu się to spodobało. W myślach przywołał tamto wydarzenie i fajtające w powietrzu nogi Tuberoka na śnieżnej szachownicy. Tak, zdecydował, że da spokój Wieorowi i nie będzie go wtajemniczał w to, czego był świadkiem w parku. Zresztą byłoby to wszystko zbyt trudne do opowiedzenia, a jak znał temperament kolegi, skończyłoby się na krzykach, że fanzoli. Chwilę potem był już na bujaku. Sięgnął po książkę o przygodach Sindbada Żeglarza i jak ryba w wodę dał nura w historię o niewidzialnym czarowniku Degialu.

Rozdział 26

Wizyta towarzysza Dobrosza 1 maja 1953 Na

pochód pierwszomajowy chłopiec poszedł z mamą. Ojciec w ostatniej chwili zmienił plany i wyjechał do Krakowa. – Szkoda, bo stalibyśmy na trybunie – powiedziała mama. – I lepiej byś widział pochód. Ale tata ma ważne spotkanie z towarzyszem Dobroszem. Nawet pan pułkownik Buhaj go wypychał, bo też ma w tym jakiś interes. Może razem wybiorą się do Moskwy? Reszty wyjaśnień nie słyszał, bo czarne megafony rozwieszone na słupach ryknęły marszową muzyką. Chłodny wiatr szarpał flagami i transparentami. Czesał paradne pióropusze na górniczych czapach i wyrywał z rąk kobiet wiatraki z papierowych kwiatów. Co chwilę podniosły głos z megafonów próbował rozgrzać i przekonać do radości tłum narastający wzdłuż alei. Niektórzy ojcowie dźwigali na ramionach swoje pociechy wymachujące proporczykami. Pochód już szedł i nad głowami płynęło morze czerwonych sztandarów, a wśród nich, jak żagle, wydymały się na wietrze olbrzymie twarze. – To Bolesław Bierut. – Mama nachyliła się nad chłopcem. – Ale to wiesz, prawda? Musiała przekrzykiwać łoskot megafonów. – A ten spuchnięty to chyba Malenkow. Daj rękę, spróbujemy się przecisnąć. Kiedy nadpłynęła trzecia plansza z olbrzymią twarzą, pokręciła głową. – Nie wiem, kto to taki, ale też chyba ważny na Kremlu. Chłopiec zaczął się śmiać. Mama popatrzyła na niego pytająco. – A ja poznaję. To gęba Tuberoka. I robi bułę. – Kogo? – Plantowego z parku. Mamo, pokazywałem ci go z daleka. – Adaś, ty to masz skojarzenia! Nachyliła się do jego ucha i powiedziała: – Ale jak głośno komentujesz, to nie mów „gęba”, dobrze? Tylko „twarz”. Potem śmiejąc się, pociągnęła go za rękę i wreszcie dotarli do barierki oddzielającej widzów od maszerujących. Transparent z trzecią twarzą się oddalił i powoli zaczął go przesłaniać czerwony traktor ciągnący na platformie makietę Pałacu Kultury i Nauki im. Józefa Stalina. Pałac lśnił bielą i wyglądał jak wielki bajkowy tort. Jeszcze w ostatniej chwili chłopcu udało się zobaczyć, że płótno z obliczem podobnym do twarzy plantowego niosło dwóch dryblasów. Jeden w myśliwskim kapeluszu przewiązanym biało-czerwoną wstążką, a drugi w pilotce i powiewającym czerwonym jak radziecka

flaga szaliku. Wydawało mu się, że ich zna. – Popatrz, popatrz tam! – Mama szarpnęła go za ramię. – Ale psisko! Na samojezdnej platformie nadjechał potężny brytan, jakby szykujący się do skoku. Miał nabiegłe krwią oczy i krzywe zęby, podobne do tych w paszczy Bebi. Na głowie miał niemiecki hełm ze znakami SS, a na szyi kolczastą obrożę z napisem: GOTT MIT UNS. Głos komentatora z megafonu wykrzykiwał groźne słowa: „A oto Bundeswehra, służalczy pies imperializmu! Nasza młoda, ludowa władza pod sztandarem Lenina i Stalina z łatwością wybije mu amerykańskie zęby stalową pięścią postępu!”. Chłopiec z daleka rozpoznał Kościeję, nauczycielkę od matematyki. Maszerowała uśmiechnięta na czele grupy kobiet niosącej transparent z napisem „Spekulantów i złodziei do obozu pracy przymusowej!”. Głos w megafonie nad jego głową ochrypł: „Klasa robotnicza Stalinogrodu daje zdecydowany odpór wrogom ludu i zakałom społeczeństwa! Dywersantom, szkodnikom, nierobom, dżolerom i bikiniarzom mówimy zgodnym chórem stanowcze NIE!”. Mama pociągnęła chłopca w kierunku sprzedawcy baloników. – Chodź, kupię ci taki jeden. Ostatnim transparentem, który zapadł w pamięci chłopca, był rysunek przedstawiający twarz do połowy ukrytą w mroku. Z czerni świeciło jedynie ucho i oko, oraz napis „Pst! Bądź czujny wobec wroga narodu!”. Chłopcu skojarzyło się to z nim samym, podsłuchującym w czeluściach podziemnego bunkra. No i nie tylko. Kiedy wybierał czerwony balonik na splecionym w warkoczyk druciku, zobaczył w tłumie dyrektorkę Krasnodarską. Miała w ręce bukiet papierowych kwiatów. Mama jednak nie chciała się z nią spotkać. Dosyć niespodziewanie zdecydowała, że wrócą już do domu. Tłumaczyła, że jeszcze chwila, a od tego ryku dostanie silnej migreny. I tylko się zatrzymała, by kupić cukrowego kogutka na patyczku. Gdy już zbliżali się do domu, zapytał: – Spuchła ci głowa? – Dlaczego miałaby mi spuchnąć? – Nie słyszałaś, jak ten pan z megafonu ostrzegał? „Słuchał, słuchał BiBiSyna, aż mu spuchła łepetyna!”. Mama znowu zaczęła się śmiać. – Aha, to o tych, co za dużo słuchają BBC. No, to wszystkim nam musiałyby już dawno spuchnąć głowy. Jak banie. I twojemu tacie też. – To ten pan kłamał? – Wchodź, wchodź – powiedziała mama, otwierając bramę. – Zaczęło siąpić. Ojciec zastukał do drzwi swoim stałym sygnałem – jego palce, mały, serdeczny i wskazujący, naśladowały na drzwiach galopadę koni. „Taczanka Czapajewa rusza do ataku” – tak to kiedyś

określił. – No, jak się macie w świąteczny dzień? – pytał, odwieszając płaszcz i kapelusz. Nie czekał na odpowiedź. Miał ważną wiadomość. – Wieczorem zajrzy do nas towarzysz Dobrosz. Przyjechaliśmy razem. Na razie jest u Bolszewskiego. Miło, że znalazł czas, żeby wpaść do Stalinogrodu. Z wieszaka posypały się jakieś drobne, kolorowe papierki. – Przepiękny pochód oglądałem z trybuny w Krakowie. Mama zagryzła dolną wargę. Zastanawiała się. – Oj, w takim razie będzie trzeba gościa jakoś przyjąć. – Nie przejmuj się. Towarzysz Dobrosz to prosty człowiek. Pić nie pije, ale jakieś kanapki… może z jajkiem? Coś prostego, a smacznego, jak to ty potrafisz wyczarować. – Coś tam wyskrobię. – Mama westchnęła i poszła do kuchni. – A ty, jak? – ojciec zwrócił się do chłopca. – Zrobiłeś ten ruch? Chłopiec kiwnął głową. Zaraz jak wrócili z mamą, przechodząc przez stołowy z czerwonym balonikiem w ręce, a jakże, zerknął na szachownicę. I tylko się upewnił, że na tym etapie nie było jeszcze niczyjej przewagi. Ale ruch należał teraz do ojca. – No chodź, rzucimy okiem. – Szerokim ruchem zagarnął syna i skierował do stołowego. Pstryknął kontaktem. Trzy abażury w kształcie pękatych konwalii rzuciły światło na stół, szachownicę i leżący obok niej balonik. W kątach pokoju z mebli i obrazów zeskoczyły cienie i znieruchomiały obok na ścianach. Ojciec przez chwilę rozpoznawał sytuację na szachownicy. – To ja chyba dalej pociągnę grę jak Botwinnik. O! – Zdecydowanie przesunął laufra. – To ty sobie teraz podumaj, a ja umyję ręce. Zaraz wracam. Chłopiec oparł kolano na krześle. Próbował dopomóc swoim myślom, dosięgając językiem czubka nosa. Wybrał posunięcie najbardziej bezpieczne. Ojciec był już z powrotem i bawił się teraz na stole balonikiem. – Widzę już, że towarzysz hołduje ostrożnemu stylowi. Też laufer? W takim razie… Co powiesz na taki ruch – C5? Najwyraźniej dążył do zwarcia, chcąc zakończyć tę partię możliwie najszybciej. Sytuacja na szachownicy wymagała głębszego namysłu. Ojciec czekał. Potem zerknął na swój zegar i z nudów próbował zmusić balonik chłopca, by podskakiwał po stole na druciku. Adam wreszcie zdecydował się na ruch. Miała to być roszada. Ale kiedy podniósł rękę, od strony ojca rozległ się dźwięk, który nawet w ubikacji w sądeckiej drewutni wydawałby się nieprzystojny. – A to jasna cholera! – wyrwało się ojcu. Zamachał rękami i próbował pochwycić balonik, który oderwał się od drucika i jak rakieta, z przeciągłym perkotem, wzbijał się ku szklanym abażurom. Obaj patrzyli, jak ociera się o pierwszy z nich, o drugi i zmierza do następnego. Klosze, jeden po drugim, rozprysnęły się w trzech eksplozjach.

W świetle trzech gołych żarówek widać było opadający na stół fajerwerk szklanych drobin. – Marny los! To przecież wbrew logice! Resztka czerwonej gumki spadła na szachownicę. W drzwiach pojawiła się mama. Ojciec, rozłożywszy ramiona, stał skamieniały ze zdziwienia. – Nie wiem, jak to się mogło stać – próbował się tłumaczyć. – Może smark poluzował drucik? – Uważajcie na ręce – ostrzegła mama. – Pełno wszędzie szkła. – No i widzisz – ojciec, mówiąc to, zmierzył chłopca wzrokiem pełnym wyrzutu – szkoda, bo to były eleganckie, poniemieckie abażury. – Z bardzo delikatnego szkła – powiedziała mama. – Takich już się nie produkuje. Rodzice wymiatali szklane skorupki z krzeseł, dywanu i podłogi. Adam usuwał je z szachownicy. – A ja chciałem przyjąć gościa tutaj w stołowym – rzekł ojciec i potrząsnął kryształową popielnicą, którą właśnie wydobył z kredensu zza filiżanek. – To będzie na jego fajkę. – Dlaczego nie w gabinecie? – Dobrosz ma mieć ze sobą mapy. Będziemy potrzebować więcej miejsca. – Muszę jeszcze poszukać we frędzlach dywanu – oznajmiła mama. – A lampa, jak lampa. Żarówka doczeka już taka goła do wyprowadzki, co nie? – Wszystko teraz w rękach Dobrosza, moja droga. No i ta Moskwa. – No, to pamiętaj, żebyś się spisał. – Nie musisz mi tego dwa razy powtarzać. Już mu trochę napomykałem po drodze. Ale, że chciał wpaść… a to człowiek taki zajęty. – To przenieście na razie szachownicę do sypialni, na stół. – A nie, nie. Szachy niech zostaną. To ma swoją wymowę. – Tu ojciec zwrócił się do chłopca: – W końcu to dom szachistów, prawda? A powiem wam, że towarzysz Dobrosz, chociaż namiętny brydżysta, też lubi szachy. – Przecież krzywił się na twoją szachową karierę. – Mówiłem ci już, że on przewidywał dla mnie inne pola działania. No i proszę, teraz widzi mnie u swego boku, na delegacji w Moskwie. Będziemy o tym gadać. – Dobrze, to teraz panowie pójdą sobie stąd, a ja tu jeszcze posprzątam. Ty wyrzuć szkło, a Adaś – kolacja, do mycia i spać. Ze swojej kryjówki słyszał, jak rodzice rozmawiają ze sobą wyraźnie zaniepokojeni. Jakby powoli zaczęli się godzić z tym, że towarzysz Dobrosz o nich zapomniał. – Jesteś pewny, że to było umówione na sto procent? – Moja droga, to człowiek rozchwytywany – tłumaczył ojciec – może musiał zmienić nagle rozkład zajęć? A jeszcze żona mu ostatnio kwęka. Siły wyższe.

To przekonało i chłopca. Nawet przestał myśleć o tej wizycie. Ale kiedy zegar wypełnił kredens dziesięciokrotnym rezonansem, bębniąc dziesiątą wieczór, spod domu odpowiedział mu trzask samochodowych drzwiczek. W mieszkaniu od razu zrobił się ruch. – I po co to było tyle marudzenia? – triumfował ojciec. – Jest! – Czy to ja marudziłam? – No, nie gadajmy tyle. Pośpiesz się. I już, nie czekając na dzwonek, otwierał drzwi na klatkę schodową. – Tutaj, towarzyszu, witam, witam w naszych skromnych progach! – Głos ojca zdradzał entuzjazm. – Powitać, powitać, prosimy – jasnym głosem, zza pleców męża, zapraszała mama. Szeleściło palto i przestępował z nogi na nogę obciążany płaszczem żeliwny wieszak. – I odbierz no, moja droga, laskę od naszego gościa. – Ach, rzućcie ją, szanowni państwo, byle gdzie, tę moją lagę – zabrzmiał nieco ochrypły, nieznajomy chłopcu głos. – To ja wezmę te rulony – zaoferował pomoc ojciec. Chłopiec słyszał ciężki oddech starego człowieka. – Niestety, w domu nie ma windy – tłumaczyła się mama. – Ale prosimy od razu do pokoju. W stołowym zaświeciło się światło. Z powodu braku abażurów meble i ściany ozdobił jaskrawszy deseń z fantazyjnie rozgałęzionych drucików żarowych. Chłopiec nie przewidział takiego obrotu sprawy. Wizyta Dobrosza zaskoczyła go w brzuchu mebla. Stało się tak, ponieważ rozmyślając, po raz już nie wiadomo który, o dziwactwach pana Marmona, niepostrzeżenie dla rodziców ulokował się w kredensie. Teraz oparł się łokciem na torebkach z cukrem, żeby łatwiej mu było przyłożyć oko do dziurki od klucza. I chociaż miał na sobie piżamę, było już za późno, by przemknąć do ciemnej sypialni i wskoczyć pod kołdrę. Czy to dla zachęty, czy to dla dodania odwagi, przypomniał mu się pierwszomajowy plakat nawołujący do czujności, z uchem i okiem w mroku. Mógł się pocieszyć faktem, że w kredensie, w którym sypiał nie byle kto, bo sam czarodziej Marmon, było przytulnie, miękko, a także bardzo słodko. Nie to, co betonowy schron w parku. Cała nadzieja w tym, że rozmowa z uwagi na późną godzinę zakończy się przed północą. – Nie zabawię długo, kochani państwo – mówił niski, wąsaty mężczyzna, wsuwając się jakby bokiem do stołowego. Był szeroki w ramionach i wyraźnie utykał na nogę. Siwe pędzle brwi zwisały mu znad rogowych okularów, jak wiklina nad rzeką. Ojciec odłożył na kanapę rulon papieru, ale zaraz szybkim podskokiem był już przy stole i odsuwał krzesło. – Ho, ho, szach-mat! – Gość skwitował obecność szachownicy na stole. Ojciec prawie, że się ukłonił.

– W wolnych chwilach… Taka trochę ucieczka od kłopotów dnia codziennego. – Tak, towarzyszu Zenon, kłopotów to nam ostatnio nie brakuje. No, ale porozmawiamy. Chłopiec widział, że gość, gdy skończył zdanie, spojrzał pytająco na mamę. Ta sama domyśliła się i powiedziała: – To ja towarzyszy zostawiam tu samych. Przygotuję coś ciepłego. – Jeśli pani pozwoli, to wystarczy herbata, towarzysze Bolszewski i Pientek porządnie mnie już nakarmili. Nic już nie zmieszczę. Gość sapnął i z lubością zajął miejsce przy stole. – Jak to się tutaj mawia? Toż to nożki rade, jak sie dupka siendzie. Towarzysz Pientek mnie tego nauczył. – Proszę spocząć. A może fajeczkę, towarzyszu? U nas można palić do woli. Taki znakomity gość. Proszę, naprawdę, czujcie się jak u siebie w domu. – No, to chyba dam się namówić na fajkę. Gość, którego chłopiec widział w okrągłym otworze i jakby z dołu, sięgnął do kieszeni i wydobył zielony woreczek. W kluchatych palcach pojawiła się fajka z pękatym cybuchem. Fajka wuja Stacha nie była taka wytworna. Ojciec przysunął kryształową popielnicę. Gość skorzystał, umieścił w niej fajkę, a potem pokiwał wskazującym palcem. Wzrok ojca powędrował w górę. – Trochę razi – przyznał, mrużąc oczy. – Syn bawił się nieostrożnie i oczywiście stłukł eleganckie abażury. Ale palec gościa sygnalizował raczej coś innego, że coś sobie przypomina. – Na początek, towarzyszu, żebym nie zapomniał. Mam tutaj ze sobą moją ostatnią książeczkę. Taka skromna, pod tytułem Semafory. Proszę, to egzemplarz dla was. W druku jest drugi tomik. Na widok świeżo wydanej książki ojciec poderwał się z krzesła. Chłopiec widział, jak błyszczą mu oczy. – Wspaniała. – Ojciec zajrzał na stronę tytułową. – O, jest i autograf! – Pomyślałem sobie, że czas spisać wspomnienia. Dla młodszych. Doświadczenia z walki o lepszy świat. Ojciec ważył książkę w dłoni i o czymś myślał. Wreszcie wstał i podszedł do kredensu. Na chwilę przesłonił sobą dziurkę od klucza. Coś nad chłopcem zadźwięczało. Ojciec wyraźnie czegoś szukał. – A ja, jeśli można, towarzyszu, to mam tutaj taki szkic literacki. Sztuka teatralna. Właśnie nad nią pracuję. Co niedziela. – O, ho, ho! – uprzejmie zainteresował się gość, napełniając fajkę tytoniem. – Ja najmocniej przepraszam… – Głos ojca zdradził nagłe zakłopotanie. – To znaczy, miałem to tutaj przygotowane. Moment. I ojciec pomaszerował długimi krokami do gabinetu. Gość rozglądał się po pokoju, obojętnie smakując dym z fajki.

– To był taki zaczątek, jakby sztuki. Ujętej w najlepszym duchu realizmu socjalistycznego. Kolektywna próba. – Ojciec tłumaczył od progu, powracając jednak z pustymi rękami. – Nie mam pojęcia. A tak myślałem właśnie, żeby wam, mojemu mentorowi, dać do oceny… Prezentowałem żonie. Podobało się… – A wiem, wiem, że przed wojną pisaliście wiersze. – Muszę zapytać żony. Może ona gdzieś to odłożyła… No cóż. – Ojciec usiadł. – Tak, pozostała mi smykałka do literatury. Bo to najpierw polonistyka i człowiek myślał, że zawojuje świat poezją… Na uniwersytecie miałem sporo znajomych, obecnie wziętych pisarzy. Pamiętam, kiedyś, na obozie junackim, jeden kumpel, z którym zamieniłem się butami juchtowymi, a on lubił moje wiersze, namawiał mnie, żebyśmy wspólnie założyli w Krakowie teatr. Ale cóż, ta wojna… Ale przepraszam, że zanudzam. – Ależ nie, nie! Nie zanudzacie. – W kierunku ojca, który nadal niepewnym wzrokiem wodził po stołowym, poszedł obłok dymu. – Towarzyszu Zenon, jeśli chodzi o ten wyjazd do Moskwy… – wypowiedziawszy te słowa, gość odczekał chwilę, jakby chciał, by ojciec zwrócił na nie uwagę. – Bo ja właśnie o tym, towarzyszu, chciałem porozmawiać. – Moskwa! Tak, zamieniam się w słuch. – Ojciec poprawił się na krześle. – To znaczy, że termin ustalony? – Tak. I będzie to coś w rodzaju misji. Może nawet trudnej misji. Mam nadzieję, że nie odmówicie. – Jeśli uważacie, że mogę być przydatny, to już się pakuję, towarzyszu. Wsiegda gotow! – Spokojnie, spokojnie. To by wypadało tak w środku maja. Rzeczywiście, moglibyście pomóc, towarzyszu Zenon. A sprawa jest nader delikatna. Ustnik fajki nie wiadomo dlaczego wskazywał szachownicę. – Widzicie, chodzi o Harmagedowa. Wiecie, ten marszałek, co to od ostatniego zjazdu WKP(b) pojawił się wśród zaufanych Stalina. No a teraz, po marcu, na zasadzie pewnej roszady stał się ważną osobistością. Ach, nie będę teraz naświetlał niuansów, kto tam z kim, w jakiej konfiguracji. Wiem tyle, że ma dobre porozumienie z Berią i coś go łączy z Chruszczowem. Jakieś niejasne koneksje rodzinne, nie mówiąc o umiłowaniu do polowań i pijatyk. Podobno pochodzi z Uzbekistanu, gdzieś z okolic wioski Buka. – Odnoszę wrażenie, towarzyszu, że czegoś się obawiacie i nawet nie darzycie tego marszałka… – No to… powiem prosto z mostu, nie darzę. Ale muszę to wam wyjaśnić. – Tu skinął fajką w kierunku rulonu na kanapie. – Może najpierw rozłóżmy to tutaj? Ojciec szybko dosięgnął rulonu i już rozwijał go na stole. Jeden koniec podłożył pod szachownicę, a drugi towarzysz Dobrosz przycisnął popielnicą. – Poznaję, towarzyszu – powiedział ojciec, pochylając się nad blatem. – Granica Polski i Ukrainy. Bo tutaj Bieszczady i ta część, która wróciła do Polski dwa lata temu. – Pierwsza korekta granic. – Dzięki temu wróciła wieś Lutowiska, a stamtąd wywodzi się nasz ród – powiedział ojciec.

– Ach tak, no, to pięknie! Tym bardziej zrozumiecie całą sprawę. Świetnie! – Dobrosz wyraźnie się ucieszył i puścił obfity kłąb dymu, jak oddech ulgi, wysoko, aż pod gołe żarówki. Zauważył: – Te powojenne muchy krążą jak meserszmity. Ojciec uważnie oglądał mapę. Chłopiec, od momentu gdy się zorientował, że rozłożono ją na stole, jeszcze bardziej przycisnął oko do dziurki i wyostrzył słuch. Wiele by dał, by móc popatrzeć na taką prawdziwą tajną mapę. Dobrosz postukał ustnikiem fajki. – Wiecie, towarzyszu, że brałem udział w ustalaniu powojennych granic? I wtedy musiałem rozmawiać w cztery oczy z samym Stalinem. Łatwo nie poszło. Tym bardziej że była różnica zdań, a tak, tak! Na temat Prus Wschodnich. Ja uważałem, że powinny razem z Królewcem przypaść Polsce. Na co on, rossierdiłsia i dawaj!, przejechał po mapie paznokciem. Wot, eto tak budiet!, zadecydował. Myślał, że się zgodziłem, a mnie tylko zamurował odór wina, tytoniu i zepsutych zębów. W końcu musiała mi zostać satysfakcja, że przynajmniej wywalczyłem Warmię i Mazury. – A to opowieść! – I tutaj, ale weźcie łokieć, towarzyszu, ta krecha pomiędzy Kaliningradem a Olsztynem to właśnie jest „paznokieć Stalina”. Mało kto o tym wie. Ale teraz przenieśmy się na granicę wschodnią. Mamy tutaj nowe problemy. – A ta czerwona kreska, jeśli mogę zapytać? – No właśnie. Otóż jeszcze za życia Stalina powstał na Kremlu pomysł na dodatkową korektę granic. – Jeszcze jedną? Nie wiedziałem o tym. Ale chyba zostawią nam Chełm? Miasto związane z naszą najnowszą historią. Przecież Manifest Lipcowy! – Widzicie, i was to też ubodło. Ale uspokójcie się, bo Chełm nam zostawiają, ale cały ten pas, o tutaj, mamy im oddać. Hrubieszów, szmat żyznej ziemi i nawet lasy pod Lubaczowem. Tak, te same, w których polował Göring. I co ja mam na to powiedzieć, ja, urodzony w Hrubieszowie? To moja ziemia. Ja nie jestem Wandą Wasilewską, która oddała im Lwów. Gość wydobył chusteczkę i przetarł czoło. Spojrzeli na drzwi. Pojawiła się tam mama z tacką. – Nie ma na razie miejsca – zwrócił jej uwagę ojciec – ale postaw to może na lustrze. Mama zrobiła, jak chciał, i zdobywając się na uśmiech, bez słowa wycofała się do kuchni. W tym momencie żarówki zamigotały. Mężczyźni spojrzeli w górę. – Może linie przeciążone – powiedział ojciec. – Za duży pobór mocy. Ludzie się jeszcze bawią. Na festynach. W tym samym momencie zapadły ciemności, a chłopiec zobaczył tylko pulsujący żar, krążący jak robaczek świętojański w mrokach. To była fajka Dobrosza. Usłyszeli skrzyp drzwi i zamigotała świeczka. Do siedzących podeszła mama. Nad płomykiem podskakiwał jej uśmiech. – Widzę, że muszę towarzyszy poratować. – Postawiła spodek ze świecą przy szachownicy. – Teraz często brakuje prądu. Ale kupiłam zapasowe świece. Kiedy wychodziła, na jej plecach, na drzwiach i na ścianach zatańczyły cienie figur szachowych.

– Towarzyszu Zenon, przyjemną macie towarzyszkę życia. Ojciec pokiwał głową. – To prawda. Chociaż ostatnio przybita. I ją rąbnęła śmierć naszego Sternika. Nawet parę razy ukłuła się igłą, gdy cerowała mi skarpetki na grzybku. Ale pomału się z tego podnosi. Nawet podjęła zobowiązanie, że się uaktywni, dla rodziny, dla kraju… – Ciekawe jak? – Dobroszowi prawie udało się ułożyć dym z fajki w zawijas pytajnika. – Żona zgłosiła się do pracy w Urzędzie Bezpieczeństwa. – Aaaa, rozumiem, coś u Buhaja? – A jeszcze do tego przejęła się śmiercią towarzysza Klementa. Gość niespodziewanie zrobił kwaśną minę i zamachał dłonią. – Gottwald?! Ach! Miał chorobę serca. Do tego alkoholik z potężnym syfilisem! Ojciec zagryzł górną wargę i zamilkł, czochrając w zakłopotaniu włosy. Gość zerknął w sufit, po którym skakał pajęczasty cień ramion lampy z uśpionymi żarówkami. – Coś mi wspominał Bolszewski, że wasz synek też miał jakieś problemy, wypadek, czy coś takiego? – A tak, tak. – Ojciec porzucił jakieś swoje myśli. – Też w marcu. To było w dniach tych pierwszych nieoficjalnych wieści o nagłym pogorszeniu się stanu zdrowia Stalina. Chłopak coś wyczuł, bo pamiętam, był jakiś zasumowany, mało komunikatywny. Nawet pytał mnie, co tam z wielkim Stalinem, jak się czuje… I wbiegł, smark, na jezdnię zamyślony i prosto pod cytrynę towarzysza Sidorenki. Miał wiele szczęścia. Dosłownie o tyle od krawężnika. No i zmartwienie, bo lekarze twierdzą, że po takim wstrząsie mózgu mogą być powikłania. I faktycznie, gorzej mu idzie nauka, mniej mówi, niczego poważnego nie czyta, a w szachach też nie czyni postępów. Czasem odnoszę wrażenie, że jeszcze się po tym wypadku nie przebudził. Dobrosz ze zrozumieniem kiwał głową, odprowadzając wzrokiem wkręcające się w mrok mlecznożółte spirale dymu. Kiedy znikły, zmienił temat. – Miałbym, towarzyszu Zenon, taką małą prośbę. Otóż moja kuzynka, osóbka młoda, partyjna, rysuje, maluje konie, kwiaty, przeniosła się z mężem do Stalinogrodu. Mąż architekt dostał robotę przy planach parku kultury, a ona też rozgląda się za pracą. – A, to nic trudnego, towarzyszu. – Ojciec zatarł dłonie na znak gotowości. – Pomyśli się. Są jeszcze miejsca w Pałacu Młodzieży. Zaraz sobie zanotuję. W tym momencie chłopiec zauważył, że w najgłębszych mrokach dolnego segmentu, w którym utknął, coś się jarzy. Jak wtedy, kiedy pierwszy raz zamknął się tutaj, naśladując czarodzieja z Nowego Sącza. Było to coś niezwykle ulotnego, jakby światło przekraczające granicę zapachu i dlatego mrugało zielonkawo i cytrynowo. Przypomniał sobie o kredensowych kornikach od lat produkujących świecące próchno. I, nie wiedzieć czemu, przyszła mu na myśl mina dziadka, kiedy ten obracał w palcach jego wielkanocną pisankę. Ostro zamigotały żarówki w pokoju i ów znak w czeluści mebla, unoszący się na świecącej mgiełce, pękł jak bańka mydlana.

Usłyszał żywszy głos ojca. – O, widzę, że już ruszyła robota w elektrowni. Widać nasi usuwają usterkę. Ciemności jednak trwały, bo żarówki ponownie zgasły i rozmowa musiała nadal toczyć się przy nierównym płomyku świecy. – Ach, towarzyszu Zenon, skoro my tu o różnych sprawach. Miałem was zapytać, jak tam pamiątkowa laska? – O, laska przydała mi się na polowaniach. I to jak! Ustrzeliłem dzięki niej olbrzymią dziką świnię. – Tu wskazał na drzwi gabinetu. – Mam tam na podłodze skórę. O kaczkach, bażantach, sarnach nie wspomnę. Przechowuję ją w łazience, za wanną. Oczywiście z pietyzmem, bo to od was. Dobrosz cmoknął w ustnik fajki, sprawdzając przepust, i rozwinął opowieść, stopniowo okadzając mapę dymem, jak czarownik. – Jakbyście zapytali, towarzyszu, skąd ten pomysł z nową korektą, to ja bym powiedział tak: od jakiegoś czasu Stalin faworyzował Chruszczowa i teraz myślę, że mogło to wyjść właśnie od niego. – A po czym tak sądzicie? – Bo widzicie, towarzyszu, żoną Chruszczowa jest polska komunistka. – Nie wiedziałem. – A tak, tak! Towarzyszka Kucharczuk. Ta kobieta pochodzi z moich stron, tylko bardziej w stronę Chełma. O, tu jest taka mała wioseczka, ta kropka. A tutaj są te lasy, gdzie polował Göring. A Chruszczow to też miłośnik polowań. I gdyby doszło do tej zmiany granic, to Chruszczow ubiłby trzy muchy za jednym zamachem. – A ta trzecia mucha? – Ha, ha – zaśmiał się tajemniczo Dobrosz. – Zdobyłby Amerykę. I to bez jednego wystrzału. Gość przypieczętował to oświadczenie obfitym kłębem dymu. – Co mówicie, towarzyszu?! – Tak, tak, drogi towarzyszu Zenon. Spójrzcie tutaj. Granica wyglądałaby tak: zabierałaby mój Hrubieszów, Werbkowice, potem Sahryń, potem Wasylów, rodzinną wieś towarzyszki Kucharczuk, i kawałek lasów koło Lubaczowa, a tutaj mamy… Amerykę! Tym razem zastukał cybuchem, z którego sypnęło ognistymi iskierkami, a krótki śmiech przeszedł w kaszel. – Ach, rozumiem, wieś o tej nazwie! – Ojciec klapnął dłonią w stół. – A ja nawet nie wiedziałem, że jest taka u nas w kraju. – Ano jest, i wyobraźcie sobie, towarzyszu, że w pewnym momencie poszły słuchy o mojej osobie, że mam krewnych w Ameryce. A ja im, tumanom, musiałem tłumaczyć, o jaką to Amerykę chodzi! Mam ciotkę. Ktoś grzebał w moim życiorysie, bo wiem, że o tym… no, ale mniejsza z tym. Dobrosz nachylił się w kierunku ojca i zamiast przejść do szeptu, wypuścił kłąb dymu. – Bo ja, towarzyszu, generalnie nie zgadzam się z tym pomysłem korekty. Nie mam zamiaru oddawać im Hrubieszowa. A jak towarzysz Chruszczow chce zrobić prezent swojej żonie, to niech jej lepiej zamówi prenumeratę „Trybuny Ludu”. A na polowania niech jeździ, bo ja wiem, na Krym?

O, niech się zajmie Krymem! Prawda? Rozmawiałem już o tym, co się święci, no, może ujawnię, że z samym towarzyszem Cyrankiewiczem. A on zajął takie samo stanowisko jak ja: dyskretnie, i owszem, ale należy powstrzymać apetyty terytorialne towarzyszy radzieckich. Zresztą trzeba by już pomału zacząć pozbywać się tych kochanych gości z naszego aparatu. Ojciec słuchał uważnie i kiwał głową ze zrozumieniem. – Nie wiem, co powiedzieć, delikatna i trudna to sprawa. – Tym bardziej, towarzyszu Zenon, że Chruszczow przekonał do tej korekty Harmagedowa. A Harmagedow to zapalony myśliwy. Już się wybiera pod Lubaczów śladami Göringa. – Może trzeba go jakoś odciągnąć, zaprosić do Białowieży, a może u nas, tereny koło Pustyni Błędowskiej? – O! Wy dobrze myślicie, towarzyszu. Tylko jedno wam zdradzę. Harmagedow już zainteresował się tą pustynią. Chciałby tu coś budować. A nawet przeprowadzić jakieś próby… – Jak to? Chyba nie atomowe? Dobrosz syknął, jakby go zabolały naraz wszystkie zęby. – Ach, sami widzicie, towarzyszu, że to delikatna sprawa. Ojciec nie wytrzymał i wstał. Wydawało się, że targały nim emocje. Jego cień pełgał pod sufitem razem z cieniami figur szachowych. – Tak sobie pomyślałem, towarzyszu Dobrosz, że gdybyście wy spotkali się w tej sprawie z Chruszczowem albo z Harmagedowem… w końcu, co jak co, ale prowadziliście rozmowy z samym Generalissimusem… Dym z fajki Dobrosza równą smugą przeciął rozważania ojca. – Nie, nie. Zaczekajcie, usiądźcie, ja mam taką koncepcję i nawet za cichym przyzwoleniem Cyrankiewicza. Otóż chciałem was prosić, żebyście to wy poruszyli tę sprawę. – Ja? W Moskwie?! – Ręce ojca zatrzymały się nad mapą, jakby chwyciły niewidzialny, ale gorący ziemniak. – Ale siadajcie, proszę. Weźmy to na spokojnie. – Dobrosz zaprosił ojca dłonią. Ten usiadł. – Posłuchajcie, młody towarzyszu Zenon, to jest tak: Harmagedow już wie, że ja pochodzę z tamtych terenów. Z kolei towarzyszowi Cyrankiewiczowi nie wypada w obecnej sytuacji, jaka wytworzyła się na Kremlu, dolewać oliwy do ognia. Ale co innego wy – świeża, młoda krew. A Harmagedow stawia na młodość. Mówicie też świetnie po rosyjsku. – Konieczno, konieczno. Uczyłem się sam, na wierszach Lermontowa i Puszkina. Chłopiec wiedział, że ojciec ma już na ustach Buria mgłoju niebo krojet… Ale Dobrosz przydzielił sobie pierwszeństwo znakiem otwartej dłoni i mówił dalej. – Macie też dar przekonywania, no, kto poradził sobie z upartym posłem Gustawem? Pułkownik opowiadał mi o tym, i to z podziwem. Ojciec zabębnił palcami o stół, jakby przywoływał taczankę Czapajewa. A może nią uciekał? – Prosiłbym o trochę czasu do namysłu. Bo tak się zastanawiam, czy to aby nie za wysokie progi dla takiego jak ja, szeregowego i skromnego działacza…

– Skromnego? Szeregowego? Towarzyszu, wy się tutaj udzielacie za trzech, wiem, że was wszędzie pełno. Rozruszaliście rejon. Żywe srebro. Nawet towarzysz Pientek wspominał, że forsujecie jego plany stworzenia parku i planetarium. I dorzuciliście propozycję budowy obserwatorium. – No cóż, ateista czy agnostyk, obaj patrzą w niebo. Nie możemy zostawić spraw nieba klerowi, bo inaczej będziemy mieli Ziemię płaską przez następne tysiąc lat. – No widzicie! To jak będzie? Ojciec niespokojnie skrzypiał krzesłem. Zaczesywał włosy dłonią. Cpyknął wargami. Zdawało się, że zapomniał, że padło pytanie. Dobrosz trwał w oczekiwaniu. Jakby po cichu odliczał do dziesięciu, a może i dłużej. Wreszcie odłożył fajkę do popielnicy. Westchnął, płosząc tym wąsy, spojrzał na zegar na kredensie i zaczął dźwigać się z krzesła. Dał do zrozumienia, że czas zwinąć mapę. Ojciec dość nieporadnie spróbował pomóc z drugiego końca. – Uwaga na szachy – powiedział Dobrosz i na chwilę zawiesił wzrok nad szachownicą. – A wy, towarzyszu, tak sam ze sobą? – Nie, tę partię zacząłem z synem. Żona mi mówi, że powinienem dać smarkowi czasem wygrać. I tu różnimy się w naszym podejściu pedagogicznym. Ja uważam, że rozpieszczać nie można, niech mój syn wie, że w życiu przyjdzie mu rozwiązywać trudne problemy. Zgodzicie się… – Ojciec przerwał w pół zdania i mocno chrząknął, jakby podrażnił go dym. – Tutaj wyszła nam partia, która przypomina pewną rozgrywkę Capablanki. Mistrz grał białymi, a Botwinnik czarnymi. Wytworzyła się taka sytuacja, że gdyby teraz białe wykazały się odwagą i zamiast koniem, zagrały hetmanem, a potem… przypuściły atak z tego skrzydła, to… marny los! – przeciwnik jest w poważnym kłopocie. Ojciec uniósł nieco w górę spodek ze świecą. Chłopiec patrzył na czarny profil Dobrosza i na jego wąsiska, które w głębi, na ścianie, zwisały mu pod nosem jak sucha grochowina pod okapem drewutni. Zanotował w pamięci ciekawe wywody szachowe ojca, Dobrosz natomiast zdawał się tych wywodów nie słuchać i raczej przebywał myślami gdzie indziej. Nagle zapytał: – A jaki mieliście, towarzyszu, pseudonim w podziemiu? Świeca zadrgała w ręce ojca. Zdradził to i wyolbrzymił na ścianie cień. Dobrosz też to odnotował. Dorzucił pytanie nie pytanie: – Jakiś oddział…? Ojciec najwyraźniej wolał odstawić spodek ze świeczką na stół. – Jeżeli już, to współpraca z Batalionami… – Głos ojca nie brzmiał zbyt pewnie. – Aha, czyli poza terenem walk. No tak, bo wiecie, towarzyszu, można coś tu wymyślić… Przypomnijcie sobie lepiej… A jakby was dokooptować, no, niech będą te Bataliony Chłopskie albo… zaczekajcie… nawet do oddziału pułkownika Buhaja. Jak coś, to pogadam. – Może jednak nie do oddziału Staszka… to niezupełnie te tereny. Ojciec przypomniał sobie o tacy na lustrze. – Herbata stygnie, towarzyszu. A widzę też, że żona ciasto podała. Taka skromna szarlotka.

Przeniósł tackę na stół. Zdjął z niej filiżankę na spodku i wyciągnął rękę, by postawić ją przed gościem. – A ten… jak mu było, Gawronek? Filiżanka i łyżeczka na spodku zadźwięczały mocniej w zetknięciu ze stołem. Zbiegło się to z niespodziewanym migotem żarówek. W pierwszej chwili chłopiec pomyślał, że to ojciec mruga oczami. Skrzypnęły drzwi. – Czy coś panom podać? – Mama wsadziła głowę do stołowego. – A może zmienić świeczkę? – Moja droga! – Ojciec machnął ręką i rzucił ku niej pełne irytacji: – Teraz?! Mama spuściła wzrok i wycofała się, znikając za drzwiami. – No, w takim razie jeszcze usiądźmy, towarzyszu. – Dobrosz zaprosił ruchem ręki samego siebie i usiadł. Sięgnął po fajkę i nieśpiesznie wystukiwał do popielnicy zwęglony tytoń. – Ja tak tylko zapytałem, towarzyszu Zenon, z czystej ciekawości, bo spotkałem kiedyś towarzysza Sobeckiego… A on, tak samo jak wy, z Sącza. Wspominał te trudne czasy… organizowanie władzy ludowej, targi z NKWD o ludzi, no wiecie, tych, co wyszli z lasów. Ojciec ciężko westchnął i usiadł. Wykonał ruch dłońmi, jakby chwytał się za głowę. – Towarzyszu Dobrosz, gdzie drwa rąbią, tam wióry lecą. Jeśli już jesteśmy przy tym, miałbym taką prośbę… – Słucham, słucham. – Żeby, w miarę możliwości, załagodzić sprawę. – Hmm, boję się, że jeszcze nie pora. Jeszcze mamy towarzysza Bieruta, a on ma cholernie ciężką rękę. Jak sam Lenin. Bardzo jest nieprzejednany. – Ten Gawronek to był dobry człowiek. – Nie wątpię… I dlatego, no zobaczymy, może coś da się zrobić? Mówiąc to, Dobrosz z uwagą grzebał w cybuchu. Wreszcie zdecydował: – Dobra, towarzyszu, zostawmy to, było minęło. A teraz będę musiał rozwiązać jakoś inaczej ten problem ze zmianą granicy. Jedno jest pewne, nie chcę przegrać mojego Hrubieszowa, a towarzysz Chruszczow nie musi żonie robić na urodziny prezentu z polskich, żyznych ziem. Gdybym tego nie załatwił, to krakowianin, towarzysz Cyrankiewicz, byłby bardzo, ale to bardzo niepocieszony. A ja tak sobie myślę, że i polujący towarzysze z Komitetu Centralnego też odetchnęliby z ulgą, że nie stracą znakomitych terenów łowieckich. Ojciec słuchał, wsparłszy brodę na dłoniach, jakby złożonych do modlitwy. Potem przeniósł je i delikatnie uderzył w blat, sygnalizując podjęcie decyzji. – A ja tak myślę, że podejmę się zadania. Jakoś nie mogę opuścić was w potrzebie. Dobrosz zastygł w chwili, gdy wkładał do woreczka fajkę. Jakby podkreślając jego zadowolenie, wszystkie trzy żarówki zaświeciły jasnym światłem. Zaskoczone cienie umknęły ze ścian. Stołowy wypłynął z mroków, jak pociąg z tunelu. – Wspaniale! To rozumiem! – Dobrosz z szerokim uśmiechem wkładał fajkę i przybory do przepastnej kieszeni. – Wspaniale… – Odprężony sięgnął po filiżankę.

Ojciec podsunął talerzyk z ciastem. – Zatem na czym mogłaby polegać moja rola w tej sprawie? Gość zmoczył wąsiska w herbacie, siorbnął, przetarł je wierzchem dłoni i wskazał na szachownicę. – Szachy! Wszyscy Rosjanie grywają w szachy. To wiecie. A marszałek Harmagedow wręcz przepada. Dlatego o szachach będzie tu mowa. Kiedyś marszałek rzucił: „A macie tam kogoś mocnego w szachach?”. Myślałem, myślałem i wymyśliłem. Rozegracie z nim partyjkę. – Mam grać w szachy z samym marszałkiem Harmagedowem? – To postać niełatwa, dość gruboskórna, powiedziałbym nawet, że osoba zimnokrwista i szorstka. Dlatego rozumiem waszą chwilę wahania. A wiecie, że przyszło za nim z Uzbekistanu określenie towariszcz Gorynycz? – To przecież smok! – Ha, towarzyszu, ale co to za problem dla dzielnego smoka wawelskiego, by dać mu mata? Ja wiem, jak zachęcić marszałka do rozegrania partii. Możecie mi zaufać. Ale stawką musi być wstrzymanie zmiany granic. – Ach tak, rozumiem. Poniatno! Dobrosz potrząsał wąsiskami nad stołem. – Pamiętajcie, ziemia nadbużańska będzie wam wdzięczna. Nie mniej niż sądecka. Nagle potrząsnął fajką i zacytował z pamięci: – Młody starosta, towarzysz Zenon, widząc kołyskę unoszoną przez fale powodzi, rzuca się wpław i oddaje lamentującej na brzegu gospodyni wiejskiej dziecię, całe i zdrowe. Ojciec machnął dłonią, jakby chciał odpędzić obraz przywołany przez gościa. – Ach, że też pamiętacie… A swoją drogą, to była rzeczywiście straszna powódź. Woda jak kawa zbożowa, niosła chałupy, wiatraki, wzdęte krowy… i nie dziecko w kołysce, ale indyki, i nie wpław, tylko w czółnie. Dziennikarka młoda, niedoświadczona, trochę wtedy przesadziła. – Towarzyszu Zenon, Polska Ludowa potrzebuje wzorów, bohaterów, bojowników. A wy, z waszym zaangażowaniem, gotowością do poświęcenia, waszą młodzieńczą charyzmą, a i aparycją, a tak, tak! jak najbardziej się do tego nadajecie. Zostawcie tę swoją skromność. No! Dobrosz wyciągnął ku ojcu dłoń. – A więc do boju, do boju. Ojciec przyjął uścisk jak drogocenny podarunek. Jego twarz zdradzała i wzruszenie, i strach. – Dla was, towarzyszu Dobrosz, wszystko. Musicie wiedzieć, że jesteście dla mnie wzorem nad wzory, a i traktuję was jak mentora. – Pięknie. – Od momentu wstąpienia do partii przyjąłem zasadę: Pracować, a nie gadać! – Jeszcze piękniej! A więc umowa stoi. A jak już wrócimy z Moskwy, to rozejrzymy się w ZBOWiD-zie razem z towarzyszem Cyrankiewiczem za jakimś oddziałem. Zawsze to dobrze mieć coś takiego w papierach. No i do uposażenia też się dolicza.

Dobrosz jakby czytał w oczach ojca. – Ach, no i Kraków, oczywiście, Kraków. Wojewódzka Rada, prawda? Powiem dobre słowo zaraz po naszym powrocie. Pogadam z Pasenkiewiczem. I ten… jak mu tam, Gawronek, no dobra. Oj, spodoba wam się Moskwa. Piękne miasto. Mauzoleum oczywiście odwiedzimy razem. Poza kolejką. – I jeszcze sprawa planetarium, jeśli można, towarzyszu – ostrożnie przypomniał ojciec. – A jasne, jasne, popieram, popieram jak najbardziej. Pogadam w ministerstwie. Jak to wyście mówili, towarzyszu, w drodze z Krakowa? Żeby obniżyć kopułę na kościele, a podwyższyć na obserwatorium? Ha, dobre. Chociaż… – przysunął się do ojca – mówiąc w cztery oczy, ja nie jestem specjalnie za zyganiem w stronę kleru. – Ale przecież ostatnio nasz towarzysz Bierut… Dobrosz skrzywił wąsa. – Nasz towarzysz Bierut rzeczywiście jakoś tak… w tym kierunku… i po co? Ten proces krakowski… Jeszcze się męczenników naprodukuje. Generalnie uważam, że Matka Boska i Matka Partia zawsze się dogadają. Jak przyjdzie co do czego, ma się rozumieć. Dużo by o tym. W końcu mamy meldunki z terenu. O nastrojach. „Wieszać komunistów!” – słyszeliście, towarzyszu? – To i owo słyszałem. Smutna prawda. Masy nie nadążają za tempem przemian. Nie dostrzegają dobrodziejstwa. Moja teściowa w Sączu jeszcze święci na Wielkanoc, z książeczką do nabożeństwa się nie rozstaje, święta Kinga u niej na ścianie… A przecież my już mamy naszych świętych. No weźmy takiego górnika Pstrowskiego. Prawie trzysta procent normy! Ho, ho! Życie swoje oddał na wezwanie Matki Partii. Wzruszyły mnie jego ostatnie słowa: „O, matko!”. A potem zamknął oczy, przyciskając do serca dwie legitymacje partyjne. – Naprawdę, dwie? – zainteresował się Dobrosz. – Komunistycznej Partii Belgii i Polskiej Partii Robotniczej. Ja to słyszałem od zaprzyjaźnionych lekarzy z Krakowa. Dobrosz dłonią zaczął dawał znać, że chce coś powiedzieć. – Tak czy siak, jakby przyszło co do czego, to kler nam pomoże. A nasz przodownik Pstrowski dogada się wtedy ze świętą Barbarą i świętym Jackiem. – Dziwne tezy stawiacie, towarzyszu, ale ja szanuję wasze wieloletnie doświadczenie. Dla mnie jesteście jak ojciec. – Jak już jesteśmy przy tym delikatnym temacie, to uważam, że towarzysze z Dziesiątki w MBP przesadzili z towarzyszem Wiesławem. Wiecie, o kim ja teraz mówię. – Dobrosz przechylił się nad stołem i ściszył głos: – Piąty rodzaj przesłuchania, lali go pasem, pozbawiali snu i zgniatali mu jądra. I wytrzymał. Ktoś nawet powiedział o nim, że powinien zmienić pseudonim na Towarzysz Twardy. – Aj! – zawołał ojciec i jakby trącony niewidzialną dłonią, wsparł się rękami o stół. Dobrosz mówił dalej: – Tak, Matka Partia bywa sroga… uch, jaka sroga. Taki na przykład marszałek Konstanty… a i ja też dostałem za swoje. Ale wróćmy jeszcze do towarzysza Wiesława. Też godne podziwu, jak z podniesionym czołem przyjmował te matczyne razy. Teraz zahartowany, szykuje się po cichu… – Do powrotu?

– Ja tego nie powiedziałem. Ale ojciec patrzył na swego rozmówcę z wyrazem twarzy człowieka, któremu powierzano właśnie wielką, a nawet ryzykowną tajemnicę. Wreszcie zdobył się na delikatne pytanie, jakby chcąc się upewnić, że nie musi już ściszać głosu przy tym nazwisku. – Gomułka pochodzi z Krosna, prawda? – Tak, syn chłopski, dlatego sprawy wsi leżą mu na sercu. Po prostu na tym się zna. Zawsze miał własne pomysły, jeśli chodzi o kolektywizację. Jak tak obserwuję, to w Czechosłowacji trochę z tym przesadzono, w NRD też się w to pakują i czuję, że będą mieli kłopoty. I wtedy… – O, ja też miałem z rolnictwem do czynienia, a i z budownictwem. – Ojciec z uśmiechem odgiął się na krześle do tyłu. – Jeszcze przed wojną na terenach rolniczych postawiłem szkołę. To było za junaków akademickich, w Ożomli. Dobrosz niecierpliwie zabębnił palcami i już się szykował, by ojcu przerwać, gdy spod sufitu rozległ się metaliczny łoskot. – To mechanizm zegara – wyjaśnił ojciec z uśmiechem. Obaj mężczyźni spojrzeli w tamtym kierunku. – Ale podlutuję i jeszcze będzie hulał lepiej od szwajcarskich. – Takiego okazałego mebla, to jak żyję te moje siedemdziesiąt lat, nie widziałem. – Dobrosz zafalował wąsami. – O, to jest kredens nowosądecki, mebel z historią. Przytaskałem od teścia. Należał kiedyś do pewnego dziwnego człowieka. Chociaż z rodziny mojej matki. Jego dom na Kaduku widać na obrazie Bieszczanina. Pokażę później, towarzyszu, obraz wisi w gabinecie. Ten człowiek nazywał się Antoni Marmon. Nie opowiadam za wiele rodzinie, bo nie chcę robić z tego jakiejś sensacji, ale chodziły takie śmichy-chichy, że był wynalazcą i budował machinę czasu. W końcu – inżynier. – O ho, ho! No proszę, ile ta wasza ziemia sądecka kryje tajemnic! – Owszem, owszem. Nawet okupant zainteresował się tajemnicą Marmona. Ktoś go sypnął i Niemcy włamali się do jego domu i warsztatu. A on im w ostatniej chwili nawiał. I znikła też cała, podobno już gotowa, machina. Inżyniera Marmona nigdy nie odnaleziono. Podobno widziano go w Rumunii, a potem na Węgrzech. Ale w końcu przepadł jak kamfora. Zdaje się, że Niemcy poważnie traktowali te jego wynalazki, bo ściany zrywali, szukając jakichś szkiców i rysunków. I co ciekawe, towarzyszu, zaraz po wyzwoleniu miałem zapytania w starostwie o inżyniera Marmona. I kto to pytał? Sam generał Kirył Moskalenko, na polecenie z Moskwy! – Konstruktor machiny czasu, powiadacie? – Chudy, lekko przygarbiony, miał wyłupiaste oczy. Mógłby pracować jako hipnotyzer. Teść miał z nim częste kontakty. A moja ciotka była świadkiem, jak skoczył na lotni z Winnej Góry. Wpadł chłop do Popradu i zwichnął sobie nogę. Podobno odnalazł i ulepszał jakieś latające urządzenie, na którym szybował mnich z Czerwonego Klasztoru. Ale włóżmy to między bajki. A kredens… Trzymam tam moje kompoty, pastę pomidorową. Jesienią robię tego trochę dla domu. Żona i syn pałaszują… Może by tak… – Ojciec z jakąś myślą poderwał się z krzesła. Mama znowu skrzypnęła drzwiami. Obaj mężczyźni przypomnieli sobie o jej świecy i jak na komendę zdmuchnęli płomyk. A wtedy zaśmiali się, jakby żegnając odbytą właśnie poufną rozmowę,

z której tajny kryptogram ulatywał pod bezpieczną postacią dymu. – Zabiorę świeczkę. – Mama przejęła spodek z dymiącym knotem. – Bajeczne ciasto, naprawdę – pochwalił ją gość. Mama położyła rękę na ramieniu męża. – Może by tak towarzysz Dobrosz chciał zobaczyć gwiazdę pułkownika? Jest już światło w całej dzielnicy i gwiazda pięknie świeci. Ojciec się zgodził. – Właśnie, towarzyszu, od nas dobrze ją widać. Może pójdziemy? Gość podniósł się z krzesła. Mama wskazała drogę. – Proszę tędy, do sypialni, tylko, jeśli można, to na palcach, bo syn tu śpi w najlepsze. Dlatego nie świecę światła. Ciiii… Słychać było wyciszone słowa ojca, który zatrzymał się przy kanapie: – A tu śpi nasz kanocek, towarzyszu. Kiedyś mnie zastąpi. Już mądrze podpytuje o dorosłe sprawy, ciekawią go przemiany społeczne, zagląda mi do Dzieł wybranych Lenina. A tutaj, w tej szafie, trzymam moje strzelby. Kiedyś też przekażę je synowi. – Rozumiem, ktoś musi przejąć po nas nasze tereny łowieckie – odpowiedział ze zrozumieniem gość. – A tutaj… – Zenon – głos mamy przerwał słowa ojca – prowadź, prowadź naszego gościa. Głosy się oddaliły. Skrzypiały klepki w sypialni. Chłopiec odetchnął. Najwyraźniej rodzice nie zorientowali się, że nie ma go na kanapie. Poszukał cukru poślinionym palcem. Ssąc go, przymknął oczy i przez chwilę poddał się szybowaniu w gęstym i słodkim śnie. Obudziły go głosy powracających z sypialni. Wyczuł jakąś kwaśną nutę w głosie Dobrosza. – Pewnie to ta gwiazda wywaliła transformatory. Taka trochę megalomania Buhaja. A czytaliście te jego wspomnienia partyzanckie? Prawie że sam przewrócił pociąg pancerny… no, no… A ta ostatnia sprawa z towarzyszami cyrkowcami, to ciekawe. Wspomniał o tym Bolszewski. Będę w stolicy, to się popytam u towarzysza Światły, co to z tym cyrkiem. Ojciec pośpieszył, by podać gościowi zrolowaną mapę. – Przepraszam, że się zasiedziałem. – Dobrosz zerknął na szczyt kredensu. W tym momencie zegar brzdęknął i rozpoczął wybijanie północy. – Muszę go jeszcze poprawić – wyjaśnił ojciec, blokując przejście i zmuszając gościa do zatrzymania się na progu. – Ciągle poszukuję do niego odpowiedniej sprężyny. – Pani mąż ma wiele zdolności, droga pani – powiedział gość, odbierając z rąk mamy laskę. – Ma pan rację, szkoda tylko, że parę talentów zawiesił na kołku. Widziałabym go w kulturze, w literaturze, w szachach… – Biorę też czasem w łapy skrzypce – dorzucił ojciec.

– I grywasz na fortepianie – wyliczała dalej mama. – No, no już dobrze, moja droga. Zostawmy to. Kultura to, jak się mówi, kwiatek do kożucha. Jak już zbudujemy socjalizm – tu ojciec dodał z wesołą miną – z towarzyszem Dobroszem, to będzie czas na hocki-klocki. I na twoje francuskie książki kucharskie, i kobiece kosmetyki, i kroje, i szycia… i co tam jeszcze cię interesuje. – Wspaniale, no to jesteśmy umówieni. Zatem do boju, towarzyszu Zenon. – Gość był już w płaszczu. Ojciec odsuwał krzesło, robiąc mu przejście, ten jednak zgubił drogę i ruszył dookoła stołu. – Jestem wdzięczny, towarzyszu Dobrosz, za wizytę, za wszystko. Naprawdę potraficie ubojowić. Stuknęły drzwi na klatkę schodową i do pokoju wtargnął przeciąg. W rękach ojca rozwinął się rulon. Chłopiec ujrzał olbrzymią przepiękną mapę. W stołowym na oścież rozwarło się okno i mama podbiegła, by uspokoić firanki. Przez całe mieszkanie przeleciał zapach sadzy i siarki. – To ja lecę! – wesoło zawołał starzec i lekko wskoczył na unoszącą się nad podłogą mapę. Mapa ugięła się pod nim, przemieniając się w latający dywan. Gość odepchnął się laską od parapetu i głośno wyrżnął nią w blachę. Zmieszał się, że tak hałasuje w nocy, i położył palec na wąsiskach. Z przeciągłym ciii… wypłynął za okno. Po chwili już go nie było i tylko mama i ojciec wychylając się w noc, machali na pożegnanie. – Ale narobił przeciągu! Mama ratowała firany, które też rwały się do lotu. W tym momencie z trzaskiem otworzyły się drzwi do gabinetu i ojciec musiał popędzić tam, by mocować się z włochatą skórą, która próbowała poderwać się z podłogi. I znowu wagon z łoskotem wytoczył się z tunelu w oślepiające światło… Stacja Stalinogród. – Wysiadka! Chłopiec drgnął. Rozpoznał gniewny głos. – Nie krzycz tak, Zenon, on śpi. Z palcem w buzi, jak zabawnie. – Zobacz no, gdzie się kanocek ukrył! To już nie miał gdzie się położyć? Podziurawił torby z cukrem. I zobacz, przewrócił karafkę z twoją bursztynówką. Widzisz? – Oj, ten Adaś. Znowu. A my chodzimy na palcach, myśląc, że zasnął na kanapie. Czuł, że ręce ojca wyłuskują go z kredensu. Postarał się być tak wiotkim jak balonik, z którego uszło powietrze. – A ja coś tak czułem… jakieś chroboty… – Żeby tylko znowu nie zaczął nam lunatykować. – Chłopiec słyszał zatroskany głos mamy, towarzyszący im do sypialni. Pod powieki wciskała się czerwień poświaty. Wydawała się ostra i intensywna. – Myślisz, że nie podsłuchiwał? – Cóż ci do głowy przyszło? Zobacz, dziecko śpi jak suseł. Skrzypnęły sprężyny kanapy. Poczuł, jak mama opatula go kołdrą. Wstrzymał oddech. – A wiesz, smark zgarnął mój maszynopis. Przygotowałem sobie to na kredensie. Chciałem dać

Dobroszowi do czytania tę próbkę. – Tego Olka Zenoniaka?! O tym towarzyszu Twardym? Rany boskie! – Dlaczego zaraz rany boskie?! – Daj spokój, Zenon. Tnie po oczach. – Co ty znowu? – Ta poświata. Adaś ci tego nie zabrał. – No to kto? Święty turecki? – A ja się właśnie zastanawiałam, dlaczego te kartki wylądowały na kredensie, więc zrobiłam z nimi porządek. – Wyrzuciłaś?! Chłopiec otworzył jedno oko. Na suficie unosił się cień ojca i pełgał wzburzony wśród czerwonych smug. Rozczapierzał się nad profilem mamy. – Do szuflady wrzuciłam – usłyszał jej opanowany głos. – Wasz szkic teatralny leży obok tego twojego amuletu.

Rozdział 27

Drugie spotkanie Ojciec w gabinecie plumkał na strunach skrzypiec. Chłopiec leżał na łóżku w sypialni ze wzrokiem utkwionym na szczycie kilimu. Przed chwilą jego pamięć odebrała defiladę obrazów i słów z wczorajszej wizyty wąsatego gościa. A teraz odwrócił się i patrząc w pęknięcie na suficie, zajął myśli układaniem planu dzisiejszej wyprawy do parku. Nawet gość i ojciec poruszyli temat cyrkowców. Słyszał, jak Dobrosz obiecał, że warto ich sprawdzić. Chłopiec postanowił, że w takim razie tego dnia spróbuje mieć na nich oko. Zakradnie się i sprawdzi, czy cyrkowcy, a zarazem budowniczowie pięknej gwiazdy na budynku UBP, którzy tak wesoło maszerowali we wczorajszym pochodzie, znowu pojawią się w parku. Dzień zapowiadał się naprawdę interesująco. A może jeszcze podpatrzy, gdzie mieszka ten Adrian? Pół godziny później chłopiec siedział przy śniadaniu w kuchni. I wtedy mama nachyliła się nad nim. – Znowu nam napędziłeś strachu. Powiedz, co cię tak ciągnie do tego kredensu? Na progu pojawił się ojciec z gotową odpowiedzią. – Kanocek łasował cukier. Będzie dentysta i borowanie w zębach. – Pogroziwszy palcem przysiadł się do stołu. Czekał cierpliwie, aż chłopiec zaczepi wzrokiem jego spojrzenie. A kiedy to nastąpiło, postawił takie pytanie: – No i jak ci się podobał wąsaty pan Dobrosz? Chłopiec miał pełne usta. Na wszelki wypadek wzruszył ramionami. Wyczuł w tym jakiś podstęp. – Zenon, daj mu spokój, jak mógł go widzieć, skoro spał w zamkniętym kredensie? – Mama przyszła mu z pomocą. – A pamiętasz, smarku, jak zgasło światło? – Zenon! Już przestań. Adaś spał na cukrze i miał słodkie sny, prawda, synku? – I teraz pełno dziur w torebkach. – Pozgarniamy. Adaś mi pomoże. – Rem-tem-tem! Za karę pójdzie i posiedzi przy szachach. Ja tam zaraz przyjdę. Chłopiec z kęsem bułki w ustach zsunął się z krzesła i poszedł do stołowego. W pokoju unosił się jeszcze zapach fajkowego tytoniu. Pod sufitem straszyły gołe pałąki lampy. Na książce Semafory lamentowała zdychająca mucha. Podszedł do szachownicy i zdecydował, że zbije czarnego piona hetmanem. Ojciec wszedł do pokoju. – „W szachach logika i wyobraźnia muszą iść w parze” – oto słowa samego Capablanki. Zaraz zobaczymy, co tam ten nasz mały Capablanka kombinuje.

Ujrzawszy posunięcie chłopca, pokiwał głową z przesadnym uznaniem i wykonał ruch. – B8 na C6! Pogonimy kanocka tym koniem. Chłopiec natychmiast odsunął hetmana na A4. Ojciec zdmuchnął muchę z książki i niespodziewanie ruszył ostro pionem spod króla. Najwyraźniej ucieczkę hetmana odebrał jako zaproszenie do swobodnego ataku. Zrazu zaczął pogwizdywać i rozglądać się po pokoju, ale w pewnym momencie zafałszował i umilkł. Dla chłopca był to sygnał do wzmożenia uwagi. Czuł teraz, że przeciwnik z niepokojem oczekuje na jego ruch. Kiedy zawiesił palce nad koniem, kątem oka dostrzegł, że ojciec zaczyna szukać krzesła. – Rem-tem-tem! Ale ojcowska groźba nie groźba nie pomogła. Chłopiec zbił koniem piona. Nie bacząc, że rysuje klepki i szarpie dywan, ojciec przyciągnął krzesło. – Uważaj na frędzle. Mama będzie się gniewać. – Adam zdobył się na uwagę. Ojciec się skrzywił i machnął dłonią, jakby ta natrętna uwaga była dlań muchą. – No, no… – mówił do siebie, chmurząc czoło, a przy tym swoim zwyczajem stukał palcami po stole. Dla chłopca był to znak, że czapajewowska taczanka znalazła się w tarapatach. – Marny los… – przyznał ojciec i na moment zaciął się w niedowierzaniu. Wreszcie wcisnął palce pomiędzy figury, jakby sięgał po konia na C6. W tym momencie się rozmyślił, ale jego rozpięty mankiet przewrócił wieżę i gońca. – No, masz! – wyrzucił poirytowany i spróbował wydobyć przewrócone figury spomiędzy pionków. Nagle syknął i zerwał się z krzesła tak gwałtownie, że tym razem jego łokieć zmiótł z szachownicy połowę bierek i potrącił książkę Dobrosza. – Jasna cholera! Jasna cholera! – Ojciec potrzepał palcem i wsadził go do ust. Głośno ssał palec i cmokał. – To przez ten twój idiotyczny balonik! Jakbyś go tutaj nie przywlókł, tobym się nie skaleczył. Na progu pokoju pojawiła się mama. – Zobacz, haratnąłem się w palec. I to porządnie. Szkłem, z tych cholernych abażurów. – Aj – zareagowała ze współczuciem mama. – Musiało schować się w szachach. Dopiero teraz zauważyła pobojowisko figur. – I co, zburzyłeś grę? – Do cholery z taką grą! Z kuchni do przedpokoju dochodziły odgłosy odwijania leukoplastu i nożyczek tnących bandaż. Chłopiec kończył bułkę i powoli sznurował prawy but. – Adaś, włóż kurtkę od deszczu! – dobiegł go głos mamy. Może odpowiedział za cicho, bo usłyszał: – Chyba już pobiegł na podwórko. – Tak, niech dołączy do towarzyszy zabaw – słychać było komentarz ojca, przerywany

syknięciami bólu. – Niech się uczy funkcjonowania w kolektywie. Chłopiec łowił rozmowę rodziców, nie śpiesząc się z lewym butem. – Gdzie to ja byłem, moja droga? Aha, no więc wyobraź sobie, że Dobrosz dał mi do zrozumienia, że Stalin miał czarne zęby. – Naprawdę? Przecież na wszystkich zdjęciach i obrazach ma równe i śnieżnobiałe. – Powiem ci, że jakby Stalin jeszcze żył, toby się Dobrosz bardziej miarkował ze słowami. A o Gottwaldzie też rąbnął, że aż mi ręce w pewnym momencie opadły. – Zaczekaj, Zenon, ale pułkownik Buhaj żyje, a Dobrosz, sama słyszałam, też kwaśno się o nim wypowiadał. On po prostu potrafi być krytyczny. W przeciwieństwie do ciebie. A ty od jakiegoś czasu jesteś jakiś inny, pobudzony, rozkręcony… – Nie przesadzaj, moja droga. – Teraz będzie szczypało – ostrzegła. – Bo wiesz, ja się boję, żeby cię nie wciągnął w jakieś kłopoty. – Co ty opowiadasz, kobieto, stary Dobrosz? Mój mentor? Po prostu jadę z nim do Moskwy, a potem obiecał, że pomoże nam wrócić do Krakowa. Robię, co mogę. Dla ciebie też. I dla smarka. – No dobrze, przytrzymaj tutaj koniec bandaża. – Gdyby nie miał do mnie zaufania, toby nie zdradzał swoich, bądź co bądź, kontrowersyjnych poglądów. Interesujące, że zaczął pozytywnie mówić o Gomułce. To jakby jeszcze jeden znak, że szykują się jakieś roszady. Może i w całym obozie. – Ja bym wolała, żebyś się w to nie mieszał. – Ty to zaraz widzisz wszystko z twojej perspektywy przestraszonej kobiety. A ja na to: „Pracować dla Matki Partii, nie gadać”. Wiesz, Dobroszowi podobała się ta moja życiowa dewiza. W ogóle interesuje się moją pracą, życiem. Jeszcze jak jechaliśmy z Krakowa, to zagaił: „Wspomnieliście, towarzyszu, że pracujecie nad sztuką teatralną. To może dacie poczytać, choćby zarys?”. – To już lepiej, żebyś mu pokazał ten fragment wspomnień z Ożomli. – Czytałaś? – Wycierałam kurze na twoim biurku. Zostawiasz przecież kartki w maszynie. – No owszem, coś tam wystukałem. Taki tam epizodzik. Zapis młodzieńczych marzeń. Bez większych ambicji literackich. – No, ale dobrze, że nie wcisnąłeś mu jeszcze słoika spleśniałego kompotu. Jak cię znam… – Ech, moja droga, ty znowu na tę samą nutę. Lubisz tak komuś dociąć, zapeszyć, wbić szpilę. Chciałem opowiedzieć Dobroszowi o zainteresowaniach syna – to nie. O moich strzelbach – też niedobrze. – Po prostu nie chciałam, żebyśmy go wtedy zbudzili. – Kanocka wcale na kanapie nie było. Tylko poduszkę wcisnął pod kołdrę. Spryciarz. – Tego nie wiedzieliśmy. – Ale ja to czułem. Jakbym sięgnął po ten kompot, z którego tak się naśmiewasz, tobym smarka

zdemaskował w kredensie. – Wiem, jesteście bardzo czujni, towarzyszu… no, ale nie ruszaj tak tym palcem. – Zawsze musisz być taka uszczypliwa? Jeszcze jedna szpila? Oj, kłujecie mnie w tym domu. Jak nie ty, to smark. – A ty od jakiegoś czasu masz strasznie zimne ręce. Może to od serca? Ostatnim zdaniem, które chłopiec usłyszał, wymykając się na klatkę schodową, było: – Teraz nasz pan i władca będzie paradował z zabandażowanym palcem jak z berłem. Chłopiec ominął podwórko, by, broń Boże, nie dać się kolegom wciągnąć do zabawy. Nie miał czasu. Kiedy przebiegał przez plac Węglowy, usłyszał akordeon. Od tej strony parku wybudowano parkiet taneczny, ale chyba z uwagi na dość chłodny wiatr do rytmu podskakiwały tylko festynowe proporczyki. Kilku górników w galowych mundurach zgromadziło się nad brzegiem stawu i przyglądało łabędziowi, który ni to drzemał, ni to darzył nieufnym spojrzeniem ich białe pióropusze przy czapkach. W alejce stał statyw z aparatem fotograficznym, a obok niego na podobnych nogach drewniany bocian z czerwonym dziobem. Obok na ławce siedział fotograf i z zatłuszczonego papieru wyskubywał okruchy chleba. W tym momencie słodkowonny powiew wstrzymał bieg chłopca. Zatrzymał się i wciągnął z lubością zapach. A kiedy pomyślał o strudlu, a potem o kredensie, zobaczył białą gablotę na kołach, a za nią grubą kobietę w fartuchu. Jakieś dziecko odbierało z jej rąk biały obłok nadziany na długi patyk. To była wata cukrowa! W grupie stłoczonych ludzi dostrzegł coś, co wydało mu się znajome. A właściwie kogoś. Niska, przygarbiona, prawie kwadratowa postać w zielonkawej bluzie. Adrian Kurdiuk! Chłopiec postanowił, że będzie się za nim skradał, aż ten zaprowadzi go… No właśnie, ale dokąd szedł Adrian? Sądząc po trzech głowach waty cukrowej, pewnie niósł je dla siebie, kapitana i adiutanta. Ale dlaczego ruszył w głąb parku, w kierunku BS, czyli do sektora Betonowych Szachów? Chłopiec był dość daleko i żeby nie zgubić Adriana, musiał podbiec w górę alejki, wymijając rodziny z dziećmi i psami. W pewnym momencie wydało mu się, że Adrian się obejrzał, więc i on spróbował ukryć się za wątłym słupem lampy oświetleniowej. Ale Kurdiuk zaraz przyśpieszył i skręcił ku betonowym szachom. Trzy obłoki waty cukrowej wpłynęły między figury. Tu znikły. Znikł też Adrian. Wyglądało na to, że zapadł się w sektorze C – Centralnym, gęsto porośniętym drzewami liściastymi i krzewami leszczyny. Chłopiec pomyślał, że to głupio pchać się z takim delikatnym przysmakiem w zarośla i pod nisko zwisające gałęzie, a w dodatku w strefę niewypałów, i przez moment wyobraził sobie wiszące na drzewach części ciała repatrianta Adriana Kurdiuka z Uzbekistanu. Zatrzymał się. Postanowił, że przejdzie obojętnie koło szachów, a potem wyjdzie z parku, obiegnie go pędem dookoła i przedostanie się do bunkra. Ta część parku nie cieszyła się większym zainteresowaniem mieszkańców i tylko ptaki pyskowały z czarnych kul gniazd nad pustymi alejkami. Spojrzał przez ramię i zobaczył, że z chatki w zaroślach bzu wyłoniła się znajoma postać. Tuberok. Chłopca coś tknęło i domyślił się, że i tamten udaje się na

umówione spotkanie z cyrkowcami. W pobliżu bunkra nie było żywej duszy, ale i tak szybko zjechał na butach pod ciasne wejście. Po pochodzie pierwszomajowym odór moczu w dole zaostrzył się do granic wytrzymałości. Dzisiaj, bez tornistra i worka na papucie, łatwiej poszedł mu manewr wciśnięcia się do betonowego brzucha. O ileż przyjemniej było w ciepłych mrokach kredensu! Kiedy zatykając nos palcami, zmierzał do stanowiska obserwacyjnego pod włazem, czuł jakimś szóstym zmysłem, że tam alejką zbliża się Tuberok, i był pewny, że za chwilę zobaczy go w wąskim pasku światła. Ale nie. Na znajomej ławce siedzieli kapitan i adiutant. Byli ubrani tak jak dwa dni temu. Kapitan w kapeluszu myśliwskim, Assar w swojej ciasnej pilotce. Między nimi widać było leżącą walizeczkę. Adriana nigdzie nie było. – Kadubek, kapuca, karminadel, kiblik, kichol… – Assar, trzymając dłoń na walizce, bawił się pojedynczymi słowami. – Jak tak na ciebie patrzę, Assar, to tak, jakbym widział twojego ojca. Też lubił sobie urządzać językowe uczty. Wszędzie, gdzie stacjonował. Pamiętam, pierwszy raz spotkałem go, gdy był związany z M45-A. Czekał wtedy na ciebie i twoją matkę, gdy uciekaliście z SS. Zaraz po tym, kiedy ci z AD posłużyli się obłokiem gazowym. Ale potem ruszył do akcji oddział twojego ojca, niedoścignionego mistrza astrodryblingu. Jego męstwu wiele zawdzięczamy. Twarz Assara nagle spoważniała. – Niestety, został podstępnie wciągnięty w zasadzkę… – powiedział. Kapitan przytaknął smutno. – Tak, twój ojciec dostał się w kocioł i ci z AD okrutnie się z nim obeszli. Paskudne, podstępne gady. Przerwał, chrząknął i poprawił się na twardej ławce. – Twój wybitny ojciec jest tutaj z nami. To jest, chciałem powiedzieć, że na zawsze pozostanie odkrywcą Czasowiru, ziemskiej próżni czasowej. Zostawił nam niezwykle precyzyjne obliczenia przemieszczania się Oka Czasu. – Oka Czasu? – Właściwie to chodzi o soczewkę w tym oku. Dzięki twojemu ojcu po raz pierwszy my wykorzystamy to zjawisko. A ci z AD nie mają o tym pojęcia. – Czy to pewne? – Dlaczego pytasz? – A tak… bo podobno obliczenia ojca ktoś wykradł… – Ciekawe, że to pamiętasz, Assar. To prawda. Były takie próby. – A ludzie, tutaj? Wiedzą coś o tym? – Pozostały pewne ślady tej wiedzy. Twój ojciec wpadł na trop, badając Ewangelię Jakuba. Zaczekaj… – Kapitan pogładził prawą dłonią usztywnione lewe przedramię. – „Spojrzałem

w przestwór i ujrzałem, że pełen jest zdumienia… ptactwo zastygło w locie…” Można powiedzieć, Assar, że w momencie spotkania czasu i wieczności wszystko zamarło. „A potem świat pobudzony, raptem podjął swój bieg”. – Zaraz – zastanowił się Assar. – Ale skąd Jakub miał bombony? Bo bez nich nie mógłby być tego świadkiem. Coś jak i my. Kapitan nie zdążył wyjaśnić, bo szeleszcząc szutrem, w alejce pojawił się rowerzysta. Chłopcu wydało się nawet, że rozpoznał w nim kolegę ze szkoły, Hilka Halmana. Tak, to był on. Siedzący na ławce odczekali w milczeniu, aż ten się oddali. – Teraz wiesz, Assar, dlaczego się cieszę, że bierzesz udział w tej misji? Zakłopotany adiutant zaczął wpychać pod pilotkę swoje rude kosmyki. – I mam dobre wieści – mówił dalej kapitan – sobowtór, którego ty wynalazłeś, został zaakceptowany. To lepszy wariant niż porwanie. Przez chwilę milczeli. Assar, zamyślony, grzebał butem w szutrze. – A czy ty wiesz, Assar, że twój ojciec obliczył, że następne zatrzymanie czasu zaistnieje za około pięćdziesiąt dziewięć lat? – Też tutaj? – O nie, nie! Na Atlantyku. – No tak, kapitanie, ale wtedy nic nam po nim. – Jasne. Dlatego teraz mamy ostatnią szansę. I tylko tutaj, w tym mieście, kiedy nadejdzie i się zatrzyma Oko Czasu. I na wszystko będziemy mieli sto jedenaście minut i jedenaście sekund. – I ani sekundy dłużej? – Nie, i to też wyliczył twój ojciec. Ale to dosyć czasu na bezbłędne przeprowadzenie zadania. Kapitan wstał, najwidoczniej podekscytowany tym, co miał do powiedzenia. – To będzie wyglądało tak… – Tu zerknął na swoją lewą rękę. – Godzina 14.37. Tam, w aleję, wjeżdża kolumna. Wzdłuż trotuarów – szpalery, głównie młodzież spędzona ze szkół, pracownicy okolicznych zakładów, przygodni gapie. Pierwsza jedzie eskorta, motocykle, potem limuzyna z marszałkiem. Assar się ożywił. – ZIS-110? Kapitan przytaknął z uśmiechem. – Jeden z siedmiu wyprodukowanych na życzenie Stalina. Pancerne szyby, konstrukcja amerykańska, maksymalna szybkość sto czterdzieści dziewięć kilometrów na godzinę. – Phi! Nie mogę! – Assar zareagował wesoło. – A ile to pożera paliwa! – Kapitan z uśmiechem machnął prawą ręką. Za chwilę wrócił wzrokiem ku lewemu przedramieniu, przy czym sprawiał wrażenie, jakby coś odczytywał. – Skoncentrujmy się. Za zisem gaziki radzieckie, pobiedy i citroeny z ich WUBP i samochód cysterna.

– Cysterna? – Tak mówi prognowizor, ale nie pokazuje zawartości. Może być niespodzianka. Marszałek będzie wściekły, dla polskich towarzyszy nieznośny, i trudno mu się dziwić, bo po zamieszkach w Czechosłowacji zaczną się zamieszki w Berlinie Wschodnim, a do tego dojdą go niepokojące wieści z Kremla. Dość groźne dla niego. – A gdyby popadł w niełaskę? Czy wtedy by nas odwołano? – Nie popadnie, bo będzie miał poparcie Berii i Chruszczowa. To raczej Malenkow odpadnie. Godzina 14.39. Kolumna z marszałkiem zbliża się do kinoteatru Aurora… – Kapitanie, ale nasz sobowtór nie mówi po rosyjsku. – Zostaw to mnie. Sobowtór straci głos. Dożywotnia afazja. I oczywiście paraliż. Assar kiwnął z uznaniem czarną zapałką pilotki. – A co z Adrianem? – Adrian? No tak, jeszcze ten. – Kapitan pokręcił głową, jakby uwierał go kołnierzyk. – Według planu praktykant zajmie się przebraniem sobowtóra. Potem stanie na straży kosmowłazu. Cały ten pomysł, żeby zbierał dla nas informacje poprzez dzieci wysoko postawionych członków PZPR i WUBP, raczej jest nietrafiony. Adrian nie został dobrze przeszkolony. Takie jest moje zdanie. Nagle skończył i zmienił temat. – A teraz mój prognowizor mówi, że mamy towarzystwo. Assar obejrzał się za siebie. Chłopiec wcisnął głowę w ramiona, odsunął twarz od szczeliny i wstrzymał oddech. Wydało mu się, że w czeluściach bunkra słyszy głośne bicie własnego serca. W jakiś czarodziejski sposób ci cyrkowcy odkryli jego kryjówkę! Serce prawie skoczyło mu do gardła. Usłyszał głos Assara: – I kogóż my tu widzimy? A więc już go zobaczyli?! Już wiedzą?! Zagryzł boleśnie dolną wargę i skulony szykował się do dobrowolnego opuszczenia bunkra. Zastanawiał się, czy powinien wyjść z rękami do góry. I wtedy usłyszał znajome chrząknięcie. To był głos Tuberoka! Plantowy rozmawiał z cyrkowcami. To było coś o suchotach. Kiedy chłopiec odważył się popatrzeć przez szczelinę, Tuberok bił się właśnie w piersi, i to na dowód poprawy zdrowia. Nie wiadomo skąd w ręce kapitana pojawiła się kostka. Tuberok uśmiechnął się do tajemniczego medykamentu. Wziął go do ust i z wyraźną chęcią rozgryzał. – A widziałem, widziałem towarzyszy na pochodzie – powiedział, przełknąwszy głośno. – Towarzyszu Bogumile Albinie Gadiuk – odezwał się kapitan, a w jego tonie można było usłyszeć wyniosłe, ojcowskie zatroskanie. – Chcielibyśmy pogadać z wami gdzieś na osobności. Tuberok się skulił, przygarbił, a w jego oczach, jak cień przelatującego ptaka, mignął strach, który przeminął po słowach kapitana. – Ale patrzmy w przyszłość, towarzyszu plantowy. Będziemy potrzebować pana mądrych rad. Chodzi o wyznaczenie miejsca pod arenę cyrku Kosmos.

– I usytuowanie kas biletowych – dodał Assar, który dzierżył walizeczkę. A dzierżył ją dziwnie, jakby chciał nią zdzielić plantowego. Kapitan położył dłoń na ramieniu Tuberoka, zapraszając tym gestem do spaceru. – Widzicie, towarzyszu, musimy razem pomyśleć, gdzie zaparkować klatki ze zwierzętami. – To może pod kasztanowcami? – Tuberok idąc, ostrożnie włączył się do rozważań. – No? To jak będzie? Zaprosi nas towarzysz do swojego biura? – Jakie tam biuro, człowieku… Panie kapitanie… To ziemianka… Towarzysze, nieposprzątana, bałagan, nic do gęby i o suchym pysku… – Ach, tak. – Kapitan ze zrozumieniem pokiwał głową. – Pomyślimy, pomyślimy i o tym. Tu zwrócił się do Assara. – Towarzyszu adiutancie, my chyba mamy jakieś zapasy? – Coś się znajdzie, towarzyszu kapitanie, może jakaś paczka żywnościowa z zasobów cyrku? Kapitan patrzył w oczy plantowego i z uśmiechem wymieniał: – Mięsne konserwy z UNRRA, słonina, suszone salami, kawa zbożowa, herbata, papierosy… Assar spojrzał wymownie na kapitana i na moment położył palec na swojej górnej wardze. Kapitan dał znak, że rozumie. – Jest jeszcze drobna sprawa – zwrócił się do Tuberoka. – Kosmetyczna. – Jaka? – Nieważne, słuchajcie. Otóż rozmawialiśmy o was z dyrektorem Kaletą i muszę powiedzieć, że ten oddany całym sercem sprawom śląskiej zieleni towarzysz wysoko was sobie ceni. Waszą wiedzę parkową. Tutaj chłopiec stracił ich z oczu. Jeszcze przez chwilę z chrzęstu szutru wyławiał słowa oddalającej się rozmowy. – Ale wspólnie jakoś doszliśmy do wniosku, że wąsik… – Wąsik? – Rozumiecie towarzyszu, ten wasz wąsik Adolfa… Ojciec i mama stali przy otwartym oknie w sypialni. Podziwiali razem olbrzymią gwiazdę na pobliskim urzędzie. Jeszcze było widno i gwiazda nie świeciła. – Dzisiaj wpadnę do pułkownika. Znowu dam mu wygrać, wiesz, taka moja psychologia. On taki spięty ostatnio. – Będziesz mu opowiadał o rozmowie z Dobroszem? – Bardzo oględnie. On chciałby też do Moskwy. Ale Dobrosz wyraźnie nie ma o nim najlepszego zdania. Przynajmniej ostatnio. – A przeglądałeś ich książki? Słyszałam, że Buhaja to już wciągają do Związku Literatów. Ojciec z hałasem domknął okno.

– Przejrzałem, przejrzałem. I też te Semafory Dobrosza. Owszem, pouczające, ale, powiem ci, wielka literatura to to nie jest. A nie wiem, czy ci mówiłem, że Dobrosz wspiera mój projekt budowy obserwatorium? – Jesteś pewny, że to dobry pomysł? A co tutaj, w tym mieście nie mieście, można zobaczyć przez wieczne dymy i pyły z hałd? Chyba tylko gwiazdę Buhaja. Chłopiec jeszcze w przedpokoju pozbył się kurtki, która uparcie wydzielała z siebie zepsuty oddech bunkra. Teraz zaglądał do sypialni. Kiedy skrzypnął mu pod nogą próg, rodzice się odwrócili. – A ja cię, synku, nie widziałam z okna – powiedziała mama. – Grałem w piłkę w ajnfarcie – wypowiedział przygotowane zdanie. – O właśnie, o wilku mowa – odezwał się ojciec – moja piękna pani śmieje się z astronomii, a taki kanocek, jak urośnie, to może zostanie dzięki temu astronomem. I dzięki ojcu. Podszedł i z rozmachem położył dłoń na ramieniu chłopca. – To co, będziesz odkrywał nowe planety? Mama uśmiechała się do syna porozumiewawczo. – Albo inne cywilizacje kosmiczne, co? A może nawiążesz z nimi kontakt? Ojciec się zaśmiał. – Ależ ta twoja mama ma pomysły! Co? A swoją drogą – taka ciekawa myśl – gdyby doszło do czegoś takiego, załóżmy, no, takiego kontaktu, to co na to Kościół? – Zenon, a czy ty myślisz, że tam, na innych ciałach niebieskich, już zapanował komunizm? – Jeśli te cywilizacje są od nas bardziej zaawansowane na drodze ewolucji, to bez wątpienia. Ale, proszę, proszę, jaka to rozwinęła się nam ciekawa dyskusja! Szkoda, że muszę uciekać. Chłopiec i mama zostali sami. Za chwilę z przedpokoju doleciała uwaga ojca: – Trzeba by przejrzeć zawartość tego kosza na pranie, bo coś tu podjeżdża. Spleśniała ziemia, czy co?

Stalinogród. Poniedziałek 4 maja Tego ranka szatnie szkolne świeciły jeszcze pustkami. Ale poznał na wieszakach dwie kurtki, Wieora i Adriana. Popędził po dwa schody do klasy. Drzwi były niedomknięte. Zatrzymał się, bo zobaczył wewnątrz Sidorenkę z zakłopotaną miną, a obok Adriana, który pocierał swój zgnieciony nos. Obaj stali przed katedrą, zza której dyrektorka Krasnodarska wygrażała linijką. Gniewne słowa kierowała do Wieora. – A ja myślałam, że mogę na tobie polegać. Co ci wpadło do głowy, żeby tak brzydko sobie zakpić z naszego nowego kolegi? – Proszę pani – wyrzucił z siebie hardo Wieor – on zjadł muchę. Widziałem na własne oczy. Tak jynzorym mlask!

Linijka w ręce dyrektorki szkoły znieruchomiała. – Słuchaj no, Sidorenko. Twój kolega przybył z daleka, gdzie przyszło mu wieść życie w trudnych warunkach. O chłodzie i głodzie. Przykro mi, ale będę musiała porozmawiać z twoim ojcem. Tutaj w szkole mówimy czystą polszczyzną, a nie gwarami. Powinieneś zapaść się pod ziemię ze wstydu, po tym, co zrobiłeś. Co za łobuzerstwo! A teraz wyjdź z klasy i przemyśl to sobie. Wieor ze spuszczoną głową ruszył do drzwi. Chłopiec przezornie oddalił się w głąb korytarza i ukrył za filarem. Za chwilę obok przedefilowała Krasnodarska. Krótkim pst! Adam przywołał wiercącego w nosie palcem Wieora. – Ale prukwa – wyrzucił Sidorenko przez zaciśnięte zęby. – Broni tego cwerga, a on łyka muchy i żre kredę. Aha, i pierdzi jak czort! – Ale coś ty mu powiedział? Na twarz Wieora powrócił uśmiech łobuza. – Krasnodarska chciała, żebym nauczył gupieloka, jak się mówi po polsku „Polak, to brzmi dumnie”. No, to ja mu powiedziałem coś fajnego po śląsku. No i się porobiło, bo jak ona go zapytała, to on – hi, hi, hi – do niej: „Nabrniony pulok mo fajny klang”. Chłopiec złapał się za usta, a Wieor za brzuch i obaj skuleni , skręcali się na podłodze w niemym śmiechu. Było jeszcze przed dzwonkiem na lekcję. – Uważaj, Wieor, bo się wkręcisz w podłogę – ostrzegł chłopiec, trzymając się filara. Przeszło im obu, kiedy z klasy wyszedł Adrian. Ze swoją szeroką głową wciśniętą w ramiona rozglądał się, jakby szukał Sidorenki. W tym momencie zza drzwi klasy trzeciej A dobiegły ich podniesione głosy. Słychać było przewracane krzesła, szuranie ławek i tumult. Krzyki się nasiliły. Jakaś dziewczynka płakała, a płacz przeszedł w głośne zawodzenie. W drzwiach gabinetu pojawiła się zaniepokojona twarz wicedyrektorki. Wieor spoważniał i zaczął nasłuchiwać. – Chyba to nie Milka tak krzyczy? – Nagle pacnął się w czoło. – Przecież nie ma jej dzisiaj w budzie! W tej samej chwili zobaczyli Adriana, który roztrącając uczniów, już wpychał się do trzeciej A. – Widziałeś go, jak pędzi? Chodź, zobaczymy. – Sidorenko pociągnął chłopca za ramię i obaj ruszyli za Adrianem. W klasie gromada uczniów ciasnym kołem otaczała ławkę w środkowym rzędzie. Chłopcy podeszli jak najbliżej i ciekawie wyciągnęli głowy. Zielonkawa bluza Adriana przesłaniała im widok. Ale chłopiec dostrzegł głowę Zośki Morciniec. Dziewczynka leżała na ławce i krzyczała z bólu. Na jednej nodze, tam gdzie kończyła się podkolanówka, w miejscu kolana miała wystającą gulę. Chłopiec i Wieor przepchali się do ławki. – Ty, co jej jest? – zapytał Wieor stojącego obok Hilka.

– Morciniec wypadła rzepka. Potężna gula na nodze dziewczynki wydawała się chłopcu czymś nierealnym, jakimś nieznośnym dziwadłem. I nic w tym nie było śmiesznego. Raczej zaczynało być strasznie. A jeszcze bardziej się przestraszył, kiedy przyjrzał się twarzy Adriana. Ten stał jak skamieniały, a jego dziwne źrenice wpiły się w wystającą rzepkę Morciniec. Jego szerokie usta układały się w ni to błogi, ni okrutny uśmiech kogoś, kto delektuje się widokiem niewyobrażalnie pysznego tortu. Prawą ręką ściskał, nie wiedzieć dlaczego, zegarek, który wystawał mu spod lewego mankietu. W kącikach ust ukazały się białe bąbelki piany. Nagle źrenice Adriana poszły w górę, a kiedy przepadły pod powiekami, w oczach miał straszliwe, skrzące się białka. I wtedy z kącika lewego oka wyciekła mu piana. Ki dzioboł! – pomyślał chłopiec i odwrócił wzrok od gęby Kurdiuka. Dziwadło na kolanie Morciniec nie ruszało się, ale chłopiec czuł, że jeszcze chwila, a toto poruszy się jak bebok, któremu udało się zaleźć jej za skórę. I przyszło mu do głowy, że to może być też jakaś kara za to, że Morciniec zawołała niedawno w szatni w ślad za nim: „Sisiajka!”. W tym momencie pojawiły się dyrektorka Krasnodarska i Kościeja. Za nimi nadciągnął pan Kalfas, woźny, zapewne przywołany do pomocy. Wszyscy zostali wyproszeni z klasy. I tylko Adriana trzeba było parę razy upominać. Nie chciał się ruszyć z miejsca. Wreszcie ostre słowa Kościei i mocne ramię woźnego skłoniły go do opuszczenia klasy. Ale nawet na korytarzu Adrian wyglądał jak nie z tego świata. Chłopiec się przemógł i zadał Wieorowi podchwytliwe pytanie: – Ty, a skąd wiedziałeś, że Różyckiej nie będzie? – Bo mi powiedziała, że jedzie na trzy dni do Warszawy. Z ojcem, autokarem. – Jak to? – A tak to. Prawdziwym, czerwonym autokarem. Z kierownicą większą niż koło w maglu. Chłopiec się skrzywił. Nie o to mu chodziło. – Ale kiedy ci to powiedziała? – Na urodzinach mi powiedziała, gupieloku. Zaprosiła mnie. Był Hilek, Morciniec też była. Gażewska i Dobrucki… a ciebie nie było. Zwłaszcza to „a ciebie nie było” ogłuszyło chłopca tak, jakby oberwał od dorosłego otwartą ręką w głowę. – A ten Adrian? – Jego nie zaprosiła, ale mówiła, że pewnie zrobi to na imieniny. Obie z Morciniec strasznie są ciekawe jego cebuli, no wiesz, tego zegarka. Podobno to jedyna pamiątka po ojcu. Ta jego cebula ma trzy małe cyferblaty i pokazuje dni! Dalsze opowieści Wieora o tym, jak rodzice Milki rozłożyli wielką, nakręcaną kolejkę na podłodze, dochodziły do niego jak zagłuszana i falująca stacja Radia Wolna Europa. Zacisnął zęby. Morciniec kwiczała wynoszona z klasy przez woźnego. Wieor mówił dalej:

– Taka fajna, duża kolejka. Tory przez pół pokoju. Jak pociąg dojeżdżał do stacji, to wychodził z budki dyżurny ruchu i machał lizakiem… Jerona, jak się ta Morciniec wydziera! Chłopiec oparł się o filar. Patrzył, jak dyrektorka i woźny schodzą po schodach, jak migają podkolanówki Zośki Morciniec, a Kościeja dziennikiem zagania ciekawskich do klas. Zauważył, że Adrian ominął ją i przemknął na schody. – Widziałeś? – zapytał Wieor. – Ten bebok poleciał za nimi. Z pianą na gębie. Kościeja dostrzegła zbiegającego w dół Adriana. – Stop! – krzyknęła. – Uczeń Kurdiuk na lekcję! I zaczęła wymachiwać czarnym dziennikiem, jakby oganiała się przed nietoperzem. Ale głowa Adriana wciśnięta w ramiona, głucha na upomnienia, znikła na dole schodów. – Ten Adrian jeszcze ci da w kość – powiedział do Wieora Adam, gdy popędzani spóźnionym dzwonkiem powlekli się do klasy. – Mam na niego sposób – odpowiedział hardym tonem Sidorenko. – Podpatrzyłem go, jak pił z kałamarza niebieski atrament. – No i co z tego? – Odkrycie! Ten bebok nienawidzi zielonego atramentu! – Wieor wydobył z kieszonki pióro z tłoczkiem i pomachał chłopcu przed nosem. – A ja piszę tylko zielonym. Takiego atramentu nie ma w całym Stalinogrodzie. Dostałem flaszeczkę od Staleny. Od tego dnia Sidorenko nie siedział obok Adriana, ten zaś pozostał w ławce sam, upodobawszy sobie ciemniejszy kąt klasy. Na lekcjach wyglądał jak zastygła iguana z wysp Galapagos. Sidorenko obchodził go z daleka, i słusznie, bo i on, i Adam odczytali z zimnego spojrzenia Kurdiuka, że w powietrzu wisi jakaś zemsta. Po wypadku Morciniec Adrian robił wrażenie, jakby się rozrósł, a nawet wyprostował. Szybko uczył się polskiego i wydawało się, że nie potrzebuje żadnej pomocy. Nawet Kościeja zaczęła unosić zwykle nachmurzoną brew, gdy ten, raz za razem, trafnie odpowiadał na matematyce. Parę razy chłopiec i Wieor próbowali go śledzić. Na próżno. Trop zazwyczaj urywał się w pobliżu albo w samym parku, gdzie Adrian, po dłuższym kluczeniu alejkami, nagle dawał nura w krzaki. Któregoś dnia pobiegł nagle za ruszającym tramwajem i odjechał uwieszony na stopniu wśród kibiców zmierzających w kierunku Chorzowa. Przez pierwsze dni maja chłopiec powstrzymał chętkę, by zdać Wieorowi relację z ostatnich samotnie przeprowadzonych akcji zwiadowczych. O obserwacjach z bunkra nie pisnął ani słówkiem. Sprawy wokół Adriana Kurdiuka, kapitana Plejadowa i adiutanta Assara – strażników dryblasów z cyrku Kosmos – zaczęły wyglądać dziwnie i bał się, że ten nagada czegoś w klasie, a może i swojemu ojcu. I tylko raz zrobił wyjątek: wspomniał koledze ot, tak sobie, o niewypałach zakopanych w środkowej części parku. Tak na wypadek gdyby okazało się to prawdą. Sidorenko wziął sobie do serca tę wiadomość i wracając ze szkoły, nie okazywał zbytniego entuzjazmu do biegania przez park. Zresztą bał się Tuberoka. Chłopcu to odpowiadało. Teraz Wieora najbardziej

zajmowała zaczajona postać Adriana i starał się mieć na baczności. Do tego wszystkiego miały miejsce kolejne pogaduszki nowego repatrianta z Milką (opowiadała o Warszawie) i z Morciniec (już wyleczoną). Na tajnej mapie w notatniku nastąpiły niezbędne korekty graniczne. Pojawił się Kurdiukistan. Chcąc nie chcąc, rozpanoszył się, napierając z jednej strony na Wieora, a z drugiej na kraj M. Ten ostatni, kraj Milki, po niedawnym trzęsieniu ziemi rozdzielił od kraju A – czyli jego – wielki lodowiec. Jedyną pociechą była niedawno wygrana bitwa (krwawa) z krajem Pas, w wyniku której uzyskano część terytorium z lasami do polowania. Tereny te przecinała słabo widoczna zielona kreska. Wyznaczała trasę podziemnego tunelu, którym wywiadowca z kraju A z łatwością mógł się przekraść do stolicy. Adam z uśmiechem zamknął notatnik i pobiegł przez podziemny tunel. A więc już oficjalnie mamy Stalinogród. Sejm jednogłośnie opowiedział się za prośbą posła Gustawa. Dzielny chłop, solidny literat, nie zawiódł. W sąsiedniej NRD też przymierzają się do zmiany nazwy miasta Chemnitz na Karl Marx Stadt. Piękna myśl. Syn mnie zaskoczył w szachy i omal nie złoił mi skóry, zrobił kilka dobrych ruchów i musiałem porządnie się gimnastykować, żeby odeprzeć atak. Może będzie z niego polski Capablanka? Potem odbieraliśmy przepiękny i radosny pochód pierwszomajowy w Krakowie. Przystrojony gmach WRN, budynek Akademii Sztuk Pięknych, nasza trybuna przy Plantach i Barbakan. Wszędzie radość i uśmiechnięte do przyszłości twarze. Dziarska parada budowniczych Nowej Huty. Morze transparentów. A potem prosto z trybuny do samochodów i hajda! do Stalinogrodu z towarzyszem Dobroszem. A wszyscy w kwiatach. Żona omal się nie popłakała ze szczęścia, jak powiedziałem, że towarzysz Dobrosz wpadnie do nas wieczorem. Tak po prostu, na ciasto i herbatę. Czym chata bogata, tym rada. Tow. Dobrosz przyszedł punktualnie. Rozmowa ważna, w cztery oczy, nawet przy świecach, dla nastroju. Poruszyliśmy parę trudnych spraw z przeszłości, wiedział o moich inicjatywach na tym śląskim niełatwym terenie, wśród twardych hanysów, pochwalił, naszkicowaliśmy wspólne plany na przyszłość. Za dwa tygodnie wyruszymy razem do Moskwy z bratnią wizytą. Może nawet dodamy otuchy ciągle pogrążonym w smutku radzieckim towarzyszom. Wesprzemy dobrym słowem i radą. Ze wzruszeniem powspominaliśmy towarzysza Klementa Gottwalda. Zdarł się człowiek dla sprawy. Nie będzie mnie podczas Wyścigu Pokoju, który tym razem ma etap w Stalinogrodzie. Szkoda, bo zabrałbym syna. Żona już mnie pakuje na wyjazd, mówi, przywieź porządny, rosyjski czaj dla mamy Filomeny, a i pieprzu gruzińskiego do naszej kuchni. A ja myślę, że przywiozę stamtąd nowego ducha i nowy zapał do roboty. Może tam gdzieś załatwię sprężynę do mojego zegara. Patrzę ostatnio z większym optymizmem, komunizm umacnia się w Azji. Pisarz Hemingway dostał ważną nagrodę za powieść o środowisku morskim (Stachanowcu rybaku).

Rozdział 28

Serce Tego

dnia biegł do szkoły na popołudniowe lekcje. Podskakiwał, rzegocząc ciężkim tornistrem, w którym na przemian hałasował piórnik z dębowego drewna i książka Przygody Sindbada Żeglarza. Przed parkiem zatrzymał go kozi klakson. Od razu poznał ten dźwięk i motocykl woźnego ze szkoły. Pan Kalfas, tak na niby, zasalutował chłopcu, zahuczał ciężką maszyną i porzucając niedbale paradny pióropusz spalin, skręcił w aleję biegnącą wzdłuż parku. Chłopiec podniósł oczy nad korony drzew. Gromada niespokojnie kraczących gawronów unosiła się nad przeciwnym krańcem parku. To musiało być tam, gdzie znajdował się bunkier. Chłopiec domyślił się, jak bum-bum! przechadzają się tam ci dwaj! Teraz żałował, że nie jest w bunkrze. I ten głupi piórnik! Nie pozwala mu biec. Jak on szybciej – to ten się tłucze, jakby chciał wyskoczyć. I książka. Postanowił obiec park alejkami od strony chatki plantowego, betonowych szachów i kościoła. Rejwach gawronów narastał, więc chłopiec wiedział, że jest na dobrej drodze. Właściwie to zapomniał, że przemierzył ten fragment parku tak szybko. Przed ostatnim zakrętem machnął workiem na papucie z takim impetem, że ten wyciągnął go na środek alejki. I stało się. Jakieś dwadzieścia metrów przed nim pojawili się ci dwaj, kapitan i jego adiutant. Tym razem Assar nie miał walizki. Umocowywał na trawniku jakieś urządzenie miernicze na długim trójnogu, które chłopiec znał pod nazwą teodolit. Kapitan Plejadow stał bokiem i już się odwracał w stronę chłopca. Z łomotem tornistra odskoczył w bok, za krzak na zakręcie. Tu znieruchomiał i wstrzymał oddech. W tornistrze ucichło, ale za to serce łomotało mu głośno. Coś gwałtownie go szarpnęło, a paski tornistra pociągnęły do tyłu. Poczuł, że zamiast przewrócić się na plecy, obraca się w czyichś łapach. Mignęły mu spłowiałe, zielonkawe rękawy, więc od razu pomyślał, że capnął go Adrian. – Puszczaj, beboku! – krzyknął. Ale po wściekłym warkocie poznał, że to ktoś inny. Tuberok?! – Co to? Chciałeś mi tu lać po krzakach?! Plantowy, bo to był on, szarpnął tornistrem tak mocno, że chłopiec zatoczył się na środek alejki i poczuł, jak ostry szuter wciska mu się w dłonie. Teraz Tuberok stał nad nim. – Rodzona matka cię nie pozna! Mężczyzna złapał go za ramiona i postawił. Oczy chłopca wypełniły się łzami. Równocześnie plantowy cofnął ręce. – Towarzysz Bogumił Albin Gadiuk! – To był głos kapitana. – Co tu się dzieje? – pytał spokojnie. Równocześnie słychać było, jak nieśpiesznie zbliża się ku nim, chrzęszcząc szutrem pod oficerkami.

– A, to wy, towarzysze. – Najwyraźniej dopiero teraz Tuberok odkrył obecność strażników cyrku. – Aaa… złapałem tego gówniarza. Za krzakiem. Ukrył się i podglądał. Chłopiec pociągnął nosem i przetarł wierzchem dłoni mokre oczy. Kapitan Plejadow stał przed nim, jakby rozbawiony tym, co zaszło. Nieco dalej Assar obracał w ich kierunku obiektyw teodolitu. – Zaczekajcie, towarzyszu – kapitan uspokajał Tuberoka. – Wyjaśnimy. Ze swojej usztywnionej lewej ręki wyczarował mały, czerwony krążek. Wyciągnął go w kierunku plantowego. – Towarzyszu, potrzebujemy pomocy. Gdybyście byli tacy uprzejmi i stanęli z tym krążkiem tam, w samym końcu alei, ale tak, żeby mój adiutant mógł wziąć pomiar. Ruszcie się. Tuberok przyjął krążek, skłonił się i zapomniał o chłopcu. Cofając się, gawronim spojrzeniem wypatrywał szczegółowych dyspozycji. – Tak, tak – potwierdził kapitan – dobrze idziecie, no dalej. Położył dłoń na ramieniu Adama i ruszyli obaj w kierunku teodolitu i połyskującej za jego wizjerem czarnej pilotki. – Biegniesz do szkoły, co? Chłopiec przytaknął, przełknął ślinę i wymienił nazwę szkoły. – O! To ciekawe. – Kapitan się ożywił. – A można zapytać, do której klasy? – Do trzeciej B. Na te słowa kapitan odwrócił wzrok do Assara. – Słyszałeś? Przecież nasz Adrian chodzi do tej samej klasy. – Tak, proszę pana – powiedział chłopiec. – Adrian Kurdiuk siedzi w kącie, pod gazetką ścienną. – Aaaaa, pod gazetką! A wiesz, on właśnie pobiegł do szkoły. – To mówiąc, kapitan zatoczył ręką ruch w kierunku bunkra i wyjścia z parku. – Jak się pośpieszysz, to możesz go jeszcze dogonić. No? Ale chłopiec oparł się naciskowi ręki kapitana. Ten jakby się zorientował i przestał nalegać. – No dobrze… – Mężczyzna odwrócił się do adiutanta. – Assar, powiedz towarzyszowi plantowemu, że mu dziękujemy i żeby sobie poszedł. Chłopiec widział teraz Tuberoka daleko, na samym końcu alejki, i jeszcze dalej pod ogrodzeniem. Stał tam posłusznie, wtłoczony w ostatnie bzy parku i trzymał w ręce czerwony krążek. Assar pochylił się do teodolitu i coś powiedział. W tej samej chwili Tuberok podskoczył, jakby oparzył go trzymany krążek. Chłopcu się wydało, że na moment błysnął światłem. Tuberok chwilę słuchał, a potem gwałtownie pozbył się przedmiotu. Wzburzony prawie biegiem oddalił się w kierunku swojej chatki. Kapitan i Assar wymienili między sobą spojrzenia, a potem sami zauważyli minę chłopca. – To taka sztuczka. – Cyrkowa? A ja już wiem, że tu przyjedzie cyrk. Ich twarze przybrały wyraz zaskoczenia.

– Ja to wiem od taty, a on od pułkownika Buhaja. – Aaaaa, to wszystko jasne. Słyszysz, Assar? A no właśnie – kapitan znowu zwrócił się do chłopca. – W takim razie może się przedstawimy? Ja jestem kapitan Plejadow, a to mój adiutant Assar. On jest bardzo dobry w robieniu pomiarów. – A gdzie będzie arena? – zapytał chłopiec, zapomniawszy się przedstawić. Postać za teodolitem wycelowała urządzenie w jego kierunku. Towarzyszył temu dziwny dźwięk, jakby gdzieś nad ich głowami przelatywał niewidoczny rój pszczół. Chociaż nie, to był dźwięk raczej podobny do tego, który chłopiec i jego koleżka z Sącza, Marcin, łowili uszami, przystawiając je do drewnianych słupów telegraficznych. Kiedy Assar oderwał się od instrumentu, odleciały i pszczoły. Podszedł z wyciągniętą ręką i powiedział wesoło: – Witaj, ja jestem Assar, jak się masz, Adam? Chłopiec nie miał pojęcia, skąd tamten zna jego imię. Ale szybko spróbował sobie to wytłumaczyć ich znajomością sztuczek cyrkowych. Przecież opowiadał o tym pułkownik. – Ale zaraz, zaraz. – Kapitan wzniósł palec w górę. – To znaczy, że ja miałem przyjemność gawędzić z twoim ojcem. Towarzysz Zenon, prawda? To z nim rozmawiałem przez telefon w Zieleni Miejskiej. Mówił o synu, który lubi teatr i cyrk. A więc o tobie. Adam przytaknął i zebrawszy się na odwagę, zapytał: – A, proszę panów, kiedy cyrk przyjedzie? Zauważyli w jego oczach niekłamane zainteresowanie. Kapitan zdecydował się na wyjaśnienie: – Cyrk Kosmos już wylądował. To znaczy wylądował w Sassnitz, w NRD. I były jakieś problemy ze słoniem. Prawda, Assar? – Tak, o mało co nie wypadł z promu do morza. Było podejrzenie o sabotaż państw zachodnich. – Dobrze! – nie wiadomo dlaczego pochwalił go kapitan. – A czy to prawda, że będą karzełki i tresowane psy? – Tak, i będą też pawiany. Z czerwonymi… – Assar! – Kapitan wzniósł ostrzegawczo palec w górę. – Zajmij się przyrządem. Dobrze? Wtedy chłopiec przypomniał sobie o gwieździe i powiedział, że bardzo podobała się towarzyszowi Dobroszowi i że oglądał ją przez okno razem z ojcem i mamą. – Moja mama powiedziała, że przez tę gwiazdę Buhaja wysiadło światło w mieście. – Ach tak? – Kapitan Plejadow pokiwał głową ze współczuciem. – To chyba, Adamie, mieszkasz gdzieś blisko? – W sąsiednim budynku obok komendy, gdzie urzęduje pan pułkownik. Gwiazdę świetnie widać z naszej sypialni. – Assar, słyszałeś? Trzeba będzie trochę zmniejszyć pobór mocy. A teraz powiedz mi, kolego, jak tam u was w klasie? Z kim siedzi Adrian? – Najpierw siedział z Sidorenką, proszę pana, ale zaraz się pokłócili. – Tak? A o co poszło?

– Sidorenko mówi, że Adrian zżera muchy. Tak… ciach! Językiem. I tego… robi… – Smrodzi! – podpowiedział głośno Assar, a chłopiec przytaknął. – A jak Morciniec wyskoczyła gula, to strasznie mu się ta gula podobała. Ale najbardziej to mu się podoba jedna taka z trzeciej A. Kapitan i Assar słuchali bardzo uważnie. Przy tym chłopiec zauważył wymianę ich spojrzeń. – A powiedz mi – zapytał kapitan – jak jego postępy w nauce? – Adriana pochwaliła pani od matematyki, że dobrze liczy. Aha, i ten Sidorenko widział, jak Adrian nastraszył woźnego, pana Kalfasa. – Nastraszył? – Pan Kalfas stał na drabinie i wymieniał żarówkę. I podał spaloną Adrianowi do potrzymania, i wtedy ta żarówka się na chwilę zaświeciła. A przecież nie miała prądu. I pan Kalfas od tego czasu boi się Adriana. I powiedział mu, że jak tak dalej pójdzie, to on złoży skargę do dyrektora. Teraz obaj strażnicy cyrku dłużej patrzyli na siebie. – No właśnie, kapitanie – powiedział Assar i znacząco westchnął. – Racja. Trzeba będzie z nim porozmawiać. – Kapitan zaczął pocierać lewą, usztywnioną rękę. – No dobrze, miło nam było cię poznać, kolego Adamie, ale nie możesz się spóźnić na lekcje. Biegnij, tylko uważaj na plantowego. On nie lubi dzieci. Prawda, Assar? – Chyba że w bigo… – Assarrrr! – kapitan podniósł głos. Za chwilę pokręcił głową i nie przestając się uśmiechać, sięgnął do kieszeni. Na jego dłoni pojawiły się kolorowe cukierki, a w powietrzu rozpłynął słodki zapach ni to wiśni, ni to floksów… – Poczęstuj się – powiedział kapitan. – Śmiało, i weź sobie na potem. Chłopiec stanowczo odmówił. Kapitan i Assar przechylili zadziwione głowy, jak czasem czynią to psy. Ale on pamiętał, co przykazała mu mama: „Nigdy nie bierz cukierków od nieznajomych”. – Dziękuję, nie – powiedział i dodał: – Lecę. Podrzucił tornister na plecach, rozkręcił worek na papucie i pobiegł. Mijając ławkę, zerknął na ukryty właz bunkra, a potem wyskoczył na ulicę. I przypomniał sobie jeszcze coś. Były to słowa wróżki-ćmy: „Miej oczy otwarte w parku. Podasz rękę strażnikowi”. Śpiesząc do szkoły, przeskakiwał po dwie płyty trotuarowe naraz. Ach, teraz to dałby wróżce nawet i dwa rogaliki. I jeszcze by dodał kawałek strudla. Coś się zaczęło dziać w jego nudnym życiu! Wracał ze szkoły, a w tornistrze, obok dębowego piórnika i podręczników, tłukła się nowa, wypożyczona książka. Przypominając się łomotem, wywoływała w chłopcu gorzkie myśli. Ba, wściekłość, że tak łatwo dał ją sobie wmówić. To dyrektorka Krasnodarska wmusiła mu Serce Amicisa. Teraz, gdy biegł, starając się jak najszybciej dotrzeć do bezpiecznej przystani domu, czuł, że jego serce zyskało konkurenta na plecach. Nie wiadomo, skąd pojawiła się przed parkiem ni to mgła, ni to dym i napierała skłębionym

i ciężkim brzuchem na jezdnię. Auta przecinały ją wątłymi światłami reflektorów i próbowały rozegnać beczącymi klaksonami. Wejścia do parku nie znalazł. Postanowił zatem trzymać się alei i obejść park, rozpoznając pod nogami płyty trotuaru. Zagłębił się jakby w cukrową watę. Miała ciężki zapach smoły i sadzy z komina parowozu. Chłopiec uderzył w coś miękkiego. Odbił się od rzędu guzików. Tuż przed nim zamajaczył kadłub, znad którego wyłoniły się białka oczu. Obracając się, spróbował wyminąć straszną postać. Usłyszał ostre słowa: – Stoj! Podażdi! To był Adrian! – Poszoł won! – krzyknął chłopiec i zamachnął się workiem, który owinął się wokół głowy napastnika. Adrian Kurdiuk zacharczał i zamachał łapskami. Jedną ręką spróbował odparować worek, a drugą pochwycić chłopca za tornister. Nie udało mu się. Adam, oszołomiony, przemógł miękkość nóg i puścił się pędem. Miał wrażenie, że pierzcha w cztery strony świata przy akompaniamencie walących dwóch serc. Zziajany przeskoczył niskie ogrodzenie parku i prysnął w chaszcze bzów. Wymyślił sobie, że jeszcze parę kroków, a przycupnie i wstrzyma oddech, a wtedy ten bebok przebiegnie obok i go nie znajdzie. Wyczuł ręką oparcie parkowej ławki. Tutaj przykucnął, znieruchomiał i zamienił się w słuch. – Gupieloku! Pokaż się! Słyszał głos Adriana, który tym razem nawoływał po polsku. Chłopiec jeszcze bardziej się skulił i zamarł okryty mgłą i przysłonięty ławką. Zapadła dziwna cisza, przerywana zgrzytem tramwaju, beczeniem klaksonów i stukotem końskich kopyt. Może Adrian pomylił go z Wieorem? Może czekał we mgle, by napaść na Sidorenkę? Coś gwałtownie zaszeleściło i za plecami chłopca wskoczyło na ławkę. Równocześnie ciszę parku przewiercił ostry gwizd i zaraz głośne: – Mam cię ośle! Adrian, stojąc na ławce, rozkładał w górze nad nim ramiona jak jastrząb skrzydła. – Masz! Coś trzymał w ręce. Chłopiec poderwał się, potrącił kosz na śmieci, zaczepił nogą o tabliczkę w trawie i stracił równowagę. Poczuł uderzenie w tornister i przygnieciony cielskiem Adriana rozpłaszczył się na skraju alejki. Wtedy wydał z siebie paniczny kwik, a potem szloch. W odpowiedzi usłyszał: – Gupieloku puloku! Ośle z oślej ławki! Cedzący złośliwości Adrian nie puszczał. Kątem oka chłopiec rozpoznał zegarek na jego przegubie. Nagle poczuł na policzku chłodny metal.

– To twoje – usłyszał szept prosto w ucho. Przy tym zęby Adriana dziwnie stukały. Przed oczami zobaczył gwizdek-bulgotkę. – Bieri! Zgubiłeś to w parku. Kapitan kazał ci to oddać. – Adrian się dźwignął i stał teraz nad nim. W jednej chwili chłopiec domyślił się, o co chodzi: gwizdek-bulgotka musiał mu wypaść, kiedy jego tornistrem szarpał Tuberok. Jasne! Potem Kapitan i Assar nakazali Adrianowi, by mu to oddał. Zgarnął ręką worek i gwizdek-bulgotkę i powoli zaczął się podnosić, otrzepując z ziemi i szutru. Adrian też coś zbierał. Chłopiec zauważył, że wkłada do kieszeni ni to kostki, ni to kanoldy. – Sisiajko pierońska! – syknął tamten wściekłym tonem. Odrażający zapach przewiercił chłopcu nozdrza. Coś zdechłego… padlina albo rozdeptana kupa psa, który wcześniej zjadł rybę. – Odczep się, kupajko! – odszczeknął. – Ty donosczik proklatyj! Jak raz jeszcze ty na mnie doniesiesz, to… – Adrian resztę gróźb ukazał w serii straszliwych grymasów i gestów. Nie obyło się też bez wywracania gałkami oczu. Chłopiec wypadł z parku na plac Węglowy. Tutaj już nie było tej cuchnącej mgły. Nie oglądał się za siebie i ochłonął dopiero pod bramą domu. Dlaczego ten Kurdiuk powiedział: „Ośle z oślej ławki”? I kto taki nauczył go przezwiska sisiajka?! Zgnębiony powlókł się w górę po schodach, odsuwając od siebie straszne domysły. Chłopiec kiwał się z książką na bujaku. Ojciec pochwalił go, kiedy zobaczył, że czyta Serce. – To mądra lektura – powiedział. – O twardym życiu biednych dzieci. Dużo mi o tej pięknej powieści opowiadała pani dyrektor. Wyjął książkę z rąk Adama. – A czy ty wiesz, że pan Amicis napisał to dzieło zainspirowany przez swojego syna? A potem ten syn – Furio mu było na imię – wyrósł na wspaniałego człowieka? Jest tam też przepiękna opowieść o poszukiwaniu matki. Poślinił palec i zaczął wertować strony. – O, proszę. Rozdział: Moja matka. „Słuchaj Henryku”… – zaczął, ale na moment się zawahał, zmienił imię i czytał dalej: – „Słuchaj, Adamie, zapisz sobie dobrze w pamięci te słowa. Wyobraź sobie, że czeka cię w życiu wiele dni okropnych. Najokropniejszym przecie będzie ten, w którym stracisz matkę”. Widzisz, jakie mądre i piękne słowa? To książka z najwyższej półki. Ojciec umilkł i pokiwał głową nad dalszym tokiem swoich myśli. Potem zamknął książkę, oddał chłopcu, westchnął i ruszył do maszyny do pisania. Adam miał inne zdanie. Było w niej sporo ładnie narysowanych ilustracji, ale każda z nich przedstawiała jakąś przerażającą sytuację. Oto Śnieżka i oko starego profesora, oto garbusek kuli się ze wstydu przed zgrają drwiących z niego osiłków klasowych, oto mały żołnierzyk odchyla kołderkę i pokazuje ojcu, że amputowano mu nogę, oto… I pomyślał, że jeszcze moment, a natrafi na ilustrację z potwornym starcem – nożownikiem dokonującym zabójstwa dziecka. Kiedy ojciec wyszedł, chłopiec z odrazą pokazał książce język. Miał wrażenie, że pod czułym tytułem Serce czaiło się piekło dorosłych, którzy nie wiedzieć dlaczego, a może zresztą nie umieli

inaczej, zapraszali doń własne dzieci. Ojciec odebrał telefon od pułkownika Buhaja. Kiedy odłożył słuchawkę na widełki, pomaszerował prosto do kuchni. – No, proszę – mówił, mijając kosz na bieliznę. – Posłuchaj! Buhajowi udało się przyskrzynić trzy groźne sabotażystki. Idą pod sąd. Pomyśleć, że uczennice! Mama zastukała żelazkiem. – Więc jednak les enfants? – Czułem, że to niedojrzałe gówniary, bo przecież zawodowy dywersant nie będzie pisał ulotek na papierze z zeszytów szkolnych. Ciekaw jestem, jak czują się teraz ich opiekunowie. Pięknie! Własne dziecko wbija nóż w plecy rodziców. A znając surowe zasady Staszka, to nie chciałbym być w ich skórze. Dzieci, nie dzieci, tak to jest, kiedy ktoś bezmyślnie pcha się pod pędzący czołg postępu. – Koszule gotowe – powiedziała mama i rodzice udali się do gabinetu. Chłopiec wiedział, że na tapczanie czeka otwarta walizka ojca. – Ty mi lepiej powiedz, czy w związku z tym zabieracie pułkownika do Moskwy. Boję się, że jak nie, to się ten muflon obrazi. – Ja i Dobrosz poradzimy sobie bez niego. To bardzo poufna misja. Ani na gębę, ani na telefon, moja droga, i nic o tym żadnym psiapsiółkom. – Przecież ja nic nikomu nie mówię. I psiapsiółek też nie mam. Ale zaczekaj, dlaczego Adam powiedział dzisiaj, że Krasnodarska pytała go w szkole, czy ty już pojechałeś do Moskwy? Nie słyszał odpowiedzi. – Zaczekaj, Zenon, a co to za czerwona tasiemka? Amulet od Gottwalda? Zabierasz do Moskwy? – Moja droga. Tak cię to kłuło w oczy, przeszkadzało… – Wiesz, bardzo dobrze. Odkąd się to pojawiło w naszym domu, dzieją się jakieś niemiłe rzeczy. Waldek miał amulet na szyi, kiedy… – No, już dobrze! Ojciec głośno zatrzasnął walizkę. Wracał z mamą z mleczarni. Kupili mleko i biały ser. Mama pozwoliła mu nieść bańkę z mlekiem. – Teraz mogę zrobić nasze ulubione pierogi z serem, bo tata za nimi nie przepada. Co ty na to, Adam? – A kiedy tata pojechał? – O, raniutko, jak jeszcze spałeś. Nie chciał cię budzić. Powiedział, że przywiezie nam niespodzianki. Aha, jak wróci, to chce cię przepytać z książki Amicisa. I jeszcze prosił, żebyś śledził przebieg Wyścigu Pokoju. Czternastego maja będzie etap z Wrocławia. Meta u nas w Chorzowie. Nasz pan i władca wróci koło dwudziestego. Chyba jakoś wytrzymamy bez niego, co?

Rozdział 29

Latające talerze Na biurku ojca milczał telefon i spała maszyna do pisania, a w niej skulona wpół kartka papieru. Dookoła lampy – latającego talerza krążyło teraz więcej much. Cielsko fortepianu w kącie pokoju prężyło się spięte dziesiątkami strun grzbietowych, a między fotelami stroszyła czarne uszy skóra z dzika, której ojciec nie pozwolił mamie wywalić. To przez tę skórę opustoszały gabinet szybko wypełniał się tłustą wonią ni to tranu, ni starego tłuszczu. Chłopiec przeniósł encyklopedię ojca na tapczan. Przez ostatni czas nazbierało mu się trochę nieznanych słów. Ojca wolał nie pytać, a i mamy nie chciał w to mieszać. Zaczął w porządku alfabetycznym. Pomyślał o tym zabawnym Assarze, który też lubił dziwne słowa. Zerknął pod „afazja”, potem zaczepił okiem o podkreślony „agnostycyzm”. Pracowicie przewertował encyklopedię w poszukiwaniu dalszych słów „kosmowłaz” i „prognowizor”. Tych nie znalazł, ale poczytał trochę pod hasłem „Uzbekistan”. Zaciekawiło go to, że w całej encyklopedii często natykał się na falistą linię uczynioną ołówkiem. Poznał rękę ojca. Kiedyś mama prosiła, żeby nie gryzmolić po książkach, ale ojciec utrzymywał, że to pomaga mu utrwalać w pamięci. Natrafił na podkreślone słowa: „ablucje”, „amulet”, „beton”, „dialektyka”, potem „ischias” i „muflon” z dodanym wykrzyknikiem, a potem „penicylina”, „planetarium” i – chyba ręką mamy – „progenitura”. Pod literą S ręka ojca nakreśliła falkę pod słowami: „sanacja”, „stalagmity i stalaktyty” i oczywiście „szachy”. Wrócił do karty tytułowej i zaczął szukać od nowa, bo przypomniało mu się słowo „dybuk”, jakże podobne do słowa „bebok”. Nie znalazł ani jednego, ani drugiego. Słowa „buka” też nie było. Zamiast tego, ni stąd, ni zowąd, natknął się na to najgroźniejsze, którego instynktownie bał się najbardziej i nie chciał znaleźć. Moloch – (Molekh) Król albo Bóg Słońca. Jego kapłani (dorośli mężczyźni) ustanowili rytuał palenia żywcem dzieci, co według nich miało zapobiec zgaśnięciu życiodajnego Słońca. Przypuszcza się, że rytuał dostarczania tą drogą strawy Królowi Molochowi szeroko rozprzestrzeniony był w krajach Orientu. Moloch to również statua z brązu, przedstawiająca króla na tronie z rogatą głową byka. Statuę tę kapłani rozgrzewali do czerwoności, zamieniając w narzędzie tortur. Na wyciągniętych rękach Molocha umieszczali małe dzieci, przez co wyglądało to tak, jakby Moloch je pożerał. Zwykle pożerane przez płomienie twarze dzieci najpierw kurczyły się, stwarzając wrażenie „sardonicznego uśmiechu”, a następnie ciała ześlizgiwały się w rozwartą paszczę i trafiały do rozpalonego wnętrza statuy. Jęki męczonych ofiar kapłani, karmiciele Molocha, zagłuszali wesołymi tańcami i modlitwami. Równocześnie pod groźbą śmierci zabraniano rodzicom opłakiwania swoich dzieci. Z Molochem związana jest Gehenna, czyli Miejsce Męki, położone na południowy-zachód od Jerozolimy, a także starożytna Kartagina.

Zerwał się jak oparzony. Encyklopedia wyfrunęła mu z rąk i ojcowski ołówek, który z niej wypadł, znikł we włosiu skóry. Zamigotało światło za szklanymi drzwiami. Stuknęła klamka i w drzwiach pojawiła się głowa. – Adam, nie słyszysz? Wołam i wołam. Przygotowałam dla nas prawdziwą ucztę. Siedział w kuchni przy stole i bronił się wyrzutami rąk przed natręctwem much. Mama to widziała i zawołała: – O Boże! Już nie nadążam z wieszaniem lepów. One nas w końcu zjedzą. I nasze pierogi z serem. – Mamo? – No, co, synku? – A kto jest większy, Pan Bóg czy Towarzysz Stalin? Pieróg mamy spadł z widelca. – No tak, w końcu kiedyś musiałeś zadać takie pytanie. – A tata wie? – Twój tata jest ateistą. Czyli nie wierzy, że świat został stworzony przez Boga. Uważa, że świat powstał przez przypadek. A Stalin jest dla niego wielkim organizatorem. To znaczy… był. – A ty wierzysz w Pana Boga, mamo? – Hmm, trudno jeść pierogi, gdy trzeba odpowiadać na takie pytania. Powiedzmy, że ja mam swoje zdanie na ten temat. – Mama spokojnie odłożyła widelec i nóż, gotowa do rozmowy. – Jesteś ateistką? – Jestem agnostyczką, ale to za trudne słowo dla ciebie. Powiem ci tak, czy Bóg jest, czy go nie ma, to dopiero ustalimy. Ustalimy razem z innymi. – Z kim? – Z innymi światami. Mam na myśli inne cywilizacje. Daleko w kosmosie. – Wierzysz w latające talerze! – Wierzę nie wierzę. Ale widziałam coś, czego nie da się inaczej wytłumaczyć. Teraz on zatrzymał widelec z pierogiem przy ustach. – Dwa razy widziałam coś takiego. – Dwa razy? – Tak, i często o tym myślę. Miał teraz okazję, by wydobyć z mamy tajemnicę, o której pamiętał, że pojawiła się przelotnie w rozmowie rodziców. – No, dobrze, posłuchaj. Pierwszy raz to było na początku wojny. Kolejarzom z Sącza kazano się wtedy ewakuować z rodzinami na wschód. Do Stanisławowa. Ojciec zamówił furę, a moja mama kazała na nią załadować swoją maszynę do szycia. Pamiętam, że kiedy Niemcy podchodzili pod miasto, było pięknie i słonecznie. Do Starej Kolonii

przybiegł Tadzio Maligniak i opowiadał, że widział już pierwszych Niemców na koniach. Wkraczali do miasta przez most Świętej Heleny. Ojciec i mama wołali na mnie z dołu, bo się woźnica denerwował. Trzeba się było śpieszyć. Słychać było już huk artylerii. A ja, jak głupia, chciałam zatrzymać czas. Stałam jeszcze w oknie i patrzyłam na zachodzące słońce. I z tym słońcem zachodziły marzenia o spokojnym świecie. Ale do dzisiaj pamiętam, że z jednej i z drugiej strony tarczy słonecznej, symetrycznie ustawione tkwiły w powietrzu takie przecinki. – Jak to? – Po trzy z każdej strony. To wyglądało jak czarne pazurki. – Może to były junkersy, mamo? – Nie, one stały w miejscu. I dopiero po jakimś czasie zamiast odlecieć, po prostu znikły. – Co to było, mamo? – Ktoś się pojawił, jakby chciał dać znak. Zły znak. Może mnie? Może światu? – Mamo, a ten drugi raz? – A za drugim razem to było zaraz po wojnie. Kiedy twój tata niespodziewanie dostał pracę w starostwie. Było lato, jakoś tak, koniec czerwca. A ty siedziałeś w wózeczku. – Był taki żółty wózek z szybkami i wyglądał jak autko. – Nie, ty już siedziałeś w spacerowym, ale mój tata dorobił ci taką kierownicę, którą kręciłeś jak szalony. – A klakson? – Nie, klaksonu nie miałeś. Ale teraz słuchaj, bo będzie dużo o autkach. I zacznij jeść. Więc poszłam pod stację zdobyć trochę mleka od kobiet przyjezdnych ze wsi. Pamiętam, że było parno. Chyba nadciągał halny. Ty przysnąłeś słodko w wózeczku, trzymając w rączkach zabawkową kierownicę. Skręcamy w ulicę Kolejową, mijamy park i stajemy naprzeciwko stacji. I wtedy słyszę huk motorów. Przez plac, przed westybulem przejeżdża długa kawalkada samochodów. No i tak stałam i patrzyłam. Jakież to były przeróżne samochody: ciężarówki i kamionetki, i kabriolety, i autka amfibie, i olbrzymie motocykle, a nawet trójkołowiec. Istna parada pojazdów. Trąbiły, prychały, dymiły, nawet bardziej niż parowozy. – A ja spałem? – Chłopiec wypowiedział to z żalem. – Miałeś mocny sen. Ale słuchaj, co było dalej. Te auta, jak się potem dowiedziałam, jechały do obowiązkowej rejestracji. Nagle zaczęły stawać. Ktoś jeszcze zatrąbił, ktoś wychylony z szoferki klął. I wszystkie te pojazdy nagle i niespodziewanie się popsuły. – Nie działały startery – podpowiedział chłopiec. – Właśnie! Przysiadłam na ławce pod sklepem i patrzyłam. Nie chciałam przeciskać się z wózkiem przez chmurę śmierdzących spalin. Zrobił się ruch. Kierowcy wysiadali, podnosili maski i grzebali w motorach. Rozkładali ręce albo drapali się po głowie. Co spowodowało, że nagle i jednocześnie popsuły się wszystkie motory? No, sam powiedz. I wtedy popatrzyłam na niebo. Nad westybulem dziwnie, srebrno i złoto, pulsowała tarcza słońca. Tylko że po obu jej stronach coś tkwiło. – Te pazurki, mamo?

– Tym razem trzy pazurki tkwiły po lewej stronie, ale po prawej zobaczyłam trzy poziome kreseczki. Wiadomo, że samoloty nie mogłyby stać tak równo i symetrycznie w powietrzu. – Musisz mi to, mamo, narysować. – Już to kiedyś rysowałam twojemu tacie. Ale on… No mniejsza, słuchaj dalej. Pomyślałam wtedy, że tym trzem kreseczkom po prawej udało się w jakiś sposób zająć miejsce pazurków. Przynajmniej wyparły je z jednej strony. I te pazurki i kreseczki stały tak nieruchomo, jakby chciały, żeby ktoś je zauważył. Trwało to jakieś pięć minut. Ale tylko ja widziałam to, co działo się na niebie, bo wszyscy patrzyli na paradę pojazdów. Przysłoniłam dłonią oczy i znowu zobaczyłam coś magicznego. Najpierw znikła kreseczka zewnętrzna. Odpowiedzią na to było zniknięcie pazurka po drugiej stronie. Potem znikły kolejno środkowa kreseczka i środkowy pazurek. I to samo stało się z tymi znakami najbliżej słonecznej tarczy, która w tym momencie zatańczyła i jakby wycofała się za tiulową zasłonkę, jak twarz bajadery. A ja wtedy pomyślałam, że to był chyba dobry znak. I w tym momencie ożyły motory wszystkich pojazdów. Jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki. I cała kawalkada, warkocząc i kopcąc, ruszyła w kierunku miasta. Chłopiec poukładał sobie na talerzu kawałki pierogów, a potem zjadał kolejno, tak jak znikały znaki opisywane przez mamę. – O właśnie, Adaś, tak to było. – Widziałaś latające talerze! – Tak, coś widziałam. Od tego czasu to coś mi mówi, że takich Ziemi jak nasza i ludzi całkiem innych niż my jest w kosmosie więcej. I pewnie też są tam źli i dobrzy. No i jak się kiedyś z nimi spotkamy, to może wymienimy nasze doświadczenia. – Na posiedzeniu. – Ha, ha. Dobry pomysł. I może jak równy z równym popytamy, podyskutujemy i ustalimy coś na temat, który tak cię zainteresował: czy Bóg jest, czy go nie ma? Mama na chwilę zamilkła, jakby czekając na potwierdzenie z jego strony. Ale chłopiec w zamyśleniu przeżuwał pieroga. Mówiła więc dalej: – Dlatego, jak ktoś mnie pyta, czy jest Bóg, to ja odpowiadam, że samo słowo „jest” wobec Wszystkości na mój rozum wydaje się nieodpowiednie. Ale do czasu, kiedy uzgodnimy odpowiedź, ludzie nie powinni się mordować ani w imię Boga, ani w imię jakiegoś przypadku. A najbardziej grzeszą ci, którzy zadają cierpienie z jego imieniem na ustach. – I z jego imieniem na pasach. Mama chwilę myślała. – Ach, ty o tym. – Kiwnęła głową w kierunku łazienki. – No właśnie, masz rację. Ja mu to kiedyś schowam. I wiesz, od tamtego wydarzenia, jak jestem w Sączu, to zatrzymuję się przed stacją i szukam na niebie moich latających znaków. – Kreseczek? – Tak, kreseczek. I nawet tęsknię. Chciałabym, żeby kiedyś znowu się pojawiły. A może nawet wylądowały. – Przed stacją w Nowym Sączu?

– A czemuż by nie? Chciałabym im zadać pytanie, dlaczego przylecieli za późno? Dlaczego nie zapobiegli… no, mniejsza. – Mamo, a może te znaczki to był taki alfabet Morse’a? – Jesteś dowcipny! Ale nie machaj tym widelcem, bo to będzie pierwszy pieróg z serem w kosmosie. – A Pan Bóg by go, chap! Pyyyycha! No, albo ten Towarzysz Przypadek. – A co do towarzysza Stalina to przewrócił się na podłogę i umarł. I świat się bez niego nie zawalił. – Mamo, a koniec świata? Uśmiechnęła się. – Spokojnie, nie będzie żadnego końca świata. Czasem trzeba uważać na to, co gadają zgorzkniali dorośli. Położyła mu palce na wierzchu dłoni i popatrzyła w oczy. Tak odczekała chwilę. – Teraz posłuchaj. To, co ci opowiedziałam, to zostaje między nami. Ani mru-mru. Wyprostowała się i przyłożyła palec do ust. Ale nie zrobiła tego, by podkreślić te dwa ostatnie słówka. Nasłuchiwała. – Słyszysz? To jest boskie. Pod podłogą sąsiadka grała na fortepianie. – Mamo? – Co? – Już wiem, jak to jest z tym Bogiem. On nie jest. On się boży. Dziesiąty etap Wyścigu Pokoju przyniósł sukces polskim kolarzom. Na stadion Unii jako pierwszy wpadł Ślązak Wilczewski. Na finiszu pokonał Niemca Schura. Trzecie miejsce zajął Królak, który w pięknym stylu wyprzedził lidera wyścigu Duńczyka Pedersena. Mama chyba miała rację, że kazała mu siedzieć w domu przy radiu. Tego dnia było bardzo zimno i za oknem gabinetu bębnił deszcz, znęcając się nad blachą parapetu. Chłopiec siedział przy fortepianie i bez przekonania spuszczał palce na różne klawisze, ot, tak, strącając w pudle fortepianu krople dźwięków. Słuchał też mamy, która, stojąc w drzwiach gabinetu, czytała list z Nowego Sącza. List był wykaligrafowany przez dziadka Juliana, ale na pewno pod dyktando babci Filomeny. W liście babcia czuła się lepiej, kupiła nowe żelazko z duszą i tęskniła za wnukiem. Dziadek Julian naprawił deski pod beczką i zapuścił jeszcze bardziej sumiastego wąsa. Filomena się denerwuje, bo stary chce pojechać do Lądka Zdroju i na deptaku sprzedawać gwizdki-bulgotki, i może wstydu narobić. I jeszcze ktoś, nie daj Bóg, weźmie go za prywaciarza, i będą nieprzyjemności. Resztę mama zachowała dla siebie, włożyła list do niebieskiej koperty i skierowała się do kuchni.

Starał się, tak cicho, jak to możliwe, przekraść do sypialni, a jednak usłyszał z przedpokoju: – Adaś, nie zapomnij o lekturze. Coś mruknął i wrócił do gabinetu. Serce Amicisa leżało na biurku ojca. Przed wyjazdem do Moskwy ojciec parę razy miał to w rękach. Z książką włoskiego pisarza przesiadł się na fotel i bez większego entuzjazmu zaczął ją kartkować. W pierwszej chwili wydało mu się, że przez kartki pełzną jakieś długie jak makaron robaki. Ale to były znajome falki – wężyki ojcowskich podkreśleń, których, nie bacząc, że pożyczona, ojciec nie pożałował. Podkreślił różne zdania: „Szkoła to matka, mój Henryku”. W innym miejscu, podwójnym wężykiem: „Ty obejmujesz matkę swoją, gdy ja nigdy już swojej nie obejmę! Ty ciągle masz matkę, a moja już nie żyje!”. Parę rozdziałów dalej: „…I wzywał swą matkę w rozpaczy, przywołując sto razy jej imię”. A potem jeszcze, z dodanym ołówkowym wykrzyknikiem: „Raptem przeraźliwy krzyk, jakby śmiertelnie ranionego, zabrzmiał w całym domu. Chłopiec zawtórował bolesnym szlochem: »Moja matka nie żyje!«”. Dopiero teraz chłopiec zauważył, jak często powtarzają się w tej książce słowa: biedny, nieszczęsny, ranny, chory, półżywy, martwy… A do tego: strach i rozpacz. Kiedy otworzył oczy, w gabinecie było już ciemno. W ustach miał sucho, bo pewnie przysnął na fotelu z otwartymi ustami. Serce wgniotło mu się w kolana. Zlazł z fotela i poszedł do stołowego. Przytaszczył stamtąd krzesło i postawił je ciasno przy oszklonej biblioteczce. Wziął książkę i wspiął się na nie. Otworzył drzwiczki. Dwie szafki biblioteczne rodziców, ustawione jedna na drugiej, były po brzegi wypełnione książkami. Nie znał ich tytułów, bo rodzice prawie wszystkie oprawili w szary papier pakowy. Ale były tam jeszcze inne książki i musiały być jeszcze bardziej tajemnicze, te stojące w drugim rzędzie. Postanowił, że ulokuje Serce gdzieś w mrokach najwyższej półki. I może wszyscy o tym zapomną. Wspiął się na oparcie krzesła. Ale kiedy wyciągnął w górę rękę z książką – natrafiła na opór. Coś było upakowane w głębi drugiego rzędu. Oparcie pod jego nogami się zachwiało, więc jedną ręką wczepił się w krawędź biblioteki, ale książka, odbiwszy się od czegoś miękkiego, wypadła mu z palców. Udało mu się utrzymać równowagę. Zacisnął zęby i z zamkniętymi oczami czekał, aż rąbnie o podłogę. Ta jednak miękko pacnęła i, jak zobaczył spod łokcia, trafiła na chyb skóry. Wyciągnął szyję, chcąc sprawdzić, co mogło zajmować przestrzeń nad książkami. Dostrzegł połyskliwy, czarny materiał w czerwono-zielone wzory przypominające spirale lub liście paproci. Zszedł szybko i jak najciszej. Zamknął dokładnie biblioteczkę. Odniósł chyłkiem krzesło do stołowego i tego dnia nie zajrzał już do gabinetu ani razu. W szkole chłopiec udawał, że Adrian dla niego nie istnieje, a i repatriant z Uzbekistanu trzymał się od niego z daleka. Na przerwach, tak na wszelki wypadek, Adam starał się odciągać Wieora w odległą część korytarza. Ale ten był ciągle czujny, i jak nie tak, to tak kontrolował ruchy Adriana. Podsłuchał nawet rozmowę Kościei z Krasnodarską o prośbie Kurdiuka, żeby przenieść go do trzeciej A. Wieor nie zdążył wpaść w szał, bo na szczęście – i też to podsłuchał – obie nauczycielki

zgodnie odrzuciły ten pomysł. I tylko z jakichś powodów zgodziły się na zwolnienie go z gimnastyki. A kiedy raz Adrian poszedł do ustępu, przyleciał stamtąd Oper i doniósł Wieorowi, że ten cwerg, który wolał kredę od porządnej klopsznity ze słoniną, ukradkiem połykał tam jakieś bombony. Któregoś dnia Wieor był świadkiem, jak woźny Kalfas przyłapał Adriana koło auli przy tablicy z prądem i oskarżył go o próbę wykręcenia korków przed występem wirtuoza harmonijki ustnej (weterana wojennego). Można było powiedzieć, że pomiędzy woźnym, panem Kalfasem a Adrianem – iskrzyło. Obaj dali też Kurdiukowi spokój podczas jego powrotu ze szkoły. Machnęli ręką i już nie próbowali go szpiegować. Chłopiec jakoś omijał park, a Wieor zadowolił się opowieścią, że Adrian nocuje w opuszczonym skrzydle budynku z gwiazdą. W istocie Adam go okłamał. Nigdy nie udało mu się zobaczyć ani kapitana Plejadowa, ani Assara, ani też Adriana wchodzących lub wychodzących z tajemniczych drzwi urzędu pułkownika Buhaja. Kiedy przyszedł ze szkoły i powiedział, że z polskiego dostał czwórkę z plusem, mama nie mogła w to uwierzyć. – Jeśli to prawda, to zrobię ci kogel-mogiel z dwóch żółtek. Kazała mu zaraz siąść przy stole w kuchni i opowiadać. – Więc napisałeś na klasówce bajkę? – Tak, i całą wierszowaną. – A temat był dowolny czy zadany? – Mieliśmy napisać wypracowanie o tym, co wydarzyło się tej zimy. – I ty napisałeś bajkę? – Bajkę o Ostatniej Śnieżynce i Smoku Wawelskim. Mama wytarła ręce w fartuch i przysiadła na krześle. – No, to zamieniam się w słuch. Chłopiec opowiedział jej o Ostatniej Śnieżynce. Spadała na skraju zimy i wiosny i usiadła na uchu Smoka Wawelskiego. A Smok wracał właśnie z polowania. Śnieżynka bardzo mu się spodobała, a on spodobał się Śnieżynce. I zostali przyjaciółmi. Smok przekonał Śnieżynkę, żeby zamieszkała razem z nim w jego smoczej jamie. – To ciekawe. I zgodziła się? – Tak, ale były problemy. Bo w tej jamie smok czytał gazety i słuchał radia. I zawsze się denerwował. A jak się denerwował, to buchał ogniem. I przez to Śnieżynka zaczęła się topić. I było jej coraz mniej. Wreszcie zrobiła się smutna i przeźroczysta. A smok zaprenumerował jeszcze więcej gazet i kupił lepsze radio. Aż pewnego razu, kiedy wrócił z egzekutywy… – Z czego? – Mama się zaśmiała. – No, ze zlotu wszystkich smoków, to zobaczył, że smocza jama jest pusta. Śnieżynka znikła! – A to ci dopiero! Biedny smok. – Ale zostawiła mu list.

– Och, i co w tym liście było? – Właśnie ta bajka. Ręka mamy z aprobatą wylądowała na jego ramieniu. – Fajna. Musisz opowiedzieć ją tacie, jak wróci. Nie, zaczekaj, lepiej ja mu ją opowiem. Mogę?

Rozdział 30

Powrót ojca z Moskwy Zdrastwujtie, towariszczi! – wesoło zawołał ojciec, wciskając się z walizkami do przedpokoju. – Odstaw te walizki! Bo nas udusisz, ty biały niedźwiedziu – ze śmiechem ostrzegła mama. Chłopiec odczekał na swoją kolej. Dłonie ojca przycisnęły mu głowę do płaszcza. Wyczuł w nosie tytoń i dermę pobiedy. – Choraszo wypołnił rabotu! – zameldował rozpromieniony ojciec. Odwiesił kapelusz i płaszcz i z walizkami wtoczyli się do sypialni. Tam z rozmachem usiadł na kanapie syna. – Ufff! Nie ma to jak w domu. – No, to opowiadaj. – Mama zajęła krzesło przy stole. – Jak tam było? Co załatwiłeś? – Ho, ho, nawet nie wiem, od czego zacząć. Jeszcze mi się kręci w głowie. Kalejdoskop wrażeń. Mama pociągnęła nosem. – Oj, Zenon, strasznie zalatujesz papierosami. – Może trochę. Wiesz, jak to jest. Nie mogłem odmówić. Tam wszyscy towarzysze palą jak smoki. A radziecka machorka zwala z nóg. Ale co się nie robi, żeby… – A byłeś w mauzoleum? – zapytał chłopiec, próbując otworzyć zamek walizki. – Oczywiście. Pokłoniłem się naszym wielkim. Leninowi i Stalinowi. Wyglądają, jakby spali. Po dobrze wykonanej robocie. I wyobraźcie sobie, otarłem się na placu Czerwonym o La Pasionarię, Dolores Ibárruri. Przeszła ulicą dumna, z podniesioną głową, w czerni oczywiście, bo w żałobie po Stalinie. Jak spotkam towarzysza Olewkę, to mu to opowiem. – A widziałeś ciężarówki z takimi dużymi napisami Mołoko? – zapytał chłopiec. – A toś mi zadał pytanie. Muszę pomyśleć… a wiesz, że chyba widziałem? A dlaczego pytasz? Mama domyśliła się pierwsza. – Ty wiesz, jak twój syn interesuje się autami. – A ja ci, smarku, przywiozłem czołg. Nakręcany. Jeździ w kółko i strzela iskrami. Ojciec zwrócił się do żony. – Dla ciebie też coś mam. Ale teraz pozwolicie, że zanim rozpakuję, to umyję ręce i coś przegryzę. Mama z chęcią się poderwała i pierwsza pobiegła do kuchni. Zawołała stamtąd: – Będzie barszczyk! – Czym chata bogata, moja droga, ty wiesz, że kto jak kto, ale ja nie wybrzydzam. Nie tak jak nasz smark. – To powiedziawszy otworzył dużą walizkę i wygrzebał spomiędzy pomiętych koszul i skarpet mały jasnozielony czołg.

– Masz, pobaw się. Kiedy chłopiec nakręcał kluczykiem zabawkę, ojciec wziął mniejszą walizkę i ruszył do przedpokoju. Ale zamiast skręcić do kuchni, bez słowa zniknął w gabinecie. Czołg wjechał prosto pod kanapę, terkocząc i wyrzucając z lufy drobniutkie iskry. Przemyślny mechanizm krzesał je z ukrytego w lufie kamyczka do zapalniczki. Ojciec znowu pojawił się w sypialni z walizką i otwartą położył na kanapie. – Teraz prezenty dla mamy – zapowiedział, a chłopiec zauważył w jego rękach czarny materiał w czerwono-zielone spirale i paprocie. – Zobaczymy, czy się szlafrok spodoba – to powiedziawszy, mrugnął do chłopca, a widząc jego zdziwienie, wziął to za znak aprobaty. – Twarzowy, prawda? Mama już była przy nich, ucałowała męża w policzek, przyłożyła do siebie szlafrok i okręciła się wesoło przed lustrem psychy. – Dziękuję! Nareszcie wyrzucę ten mój stary. Piękne mają szlafroki w Moskwie. – To się cieszę. Wybrałem najładniejszy. Mama włożyła go na siebie. Na chwilę przysunęła rękaw pod nos. – Ten szlafrok jakoś nie przeszedł papierosami – zauważyła. – Moja droga, to taki rodzaj materiału. Uczeni radzieccy myślą o swoich pięknych paniach. I zobacz, zobacz na smarka. Stoi jak oniemiały. Też mu się podoba. Mama odwróciła się ku chłopcu. – Co powiesz? Poklepał się po głowie, szukając odpowiedzi. – Ładne esy-floresy – powiedział i od razu zanurkował pod kanapę. Wolał skupić myśli na zabawce. – Jeszcze mam tutaj dla smarka odznakę. Zaczekajcie, jest gdzieś na dnie… O! – Zenon, to jakiś święty medalik z Dzieciątkiem. Chyba dla mojej mamy. – Udał ci się żart. Mama się speszyła, a potem zaśmiała się w głos. – No tak, teraz widzę. Powinnam była włożyć okulary. Zobacz, Adam, co ci tu jeszcze tata przywiózł. Chłopiec wyłonił się spod kanapy. Zanim zdążył przyjrzeć się bliżej odznace, sprawne palce mamy przypięły mu ją do koszuli. Złoty wieniec oplatał malutkie zdjęcie chłopczyka z kręconymi lokami nad wysokim czołem i poważnym spojrzeniem. – Poznajesz tego towarzysza? – zapytał ojciec z tajemniczym uśmiechem. Adamowi natychmiast przypomniała się makatka u babci w kuchni. – No dobrze, to ja podpowiadam: to Włodzimierz Iljicz Uljanow, Lenin. Jako dziecko. – A ileż on tutaj może mieć latek? – zastanowiła się głośno mama. – Cztery. Ale powiem wam, że już wtedy sam nauczył się czytać i pisać. À propos czytania! Ojciec sięgnął do walizki i wydobył sporą książkę w twardej, czerwonej okładce.

– Baśń o smoku Gorynyczu. Po rosyjsku, ale za to są piękne ilustracje. Chłopiec i mama przyglądali się okładce, na której nad doliną pełną delikatnych brzozowych lasów zastygł w locie potężny smok. Zionął siedmiopłomiennym ogniem z siedmiu głów. – To ci dopiero bestia! – zachwalał ojciec. – To nie to, co nasz wawelski z jedną głową. – Słyszałam w radiu Wolna Europa, że na Kremlu władza będzie teraz zarządzana kolektywnie, przez siedmiu towarzyszy. – A toś to dowcipnie zauważyła! Rzeczywiście, dużo się tam wydarzyło. Już były dwie roszady. – A spotkałeś się z tym marszałkiem? – A jakże. Jest dużo do opowiadania. Ale może nie teraz. – Ojciec gwałtownie ściszył głos. – Sporo poufnych spraw. – Przerwał i skinął głową na chłopca. – Rozumiem – powiedziała mama. – No, dobrze. A jak ten Dobrosz? Bo ja się tak bałam, że on cię wpycha w coś… – Nie przesadzaj. Ty nie jesteś dobrym psychologiem. Dobrosz zachwycony. I docenił moje mistrzowskie zagranie szachowe. – Grałeś tam w szachy? – Ano grałem, moja droga. Z samym Harmagedowem grałem. To była moja druga najważniejsza partia szachowa w życiu. Tak by można rzec. – Ojciec z satysfakcją uderzył pięścią w otwartą dłoń. – I wygrałem! – Jak to, wygrałeś? – Najpierw Dobrosz starł się słownie z lekko zawianym marszałkiem. Ty wiesz, na temat nowej korekty granicznej. Ojciec przerwał i zwrócił się do chłopca z prośbą, by sobie huczał czołgiem gdzieś indziej. Kiedy ten przeniósł się do stołowego, pod bujak, opowiadał dalej: – Marszałek jest z tych, co to jak popiją, to są zadziorni. No i zaczęło się robić dość nieprzyjemnie. A ciągle mu dolewał niejaki towarzysz Uribin, adiutant czy doradca. Czort jewo wozmi. Co chwilę ze sobą szeptali. I coś się marszałkowi przestały podobać wąsy Dobrosza. Ale Dobrosz, doświadczony dyplomata, skierował rozmowę na szachy, a zrobił to tak umiejętnie, że tamten sam zaproponował partię. O to przecież chodziło. I w końcu stanęło na tym, że jak ja wygram, to on zrezygnuje z Hrubieszowa i w ogóle z korekty, rozumiesz? – Nie żartuj, aż mi serce bije. Zdobyliście się na takie zagranie? – Łatwo nie było, bo próbowano nas spić. Ale ty wiesz, że ja, chociaż niepijący, głowę jednak mam mocną. Wytrzymałem. Marszałek okazał się słabszym graczem od tamtego Niemca, Krausego. A Dobrosz to o mało co nie odgryzł ustnika od fajki. Był problem, bo się okazało, że marszałek nie wiedział, co to jest en passant, czyli bicie w przelocie. Coś tam się naradzał z Uribinem, ale niestety, nadal upierał się przy swojej interpretacji. No to ja delikatnie zaczynam przypominać o regułach, ale wtedy Dobrosz się wmieszał i ciągnie mnie chłop za rękaw. A ten rozzłoszczony marszałek na mnie… z nogą! – Jak to z nogą? On cię kopnął?

– Zaraz kopnął! Dostałem w tyłek, owszem, ale Dobrosz i tak mnie trochę odciągnął. – I masz siniaka? – Ach, nieważne. Nie robiłbym z igły widły, tak jak ty, moja droga. Wielkie mecyje! – I nie przerwał gry? – Gdzie tam, zaczął krzyczeć: Nu dawaj, dawaj! I co było robić? Wróciliśmy szybko do gry, choćby na jego warunkach. Zapędził się chłop skoczkami do przodu, ale ja mu je wybiłem. Kiedyś była taka partia Capablanki z Corzem. Mistrz grał czarnymi i wygrał w dwudziestu siedmiu posunięciach. To było coś podobnego. Szach-mat skoczkiem i marszałek musiał zrezygnować z korekt granicznych. Nie wiem, jak by to się skończyło, gdyby w pobliżu był towarzysz Chruszczow. Pewnie walnąłby butem w szachownicę. – Albo w ciebie. – A żebyś ty widziała, jak się stary Dobrosz spocił. Chłop był bliski ataku serca. Uribin go wachlował moją pa… Trzy sylaby za dużo wzbudziły czujność mamy. – Wachlował… czym? Ojciec przyznał z nutą irytacji. – No, moją pamiątką. – Tym amuletem?! Jak to? Niechętnie zaczął tłumaczyć. – Nieważne. Miałem amulet na szyi i marszałek zauważył. Zaczął wypytywać, a potem jak już dokazywał, to włożył gwiazdę na tego swojego Uribina. Zresztą kazał mu zaopiekować się dalej tą sprawą. – A jak Harmagedow przyjął porażkę? – Jakoś się uspokoił. Chłop honorowy. Potem znowu podeszli z Dobroszem do mapy. A marszałek, co ciekawe, dość poinformowany o naszym regionie, bo zadawał szczegółowe pytania. „Wiem, że macie pustynię”, stwierdził. I znowu coś szepcze z Uribinem. „Nasi eksperci szacują, że macie tam spore złoża uranu”. Dobrosz akurat tego nie wiedział, ale mówi: „Przyjedziecie, towarzyszu marszałku, obejrzycie sobie, zapolujecie…” A marszałek cap go za słówko: „A wielbłądy u was są?”. No to Dobrosz kiwa głową, że tak. Co miał zrobić? A ten – buch! – wyrywa Dobroszowi fajkę z ust, tłucze cybuchem po mapie i mówi: „Towarzysz Stalin fajką pokazywał, jak zawrócić rzeki Syberii. Znacie ten plakat? A teraz ja wam pokażę, jak możemy zrobić to u was, w Polsce. Wisłę zawrócicie i nawodnicie tę waszą pustynię”. A Uribin się uśmiecha tą swoją szeroką paszczą zza jego pleców. – Jak tak opowiadasz, to mam ciarki na plecach. – Ale zaczekaj, bo mówi marszałek: „Z towarzyszem Chruszczowem mamy plany obsiania kukurydzą wszystkich pustyń”. No to my z Dobroszem tłumaczymy, że nasza Pustynia Błędowska to rezerwat przyrody i wojska radzieckie tam stoją i piasek do kopalń stamtąd czerpiemy… A on tak słucha, potem znowu coś szepczą z Uribinem i w końcu marszałek bierze czerwoną kredkę, obrysowuje nasz region i orzeka: „Teraz mam lepszy pomysł. Moglibyśmy stąd zaatakować

imperialistów. Wasz rejon przejdzie do historii, towarzysze”. – Żartujesz! Tak powiedział? Co mu wpadło do głowy? – Popatrzyliśmy na siebie, ja i Dobrosz, a on podszedł do szachownicy, fajką Dobrosza zmiótł bierki i wali: „Zgoda, odwiedzę waszą śląską ziemię. Tylko, żeby był wielbłąd!”. Na koniec jeszcze Dobrosz podstawił mu papiery dotyczące tej korekty, a on je po prostu podarł. – Uff! – mama głośno odetchnęła. – Żebyś wiedziała, nie było to łatwe. No, ale ja mam satysfakcję. Przydałem się. A wiesz, że znalazłem w Moskwie taki trybek, który jak ulał będzie pasował do mojego zegara? – To pięknie. Tylko żeby marszałek nie chciał się na tobie po tym odegrać. – Nie kłopocz się o takie sprawy, moja droga. Komunista z komunistą zawsze się zrozumie. – Mam nadzieję. To teraz chodź do kuchni. Barszcz gotowy. – Zaczekaj, moja piękna pani, mam dla ciebie kameę. – Aj! Zenon, uważaj! – Mama zareagowała prawie krzykiem. – Ukłułeś mnie agrafką. – Bo zamiast stać spokojnie, ty się wiercisz. A to piękna broszka. Postarałem się o nią z myślą o tobie. Chłopiec skontrolował zza drzwi sytuację. Ojciec coś przypinał do szlafroka mamy. – Zenon, toż to zwykła odznaka. – Ważne kogo przedstawia. To, proszę szanownej pani, jest matka Lenina. To matka uczuliła go na ludzkie cierpienie i biedę. Ona nauczyła go miłości do ludzi. Mama się skuliła, jakby z powodu ukłucia uszło z niej powietrze. Usiadła na kanapie i podziwiała odznakę. Ojciec odwrócił się do walizki. – Tutaj mam jeszcze taką ruską matrioszkę, no i czaj, dla twojej mamy. Chłopiec, zaciekawiony słowami ojca o nowej zabawce, nakręcił czołg kluczykiem i postarał się, by wjechał do sypialni. W rękach ojca pojawiło się duże tekturowe pudełko. – Co powiesz? – Wyjął z niego damskie buty. – Bordowe, piękne buciki. – No ładne! – ożywiła się mama i zaraz przygasła. – Tylko, Zenon… już widzę, że o trzy numery za duże. Czołg uderzył w nogę od kanapy i zamilkł. W sypialni zapanowała cisza. Ojciec wzniósł oczy w górę i wyrzucił w sufit ciężkie westchnienie. – Naprawdę, trudno jest was, kobity, zadowolić! – Kiedy nic na to nie poradzę. Są wielkie jak kajaki. Ojciec stracił rezon i poszarzał na twarzy. Dużymi krokami przemaszerował nad czołgiem, skręcił do przedpokoju i zatrzasnął się w ubikacji. Mama siedziała na kanapie i patrzyła na zbyt duże buty w bordowym kolorze. Na sobie miała szlafrok w paprocie, z którego była najbardziej zadowolona.

Pucata matrioszka z drewna miała namalowaną czerwoną chustę i kwiecisty fartuszek. Chłopiec pootwierał wszystkie figurki i w stołowym, pod kanapą, przy drzwiach do gabinetu, ustawił w rzędzie sześć identycznych, ale coraz mniejszych bab. W drugim końcu mebla za nogą zbudował hangar z rozłożonej książki o smoku Gorynyczu. Tam ukrył nakręcany czołg. Drzwi do gabinetu były zamknięte, ale słychać było, że ojciec stuka na maszynie. Kiedy dobiegł stamtąd głos mamy, stukanie ucichło. Rodzice rozmawiali. – Przyniosłam ci zupę. – O, dziękuję. Postaw tu obok. Ja sobie tak klepię. Trochę wrażeń z podróży. Przemyślenia. – A wiesz, zaraz jak wyjechałeś, dzwonił pułkownik. I był okropnie zły. – Staszek bardzo chciał jechać, ale Dobrosz nie chciał go mieszać do pewnych delikatnych spraw. Za wysokie progi… jak to się mówi. Pogadam z nim i jak to ja, wytłumaczę, udobrucham. Coś wymyślę. – Słuchaj, a kiedy Harmagedow przyjeżdża? – W połowie czerwca. Zajrzy do nas w drodze z Berlina Wschodniego. Jest w dobrych układach z Chruszczowem i Berią. I wygląda na to, że będzie następcą Stalina. Prosty, ale mocny to chłop. Imperialiści będą mieli w nim trudnego przeciwnika. – A dlaczego tak się zainteresował Śląskiem? – O, nie tylko Śląskiem. Wiesz, mówił nam, jak to Stalin wspominał krakowskiego Wierzynka. No to i on by chciał zobaczyć Kraków. Dobrosz mu trochę opowiedział. Może nawet nieopatrznie wspomniał o Czarnym Kamieniu na Wawelu. A marszałek: „No to dawajtje towariszczi, wykopiemy go i użyjemy do napromieniowania. Na wroga każda metoda dobra”. – Chyba oszalał? – A może odwrotnie? Może ma niekonwencjonalny umysł? A wiesz, przy nas zżymał się na Chruszczowa. I mówił: „Kazałem towarzyszowi Nikicie pogonić tego naszego Kurczatowa. Musimy mieć bombę wodorową jeszcze w tym roku. Gotową do użycia. I nie chcę słyszeć, że Kurczatow wsadza nos w politykę i chce zaprzestania prób. Ma zrobić, co od niego oczekuje Matka Rosja, a potem, pies go jechał, niech się zajmuje swoją bałałajką”. – Wiesz, Zenon, jakoś zaczynam się bać tego marszałka. – A jeszcze było coś dziwnego… – No? Co takiego? – Pamiętasz tę katastrofę z pierwszego lutego? – Oj, pamiętam, czytałam, a co? – Przechwalał się, że to niby on kazał zdetonować olbrzymi ładunek na dnie morza. Wysoka fala zalała wtedy Holandię i Anglię. A za chwilę, mówi, że to tylko takaja wot, szutka. A potem dawaj opiat’ o tej katastrofie i o tym, że gdyby tak rozmieścić dookoła Europy Zachodniej i USA, w morzu, na szelfie ładunki wodorowe i odpalić, to spełniłby się testament Stalina. W jednej chwili skończyłaby się dominacja imperializmu światowego. On to nawet nazwał planem Harmagedowa. Wykorzystanie żywiołów natury do walki z imperializmem. Padły nawet słowa: atomowy blitzkrieg…

– Zenon, ten marszałek chce rozpętać trzecią wojnę światową! – Ech, zaraz rozpętać. Jak każdy strateg myśli, przymierza się. Musi przecież wziąć pod uwagę wszelkie możliwości. Powiedział Dobroszowi, że wojna lepiej scementuje komunizm, a i kadry kierownicze z masami. – A co Dobrosz o nim sądzi? – Dobrosz powiedział mi w tajemnicy jeszcze coś, ale pamiętaj, o tym nikomu, że Harmagedow i Rokossowski się nie cierpią. – A to dlaczego? – Bo Harmagedow wybił Rokossowskiemu zęby. – Jak to wybił? – Jeden marszałek napuścił na drugiego marszałka ludzi z NKWD. A towarzysze czekiści – wiadomo – się nie certolą. I co ciekawe, nawet w Warszawie ludzie Berii i Harmagedowa obserwują ruchy Rokossowskiego. – Jak ty dużo wiesz. – To Dobrosz jest świetnie poinformowany. Podziwiam chłopa. Trzyma się twardo, jak Cyrankiewicz. Ano właśnie. Co się dowiedziałem: Harmagedow, moja droga, nie trawi naszego Cyrankiewicza. Doszły go słuchy, że Cyrankiewicz ma brata za granicą i to go wkurzyło. Ja też o tym nie wiedziałem. Zresztą zauważyłem, że marszałek nie znosi inteligentów. I Harmagedow zaczął się odgrażać, że zrobi z nim porządek, że ktoś taki nie może być przewodniczącym Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. Jak powiedział: „Nie wystarczy, że raz czy dwa podał Stalinowi ognia do fajki”. W tym momencie fotel gwałtownie zastukał o klepki. Słychać było, jak ojciec klnie i walczy o utrzymanie równowagi. – O marny los! – Uważaj, szafka! – Z okrzyku mamy można było odczytać, że i ona się poderwała i próbuje czemuś zapobiec. A jednak rozległ się brzęk i chyba pękła szyba. – Kto postawił to krzesło pod biblioteczką? – pytała mama. – Cholera jasna, jak to się stało?! – Potknąłeś się o skórę, potrąciłeś fotel, a fotel rąbnął w krzesło. Oparcie rozbiło szybę. – A ty zobacz lepiej, o co się potknąłem. – Książka? – A tak, na pewno smark ją tutaj zostawił. I zobacz, jak te kartki teraz wyglądają. – Mówiłam ci, Zenon, że skóra puszcza jakiś łój. I zaczęła cuchnąć rybą. – A co ma dzik do ryby?! Chłopiec, gdy o nim wspomniano, rzucił się zbierać matrioszki. Rozsypały się po podłodze jak drewniany deszcz, a do tego książka-hangar siarczyście plasnęła o klepki. To dlatego ojciec wpadł do stołowego.

– A nie mówiłem?! Popatrz, popatrz! Podsłuchiwał! Chłopiec zasłonił się czołgiem, ale dłoń ojca uzbrojona w Serce wytrąciła mu zabawkę z rąk. Czołg odbił się od kanapy, upadł do góry gąsienicami i rzęził jak zdychająca mucha. – Ja ci teraz dam! Adam poczuł, jak coś podrywa go za kołnierz do góry. Guzik koszuli przydusił mu gardło. Wszystkie płyny w głowie i ślina w ustach zdawały się przeć w górę, by wytrysnąć przez kanały łzowe. Płynął nad podłogą i wiedział już, że zamiast lania pasem, jego lot zakończy się w ubikacji, gdzie zostanie zamknięty i przetrzymany przy zgaszonym świetle. Tak się też stało, pomimo prób mamy, której spiralne paprocie i zmartwiona twarz na krótką chwilę mignęły chłopcu przed oczyma i zaraz rozpłynęły się we łzach. Jej usta zdawały się wołać: Tylko nie bij go po głowie! – Niech się ten zadziorny smark zastanowi nad tym, co zrobił – zawyrokował ojciec i Adam plasnął dłońmi pomiędzy pociętą na pasy prasę codzienną. Trzasnęły za nim drzwi i pstryknął kontakt pod palcami ojca. Chłopiec, przełykając ciompę szlochu, zachłysnął się powietrzem. Było ciężkie i uderzało do głowy. Z otwartej muszli klozetowej wyfrunął czarny nietoperz. Ciemno, choć oko wykol. I znowu czerń zaczęła falować, jakby próbowała przeglądać się w krzywym, ale i ślepym lustrze. – Ładnie będę teraz wyglądał wobec Krasnodarskiej z tą zniszczoną książką! – Chłopiec słyszał głos ojca zza drzwi. – Nie przesadzaj. To daj jej te buty. Ona ma większą stopę. Masz z nią, zdaje się, dobre układy. – Cholera, z twoimi szpilami! Nie jesteś lepsza od tego gagatka. To twoje wychowanie. W końcu zrobisz z niego maminsynka. – A co, lepsza Matka Partia? – Wiesz, ty też coś bredzisz i to bez logiki. Mam tego dość! – Mnie też byś wrzucił do ciemnej ubikacji? Tak? Kroki ojca zadudniły z gabinetu. – I żebyś mi kanocka nie wypuszczała. Niech posiedzi godzinę w ciemności. To mu dobrze zrobi. Żebyś wiedziała, że miałem poważne rozmowy z towarzyszami na temat osłabienia czujności rewolucyjnej w domach towarzyszy partyjnych. A tak! Dobrze słyszysz! Dzieci korzystają z uprzywilejowanej pozycji rodziców i zamieniają się w kryptobikiniarzy i zamaskowanych dżolerów! Chłopiec poczuł, że coś wrzyna mu się w obojczyk. Czy to możliwe, że ojciec wtrącił go do ubikacji razem z książką Serce? Pomimo dławiących łez i naporu paniki postanowił, że tego nie dotknie, a już na pewno nie otworzy. Nie chwyci też porcelanowej gałki i nie szarpnie za spłuczkę. To by dopiero było! Największym wysiłkiem woli udało mu się zatrzasnąć wszystkie drzwi w mieszkaniu. W ten sposób zapobiegł wytoczeniu się globusa, fortepianu, ojca oraz wywrotce wieszaka. Nie pozwolił, by światełka w czerni zamieniły się w oczy wilków, molochów, Adriana Kurdiuka i wszystkich beboków świata. Pas ojca – choć już stukał koplą – pozostał za ścianą

w łazience, a mama mogła spokojnie mieszać w kuchni barszcz. Tym razem udało mu się powstrzymać falstart wyobraźni wzniecany beboczym podszeptem. Chłopiec poczuł ukłucie pod szyją. Maszyna do krojenia chleba?! Ale nie! Otworzył oczy. To uwierała go odznaka z małym Leninem. W ubikacji było jasno. Ujrzał pantofelki z pomponikami. Stała nad nim mama w szlafroku. – No, dosyć tego. Nawet tak się nie darłeś. Teraz tatuś chce cię widzieć w kuchni. Ma dla ciebie jeszcze jeden prezent. I nie opieraj czoła o brudny sedes. Chłopiec rozejrzał się po kaflach podłogi. Książki nie było. Mama westchnęła. – Co ja z wami mam. Barszcz mi się prawie wygotował. Pochyliła się i ścierała mu z policzków łzy. – Nie becz. Bądź mężczyzną. W głębi kuchni zobaczył pochmurne, ale i kwaśne oblicze. Ojciec czekał na niego przy stole z nożem w ręce. – Nie bój się – szepnęła zawczasu mama. Podprowadziła syna do stołu i odsunęła krzesło, by usiadł. Ku swemu zdumieniu zobaczył, że Serce Amicisa leży na kuchennym stole, obok cukiernicy i talerza, na którym żółciły się owoce wielkości dwużółtkowego jaja od cioci Loli. – Powąchaj. – Mama podsunęła mu pod nos owoc. Zapach przedarł się jakoś przez ciompy, ślinę i łzy. – Prawda, jak ładnie i aromatycznie pachnie? – Ręka mamy uspokajająco ściskała jego ramię. – To są cytryny giganty. Dzieło Miczurina – powiedziała. – Mój syn też będzie jadł cytryny – odezwał się ojciec. – Są bardzo pożywne i zdrowe. Zdobyłem w Moskwie. Rzadki owoc. Robisz tak: przekrawasz, kroisz na plasterki, posypujesz cukrem i wysysasz. No już, skosztuj. – Ojciec niecierpliwie dzielił cytrynę na grubsze plastry. Potem posypał je cukrem z cukiernicy. Cukru nie żałował. – Zenon, przynajmniej mógłbyś to zrobić bardziej elegancko. Może ja pokroję? Chłopiec trzymał dłonie przy ustach. Nie udało mu się ukryć niechęci. Ojciec wziął w palce plaster cytryny. – No, już. Zobaczysz, jakie dobre. Otwieraj dziób. Nacisnął cytrynę i sok prysnął w twarz syna. – Przestań. Może daj dziecku się najpierw uspokoić. No i masz, siknąłeś mu w oko. Adam zaczął trzeć oczy, a mama pobiegła po ścierkę. Za chwilę była z powrotem i poczuł, jak ze ścierki bucha zapach starego tłuszczu. Równocześnie ojciec spróbował wetknąć mu w usta cytrynę. Zatrzymał ją na zaciśniętych wargach. – Co ty się tak śpieszysz, Zenon? A może po prostu wszyscy razem damy sobie po plasterku do

herbaty? – No, jedz! – Ojciec cisnął plastrem na talerz i zaczepiając o krzesło, ruszył do przedpokoju. – Nie, ja nie mam nerwów do tego kanocka! Za chwilę stuknęły drzwi do gabinetu. – Nie musisz gniewać taty – powiedziała spokojnie mama. – Jest zmęczony po podróży, podenerwowany… A jak już mu tak bardzo zależy, to chyba możesz skosztować cytryny, prawda? Co to szkodzi? Ale zaczekaj, ja ci pokroję drugą. Elegancko. Chłopiec pokręcił głową. – Ja cię nie będę zmuszała. Nie to nie. A jak tam oko? Tym niepiekącym spoglądał na leżącą książkę. Zauważył, że na okładce wykwitły tłuste plamy. Domyślał się, że po sprawie cytryn czeka go następny temat. Mama szybko zabrała owoc, niezgrabnie podzielony przez ojca, a przed chłopcem postawiła cienko pokrojone plasterki drugiej cytryny. Usłyszała dzwonek do drzwi. – No, możesz spróbować – powiedziała i pobiegła otworzyć. Chłopiec postanowił, że nie da się przekonać, przynajmniej tego dnia, do skosztowania moskiewskiej cytryny ojca. Usłyszał za sobą kroki. To ojciec zmierzał do ubikacji. Na progu kuchni przystanął i zbadał sytuację na stole. – Ale kanocek ma kwaśną minę – zauważył zaczepnie, ale z zadowoleniem. – I proszę, dało się zjeść? No, jeszcze porozmawiamy. Pstryknął kontaktem i zniknął za drzwiami. – To był listonosz – oznajmiła mama i znowu zaczęła krzątać się po kuchni. Zaszumiała spuszczana woda. Sygnał dla chłopca, by mieć się na baczności. Ojciec wszedł do kuchni. – Tak to jest z bachorami, moja droga. Ty, człowieku, haruj, a tymczasem w domu rośnie obibok pierwszej wody. I taki jeden miglanc uważa, że jak ma ojca na wysokim stanowisku, to już może sobie na wszystko pozwolić. A może by tak własną pracą osiągnąć status i prestiż społeczny? A tutaj pod gębę skwaszoną ma podstawione. Jak zażyczy sobie gwiazdkę z nieba, to ojciec i matka nadskakują. Zabawki są, książki są, luksusowe wakacje w Sączu są, egzotyczne owoce są, gołąbki same do gąbki… i co tam jeszcze. Myśmy tak łatwo nie mieli. – No już dobrze. – Mama nerwowo przekładała ścierkę z ręki do ręki. Ojciec jednak wirował z rozpędu, machając ramionami nad stołem, chłopcem, a nawet mamą. Lepy obciążone gronami czarnych much podfruwały, cudem unikając kolizji. – I oto chwila nieuwagi, i mamy w naszym domu takiego… cytrynowca! – Kogo, Zenon? – Dobrze słyszysz: cy-try-now-ca. – Ja nie znam takiego określenia. Skąd je przywlokłeś? – Określenie trafne. Dobrze sygnalizuje problem osłabienia czujności ideowej w domach rodzin partyjnych.

– Niech ci będzie, ale co ty chcesz od Adama? Jaki z niego cytrynowiec? Przecież on nawet nie skosztował tej twojej cytryny. – Jak to nie? – Ręka ojca zatrzymała się w powietrzu. W tym momencie przywarła do niej taśma zwisającego lepu. – Przecież ma kwaśną minę. – Ma kwaśną minę, bo mu dzisiaj nie do śmiechu. Może trochę przeskrobał… Niepotrzebnie zaniósł tam krzesło, może przysnął na fotelu, czytając książkę, a ona mu wypadła… No, zdarza się. Mama ścierką przecięła powietrze. – Teraz już dosyć, moi panowie. Sięgnęła po talerzyk. – A ten przysmak schowam na jutro. Jeszcze mi tu tylko brakuje octówek! Ty, Zenon, idź, poklep na maszynie. A Adam do mycia. Pobawisz się, synku, trochę czołgiem, a potem poczytasz książkę i spać. Ojciec musiał dwa razy szarpnąć ręką, by uwolnić ją od lepu. Potem bez słowa podszedł do okna i zamyślił się wpatrzony w widoczną stąd czerwoną gwiazdę. Chłopiec, najciszej jak mógł, zsunął się z krzesła, wziął książkę i na palcach wycofał się z kuchni. Było już późno, kiedy dzwonkiem tabulatora przy maszynie ojciec dał znać, że zabiera się do pisania. Zaterkotał wałek przy wkręcaniu papieru. Potem zapadła cisza. Adam leżał pod kołdrą i patrzył w sufit, który, jak każdej nocy, rozjarzał się teraz krwistą łuną z wielkiej gwiazdy pułkownika Buhaja. Tym razem wydawało mu się, że poświata rozdziela się na siedem płomieni, siedem głów smoka Gorynycza. Z gabinetu dobiegło parę niezdecydowanych stuknięć w klawisze. I chyba z trudem zebrało się ich na jedno, może dwa zdania. Potem znowu maszyna ucichła. Miał już zasnąć, pogodzony z dławiącą gulą w gardle, kiedy zaszurało krzesło i usłyszał, jak ojciec wyrywa arkusz z maszyny, mnie go i chyba ciska do kosza. Potem znowu zaterkotał wałek pożerający papier… Twarz podnieconego Wieora była czerwona i do tego zdawała się parować jak burak w gorącym barszczu. – Zwiewamy za filar! – zawołał i pociągnął chłopca za sobą. Tam, ukryci, czekali. Plan był prosty. Wieor wziął zieloną kredę z kompletu kolorowych i zamoczył ją trochę w swoim zielonym atramencie. Następnie położył ją jak gdyby nigdy nic na tablicy, w chwili gdy wszyscy uczniowie opuszczali klasę po ostatniej lekcji. Adrian zawsze grzebał się długo w swojej ławce. Może w ten sposób uniemożliwiał innym, by go szpiegowali? – Zaczekaj, hi, hi, hi, zobaczysz, co się stanie. – Wieor położył zielony palec na ustach. Mrugnął. A potem przetarł oko wierzchem dłoni. – Ała! Jak swędzi! Chłopiec już rano zauważył, że z okiem kolegi jest coś nie tak. Było zaczerwienione, powieka wydawała się cięższa, płaczliwa i cała jakby zjechała w dół. Teraz nie było czasu na zadawanie pytań.

Usłyszeli, jak Adrian miota się po klasie i roztrąca ławki. Wydawał z siebie jakiś dziwny, nieziemski charkot, jakby na kilka głosów. – Mówiłem ci, że zeżre kredę! Drzwi na korytarz otworzyły się gwałtownie i cudak wypadł z klasy. Miał szarozieloną twarz i trzymał się ręką za gardło. Chłopiec pomyślał, że nie chciałby napotkać spojrzenia szalonych oczu, którymi w tym momencie przewracał Adrian. – Teraz już wiem, że to go wykańcza. – Wieor zatarł ręce. Chłopak popędził do ubikacji na końcu korytarza, a kiedy wpadł do środka, szpiegujący go czmychnęli na schody i do szatni. – To za to, że chciał się przenieść do jej klasy – oznajmił dumnie Sidorenko. – Uratowałem ją. Ale chłopiec myślał o czymś innym. – Ciekawe byłoby podejrzeć, co on tam robi w kiblu. – Może zżera te swoje uzbekistańskie bombony? – Albo rzyga?! – A może ma srakę?! – przelicytował jeszcze bardziej podniecony Sidorenko. – Ty, a może potem pójdzie pod tablicę z prądem i będzie się czochrał? – Widziałeś to? – Wczoraj to robił – przyznał chłopiec, był bowiem przypadkowym świadkiem nowej scysji Adriana z woźnym Kalfasem. Wieor miał na ten temat swoje zdanie. – Kalfas ma na oku Kurdiuka, bo ten cwerg, jak tylko tam stanie, to w całej budzie korki wywala. Kiedy szli do domu, chłopiec zaczął przedrzeźniać Sidorenkę, puszczając ku niemu straszliwie wykrzywione oko. Ale Wieorowi nie było do śmiechu. – Siostrunia ma gorzej. Chodzi z bandażem. – A co się stało? – Faciowi i muci coś odbiło i wmuszali w nas cytryny. Facio przyniósł z kasyna. A ty wiesz, co to są cytryny? – Citroeny. – Nie bądź taki dowcipny. Nie cytryny auta tylko owoce zagraniczne. Specjalna dostawa samolotami z Kaukazu. Mucia wciskała nam do herbaty, że to niby tak po angielsku. A to kwaśne jak nie wiem co. Myśmy nie chcieli, no to jeszcze większa draka. Facio rozlał gorącą herbatę na stole. Poparzył siostrunię. A ona ich jeszcze bardziej rozgniewała, bo ryczała ze swojego pokoju, że mają do niej mówić Lena, a nie Stalena. Ale było! Mnie mucia siknęła prosto w oko tym kwaśnym sokiem. A darli się na nas, że jesteśmy jakieś panicze. – I cytrynowcy. – Skąd wiesz? – Wieor aż przystanął. – Ty, oni naprawdę tak gadali. I dlatego mucia powiedziała,

że nie ma mowy, nie będę miał na balu przebieranym munduru admirała. Chłopiec jakoś zapomniał o nadchodzącym Międzynarodowym Dniu Dziecka i szkolnym balu. – A ty, masz już przebranie? – pytał Wieor. – Bo moja mucia szyje mi ubranie z dziurami i łatami. Miałem być Uszakowem, ale będę paryskim Gavroche’em, tym z czytanki. Chłopiec nie miał żadnego pomysłu. I chociaż z jego mamy, jak to ojciec powiedział, jest dobra szwoczka, nie miał najmniejszego zamiaru prosić ją o krawiecką pomoc. A ojciec żył jakąś ważną sesją WRN, zaplanowaną na 30 maja. – Nie martw się, moja mucia powiedziała, że kto się nie przebierze, to może dostać maskę na ryja. – Na wszelki wypadek zaśmiał się rozbrajająco i zamrugał okiem. – Na przykład osła. Kiedy zauważył, że chłopcu nie spodobał się ten osioł, zmienił temat. – A ja wiem, bo podsłuchałem, za kogo przebierze się Milka. Chłopiec udał, że obojętnie patrzy w niebo i nawet zdobył się na pogwizdywanie. Lecz prawda była taka, że umierał z ciekawości. – Będzie przebrana za Dolores Ibárruri. I zaśpiewa rewolucyjną piosenkę. – Wieor trącił go znacząco, a jego lewe oko mrugało teraz jak szalone. – Nie mogę się doczekać. La-la-la! – Nie drzyj się – ostrzegł Wieora chłopiec, po czym szarpnął go za tornister i ciągnąc, zmusił do biegu. Pędzili po trotuarze wzdłuż parku od strony alei. Zatrzymali się pod osłoną fioletowych kiści pachnącego bzu. Dopiero tutaj Adam wyjawił powód, dlaczego ruszył z kopyta. – Widziałem Tuberoka. Jest tam, koło łabędzia. Obaj ostrożnie wystawili głowy zza krzaka. Tuberok stał po drugiej stronie stawu i patrzył na wysepkę, gdzie biały ptak czyścił dziobem skrzydło. Obok plantowego odpoczywały drewniane taczki z dwiema figurami szachowymi. Za chwilę Tuberok schylił się i powiózł je w głąb parku. Nigdy przedtem nie widzieli, żeby Tuberok poruszał się tak dziarsko. Pomimo ciężaru betonowych figur maszerował szybko i sprężyście. – Tuberok przestał cherlać – powiedział do Sidorenki.

Stalinogród, czwartek 28 maja 1953 Chłopiec podziwiał swojego kolegę. Bo na przykład Wieor Sidorenko potrafił oderwać sobie strup z rozbitego kolana i zjeść ze smakiem. Albo obgryźć paznokieć i to aż do krwi, schrupać go i powiedzieć: Wkusnoje! I nic go nigdy nie bolało. Kiedyś w parku dziabnęła go w palec osa, a on – „Patrzcie, patrzcie! Jak mi dynda!” – machał tym palcem, na końcu którego wbity żądłem ten tygrysi owad trzepotał i brzęczał wściekle. I Wieor ze śmiechem podstawiał wszystkim palec pod nos. Może dlatego Sidorenko lubił się stawiać silniejszym w szkole, a przy tym pchać się z czerwoną

twarzą do przodu, jakby prosząc się o raz w mordę. I chłopiec pomyślał, że takim wytrzymałym na ból łatwiej się żyje. Tego dnia lekcje skończyły się o drugiej. W szatni białe podkolanówki przeszły koło chłopca, kiedy akurat kucał, wiążąc sznurówki. To była Milka. Towarzyszyła jej zwolniona z gimnastyki Zośka Morciniec. A potem za siatką szatni przesunęła się zielonkawa kurtka. To był Adrian Kurdiuk. Cwerg uzbekistański pośpieszył ich śladem! – Widziałeś? – chłopiec rzucił przez ramię. Ale szatnia była już pusta. Wieora też nie było. Zobaczył ich wszystkich, gdy wyszedł przez bramę szkoły. Ze względu na koleżankę Milka szła powoli. Chłopcu wydało się, że każdym ruchem ozdabia ulicę. A gdy zdarzyło jej się wesoło podskoczyć, by musnąć dłonią liść akacji, on patrzył na śmiałe szaleństwo jej spódniczki. Ale Sidorenko i Adrian też. Już przy żywopłotach zaczęli się przepychać. Worek na papucie Wieora przetoczył się po skulonym karku Kurdiuka. Ten pchnął Sidorenkę na żywopłot. A jak mocno! Ten odbił się jak sprężyna i sprytnym obrotem naparł tornistrem. Kurdiuk stracił równowagę i na chwilę zniknął za koszem na śmieci. Chłopcu się to spodobało. Nie, ten Wieor na pewno nie był ofermą. Żadnym tam paciulokiem. Nie wiadomo, jak by się to skończyło, ale zauważyli dyrektora Szyndzielorza. Na wyścigi pognali w ślad za Milką. Chłopiec był pewny, że obaj na swój sposób będą ją śledzić aż pod dom. Jeśli chodzi o niego, to nigdy w życiu nie odkrywałby tak nędznie swoich najtajniejszych tajemnic. Kiedy znalazł się w miejscu szarpaniny, dostrzegł coś w trawie, w pobliżu kosza na śmieci. To coś wyglądało jak obsadka wiecznego pióra, jakby spłaszczona i w kolorze śliskiego kamienia. Poznał ten przedmiot. Adrian często nosił takie coś przy kieszeni na piersi. Przypomniał sobie słowa Wieora, że to „kostka od domina (jak bum-cyk-cyk) z wmontowaną wtyczką”. Chłopiec obrócił to w palcach. Nigdy i nigdzie nie widział gniazdka, które pasowałoby do takiej wtyczki. Kiedy zmrużył oczy i sięgnął pamięcią, nawet w nieprzebranych szpejach dziadka nie było czegoś podobnego. Zamknął znalezisko w dłoni, pożegnał wzrokiem dalekie już podkolanówki Milki i sam ruszył w kierunku parku. Zobaczył strażników cyrku na tej samej ławce koło bunkra. Szedł ku nim cicho, a oni pomimo to jak na komendę odwrócili głowy. Słyszeli? Wyczuli? A może się domyślili? Jasne, pewnie spodziewali się Adriana Kurdiuka. Ich twarze wydały się chłopcu przyjazne. Jakieś takie zadowolone. Pomyślał, że najwidoczniej robota związana z cyrkiem musiała sprawiać im wiele przyjemności. Kapitan już zachęcał chłopca gestem dłoni, by się zbliżył. – No, co tam? Jakieś dobre stopnie? – zagaił wesoło. Nie wiedział, co odpowiedzieć. Od czasu klasówki napisanej wierszem nie dostał żadnej oceny powyżej trói. Kościeja nie miała dla niego litości. Z matematyki był osłem. No, chyba że z rysunku. Była – i owszem – czwórka plus. I o tym powiedział. – A co najbardziej lubisz rysować? – W domu rysuję mapy.

Obaj strażnicy cyrku się ożywili. – O, to ciekawe. Czego, na przykład? Przecież nie będzie im opowiadał o tajnej mapie z sektorami parku albo o tej najbardziej prywatnej z krajem Pasem, krajem Kuchenką i krajem M. Powiedział więc o mapie wędrówek kota. I dodał: – Ale ten kotek już nie żyje. – A gdzie to było? – W Starej Kolonii. U babci. – Lubisz zwierzęta – powiedział z uznaniem Assar. – Lubię koty, wiewiórki, króliki… Nie lubię pająków, psów, dzikich świń i jaszczurek. Śmiali się. – Jaszczurek! – kapitan powtórzył, patrząc na Assara, i trzepnął dłonią w leżącą między nimi czarną walizeczkę. – My też. – I lubię kury. – Kury?! – Bo są smutne. Widział, że ich rozbawił. A może zaciekawił? Skoro tak, to walił dalej: – Napisałem wierszyk o kurze. – No to słuchamy, prawda, Assar? Zapowiedział, że to będzie krótki wierszyk. Przełknął ślinę i zaczął recytować: Siedzi kura bura na grzędzie i myśli: Co to będzie? Aż tu drzwi się otworzyły Mocne ręce kurę wzięły nad gnojówką nachyliły no i kurę… ciach! Zabiły. – No, piękne! – uznał kapitan. – Brawo! A co ty powiesz, Assar? – Wiersz pełen zadumy i współczujący… budowa wyszukana, a jeśli chodzi o rym, to tak zwany częstochowski, natomiast kulinarnie… zapowiada się nudelzupa z cipki. Kapitan popatrzył pytająco na adiutanta. – To znaczy rosół. Mrugnął teraz do chłopca i powiedział: – Nie słuchaj go. On tak jak belfer w szkole. I lubi bawić się słowami. Ale ten wiersz jest naprawdę świetny. No i kurę…ciach! Zabiły. Marny los!

– Marny los, tak mówi mój tata. – A jemu ten wiersz się podobał? – Mojej mamie, tak. – A tacie? – Jeszcze mu nie mówiłem. – A to dlaczego? – Bo mój wiersz jest za mało zaangażowany. Tata by wolał o Stalinie. – No tak, rozumiemy, prawda, Assar? Chłopiec musiał chwilę odczekać, bo kapitan i adiutant patrzyli jeden na drugiego. Ale dla niego nic z tego nie wynikało. Wreszcie odezwał się Assar. – Powinieneś pisać. Wasz wielki poeta też miał na imię Adam. – Nasz wielki poeta – poprawił go kapitan. – A tak, tak, nasz – poprawił się Assar nie wiadomo dlaczego. Chłopiec zdjął tornister, odpiął sprzączkę i zaczął w nim grzebać. – Mam taki zeszyt… Wyglądało na to, że na widok okładki od śmiechu powstrzymał Assara tylko pasek pilotki. Przechylił głowę i zmusił się do odczytania tytułu, który chłopiec napisał starannie, dużymi literami i zielonym atramentem Wieora DZIEŁA WYBRANE WSZYSTKIE. Chłopiec podał zeszyt kapitanowi. – No… ale ten zeszyt jest pusty – zauważył kapitan, przeglądając pierwsze kartki. Nagle wypuścił zeszyt z rąk, skrzywił się i zaczął dmuchać na zabarwione na zielono opuszki palców. Assar już się pochylał, by podnieść zeszyt, ale kapitan powstrzymał go. Zrobił to chłopiec. – Assar, nie dotykaj! Tu jest ta substancja… potem ci powiem – mówiąc to, jeszcze raz spojrzał na palce, po czym wytarł je w spodnie i wrócił do tematu. – No, pięknie, Adam, a więc to będziesz robił w przyszłości? – Mój tata chce, żebym został nowym człowiekiem. Żebym był społecznikiem, tak jak on. Kiedyś powiedział, że jak urosnę, to pomoże mi przejąć po nim broń i tereny łowieckie. – A co na to twoja mama? – Mama to by chciała, żebym został pisarzem i pisał bajki do teatru. Mówi, że jej się nie udało. Chłopiec schował zeszyt do tornistra, a kiedy zapinał sprzączkę, zauważył, że kapitan oglądał swoje palce. – Słuchaj, Adamie, czy Adrian oddał ci twoją zabawkę? – Tak, proszę pana. To gwizdek-bulgotka. Mój dziadek jest złota rączka i takie lutuje. I nagle coś sobie przypomniał:

– Adrian dzisiaj to zgubił. Wyjął znalezisko i podał kapitanowi. Ten szybko je schował. – Dziękuję. To rzeczywiście należy do naszego Adriana. No, dobrze. Wróci do właściciela. Kapitan chrząknął, poprawił się na ławce, potem się rozejrzał i nagle wyciągnął rękę ku chłopcu. – To dla ciebie. Cukierki. Za to, że to znalazłeś. – Bombony – dorzucił od siebie Assar. Na dłoni kapitana Plejadowa leżały ciemne jak miód spadziowy kanoldy. Może nawet kopalnioki. Ale chłopiec się cofnął. – No, bierz. Bardzo dobre – zachęcił kapitan. – Nie, dziękuję – odpowiedział chłopiec, ale poczuł, że jest im winny choćby wyjaśnienie. – Mama mówiła, żebym nie brał cukierków od obcych. – No tak, od obcych – poparł go nagle Assar. Kapitan też okazał zrozumienie. – To chyba słusznie. Widząc, że chłopiec wciąż się wzbrania, zrobił ruch jak cyrkowy magik. – Hop! I nie ma bombonów. Chłopcu wydało się, że na lewej ręce kapitana zauważył coś w rodzaju szerokiej suwmiarki, bardzo podobnej do tej, którą bawił się u dziadka na werandzie. Jakby kapitan miał ją wsuniętą w rękaw. Assar rzucił spojrzenie przez ramię, gdzieś za bunkier i rzucił tonem ostrzeżenia: – Idzie. Chłopiec od razu wiedział, o kim mowa. – Nie zatrzymujemy cię – powiedział kapitan i plasnął dłońmi w kolana na znak końca rozmowy. – Miło było pogadać. – Assar się uśmiechnął i rzucił gwarą: – Chow sie. Chłopiec pobiegł alejką w kierunku betonowych szachów. Nawet się nie oglądał. Nie miał ochoty widzieć tego Adriana. Ale pięknie pachniały bzy.

Rozdział 31

Wielki bal Z okazji

Międzynarodowego Dnia Dziecka w szkole urządzono wspaniałą zabawę. Połączono ją z występem artystów z teatrów śląskich oraz wystawą znaczków poczty Związku Radzieckiego. Chłopiec siedział na parkiecie obszernej auli, pośród dzieci przebranych za postaci z bajek. Obok niego, po lewej ręce, klapnął Ilia Muromiec (Ludwik Oper), a po prawej Wieor przebrany za paryskiego Gavroche’a. Przed nim wiercił się, dłubiąc w nosie, Bolszewski. Miał biały kapelusz, którym zasłaniał wszystkim scenę, na nosie binokle, a w dłoni wielkie czerwone jabłko z papier mâché. Bolszewski był uczonym Miczurinem. Adam w ostatniej chwili wtłoczony został przez Krasnodarską i mamę w wolny jeszcze strój Konika Garbuska. Też tego stroju nie chciał i nawet wierzgał. Ale wierzganie pasowało do przebrania, więc chociaż miał łzy w oczach, został pochwalony przez obie kobiety. Poczuł się podle. Mrowie dzieci i ich nieprzewidywalne wyskoki, grymasy albo okrzyki powodowały, że jeszcze bardziej zapadał się w siebie i garbił. – Świetnie naśladujesz Konika Garbuska – pochwaliła go Kościeja, przekraczając szeregi siedzących dzieci, jakby była wielkim cyrklem. A on wiele by dał, żeby teraz być w domu, sam, choćby w pustym i mrocznym, i nawet gotów był zdzierżyć napór beboków, zaglądania dusiołków zza okna i przyczajenia skórzyska. Tego dnia Kościeja przebrana była za Nadieżdę Krupską. Gdyby nie szept mamy, chłopiec podejrzewałby, że przebrała się za wiedźmę z Sachonowa. W tym stroju szykowała się do występu na scenie. Podobno miała opowiedzieć o Leninie i jego wielkiej miłości do dzieci, a także zaprezentować w części artystycznej krótki wiersz niespodziankę, który sama napisała. Dyrektorka Krasnodarska również była przebrana. Gubiła kłaczki waty wpiętej we włosy i doczepionej do rękawów. Musiała mówić, że przedstawia sobą pole radzieckiej bawełny. Tak naprawdę to chłopcu kojarzyła się z wyłysiałym dmuchawcem. Bardzo zabawnie wyglądał woźny Kalfas jako starzec z siwą brodą. Wszystkich potrącał ogromnym, szpiczastym kapeluszem z szerokim rondem. Miał na sobie białą szatę, a w ręce latarenkę ze świeczką. To był Skarbnik – duch kopalń i podziemi. Czerwona kurtyna oddzielająca scenę wydymała się, wywołując na widowni błyski zaciekawionych oczu. Nagle ostro warknął wojskowy werbel. Kurtyna się rozsunęła i na scenie pojawił się dyrektor Szyndzielorz w galowym mundurze sztygara. Stał na tle wielkiego papierowego sierpa i młota. Powitał zebranych, zapewnił dzieci na widowni, że są przyszłością narodu, i życzył wspaniałej zabawy na największym balu w historii szkoły. Potem prawdziwą ręką wskazał za kulisy. Światło przygasło i na scenie pojawiła się Milka. Kroczyła uważnie, nawet z dumą, próbując dostosować chód do suchych uderzeń werbla. Chłopiec wiedział, że w werbel tłucze Tomek – perkusista, który chodzi z nią do klasy. Milka Różycka miała na sobie białą bluzeczkę z bufiastymi rękawami, czarną kamizelkę i krwistoczerwoną spódnicę z czarnymi lamówkami. Na nogach czarne trzewiki, a na głowie koronkową chusteczkę. W jej źrenicach skrzyły się małe wesołe gwiazdki i chłopiec przypomniał sobie błysk na słodkim, anyżowym kopalnioku.

– Zamknij paszczę, bo ci naszczę! – usłyszał jadowity szept i pod żebrem poczuł kuksańca od strony paryskiego Gavroche’a. – Fajny ten sierp i młot – odpowiedział Wieorowi dla zmyły. Ktoś za kulisami rozpoczął melodię na akordeonie i chłopiec już wiedział, że to hiszpańska pieśń o Asturii. Milka wzięła oddech i chłopiec pierwszy raz usłyszał, jak śpiewa. Zrazu sączyła, uśmiechając się słodko, nuty pierwszej zwrotki, a kiedy przeszła w gniewne tony – ściągając przy tym brwi – chłopiec poczuł ciarki na grzbiecie. To był inny dreszcz, nie ten beboczy, porażający, lecz taki, co porywa serce i unosi na niewidzialnych skrzydłach. Gavroche też chyba coś poczuł, bo dziwnie wypinał usta w kierunku sceny. Milka mieniła się i lśniła bardziej niż tamte święte obrazki wypadające z książeczki do nabożeństwa babci. Była piękniejsza niż święta Kinga. A za Dolores Ibárruri to raczej powinna się była przebrać matematyczka, ze swoim szpiczastym nosem i ciężkimi powiekami. A kiedy w przyśpieszonej partii środkowej zwrotki dziewczynka stuknęła do rytmu trzewikiem, chłopiec poczuł, że tym tupnięciem raz na całe życie wbija mu w serce tę chwilę i tę melodię. Na widowni rozległy się brawa. Buzia Milki rozpromieniła się jeszcze bardziej. Chłopiec śledził słodki rumieniec rozlewający się nad jej dołeczkami. I wtedy przypomniał sobie kostkę cukru penetrowaną przez czerwień wiśniówki. I jak wtedy – zakręciło mu się w głowie. Ktoś przejechał mu po garbie papierowym kwiatem. Odwrócił się gniewnie, ale pierwsze, co dostrzegł w mroku, to szeroka gęba jaszczura. To ktoś zmyślnie przebrany za zielonkawoszarego gada stał pod ścianą auli. W dużych, mlecznozamglonych oczach nie widać było źrenic. Tak odrażająco mógł się przebrać tylko Adrian Kurdiuk. Pierwszaki przebrane za Calineczki i Kopciuszki wyraźnie stroniły od niego i widać było, że nawet starają się nie spoglądać w tamtą stronę. Obok Adriana stał mężczyzna w stroju szlachcica pana Twardowskiego, a przy nim olbrzymi kogut. Kiedy aula zabrzmiała oklaskami, Milka posłała prosto w widownię wyniosłe spojrzenie. Chłopiec skulił się odruchowo. Nie życzył sobie, by Milka zobaczyła go z końskim łbem na głowie, przyozdobionym grzywą z włóczki i garbem na plecach. Konikowi Garbuskowi, pomimo krótszych uszu, niedaleko było do osła. Teraz dopiero dziewczynka dygnęła, spuściła oczy i pobiegła za kulisy. Patrzył, jak czerwone fałdy jej spódnicy podskakują do taktu nad drobiącymi po scenie trzewikami. Gavroche wychylił się do przodu, bezczelnie wsparł się na kapeluszu Miczurina i odprowadzał Milkę maślanym wzrokiem. Jaszczur Adrian zachowywał się podobnie! Na chwilę zajarzyło się górne oświetlenie i przerwało chaotyczną wymianę ciosów pomiędzy Miczurinem i Gavrochem. Pierwszy zaczął szukać binokli, a drugi zerwanej apaszki. – Powiem ojcu – syknął Miczurin do Wieora – mój pracuje w Wojewódzkiej Radzie Narodowej. – A mój facio w WUBP. I ma twojego w rzici. – Zamiast wykrzyknika Sidorenko wywalił język. Przez widownię przeszedł szmer zadziwienia, kiedy na scenę wytoczył się zwalisty mężczyzna we fraku, z czarną twarzą. Nie był to jednak górnik, lecz aktor ucharakteryzowany na Murzyna. Miał olbrzymie jak krakowski obwarzanek, namalowane białą szminką, wargi. Kiedy w ciemnościach reflektor skupił się na jego twarzy, obwarzanek zaczął śpiewać pieśń uciskanego Murzyna – Missisipi (Ol’ Man River ). Akordeon szukał się z fortepianem, nudna pieśń płynęła jak sennie rozlana rzeka, więc oba instrumenty miały trochę czasu na znalezienie wspólnej tonacji. Nie pomagał

im w tym biały obwarzanek, bo zapominał słowa i wyraźnie tłumił czkawkę. Występ uratowało spuszczenie kurtyny, za którą, sądząc po jej falowaniu, aktora sprowadzono za kulisy. W czerwoną plamę światła wstąpiła Kościeja i donośnym głosem zapowiedziała występ swojej ulubienicy, matematycznej celerki z klasy chłopca – Anki Plackorz. Na skinienie nauczycielki na scenie pojawiła się dziewczynka w stroju sportsmenki, co przy jej obłych kształtach, wtłoczonych w przyciasne czerwone szarawary i przykrótki podkoszulek, wywołało na widowni coś pomiędzy chichotem a parsknięciem. Sportsmenka, jakby się tego spodziewała, czerwieniąc się, spróbowała jak najszybciej wykonać swoje zadanie. Cała zgraja bibisynów Tańczy dżeza spod Londynu. Bikiniarzy całe hordy wykrzywiają tępe mordy… Przerwała. Ale zaraz dobiegło zza kulis stłumione: „Cytrynowiec”. Cytrynowiec – próżny panicz. Trud roboczy on ma za nic! Oto… Dokończyła rym i znowu utknęła. Tym razem na sicher. Na nic zdały się ostre gesty Nadieżdy Krupskiej, wychylającej się zza kulis. Plackorz nie pamiętała tekstu. Gorejąc płomiennym wstydem, odwróciła się tyłem do widowni i zaczęła szukać przesmyku w kurtynie. Szło jej to kiepsko. Na plecach jej podkoszulka ukazała się duża jedynka i napis: SPORT i PRACA! – co pewnie łączyło się z morałem niedokończonego wiersza. Lecz tak naprawdę to setki oczu wpiły się w jej dwie tęgie kule pośladków, które nerwowo pstrykały o siebie. Nagle Gavroche zaszeptał chłopcu do ucha: – Jerona, to jak tamten głos, z twojego byfyja. Chłopiec nie bardzo rozumiał. – No, jak kiedyś byłem u ciebie, to tak sobie pomyślałem, że to ta Plackorz siedzi u ciebie w kredensie. – Fanzolisz! – „Oto jestem… Ujrzyj!” I takie tam coś… Zagadało jej głosem. Jak bum-cyk-cyk. Wolałem dać nogę. Nie było czasu na dalsze pytania, bo smagnął im uszy ostry strzał z werbla. Na środku sceny stała wielka księga, a na niej czerwonymi literami wypisane było: Marks – Engels Manifest Komunistyczny Proletariusze wszystkich krajów – łączcie się!

Napisy otaczał szlaczek złożony z karcianych trefli, które jakby płonęły, a zarazem srożyły się jak zęby piły. Do łoskotu werbla dołączyła zza kulis maszyna do robienia wiatru. Ktoś załopotał blachą, imitując grzmot. Dzieci na sali przytuliły się do siebie. W tym momencie przez głośnik ryknął kobiecy głos: „Widmo! Widmo krąży po Europie – widmo komunizmu!”. Reflektor skupił się na wielkiej księdze. Nagle wyłoniła się z niej przerażająca postać okryta czerwonym powiewającym tiulem. Czerwone widmo pedałowało na rowerze. Widownia milczała jak grób. I tylko obok Miczurina, w rajtkach Królewny Śnieżki, coś bzyknęło. Widmo uważało, by nie zjechać ze sceny. Jakiś człowiek w przebraniu burżuja wyskoczył mu prosto pod koła, wrzasnął i nakrywając się nogami, teatralnie stoczył za kulisy. Widmo zwycięsko pomachało jedną ręką, ukrytą pod czerwonym tiulem, i jeszcze parę razy przy wtórze wiatru, grzmotów i migotań objechało scenę. Na chwilę zatrzymało się, a następnie na odgłos werbla wjechało do księgi. Chłopcu spodobała się ta sztuczka, ale był pewny, że rowerzysta zahamował i stoi ukryty za makietą. Jakież było jego zdziwienie, gdy cała księga uniosła się na sznurze i równocześnie obróciła, ujawniając w ten sposób, że jest tylko atrapą z dykty. Nie było śladu roweru i postaci! Czegoś takiego chłopiec nigdy jeszcze nie widział. Prawdziwe czary. Cała sala zareagowała brawami. – Prawie, że się polałem – zaszeptał Gavroche. – Myślałem, że to Stalena pod czerwoną kapą muci. Na scenie dało się zauważyć pewne zamieszanie. W tle przebiegła zapłakana Anka Plackorz okutana w koc, za nią jej matka w towarzystwie Kalfasa Skarbnika. Nadieżda Krupska kręciła się koło fortepianu, jakby szukając rowerzysty. Wreszcie zaczęła dawać znaki, by zasunąć kurtynę. A czyniła to czymś, co przypominało pompkę do roweru. Pole radzieckiej bawełny zapowiedziało krótką przerwę, po której z przebranych uczniów zostaną wybrani kandydaci do konkursu na najciekawszy strój lub maskę. W tym momencie chłopiec wiedział, że pod pierwszym lepszym pozorem musi opuścić aulę. Oczami wyobraźni zobaczył siebie, cwałującego po scenie z pierwszą nagrodą na szyi. Nie mógł do tego dopuścić! Zderzył się z Gavroche’em. – Ja stąd znikam – powiedział Wieor. – Jeszcze wybiorą moje łachy z dziurami na kolanach. Po moim trupie! – No, to przejdźmy się na korytarz – zaproponował Konik Garbusek. – Tam jest wystawa znaczków. Gavroche się zaśmiał i poklepał po brzuchu. – Znaczki! Mniam, mniaaaam… Jego wzrok przeleciał nad garbem konika. W tłumie przebierańców przemykała Dolores Ibárruri. Ostatnie „mniam” zamarło na wargach Gavroche’a. W mrocznym korytarzu było dość tłoczno. W powietrzu unosił się ostry zapach papierosów. Wydzielały go grupy rodziców w paltach, którzy rozproszeni po kątach oczekiwali na swoje pociechy. Kręcili się tutaj aktorzy, szykujący się na występ po konkursie na najlepszy strój.

Jednonogi weteran wojenny, wsparty na kulach, przedmuchiwał harmonijkę ustną. Stał na tle okna, za którym panował wieczór i migotały dalekie światła familoków, udających na tle czarnych masywów hałd konstelacje gwiazd. Ktoś przy schodach zamykał mokry parasol. Krople wody zraszały podłogę usianą podeptanym konfetti. Gavroche udawał, że gapi się na znaczki w szklanych gablotach. Chłopiec widział, że tak naprawdę sprawdza w ich odbiciach, jak w lustrze, gdzie tak naprawdę podziała się Dolores Ibárruri. Jak na ironię obaj zobaczyli Czerwonego Kapturka. Utykał na nogę i miał nos Zośki Morciniec. – Zdaje się, że schodziła do szatni – wysnuł wniosek Gavroche. – Zaczekaj – powiedział chłopiec. – Naliczyłem już trzy Ibárruri. Ale Gavroche się uparł. – Ja tam schodzę. W tym momencie w szybie gabloty mignął biały szal z waty. Dyrektorka Krasnodarska śpieszyła do wyjścia. – Droga odcięta – stwierdził smutno Gavroche. Kiedy wrócili do auli, ze sceny akurat schodził Adrian. Miał na szyi papierowy medal z cyfrą 1. Cały był dziwny. W świetle reflektora wyglądał jak krokodyl poruszający się na tylnych nogach, a raczej jaszczurka pomieszana z koparką, traktorem albo innym spychaczem. Tak się jakoś kwadratowo poruszał. – Widziałeś go? – mruknął wściekle Gavroche. – Kurdiuk zdobył pierwsze miejsce! – Zobacz, Wieor, jakie on ma wyłupiaste gały. Chyba zmajstrowane z okularów motocyklowych. – I pewnie zaraz pójdzie czochrać się o skrzynię z prądem. Teraz często łazi do tej koło sali gimnastycznej. Adrian wrócił na dawne miejsce pod ścianą, w najgłębszych mrokach. Czarodzieja szlachcica pana Twardowskiego oraz jego koguta już tam nie było, ale nieco dalej płomyk świecy z latarenki zdradzał obecność Skarbnika. Woźny Kalfas najwyraźniej chciał mieć na oku Adriana. W auli panowało chwilowe rozprzężenie, coś w rodzaju niezapowiedzianej przerwy. Nagle zza kurtyny wyłoniła się Milka. Miała na szyi medal z numerem 2. Zeskoczyła ze sceny i grzecznie przycupnęła na podłodze w pierwszym rzędzie. W jej kierunku, utykając, przeciskał się Czerwony Kapturek. W wiklinowym koszyczku niósł butelkę oranżady. Konik Garbusek trącił Gavroche’a. – A nie mówiłem? Milka nigdzie nie poszła. Ale Gavroche nadal był nadąsany. – Ta prukwa matematyczka śmiała dać Milce tylko drugie miejsce. Pożałuje! Chłopca bardziej interesował rozwój sytuacji na końcu sali. Kiedy ponownie skierował tam

wzrok, Adriana już nie było, a do wyjścia gwałtownie przepychał się Skarbnik z latarenką. I nagle zawarczał werbel. Reflektor jasnym snopem przeczesał widownię i utknął przy drzwiach wyjściowych. Do auli wkroczył pochód artystów połączonych długim, czerwonym transparentem z napisem: „Zbudujemy naszym dzieciom szczęścia gmach”. Rozśpiewany wąż, wijąc się wśród dzieci, wpełzł tanecznie za kulisy. Chór artystów zamilkł i aulę ponownie wypełniły dźwięki werbla i szum wiatrownicy. W miarę jak rozsuwała się kurtyna, po dzieciach przelatywał szmer zaciekawienia. Chłopiec ujrzał na scenie namalowaną ulicę ze znajomymi familokami, znad których wystawała wieża z zegarem. Ulica była smutna i czarno-biała. Nagle, na sam środek sceny, wielkim susem wyskoczyła pająkowata postać. Miała na głowie wysoki cylinder w barwach amerykańskiej flagi, pod nim bladą twarz, której pociągłości przydawała kozia bródka. Wężowe poły fraka wiły się wokół spodni w czerwone paski. – Truman! – doleciał trwożny głos Miczurina. Straszny człowiek wydobył zza pleców czarną kulę z białą literą A. Upiornym wzrokiem potoczył po sali. Zabeczał, podskoczył i nagle podbiegł do zegara. Z wyrazistym uśmiechem złoczyńcy ustawił ruchome wskazówki na za pięć dwunasta. Wymownymi gestami białych rękawiczek dał do zrozumienia, że jeszcze chwila, a bomba wybuchnie i zmiecie całą widownię. Bomba bowiem, którą teraz wymachiwał nad głowami maluchów z pierwszego rzędu, była bombą atomową i zegarową zarazem. Truman na chwilę wywrócił gałki oczu, i teraz – bez źrenic – wyglądał jeszcze straszniej. I zrobił to prawie tak dobrze jak Kurdiuk. Czarna kula wysmyknęła mu się z palców, rąbnęła w deski sceny i potoczyła w kierunku statywu reflektora. Przez salę przeleciał jęk wystraszonych dzieci. Królewna Śnieżka stężała i głośno zanieczyściła powietrze. Jakiś maluch z drugiego końca sali załkał żałośnie. Potrącony reflektor zatańczył, plunął iskrami i dymem, po czym zgasł. Część najmłodszej widowni, spłoszona ciemnością, poderwała się z podłogi. Zaszeleściły pergaminowe skrzydełka na plecach pierwszoklasistów. Ilia Muromiec zerwał się ze swoją papierową maczugą i wrzasnął na całe gardło: – Mama! Rodzice zaczęli nawoływać swoje dzieci po imieniu. Na próżno ktoś z grona pedagogicznego wysyłał syczące napomnienia. Ktoś tłukł dłonią w kontakt, który nie działał. Gdzieś po parkiecie toczyła się bomba Trumana. – Wio! – ryknął Gavroche prosto w ucho chłopca i pociągnął go za papierową uzdę. – Lecimy po szmaterlokach! Obaj na oślep forsowali parkiet, który ożył, mazgaił się i falował pod ich nogami. Chłopiec czuł słodkie i mleczne oddechy uczniów, ciepło rajtek, strącał wianki, obrywał pergaminowe skrzydła szmaterloków, a wszystko to w huku pękających baloników i dziko warczącego werbla. Nareszcie udało im się wypaść na korytarz. – Walimy do szatni! – zawołał Gavroche i dorzucił trzeźwo: – Tam jest schron przeciwatomowy! Korytarz tonął w mroku, ale tu i ówdzie z sykiem zapalały się i gasły ogniki pocieranych zapałek. Do schodów doprowadziło ich kołyszące się światło świecy. To był Skarbnik ze swoją latarenką. Stał odwrócony plecami do chłopców i mocował się z otwartymi drzwiczkami skrzyni

z elektrycznością. Znowu robota Kurdiuka, zdążył pomyśleć chłopiec, ale już Gavroche pociągnął go za garb. Wyminęli Kalfasa i zbiegli w dół. W pozbawionej okien szatni było jeszcze ciemniej. Chłopiec zsunął na kark końską maskę, ale niewiele to pomogło. W ciemnościach nawet Wieor stracił orientację. Po omacku próbowali znaleźć szatnię trzeciej B. Nagle, tuż przed nimi, wśród zarysów palt i wiszących rogatych worków na papucie zasyczała zapałka. Na ułamek sekundy na płomykiem ukazała się straszliwa twarz. Białe usta, wielkie jak obwarzanek, wykrzywił grymas bólu. Rozległo się basowe przekleństwo i płomyk upadł na posadzkę, gasnąc wraz ze stuknięciem buta. Stłumiony głos kobiecy zachichotał spod palt. W powietrzu unosił się zapach siarki i tytoniu. – Lucyper! – wrzasnął mu do ucha Gavroche. Adam rozpoznał ten sam świat – świat składający się z wirujących odcieni czerni w zgaszonej ubikacji. Coś capnęło go za ramiona. Stanął dęba, zarżał, a potem rzucił się do ucieczki. Dopiero przy schodach uświadomił sobie, że na papierowym garbie unosi jeźdźca. Był to Wieor. Ten jak oszalały okładał go czymś w rodzaju maczugi. Czyżby zabrał ją Ilii Muromcowi? Ale chłopiec nie przystawał. Mknął przed siebie, w obliczu końca świata, byle dalej od piekieł, dokąd nieopatrznie zapędził się z kolegą. I chyba obaj nie mieli co do tego wątpliwości. Co jak co, ale pod tym miastem tysiące szybów i sztolni mogło w podziemiu wejść w kontakt z samym diabłem. W drzwiach coś z hukiem pękło mu pod nogami. Może balonik, może jabłko Miczurina, a może był to pierwszy dreszcz tąpania rozwścieczonych piekieł. – Choduuuu! – zarżał, galopując na złamanie karku po schodach i w dół, przed budynek. Zatrzymali się dopiero po drugiej stronie ulicy, grzęznąc w mokrym, sztywnym jak szczotka żywopłocie. Tutaj opadli, każdy w swoją stronę, i zrzucili z siebie bajkowe przyodziewki. Chłopiec poczuł, że ma miękkie nogi. Przypomniał sobie, jak modliła się babcia. – Widziałem! – od razu zawołał Sidorenko. – Niczego nie widziałeś! – ostro zaprzeczył chłopiec. – Popukałem się tylko w guzik! I tyle. – Adaś! Co ty tutaj robisz? – zdziwiony głos należał do mamy. – A coś ty taki zgrzany? Chłopiec poczuł olbrzymią ulgę. Wszystkie oszalałe strachy natychmiast schowały pazury i pochowały się w beboczych norach. Mama pomogła mu wyplątać się z żywopłotu. Zerknęła na zegarek i powiedziała: – Przecież jeszcze zabawa się nie skończyła. Teraz zobaczyła Sidorenkę. Strzepywał z włosów mokre liście. Bał się pająków. – To jest Wieor, mamo. – Powinniście, chłopcy, być na balu, a nie biegać przed szkołą. No, wrócicie, dobrze? W tym momencie w ciemnych dotychczas oknach budynku znowu zamigotało i pojawiło się światło. Mama wzięła obu za ręce i delikatnie pociągnęła w kierunku schodów. – Przecież jeszcze będzie loteria fantowa. – Nachyliła się nad synem i szepnęła: – Ciekawe, kto

wylosuje tego ceramicznego osiołka, którego kupiliśmy na tę okazję. A na koniec mają być tańce. – Tańce! – powtórzył ochoczo Sidorenko i już nie stawiał oporu. Ale chłopcu było dobrze tutaj z mamą. A jeszcze lepiej by mu było, gdyby już poszli do domu. Mama to wyczuła, znała go. Kiedy wypuściła dłoń Wieora, ten podskoczył, zakręcił się i odzyskując animusz, zakomunikował: – To ja wracam. Adam nie drgnął. Patrzył za kolegą, jak ten podnosi mokrą apaszkę i czapkę, obiega w podskokach dwa czarne citroeny i śpiący pod schodami motocykl woźnego i znika w drzwiach szkoły. – No, cóż, Adasiu – powiedziała mama. – Jeśli ty chcesz do domu, to chyba pójdziemy. Mnie to nawet odpowiada. Ruszyli uliczką pod latarniami sączącymi marne żółte światło. Odprowadzała ich cichnąca masowa pieśń z okien auli. Chłopiec jeszcze się odwrócił, bo chciał się upewnić, czy rozmoczony garb Konika Garbuska został w trawie za żywopłotem. Z tej odległości mało co zobaczył. I tylko koło motocykla przy schodach kręciła się kwadratowa postać. To musiał być Adrian Kurdiuk. Mama nacisnęła dzwonek i w drzwiach pojawiła się uśmiechnięta twarz ojca. – A co to, kanocek tak wcześnie z balu? – Jakoś tak – powiedziała mama, szukając lepszego wytłumaczenia. – Trochę się źle poczuł. Pociągnęła nosem. Ojciec to zauważył. – Spadła mi z półki buteleczka tych radzieckich perfum. Uśmiechnął się do chłopca tajemniczo, pośpieszył do gabinetu i zaraz wrócił z małą książką i papierową torebką. – A to dla ciebie, z okazji Dnia Dziecka. Opowieść o Soso i prawdziwe radzieckie cukierki. – I jeszcze dodał: – Masz, cytrynowcu. – Zenon – mama westchnęła – czy ty musisz znowu w ten sposób?

Rozdział 32

Fruwająca gazeta Mama pozwoliła chłopcu zostać w domu. Oboje doszli do wniosku, że po takiej imprezie szkoła będzie potrzebowała całego dnia, by do porządku przywrócić aulę, korytarze i wszystkie sale lekcyjne. Od rana krzątali się z mamą po mieszkaniu. On jeździł na szmatkach i trochę pomagał polerować klepki w gabinecie. Książeczkę o młodym Stalinie podczytywał w przerwach, to w bujaku, to na fotelu. Pomyślał, że historię o biednym Soso, który aby dotrzeć do szkoły, po naukę, musiał pożyczyć damskie buty od ukochanej matki, powinno się dołączyć do książki Serce. Koło fotela i na skórze zauważył małe, białe pasemka. Odłożył książkę i sprawdził to palcami. To były kłaczki waty. Wydawało mu się, że odkrył na nich ślady zapachu perfum. Zadzwonił telefon i kroki mamy zaszurały w przedpokoju. Chłopiec szybko wyskubał watę z dywanika przy tapczanie. Kiedy mama weszła do gabinetu, zdążył ją wepchnąć pod skórę. To była krótka i dziwna rozmowa. Dzwonił ojciec. Powiedział, że dyrektorka Krasnodarska pytała przez telefon, dlaczego Adama nie było dzisiaj w szkole. – A to dopiero! – zdziwiła się mama. – Słyszałeś? Tata mówił też, że uwinęli się jeszcze tej samej nocy. – Więźniowie? – podpowiedział chłopiec. O tym, jak wyglądał koniec szkolnego balu, dowiedział się dzień później, trochę od Wieora, a trochę od Sikory, kolegi z klasy. Otóż, kiedy naprawiono światło, prezydent Truman ciągle stał na scenie i rozglądał się za zgubioną bombą. Dyrektor Szyndzielorz i reżyser przedstawienia rozbiegli się w poszukiwaniu aktora przebranego za murzyńskiego pieśniarza Paula Robesona. Podobno to on miał wkroczyć i w odpowiednim momencie wyrwać Trumanowi bombę z rąk, a następnie swoim głębokim barytonem odśpiewać pieśń pod tytułem Czasem czuję się jak dziecko bez matki. Widownia, przestraszona groźbami Trumana i awarią światła, powoli się uspokajała, a podeptane maluchy przestały w końcu ryczeć. Paula Robesona jednak nie odnaleziono i w końcu na scenę zdecydowała się wbiec Kościeja – Nadieżda Krupska. Pogroziła Trumanowi pożyczoną parasolką. Na widok parasolki Truman zawstydził się i uciekł za kulisy. Przedstawienie zakończył chór artystów, śpiewając razem z salą pieśń Naprzód, młodzieży świata. Sidorenko Gavroche opowiadał raczej niechętnie. Gdyby wiedział, co go spotka po powrocie do auli, na pewno też by poszedł do domu. Wieorowi kazano tańczyć z Anką Plackorz, a kiedy próbował znaleźć się (jasna sprawa) koło Milki, ta wybrała do tańca tego cholernego Hilka. A Hilek, czyli Hilary, miał na głowie kaptur w szpic i kłapał dookoła, że jest zdobytą Czomolungmą. Chciał być śmieszny. A potem był przymusowy taniec (właściwie parę taktów) Gavroche’a z kulawym Czerwonym Kapturkiem, czyli

z Zośką Morciniec. Chłopiec aż przysiadł na podłodze. – A ty się nie śmiej, gupieloku – Wieor poczuł się urażony. – I jeszcze było na mnie, że wytrąciłem jej z koszyka glinianą figurkę osła, którą wygrała na loterii. Poszła w drobny mak. Przez pierwsze dni czerwca łagodna pogoda zapraszała na dwór. Chłopiec włóczył się po zakamarkach podwórka i razem z córką stróżki szukali wśród chwastów pod ścianą budynku kępek dzikiego szczawiu. Zajadając, krzywili się od kwasu i słońca. Potem Adam rozegrał mecz. Grał w ajnfarcie z jakimś nieznajomym Kazikiem, który przyszedł z własną szmacionką. Kazik miał twarz całą zbombardowaną piegami, jakby się nie wytarł po rozbryzgu krupnioku. Wynik meczu w szmacionkę – 8:10 dla Kazika. Ten wypadek wydarzył się, kiedy grali rewanż. Było 5:4 dla Adama, aż tu nagle od skrzyżowania doleciał rozpaczliwy dźwięk klaksonu, łomot blach, a potem długi świst hamujących opon. – Lecimy! – krzyknął Kazik i przerwał mecz. – Wypadek! Popędzili co sił w kierunku skrzyżowania. Kazik szybko znikł mu z oczu, on zaś dostał kolki w boku, musiał zwolnić i powlókł się tam, ledwie łapiąc oddech. Z daleka zobaczył ciężarówkę z przekrzywioną plandeką. Stała dziwnie, z jednym kołem na krawężniku. Uderzenia wiatru pędzącego korytarzem alei podrywały boki plandeki, zamieniając je w kłapciate uszy. Chłopcu wydawało się, że maska samochodu przypomina smutną mordę psa, który przed chwilą kogoś ugryzł i teraz nie pamięta zajścia, odwraca wzrok i nie wie, o co tyle krzyku i skąd z tyłu takie długie i czarne ślady hamowania. Zbiegło się parę osób, ktoś gestykulował, ktoś trzymał się za głowę, a ktoś nawoływał. Pod zderzakiem ciężarówki leżał zmiażdżony motocykl. Przypominał spłaszczony blaszany naleśnik. Nieco dalej ktoś leżał na środku jezdni. Nie ruszał się. W tym miejscu, gdzie powinna być głowa, było podejrzanie płasko i powiewało coś, co przypominało biały kornet zakonnicy szarytki (taki skrzydlaty i szpiczasty). A to były płachty „Trybuny Robotniczej”. Chłopiec zatrzymał się w pewnej odległości. Rząd gapiów zaczął przesłaniać niepokojący widok. Usłyszał łamiący się głos, który zapewniał, że zanim motocyklista wpadł mu głową pod koło, coś eksplodowało w motocyklu, że to był bak. Adam spróbował podejść bliżej, ale wtedy zobaczył, że przepycha się przed nim znajoma kurtka. Poznał przygarbione plecy. Kurdiuk! Za żadne skarby świata nie chciałby teraz napotkać wzroku tego cwerga. A raczej jego błyszczących białek. Stanął, a nawet zrobił krok do tyłu. Adrian Kurdiuk prawą rękę położył na swoim lewym przedramieniu, jakby sam powstrzymywał się, by nie podejść bliżej. Stał teraz przed chłopcem, zastygły w bezruchu, i nie odrywał wzroku od nieszczęścia. Adam wyobraził sobie, i nawet był tego pewny, że na twarzy tamtego maluje się ten sam wyraz wniebowzięcia i może nawet pulsuje mu w nosie mleczna smarka, jak w nosie szurniętego Waldka, gdy przypalał muchy. Wiatr oderwał płachtę gazety od leżącego ciała. Próbowała wzlecieć pomimo obciążenia.

Wreszcie potoczyła się zakolem po jezdni, wskoczyła na krawężnik, a zebrani tam gapie natychmiast zrobili jej miejsce, przepuszczając na trawnik. Potoczyła się w kierunku chłopca. Zauważył na niej coś żółtego, przyklejonego do papieru. Odskoczył i pozwolił gazecie przetoczyć się obok. W tym momencie ktoś szarpnął go za ramię. Ki dzioboł?!, pomyślał i zrobiło mu się gorąco. Ale to była rozochocona twarz Kazika. – Gonimy! – zawołał piegowaty i biegli teraz w ślad za szybującą nad trawą płaszczką gazety. Przed nimi, przy ławce stał kaleka bez nogi. Nie usunął się z drogi lecącego papieru. Szybkim uderzeniem kuli przycisnął go do ziemi. I stał tak, patrząc na chłopców. W tej sytuacji obaj, jak gdyby nigdy nic, przebiegli obok. Teraz nie wypadało im się zatrzymać. Kazik ruszył więc w jedną stronę, a on w drugą. Już się nie oglądał za siebie. Czuł, że biegną za nim, jak strachy, myśli jeszcze straszniejsze, a on próbuje teraz przed nimi uciec. Na próżno. Musiały go dogonić. Wszak wiedział, do kogo należał motocykl. Poznał spodnie i kurtkę woźnego – pana Kalfasa. Ojciec wszedł do domu i od razu zaszył się w gabinecie. – Tata przyszedł? – Mama nie była pewna. Wyglądała z kuchni z pytającą miną i patrzyła na chłopca. – Ach, to może mu nie zawracajmy głowy – powiedziała i machnęła ręką. – Ostatnio ma ciężko w pracy. Słyszeli, że dzwoni telefon, potem jeszcze jeden, a potem ojciec wykręcał numer do kogoś. Wyszedł ze strutą miną. – Coś nie tak? – zapytała mama. – Krasnodarska dzwoniła. Wydarzył się paskudny wypadek. Woźny ze szkoły wjechał pod ciężarówkę. Szkoda chłopa. Syn zasłużonego przedwojennego PPS-owca. – Jakiś taki posępny ten dzień – odpowiedziała mama. – Adaś mi powiedział, że Sidorenko pobił się przed szkołą z tym nowym repatriantem. Mówił, że ten osiłek wcisnął Wieora w kałużę i chłopak zachłysnął się brudną wodą. Ojciec zwrócił się do chłopca: – Byłeś przy tym? – Nie, ale Wieor opowiadał. Poradził sobie. Miał na niego sposób, dźgnął Kurdiuka wiecznym piórem. I wtedy ten zaraz z wrzaskiem popędził do ubikacji. – Aha? Dziwne macie zwyczaje w szkole. – Mama pokręciła głową. – Oj, chłopaki, chłopaki. – Ale mamo, pan Kalfas, woźny, też bardzo nie lubił Adriana. Przez tego cwerga światło w budzie co raz wysiadało, korki, żarówki… A pani powiedziała, że od kiedy on jest w klasie, to zrobiła się ciężka atmosfera. Rodzice wymienili spojrzenia. Ojciec się odezwał: – No, to ciekawe. Pogadam o tym z Krasnodarską. Ale wiesz co, smarku? Zamiast cwerg to lepiej jest powiedzieć po polsku karzeł. A teraz idź się pobawić. Rodzice weszli do kuchni, ojciec przymknął drzwi i ściszył głos. – Wiesz, Dobrosz miał rację.

– Z czym? – Już się porobiło w Czechosłowacji i ferment poszedł po robotnikach. Z drugiej strony, słyszałaś, jak nasz kardynał wyskoczył? Non possumus! I to do Bieruta. Teraz będzie na noże. Dobrosz mówił, że Bierut próbuje dogadać się z Harmagedowem, a to znaczy, że mocniej się przykręci śrubę klerowi. Oj, coś czuję, że Jego Eminencja się doigra i zostanie, delikatnie mówiąc, odsunięty. I w jakimś zacisznym klasztorze będzie rozpamiętywać swoje grzeszki. – Jakie grzeszki może mieć kardynał? – Weźmy, moja droga, pismo, które redagował przed wojną. Nazywało się „Ateneum Kapłańskie”. Sam pamiętam, bo z kolegami, jeszcze przed wojną, mieliśmy do tego dostęp w bibliotece. Pamiętam taki artykuł: Święty Augustyn i rasizm, w którym autor – ksiądz, doktor i profesor – nazywał Żydów „elementem pasożytniczym i rozkładowym dla środowiska”. – Ty, z twoją fotograficzną pamięcią! – Nic na to nie poradzę, że jak raz zobaczę, to pamiętam. – Jakoś mi się nie chce wierzyć, żeby kardynał drukował rasistowskie teksty. – Moja droga, to może coś takiego: „Rasizm kryje w sobie pewne zdrowe myśli, które… (coś tam, coś tam…). Dziś przyszedł czas na rehabilitację Żydów”. – Zenon, co ty mówisz?! – A choćby tu, na Śląsku. Był tu taki jeden biskup, który już na samym początku wojny zalecił parafianom, by uczciwie współpracowali z władzami niemieckimi. A w tym czasie Warszawa jeszcze się broniła. Towarzysz Pientek zrobił z nim porządek. To wiem od niego. A co do tego księdza rasisty, to za takie zapatrywania dostał płaszcz szambelana od samego papieża. A dzisiaj, proszę bardzo, ten sam ksiądz drze koty z kardynałem, aż miło. – Jak to? Nie rozumiem. – A tak to. Poszedł na współpracę z władzą ludową. Wyznał swoje grzechy i stał się księdzem patriotą. Mam swoje źródło informacji. – Dobrosz? – Zgadłaś! Kiedyś mi powiedział, że towarzysze zaprosili tego katolickiego profesora do Warszawy, na spokojną rozmowę. Szybko dał się przekonać. – A marszałek przyjeżdża w końcu? – Dopinamy ostatnie szczegóły. Ściągamy w trybie przyśpieszonym szwedzki cyrk Kosmos z NRD. A dzięki Krasnodarskiej skontaktowałem się z tymi strażnikami. – A cóż Krasnodarska ma do cyrku? – Nie chciałem uruchamiać Staszka, bo ostatnio jest jak chmura gradowa. Zrobił się cholernie nieprzyjemny. A Krasnodarska ma z nimi kontakt, bo to też opiekunowie tego repatrianta z klasy smarka. – I jak? Spotkałeś się z nimi? – Tak, wezwałem i natychmiast zameldowali się w WRN. Punktualnie. Wszystko jasne. Assar i kapitan ten cyrk penetrują na polecenie z góry. A jak widać „góra” wie, kogo wydelegować do takiej

delikatnej roboty. Bardzo na poziomie towarzysze. Po prostu czytali w moich myślach. Obiecali, że cyrk przybędzie na czas. I w ogóle jacyś tacy przychylni. Pytali o rodzinę, a nawet o postępy smarka w szkole. Wyraźnie znaleźli wspólny język z Kaletą z Zieleni Miejskiej i nawet z plantowym w parku. Powiedzieli, żebym się nie martwił o szachy z betonu, bo po występach ustawią z powrotem tam, gdzie były. Sami usuną ewentualne szkody. Jakoś wiedzieli, że to moje oczko w głowie. A też, co ciekawe, sporo wiedzieli o wizycie Harmagedowa. Ale to już innymi kanałami. Ja, moja droga, taki głupi nie jestem i od początku wiedziałem, że „góra” ich podesłała. MBP. A wracając do Buhaja… Miałem z nim rozmowę, bardzo niemiłą. Mówiłem spokojnie: „Staszku, nie masz się co rzucać. Pogadam z Dobroszem. Może mógłbyś objąć Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Mongolskiej? Na nasz region na początek”. A on wściekły, kwaśna mina. Okazało się, że ktoś mu palnął, że mógłby wskoczyć na miejsce samego Cyrankiewicza i przejąć przewodnictwo Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. Dlatego tak się pchał do tej Moskwy. A jeszcze nerwowa sytuacja, bo Sidorenko też się boi. Ptaszki na wiosennych gałązkach zaczęły ćwierkać (coraz bardziej po polsku), że będzie się wycofywać doradców z Kraju Rad. Oczywiście delikatnie. – Zenon, ten Buhaj, jakby chciał, to może ci teraz zaszkodzić. – Chyba się zrobił, chłop, zazdrosny. Słyszał, że odniosłem sukces, ale jaki, tego on nie wie. I nie musi wiedzieć. Drugiej korekty granicznej nie było i nie będzie. – I nie wie, że cię marszałek kopnął? – Coś ty się tak tego czepiła? Gorzej, że Staszek wie o Winnickim w Anglii. Teraz żałuję, że się tak otworzyłem. – Ale, Zenon, sama Wanda Wasilewska ma siostrę za granicą. – A Cyrankiewicz brata. Podobno lekarz. – Sam widzisz. – Nie takie to wszystko proste, moja droga. Wiesz, jak się mówi: co wolno wojewodzie, to nie tobie smrodzie. Sidorenko już na drugi dzień dostał zajadów. To od brudnej wody, kipów i ciomp z kałuży. Kiedy o tym mówił, to jeszcze wciąż miał mdłości. Był wściekły i poprzysiągł, że teraz utopi cwerga w atramencie. Wyglądał głupio, bo po obu stronach ust miał ciapy białej maści. Jakby zapomniał oblizać się po nugacie. Przez cały dzień unikał drzwi do trzeciej A i po lekcjach pierwszy czmychnął do domu. Nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło – teraz chłopiec bezpiecznie mógł powlec się śladami Milki. Tak też zrobił. Trzymał się w takiej odległości, że ani ona, ani towarzysząca jej Morciniec nie mogły go zdemaskować. Miał swoją metodę. Zatrzymywał się za drzewami, czaił się za parkanem Czarciego Dołu i chował za przechodniami. To szedł, to chyłkiem podbiegał, a przy tym wyobrażał sobie, że jest razem z Milką na lotnisku w Kurowie i wsiada z nią do kukuruźnika. Potem lecą razem na Bornholm albo dalej, do Szwecji. Milce tak się spodobał pomysł wspólnej podróży w świat, że uszyła nawet dwa spadochrony. Jeden z kapy na łóżku mamy, a drugi z kilimu na ścianie. Mieli lecieć nisko i tak, by nie zestrzeliły ich radzieckie MiG-i pościgowe. I wszystko diabli wzięli! – A ty, Adasiu, dzisiaj taką okrężną drogą do domu? – usłyszał głos i zobaczył nogi w dużych

bordowych butach. Czy to były te buty kajaki? A może tak się tylko złożyło? Uśmiech na twarzy dyrektorki Krasnodarskiej zagradzał mu drogę. Nie wiedział, co powiedzieć. – Proszę pani, chciałem zobaczyć, co grają w kinie. – Ach tak, a co u taty? – zapytała, zaglądając mu w oczy. – Był w Moskwie, proszę pani. Wyszło tak, jakby się chciał pochwalić. Krasnodarska uśmiechnęła się jeszcze szerzej. Zaraz jednak spuściła oczy i strzepnęła biały kłaczek z żakietu, pozostałość po polu bawełny. – Taaak, twój tata dużo pracuje. I często w rozjazdach. No, a jak twoje plany na wakacje? – Mama mówi, że mnie odstawią do babci. – A tata… no, i mama? – Mama chciałaby pojechać nad morze. Jeszcze nigdy nie widziała morza. I tata jej obiecał. Widział, że twarz kobiety poszarzała. Wyraz jej oczu zdradzał, że teraz myślami szybuje wysoko, zupełnie nie zważając na zagrożenie ze strony MiG-ów pościgowych. – Nad morze mówisz… Wzruszył ramionami. Od razu wiedział, że nadszedł kres rozmowy. – No to leć – powiedziała Krasnodarska. – A do domu masz tam – wskazała. – Tylko uważaj na jezdni. Ostatnio same wypadki. Oboje posmutnieli. Rozstali się, myśląc o panu Kalfasie. Gdzieś zgubił jedną matrioszkę. Tę najmniejszą. Mama pomogła mu się domyślić. – Jeśli miałeś ją w kieszeni koszuli, tej z marynarskim kołnierzem, to pewnie leży teraz w koszu z brudami. Poszedł do przedpokoju. Podniósł wieko wiklinowego kosza. Był pusty i tylko na dnie leżała koszula. Chcąc nie chcąc, musiał wejść do środka, żeby po nią sięgnąć. W koszu było zacisznie. Zwłaszcza gdy opuścił wieko. Przez liczne szpary widać było kąty przedpokoju. I słyszał rozmowę z kuchni. – Buhaj pewnie dumny jak paw – mówiła mama, przestawiając coś na półce w spiżarce. – Nie wiem, nie mam z nim kontaktu. – Odpowiedź ojca była sucha, wręcz niechętna. – I pewnie dostanie order za nakrycie tych trzech dziewczynek z ulotkami? – Mnie to nie obchodzi. Chłopiec usłyszał kroki ojca. Stąd nawet widział jego cień. Mężczyzna wszedł do łazienki, zamknął drzwi i puścił wodę do wanny. Zabrzęczał dzwonek do drzwi. W pierwszej chwili mama zawołała do syna, żeby otworzył, ale zmieniła zdanie i ze ściereczką w ręce poszła sama. Nie zdążył wydostać się z kosza, chociaż trzymał już odnalezioną zabawkę. Mama otworzyła drzwi. – Zenon jest?

Pytanie zostało rzucone głośno, a głos był gniewny. Adam rozpoznał pułkownika Buhaja. – Zaraz… chwileczkę… jest w łazience – odpowiedziała wyraźnie zaskoczona. Chłopiec przystawił oko do szpary. Pułkownik stał już w przedpokoju i zaglądał do gabinetu. Miał u boku rewolwer w jasnobrązowej kaburze. Sprawiał wrażenie lekko zawianego, bo oparł się ręką o futrynę. – No to poczekamy – powiedział jakby do siebie. – Nie śpieszy nam się. Mama stała bezradna, nie wiedząc, co zrobić ze ściereczką. – Może do gabinetu? – zaproponowała. – Dziękuję. Postoję. Ja krótko i węzłowato. Ojciec chyba usłyszał dzwonek, bo wyszedł do przedpokoju. – O, jest! – Staszek? – Ojciec zatrzymał się zdziwiony. – Już na ty nie jesteśmy. Lepiej będzie „towarzyszu pułkowniku”. – Chłopie, nie wygłupiaj się… Ja cię przepraszam, ale widzę przecież, że popiłeś. I w takim stanie nachodzisz nas… Żonę mi denerwujesz… Dziecko straszysz. – Co? Ja dziecko straszę? Tego waszego Hamanka? Na te słowa mama drgnęła i przycisnęła sobie ściereczkę do ust. – Zenon – wyrzuciła z siebie – wyproś tego obrzydliwego typa. Bardzo cię proszę. Ze ścierką przy czole wybiegła do kuchni. Słychać było, z jakim trudem powstrzymuje szloch, jak zamyka drzwi i opada na krzesło. Ojciec gotował się jak czajnik na gazie. Zdecydowanym ruchem odsunął gościa i wszedł do gabinetu. Zaczął grzebać w szufladzie biurka. – No, nie próbuj! – ostrzegł go pułkownik, a jego dłoń odszukała kaburę przy pasie. Ale ojciec wyjął aparat fotograficzny. – Ty, jeśli przyszedłeś po swoją zorkę, to proszę, mam ją tutaj, dziękuję, zabieraj ją i do widzenia. Pułkownik, zaskoczony reakcją ojca, szukał słów. Wreszcie zaczął: – Ty myślisz, że o zorkę mi chodzi? Co ty sobie wyobrażasz, że ja wypadłem krowie spod ogona? Myślisz, że nie wiem, jak ty i Dobrosz pogrywacie? Mam swoich ludzi i meldunki. – Ach, tu cię gryzie. – Ojciec zastukał słuchawką telefonu. – Staszek, jak się nie uspokoisz, to pamiętaj, że mam do kogo zadzwonić. Czekał. – A gówno! – Ty mi tu kupy w powietrzu nie rób! Chcesz pogadać, żale powylewać, a może i samokrytykę złożyć – dobra! – na to jest miejsce w siedzibie partii, a nie w prywatnym mieszkaniu. I nie roznoś kretyńskich plotek, bo mnie cholera weźmie. A co do towarzysza Dobrosza, to wiem, że chce sobie z tobą porozmawiać. O pewnej bitwie w lasach, której raczej nie było. Zobaczymy, jaką będziesz

miał minę na spotkaniu z radzieckim marszałkiem. – Dobrosz? Co ty myślisz, że ja się zlęknę tego starego dziada z PPS-u? Myślisz, że nie wiem, jak jednym okiem mruga do Gomułki, a drugim do Cyrankiewicza? Myślisz, że nie wiem o jego krewnych w Ameryce? Co ty sobie wyobrażasz? Że nie zauważyłem, że cię już kupili? Przez takich odchyleńców i liberałów są potem kłopoty. – Przerwał, by zaczerpnąć powietrza. – Zapamiętaj, Zenon, jak mnie się coś stanie, to pociągnę cię w dół. Spadniemy razem, z wysoka. – Staszek, daj spokój. Zwady szukasz? Idź ty się wyspać, chłopie… Bredzisz! Wściekły wzrok pułkownika omiótł mieszkanie. – A ty, Zenon, kto jesteś? Byłeś ty chociaż w lesie? Nadstawiałeś pierś, tak jak ja? Wykoleiłeś pociąg? Plątałeś się tylko po warsztatach kolejowych. – Nie plątałem, tylko robiłem sabotaż. – I wyleciał jeden kocioł parowy. Wielka mi akcja! Już jak Niemcy uciekali. No to komu zrobiłeś ten sabotaż? A tutaj? Przywieźli cię w teczce, tak? Wepchali, chociaż terenu nie znasz. Ten idiotyczny pomysł z obserwatorium! Widziałeś tu jakieś gwiazdy na śląskim niebie? Bo ja nie. I… te szachy z betonu, których nikt nie może podnieść… zresztą… co z ciebie za szachista? W szachy to ja cię ostatnio zlałem. Tak… A te konszachty z dyrektorką szkoły? Takie twoje bicie w przelocie, co? – Staszek, chyba się zagalopowałeś. Nie mieszaj w to ani jej, ani mojej żony, ani syna. – Syna? A jesteś pewny, że… – Wiesz co, zamknij się, bo miarka się już przebrała – przerwał mu ojciec i tylko mocniej ścisnął ciągle buczącą słuchawką telefonu. Pułkownik Buhaj odjął dłoń od kabury, zgarnął z biurka aparat Zorka i ruszył do drzwi. Na progu gabinetu jeszcze się odwrócił. – Zenon, już jesteś namierzony! Gadałem o tobie z Berezą i Jeziorskim! A, jeszcze jedno, dostałem ciekawy list od kogoś, kto cię dobrze zna. Od Jaworowskiego. Pułkownik trzasnął za sobą drzwiami. Ojciec otworzył je, wychylił głowę na klatkę schodową i rzucił, wzbudzając kamienny pogłos: – Pracuję uczciwie nad budowaniem podstaw socjalizmu w Polsce! Ale pułkownik Buhaj zignorował rzucone w ślad za nim oświadczenie. Zbiegał, krzesząc iskry zelówkami. Jakby na to czekała sąsiadka z dołu. Zabrzmiała jakaś sonata. Ojciec zatrzasnął drzwi i przypomniał sobie o słuchawce telefonu. Trzepnął ją na widełki. Może za mocno. – I znowu ta baba! Patetyczna! Pewnie myśli, że to ja zbiegam. Czy już wszyscy oszaleli? – Ojciec mówił do siebie. – A tamta madame pewnie siedzi i ryczy. Rozmamlana. Kanocek też zniewieściały. Mam dosyć wszystkiego! I tego miasta też. Ruszył do kuchni, zostawiając nad wiklinowym koszem ciężkie westchnienie. Wszedł i ostro domknął drzwi. Chłopiec wyskakując z kosza, rąbnął o podłogę. Gdyby nie wiedział, jak głośno potrafi strzelić klepka, pomyślałby, że pękło mu kolano. Wydmuchnął z nozdrzy zapach przetrawionej wódki pozostawiony przez gościa i czym prędzej zaszył się w stołowym. Zamknął drzwi, jakby próbując odciąć się o dusznego świata dorosłych.

Huśtał się na bujaku w przyśpieszonym rytmie bicia serca. Patrzył za okno i pozwolił duszy uciekać po dachach. Kiedyś zostawi ojcu i pułkownikowi, tym wszystkim ważniakom z portretów w szkole i tym z kronik filmowych, i tym mężczyznom w mundurach albo w sukienkach białych lub czarnych cały ich męski, dorosły świat. Raz na zawsze. A zrobi to zaraz, gdy tylko zacznie myśleć, jak to ojciec mówił, samodzielnie. Niech te chłopy same się straszą, grożą sobie bombami, niech łapią się za kabury, niech strzelają do siebie, niech potem chodzą bez nóg i bez rąk w tytoniowym dymie i oparach wódki, niech wyjadając z gara, chełpią się, jak to było za ich czasów. Niech się boją przyznać do rodziny za granicą, do USA, do marszałka Piłsudskiego albo Tito. Niech się boją wypowiadać różne zakazane słowa: Cud nad Wisłą, Katyń, Dawaj czasy!, Armia Krajowa, strajk i temu podobne. On kiedyś zeskoczy z mostu na wagon z walonkami i w dalekim świecie w jakiejś Fantazjolandii otworzy własny teatr… Tak! Teatr Tarabumba wysiada! Po groźnym najściu pułkownika zdawało się, że kupa w powietrzu utkwiła na dobre i mieszkania już nie opuści. Może to nią cieszyły się roje much, przywabione z podwórkowego śmietnika? Mama czuła się źle. Nocami nie mogła spać, w dzień chlipała ukradkiem albo zamknąwszy się w łazience, trąbiła w chusteczkę, jak nie wiadomo co. Rodzice kłócili się jeszcze ciszej, przy starannie zamkniętych drzwiach i chłopiec nie wiedział dokładnie o co. A powinien, bo mapa w jego szufladzie już domagała się nowych korekt granicznych. Przede wszystkim należało zaznaczyć pojawienie się Buhaja na granicach kraju Pasa i Kuchenki, potem niespodziewany blitzkrieg w korytarzu i wtargnięcie Kraju Muflona aż do serca obu tych państewek. Agresja została odparta, ale wróg poprzysiągł zemstę. Lada dzień mógł ponowić atak i to ze zdwojoną siłą. Po jednej takiej cichej sprzeczce mama zemdlała, a patelnia z jajecznicą potoczyła się pod kuchenny stół. Potem zaraz pojawił się w domu doktor Drupaczycki. On wtedy stał na progu kuchni jak ogłupiały, bo nigdy jeszcze nie widział mamy w takiej dziwnej pozycji na podłodze. Ni to śmiesznej, ni to strasznej. Wyglądała trochę jak Morciniec na ławce w klasie. Adamowi waliło serce, dopóki doktor nie powiedział, że wszystko będzie dobrze i że teraz mama musi odpoczywać. Potem ojciec zapędził chłopca do sprzątania jajecznicy. Zgarniał drewnianą łygą na „Trybunę Robotniczą”. Kiedy otworzył oczy, mama siedziała na skraju jego kanapy. Nie wiadomo dlaczego, przywołała osobę Buhaja. – Dobrze, że wtedy nie słyszałeś, jak to chamidło na nas nakrzyczało. Chłopiec bał się wdawać w szczegóły. Milczał. Mama mówiła dalej. – I wiesz, jakby w szkole ktoś cię o coś pytał, na przykład wicedyrektorka, to pamiętaj, nie opowiadaj za wiele, dobrze? Potem mama poszła, a on jeszcze leżał i próbował odgadnąć, co ojciec wyrabia w gabinecie. Wyraźnie słyszał dzwonek w maszynie do pisania, a przecież wiedział, że teraz ojciec niczego nie

pisze. I chyba wprost przeciwnie, darł kartki, bo słychać było szarpanie kilku naraz, a potem jeszcze na drobne. Efekty swojej pracy zanosił do kuchni. Tego dnia w kuchennym piecu palił się ogień. Ojciec zastukał pogrzebaczem o fajerkę. Mówił: – To tak na wszelki wypadek, jakby Staszek kogoś tutaj nasłał z UBP. Po co to ktoś ma potem czytać? A może i on? Zostawię te bardziej ogólne rozważania i raczej bez nazwisk. – No cóż, rób jak chcesz – odpowiedziała mama z żalem. – To może, jak tu siedzisz na zydelku, pomogłabyś mi drzeć na mniejsze strzępy? Oboje szeleścili papierami. Stukali pogrzebaczem. Otwierali i domykali nim zgrzytliwe drzwiczki. – Mam nadzieję, że ta cała sprawa jakoś się wyjaśni, przyschnie… – mówiła mama. – Wszystko, moja droga, zależeć teraz będzie od przebiegu wizyty marszałka. Nie wiem, może powinniśmy się już szykować na wyjazd na Ziemie Zachodnie, zaszyć w jakiejś dziurze? – To by było straszne. – E, co tam straszne. Taki Sidorenko ma gorzej, bo jak go odwołają do Rosji, to wyląduje z rodziną na Sachalinie albo na Kamczatce. Dożywotnio. – Myślę o jego żonie. A jak ona się nie zgodzi? – A co się ma nie zgadzać kobita, jeśli rozkaz partyjny, to się nie dyskutuje. – To jednak marszałek przyjeżdża? – Tak, ale z pewnymi korektami. Dobrosz mi zdradził, że Harmagedow wszedł w zatarg z Malenkowem i teraz wybiera się do Berlina. Chce osobiście wesprzeć odważne plany gospodarcze komunistów niemieckich. I on, i Ulbricht to zwolennicy rządów silnej ręki. Dobrosz niezadowolony. A z drugiej strony, z Berlina Zachodniego trwa nieustanna infiltracja faszystów i podżegaczy wojennych. Harmagedow już zagroził, że jak będą protesty, to wyda rozkaz radzieckim oddziałom, by rozjechały bunt czołgami. Może dlatego dostaliśmy od jego ludzi dyrektywy, żeby stonować nieco wizytę na Śląsku. Będzie dyskretniej. Wizyta ograniczy się do bazy wojsk na Pustyni Błędowskiej. Sprawa nie będzie nagłaśniana w prasie, co najwyżej wzmianka, że wysoka osobistość z Moskwy wizytowała obiekty wojskowe. Potem ma bawić w Krakowie. Na Wawelu uroczysta kolacja i też w węższym gronie. Z Rokossowskim. – Oni się przecież nie lubią. – Moja droga, myślę, że ci dostojnicy potrafią się wzbić ponad drobne nieporozumienia dla dobra naszego obozu. – Nie chciałabym spotkać tego marszałka… – Ale będzie inaczej. Chcę ci powiedzieć, że jesteśmy zaproszeni na spotkanie i przyjęcie. Nawet Dobrosz ciągnie tam swoją schorowaną żonę, Adę. Spotkanie będzie z paniami. Zapadła taka męska decyzja. – O cholera! – Dlaczego nagle cholerujesz? – Nie widzisz, że fruwają po kuchni zwęglone kartki?

– To przyduś je pogrzebaczem. Co ty robisz? Chyba teraz nie będziesz czytała? – Zenon, przecież to był ten kawałek o Ożomli… Całkiem udany… Też go spaliłeś? – Mama nie kryła zawodu. – Oj, nic wielkiego, może kiedyś wrócę do tamtych wspomnień. A teraz podaj mi szkic. – O tym towarzyszu Twardym? Już ci się nie podoba? – Przeczytałem jeszcze raz i zmieniłem zdanie. Mniejsza z tym. Jeszcze niedopracowane… I towarzysz Olewko przesadził w paru miejscach. – Może ten Olewko też podczas pisania miał na szyi jakiś amulet? – Ty znowu o tym! – Bo dla mnie wasza sztuka to były wyziewy z amuletu. Dałabym głowę, że ty też miałeś taki na szyi podczas pisania tego… – No czego? Mów, co chcesz. Ja mam na to inne spojrzenie. I dobrze zrobiłem, że się wstrzymałem i nie dałem naszej sztuki Dobroszowi. Byłoby niezręcznie. Dobrosz mi zdradził, że ktoś nazywał towarzysza Gomułkę towarzyszem Twardym. Chociaż… jakby tak zmienić pseudonim… – Oj, dawaj to! Mama krzyknęła, coś głośno zaszeleściło i pogrzebacz zaszurał w piecu. – Aleś ty się pośpieszyła! – Do diabła! – Co? – Co ja na siebie włożę? No, na to przyjęcie. – Jak cię znam, coś przeszyjesz na maszynie, rach-ciach i po problemie. – A kiedy to spotkanie? – Już w sobotę. Ale nie opowiadaj o tym kobietom. Mogłyby być zazdrosne. – A jakim to kobietom miałabym opowiadać? Przecież ja już prawie nie mam koleżanek. Nie zauważyłeś? No i teraz pułkownikowa też pewnie nastawiona odpowiednio. – Przesadzasz, moja droga, zaproś… Krasnodarską, przyjemny pedagog i głęboki umysł. Powinnyście się zbliżyć do siebie. Wiesz, jakie robi dobre torty? I zaproś Leę, może wam coś zagra, zdaje się, że obie były w tym samym obozie niemieckim, i kogo tam jeszcze. Kup herbatniki, podaj ładnie herbatę, w filiżankach z kredensu. Jakieś gustowne serwetki… Ot, taki przyjemny babski wieczorek. Wymienicie przepisy na tort… – Jakiś ty mądry – powiedziała mama. Między lekcją wychowawczą a zajęciami ze śpiewu chłopiec i Wieor przechadzali się w odległej części korytarza. Wieor tak wolał, bo ciągle ukrywał swoje nieapetyczne zajady. – Fanzolisz! – Sidorenko się śmiał, kiedy chłopiec opowiadał, jak gonił go mózg pana Kalfasa na gazecie. Zatrzymali się przy drugiej klatce schodowej. – Ty, to jest nowy woźny – powiedział Wieor.

Chłopiec popatrzył w dół i zobaczył starszego mężczyznę. Krzątał się powoli, miał ruchy zmęczonego człowieka. Gdyby był w kapciach, na pewno by nimi szurał. Pod kaloryferem stała skrzynia na narzędzia, którą chyba sam zbił z desek. Sterczały z niej: klucz francuski, wiertarka, laubzega, cęgi. Młotek trzymał w ręce. Kończył zabijanie gwoźdźmi drzwiczek do nieużywanej windy towarowej. – A widziałeś skrzynki elektryczne? – zapytał Wieor. – Szyndzielorz kazał wszędzie pozakładać kłódki. Mają tego cwerga na oku. A mógłbym im jeszcze inne rzeczy o tym Kurdiuku opowiedzieć. – Ja też – dodał chłopiec. W domu huczała maszyna do szycia. Chłopiec się domyślił, że mama wyczarowuje kreację na spotkanie z marszałkiem. Co jakiś czas denerwowała się i wzdychała. Tego dnia maszyna rwała nitkę, jakby się wściekła. Pamiętał, co postanowił zrobić. Wydobył z szuflady w kredensie notatnik i starannie wydarł z niego mapę. Nawet jej nie oglądał. Zrezygnował z aktualnych korekt. Potem wydobył tajną mapę parku. Złożył obie mapy i podarł na długie pasemka. Miał jeszcze w uszach słowa ojca: „Tak na wszelki wypadek, jak by Staszek kogoś tutaj nasłał z UBP. Po co to ktoś ma potem czytać?”. I wtedy natknął się na związane sznurkiem szpargały pana Marmona. Stwierdził, że one też nie mogą się tutaj czuć bezpiecznie. Kiedy przenosił je do dolnego segmentu, poczuł, że jeszcze zachowały pod sznurkiem zapach kufra ze strychu babci. Pomyślał, że odległy zakamarek, za torebkami z najstarszym cukrem, dobrze posłuży za schowek. Usłyszał kroki z przedpokoju. Zaledwie przymknął drzwiczki kredensu, a na progu stołowego pojawiła się mama. W swojej szeleszczącej kreacji, tu i ówdzie spiętej jeszcze szpilkami, zaczęła okręcać się przed lustrem. – I co powiesz? – zapytała, gdy on dla niepoznaki przesiadał się na thonetowski bujak. Jakby dla ułatwienia dodała: – Z tafty, to będzie taka… suknia koktajlowa. Nie wiedział, co odpowiedzieć. Bo czy to za sprawą poświaty zza okna, czy może srebrnie lejącej się tkaniny wydało mu się, że cała postać mamy staje się przejrzysta i rozmywa w lustrzanym przeźroczu.

Rozdział 33

Świat inżyniera Marmona No

to my z ojcem idziemy – zapowiedziała mama. – Jeśli się boisz, to pozapalaj sobie potem światła w pokojach. Aha, a gdyby ktoś dzwonił do drzwi, to nie otwieraj. Ojciec z przedpokoju, biorąc pod pachę długą paczkę powiązaną sznurkami, dorzucił: – Niech smark poczyta o Soso. Chłopiec wiedział, że sili się na zimny spokój, jakby to tylko chodziło o wyprawę do kina albo wizytę u Drupaczyckich. Przez cały dzień dzwonił telefon, ojciec też gdzieś wydzwaniał, a potem – co z łatwością dało się wykryć – wypalił w łazience papierosa. Może dwa. Mama patrzyła na zrywany kalendarz, kręciła głową, wzdychała i parę razy mówiła, że dzisiaj jest trzynastego. Kiedy rodzice wyszli, w przedpokoju unosił się zapach wyprasowanej elegancji i odświętnego zadbania. Wyraźnie nie doceniały tego muchy. Umknęły przed mdłym zapachem perfum do stołowego i teraz kreśliły zuchwałe ósemki, drażniąc się z pająkiem lampy. A może kreśliły pytajniki? Adam zastanawiał się, jak przebiegnie ważne spotkanie ojca z marszałkiem Harmagedowem. Wyciągnął spod kanapy czołg i przed lufą, na książce o smoku Gorynyczu poustawiał do rozstrzelania wszystkie matrioszki. Od największej do najmniejszej. Było cicho, spracowany telefon milczał. Pod podłogą spał fortepian sąsiadki. A zaraz po wyjściu rodziców umilkł zegar na kredensie. Długa wskazówka zwisała na szóstce i tylko drgała niczym urwana noga pająka. Najwyraźniej trybek z Moskwy nie pomógł, raczej zaszkodził. Przypomniał sobie kształt pakunku, który ojciec wynosił z domu. Wstał z podłogi i zajrzał do łazienki. Przeczucie go nie zmyliło. Za wanną nie było masywnej laski Göringa. Włócząc się z nudów po pustym mieszkaniu, ale i trochę z dala od zadanej mu lektury, zatrzymał się przy biurku ojca. Pokręcił globusem. Z pustyń odnalazł tylko Saharę i Gobi. Maszyna do pisania wyglądała jakoś inaczej. Zwykle tkwił w niej wkręcony papier i kalka. A tu nic, tylko połyskiwał goły czarny wałek. Postał chwilę zawiedziony, ale wtedy przypomniał sobie o innej zaległej lekturze. Ruszył w kierunku stołowego. Po drodze dźwignął fotel i postawił go na skórze. Dojechał na papuciach do dolnego segmentu kredensu i za torbami z cukrem namacał szpargały pana Marmona. Przeniósł się z pakunkiem na bujak i rozsupłał kruchy, dymiący pyłem sznurek. Wpadła mu w oczy złożona we czworo pożółkła kartka, wyglądająca jak list. Tekst napisany był na starej maszynie do pisania, z uszkodzonymi czcionkami. Ocenił, że nie jest zbyt długi. Zabrał się do czytania. Wezwanie Marmona Drodzy Nieznani mi, lecz przeczuwani Bracia i Siostry w Spirali Światła Naszego Cyklu Wszechświata Zwracam się do Was z Wezwaniem jako jeszcze jeden Ziemianin, który otworzył oczy na Ścieżkę

Spirali objawioną mu w Diagramie, jaki to diagram sam był własnoręcznie narysował. Jest ciepła sierpniowa noc. Niebo szaleje od dobrze widocznych konstelacyj gwiezdnych, a nasza mleczna Galaktyka zdaje się wrzeć szczególnie, jak gdyby była rojem pszczół wirujących wokół ula i śpieszących z gwiezdnym pyłem do spichlerza kosmicznych miodów. Tak to widzę, stojąc na werandzie. Moja weranda, wysuszona na pieprz gorącym latem, trzeszczy, jakby przeciągała skruszałe kości. I czuję zapach smołowej papy z jej dachu, zaprawiony rozmarynami z ogródka. Powtórzyłem mój Diagram na płachcie papieru i przyszpiliłem do drzwi werandy. Oto jest Źródło Źródeł – Panlogos. Cóż, nie jest to może olbrzymi relief z pustyni Nazca, ale pomyślałem sobie, że czas najwyższy, by dowiedziały się o jego zaistnieniu wszystkie gwiazdy i planety. A więc i Wy! Nie tylko wśród miriadów ciał kosmicznych domyśliłem się Waszej egzystencyji! Oto zobaczyłem Was przez moje okulary logiczne w tej cienkiej linii spiralnej, wyłaniającej się harmonijnym logarytmem z serca narysowanego Diagramu. Na tej Spirali Światła egzystujemy razem. To odkrycie, ta idea, ten akt świadomości upoważnia mnie do stwierdzenia, że nadszedł czas, abyście dostrzegli to jako iskrę zrozumienia i uznali moje Wezwanie za znak, który równy jest ogłoszeniu Wam Dobrej Nowiny. Nowiny o dojrzałości cywilizacyi na planecie o nazwie Terra. Proszę, niech Was nie śmieszy użycie słowa „dojrzałość” (i może nawet „cywilizacyja”), ale nie ignorujcie nas, lecz postarajcie się ten podniosły moment potraktować z powagą. Wiedzcie, że zdaję sobie sprawę, jak daleko nam do Was. Jak daleko nam do pełnej świadomości, która otworzy wszystkich nas na kontakty z Wami – Bratniemi Cywilizacyjami Pozaziemskiemi. Ale kiedy patrząc na Diagram (które to słowo specjalnie piszę dużą literą), myślę o tym – wydaje mi się, że jesteśmy tak bardzo blisko siebie. Wydaje mi się, że jesteśmy sobie potrzebni, niezbędni, bo przecież zobaczyłem, że zmierzamy tą samą drogą. Wszak zmierzamy do Punktu Omega na końcu Wymiaru Czwartego, gdzie zbiegną się, spotkają i scalą nasze wszystkie szczytne idee i dokonania, by następnie stać się godnym budulcem dla kolejnego Cyklu. Zapewne Wy, którzy wyprzedzacie nas na ścieżce ewolucyji, wiecie już dużo więcej o tajemnicy Diagramu, który – jak mniemam – łączy wszystkie Cywilizacyje Kosmiczne. My, Ziemianie, jeśli można tak rzec, jesteśmy mniejszymi braćmi w Spirali. Mamy już elektryczność, automobile i aeroplany. Niedługo i para wraz z lokomobilami odejdzie do historii, a nasza nowa technika, ino patrzeć, poprowadzi nas w kosmos, zrazu na orbitę, potem na Księżyc, a wcześniej czy później i Wam na spotkanie. Może spotkamy się w pół drogi przy marsjańskich kanałach – zapewne dziele waszych rąk? Być może Wy Waszymi instrumentami dostrzegacie doniosłe zmiany na naszej planecie. Musicie wszakże widzieć – zwłaszcza na nocnej półkuli – skupiska świateł. To nasze miasta i fabryki. Jeśli tak, jeśli widzicie nas, to prosimy o przychylność, wyrozumiałość, a także i o pomoc, chciałoby się rzec: w stworzeniu Raju na Ziemi. A może jest tak, że jesteście już wśród nas? Cóż, naczytałem się przeróżnych astromitów. W niejednej bibliotece odganiałem muchy znad ksiąg. Dlatego moje rozważania idą jeszcze dalej. Załóżmy, że to nie jedna, lecz kilka cywilizacyj kosmicznych sterowało dziejami tej planety.

Może to jedna z Waszych Cywilizacyj jako pierwsza ustanowiła nas na Ziemi i pchnęła na drogę ludzkiego rozwoju? I może teraz pamięć o tej prastarej prawdzie przybiera w ludzkich umysłach formy mitów, wierzeń, a wreszcie, skrojonych przez męskich krawców, religii? A co, jeśliby prawdą było, że zależymy od tych z Was, którzy na podobieństwo ludzi eksploatują braci mniejszych? Podobnie do Człowieka, który na obecnym poziomie podporządkował sobie zwierzęta, by żywić się ich mocą, ich ciałem, krwią i soki wszelakiemi? Jeden z naszych (a chciałoby się w Jego przypadku powiedzieć – wspólnych) mędrców, który przedwcześnie dostrzegłszy prawdę, zapłacił za swoje wstawiennictwo crudelissimum teterrimumque supplicium – karą najwyższą – wypowiedział fundamentalne słowa: „Pamiętajcie, jeśli wyrządziliście krzywdę najmniejszym – to ją mnie wyrządziliście. Taka krzywda wróci do was i waszych dzieci, wcześniej czy później”. Czas najwyższy powtórzyć te słowa i Wam je przypomnieć. Może zechcecie, o Synowie Nieba, powstrzymać Braci owych z peryferyj Światła, zdjąć z ich twarzy maskę boga i, w myśl tych słów, odwieść ich od okrutnego sakramentu ucztowania na Ziemi? Sprawcie, aby Moloch – kimkolwiek on dla Was jest – wypuścił nas ze swych palących ramion. Czy wyrażam się jasno? Bo dlaczego na tym pięknym świecie tyle wciąż bólu i cierpienia? Jak to inaczej wyjaśnić? Taka to myśl zawrotna nawiedziła mnie innego wieczoru, na progu tej samej werandy, gdy z szelestów nocnego ogrodu wyłonił się jeż kolczasty z dorodnym karakonem w pysku. W tym samym momencie od wędzarni sąsiada dym z domieszką jałowca przyniósł zapach mięsa. Cóż, może to jest tak, że na ten zawiły, przykry problem łacniej natknąć się mógł mózg wegetariusza, którym z wyboru się stałem? Słuchałem dzisiaj trochę jazzu na moim trzeszczącym radyju, które przygrywa mi w mojej pracowni. Ale wieści ze świata niezbyt budujące. Co do mnie, to nie kwapię się wierzyć czarnowidzom przepowiadającym nową wojnę. Przecież dopiero skończyła się najbardziej krwawa wojna światowa! Zaledwie dwadzieścia lat temu! Przychylam się tedy do tej drwiącej piosnki duetu ze Lwowa, taki szlagwort miała: Mówią, że kryzys, mówią, że wojna. A ja tam śpiewam, tańczę i śnię… (Reszty nie pamiętam). Skąd na tej Ziemi to szaleństwo doktryn, ten fałszywy pantałyk religii, nieustanne iskrzenie granic państwowych, szczęk oręża, pochodnie nacjonalizmów, swary etniczne, stosy wzniecane przez fanatyzmy, wyzysk kobiet i kolonialne podboje, rasizm, niewolnictwo i pogromy, skąd nóż wbity w plecy demokracji, nieważne, czy wbiła go ręka lewa, czy prawa? Komu ta maszyneria cierpienia służy, kogo syci i poi? Spod jakiej gwiazdy przybywa kat, rzeźnik, opresor, oprawca? (Ten wielki gracz, który pochyla się nad ziemską szachownicą skryty za maską boga). Komu potem moc ludzkiego bólu, krzyk cierpienia, niemy stupor rozpaczy on sprzedaje? Synowie nieba – oto wszyscy jesteśmy dziećmi Wielkiej Spirali Światła.

Dzisiaj ja i gwiazdy patrzymy razem na ten Diagram. Ja, Antoni Marmon, stoję na mojej werandzie, na peryferyjach małej mieściny, wznoszę ku Wam mój Znak i wołam: Odezwijcie się i uczyńcie krok! Odezwijcie się i uczyńcie krok ku Ludzkości! Proszę, skreślcie nas z jadłospisu i zaproście do stołu! Do stołu obrad. Amen. Z Ziemskim pozdrowieniem Inż. Antoni Marmon Nowy Sącz. Cudowny, upalny sierpień roku 1939 PS Wierzę, że mój Diagram, tak na pozór prosty, przychodzi we właściwym czasie. Niechaj przekona tych z Was, którzy są przychylni Ziemianom, do pomocy naszej steranej planecie, a tych, którzy jeszcze radzi są ból nam zadawać i się nim sycić – zmityguje. Będę Was szukał, jednych i drugich, w myśl wypowiedzianej przez mędrca i bohatera ludzkości porady: „Szukajcie, a znajdziecie, kołaczcie, a otworzą wam”. Skończył czytać i przez chwilę siedział nieruchomo. Bujak już dawno przestał się huśtać. Rozejrzał się po stołowym. Zauważył, że pomimo obaw jakoś nie wzięło go na ziewanie. Odwrócił kartkę na drugą stronę. Grubym ołówkiem stolarskim nakreślony był tam ów Diagram. Propeller?!, zaświtało mu w głowie, a potem zwrócił się z kartką w kierunku kredensu i wzorów na górnych szybkach. A kiedy palcem odtworzył ostatni gest wróżki – upewnił się. To było to! Drgnął z emocji i wtedy szpargały Marmona rozsypały mu się na kolanach. Przytrzymał dłonią brązowy zeszyt. Zaciekawił go tytuł. Pochylił się do przodu, by wprawić w ruch bujak. Zaczął czytać. Seans z Tadziem Maligniakiem (Moje nieuładzone notatki. Inż. Antoni Marmon) Wszystko zaczęło się w dniu, kiedy załomotano w okno mojego warsztatu. Najadłem się strachu, bo wojna, a ostatnio kręcił się tu jeden folksdojcz. Chyba któryś od Deckerów. Nie dalej jak wczoraj zaglądał mi do ogródka, potem znowu przechodził na drugą stronę, niby czytając gazetę, i znowu popatrywał w okno. Wreszcie zgasił papierosa i oddalił się do swojego legowiska w Dąbrówce Niemieckiej. Wyczułem, że sprawa zaczyna być groźna. Mogą wpaść tutaj lada dzień. Byle tylko nie od strony torów! To jednak znaczy, że muszę się pośpieszyć… A próba rozruchu mojego mechanizmu z konieczności może być od razu… startem. Wyjdzie nie wyjdzie! Ale dzisiaj zamiast folksdojcza zobaczyłem za szybą zziajaną twarz Tadzia Maligniaka. Zanim go wpuściłem, dałem znak miotłą w sufit… (wiadomo). Tadzio wpadł cały roztrzęsiony. Posadziłem przy stole, wyszperałem i dla niego trochę chleba i słoniny. Uspokoił się. A jak pojadł, to zaczął

opowiadać. Stolarz Batko, od którego przypędził, zmajstrował dla siebie samego i na swój wzrost trumnę. Ciężką, dębową. Trzeba się przyzwyczajać, tak powiedział Tadziowi, memento mori. Okazało się, że Hamann zmasakrował kilku Żydów, potem zamknął ich w trumnach i kazał żywcem zakopać na cmentarzu. Batko to widział. I też jak Nord wiózł na wozie te jęczące trumny. Tadzio popatrzył na trumnę stolarza i zapytał, czy może popróbować, jak to jest. I ten pozwolił Tadziowi położyć się w swojej trumnie. Potem rozmawiali o katowaniu i o cierpieniu. I czemu to wszystko ma służyć. Czy to aby nie jakaś ciemna gwiazda zatrzymała się nad tym miastem? I nad całym światem? Tadzio leżał w trumnie i stawiał pytania, na które Batko nie miał odpowiedzi, poza tą trumną dla siebie. Wreszcie Tadzio ziewnął i zażyczył sobie, żeby go nakryć wiekiem. Batko zamknął wieko, przysunął zydelek i tak dalej rozmawiali. Musiało to wyglądać jakoś tak: – No i co, wygodnie, Tadziu? – Wygodnie niewygodnie. Coś mnie źdurło w… Aha, jakaś muszla. A potem Maligniak zamilkł. Batko zapukał do niego. – Ciemno? Jak oko wykol, co? – Kiedy tu jest… widno – wyjawił niespodziewanie Maligniak. – Co ty opowiadasz, Tadziu, znowu upadłeś na głowę? Na co Tadzio Maligniak odpowiedział mu przyśpiewką. Bo czasem temu cudakowi zbiera się na zabawne rymy: Szwaby, Fryce i folksdojcze! Heinrich Hamann leży w trumnie. Ino patrzeć będzie jojczeć, jak go diabeł w dupę źdurnie. – I co? Dalej masz tam widno? – zapytał ubawiony Batko. Cisza. Batko zaczął się niepokoić. – Co to? Udusiłeś się? I stuka do Tadzia. – Widzę. – Batko słyszy wreszcie głos z trumny. – Widzę, jak bogackiego! Widzę! Panie Batko! Gwiazdy… widzę… Spiralne… komety! Ja pierdut! Słońca! I coś się zbliża… I tak iskrzy… jak piorun kulisty… jak jakaś szklana kula z elektryką w środku… – Ale co to się do ciebie zbliża, Tadziu? – chciał się dowiedzieć Batko. I wtedy Maligniak jak nie zaczął łomotać. Rękami i nogami. Jak sam ksiądz Skarga w trumnie żywcem pochowany. I jak się nie rozedrze, jak sołtyski pies:

– Ratunku! Ratunku! Wypuśćcie! – Nie tłucz się! – odkrzyknął zaniepokojony stolarz. – Bo mi jeszcze tam nasmrodzisz. A Maligniak drze się i jak nie wyrżnie głową. Batko ściągnął, jak mógł najszybciej, ciężkie wieko, a Tadzio hop! wyskoczył jak z procy… W oczach przerażenie. Złapał kaszkiet i wybiegł. I znalazł się u mnie. Pozwoliłem mu dojść do siebie. Dostał jeszcze herbatę. I co się okazało? Tak mi powiedział: – Tylko nie gadajcie nikomu, bo się jeszcze bardziej ludzie śmiać ze mnie będą. Wierzcie nie wierzcie – ta kula światła trzasnęła mnie w czoło i wpadła do głowy. I odezwała się do mnie głosem. A to był damski głos… jakby anielski. – Ale co powiedział? – zapytałem. – Powiedział… no, powiedziała, tak: „Oto jestem, nie odrywaj spojrzenia swego… Ujrzyj”. Więcej nie pamiętam, bom się o mało co nie porobił ze strachu. Ale brzmiało to jak w jakim kościele… Poczciwy Tadzio Maligniak nie wiedział, że od dawna rozmyślałem, jak by tu zaangażować do moich badań jakąś osobę o zdolnościach medialnych. A kiedy już prawie że zaniechałem tych wysiłków – naraz pojawił się on. Spadł mi z nieba. Czekaj, Tadziu, pomyślałem sobie, już ja coś wymyślę. Ale Maligniak nie chciał o tym słyszeć. Kręcił głową, popijał herbatę z sacharyną, popatrywał w klapę na suficie. A tego jednak nie bardzo sobie życzyłem. – Słuchaj, Tadziu – powiedziałem. – Masz ty, chłopie, dar boży. Co ci szkodzi jeszcze raz nawiązać kontakt z gadającą kulą? Można by się dowiedzieć tego i owego. – Kiedy się ta parszywa wojna skończy?! – sam wyskoczył z pomysłem. – Właśnie, Tadziu – przytaknąłem i nie kryłem entuzjazmu. – Przecież przyjemny był ten głos? – Ano był. – No, to niechże się ten duch z zaświatów do czegoś przyda, no nie? – Ale nie ma tutaj trumny. A jak nie będzie całkiem ciemno, to ten głos nie przyjdzie. – Trumny nie mam, ale mam… kredens. Zmieścisz się w nim z powodzeniem. I jest w nim całkiem ciemno. A jeszcze może znajdziesz tam coś dla siebie. Maligniak zainteresował się moim ostatnim zdaniem. – Mam tam bukłaczek z czymś dobrym – zachęciłem. – Po seansie stukniemy się szklaneczkami. Oczy Tadzia zrobiły się duże i okrągłe. Wydął policzki z zadowolenia i pokazał resztkę zepsutych zębów. – To jak będzie? Zapewniłem go, że w każdej chwili przerwiemy seans, gdy tylko Tadzio, chociaż w transie, da znać, kopiąc w ściankę, że ma dość. – Tak mi się wydaje – powiedział Maligniak – że ta kula iskrząca jeszcze gdzieś mi lata po głowie.

Przygotowałem zeszyt i zastrugałem ołówek. Uda się nie uda się, ale miałem wielką ochotę spróbować. Może Maligniak rzeczywiście połknął szklaną kulę jasnowidza? – Ja pierdut! Tutaj nawet jest hamak! – zauważył z uznaniem Tadzio, zaglądając do kredensu. – To tutaj sypia Antoni Marmon! Pozwoliłem mu pozostać w przekonaniu, że odkrył moją sypialnię, gdy w istocie patrzył na mój porzucony eksperyment z wirującym kokonem-Merhabą. Ale hamak go zaciekawił i skusił. – No, to, Tadziu, daj się namówić. – Trochę tak łyso… – A czegóż to się bać? Przecież kredens to nie trumna, no nie? Właź, Tadziu. Tutaj urywały się notatki pana Marmona. Chłopiec spojrzał kątem oka na wyniosły masyw kredensu. Słyszał, jak wnętrzności mebla przenika metalowa czkawka wiecznie konającej wskazówki. Na wszelki wypadek uśmiechnął się w tamtą stronę, tak jak już kiedyś to zrobił. Chwilę grzebał w szpargałach i pomiędzy kartkami z rysunkami kół, krzyży i spiral natrafił na dalsze zapiski, prowadzone tym samym charakterem pisma i brązowym atramentem. Opracował własnymi słowy Antoni Marmon na podstawie szczegółowej wizji T.M. Relacja z seansu medialnego w zamkniętym kredensie. (Tekst wygładzony, mój). Persuasio na pustkowiu. Pierwsze. Pod wieczór dotarł do serca pustkowia. Na nocleg upatrzył sobie jeden z oczodołów góry. Odkąd ta góra wychyliła się zza pagórów martwego piachu, szedł ku niej. Czarnymi otworami jaskiń spoglądała na niego i wyglądała jak czaszka Goliata, spalona słońcem, objedzona do białości przez szakale i szarańczę, i wreszcie przewiana pyłem. Zmierzch powoli wypełzał szafirowymi wężami z kamienistych wądołów i zamieniał te spieczone za dnia zbocza wzgórz koloru mahoniu w szarą krainę nocnego chłodu. On, pielgrzym, parł do przodu to po grząskiej wydmie, to po ostrych kamieniach, a oczy góry rozszerzały się na jego spotkanie. Wreszcie stanął u jej stóp i teraz mierzył stromiznę. Szakal przeszczekiwał wiatr, nie było nigdzie żywej duszy. I było to dobre. Był bowiem pielgrzymem, pielgrzymem błędnym, który po wielokroć zagubił drogę pod stopami i tyleż samo, jeśli nie bardziej, zagubił się w sobie samym. Dlatego wybrał pustkę i bezdroża. Miejsce, gdzie w zupełnej samotności będzie mógł się zmierzyć z dręczącym pytaniem – kim jest? Znad rzeki, gdzie rozegrała się scena jego chrztu, i po tym, co następnie usłyszał, ruszył przed siebie nagle i bez słowa, spłoszony, i nikt nie mógł zrozumieć jego zachowania. A on chciał się szybko oddalić, by zabrać ze sobą ten głos, jego echo i otwartą przez ten głos groźbę, która mogłaby spaść na niewinnych, gdyby za ich plecami, w ich ciżbie, tam, próbował się ukryć. Nie chciał, by ktoś zauważył, że wraz z potem na jego czole wystąpiły krople krwi. Szedł tak długo, aż

umilkły wzburzone głosy ludzkich braci i ich nawoływania kierowane w ślad za nim. Odtąd miał być już kimś innym. Ale kim? Od jakiegoś czasu nosił w sobie straszliwe, niepojęte podejrzenie. I w końcu usłyszał prawdę. Tę największą, która od poczęcia krążyła w jego żyłach. I chociaż była to prawda nad prawdami, nie wzbudzała w sercu radości. Pamiętał, jeszcze u zarania życia, błyski zakłopotania w wystraszonych oczach matki. Były mu one niezrozumiałe, ale już wtedy czuł, że ta kobieta i jej mąż coś przed nim skrywają. Ale i on nie przyznawał się im do dziwnej umiejętności. Zdarzyło mu się bowiem, że ptak z przetrąconym skrzydłem wyfrunął z jego rąk całkiem zdrowy. Innym razem – jedynie na ruch jego ręki – właściciel figowego sadu nie mógł się odkleić od progu domu, by przegnać buszującą gromadkę dzieci. Kiedy nauczył się liter, dostrzegł, że można czytać między wierszami dostojnych ksiąg. Zauważył, że ma zdolność przenikania myślą przez rozliczne niespójności wersetów. Kiedy dojrzał, dołączył do tych treści własne rozważania. Sam zaczął kreślić na piasku owe – jak to nazywali jego rówieśnicy – zegary słoneczne i konfrontował je z obserwacją nieba. Do tego studiował ten kraj i zamieszkałe w nim ludy. Przychodzili ludzie i zwracali na niego uwagę, chwaląc szlachetność jego rysów i ciała i podziwiając jego umiejętność niezmrużania oka. Sam dostrzegł, że kiedy przytrafiło mu się wzburzenie uczuć, pocił się, lecz nie tak jak inni – wraz z potem pojawiała się krew. Ta prawda, do której się zbliżał przez swoje młode lata, nie porywała serca, lecz przeszywała je i jak żelazne palce rzymskiego gladiatora chwytała za gardło. I oto teraz z chmury ktoś się o niego upomniał, potwierdzając jego obawy. Gromowładny, potężny i zawsze nienasycony – dał o sobie znać jego ojciec prawdziwy. Zresztą… i tym razem poprzez wysłannika. Pomyślał, poprawiając na sobie rozdartą szatę: Człowiek nie człowiek, tenże Jan, który udzielił mu chrztu – zaprawdę znalazł się w wielkim niebezpieczeństwie. Może to były zsuwające się po stromiźnie kamienie, które odtrącał swoją laską, a może tak kruszyły się i toczyły w jego głowie myśli? Był już na tyle wysoko, że mógł zajrzeć w oczodół. A wtedy wyfrunął z niego – jak spłoszone spojrzenie – ptak. Pielgrzym odwrócił się i wsparty o skałę śledził jego lot w sinym przestworzu. Daleko w dole, tam, gdzie mrok przybierał odcień ciemnej zieleni, w oazie, w mieście palmowych drzew i figowych sadów migotały pochodnie z ludzkich domostw. Wyglądały jak ogniki w dogasającym popielisku. Chciałoby się wyciągnąć nad nimi ręce, by ogrzać dłonie. Znad szczytu góry, nad jego głową wypłynęły zwaliste chmury, a z nich palczaste smugi skierowały się ku ziemi. Przez te smugi przezierały pierwsze gwiazdy, zapowiadając nowy

dzień faryzejski. Ptak, który wyfrunął, był z jaskini, za każdym zakolem swego lotu rósł i mroczniał, aż zamienił się w ptaka nocy. Olbrzymi, zimny i wilgotny lądował nad głęboką doliną Jordanu. Kryjąc się w jaskini przed kroplami deszczu, myślał: Ludzie, tam w dole, w Ennonie, nie wiedzieli, czym naprawdę było dla niego przyjęcie tego chrztu. A był to dla niego ostateczny znak – pieczęć dojrzałej decyzji – opowiedzenia się całym sercem i sumieniem właśnie za nimi – za braćmi człowieczymi, tu, na Ziemi. A żyli oni we mgle. Czcili bowiem promień, zapominając o słońcu, oddawali hołd kropli wody, zapominając o źródle. Bili pokłony przed gadającą maską, nie próbując poznać ukrytego za nią oblicza. I zadawali sobie nawzajem udrękę i śmierć. Tę niewypowiedzianą udrękę w wojnach i torturach. Tę samą umocowaną jakże bezwstydnie w dostojnych księgach. Co więcej, wznosili świątynie, w których składali żertwy z mordowanych stworzeń. Zakrzyknął w przestwór: – Tak dalej być nie może! I tylko zaśmiał się w odpowiedzi szakal. On dalej rozprawiał w myślach swoich. Oto dzisiaj ich świątynie wypełnia odór jatek… fetor śmietniska! Nie, oni nie będą w stanie pojąć tego, co przyszło mu odsłonić i ujrzeć. Jakkolwiek by im to tłumaczył. Kim jest. Nie pojmą tego. Prędzej rzucą kamieniem. A gdyby nawet objawił całą prawdę, to czyż miałby dla nich w zamian jakąś pociechę? Nadzieję? Więc najpierw przybył tu, bo uciekał, tak jak ucieka się przed złym snem, wyskakując z łoża, gubiąc sandały, biegnąc donikąd, nie oglądając się za siebie. Przybył tutaj, żeby złapać oddech, zaczerpnąć ciszy i pozbierać myśli i wreszcie przybył tutaj żeby – o ile to możliwe – przełknąwszy prawdę, coś postanowić, ułożyć plan. Walczyć ze złem! Bez użycia siły! Poprzez prawość, cnotę i sprawiedliwość! Jaskinia miała kilka komór. Zdawało się, że tę największą wspiera kolumna. W istocie był to niebieski promień nocy, który wpadał z wysoka wraz z drobinami wilgoci przez otwór w sklepieniu. Światło to trafiało na obszerny, płaski kamień, który mógł posłużyć za stół. Zbliżył się do kamiennej gładzi i laską, w mokrym pyle, narysował znak Najwyższego, znak Źródła Źródeł – Logosu. Tyle razy kreślił ten symbol. Na klepisku, na brzegu rzeki, w mule nadmorskim. Czynił to dla siebie. A kiedy zaglądali mu przez ramię ludzie – patrzyli i nie widzieli. Wtedy ostrożnie i nie każdemu uchylał rąbka tajemnicy. Cichym głosem opowiadał im o swoim odkryciu, o każdym kształcie składającym się na ten święty znak. Ale ludzie wzruszali

ramionami, kręcili głowami i nie mogli pojąć, jak to jest możliwe, by świat cały rodził się z własnej idei. Jak to jest możliwe, że Logos, bez wymiarów, stawał się ciałem? W trzech wymiarach? I wszystko im się mieszało, przekraczało to bowiem moce ich umysłów. Orzekli zatem, że choć mowę ma godną proroka, a przy tym nadzwyczajnie ujmujący wygląd, to jednak, bardziej niż mędrcem jawi się im jako szalony. A takich nie brakowało na drogach Judei, Samarii i Galilei. Z wolna oswajał wzrok z mrokiem tego miejsca. Odrzucił laskę i sakwę, po czym przycupnął w załomie ściany, gdyż nogi człowiecze odmawiały posłuszeństwa. Jego głowa w zawoju opadła do tyłu i z ulgą znalazła wsparcie na skale. Zamknął oczy i przez chwilę wydawało mu się, że nadal jest w drodze, tylko że teraz z jaskini ucieka w jeszcze głębsze korytarze snu. Usłyszał, że coś wdrapuje się po stromiźnie. Staczały się kamienie. Szeleściła sztywna szata włóczona po skale, dobiegały jakieś stłumione głosy, przerywane stuknięciami laski. Jeżeli to dobrzy pielgrzymi, to nie ma zmartwienia, komór tu pod dostatkiem. Ale, nie! On już był pełen najgorszych przeczuć. Na przeciwległej ścianie zaczęły wyrastać ruchome cienie. Cień jednej postaci, niezbyt wysokiej, wydłużał kiwający się miarowo szpic kaptura. Postać wydawała się zgarbiona i dzierżyła w dłoni tęgi badyl. Druga, o głowę wyższa, przy każdym kroku przewalała się na boki. Wlokła za sobą ogon i zdawała się na nim wspierać. Zakapturzona postać prowadziła ją na powrozie. A on, jakiż był naiwny! Jak mógł pomyśleć, że zdoła umknąć przed czytającym myśli i wszystkowidzącym, choćby za pomocą srebrnej gołębicy, ojcem! I kogóż tu nasłał?! Już słychać było ich głosy. Zakapturzony odzywał się chrapliwie, postać zaś z głową kolczastego jaszczura zdawała się mlaskać. Zakapturzony zrzędził, coraz to szarpiąc za powróz. – Mówiłem memu niebiańskiemu mocodawcy, że nie potrzeba mi żadnego ucznia, sługi, przydupasa. No, nie ociągaj się, asystencie… od przyszłych siedmiu boleści. Ciemne sylwety na skale zatrzymały się. – Zacny Pactorze. Nie szarp, bo w końcu z całą mocą siknę krwią – z niejakim trudem wymlaskała jaszczurowata postać. – A że przystaję, to dlatego, by się upewnić. Zwietrzyłem go. Jest tam. – Ha! Raptorze, komu to mówisz! Dawno o tym wiem. Nazwany Pactorem parsknął i znacząco trzepnął w sakwę, którą miał zawieszoną na ramieniu. W jego głosie narastała pewność siebie.

– Ja, procurator, legat nadzwyczajny zarówno do sprawek nikczemnie małych, jak i spraw wagi epokowej, ja, doświadczony… – Pactorze! – zdołał wycharczeć Raptor. – Powróz! Ostry cień palca wskazywał na szyję. Kiedy zakapturzony umożliwił mu poluźnienie pętli, splunął pod nogi. – Poplamisz mnie smoczą juchą! – Przełożony jaszczura odstąpił na bok z niesmakiem. Ten mlaskał z ulgą. – No, zachowuj się, Raptorze! Przystępujemy do planu Alfa. Pamiętaj, ty zawsze krok za mną. I nie zapominaj, z kim mamy do czynienia. Bądź co bądź, jest to Syn Umiłowany. Wchodzimy! Wiedział jedno. Podczas tych odwiedzin nie powinien formułować w umyśle żadnych obrazów, żadnych słów, żadnych myśli o miłych jego sercu. Musi zachować pusty umysł. Wszystko bowiem mogłoby być wydobyte i odczytane na jego niekorzyść. A więc milczenie lub co najwyżej… tak, pożyczone słowa. Oto obrona przed demonami. I to wydało mu się być dobre. Otworzył oczy. Przed nim, na środku jaskini, stały dwie postaci. Spod kaptura niższej spoglądały na niego wężowe oczy o zimnych perłowych źrenicach, jakby z popękanego lodu. Nie można było dostrzec zarysów twarzy. Postać kiwała się rytmicznie, wsparta na badylu. Badyl trzymała sucha, jakby krwią pokryta dłoń, wystająca spod ciemnobrązowej szaty. Ta wyższa postać, nazywana Raptorem, napawała jednak większym strachem. Był to jaszczur o wymiarach rosłego gladiatora. Na głowie, nad oczami nabiegłymi czerwienią sterczały groźne kolczaste wypustki. Spod poszarpanej tuniki wystawał jaszczurczy ogon, który w pyle jaskini żył teraz własnym życiem, wijąc się za ugiętymi w kolanach kończynami. – Umiłowany – odezwał się, jakby na powitanie, zakapturzony, silący się na przyjazny ton. Równocześnie szybkim ruchem odgrodził badylem niespokojnego towarzysza. – Jakże pędziłeś znad rzeki, Umiłowany. O tak, widzieliśmy! Zgubiłeś sandały… Twoja szata jest rozerwana… – Burczy mu w kiszkach! – porywczo wpadł w jego słowa Raptor. Szarpnięcie za powróz powstrzymało go nieco. – Pozwól, Umiłowany – kontynuował spokojnie Pactor, lekko się przy tym skłoniwszy – że nas przedstawię. Jestem Pactor. Mam wszelkie pełnomocnictwa do rozmowy z tobą, a których udzielono mi tam, o Umiłowany. Nie oglądając się za siebie, wskazał badylem w otwór nad komorą. – Ten zaś… młody, a przez to niezbyt okrzesany… mój towarzysz to Raptor. Claudius

Obtinatus z Krokodeilonpolis. To w kierunku na osadę Tortura. Występuje w roli mojego, no niechaj już będzie, przybocznego koadiutora. Ot, ciekaw życia tutaj… w depresji. Nie, nie będziemy w to wnikać… Zapadła cisza. Raptor mlaskał i rozglądał się po sklepieniu. Obaj przybysze mieli na dłoniach rękawiczki. Pactor – w kolorze krwistoczerwonym, jego towarzysz zaś – czarne, duże i jakby z połyskliwej skóry. Pactor nie doczekał się reakcji siedzącego pod ścianą. Stuknął badylem i mówił dalej: – Twój Ojciec w Przestworzu wyraził był głębokie zdumienie, że jego własny syn, bądź co bądź dorosły mężczyzna, zachowuje się… jakby to powiedzieć… nieprzystojnie. Jak, nie przymierzając, niewiasta. Czyż tak powinien zachowywać się przyszły namiestnik Ziemi? A tak, tak! Wszystko, co było ci ukazane w snach, to prawda. Twój Ojciec Niebieski zrodził cię, jakże dorodnego, z pięknej ziemskiej kobiety, byś w odpowiednim czasie zaprowadził prawdziwy porządek w tym ludzkim stadzie. Wśród tego żywca ludzkiego. A i żelaznym berłem zdusił grzeszne porządki nie porządki, przez które my, tam, w górze, tracimy siły życiowe. Raptor rozwarł szerokie usta i wydał z siebie żałosny ryk. – Widzisz, o Umiłowany? Sprawa jest poważna. Oni tam tak rozdzierająco wołają o żertwę i o strawę. Czy chcesz pozbawić życia braci swoich? Nie, nie mów nic, nie wierzę, że chcesz. Stanąłem tu przed tobą, aby po krótkiej rozmowie móc rozwiać obawy twego Ojca w Przestworzu. Jakże pragnę zanieść mu od ciebie budującą wieść, że jego syn, choć zbłądził na krótką chwilę, chyli teraz głowę przed swoim Ojcem i Władcą. I może nawet byłyby tu na miejscu słowa: „Wybacz, Ojcze”? Ogon Raptora wił się niespokojnie. – Zostaw! – syknął ostrzegawczo Pactor. A on wtedy powstał nagle i unikając wzroku intruzów, przeniósł się w kąt po drugiej stronie kamiennego stołu. Tam przycupnął pod ścianą w milczeniu. – Co z tobą, Umiłowany? – W głosie Pactora zabrzmiała nuta zawodu. Pociągnął za sobą Raptora i obaj zbliżyli się do stołu. Wtedy ujrzeli rozpoczęty znak na kamiennym blacie. – Więc jednak – Pactor długo wciągał powietrze, sycząc i kiwając głową. – A więc to dla ciebie jest najważniejsze! Czy ty naprawdę uważasz, że tym znakiem na piasku można zastąpić ludziom Pana, a twojego Ojca w Przestworzu? A mówiąc to, począł rozmazywać znak końcem badyla. – Czy wierzysz, że nakarmisz swoich ukochanych ludzi tym filozoficznym gryzmołem, w którym dopatrujesz się swego Boga? O, czarna to godzina, w której zajrzałeś w zakazane rewiry! Stanowczo odradzam, nie próbuj ujawniać tego mieszkańcom Ziemi. Ludzka rasa przeznaczona jest li tylko do napełniania naszych żołądków, tak jak kozy i owce w oazach, jak szarańcza na pustyni, jak ryba w wodzie krzepi ludzkie ciało. Cóż to? Może chcesz, by twój Ojciec żywił się wyłącznie wąchaniem bezdusznej trawy? A może nawet obywał się bez miłego mu zapachu palonych ciał? Cóż, powiem, posuwasz

się za daleko. Królestwo Ojca twego i braci twoich musi czerpać z tego miejsca subtelną karmę – którą wy niesprawiedliwie nazywacie cierpieniem. – Udręka! Boleść! – zacharczał Raptor, nie kryjąc oskomy. – Nawet jeśli wzięlibyśmy pod uwagę, o Umiłowany, mowę tego znaku, to czyżbyś nie dostrzegał w jego spirali przywileju starszych światów i powinności światów młodszych? Wszak podobnie jest tutaj, na Ziemi. Zadając to pytanie, zakreślił czerwoną rękawiczką i badylem zakrętas w powietrzu, po czym powrócił do wymazywania. – Życzysz nam zguby? – mówił dalej jakby do siebie. – Nie! Ty zdrajcą?! Ach, nie przechodzi mi to przez gardło! Tego nie dopuszczam! Kiedy znak Logosu był już nieczytelny, Raptor plunął wściekle na środek stołu. Wtedy Pactor uznał za słuszne, by szarpnąć za powróz. – Pactorze! – zasyczał Raptor. – Wszak jemu burczy w kiszkach! Coraz głośniej. Pactor zaczął szukać czegoś wzrokiem pod nogami. Wskazał to Raptorowi końcem badyla. Ten się pochylił i za chwilę dzierżył okrągły, jasny kamień. Pactor zdzielił badylem kamienny blat. – Połóż to tutaj. Kamień ze szczękiem wtoczył się na środek stołu. – O Umiłowany! – Głos Pactora brzmiał pojednawczo. – Trafna uwaga mego koadiutora, choć on niezbyt wysokiego jest czoła, daje do myślenia. Bo spójrz, złą wybrałeś sobie kryjówkę. Nie ma tu pszczół i miodu, nie ma tu pożywnej szarańczy. To pustkowie jest domeną, zgodzisz się ze mną, demonów. Jakże więc tutaj zaspokoisz głód, który odczuwa twoja ludzka połowa? A będzie z tym gorzej. No… ale od czego jest twoja druga połowa… ta ciągle posiada boskie moce, jakich łaskawie udzielił ci twój Ojciec. Niechaj więc ta boska pomoże tej człowieczej, zgłodniałej… no, pokaż, co potrafisz, o Umiłowany! Niechaj ten kamień przemieni się w chleb. No? Pactor zamilkł i obaj z Raptorem nasłuchiwali. Cicha odpowiedź siedzącego pod ścianą dotarła do uszu Pactora. Szpic jego nakrycia głowy podrzucił dreszcz niezadowolenia. – Po pierwsze, kryjesz się za cudzymi słowami. Po drugie, ty ciągle swoje! Znowu ten „człowiek”, a przy okazji nietaktowne odmawianie swojemu Ojcu boskiego miana. Zechciej pojąć, człowiek ziemski nie jest od poznawania, ale od doznawania. Tylko wtedy wydziela dla nas karmę. Człowiek to nasze dzieło. Koniec, kropka! – Koniec! – Jaszczur klasnął w rękawice i z aprobatą zabębnił ogonem o podłogę komory. Pactor wzniósł badyl, jakby zarządzał ciszę. – No cóż, o Umiłowany! Odłóżmy naszą wyczerpującą rozmowę na lepszy czas. Ale

musisz wiedzieć, że nam się nie śpieszy. Nieprawdaż, koadiutorze? My czasu mamy pod dostatkiem. Raptor rozwarł paszczę i bez przekonania pokiwał głową. Pactor poprawił na ramieniu sakwę i skinieniem głowy wskazał na wyjście. Obaj przystanęli na progu czarnego korytarza. – O, Umiłowany! – rzucił stamtąd przez ramię Pactor. – Pozostaje nam życzyć ci dobrego snu. Snu, w którym siły rozsądku przeniosą cię tak, byś zbudził się po właściwej stronie. A zatem stań na wysokości zadania, przełknij prawdę i ułóż plan. I pamiętaj: prawość, cnota i sprawiedliwość! Wieczorni goście wydostali się z jaskini. Mokry wiatr zaczął tarmosić ich odzieniem. – Uparta sztuka – odezwał się procurator, legat nadzwyczajny, Pactor. – Wiedziałem, że za pierwszym razem się nie ugnie i że wcześniej czy później trzeba będzie rozegrać przed nim teatr nie lada. Jestem jednak znakomitym aktorem i, jak wiesz, potrafię się wcielić w każdą postać. Ruszyli ku szczytowi góry. Zakapturzony wciąż odgrażał się badylem i rozprawiał. Wreszcie obaj zniknęli za skłonem wierzchołka. Chłopiec błyskawicznie zeskoczył z bujaka. W drzwiach wejściowych zgrzytał klucz. Papiery pana Marmona – tak, jak je trzymał – wylądowały w zakamarkach za cukrem. Trzepnął ręką w drzwi dolnego segmentu. Zatrzasnął je. Spłoszone na nich fornirowe maszkary zdawały się ujmować w dłonie swoje twarze. Rozwarte usta, czarne sęki, wyrażały zadziwienie i trwogę. Trzepnął w kontakt i czym prędzej wyjechał na papuciach ze stołowego. Po ciemku dotarł do kanapy. Był wściekły. Chciał dalej czytać. Słyszał, jak w stołowym harcuje osamotniony bujak.

Rozdział 34

Persuasio in deserto A weźże się, kobito, i zamknij! Tak! Bo są ważniejsze sprawy niż błahe babskie wybryki. – Ty to nazywasz błahym wybrykiem, gdy baba szarpie się z moim mężem na ubraniach gości, co?! – Ciszej! Może najpierw wejdziemy do mieszkania? Pełgająca czerwona poświata na suficie sypialni zdawała się dodawać ognia do fermentującej na progu sprzeczki. Chłopiec słyszał, że ojciec próbuje się tłumaczyć. – Po pierwsze, nie wiedziałem, że ona tam się zaczaiła… – Ciągnęła cię za koszulę i wcale się nie opierałeś. Słyszałam, jak ta lafirynda cię uwodziła. Głucha nie jestem. „Zenon, już nie mogę się doczekać! Cherubie ognisty! Choćby teraz!” I ta szminka! – Nie przerywaj, nie skończyłem. A po drugie, popiła sobie kobita, i to zdrowo. I sama wiesz, że gadała od rzeczy. – To ty nie przerywaj! Najlepsza przyjaciółka Lei! Może to ona ciebie poleciła, hę? – Zamknij się, bo nie wiesz, co mówisz. Zresztą ty też… – No, co też? No?! Nie latałam z odkrytymi ramionami. Wódy też nie chlałam. Piłam tylko ten kiepski kwas chlebowy. Strach posadził chłopca na kanapie. Tak lepiej słyszał. Waliło mu serce. Uświadomił sobie, jak bardzo boi się kłótni rodziców. Byleby tylko nie skończyło się przepychankami. Żeby tylko nie tak jak u Drupaczyckich! Coś przeleciało przez przedpokój i odbiło się od kosza na brudy. – Już przestań. Nie musisz rzucać torebką. Smarka zbudzisz. – I tak mi urwał jedną rączkę. – Kto taki? – To chamidło. Ten diabeł. – Nie mów tak o marszałku! Oj, cóż się wielkiego stało? Chłop zapracowany, to popił, a jak popił, to i się rozluźnił. Nastojaszczij russkij czełowiek. – Myślałam, że dam mu w mordę tą torebką. – To byś nas nieźle załatwiła. Może i do wojny doprowadziła. – Uuuch! – Mama nie ukrywała wstrętu. – Jeszcze mi ręce zalatują tym kwasem chlebowym. – Już dobrze, moja droga, było minęło. A Dobrosz zadowolony, tak czy siak. Miał dobry pomysł z tą laską myśliwską. Marszałek laskę przyjął. Widzisz? Dał się udobruchać. – I wbijał ją w podłogę, żeby na niej usiąść wielkim dupskiem, wywalił się, a potem wyrwał Dobroszowi fajkę z ust. – Dobrosz sam jest sobie winny. Ile razy się przechwalał, że dostał tę fajkę od Stalina?

– A ty broń tego prostaka! Potężne westchnienie ojca dotarło z przedpokoju do sypialni. – Oj, czepiasz się jak ta głupia… kretynka, chłop podokazywał… – Głupia?! I do tego jeszcze kretynka?! Czastuszki z bronią w łapie, polowanie na zwierzęta cyrkowe, taniec na linie pijanego czekisty, strzelanie do koguta przebierańca… I ty to wszystko nazywasz dokazywaniem? To wiedz, ognisty cherubie, że ta twoja żona kretynka boi się mężczyzn tańcujących z pistoletami. Jakby tych głupich chłopów żądnych strzelania, wódy, władzy i bab nie było, toby świat inaczej wyglądał. – A co, lepiej, żeby durne baby tańcowały ze swoimi torebkami? Może jeszcze rządziły? – A pewnie! I świat byłby lepszy. Bez wojen. A ten marszałek to diabeł! – Demonizujesz naszego gościa. Rosjanie to wesoły naród. Byłem, widziałem. A ty nie byłaś. Świata nie znasz. Oni mają we krwi dokazywanie. Dusza słowiańska. Dlatego, na chybcika, ja z Dobroszem ściągnęliśmy cyrk. Mistrzowskie zagranie! A te pudle, przebrane za problemistów szachowych, były świetne. Sama przyznasz… – No i jak się to wasze mistrzowskie zagranie skończyło? Rozwalił się basen. Wszystkich ochlapało. Potem ten diabeł strzelał do psa przebranego za konika szachowego. Sam widziałeś! I wreszcie zastrzelił wielbłąda. – Wielbłąd był już stary. – Ach, stary! A na końcu ten jego Uribin spadł i skręcił kark. Na moich oczach. Pani Ada rozryczała się przy mnie. Co za potworny cyrk! – Ty do wypadku Uribina nosa nie wtykaj. Bo jeszcze gdzieś rozniesiesz. Zostaw to nam. Wyjaśnimy to z Dobroszem po linii partyjnej. Wystarczy, że Buhaj się w to próbował wpieprzać. – Widziałam, jak ten twój fałszywy przyjaciel muflon tańcował przez cały wieczór, to dookoła marszałka, to dookoła tego Uribina. Tego nie odstępował na krok. Pewnie go nastawiał przeciwko tobie. – A widziałem, widziałem. Przecież mam oczy. I co? I tylko irytował marszałka i Mierkułowa głupimi odzywkami. A tego Mierkułowa to wcześniej czy później… – Zenon, nie opieraj się o wieszak, bo wszystko runie. Trzymaj się kosza na zakręcie. Słychać było stukanie żeliwnych nóg wieszaka i trzask wikliny. Zapewne mama pomagała ojcu skręcić do kuchni. Ojciec mówił dalej. – W dodatku Buhaj ma słabą głowę i kiepsko gada po rosyjsku. A mnie Harmagedow jeszcze raz pogratulował wygranej w szachy. Z kwaśną miną, bo kwaśną, ale jednak. – Z kwaśną? On cię nienawidzi. Jak to usłyszałam, to cała ścierpłam. – E tam, znowu jakieś głodne kawałki! – To słuchaj, po tym, jak Harmagedow w pijanym widzie postrzelił tego pudla, słyszałam, jak mówił do kogoś: „Musimy zaprosić tego bezczelnego Polaka Zenona na partię szachów, a wy, Wsiewołodzie Nikołajewiczu, odeślecie go, no wiecie, w trumnie. Wy specjalista od Polaków”. – Może ci się trumna pomyliła z kufrem, który Uribin przebijał szablami gruzińskimi?

– Nie pomyliła mi się! – Naprawdę tak gadał? No, to jeśli mówił „Wsiewołodzie Nikołajewiczu”, to do Mierkułowa gadał. – Widzisz? Napuszczony przez tego muflona. – I teraz mi to mówisz? – A kiedy ci to miałam powiedzieć? Ty wolałeś się obejmować z lafiryndą w garderobie. Na progu kuchni ojcu się odbiło. – Oj, lubisz ty dogryzać, kobito! Dla ciebie takie kobiece bzdurki, jakieś pieprzone zazdrostki są najważniejsze, żyjesz nimi, a tutaj idzie gra o wielką stawkę. Jeszcze sama wszystko popsujesz. My wylądujemy na Ziemiach Odzyskanych w jakiejś zafajdanej dziurze, a zważywszy na odległości, nie będziesz się nawet mogła widywać z matką. A Polska będzie musiała oddać Chruszczowowi Hrubieszów. Będziesz miała za swoje. – Ja wszystko psuję? Ja?! A może zaczynam ci, ja, głupia kretynka, przeszkadzać? Może w twoich podbojach, cherubie? To mogę się spakować i zabrać dupę w troki. – Ciekawe, dokąd zabierze szanowną dupę, moja obrażona pani? – Jutro pojadę do mamy. A ty się wreszcie zajmiesz domem i dzieckiem. Chłopiec słyszał, że mama zamilkła, by przełknąć łzy. – Poradzisz sobie bez swojej żony, tej głupiej kretynki! – Mama trzasnęła drzwiami i zamknęła się w łazience. Jeszcze jedno ciężkie westchnienie ojca obiło się o ściany przedpokoju. Znowu zaskrzypiał przeraźliwie kosz. Ojciec kierował kroki do gabinetu. Najpierw głośne czknięcie, a potem trzaśnięcie drzwi oznajmiło koniec awantury. Na dzisiaj. Chłopiec położył głowę na poduszkę. Jakiś czas potem dało się słyszeć z gabinetu stukanie na maszynie. Potem szybkie wykręcanie kartki i darcie papieru. Nagle coś zaszeleściło w przedpokoju, spadło na podłogę, przeskoczyło próg do sypialni i jakiś cień przycupnął pod stołem. Chłopiec od razu pomyślał o skórze. Leżał nieruchomo, czekając na dalszy ruch. Ale zamiast szelestów i chrobotów do jego nozdrzy dotarł kwaśny oddech będący mieszaniną tytoniowego dymu i woni wojskowych smarów. Pod stołem leżał kapelusz ojca i oddychał niepokojącą tajemnicą wydarzeń w bazie na Pustyni Błędowskiej. Tej nocy chłopiec długo rzucał się na kanapie, nim zasnął. Kiedy rano otworzył oczy, wyczuł, że mieszkanie jest bardziej puste niż zwykle. Ojciec wsadził głowę do sypialni, chłopiec się wystraszył, a on powiedział: – Musimy sobie parę dni radzić bez mamy. Zostawiła nas, biednych chłopów, i pojechała do Sącza. Babcia Filomena coś tam kwęka, więc wypadało pojechać. Podobno spałeś jak aniołek, więc nie chciała cię budzić. O, masz… Na dźwięk dzwonka telefonu twarz ojca zmieniła wyraz, a wzrok zaczął wypatrywać czegoś

w oddali. – Co tam znowu? – mruknął i zniknął. Po chwili zakomunikował już z przedpokoju: – Muszę gdzieś wyjść. Wracam za jakąś godzinę. A ty – pożywne śniadanie, a potem do nauki. Bo niedługo wywiadówka, koniec roku szkolnego i może być rem-tem-tem! I nie zapomnij o lekturach. Serce i Soso. W kuchni na stole czekały na niego kanapki noszące ślady maltretowania męską dłonią. Białe szczątki twarogu biegły po ceracie do krawędzi stołu, wskazując kierunek, z którego lądował talerz. Chłopiec siadł przy stole i przez chwilę obserwował w kubku mleka coś okrągłego, jakby mętną źrenicę w chorym oku. A kiedy się wyłoniła i popatrzyła na niego, wyłowił muchę. Przyłożył do ust piętkę chleba. Była twarda jak kamień. Odszukał nogą papuć i pobiegł do stołowego. Persuasio na pustkowiu. Drugie. Zatracił poczucie czasu. Kolumna światła to wpadała w czeluść jaskini, uderzając w kamienny stół, to znów rzedła i rozpływała się jak powiewny demon w odsłonach snujących się dni. Nawet nie wiedział, kiedy zaczął odtwarzać znak na kamiennej gładzi. Jego ludzka połowa zdawała się krzyczeć z głodu i niewygód. Ale on okazywał jej swą wiarę, podnosił ją na duchu i nakazywał jej wytrwać. Gdzieś posypały się kamienie. W korytarzu prowadzącym ku wyjściu na stok góry zaszurały kroki. Na krawędzi jaskini i korytarza pojawiła się dłoń w znajomej czerwonej rękawiczce. Za chwilę zadyndał szpic kaptura i perłowo zaskrzyła źrenica. – Witaj, o Umiłowany! – rozległ się przymilny w tonie głos. – Nie myślisz chyba, że ja, procurator, legat… i tak dalej, i tak dalej, razem z moim koadiutorem… – Przerwał. – No ruszaj, ruszaj! – i gestem badyla zaprosił do środka Raptora – …zapomnieliśmy o tobie? Zza pleców Pactora wyłonił się Raptor. Tym razem nie miał na szyi powroza. Nieśpiesznie dwie szkaradne postaci zbliżyły się i zatrzymały po drugiej stronie kamiennej płyty. Raptor wyglądał jeszcze bardziej odrażająco: cały, aż po wypustki na głowie, usmarowany był czymś czarnogranatowym. – Ach! – Pactor machnął badylem, jakby musiał coś wytłumaczyć. – A, to? Ot, młodość. Ciekawość zawiodła go nad Morze Martwe, gdzie umazał się… nieludzko. Tu pochylił się konfidencjonalnie nad stołem. – Podobno taki zabieg wygładza gruzły i narośla na skórze, czyniąc ją – próbował resztę słów podszyć śmiechem – delikatną jak jedwab. No, mniejsza. – Pactor z chęcią odwrócił oczy od swojego towarzysza, a wtedy jego spojrzenie trafiło na odnowiony znak. Wydał okrzyk, jak kot, któremu nadepnięto na ogon. Jednak wydawało się, że odkłada resztę wzburzenia na potem. – Moje pierwsze pytanie, o Umiłowany: czy już powróciłeś ze snu? A drugie: czy masz dobre słowo, które ja mógłbym gorliwie zanieść twemu Panu i Ojcu? – Pactor rozejrzał się

wokół kamiennego stołu. – No tak, widzę, chleba sobie nie uczyniłeś… Tak, ty dalej jak we śnie. A przy tym gładzisz się na śmierć. Przecież widzę, że wynędzniałeś. – Jakby z troską pochylił się do przodu. – Mogą, o Umiłowany, wnijść tu jacyś wilcy drapieżni. Raptor skwapliwie pokiwał głową. – A tymczasem tam Ojciec twój na Przestworzu, choć skryty w kajutach czarnej chmury, się zamartwia. O tak! Losami swego syna umiłowanego. Pactor jakby coś sobie przypomniał, bo odrzucił badyl, wzniósł palec, a potem sięgnął do sakwy. W jego rękach pojawiła się tabliczka pokryta fantazyjnymi słojami oliwnego drewna. Przejechał po niej dłonią i słoje natychmiast ożyły. Zaczęły się skręcać i splatać jak rój żółtych i brązowych węży. Obraz, jaki powstawał z tego wiru, z chwili na chwilę stawał się wyraźny i świecący. W tabliczce pojawiła się twarz kobiety. Spod jej powiek ciekły łzy. – Kogóż tu mamy, o Umiłowany. To przecież rodzona matka twoja. Spójrz, już się boi, że jeśli wrócisz do domu, do Galilei, będzie musiała z całą twoją rodziną uznać cię za szalonego… No cóż, dla twojego dobra… Oj, źle to widzę. Zechciej, o Umiłowany, zerknąć w głębię mojej tabliczki. Pustelnik ukrył twarz w dłoniach i siedział pod ścianą bez ruchu. – Zechciej spojrzeć. Mam ci wiele do pokazania. Nie musimy ruszać się z tego miejsca, o Umiłowany. Zabawimy się w cud. Oto przesuwamy się nad Judeą… Świątynia… widziana z lotu ptaka… – mówiąc to, zdawał się suchym palcem strącać z tabliczki kolejne ruchome obrazy. – Tam zorganizujemy ci wielkie widowisko. Razem oszołomimy ludzi. Przez moment dał się nawet słyszeć szum ludzkiej tłuszczy. – Och, darujmy sobie te dźwięki… – Pactor niecierpliwie przejechał dłonią po tabliczce. Dźwięki ustały. – No, proszę! Teraz podstawił świecącą tabliczkę pod paszczę Raptora. Ten przechylił łeb jak zadziwiony kundel. Pactor relacjonował głośno wydarzenia widziane na tabliczce. – A to ty, o Umiłowany, we wspaniałych szatach, jakże piękny w tej lśniącej koronie, o tutaj, z berłem w dłoni spływasz w dół. Opuszczasz się z parapetu świątyni, podparty na skrzydłach anielskich. Pyszne pióropusze! A nasi aniołowie strzec cię będą, byś nie zranił sobie nogi o kamień. Właściwie nie musisz się specjalnie ruszać ani też wiele mówić, resztą zajmę się ja… Ot, pomachasz tylko dłonią, prześlesz im uśmiech, tak jak tylko ty potrafisz… O tak! Umiłowany! Zobacz, już wpadają w zachwyt! Raptorowi najwyraźniej nie podobało się uparte milczenie gospodarza jaskini, bo na moment rozwarł paszczę i zamigotały w niej pomarańczowe strzępki ognia. Tracił cierpliwość. Ale Pactor kontynuował: – To im w zupełności wystarczy, by uznać cię za króla… No, podoba ci się takie widowisko ogromne? Bądź dumnym synem Boskiego Mocarza i odegraj rolę, do której cię przeznaczył! Wciąż milczysz… – Jego głos opadł i zwolnił, aż przy końcu zdania

zabrzmiała nuta zawodu. – No cóż… – stęknął. – Przemyśl to sobie… Przecież spojrzałeś ukradkiem na tę tabliczkę. Widziałem. Prawda, że niezła zabawka? Takie noszone w sakwie okno na świat. Może być też i twoje. Ale… pozwól, o Umiłowany, że dorzucę jedno słówko, tak na wszelki wypadek. Przy okazji mógłbyś docenić mój skromny wkład… Zrezygnowanym ruchem opuścił tabliczkę, a cudowne obrazy pełne studziennej głębi i złocistej poświaty księżyca zgasły. – On milczy, mój koadiutorze… No i co ty na to? A jednak dał znak badylem, by pomimo wyraźnej chęci nie próbował się zbliżać do pustelnika. – Taaak… A może milczysz, o Umiłowany, bo wątpisz w intencje tego mrowia ludzkiego? Cóż, jeśli tak, to racja jest po twojej stronie. Rasa ludzka, wiadomo, głupia, zawistna i podstępna. Racja, będą za twoimi plecami szemrać i knuć… Ale ty bez trudu zaprowadzisz porządek. Będziesz dzierżył potężne berło Ojca twego. Im więcej napędzisz im strachu i bólu, tym więcej będą cię wychwalać i poważać. Tak to z nimi jest. Lecz to nie wszystko! Tu znowu skierował ku pustelnikowi tabliczkę, która ponownie rozbłysła wirującymi słojami światła. Zdawało się, że tym razem migoczące obrazy przeskakują aż na szatę siedzącego. – Zobacz, będą ci składać bogate dary, złoto, drogie kamienie, wonności, będą przyprowadzać najpiękniejsze rumaki i urodziwe tancerki. Będą dla ciebie wznosić letnie pałace z fontannami, przy których pałac Heroda to szałas nędzarza. Będziesz pławił się w zbytkach, wiódł szczęśliwe życie. A dzięki temu Ojciec twój i bracia twoi będą mogli do woli sycić się potrzebną im siłą życiową. A i ty również zakosztujesz jej mocy. Wszyscy chcą cieszyć się życiem, chyba zgodzisz się tu z twoim uniżonym sługą? Czy źle coś mówię? A ty? Co ty mówisz? Znieruchomiał, a tabliczka w jego dłoni zgasła. Po chwili wzniósł ręce w górę i wybuchnął: – Napisano, napisano! Uszom nie wierzę! Może powtórz to głośniej, by i mój koadiutor usłyszał. Do diabła! Znowu cytaty z zetlałych papirusów, które ludzkie skryby upstrzyły bredniami! Wierzysz w to, bo nie wiesz, o czym mówią Pisma twego genialnego Ojca. Cóż, niedopatrzenie. Pactor z wyraźną irytacją zaczął wciskać tabliczkę do sakwy. – Zaprawdę, nie wiem, co z nim począć… – zamruczał w głębi kaptura i podrzucił sakwę na ramieniu. – To co, koadiutorze? Myślę, że na dzisiaj dość, co? Oddalimy się… Tu wycelował czerwony palec w pustelnika. – Ale kiedy znowu się tutaj pojawimy… Wtedy odpowiesz już własnymi słowy. Zostaw! – Usadził na miejscu Raptora, który dyszał z ochoty, by pchnąć na pustelnika kamienny stół. I zapewne zrobiłby to, gdyby w rękach Pactora na powrót nie pojawił się badyl. – Nie teraz. Chodź, koadiutorze.

Raptor jednak zdążył wyrzucić z paszczy długi płomień, który zmiótł ze stołu znak nakreślony przez pustelnika. Gorący piach wionął na siedzącego pod ścianą. – Widzę, że będzie do trzech razy sztuka – mówił Pactor, kierując kroki do wyjścia. – Bądź pewny, następnym razem przyjdziemy bez rękawiczek! Krótki dzwonek od drzwi wejściowych przeciął pokoje. Chłopiec poderwał się i szpargały posypały się na podłogę. Były wśród nich kartki gęsto pokryte niezrozumiałymi znakami. Może to taka stenografia?, wpadło mu do głowy. Zeskoczył z bujaka, zgarnął to wszystko razem z konopnym sznurkiem i wrzucił za torby z cukrem. Ostry dzwonek ponownie wtargnął do stołowego. Zamknął kredens, ruszył do gabinetu, ale zatrzymał się w drzwiach do przedpokoju. Nie, nie będzie otwierał. Niech ta osoba sobie pójdzie. A jeżeli to pułkownik Buhaj i jego ludzie? Bał się, że skrzypienie klepek zdradzi, że w domu ktoś jest. Wstrzymał oddech. Trzeciego dzwonka już nie było. Słyszał szelest butów na wycieraczce. Ktoś schodził po schodach. Adam wycofał się i usiadł na fotelu. Na wszelki wypadek jeszcze chwilę odczekał. Pomiędzy biurkiem ojca a fortepianem stał kosz na papiery. Wystawała z niego biała grzywa podartych kartek. To przypomniało mu wieczorne stukanie ojca na maszynie. Podszedł i wydobył z kosza długie pasma, do których przyczepił się, nie wiadomo skąd, kłaczek białej waty i jeszcze jakiś czarny farfocel. To były włosy, ale chłopiec ich obecność odebrał spokojnie. Nie przypominały kudłów, takich jak tamte, u Drupaczyckich. Przeniósł wszystko na podłogę pod fortepianem, gdzie nie groził przeciąg, a światło zza okna wyznaczyło jasny kwadrat. Teraz można było pobawić się w układankę. Tu i ówdzie musiał domyśleć się treści. Notatka Służbowa. Poufne. Wyjaśnienia w sprawie wypadku podczas występów cyrkowych. Miejsce wypadku: baza wojskowa na Pustyni Błędowskiej. Dotyczy cyrku Kosmos, który ja i tow. Stefan Dobrosz w trybie pilnym sprowadziliśmy z trasy w NRD, specjalnie z myślą o upodobaniach naszego gościa marszałka… Wszystko zaczęło się, gdy po smacznym bankiecie, który przebiegł pod znakiem szczerej, radzieckiej wesołości, zaproszono nas na pokazy do cyrku. Cyrk szwedzki solidnie przygotował się do występu. Na środku areny wybudowano duży basen, po którym pływały dwie weneckie gondole. W gondolach siedziały damy w historycznych strojach i w zabawnych maseczkach na twarzach. Gondolierzy śpiewali przyjemną dla ucha włoską pieśń Płyń moja barko. To, co zaskoczyło wszystkich, to silny, kwaśny zapach, unoszący się pod szapitem cyrkowym. Okazało się, że beczkowóz wiozący wodę do basenu przewrócił się na wydmie, tuż przed początkiem pokazu. I wtedy marszałek z wrodzoną sobie fantazją zarządził, żeby basen napełniono jego prywatnym zapasem kwasu chlebowego, który miał w samochodowej cysternie. Efekt tego był doskonały, ponieważ powierzchnia basenu cały czas musowała i bąbelkowała w świetle reflektorów, a gondole zostawiały za sobą wiry pełne rodzynek. Naszym paniom bardzo się to podobało.

W pewnym momencie do wielkiej armaty wsunął się człowiek rakieta, przygotowując się do następnego numeru. Z jakiegoś powodu jednak nastąpił niekontrolowany odpał, poszły iskry i człowiek-rakieta z ostrym szpicem na hełmie z hukiem wbił się w burtę basenu. Cały basen się rozpadł i wśród krzyków widzów z wychlustem dwie gondole na fali kwasu chlebowego wypłynęły na pustynię. Ostro zareagował na to nasz dostojny gość, któremu kwas był drogi (przepisany przez lekarza). Zerwał się i zaczął strzałami z nagana zapędzać zebranych do zgarniania wyciekającego kwasu. Czynił to też sam czapką zerwaną z głowy towarzysza Mierkułowa. Udało się uratować jeszcze sporo napoju, ale był dosyć zapiaszczony. Człowieka rakiety nie odnaleziono. W przerwie humor marszałka Harmagedowa bardzo się już popsuł. Mimo mocnej głowy marszałek uległ jednak silnemu działaniu alkoholu. Atmosfera nie poprawiła się. Co gorsza, w drugiej części występów doszło do większego wypadku i nieszczęścia. Oto nasza dalsza relacja. Marszałek, zobaczywszy na arenie wielbłąda, oddał strzały do zwierzęcia i położył je trupem. Dalsze wypadki potoczyły się w nieprzewidzianym kierunku i wymknęły się spod kontroli. W pewnym momencie marszałek odszukał leżącego w loży Mierkułowa, a widząc, że ten już nie trzyma się na nogach, zwrócił się z rozkazem do czekisty, tow. Uribina. Nu, Uribin, tjepier wy pakażitje Poljakam, kak tancujet nastajaszczij ruskij akrobat… Do nieszczęścia doszło, gdy pijany Uribin ruszył po linie. Nawet mu to dobrze szło, ale gdy był na środku, na linę wbiegł olbrzymi kogut. Wprawił ją w drganie i zanim dotarł do tow. Uribina, tamten spadł. Marszałek oddał kilka strzałów w kierunku uciekającego koguta, który stracił nieco piór i grzebień, lecz znikł przez otwór w szapicie. Również pułkownik Buhaj dobył broni i oddał kilka strzałów, krzycząc: Ty cholerny kuraku! Tow. Uribin rąbnął z dużej wysokości w arenę, na której już, niestety, nie było basenu z kwasem. Nie miał też asekuracji. Lekarz cyrkowy stwierdził przetrącenie kręgów szyjnych i zgon. Badanie piór koguta wykazało, że są sztuczne, a grzebień był papierowy. Jednak dyrektor cyrku nie był w stanie odpowiedzieć na pytanie, czy takie przebranie w ogóle było na stanie w dziale kostiumów. Również dwaj klauni (jeden z nich przebrany za łosia) nie umieli dać satysfakcjonującej odpowiedzi. Nie wszystkie skrzynie z akcesoriami cyrku dotarły na czas z niespokojnego NRD. Gorąco pragniemy, by ten nieszczęśliwy wypadek nie zaciążył na naszych relacjach międzypaństwowych i nie rzucał cienia na braterskie stosunki z naszym radzieckim sojusznikiem. Poszukiwania koguta (indyka, bażanta, kuraka) nie dały rezultatu. Znaleziono tylko strzępek, zapewne ze skrzydła, zgubiony już poza bramą bazy. Dyrektor cyrku zeznał, że umknął spod kół gazika wojskowego, za którego kierownicą siedział olbrzymi kogut. Choć utrzymywał, że był to raczej indyk. Gazik popędził w kierunku bramy ze szlabanem. Szlaban był podniesiony. Co ciekawe, zniknął bez śladu radziecki wartownik. Zarówno ja, jak i tow. Dobrosz rozumiemy słuszne wzburzenie marszałka Harmagedowa. Natychmiast zaoferowaliśmy naszą pomoc, zrobili to też tow. Bolszewski, tow. Pientek, tow. Buhaj i tow. Sidorenko. Powołana zostanie komisja, która zbada, czy był to zamach ze strony dywersanta, który przeniknął do zespołu cyrku w przebraniu, najpierw człowieka-rakiety, a następnie koguta, czy też był to sabotaż ze strony wartownika. Niewykluczone, że wartownik działał w porozumieniu z kogutem.

Dostaliśmy później wiadomość, że znaleziono spalony gazik przy granicy czeskiej w okolicach Cieszyna. Możliwe, że wartownik dezerter wybrał drogę przez zieloną granicę, kierując się do Austrii. Nie wiemy, czy kogut miał pomocnika i dlaczego wartownikowi zależało na śmierci tow. Uribina – czekisty i doradcy. Jest jeszcze jedna sprawa, która zaniepokoiła i mnie, i tow. Dobrosza, a przyszedł z nią do nas profesor astronomii, Pawolski, będący wśród zaproszonych i mający zapoznać szacownego gościa z ideą budowy obserwatorium astronomicznego w Parku Kultury. Był roztrzęsiony i utrzymywał, że marszałek w stanie zamroczenia alkoholowego razem z towarzyszem Uribinem zadawali mu zaskakujące pytania i dopuszczali się niezrozumiałych i niepokojących komentarzy. Ich rozmowa zeszła na urodziny marszałka, które wypadają 30 czerwca. Marszałek żywo zainteresował się zaćmieniem Słońca, które, według obliczeń profesora, ma mieć miejsce dokładnie za rok, 30 czerwca 1954 roku. Marszałek uznał, że takie całkowite zaćmienie obejmie całą kulę ziemską (nie dał się wyprowadzić z błędu) i jak się wyraził: „Będzie wyborną okazją do rozpoczęcia Wyzwoleńczej Wojny Światowej”. Marszałek rozważa wyprowadzenie tzw. blitzkriegu wodorowego z naszego regionu, a dokładnie z Pustyni Błędowskiej. Bardzo wspierał go w tym pomyśle towarzysz Uribin, którego marszałek przedstawiał jako swoją prawą rękę. Przytaczamy za profesorem Pawolskim słowa towarzysza Uribina: „W ciemnościach, jakie zalegną Ziemię, będzie można całkowicie zaskoczyć imperialistów amerykańskich i ich europejskich sługusów i dokończyć plan wielkiego Stalina przerwany jego nagłą śmiercią”. Dalsze wizje marszałka wywołały u naszego astronoma zrozumiały niepokój i przygnębienie, co zmusiło go do podzielenia się swoimi obawami. Udało nam się uspokoić starszego naukowca, tłumacząc brawurowe wypowiedzi gości ilością wypitych trunków. Odszedł uspokojony. Tymczasem ja i tow. Dobrosz również z naszej strony możemy potwierdzić, że będąc w maju w Moskwie, zetknęliśmy się z wypowiedzią marszałka, wskazującą na jego gorące zainteresowanie użyciem bomby wodorowej. W tej sytuacji jeszcze raz… Ten dziwny tekst, napisany przez ojca, a następnie podarty na długie pasemka, powrócił do kosza. Chłopiec pamiętał nawet o włochatym farfoclu i kłaczku białej waty, którego zapach przywodził mu na myśl „pole bawełny”. Wszystko wróciło na swoje miejsce. Gdy podnosił się z podłogi, nagły i potężny cios w potylicę powalił go na kolana. – Za co?! – jęknął i zakrył głowę rękami. Nad jego głową huczał wielostrunny pomruk fortepianu, tego wiecznie naprężonego do skoku zwierza. Ciemny ból tętnił chłopcu w skroniach i zdawał się zlewać z rykiem trzewi instrumentu. Przez załzawione oczy zobaczył, że ojca nie ma w pokoju. Nikogo nie było. Tylko muchy. Wyczołgał się spod nawisu fortepianowego pudła i masując guza, dowlókl się do fotela. Schodząc po schodach, wolał trzymać się poręczy. Miał wrażenie, że pomimo dziennego światła, rześko chlustającego na klatkę schodową, nie do końca rozjaśniło mu się w oczach po wyrżnięciu w spód instrumentu. Może dlatego postanowił wystawić głowę na podwórko. Na świeże powietrze

i lekki wietrzyk. Pomyślał o Kaziku, który mógłby przecież czekać na rewanż w szumiącym od przeciągu ajnfarcie. Ale Kazika ze szmaciokiem nie spotkał. Powlókł się więc okrężną drogą do parku. Idąc, masował sobie czubek głowy. Wydawało mu się, że nabity guz tętni i paruje, a palce kleją się, jakby od krwi. A gdyby tak przydybać koło bunkra kapitana i jego śmiesznego adiutanta? Może zadałby im jakieś sprytne pytanie na temat cyrku? Czyżby nie wiedzieli, co się wydarzyło w bazie na pustyni? Bo on to i owo wiedział. Zapytałby o wielbłąda, a potem tajemniczego koguta jadącego za kierownicą wojskowego gazika. I w ogóle fajnie zdobyć od nich darmowe bilety. Nagle przystanął. Przecież sam widział olbrzymiego koguta. Bardzo krótko i w błyskach reflektora i był to słynny kogut czarodzieja Twardowskiego! Przypomniał sobie, że ci dwaj przebierańcy na szkolnym balu, pan Twardowski i kogut, bardzo szybko gdzieś wyszli z auli i potem więcej się już nie pokazali. Szedł od strony ulicy, wzdłuż parku, pod ścianą bzów dyszących mdłym i lepkim aromatem. Byli tam! Siedzieli na tej samej ławce. Kapitan Plejadow i Assar. Chłopiec zatrzymał się i cofnął o krok. Ale ten Assar wyglądał jakoś inaczej! Zamiast czarnej połyskliwej pilotki miał na głowie ciasno owinięty bandaż. Nie było jak przemknąć do bunkra, postanowił więc, że zagłębi się w bzy i podejdzie ich z drugiej strony. Nie zawadzi podsłuchać. I obiecał sobie, że następnym razem wybierze się do parku z myśliwską lornetką ojca. Assar był jakiś nieswój. Miał szarą twarz i nie było mu do śmiechu. – Weź to na spokojnie – mówił do niego kapitan. – I nie zapominaj, po co tu jesteśmy. Jutro wszystko się rozstrzygnie. Położył mu rękę na ramieniu. – No, pamiętaj, że nie wszyscy ludzie są jak tamten. Niechaj odegra swoją rolę i możesz potem o nim zapomnieć. Twój ojciec, Assarze, miał nerwy z platyny. – Ale ja mam geny po mamie. Była wrażliwa na cierpienie. A on pożarł dziecko. Sprawdzałem jego dane, tam i z powrotem. – Wzburzony Assar dość mocno klepnął dłonią leżącą pomiędzy nimi czarną walizeczkę. – Nie ma wątpliwości. – Ty wiesz, że to robota tych z AD. Nie zapominaj o tym. Ludzie z natury są lepsi. A my musimy im pomóc. No cóż, od czasu do czasu. W końcu zważ, że i nam pomagano. Zobaczysz, sprawy same potoczą się we właściwym kierunku. – Nie mogę się już doczekać. – Jutro. Wszystko zapięte na ostatni guzik, jak tutaj mawiają. O! Idzie nasz towarzysz, którego tak lubisz! Kapitan mówiąc to, powstał z ławki. Jego adiutant wyraźnie się ociągał. – Assar, wytrzymaj, dobrze? Muszę mu zaaplikować ostatni lek. To niezbędne. Chrzęst w alejce zdradził, że zbliża się Tuberok. Nadchodził z przyklejonym do twarzy uśmiechem. Chłopiec dostrzegł, że jego wygląd i ruchy się zmieniły. Szedł wyprostowany, sprawiał wrażenie dobrze odżywionego, zniknęły też zapadłości jego policzków. Jakby odmłodniał. Może

dlatego, że również pozbył się ponurych wąsików? To nie był ten sam Tuberok. – Ano, jestem, towarzysze. Zgodnie z umową. – Piękny mamy dzień – odpowiedział kapitan, powstrzymując się od wyciągnięcia ręki na powitanie. – To co, towarzyszu Albinie, pójdziemy do pana? Jest o czym gadać. Forpoczta z cyrkowym szapito przybywa jutro. A przed nami jeszcze dużo pracy. – Już jutro? – Tuberok pokiwał głową na boki. – No… nie wiem… – Rozmawialiśmy ostatnio o lepszej robocie dla pana. Nasz asystent przyniesie coś, co pan musi przymierzyć. Spodoba się panu. Czapa jak u ruskiego generała. Elegancki jasny mundur, spodnie w kantkę. – No, nie wiem… co powiedzieć. – Spodoba się. Dość tego poniewierania się po tym smętnym parku. Czeka na towarzysza ciekawsza robota, a i zwiedzicie pół świata… Bratysława, Bukareszt… Co jeszcze? Assar nie wytrzymał. – I Szczecin też. Na te słowa Tuberok stężał i schował głowę w ramiona. Adiutant kapitana mówił dalej: – Ta niemiecka dziewczynka imieniem Gerda, lat trzynaście, wielokrotnie zgwałcona przez radzieckich żołnierzy, a wy potem… – Panie… – jęknął Tuberok. – Sama się powiesiła, ze zgryzoty, na strychu! – Kiedy zastrzelili jej matkę, przewiesiłeś ciało na hak w twojej rzeźniczej szafie! Walizeczka w ręce Assara, choć jej nie wypuszczał, niepokojąco szybowała nad ławką. – Panowie, towarzysze, już mówiłem, wszyscy wtedy oszaleli, zima, ludzie musieli jeść… takie to były piekielne czasy! We mnie też diabeł wstąpił. – Assar! – zagrzmiał kapitan. – Nie odchodzimy od procedur! Gniewnym ruchem wyciągnął rękę i przejął od adiutanta walizeczkę. Przezornie ustawił się pomiędzy mężczyznami. – Tutaj macie, towarzyszu. Chłopiec domyślił się, że kapitan wciska Tuberokowi coś do ręki. – A, tak… Wielkie dzięki. – Tuberok skłonił się tak nisko, jakby chciał ucałować dłoń kapitana. – Po suchotach ani śladu. Cuda to wy potraficie. Może to jaki szwajcarski lek? Assar ustawił się na poboczu alejki i z zaciśniętymi ustami oglądał ptaki i gniazda w koronach drzew. – Musieliście być tam wtedy… – powiedział Tuberok ze spuszczoną głową. – My nie, towarzyszu, ale nasi ludzie. Potem szły meldunki do stolicy, do departamentu. Sporo tego jest w waszych papierach. – No to dlaczego mnie nie wydacie? – łamiącym głosem Tuberok wyrzucił z siebie desperackie pytanie.

– Towarzyszu, teraz wielu jest takich, co to mają trupy w szafie. Tak się przecież mówi, no nie? Tuberok nie odpowiadał. Patrzył przez ramię kapitana. Chłopiec cofnął się o krok, w cień bzów. Nad aromatem wziął górę smród psich odchodów. W alejkę skręcał Adrian. Nie miał tornistra i wyszedł jakby z sektora C. Przez ramię przewiesił jakiś długi worek i prawie nim powłóczył. Na widok czekających na niego mężczyzn nie zmienił swojego mrocznego wyrazu twarzy. – Idzie tu nasz asystent – powiedział kapitan. – Niesie uniform. Dobrze, to teraz niech nas towarzysz prowadzi do siebie. Tuberok z zakłopotaniem zamachał rękami i bez słowa wskazał drogę. Kiedy Adrian zbliżył się do nich, wtedy wszyscy trzej ruszyli za plantowym. Chłopiec odczekał chwilę. Wiedział, że zmierzają do sektora Betonowych Szachów. Ścierał psią kupę, ciągnąc butami po szutrze, aż wreszcie udało mu się zgubić za sobą smród. Poprzez figury szachów z betonu widział bandaż na głowie Assara, który jakby pozostawał w tyle, a przy tym coś mamrotał. Najwidoczniej nie czuł się uszczęśliwiony ani towarzystwem plantowego, ani Adriana Kurdiuka. Mężczyźni skierowali się do chaty Tuberoka. Nie tak dawno obszedł razem z Wieorem tę drewnianą budę, w której plantowy przechowywał narzędzia. Przez spore prześwity w deskach widzieli taboret, drewniany stół, na nim termos i brudny kubek, a dookoła jakieś półki. Z półek szczerzyły zęby piły, a między nimi, jak cielska węży, spały zardzewiałe łańcuchy. Zapamiętał, że w kącie stał żeliwny piecyk, z którego wychodziła aż na dach chaty pogięta rura. Najbardziej podobały się Wieorowi stojące w kącie cienkie szpady – szpikulce służące do nabijania śmieci. Obaj z Wieorem zastanawiali się, co to za dziwny zapach unosił się wokół chaty Tuberoka? Wreszcie białe pióra rozsypane tu i ówdzie podpowiedziały im, że może to być duszna woń karmy dla łabędzia. Może gotowane ziemniaki? Tak naprawdę to chłopiec był zazdrosny o konszachty Tuberoka ze strażnikami cyrku. Dlaczego obcy tak zabiegali o znajomość z plantowym? A nawet zadbali o jego wygląd i zdrowie. A teraz najbardziej był ciekaw, co Adrian taszczył pod pachą. I postanowił to sprawdzić. Wszedł między szachy. Figury, przyozdobione białymi zaciekami przez wróble, gawrony i gołębie, przywodziły chłopcu na myśl nagrobki z cmentarza ewangelickiego. Można się było domyślić, że zarówno waga, jak i zanieczyszczenie figur wpłynęło na obumarcie wszelkich chęci do gry w parkowe szachy. Ktoś znowu przewrócił jedną figurę, tym razem czarnego gońca. Goniec leżał w trawie. Pod kulą głowy wystawał mu czarny pręt, co sprawiało wrażenie poderżniętego gardła. Chłopiec zbliżył się do ściany chaty od znanej już sobie strony, tej najbardziej zacienionej zaroślami. Ze środka dobiegały odgłosy przesuwanych sprzętów. Przystawił oko do dziury po sęku, tuż koło opartych o ścianę drewnianych taczek. W środku przy stole siedział naburmuszony Assar. Za nim obok półki tkwił Adrian i znudzony sprawdzał palcem zęby jakiegoś urządzenia. Kapitan właśnie nałożył Tuberokowi czapkę na głowę, a kiedy oddalił się o dwa kroki, plantowy ukazał się w pełnej krasie.

Chłopiec jeszcze bliżej przywarł okiem do szpary. To właśnie takiego Tuberoka widział na planszy niesionej na pierwszomajowym pochodzie! Wypisz wymaluj! Wtedy mama zabroniła mu mówić głośno, że to gęba. – No, towarzyszu – zatarł dłonie kapitan – szkoda, że nie ma tu lustra, ale wierzcie mi, doskonale będziecie się prezentować. Czapa marszałka… – Radzieckiego? – Tuberok zdziwił się, oglądając emblemat nad daszkiem. Równocześnie jedną ręką posłusznie przytrzymywał na brzuchu jasne spodnie uniformu. – To nieważne. Nie martwcie się, towarzyszu. W to miejsce przeszyjemy odpowiednie emblematy, jak tylko dostaniemy je od dyrektora cyrku. No i bluza leży doskonale. Co nie? Assar? Adiutant wzruszył ramionami. Pod wpływem długiego spojrzenia kapitana przytaknął i mruknął: – Tak, pasuje jak ulał. Wzrok kapitana odszukał Kurdiuka. – No, a ty, praktykancie, co powiesz? Adrian skinął swoją kwadratową głową. – Buty. – Ach, oczywiście, że będą i buty. Jutro – kapitan zwrócił się do plantowego. – Towarzyszu, nie dalej jak wczoraj rozmawiałem z dyrektorem cyrku. Zgodził się ze mną, że po prostu szkoda was w tym parku. Obiecał, że spotka się z towarzyszem Kaletą w sprawie przeniesienia was do lepszej pracy. Tak więc, kiedy cyrk uda się w dalszą drogę, wy, towarzyszu, będziecie już pełnoprawnym pracownikiem cyrku Kosmos na stanowisku ceremonialnego woźnego i kontrolera biletów. Krótko mówiąc, otwierają się przed wami nowe perspektywy. – Umiem dobrze rzucać nożami, towarzyszu kapitanie. Tuberok wypowiedział to niepewnym głosem, ale z wdzięcznością, a nawet nadzieją. I tylko łypnął jednym okiem w kierunku Assara. Kapitan nie podjął tematu. W tym też momencie Assar potrącił kubek stojący na stole. Złapał go jednak, zanim spadł na klepisko. Do uszu chłopca dobiegł soczysty brzęk rowerowego dzwonka. – Teraz możecie zdjąć galowy uniform – powiedział kapitan. – Nasz asystent jeszcze go doprasuje i jutro podoszywa emblematy. A spodnie mogą być. Kapitan odłożył czapkę marszałkowską i spodnie na stół, a sam pomógł Tuberokowi wydobyć ręce z rękawów bluzy. Rowerowy dzwonek ponownie przypomniał o sobie. Przemieszczał się za linią bzów, poza parkiem. Tym razem wydał się chłopcu znajomy. Kapitan skontrolował coś na swoim lewym przedramieniu. – A teraz, towarzysze, pora zająć się łabędziem, prawda? Tuberok skwapliwie przytaknął i sięgnął po zabłocone gumowce. – Czas, by gadzinie wysypać otręby. – W takim razie pójdziesz z towarzyszem – kapitan zwrócił się nagle do Adriana. – Pomożesz nieść.

Tuberok miał zamiar coś powiedzieć, ale kapitan natychmiast powstrzymał go ruchem ręki i sam wyjaśnił: – To w ramach praktyki. – Spojrzał na Kurdiuka i dodał, jakby musiał i jego przekonać: – Tak, ależ tak. Chłopiec zauważył, że kapitan próbuje pozbyć się tych dwóch, Tuberoka i Adriana. W tym momencie ten sam dzwonek odezwał się po raz trzeci. Jego brzęczenie było ciche i przemieszczało się w drugą stronę. Kapitan położył rękę na plecach Tuberoka i wyraźnie się starał zachęcić go do wyjścia z chaty. To samo uczynił z Adrianem, który nie wychylał się ze swego ponurego milczenia. – No to, towarzyszu, widzimy się jutro – mówił do Tuberoka. – Dyrektor cyrku i ja zajrzymy tutaj do was. Podpiszecie niezbędne papiery. I dobrze będzie, jak pokażecie mu się już w uniformie. To zrobi na nim piorunujące wrażenie. Kapitan jakiś czas stał wychylony w drzwiach i odprowadzał wzrokiem oddalających się alejką. Dziwna to była para. Tuberok sprężyście maszerował z szuflą na ramieniu (chłopiec zauważył, że czerwona szrama, którą miał na szyi, zniknęła), a obok, z wiadrem, kiwał się na boki zbyt duży i kwadratowy jak na ucznia trzeciej klasy Adrian Kurdiuk – repatriant. Kapitan poruszył dłonią, jakby nakazywał Assarowi, by ten raczej został na miejscu. W rękach adiutanta pękł z trzaskiem żółty ołówek chemiczny. Kiedy karmiciele łabędzia zniknęli za zakrętem alejki, kapitan zamiast wejść do środka, rzucił krótkie: „Zaczekaj!” i wyszedł za próg, a potem wypatrując kogoś, oddalił się w kierunku wejścia do parku. Po chwili guma opon zachrzęściła na szutrze. Ktoś odstawił rower pod ścianą chaty i do środka wszedł niski i chudy człowiek w szarym trenczu. Musiał być rowerzystą, bo na nogawkach sterczały mu śmieszne spinki. Spod daszka czapki wyjrzały czarne oczy. Przybysz dostrzegł Assara, który wstał na jego widok, odsuwając taboret. Wymienili uścisk dłoni. – Antoni Marmon – przedstawił się gość. W tym momencie chłopiec poczuł, że cała krew tężeje mu w żyłach. Nasłuchiwał z zapartym tchem. – No właśnie – odezwał się zza pleców rowerzysty kapitan, który jeszcze raz obejrzał się przez ramię i przeczesał wzrokiem park. – Oto nasz sojusznik. Chłopiec powstrzymał się, by z wrażenia nie odskoczyć od dziury po sęku. – Czekałem na was – usłyszał głos przybyłego. – Tyle już lat. W jego głosie zabrzmiał i żal, i wymówka. – Tak niepozorna, a przecież dziejowa chwila – odezwał się z uśmiechem kapitan Plejadow, przymykając drzwi, które trudno było nazwać drzwiami. Chłopiec poczuł wielką ochotę, by pognać alejką, by poddać się podmuchowi wiatru z nadzieją, że ten pomoże ochłonąć myślom spłoszonym niepojętym wydarzeniem. Tak też zrobił. Przecisnął się plecami przez bzy, odwrócił, przeskoczył tabliczkę z napisem „Nie deptać trawników” i już nie oglądając się za siebie, popędził szutrową alejką. Skręcił na skwerek przy szachach i zdyszany usiadł przy drewnianym stole. Tutaj dopadła go

burza myśli. Czy to możliwe, że był przed chwilą świadkiem potajemnej narady ważnych czarodziejów? Ale dlaczego czarodzieje mieliby wybrać na spotkanie paskudną budę plantowego? Więc może jednak… Nie cyrkowcy, a dywersanci? Ale co mógłby mieć wspólnego pan inżynier Marmon, jego wujek, z cyrkiem Kosmos? Co miał na myśli, mówiąc, że na nich czekał? Poczuł dziwny dreszcz, jakby zimno przeszywało mu ramiona. Przypomniał sobie ten dziwny i związany z kosmosem list znaleziony w szpargałach. Ale skąd i jakim cudem ten nieistniejący wujek Marmon odnalazł się tutaj? A do tego zaczął krążyć w pobliżu? Znowu pomyślał o tamtym zawiłym liście, ale teraz inaczej, o wszystkich szpargałach razem wziętych. A może ten Marmon jechał tym swoim rowerem za pobiedą aż z Sącza? Może czuł zapach swoich cennych notatek, które chłopiec wiózł ze sobą? Ale wtedy, na wiosnę, w tym ajnfarcie… tak, to musiał być ten sam rowerzysta! To na jego widok Bebi podkuliła ogon! Zgadzały się oczy. Wyłupiaste, pełne zadziwienia, jak u zmokłego gawrona. Chłopiec poderwał się z ławki. W takim razie natychmiast musi wrócić pod chatę Tuberoka! Jeśli podsłucha rozmowę, to z pewnością usłyszy odpowiedzi na wszystkie pytania. W tej samej chwili ciężka dłoń wylądowała mu na ramieniu. Znowu pociemniało mu przed oczami. Pan Marmon?! Może Tuberok?! Adrian?! Nie! Wieor?! – A ty co tutaj robisz? To był ojciec! Przyglądał mu się z uwagą spod ronda kapelusza. – Ach, już rozumiem, zabawiasz się w problemistę. Ojciec fachowym spojrzeniem ogarnął sytuację na betonowej szachownicy. – No, daleko odbiega to od logiki. Nie widzisz, że hetman i król stoją na niewłaściwych polach? A teraz idziemy do domu. Dzisiaj będzie na obiad omlet. Może nawet z cebulką. No cóż, tak to jest. Spróbujemy jakoś dawać sobie radę przez te parę dni bez naszej szefowej, prawda? Chłopiec pokiwał głową i ruszył, przezornie trzymając się prawej strony ojca. Tak minęli chatę Tuberoka. Chłopiec nawet tam nie spojrzał. I tylko złowił w nozdrza fajkowy dym z aromatem śliwek. Ojciec stał obok i szarpał go za ramię. – Co to? Zasnąłeś na fotelu? W środku dnia? Zaczekaj, a co ty tu masz na głowie? Niech popatrzę… Nabiłeś sobie bułę! Ale jak? Chłopiec nie wiedział, co odpowiedzieć. Dziwne, ale wydawało mu się, że jeszcze idzie przez park. – Oj, kanocku, radzę ci uważać. I mamie, jak wróci, raczej nie mów o tym guzie. Ty wiesz, jak ona się ostatnio zamartwia twoją głową? No, dobrze. – Ojciec przechodził do innego tematu. – To teraz może byś się zabrał do lekcji? Jutro szkoła. Dzwonek telefonu przeszył gabinet jak ostry szpikulec do nabijania śmieci. – No, to zmykaj, czekam na ważną rozmowę.

– Zgłasza się Zenon… – Ojciec już przykładał do ucha czarną połyskliwą słuchawkę. Jego brwi zastygły w nachmurzeniu. – A, witam, towarzyszu Sidorenko… Tak, oczywiście. – Głos ojca nadal pozostał spięty. – Jestem do dyspozycji. Odszukał chłopca wzrokiem i dłonią ponaglił go do opuszczenia gabinetu. Potem odwrócił się do ściany i patrząc nie patrząc na sądecką panoramę nad biurkiem, mówił do słuchawki: – Rozumiem, towarzyszu, ale góra zażyczyła sobie wyraźnie po wczorajszym, no wiecie… żebym, jak to się mówi, nie narzucał się z moją osobą. Są po temu pewne powody. Ja to bez szemrania przyjmuję i jutro zostaję w domu. Towarzysze Bolszewski i Dobrosz już mi mówili, że nasz gość… No, tak. Tak, jak to ujęliście, zagotował się jak samowar. Ale wiecie, towarzyszu, ja nie mam nic wspólnego z zaginięciem trumny z Uribinem. Takiej kontroli nie mam. Rozumiem… nie na telefon. Ale tak czy owak, jestem wdzięczny za informację. Wpaść? A mogę, towarzyszu, choćby teraz. Chłopiec był już w sypialni, ale nie zamknął za sobą drzwi. – Zwariowana niedziela – powiedział ojciec, zaglądając do pokoju. – A jutro to już będzie prawdziwe urwanie głowy. I w szkole będziecie mieli przerwę w lekcjach, bo uroczysty przejazd marszałka Związku Radzieckiego. Uda się do Krakowa. No nic. Muszę znowu biec. Narada goni naradę. A jutro skoro świt lecę do Rady Miejskiej. Muszę dopilnować, żeby jakoś wręczyli marszałkowi honorowe obywatelstwo Stalinogrodu. Jeszcze przez chwilę żeliwny wieszak w przedpokoju, już bez kapelusza, przestępował z nogi na nogę. Ojciec zbiegał po schodach. Popędziła za nim sonata sąsiadki, która tym razem jakby się nieco zagapiła. Od ulicy słychać było szczekanie Bebi. Chłopiec pogrzebał w tornistrze i sprawdził podział godzin. Jutro, w poniedziałek, ostatnie dwie lekcje to matematyka. A więc dzięki wiadomości podanej przez ojca nie musi odrabiać zadania. Kapitalnie! To mu się podobało. Tej nocy poświata czerwonej gwiazdy na suficie gotowała się i burzyła jak nigdy przedtem. Persuasio na pustkowiu. Trzecie i ostatnie. Kiedy otworzył oczy, po drugiej stronie kamiennego stołu tkwiła znajoma postać w kapturze. Siedziała. W pierwszej chwili pomyślał, że Pactor z badylem nigdy z jego jaskini nie wychodził. Ale gdzie tamten drugi? I nagle poczuł, że biorą go pod boki ostre pazury. To był Raptor, który w jakiś sposób ustawił się za nim. Z wielką siłą uniósł go w górę i posadził na kamieniu przy stole. Ale uścisku nie zwolnił. Tym razem nie był umorusany mułem, lecz kilka pasów błota, przechodzących aż do kolców głowy, świadczyć mogło, że przybrał wojenne barwy. – O Umiłowany – powitalnym tonem odezwał się Pactor – zapewne poczułeś, że tym razem nie mamy rękawiczek? I co to oznacza? Dłonie Pactora, woskowe w barwie i zakończone szpiczastymi palcami, kończyły wymazywanie znaku. Pomagał też sobie badylem. Lecz badyl był złamany i krótszy. Na

skraju kamiennej płyty leżała tabliczka z drewna oliwnego. Pactor odrzucił kikut badyla i sięgnął po nią. Zdawało się, że specjalnie podstawia tabliczkę pod kolumnę światła, wpadającą niczym wodospad przez otwór do jaskini. To było światło księżyca w pełni. Pustelnik musiał zmrużyć powieki, gdyż odbiło się od tabliczki jak od zwierciadła i boleśnie uderzyło w oczy. – Oj, niedobrze, o Umiłowany. Przedłużający się post wyniszcza twoje ciało. Szata w nieładzie, oczy podkrążone, twoje wysokie czoło zmarszczone bezustannym namysłem… Jeszcze chwila, a pot, woda i krew wystąpią ci na twarz. Widać, o Umiłowany, jaki twardy orzech masz do zgryzienia. Pactor nie usuwał oślepiającej tabliczki. Mówił dalej: – Znowu zatem jestem u ciebie i, wierz mi, chcę twego dobra. Zdradzę ci, że twój Ojciec zaczyna tracić cierpliwość. Widziałeś, co zrobił z moim badylem? Doszło do tego, że zacząłem cię kryć. Doprawdy powinieneś to w ten czy w inny sposób docenić. Światło w tabliczce osłabło nieco. Pustelnik spróbował skierować głowę w bok. Zapragnął się cofnąć. Powstrzymały go jednak łapy Raptora. Tabliczka przemieniła się w tacę, na której leżała – jak żywa – ucięta głowa. On ją poznał. To głowa tego Jana, który udzielił mu chrztu! – Straszne, prawda? – spokojnym głosem, lecz celnie, zadał pytanie Pactor. – Ty sobie tutaj, o Umiłowany, pościsz, rozmyślasz i snujesz plany, a tam niebawem polecą głowy. Twoich bliskich. Pactor wskazał palcem na świetlny obraz. – To… zależy od ciebie. O, jeszcze nie dojadł szarańczy – zauważył i zaraz przejechał dłonią po tabliczce. Głowa z rozwartymi ustami znikła. W jej miejsce pojawiło się niebo usiane gwiazdami. Ale niebo to zdawało się pędzić ku patrzącemu. – Zechciej spojrzeć, o Umiłowany, na wszystkie królestwa tej ziemi, na ziemi tej szmaragdowe morza i szafirowe oceany. Jedno twoje słowo, a uczynię cię władcą tego klejnotu w przestworzu, zostaniesz królem królów. Twoje królestwo nie będzie miało końca. Przy twoich podbojach dokonania Cyrusa, Aleksandra, Cezara to zabawa bezrozumnych dzieci. A może chciałbyś pokierować losami gwiazd? Tabliczka w jego rękach rytmicznie pulsowała, oświetlając milczącą twarz pustelnika. – Pomyśl, jeszcze jest czas, jeszcze mogę ochronić cię przed gniewem twego Ojca. A gniew jego, musisz to wiedzieć, będzie niewyobrażalny. Na te słowa z paszczy Raptora wydobyły się słowa: – Uczta! Uczta! – i zaraz przeszły w lube mlaskanie. – No, powiedz tylko, o Umiłowany, że przyjmujesz moją pomoc. Ponownie ostre światło uderzyło w oczy pustelnika. Podał się do przodu, jakby chcąc

się wyswobodzić z łap Raptora. Pactor dał znak koadiutorowi, by ten zluzował chwyt. Pustelnik spuścił głowę i oparł czoło o kamień. Jego stanowcze słowa doszły do uszu Pactora i jego pomocnika. Zapewne musiały ich dotknąć, gdyż obaj wznieśli ramiona w górę. Pactor, z tabliczką nad kapturem, zawirował, owijając się w szal, jakby z dymu. Raptor się odwrócił, zawył i zabębnił pięściami o skałę. Za chwilę jego łapy pochwyciły pustelnika za szatę i cisnęły go pod skalną ścianę. – Raptor! – upomniał go głośno Pactor. – Zostaw go mnie! Sam wskoczył na stół, zmiatając piach, który zmieszał się z pasmami siwego dymu. Spod szaty Pactora wystawało teraz sześć drapieżnych karaluszych kończyn. Trzymały w swoich pazurach kamienną płytę stołu. Pactor, czy czymkolwiek to teraz było, skierował z góry światło tabliczki w twarz leżącego. – Powiedziałeś: Precz!?! – Jego głos zamienił się w niski charkot, podszyty zgrzytem wściekłości. – O nieszczęsny! Jeśli to, co teraz nieopatrznie wyleciało zza zagrody twych zębów, uważasz za odpowiedź, to wiedz, że jesteś trupem. Oto wyrzeknie się Ojciec twój syna swego, bowiem jest u nas zapisane: „Nie będzie zwodził Ojca swego syn ziemski, choćby przez niego był spłodzon, nie będzie mieszał szyków braciom swoim w Przestworzu”. A kara za taką obrazę i zdradę jest jedna – Wielka Uczta Uczt! Nie! Teraz nic nie mów! Znam pytania, jakie ośmielasz się stawiać w twoich hardych myślach! Wiedz zatem, twój Ojciec wykluczy cię ze swego dzieła. Jest zbyt potężny, by nie poradził sobie bez ciebie. O tak! Znajdziemy twoich zastępców, setki gorliwych skrybów, gotowych spisać, co im podyktujemy. Wstawimy odpowiednie formuły. Poplączemy języki i stworzymy czterdzieści-i-więcej apokryfów. I zapewniam cię, sprawimy, by kronikarze rasy ludzkiej zupełnie stracili ochotę do pisania o twojej żywej historii. Pojawią się plotki, że przystojny jak anioł rzymski legionista Panterra spotkał się pewnej księżycowej nocy z twoją matką… O, widzę, że drgnąłeś. A więc słuchaj: Twój wizerunek weźmiemy sobie, jest bowiem nasz… Przydamy nieco koloru twoim wątłym cudom… O tak! O tak! Zabezpieczymy się! Tych, którzy chcieliby brać cię w obronę przed nami, nazwiemy fałszywymi prorokami, antychrystami. Spójrz tutaj. Tabliczka prawdę nam powie. Już narodził się ten, który podejmie się naszego dzieła. Może nie będzie tak urodziwy jak ty, bo jest chuderlawy, i będzie utykał na nogę, ale za to porywczy w mowie i chętny… Jakże mu tam… Zresztą dobierzemy mu imię. Spójrz, jak zrzuca go koń. Uderza głową. A gdy powstanie, będzie rozpowiadał baśnie o twoich czynach, będzie je sam dyktował, a chłopcy jego mili będą wszystko notować… O tak, również opiszą nasze spotkania, tutaj, na pustkowiu. A potem pomożemy mu przenieść naszą opowieść przez góry i morza… Mamy czas… W końcu dotrzemy i do Rzymu. I chociaż człowiek to z krwi i kości ludzkiej, nie odmówi służby naszemu Panu. Poprzez niego przywołamy do posłuszeństwa imperium, które zmiękło od tysiąca szkodliwych wierzeń, przez co mamy mniejszy dostęp do żywca ludzkiego i nie możemy należycie ucztować… Widzisz?! O, tutaj! Jego też potem zakosztujemy. Pyszne! – Uczta! – zamlaskały zaślinione wargi Raptora. Ale Pactor na próżno potrząsał w rytm swojej przemowy świetlistą tabliczką. Pustelnik

nie podnosił głowy. – O, Nieszczęsny, oto ukazuję ci twoją klęskę. Twój marny bunt, próżna zabawa w Prometeusza nie zdoła pokrzyżować naszych planów. Bądź pewny, że to my pokrzyżujemy… Patrz, patrz! Pokazuję ci to teraz. Gdziekolwiek skierujesz z tej góry swe kroki, ja ruszę za tobą. Będziesz mnie przeganiał i wyganiał, będziemy się bawić w chowanego, w kotka i myszkę, aż wreszcie Ojciec twój powie: Dość! Jestem głodny! Przygotować Ucztę Uczt! A stanie się to dość szybko. Wtedy pośpieszą gorliwie wykonać jego rozkaz wielcy tej krainy, kapłani i sam prefekt Judei, i ci wszyscy, których ty chciałeś zbawić! Zbawić przed naszym podniebieniem! Spójrz, pokazuję ci teraz wzgórze, na którym odbędzie się Uczta Uczt. Spotka cię kara za bluźnierstwo – od kapłanów i za bunt – od Rzymian. W istocie będzie to kara twego Ojca za zdradę więzów świętej krwi! Za to, żeś obrał stronę Matki Ziemskiej! Crudelissimum teterrimumque supplicium! Raptor spróbował to powtórzyć, lecz dał za wygraną. – A jakże, Ojciec twój przybędzie na tę ucztę – zapewniał dalej Pactor. – Ukryty w Czarnej Chmurze. Z serwetką pod szyją. A gdy oprawcy będą cię przyrządzać, On, twój własny Ojciec, będzie cię… pożerał! Powoli, po kawałeczku. Ach tak, wzdragasz się na samą myśl o tym? O, jak bardzo twoja marna ziemska część teraz błądzi! Twój żal i rozpacz staną się ambrozją twego Ojca i Pana naszego. Nie ma bowiem większej rozkoszy podniebienia niż napawanie się bezsiłą rozpaczy… A twój ból i poniżenie będą przestrogą dla innych twoich braci, tam, w Przestworzu. A zatem: Uczta Uczt! Sacrum Convivium Magnum! Raptor uniósł rozwarte łapy i jaszczurczo spiętrzył się nad pustelnikiem. – Zostaw! – powstrzymał go Pactor. – Nie waż się sikać krwią! I tobie, i mnie przypadnie kąsek nie lada. Pactor, uginający się na sześciu karaluszych kończynach rozkraczonych nad kamiennym stołem, nie doczekał się reakcji Pustelnika. – Nic tu po nas – zacharczał. – Nawet nie raczył spojrzeć. Zawirował i sześć łap znikło pod szatą. Równocześnie Pactor jakby zmalał i zawinął się w siny dym. Wreszcie, za którymś obrotem, cisnął tabliczką w ścianę jaskini. – Sam tego chciałeś! – charczący okrzyk wydobył się spod kaptura. Kościste palce Pactora rozwarły się i na to ich wezwanie wrócił do nich badyl. Pactor badylem przywołał Raptora. Ten odbił się od posadzki i wylądował obok na kamiennym stole. – Przepadamy! – wydał rozkaz Pactor i w jednej chwili zasiadł na otwartych, mocnych łapach Raptora. Wskazał badylem w górę. Obaj zwrócili oczy w kierunku otworu i jakby porywani kolumną światła ulecieli w tarczę księżyca. Jaskinią wstrząsnął grom. Ze ścian posypał się pył. Pustelnik powstał spod ściany i coś krzyknął w otwór nad głową. Potem zatrzymał się przechylony nad stołem. W pyle na kamieniu widniały, odciśnięte jak pieczęć, jaszczurcze ślady. Dłońmi zaczął wygładzać piasek, dopóki nie znikły. Potem spojrzał w górę, wzdłuż

kolumny światła i zawołał: – To wy jesteście zdrajcami! Trucicielami Źródła Źródeł! Teraz zaczął odtwarzać znak. – Oto jest Prawda i Miłość Stwarzająca! Logos! A kiedy ukończył rysunek, poczuł się wzmocniony. – Zostaw, nie masz tam co zaglądać – powiedział Pactor do towarzysza. Obaj stali nieopodal otworu, na łysym szczycie góry. Ich okrycia łopotały na wietrze. Tłusta w czerń chmura nieśpiesznie dławiła księżyc. – Twarda z niego sztuka – zabrzmiały słowa Pactora. Zamilkł jednak i przesunął się, jakby Raptor coś mu przesłaniał. – Przyjdzie nam zaraz, koadiutorze, zdać ostatni raport. Tu wskazał badylem na brzuch chmury. Wyłonił się z niej ptak. Lśnił srebrnie. I chociaż miał skrzydła rozpostarte, nie machał nimi. Szybując zakolami, obniżał lot. – Czyż nie mówiłem? Oto on, Raptorze. Odruchowo zaczął nasuwać na oczy kaptur. Raptor również spotulniał i przygarbił kark. Pactor zdawał się czytać w jego myślach. – Jak się to skończy? Cóż, powiemy całą prawdę. Znak został objawiony. A co potem? Potem Pan nasz każe wprowadzić w życie swój plan. I rzekł głośno spod kaptura: – Niechaj się dzieje, Raptorze. Srebrzysty ptak zawisł na niebie. Głowy mieli skłonione nisko ku ziemi, jakby czekali na ścięcie.

Rozdział 35

Piórko łabędzia Wrzask metalowego dzwonka poderwał chłopca z kanapy. Jasiek, który miał pod głową, potoczył się aż pod piec. Na wysokości oczu tańcował budzik. Domyślił się, że to ojciec przed wyjściem nakręcił go i ustawił na krześle. Siekane jajko ze śledziem, które spożył na śniadanie, nie było zbyt świeże, ale patrząc na pozostałości, przecięte śladem palca na ceracie, stwierdził, że najwyraźniej ojciec sam uznał, że jeszcze smaczne. Za oknem dzień zapowiadał się pogodnie. I chłopiec pomyślał, że to dobrze. Nie miał ochoty witać marszałka ze Związku Radzieckiego, moknąc na deszczu. Park prezentował się rześko. Na wysepce mijanego stawu zaklaskał skrzydłami łabędź. Tuberoka nie było. Nie widział też nigdzie strażników cyrku. Ten dzień nie tylko zapowiadał się pogodnie, ale też ciekawie: odwołanie dwóch godzin matematyki, przejazd kapitalnej limuzyny, a przy tej okazji, ma się rozumieć, możliwość ustawienia się niedaleko Milki! No, w najgorszym razie po drugiej stronie ulicy, tak by można ją było mieć bezkarnie i długo na oku. A potem, po południu, popędzą, on i Wieor, zobaczyć, czy w parku rozkłada już swój namiot cyrk Kosmos. Co za dzień! W klasie nikt nie mówił o żadnym cyrku. I było to dość dziwne. A kiedy chłopiec próbował podpytywać Wieora o marszałka, ten, chociaż słyszał coś nie coś od swojego facia, to jednak nic nie wiedział o jego przejeździe przez Stalinogród. W takim razie chłopiec postanowił, że wszystkie ciekawe wiadomości, a zwłaszcza te „najwyższej wagi państwowej”, póki co zostawi dla siebie. Adrian Kurdiuk, który nie wiadomo dlaczego, zjawił się dopiero na drugą lekcję, siedział samotnie w ławce i łypiąc w okno, jakby tam czegoś wypatrywał, przyklepywał zmierzwione włosy. Miał na sobie zieloną kurtkę, której tym razem nie zostawił w szatni. Chłopiec od razu zauważył, że brakuje przy niej jednego z pięciu guzików. Już od dawna im się przyglądał. Były duże, pękate, świetnie grałoby się takimi w cymbergaja. Ciekawe, kto mu go urwał?, pomyślał z nutą zazdrości. W czasie lekcji Kurdiuk grzebał od czasu do czasu pod ławką, chyba majstrował coś przy swoim dziwacznym zegarku. Oczywiście, że ten cwerg, którego kapitan Plejadow nazywał „praktykantem”, a który – to chyba on – wniósł tego dnia do klasy podejrzaną woń stawu i błota, musiał coś wiedzieć o tych wszystkich sprawach. Ale ten ponury repatriant zza Buga nawet na kolejnych przerwach niczego nikomu nie powiedział. Nawet Zośce Morciniec, która od jakiegoś czasu zahaczała go, co prawda nie haczykowatym nosem, ale przylepnym spojrzeniem. Raz nawet chłopiec widział, jak Milka, która też to dostrzegła, dała jej kuksańca, a potem śmiała

się z czerwonej na twarzy koleżanki, biegnąc przez korytarz do szatni. Na niego nawet wtedy nie spojrzała. Chyba chodziło o to, że Morciniec pochwaliła się, że bardzo lubi przyszywać guziki. Ale guzika Adriana nikt nie znalazł. Po lekcji śpiewu, który to przedmiot pojawił się nagle po ogłoszeniu, że pani Krasnodarska jest dzisiaj nieobecna z powodu nagłej choroby, coś zaczęło się dziać pomiędzy sektorem GD (Gabinet Dyrektora) a sektorem PN (Pokój Nauczycielski). Sekretarka biegała z jakimś pismem w dłoni, a Kościeja, z dziennikiem pod pachą, kiwała głową, odbierając naprędce szeptane dyrektywy Szyndzielorza. Po chwili w salach zawrzało, a gwar z wiadomego już powodu należał do radosnych. Uczniowie mieli się ustawić klasami pod szkołą i czekać przy schodach na wychowawców. Kościeja donośnym i poważnym głosem zawiadomiła: – Za chwilę przez Stalinogród będzie przejeżdżał nasz drogi gość, towarzysz Harmagedow, marszałek Związku Radzieckiego, wierny uczeń Stalina. A my, całą szkołą, pójdziemy go radośnie pozdrowić. Uczniowie mogą zostawić tornistry w szatni. Pierwszy na korytarz przepchnął się Adrian, a przy tym naumyślnie potrącił Wieora. Ten syknął, ale powstrzymał się od rękoczynów, przygwożdżony bacznym spojrzeniem Kościei. – Pan woźny będzie rozdawał po dwie chorągiewki! – rozległ się na schodach do szatni podniecony głos Milki. Może machanie chorągiewkami to coś dla dziewczyn?, chłopiec spróbował sobie wytłumaczyć jej hałaśliwą radość. On i Wieor najbardziej byli ciekawi, jaką to limuzyną będzie przejeżdżał marszałek. – Trzecia A będzie stała na trotuarze pod kinoteatrem – doniósł Wieor, który już coś podsłuchał. Z braku pani Krasnodarskiej komendę nad ich klasą objął chwilowo pan od gimnastyki. Był w szkole od paru dni i nie znał jeszcze wszystkich uczniów. Wieor natychmiast to wykorzystał. Kiedy znaleźli się na schodach szepnął: – Zabieram się z trzecią A. Tak też zrobił. Nie czekając na kolegę, przesmyknął się za plecami nowego nauczyciela, potem wyminął woźnego rozdającego chorągiewki i pognał za oddalającą się już klasą. Pan od gimnastyki dał spóźniony znak do wymarszu i trzecia B – klasa chłopca – ruszyła jako ostatnia. I wtedy zobaczył Milkę. Wracała! Nadbiegała z furkotem białych kokardek. Zatrzymała się zdyszana przed panem od gimnastyki i wtedy chłopiec zauważył, że dziewczynka ma na nogach szkolne papucie. Nauczyciel się uśmiechnął, skinął głową, a Milka popędziła do szkoły. Po prostu roztrzepana zapomniała włożyć buciki. Dziewczynka była już na schodach. Ujrzał błysk nieba odbitego w skrzydle pchniętych przez nią drzwi, a za chwilę jej białe podkolanówki pochłonął mrok budynku. Odwrócił głowę i zerknął

w głąb ulicy. Spodziewał się, że zobaczy tam wracającego chyłkiem Wieora. Ale nie! I wtedy coś go tknęło. Nawet wyciągnął szyję i sprawdził. Nigdzie nie widać było szerokich barów w zielonej kurtce. Adrian Kurdiuk zapadł się pod ziemię! Ze złością pomyślał o Wieorze. Teraz, kiedy nad Milką zawisło niebezpieczeństwo, to tego gupieloka nie ma! Postanowił działać. Wykorzystał mijaną dziurę w żywopłocie. Odłączył się od klasy i pochylony chyłkiem pobiegł za krzakami. Przeciął jezdnię, dopadł schodów i pokonał je paroma susami. Będąc w drzwiach, jeszcze tylko rzucił za siebie okiem. Sznur klas, migocący chorągiewkami, odpływał na fali radości w kierunku alei. Z nagła opustoszały budynek robił nieprzyjemne wrażenie. Jak stara i pusta kaplica. Z dołu od szatni powiało chłodem. Chłopiec słyszał stamtąd szuranie papuci. Wiedział, że zaraz Milka pobiegnie przez pusty i ciemny korytarz, długi jak cała buda. Tam, na samym końcu, była szatnia trzeciej A. Zbiegł po schodach i zaraz uskoczył za uchylone drzwi od magazynu, w którego głębi majaczyły pootwierane pudła z chorągiewkami. Stąd wychylony ostrożnie jednym okiem śledził dalej Milkę. Widać było po jej ruchach, że i ona nie czuła się tutaj zbyt pewnie. Z zakłopotaniem ominęła jakiś porzucony but, a potem przestąpiła przez leżący tornister. W pierwszej chwili chłopiec pomyślał, że to przewidzenie, ale nie, to był tornister Wieora! Ktoś wyrzucił go z ich szatni, a zawartość rozrzucił pośrodku korytarza. Przeraźliwy pisk Milki przeciął kamienne czeluście. Wtedy wychynął z myśli i wyskoczył zza drzwi. Milka nie skończyła zapinać sandałka. W mrokach przed nią wisiała wykrzywiona skisłym uśmiechem diabelska maska. Ale to była… twarz. Twarz Adriana Kurdiuka! Podświetlała ją od spodu trzymana w dłoniach duża żarówka. Dziewczynka znieruchomiała. I stała tak, zastygła, jakby nie mogła oderwać oczu od jej blasku. – Chodź, Emilko, no chodź – rozległ się ni to szept, ni to syk, ni to mlask. – Mam dla ciebie piórko. Łabędzia. W tym momencie stuknęły drzwi wejściowe na górze i wzrok Adriana minął ramię Milki, trafiając w stojącego na środku korytarza chłopca. Adrian skrzywił gębę w upiornym grymasie. To był grymas straszniejszy od tamtego białego obwarzanka. Żarówka w jego gołych dłoniach zamigotała, jakby nagle straciła moc. Adam huknął ku dziewczynce: – Uciekaj! Zaskoczona i jakby ze skamieniałym wzrokiem posłusznie odbiegła pod siatkę szatni. I wtedy, tuż obok jej warkoczyków przeleciał but. Celował nie celował, ale ten rzut to był wyczyn nie lada. Trzask! Żarówka zgasła i o posadzkę zadźwięczało szkło. – Ty sisiajko! – ugodził go głos Adriana i wściekła gęba zapadła się w mrok. – Jesteście kretyni! – poczęstowała ich obu płaczliwym głosem Milka. – Tak! Wstrętne chłopaki! – Zarzuciła warkoczykami, minęła chłopca i już nie oglądając się, popędziła w górę po schodach i do wyjścia. – Po coś tu przyszedł? – Z mroku wyłonił się kwadratowy Adrian Kurdiuk. Jedną dłoń trzymał

przy ustach. Adam czuł, że tamten szykuje się do ataku. Dlatego, kiedy Kurdiuk ryknął: „Porachuję się z tobą!”, on już gnał co tchu, w ślad za Milką, ku schodom. Ale tego dnia repatriant wykazywał nadzwyczajną sprawność. Jego paskudny oddech już go doganiał. Zupełnie jak wtedy, w parku. Odskoczył od schodów. Rzucił się w przeciwnym kierunku, byle w bok, ku najbliższym drzwiom. Prowadziły do sali gimnastycznej. Była oświetlona. Tu i ówdzie stały drewniane skrzynie do skoków, a pod drabinkami wpełzającymi na ściany leżały porzucone materace. Salę przecinała – jak tęgi szlaban – równoważnia. Zwisające z niej sznury zakończone były kółkami do akrobacji. Chłopiec przycupnął za najbliższą skrzynią do skoków. Adrian, który dobrze wiedział, że swoim szerokim ciałem blokuje jedyne wyjście z sali, powoli, pewny siebie zmierzał do jego kryjówki. Adam zrozumiał, że nie ma wyjścia. Nie, nie było dokąd dać dyla. Na krótką chwilę zobaczył przed sobą ojca z pasem. Diagonalnie? Po śliskich klepkach? Nie! Na drabinki!, wpadło mu do głowy. A jednak, przy jego lęku wysokości… – Wyłaź, sisiajko! Znowu usłyszał to charakterystyczne kłapanie zębów. Namacał ręką materac. Teraz miał zamiar rzucić nim w napastnika. Szarpnął. Gdzie tam! Ciężki materac ani drgnął, i tylko wypuścił paskudną woń siódmych potów. Stracił równowagę i jeszcze bardziej rozłożył się na podłodze. – Wiesz, z kim zadarłeś? Wiesz, kim ja jestem, ty ziemska sisiajko? Twarz Adriana przypominała teraz jaszczurczą maskę, która zapewniła mu pierwsze miejsce na balu szkolnym. Kurdiuk sunął ku niemu, a jego rozszerzone źrenice, czy to od zadowolenia, czy to od złych zamiarów, już uciekały w górę. Podobnie było wtedy, przy wypadku z Morciniec. Teraz chłopcu się wydało, że ma przed sobą dorosłego, ze wszystkimi przynależnymi mu przewagami. Wyraźnie pocięte szkłem żarówki dłonie Adriana zsuwały się w dół, mijając kieszenie kurtki. Potem powoli zaczęły odsuwać jej poły, odsłaniając rozporek. Chłopiec spróbował zmienić pozycję ciała tak, by w odpowiednim momencie móc trzasnąć go nogą. Ale Adrian odczytał ten zamiar. Zatrzymał się. Nieśpiesznie, z niezmiennym jadowitym uśmieszkiem skierował swoje dłonie w kierunku paska i zaczął przesuwać umocowaną na nim saszetkę. Adam nie pamiętał, by tamten wcześniej miał przy sobie coś takiego. Nie, to była jakaś nowa rzecz. Grube paluchy dotarły do zapięcia torebki. Mimo wyraźnych cięć po dłoni Adriana nie ciekła krew. Ale teraz na jaszczurczych ustach ukazały się znajome chłopcu wstrętne, pękające bąbelki. Wargi napastnika wycedziły pytanie, które ukłuło go zapowiedzią straszliwego bólu. – Lubisz zastrzyki? Trzasnęły drzwi. Ktoś jak burza wpadł do sali. Na twarzy Adriana wywołało to niesmak. Pewny swojej siły odwrócił głowę. I pożałował. W tym samym momencie coś chlusnęło mu w twarz. Przed Kurdiukiem stał Wieor. W ręce trzymał opróżniony kałamarz. – Wieor?! A ty skąd?! – zawołał chłopiec i zerwał się na równe nogi. Ale jego okrzyk utonął w ryku Adriana, który machał rękami, a potknąwszy się o materac, runął do tyłu i uderzył głową w drewnianą skrzynię do skoków. I charczał, i wił się, i tarzał w tajemniczych, przesadnych, prawie komicznych boleściach. Obaj chłopcy odskoczyli w obawie, by ten nie pochwycił któregoś z nich za

nogę. – Wiejemy! – padła komenda Wieora, zabarwiona nutą prawdziwego strachu. Wycofali się w pobliże drzwi. Ryk Adriana nie słabł, a jego ciało podskakiwało w konwulsjach, jakby naśladowało skórzany pas w robocie albo złowionego węgorza. A przy tym walił masywnymi kolanami, okrytymi schlapanymi na zielono pończochami, w podłogę sali. Chłopiec spojrzał pytająco na Wieora. – Kiedy zobaczyłem, że Różyckiej nie ma, to się wróciłem. Rozumiesz? A potem widziałem ciebie, jak – myk, myk! – przemykałeś do budy. A jego to mam na oku już od balu. Dzisiaj ten kredojad znowu puszczał kaprawe oko do mojej Emilki. O! Wieor zaciśniętą pięścią posłał w kierunku Kurdiuka gest gniewu. Chłopiec rzadko widział na twarzy kolegi prawdziwą nadzwyczajną powagę, taką, jaką widuje się u dorosłych albo na filmach. Teraz ręka Wieora pokazywała na równoważnię i na sznury z kółkami. – Jasne! – chłopiec głośno odczytał myśl kolegi. – Związać kredojada! – I zakneblować mu tę gębę! – rzucił Wieor. – Bo co będzie, jak poleci do dyrektora? Zawrócili spod drzwi i uzbroili się w sznury. – Paraliż… paraliż… – jęczały zalane zielonym atramentem usta Adriana. W kącikach pękały mu mlecznozielone bąble. – Nieee! – bulgotał – Tylko nie teraz! Nie teraz! – Zobacz – powiedział chłopiec – wścieka się, jakby za chwilę cały świat miał się zawalić. – Co, nie teraz?! – Wieor trącił nogą leżącego. – Mówiłem? Dla niego zielony atrament to więcej niż woda święcona na diaska. Albo jak bomba atomowa. Pochylił się i zaczął bezczelnie wpychać w usta leżącego splot sznura. – Tylko uważaj – ostrzegł Adam – żeby cię w jajko nie kopnął. – Poskarżę na was, doniosę, pozabijam, rozwalę, zlikwiduję… – Adrian zdążył wyrzucić z siebie serię gróźb. Na próżno jednak próbował wypluć sznur. Chłopiec zauważył, że wzrokiem usiłuje skontrolować czas na srebrzystej cebuli, która wychynęła mu spod mankietu. Raptem całe ciało Adriana wygięło się w pałąk, a wolna ręka rozpaczliwie zaczęła macać w kieszeni. W jego palcach pojawiły się brązowo połyskujące kostki. Ale zanim palce dotarły z nimi do ust, chłopcom udało się zakneblować go sznurem. – Widziałeś? Chciał to zeżreć. – Adam pokazał Wieorowi rozrzucone po podłodze ni to cukierki, ni tabletki. – Ty, patrz! On je próbuje przyciągnąć butem! Obaj chłopcy pracowali szybko i zgodnie. Głowę i ręce leżącego krępowały już chaotyczne sploty sznura. Drugim ciasno związali mu nogi. – Ani drgnie! – stwierdził Wieor, gdy rzężenia Adriana ucichły. – Teraz już nie musisz się go bać. – Wcale się nie boję! – natychmiast odpowiedział mu Adam. – A widziałeś tę jego cebulę? Dawaj czasy! – I Wieor już ściągał z przegubu Adriana tajemnicze

srebrzyste cacko, obiekt ciekawości całej klasy. – A ty zgarnij te bombony. To te same, które ciamkał w kiblu i nie chciał nas poczęstować. – Jeden będzie mój, a drugi twój – powiedział chłopiec i sobie zostawił cukierek najmniej zafarbowany zielonym atramentem. Sidorenko przystawił swój przegub ze zdobycznym zegarkiem pod spłaszczony nos leżącego. – Pożyczam to sobie – zapowiedział. – Żebyś to wiedział. – Zostaw… Muszę to mieć… – usłyszeli bełkot Adriana. – Nie przerywaj i słuchaj, co do ciebie mówi pan Wieor. Jak nie dasz jej spokoju, wiesz, o kim mówię, to twoją cebulę… – Posiekamy na sałatkę! – dopowiedział uciesznie chłopiec. – Puuuść! – zacharczał Adrian nieswoim głosem. Chłopcy wymienili wystraszone spojrzenia. Bo jeśli nie był to głos nie-z-tej-ziemi, to na pewno brzmiał jak ryk doprowadzonego do szału dorosłego człowieka. – Zamknij się, ty… beboku! – ostro upomniał go Adam. – Zlikwiduję… Wieor wstał i zanim wrzucił do ust bombona, zbeształ Adriana: – Od likwidowania to jest mój facio. Rozumiesz ty… szpiegu, ty, wrogu klasowy? Teraz chłopiec, obracając językiem zdobyczny bombon, lustrował pole walki. Zauważył zielony wychlust atramentu. Prowadził do kałamarza, który kopnięty nogą Kurdiuka dotoczył się aż do przeciwległej ściany. – I co z nim teraz… – Przerwał, bo smak, jaki w tym momencie rozpłynął mu się w ustach, nie był do niczego podobny. Może swoją siłą przypominał wiśniówkę dziadka… ale zapachem… przywodził raczej na myśl ocukrowany… listek arcydzięgla. Była to całkiem dobra mieszanka. Wieor przyglądał się mokrym kałużom koło butów Adriana. Chłopiec też się pochylił. Ani kupa, ani rzygi, ani siki. I tyle. To spostrzeżenie zachował dla siebie, zwłaszcza że pewny siebie Wieor już wiedział lepiej. – To błoto i jakieś pióra. Zobacz, ma nawet na pończochach. Tak jakoś… cuchnie stawem z parku. W tym momencie nad ich głowami zadygotały szyby. Z niepokojem popatrzyli w górę, gdzie drewniane drabinki pięły się pod sufit aż do strzelistych okien. Zadrżała podłoga. Obaj złapali za drąg równoważni. – Ty, Wieor znowu idzie tąpnięcie! – Porządne – zgodził się Sidorenko. – Na pewno z Czarciego Dołu. – Ale… już cisza…? Chwilę nasłuchiwali. I chyba nawet Adrian ucichł. Było oczywiste, że obaj, i to w tym samym momencie, poczuli coś w skroniach. Jakby ktoś wcisnął im głęboko do uszu po kawałku waty. Chłopiec musiał przełknąć ślinę. – Po pierwszym tąpnięciu zwykle przychodzi mocniejsze – ostrzegł Wieor.

– Ty, połknąłem tego bombona – przyznał się Adam. – W smaku podobny do kopalnioka, ale miększy – odpowiedział Wieor, któremu również zdobyczny bombon zastukał między zębami. W tym momencie Adrian, jak karp wigilijny po uderzeniu młotkiem, znowu zaczął się szamotać. Chłopiec nachylił się nad nim i wtedy napotkał źrenicę, w której – bez przesady – gotowała się wściekłość. – Puść, sisiajko! – zawyło spod sznurów. – Kupajka! – odgryzł się Adam. – Ta zniewaga krwi wymaga! – Wieor podniósł głos w obronie kolegi i już szykował zielone pięści. Ale kolega uprzedził go. Sam pacnął Adriana w głowę. Tamten natychmiast zamarł w bezruchu. Nawet nie mrugnął. Zapadła cisza. A w niej słychać było, jak Wieor szkaradnie przełyka resztę Kurdiukowego cukierka. Na chłopców spomiędzy sznurów spoglądała zastygła jak u zdechłego węża źrenica. Nie, to nie mogło być oko człowieka. – Aleś mu dał – dotarło do niego uznanie kolegi. – Wieor, on się przestał ruszać. Zobacz. Adam trącił nogą leżącego. Ciało ani drgnęło. Co więcej, Adrian wyglądał jak zastygły trup. – Może go zabiłem? – chłopiec usłyszał w ciszy swój zmieniony głos. Kolega nie odpowiedział. Miał jakiś pomysł, bo przechylał wielką skrzynię do skoków. Adam pośpieszył mu z pomocą. – Tutaj go schowamy – zdecydował Wieor. Wspólnie nałożyli na leżącego pustą, drewnianą skrzynię przyrządu gimnastycznego. – Ja naprawdę… Wieor, tylko tak… lekko go walnąłem. Ale ten wsłuchiwał się z niepokojem w mlaskanie własnego języka. – Wiesz co? Te bombony to jakieś pierońskie brakoróbstwo. U Ślusarczyka są lepsze kopalnioki. No, może nie takie wielkie, bo te to jak kostka maggi. A dropsy od naszej Baby-Jagi też smakują lepiej. A jeszcze są pozawijane w woskowe papierki. Dla chłopca najważniejsze było to, że kolega nic sobie nie robił ze znieruchomiałego Adriana. – Mój wujek też produkuje dropsy. Mieszka… – chłopiec szybko połknął resztę zdania. – To była jakaś mydlina z sacharyną – wyrzucił z siebie zniesmaczony Wieor. – Tobie smakowało? Chłopiec też skoncentrował się na swoim języku i odkrył, że smak anyżku znikł, a plącze się po nim mdławy posmak, może rodzynki umaczanej w tranie, a może… zdechłej muchy? A co, jeśli zeżarli jakieś lekarstwo? – Jerona, to mnie piecze w zajady! Chłopcu się wydało, że głos kolegi zabrzmiał tak, jakby dolatywał ze studni. Rzeczywiście, coś

było nie tak. Potrząsnął głową. Odchrząknął. Wata w uszach nie znikła. W pierwszej chwili zwalił winę na sprzyjającą pogłosom pustą salę. Przy drzwiach, na ławie do ćwiczeń, leżał klucz francuski i porozrzucane śrubokręty. Wyglądało to tak, jakby nowy woźny zostawił narzędzia, i jak wszyscy pośpieszył witać marszałka. Adam wziął do ręki masywny przyrząd. – Bierzemy to. Na wypadek gdyby Adrian nas gonił. – Niezła maczuga. – Wieor z uznaniem pokiwał głową. – To francuz – wyjaśnił chłopiec. – Mój dziadek ma w Sączu taki albo i większy. Znaleźli się na korytarzu. Wtedy dostrzegł klucz tkwiący w drzwiach. Dyndał na nim przywiązany sznurkiem kartonik z literami: SG (Sala Gimnastyczna). To był jeszcze charakter pisma pana Kalfasa. Przekręcił go w zamku, a potem wetknął do kieszeni i dogonił kolegę. – Wiesz co, Wieor? Dostaniesz coś ode mnie. Sidorenko zatrzymał się zaciekawiony. – Dam ci mój kalejdoskop. – Ten kalejdoskop z twoim zębem? – Wieor machnął ręką. – Już go nie chcę. – No to… dam ci order. Gwiazdę leninowską pierwszego stopnia. Za bohaterską obronę sali gimnastycznej. Prawdziwy order z Leninem. Tata przywiózł mi z Moskwy taką fajną odznakę z małym Leninem. – E tam. Też mam takie odznaki. Stalena to ma ze trzy Leniny. Wieor przerwał. Chrząknął, a potem całą serię chrząknięć posłał w mroczny korytarz. Rzucił okiem na cebulę Adriana, którą poprawił sobie na przegubie. – Musimy gonić, zaraz będzie przejeżdżał marszałek. Facio powiedział, że to on będzie najważniejszy w całym Związku Radzieckim. Poprowadzi dalej dzieło Stalina. A Polska ma zostać siedemnastą republiką. Chłopiec nie przerywał Wierowi, bo wsłuchiwał się w jego dziwnie brzmiący głos. I obaj to zauważyli. Odruchowo przetarli usta grzbietem dłoni i każdy skontrolował swoją ślinę z domieszką zielonego atramentu. Adamowi wydawało się, że słyszy coraz słabiej. Gorzej, miał wrażenie, jakby cała głowa zamieniła mu się w studnię, o której cembrowinę obija się podziurawione wiaderko myśli. To jak po uderzeniu ojcowskiej dłoni. – Wata w głowie – oznajmił otwarcie Wieor. – Jakbym dostał od facia w łeb.

Rozdział 36

Czas zastygliny Zamknęli za sobą ciężkie drzwi i zmrużyli oczy od blasku dnia. Ale światło przed szkołą było jakieś nienaturalne, nadmiernie… pomarańczowe. – Zaczekaj… – odezwał się Wieor. – Przecież te drzwi… one nie wydały żadnego dźwięku. I chociaż wydawało się to zupełnie głupie i niemożliwe, chłopiec musiał przyznać mu rację. – Adam, co to się porobiło? Nie odpowiedział Wieorowi, bo właśnie patrzył w dół schodów i dalej, w głąb ulicy, i widział, że coś się nie zgadza. Teraz obaj zatrzymali się na schodach wpatrzeni w postać, która kroczyła w kierunku szkoły. Na głowie miała chustę, a w zgiętej ręce dźwigała kosz. Kobieta trudniła się groszową sprzedażą dropsów, kanoldów, a czasami i kopalnioków. Prawie każdego dnia pojawiała się na dużej przerwie przy schodach do szatni. Ktoś mówił, że to jakaś daleka krewna dyrektora. Może dlatego nigdy nie wyproszono jej z budynku i przymykano oko na jej obnośny kramik. Z racji ostrego profilu i chuściny na głowie przylgnęło do niej przezwisko Baba-Jaga. Ale teraz, w tej chwili, coś jeszcze bardziej bajkowego niż to przezwisko zaprzątało ich uwagę: kobieta się nie poruszała! – Jerooooona! – Wieor wydał z siebie głos zakończony długą i bolesną rezygnacją. – Chyba nie picuje? Jak można tak stać na jednej nodze?! Pomimo ciężkiej głowy i waty w uszach chłopiec próbował zmusić się do zebrania myśli. Im dłużej jednak patrzył na nieruchomą postać, tym bardziej ogarniał go strach. – Wieor, ona naprawdę się nie rusza. – No widzę, gupieloku – zdenerwował się tamten i wysnuł podejrzenie: – A może picuje, tak jak… Kurdiuk? Zakłopotani zbliżali się do kobiety. – Jerona kandego, Adam, ona jest jak ten… manekin ze spółdzielni. Obeszli postać dookoła. Jej oczy nie drgnęły. I to było jeszcze straszniejsze. Trwała obojętnie w trakcie przekraczania wyschniętej kałuży, na której spękanym dnie leżały trupki zapałek i zmarłe niedopałki. Dookoła panowała niepojęta cisza. Dawno już powinni usłyszeć zgrzyt tramwaju albo chociażby klakson samochodu. Chmury o wyglądzie pomarańczowo połyskującego lukru wisiały nad dachami w całkowitym bezruchu. Wieor pierwszy odważył się krzyknąć w tę przerażającą ciszę, tak jakby chciał ją rozciąć. Dopiero teraz chłopiec uzmysłowił sobie, jak głośno zwykło to miasto huczeć. Głos poszybował, dziwnie falując, a zakończył go dźwięk jakby przedzieranego pergaminu. A kiedy Adam wskazał francuzem odległy komin z zupełnie, ale to zupełnie i na sicher zastygłym kalafiorem dymu, Wieor skulił ramiona i wymamrotał:

– Może to koniec świata? – Nie wiem, jak ty… – przyznał się, a to coś, co usiadło mu na ramieniu, może dusza, dokończyło głośniej: – …ale ja gnam do chałpy! Przyszło mu do głowy, że po drodze wpadnie do bunkra w parku i tam w spokoju się przeżegna. Tak, jak to podpatrzył u babci. Tam nikt nie będzie tego widział. – Nie, zaczekaj – powstrzymał go struchlały głos kolegi. – A może to wszystko to jakaś zgrywa? Jakiś wielgachny pic? Chłopiec pacnął się dłonią w czoło. – Wiem! Najpierw tąpnęło, a potem się… zacięło! Wieor nabrał powietrza w płuca i spróbował, jak to on, przejąć dowodzenie. – Robimy tak: walimy razem do alei i zobaczymy co z naszą klasą. – Ale gonimy razem. Sztama? – Musimy zobaczyć tego marszałka! – spróbował przywołać się do porządku chłopiec. Pozostawili za sobą Babę-Jagę i puścili się biegiem. Adam zauważył, że dziwnie lżej mu się skacze i odbija od płyt trotuaru. I tylko stukanie butów brzmiało miękko, jakby znowu miał na uszach bandaż. Zwolnili. Pod jednym z jarzębinowych drzewek stał pies z podniesioną nogą. – Siura czy nie siura? – Wieor zadał pytanie, prawie krzycząc, jakby chcąc tym odstraszyć nachalność w dwójnasób napierającej ciszy. Obszedł psa i drzewko dookoła. – Nie dotykaj, bo cię użre! – ostrzegł chłopiec. Ale tak naprawdę to nie o to mu chodziło. Ciągle jeszcze próbował nie przyjmować do wiadomości, że podczas gdy tam, w sali gimnastycznej, walczyli z tym bebokiem, coś się stało z całym światem. I w tym momencie pomyślał o tajemnicy, którą zdradził córce stróżki: gdzieś ktoś się bawił i nagle nadepnął na pęknięcie w chodnikowej płycie. A to niedozwolony ruch! I stało się! Może to w ogóle jest robota tej frelki Wandy? – Ty, Wieor – zaczął – znasz bajkę o Śpiącej Królewnie? – Znam, od Staleny. Cały zamek zasnął. Z królem i rycerzami. I potem przyszedł królewicz i obudził królewnę. Moja siostra marzy o królewiczu. Wieor złożył usta w ciup i próbował być zabawny. Tymczasem chłopiec celowo nadeptywał na spękania chodnikowych płyt. Nie, nic to nie dało. Nie uzyskał efektu odwrotnego. Świat trwał w bezruchu. Kiedy zbliżyli się do alei, odwrócił się w kierunku szkoły, zaciskając odruchowo dłoń na kluczu francuskim. No, Adriana nie było. Nie skradał się za nimi. Przynajmniej tyle. W pustej ulicy widać było nieruchomą kobietę i psa zastygłego pod drzewkiem. Umówili się, czy co? – To jakieś głupie czary! – przywołał go zmieniony głos Wieora. – Zobacz. Stał i pokazywał na trawnik. Leżały tam obok siebie wróbel i gołąb. – Może zdechły? – Jezderkusie! Wszystko zaczarowane. Popatrz tam, Wieor. Całe miasto zdechło! A czujesz, jaki dziwny luft?

– Ale ludzie stoją, patrz! – Wieor pokazywał na szpalery uczniów zgromadzonych po obu stronach alei. Wyglądali jak bierki jakiejś z nagła przerwanej partii szachowej. Pełno tam było czerwonych proporczyków, tylko że… nikt nimi nie machał! I nie było też wiatru, który mógłby nimi poruszyć. – Jakby ich ktoś przyszwajsował do trotuaru. – Chłopiec udał rozbawienie i plasnął się po nogach. – Oj, chyba się posikam! – A ja się zaraz porobię! – odpowiedział mu solidarnie kolega. Adamowi przypomniało się, jak kiedyś podczas seansu filmowego zatrzymała się w projektorze jedna klatka z Polskiej Kroniki Filmowej i wtedy na ekranie zastygł wiwatujący tłum i pierwszomajowy pochód. To wszystko teraz tak wyglądało. – Adam, ty mnie weź i uszczypnij. Wieor trzymał się rękami za głowę, a na jego twarzy coraz głupszy uśmieszek grał w berka z rosnącym strachem. Na twarzy chłopca było całkiem odwrotnie. Poczuł na ramieniu rękę kolegi, który dawał mu jakiś ważny znak. Podążył wzrokiem za jego spojrzeniem. Jasne, Sidorence chodziło o Milkę. Ale jemu tak naprawdę chciało się buczeć. A jeszcze nie otarł łez, które pojawiły się w momencie, kiedy trzepnął ręką i zabił Adriana Kurdiuka. Chłodny powiew niewypowiedzianej, strasznej samotności dmuchnął mu w kark. Coś stało się z jego światem, z tym miastem, z niebem, z ludźmi… Jakby potężny, umiejący zatrzymać czas czarodziej nasadził na globus świata swój magiczny cylinder. Dokładnie w miejscu, gdzie leży Stalinogród. I poszedł na papierosa. Ale coś tu się nie zgadza. Zaraz. Bo z Wieorem nic się nie stało! No i z nim samym… Dlaczego ich dwóch nie zaczarowano? Mamoooo!, coś płaczliwie, może dusza, podszepnęło chłopcu z ramienia. – Ty, Adam, a może tak wygląda trzecia wojna światowa? Aby dać sobie nieco czasu do namysłu, chłopiec podrapał się w głowę. – Chyba nie, bobyśmy na pewno słyszeli jakieś syreny ostrzegawcze. A tu cisza. – Ale mój facio opowiadał mamie, że Amerykanie już pracują nad taką bombą, która niczego nie burzy, tylko szkodzi żywemu. – To by musiała być bomba ze specjalną żywicą, taką, co wszystkich przykleja. – Ale tobie i mnie nic się nie stało! – zawołał Wieor. – Patrz! I zademonstrował, jak bez trudu odrywa nogi od trotuaru i podnosi je wysoko. – Jasne, szagajem! – Chłopiec dał się przekonać i dołączył do marszu kolegi. – Jest! – krzyknął nagle tamten i Adam poczuł, że kolega ciągnie go za rękaw, przymuszając do biegu. Wieor nie puszczał. Pewnie bał się sam wbiec pomiędzy zastygłe, nie tyle komiczne, co niepokojące swoją martwotą szpalery uczniów. – Jak jest Zośka, to musi być też Milka. Widzisz Morciniec? Żre jabłko. Ale tym razem chłopiec był lepiej poinformowany i wyprowadził kolegę z błędu: – One się pokłóciły. Wiem to od Szustera z jej klasy. Morciniec podgrandziła Milce gumkę myszkę, a Milka złamała jej za to kredkę. Nawet się podrapały.

– No i dobrze, że jej złamała, bo… – Wieor przerwał i wskazał głową. Zośka stała w pierwszym rzędzie, na krawędzi trotuaru i trzymała pod nosem nadgryzione jabłko. Z jej drugiej ręki sterczał patyk z czerwonym proporczykiem. Wieor rozejrzał się, jakby jeszcze raz chciał się upewnić, że zastygli koledzy i koleżanki ze szkoły nie noszą się z zamiarem nagłego przebudzenia i zrobienia mu dowcipu. Dla dodania sobie rezonu dodatkowo wyrzucił z siebie półgłupi śmiech. Szybkim ruchem złamał jej patyk z proporczykiem. I znowu zachichotał nerwowo. – Daj mi ten klucz francuski, to wsadzę jej go w rajtki. Będzie jej dyndał. Jak kupa. Chłopiec schował narzędzie za siebie. – Bronisz jej! Może ci się podoba? Jak tamtemu cwergowi? – Sidorenko się zaśmiał. – Tak! Ja to wiem. Adam czuje miętę do pięknej Morciniec z nosem Buratina i z gulą na kolanie! – Nieprawda! – Chłopiec prawie że tupnął nogą. Sam podszedł do dziewczynki, odłożył na krawężnik francuza i rozwiązał chustę harcerską na jej szyi. Unikał przy tym spojrzenia niepokojąco zastygłych źrenic. Bał się, że Morciniec tymi swoimi końskimi zębami ugryzie go nagle w rękę. Ale nic takiego się nie stało. Za chwilę obaj pokładali się ze śmiechu, patrząc na Zośkę w chuście na głowie. – Wiedźma z Sachonowa – powiedział chłopiec bardziej do siebie niż do Wieora. Wiedział, że Sidorenko nie ma pojęcia o istnieniu tej wiedźmy. To tylko w opowieściach jego babci pojawiała się na swojej miotle, nad Pruntkowszczyzną, a zatoczywszy parę kręgów nad gospodarską lipą, odlatywała w kierunku stacji kolejowej w Nowojelnej. Wieorowi spodobało się to, co zrobili z Morciniec. Sam pożyczył chustę od stojącej przy niej dziewczynki i założył na głowę chłopakowi obok. – Zrobimy z nich Baby-Jagi! – krzyczał zachwycony. – O tak, zrobimy z nich babcie klozetowe! – wpadł na bardziej rubaszny pomysł chłopiec. W podobny sposób ozdobili głowy paru innych uczniów, a Wieor nawet odważył się urządzić tak paru dorosłych przechodniów. Ta zabawa chociaż na krótki czas pozwoliła im zapomnieć o nadzwyczajnej i niedającej się wytłumaczyć sytuacji. Pierwszy przerwał ją Wieor. Dostrzegł Kościeję Nieśmiertelną. Stała jakieś dziesięć metrów dalej, przesłaniając dłonią oczy, jakby z dezaprobatą przyglądała się ich wyczynom. Ale zaraz obaj domyślili się czegoś innego: na pewno sprawdzała, czy jakiś uczeń nie zapuścił się w pobliże Czarciego Dołu. Obok tkwił dyrektor Szyndzielorz i ze zmarszczonym czołem patrzył w tym samym kierunku. A może jednak było tak, że i on, i nauczycielka matematyki w chwili, w której nastąpiło to coś, to zatrzymanie się klatki filmowej w projektorze istnienia, szukali właśnie ich dwóch, Adama i Wieora, niesubordynowanych uczniów z klasy trzeciej B? Chłopiec się zawahał. Nie był pewny, czy chce tam iść. Próbował zawrócić. – Dokąd? – powstrzymał go kolega. – Nie bój się. Oni są zaczarowani. I tylko tak się gapią.

Zaniepokojony Wieor śledził ruchy Adama, który zawrócił, przebiegł parę metrów i schylił się po zostawione narzędzie. – No dobra – zawołał ze zrozumieniem – weź tego francuza i wracaj! Odetchnął, kiedy ten był już z powrotem. Ramię przy ramieniu ruszyli środkiem jezdni. Przed ich oczami przesuwały się mniej lub bardziej znajome twarze. W ich bezruchu było coś nieprzyjemnego, strasznego i zarazem nieznośnie głupiego. Dobrucki trzymał patyk proporczyka w zębach, a jego dłonie utknęły w geście przyczesywania włosów. Rozdziawione usta Ludwika Opera zdradzały, że to coś, co się stało, zaskoczyło go, gdy wydawał okrzyk. Pewnie jakiś durny, bo wyglądał tak głupio, jak na fotelu u dentysty. – Zobacz, Adam, niech ja skonam, Adamczyk szczypie go w zadek! – Wieor odkrył śmieszną scenkę. To poprawiło im humor. A jeszcze do tego Ela Gażewska stała z wypchanym policzkiem i z olbrzymią nadgryzioną bułką w ręce. Śledź z jajkiem na twardo, zanotował chłopiec i nawet spróbował uśmiechnąć się do niej, zapominając, że bynajmniej nie zachęci jej tym do przełknięcia kęsa. – Wszyscy mają durne gęby. – Wieor dusił się teraz ze śmiechu. – A co by było, gdybym im… napluł? Jej mogę napluć na bułkę. Jak potem wsadzi do gęby… Albo nie, mam lepszy pomysł! Na chwilę przedarł się przez szpaler i migiem wrócił, trzymając coś w garści. – Wiesz, co tu mam? Nupel! Wyjąłem to z gęby jakiegoś bachora. A teraz… patrz, co zrobię. Podbiegł do rosłego blondyna o dużych krowich oczach i wcisnął mu to w usta. – Wieor – ostrzegł chłopiec. – Ja go znam, to Hilek, ten nowy z klasy… Morciniec. Obaj znowu aż przysiedli ze śmiechu. Hilek naprawdę wyglądał zabójczo. Wieor Sidorenko stawał się coraz bardziej odważny. Jakoś wcale nie myślał o wianiu do domu. Nagle parsknął, rozsiewając ślinę ze swoich zajadów. – Daj mi to. Dam Kościei po łapie. Ale tak, że… – Nie dokończył, zagryzł wargi z miną zdecydowanego na wszystko. – Coś ty, francuzem po ręce? – A co, oddam jej za te wszystkie lania linijkami. Pieruńska prukwa! Zanim chłopiec zareagował, Wieor doskoczył i wyrwał mu z ręki narzędzie. Podniósł je nad głowę i tańcując, zaczął się przedrzeźniać z kolegą. – Teraz ja mam maczugę! I jestem wodzem. Królem Stalinogrodu! Pobiegł parę metrów wzdłuż szpalerów, wywijając narzędziem jak berłem. Potem zawrócił, znowu machnął i złamał jakiemuś uczniowi proporczyk. Przybiegł z powrotem zziajany i czerwony na twarzy. – Popatrz, jak mnie wszyscy witają! Mogę im dać po mordach, a oni mi wiwatują! Wciąż kręcił ciężkim narzędziem młynka. – Uważaj! – ostrzegł chłopiec, bo zobaczył, że Wieor nie liczy się z siłą odśrodkową.

I stało się. Narzędzie wyleciało mu z rąk i zaczepiło o Szyndzielorza. Jedno ramię dyrektorskiej marynarki opadło, a za chwilę, jakby nabierając życia, wysunęła się z niego drewniana konstrukcja imitująca rękę. Upadła im pod nogi i znieruchomiała w proszącym geście. Wieor odskoczył i skrzywił się z odrazą. Stał chwilę niezdecydowany i nagle złagodniał. Schylając się po francuza, powiedział: – No, dobra. Masz. Na razie. Gdy tylko jednak pozbył się ciężaru, podszedł do nauczycielki. Chłopiec czuł, że on coś jeszcze kombinuje. Nie mylił się. – Ty, patrz. Prukwa ma coś wypisane na ręce. Może ma ściągę? Nie, to jakiś długi numer. Może telefoniczny? Chłopiec zbliżył się i już wiedział, co to było. – Dałbyś jej spokój. To numer obozowy. Była w niemieckim obozie koncentracyjnym. – Tylko gadasz! – To prawda. Żona doktora Norberta ma podobny. Też była więźniarką w Auschwitz. I pani Lea też. Wieorowi coś zaczęło świtać, bo nieco się uspokoił. Chłopiec w tajemnicy wypatrywał białych kokardek, a jednak Milkę poznał po sandałku. Pierwszy ją dostrzegł! Stała parę metrów dalej. Utrzymywała się na jednej nodze, podczas gdy ręką podciągała sobie na drugiej, ugiętej, podkolanówkę. Jej dwa warkoczyki ocieniały gładziutkie policzki, a białe kokardki na ich końcach przesłaniały wesołe dołeczki. Milka miała lekko wysunięte wargi, jakby jej słodka buzia czekała na pocałunek z nieba. Już chciał powiedzieć Wieorowi, kogo znalazł, ale tamten, przykucnięty, majstrował coś z zapałem przy trzewikach nauczycielki. – Jak się ocknie, to jak nie lajźnie. Będzie heca – zapowiadał Sidorenko i jak to on rozgrzewał się z emocji niczym fajerka na piecu. Kiedy wstał, rzucił prosto w matematyczkę: – Liniałem w krnąbrną dłoń! – I poparł to wywaleniem języka. – Ty, bo się obudzi. A wtedy laga ze sprawowania – postraszył chłopiec. – A gówno! – odpowiedział Wieor i zajął się drewnianą ręką dyrektora. Głośno zaśmiał się do swojego pomysłu. Za chwilę wciskał sztuczną rękę Szyndzielorza pod pachę Kościei. – Lepiej byś pomógł! – rzucił w kierunku Adama, ale nagle odczytał coś w jego oczach. – Aha? – Poszedł za jego spojrzeniem. – Czemu nie gadasz, że ją znalazłeś? Odruchowo przyczesał zburzone włosy i z zupełnie innym uśmiechem ruszył w kierunku nieruchomej Milki. – Też jej zrobisz psikusa? – z niepokojem zapytał chłopiec. – Gupielok! – żachnął się Wieor. Chłopiec podarował mu trochę ciszy, podczas której tamten nie odrywał oczu od Milki. – Widzisz, jak ona wygląda? Zupełnie jak ta figurka z kościoła. Ale fajnie by było ją zbudzić.

Łazilibyśmy razem… pod rękę… po Stalinogrodzie. Poszlibyśmy… – przerwał i przez krótką chwilę się namyślał, patrząc w chmury z bursztynowymi brzuchami – …no, do parku na huśtawki. I teraz to nawet Tuberok by nam nie przeszkadzał. Pewnie też gdzieś zastygł. A jakbyśmy go dorwali, tobym się z nim porachował. Murowane! Gorzej niż z Hitlerem. A potem zaprosiłbym Milkę do sklepu pana Ślusarczyka i dałbym jej całą wielką torbę wafelkowych misiów z kremem. Proszę, bierz! Całkiem za darmo, z wystawy. Sidorenko z troską zaczął się przyglądać niewygodnej pozie, w jakiej to COŚ zaskoczyło Milkę. – Ty, przecież nie może tak stać na jednej nodze. Zamęczy się. Dostanie żylaków, jak moja mama. Rozejrzał się po szpalerze zastygłym po drugiej stronie jezdni. – Widzisz tego w brylach na nosie? Dawaj tutaj jego tornister! Chłopcu od razu spodobał się pomysł. Ich kolega z klasy, a był to Sikora, tkwił tuż na krawędzi trotuaru, pochylony nad otwartym tornistrem, z którego wystawała klapsznita owinięta w pergamin. Jego powiększone w szkłach okularów źrenice zdradzały, że nie spuszczał oczu z Milki. – No, dawaj, dawaj – przynaglał Wieor. Chłopiec tak się pośpieszył, że upuścił jego kanapkę z masłem i z czymś tam i wysypał z tornistra wszystkie kredki Sikory. – Ja będę trzymał Milkę – zadecydował Sidorenko – a ty jej podstaw tornister pod kolano, o tak. Teraz dobrze. – No, to już ją puść – powiedział chłopiec. Wieor bardzo powoli odrywał dłonie od ramion Milki, a jego nos prawie że zaczepił o wpiętego we włosy dziewczynki motylka. Adam nie miał ochoty patrzeć, jak Sidorenko obwąchuje warkoczyki Milki. Odwrócił wzrok. Stał twarzą w kierunku kinoteatru. – Ale ona paaachnie… – chłopiec usłyszał przeciągły, a przy tym wniebowzięty głos koleżki. Wtedy złowił lustrzany błysk. Wyciągnął głowę i kiedy wychylił się ku środkowi jezdni, dostrzegł fragment niklowanego zderzaka. – Ty, Wieor, jedzie marszałek Harmagedow! – Jak to jedzie? – No, on już tu jest. Za tymi z czwartej B. Tam, za motocyklistami. Widzisz? Limuzyna. Słowo „limuzyna” podziałało na Wieora. Oderwał się od Milki, minął kolegę i pośpieszył we wskazanym kierunku. Chłopiec odczekał chwilę. Pozwolił oddalić się koledze. Jakieś niejasne myśli zakotłowały mu się w głowie. Skierował kroki w stronę Milki. Ni to zakomunikował, ni to powiedział do siebie: – Sprawdzam tylko tornister pod jej nogą. Ale w chwili gdy to mówił, zauważył potężny supeł łączący oba trzewiki Kościei. – No, idziesz? – usłyszał już dobrze oddalony głos Wieora. – Chodź, zobacz, jaka wytworna maszyna. A po chwili ciszy: – Gdzie jesteś? Co się grzebiesz? Chłopiec jeszcze raz popatrzył na Milkę, a potem na trzewiki nauczycielki. Odłożył na chwilę narzędzie, podbiegł i rozdzielił splątane sznurówki. Odskoczył, w chwili gdy pojawił się zziajany

Wieor. Udał, że niby to wypadł mu z ręki klucz francuski. Kolega czujnym spojrzeniem ocenił sytuację. Spojrzał na Milkę, tornister pod jej kolanem, a potem uśmiechnął się na widok drewnianej ręki dyrektora, która pokracznie sterczała spod pachy Kościei. Nagle popatrzył przez ramię chłopca i nachmurzył brwi. – Nie będziesz na nią tak ślipił! – krzyknął, a Adam w pierwszej chwili odniósł jego gniew do siebie. Lecz Wieor go wyminął i zatrzymał się przy Sikorze. – Ale mu dam! Wrócił z hardą miną na twarzy, wycierając dłonie w spodenki. Biedny Sikora. Z daleka widać było jego okulary, grubo pomaziane masłem i smażonym serem, a na kracie kanału rozdeptaną klapsznitę. – Widzisz? Teraz to ma maślany wzrok! Chodźmy. – A co, boisz się sam? – zagadnął zaczepnie chłopiec. – Wieor Postrach Ciszy niczego się nie boi – usłyszał butną odpowiedź. – Hi, hi, na pewno masz kupę w portkach. – Kto, ja?! To ty masz siki w gaciach, sisiajko. – Wieor, tylko nie mów do mnie tak jak ten Kurdiuk! – Bo co? – Bo… pójdę prosto do chałpy i zostawię cię tutaj samego. W tym momencie w całej swojej krasie objawiła się przed nimi maska limuzyny. Minęli dwa motocykle z przyczepami, przyozdobione czerwonymi proporcami. Na motocyklach i w przyczepach siedzieli żołnierze w wojskowych kurtkach. Olbrzymia limuzyna, niczym pies, wyszczerzyła dwa zęby niklowanego zderzaka. Odcinały się od wytwornej czerni lakieru ostrym blaskiem zebranym z żółtawego nieba. – To musi być ten słynny zis – Adam przyjął ton znawcy. – Ale pancerna maszyna! – zachwycił się Wieor. – Zawod imieni Stalina. Ciekawe, ile wyciąga? – Sto kilometrów na godzinę. – Gupieloku – żachnął się Wieor – na pewno sto sześćdziesiąt. Nie wierzysz, to możemy zobaczyć na szybkościomierzu. Na twarzach uczniów i dorosłych, im bliżej limuzyny, tym większe malowało się podniecenie. Usta były szerzej otwarte i nawet można było odczytać na nich ostatnią samogłoskę z okrzyku: „Hurrra!”. Wznosili też wyżej niż pozostali czerwone chorągiewki. – Czujesz? – Wieor pociągnął nosem. – To benzyna i smary. Chłopiec ostrożnie położył dłoń na czarnym lakierze. – Jeszcze ciepły. – No tak – przyznał Wieor – ale… zupełna cisza, motor nie pracuje.

Szyby z tyłu auta przesłaniały ciemnobordowe firanki. Jednak za boczną szybą szofera zobaczyli wąsatego mężczyznę. Na głowie miał wielką jak patelnia czapę z daszkiem. Dłońmi w czarnych rękawiczkach trzymał olbrzymią kremowego koloru kierownicę. Tym razem chłopiec przejął inicjatywę i zanim Sidorenko wymamrotał ostrzeżenie: – Daj spokój! – on wszedł na stopień, nacisnął klamkę i otworzył drzwi. Kierownica zisa wydała mu się najcudowniejszą rzeczą, jaką kiedykolwiek widział na świecie. Na dodatek w środku jej koła zamontowano srebrną obręcz i chłopiec od razu odgadł, że jest to bibek nowego typu. Ta kierownica była tysiąc razy piękniejsza niż kierownica w pobiedzie pana Popiela. – Patrz, Wieor, jakie cudo! Ale fajnie by było taką sobie pokręcić! – A ty, gupieloku, od czego masz ten klucz? I Wieor dokończył kilkoma gestami, jakby odkręcał śruby. Potem sam wetknął głowę głębiej do eleganckiego wnętrza. – Jerona kan… A on co tutaj robi? – Chłopiec usłyszał nieomal przerażony głos kolegi. Spojrzał w kierunku tylnego siedzenia. I tak jak Wieor zaniemówił. W głębi obszernej kabiny pasażerskiej, która wyglądała jak wytworny salonik, tkwił rozwalony na miękkich siedzeniach człowiek w jasnym, paradnym mundurze. Miał włosy w nieładzie, a jego twarz zastygła w wyrazie zadowolenia. Na rozległej piersi tkwiły, w gęstych rzędach, nastroszone jak łuska na czyszczonym nożem karpiu, okazałe ordery. Mężczyzna miał rozpięte guziki munduru, spod którego sterczała pomięta koszula. Chłopiec poczuł ostrą woń, której źródłem mogły być otwarte usta marszałka… W jednej chwili zrozumiał, kogo Wieorowi przypominała ta twarz. Oto obraz plantowego, który na polecenie kapitana Plejadowa przymierzał w chacie taką samą czapę i bluzę. – Tuberok nie Tuberok – szepnął Wieor. – Ale to przecież nie może być on. Ten nie ma takiej czerwonej pręgi na szyi. Sprawdzimy to. Obaj zeskoczyli na jezdnię, a Wieor pierwszy podbiegł i odważnie szarpnął za klamkę tylnych drzwi. – Ty, zobacz, chodź, chodź! Nieruchoma scenka na tylnym siedzeniu była bardziej rozbudowana. Prawa ręka marszałka tonęła w kępie rudych włosów. Rozpoznali głowę kobiety. Na jej policzku, przeświecającym spomiędzy loków, zastygł uśmiech, ale jakiś taki zbyt obszerny, bo przedłużony smugą czerwonej szminki. Jednej ręki kobiety nie udało im się zlokalizować, ale druga, wygięta w nienaturalny sposób, wysoko wznosiła butelkę z kolorowymi nalepkami. Światło, padające od strony szofera, wzmacniało zawarty w niej płyn bursztynowym blaskiem, ten zaś współgrał z ciepłą barwą drewnianego wykończenia całego wnętrza, przypominającego lożę w teatrze. Kobieta wypinała w górę tylną część ciała, a rozerwany dekolt białej koszuli skierowany miała ku leżącemu na podłodze dywanikowi, na którym spoczywały skorupy podeptanych kieliszków. Chłopcu wydało się, że jeszcze moment i jej olbrzymie piersi pozbawione, jak się domyślił, bishaltera wydostaną się siłą ciężkości i dosięgną błyszczących oficerek marszałka. Jakoś nie tak wyobrażał sobie pasażerów limuzyny, a już na pewno nie marszałka Związku

Radzieckiego, którego pierwszy raz zobaczył na majowym pochodzie, na planszy, i myślał, że to Tuberok. Pytająco spojrzał na kolegę. Ten największym zaciekawieniem obdarzał trzymaną przez kobietę butelkę. – Aha, oni tu sobie gulgają whisky. Poznaję po nalepce. Ojciec miał podobną w byfyju. Ale już jej nie ma, ha, ha. – Tu pomasował się po brzuchu. – Opróżniliśmy ją ze Staleną. Piją to królowie angielscy. A jak Stalena po tym bekała! Mówię ci. Jak krowa. – No to już, Wieor. Na co czekasz? Bierzesz flachę? Wieorowi spodobał się pomysł chłopca. – Ja sobie biorę whisky na pamiątkę, a ty sobie bierzesz kierownicę. Wieor trafił w dziesiątkę. Kierownica zisa była przepiękna i dla chłopca naprawdę tysiąc razy ładniejsza od pozłacanych nalepek na zagranicznej flaszce. – Ty – szturchnął go Wieor – a widziałeś, ile ten ma orderów? Ale on urzeczony widokiem kierownicy nie odpowiadał. – Co tak ślipisz? Pomogę ci. – Wieor, nie czekając, zbliżył się do kierownicy i sam zepchnął z niej jego dłonie. – No i gotowe. A teraz dawaj ten klucz i nasadź na śrubę. I nawet pokazał gdzie. W pustej głowie chłopca rozwinęła nagle swoje srebrzyste zakola serpentyna pod Czchowem. To tam pojawiło się marzenie o posiadaniu własnej kierownicy, najchętniej mocowanej na przyssawkę. Postanowił, że tę odkręci w rekordowym czasie. – No widzisz, jesteś stachanowiec – chwalił go kolega, nadzorując pierwsze czynności. – Pierwsza śruba puściła. Teraz dasz sobie radę sam, a ja spróbuję dorwać tę flaszę, bo tak ją trzyma ta… krasawica, że chyba muszę zajść od drugiej strony. Nie zwracał uwagi na gadanie Wieora. Pomyślał, że przydałby się śrubokręt. Drugie zamocowanie ani drgnęło. Musiał teraz przemóc strach i prawie położył się na ramieniu szofera. W dodatku pomyślało mu się, że gdyby tak niechcąco zatrąbił, to sygnał rozerwałby ciszę i wszyscy, razem z marszałkiem, mogliby się nagle obudzić, a co gorsza, ruszyłby samochód i byłaby z tego niezła draka. Lepiej nie myśleć. We wstecznym lusterku dostrzegł daszek czapy, a pod daszkiem karcące spojrzenie szofera. Kiedy wyciągnął rękę i przekręcił lusterko w bok, poczuł, jak coś dotyka go w ramię. W pierwszej chwili pomyślał, że to ludzkie palce. Ale to była ta wielka czapa kierowcy. Jej śladem przebiegły mu się po plecach ciarki, a za chwilę z ust wyrwało rozpaczliwe: „Mamo!” Czapa wypadła na jezdnię, zatoczyła koło i znieruchomiała. W tym samym momencie szofer przechylił się w bok. Chłopiec jak oparzony wyskoczył z samochodu. Nic się jednak dalej nie wydarzyło. Przemógł się i zobaczył, że mężczyzna leży przewrócony tułowiem w kierunku totenplatzu. Odetchnął. Kierownica była wyraźnie przekrzywiona. Szmyrgnął francuza na pedały i szarpnął ją z całych sił. Została mu w rękach. Tylko jeszcze jakieś druty w rurkach izolacyjnych łączyły ją z samochodem. Szarpnął jeszcze raz. Druty się napięły. Wsadził nogę gdzieś pomiędzy pedały,

w ślad za francuzem, i zamykając oczy, ponownie pociągnął kierownicę ku sobie. Nie wiedział, kiedy znalazł się na ulicy. Zatoczył się, ale nie wypuścił zdobyczy z rąk. Ktoś przytrzymał go, by nie upadł. Aż drgnął z przerażenia. Odwrócił głowę. Zobaczył piegowatą twarz nieudanej sportsmenki Anki Plackorz i jej rozdziawione niemym okrzykiem usta. Musiał ją porządnie uderzyć kierownicą, bo na dolnej wardze dziewczynki leżał wybity ząb. Z odrazą wydostał się z jej wyciągniętych do przodu, pulchnych ramion. Przez chwilę oglądał kremową zdobycz ze wszystkich stron. Swoje ważyła, ale jej kolor i połysk, a nawet dotyk, kojarzyły mu się ze słodkim koglem-moglem, ucieranym dla niego przez mamę albo babcię. Udając, że jedzie i nią kręci, postąpił parę kroków w kierunku auta. Poprzez jej koło dostrzegł pierś jeżącą się kiściami orderów. Podszedł bliżej. Orderów było tak wiele, że niech się schowa nawet marszałek z portretu w klasie. I chłopiec pomyślał, że jak pożyczy sobie jeden, to nikt nigdy, nawet sam marszałek Harmagedow, tego nie zauważy. Odstawił kierownicę na stopień, wsadził głowę do samochodu i zaczął się zastanawiać, który order wybrać dla siebie. Może na jego wybór wpłynął repertuar w pobliskim kinie, bo pochwycił srebrno-złotą gwiazdę z emaliowanym na zielono polem, na którym lśnił profil pod stylizowaną kotwicą. Był to Order Uszakowa, pierwszego stopnia, z niebiesko-białą wstążką. Wszystkie odznaczenia siedziały ciasno, zbite w kupę jak dziady łopianowe. Kątem oka, bo wciąż się bał, sprawdził nieruchomą twarz marszałka. Szarpnął. Ale kiedy miał już order w ręce, dobiegł go dziwny odgłos. Gdzieś za jego plecami soczyście wymiotował Wieor. Spłoszone palce chłopca wypuściły order i musiał się przemóc, by szukać go w rozpięciu marszałkowskiej bluzy. Wsadził tam rękę. Pierś mężczyzny była owłosiona, a raczej pokryta czymś, co przypomniało chłopcu splątane kłącza maczały, której babcia używała do kąpieli w sitzbadzie. W nozdrza uderzył go zapach potu. Podobnie brzydko pocił się w klasie Adrian Kurdiuk. Nie chcąc, by Wieor nakrył go z orderem, szarpnął mocno, nie zważając, że wyrywa kępkę owłosienia. Cholera!, przeklął w myślach, bo równocześnie oderwany guzik od mankietu jego bluzki wpadł w rozwarte usta marszałka. Na łowienie guzika nie było czasu. Zbliżające się postękiwania zdradzały obecność Sidorenki. Adam wpakował kłujące odznaczenie do kieszeni i czym prędzej wycofał się z samochodu. Zobaczył Wieora przy błotniku. Stał tam i trzymał w ręce czapę kierowcy. Właśnie wypuszczał do niej z ust obfitą strugę. – Coś mi się… porobiło – zajęczał blady jak papier. Ciągnąca się z jego ust aż do daszka czapy długa ciompa wzmogła i w chłopcu mdłości, które sam od jakiegoś czasu próbował powstrzymać. – Może ci coś zaszkodziło? – zapytał, próbując zbagatelizować sprawę. Był pewny, że kolega zakosztował whisky. – Adam, ta świdrująca cisza… i te ohydne bombony Kurdiuka! – Fanzolisz! Zagraniczna whisky! – Coś ty, w ogóle jeszcze nie otworzyłem drzwi… tam… jak mnie to dopadło. Sidorenko z czapą kierowcy w dłoni przysuwał się wsparty plecami o błotnik. – O fuj! Zobacz, cały jestem obrzygany. Naraz rozejrzał się z kwaśnym uśmiechem, a chłopiec od razu pomyślał, że Wieorowi świta jakiś

obrzydliwy pomysł. Nie pomylił się. – A masz! – zawołał tamten, ale zamiast chlapnąć rzygami w kolegę, odwrócił się i nadział czapę na opustoszały trzon kierownicy. Bryznęło i nakrycie z obszernym rondem przykryło rozszarpane warkocze przewodów. Chłopiec przezornie pochwycił leżące na stopniu koło kierownicy. Wieor ze śmiechu zatoczył się aż pod szpaler uczniów. Tam zaczął wycierać sobie usta trzymanymi przez nich proporczykami. Potem stojącemu obok harcerzowi ściągnął z ramienia flanelową kamizelę. Chwilę wycierał nią swoją bluzę, spodenki, kolano i zegarek Kurdiuka. – To był mój rekordowy paw – pochwalił się, smakując głośno powrót do przytomności. Z obrzydzeniem cisnął mokrą kamizelą nad głową Adama. Zatrzepotała nad samochodem, straciła rozpęd i pacnąwszy o przednią szybę, zastygła przyklejona po stronie szofera. Niech się dzieje, co chce, ale nie można się było z tego nie pośmiać. Dlatego obaj zanosili się śmiechem. – A może by mi pomogło, gdybym pociągnął łyczek? – zastanowił się Wieor. – Mój facio tak robi. Zachęcony gestem kolegi chłopiec obszedł auto, mocno dzierżąc pod pachą kierownicę zisa. Czuł w dłoni niezwykłą gładkość jej masy i odlane w niej przyjemne wypukłości. Ktoś mu kiedyś mówił, może ojciec, że inżynierowie radzieccy dopasowali kierownicę zisa specjalnie do prawej i lewej dłoni Stalina. Podeszli do tylnych drzwi. – Ja otwieram – powiedział Wieor, który po rzyganiu wracał szybko do siebie. Nieruchoma scenka na siedzeniu marszałka, widziana teraz od drugiej strony, wprawiła chłopców w jeszcze większe zakłopotanie. Wypięty, masywny tył kobiety zajaśniał tuż przed ich oczami, a jeszcze bardziej przeraźliwą cielistością zaświeciły jej tłuste uda. – Ale ma barchany! – wyszeptał z niesmakiem Sidorenko. Cofnął się o krok i polecił: – Ty jej wyciągnij flachę i idziemy stąd, bo znowu będzie paw. Chłopiec, chcąc nie chcąc, dał Wieorowi do potrzymania swoją zdobycz. Ostrożnie wsunął głowę do wnętrza i złapał za szyjkę butelki. Dłoń kobiety nie protestowała i tylko zadźwięczał o szkło duży złoty pierścionek z zielonym kamieniem. Odwrócił się i podał Wieorowi flachę. W tym momencie stracił równowagę i jego ręka, szukając oparcia, ześlizgnęła się prosto w miękkie ciało. Utknął z nosem wbitym w jej obnażone ramię, spocone, ale nie wiedzieć dlaczego, pomalowane szminką. Jej ciało ugięło się pod niespodziewanym ciężarem i zza dekoltu wypadły dwie, jeszcze bardziej cieliste niż uda, kule. Były ogromne. Chwilę balansowały nad bordowym dywanikiem, uderzając to o siebie, to o oficerki marszałka. Chłopiec wyrwał się z wnętrza samochodu tak gwałtownie, że omal nie przewrócił Wieora razem z kierownicą i butelką. – Aleś zbladł! – zauważył Wieor. – Pewnie też cię bierze. W końcu zjadłeś tego samego bombona. – Wieor, co ja widziałem! Sidorenko wcisnął chłopcu kierownicę w ręce, a sam wsadził głowę do środka. Natychmiast ją wycofał. Uszy Wieora były czerwone.

– Ale wielkie balony! – przyznał. Odwrócił się i z zamachem zatrzasnął drzwi. Zanim chłopiec się spostrzegł, Sidorenko z flachą w łapie biegł w kierunku następnych aut w kolumnie. Były to dwa czarne citroeny. – Zaczekaj! – zawołał za nim. Nie chciał być sam, tym bardziej że naprawdę czuł się coraz gorzej. Kwaskowaty posmak zbliżał mu się do przełyku. Świecący lakier na limuzynie, lustrzane dekle i białe felgi tworzyły feerię odbić światła dnia, które chłopcu ciągle, odkąd wyszedł z Wieorem ze szkoły, wydawało się stanowczo zbyt żółte, a kiedy przymrużył oczy, zaczynało słodko migotać, jak cienki warkoczyk zlewającego się jasnego miodu. A do tego w mrocznej pustce między uszami znowu zadyndały, zafalowały jasno te dwa niepojęte cieliste kule. Z kierownicą pod pachą powlókł się za Wieorem. Ten, przysłoniwszy oczy ręką, wypatrywał kogoś w środku pierwszego citroena. – Szukasz starego? – Coś ty, mojego facia zabrał dzisiaj gazikiem generał Frey-Bielecki. Popędzili do Krakowa, bo ten marszałek zagroził, że tam nie pojedzie, jak nie zburzą jakiegoś kopca. Bo był za wysoki, czy coś takiego. Chłopiec również przystawił twarz do bocznej szyby. Dostrzegł za nią twarze czterech mężczyzn. Tkwili w mroku ciemnego wnętrza, zatopieni w tle czarnych obić. Wyglądali tak, jak czarne owady spowite smugami dymów i zastygłe w kawale bursztynu przechowywanym w szkolnym gabinecie botanicznym. – Tu go nie ma – stwierdził Wieor. – To ruscy. I skierował kroki do następnego auta. – O, tutaj siedzą podwładni mojego facia. Zobacz tego z wąsikiem. To kapitan Bereza. Jego to mój facio obchodzi z daleka. Raz powiedział, że to krwiożerczy drań i że ma łapy umaczane po łokcie. – Może jakiś gupielok, co to myje się pod kranem i nie podwija rękawów? Ale Wieor pominął przenikliwą uwagę chłopca. – Kapitana Berezy to się wszyscy boją. A jego brzydka córka jest podobna do złamanego parasola. Na bal przebrała się za gołąbka pokoju. Stale jej odpadał dzióbek. Potem wybuchła awantura, że tym strojem nie wygrała. Wieor machnął flaszką w kierunku kinoteatru. Z daleka widać było plakat z kolorowym żaglowcem. – Była z ojcem w kinie na zamkniętym pokazie. Ciebie nie było. A ja poszedłem z faciem. Siedzieliśmy obok pułkownika Buhaja i jego syna. W tym momencie wydało się chłopcu, że chyba wie, dlaczego ojciec ani słowem nie wspomniał o tym pokazie. Pewnie nie chciał widzieć się z Buhajem. – Film Admirał Uszakow. Pokazywali taaaką burzę na morzu. Mówiąc to, Wieor szeroko zafalował ramionami. Jego ruchy wywołały w chłopcu mdłości. Oparł się ręką o dach samochodu. Ale to, co zobaczył, odepchnęło go od auta. – Wieor, tam jedzie pułkownik Buhaj!

– No, to dobrze, że nie otworzyłeś. Bo jakby mnie zobaczył z tą flaszą, toby mojemu zameldował. Wiesz, jak by mi facio za to przylał? Sam zajrzał przez szybę. – Ty, Buhaj siedzi obok taty Sikory! – A tyś mu tak synka urządził. – Jasne! Bo ślipił na Milkę. – Czekaj, jak się o tym dowie… – Nie dowie się. Bo jak? – A jak się zaraz to wszystko ocknie i ruszy? Chłopiec pożałował tak postawionego pytania. Teraz obaj spoważnieli i każdy musiał zmierzyć się z uczuciem paniki, która dotąd wlokła się za nimi, nie mogąc się doczekać, by wreszcie wskoczyć im na karki. Adam popatrzył w niebo, jakby sprawdzał, czy może chociaż chmury zmieniły swoje kształty. Ale ani chmury, ani nawet tamten nieruchomy kalafior dymu nie ruszyły się nawet o centymetr. Sidorenko oparł rękę na dachu citroena i próbował sprawdzić czas na cebuli Adriana. Raptem przyjrzał się zegarkowi uważniej. Potrzepał ręką i powiedział zirytowany: – Co jest? Dziwne. Nie chodzi. – Może przez te rzygi? – Adam przeniósł wzrok na zielone zajady kolegi. – Sam posłuchaj – powiedział tamten i przytknął mu do ucha srebrne cacko. – Tam coś w środku lata. – Sprężyna poszła – zawyrokował chłopiec. A przyjrzawszy się bliżej, zauważył: – Patrz, co się stało z cyferblatami. Chyba twoje rzygi podciekły i zaparowały od środka szybki. Nic nie widać. – No to kaput – oznajmił Wieor. – A ja myślałem, że ta cebula jest wodoodporna. Brakoróbstwo. Pomóż mi to rozpiąć. Chcesz go? Odpowiedzią był tylko grymas chłopca. – Jak ty nie chcesz, to wywalam. Zatrzymali się przed wyniosłą ciężarówką, która zastygła na środku jezdni w pewnej odległości za ostatnim citroenem. Podobnie jak maska limuzyny marszałka, przywodziła chłopcu na myśl mordę zwierza. Wiedział, że blaszane pudełka po obu stronach szoferki kryją w sobie długie strzałki kierunkowskazów, które, gdyby je włączyć, mogłyby udawać psie uszy. – Facio mówił, że marszałek pije litrami kwas chlebowy i że zawsze jeździ za nim taka biała cysterna. To musi być ta. Powlekli się wzdłuż pękatej ciężarówki. Chłopiec pomyślał, że kiedyś przy okazji opowie babci, że widział olbrzymią cysternę pełną kwasu chlebowego. To się babcia ucieszy. Po obu stronach alei zgromadziło się sporo gapiów i spędzonych do witania marszałka pracowników pobliskich biur, spółdzielni i szkół. Ale tutaj już zaczynały się nieznane twarze. – To gnojki z innej szkoły – stwierdził Wieor.

Przyskoczył do jakiegoś chłopaka stojącego z szeroko otwartymi ustami i udawał, że poi go ze swojej butelki. Tak na niby. – No, napij się, maluchu. Dul, dul! Co? Ze mną się nie napijesz? A może – dzyń, dzyń! – wolisz ten zegareczek? – Ty, zobacz! – Chłopiec przerwał popisy Wieora. A kiedy ten się odwrócił, wypiął w jego kierunku pierś z Orderem Uszakowa. – Ściągnąłeś z marszałka?! Jerona, ja też bym taki chciał. Sidorenko spojrzał tęsknie w kierunku zisa. I nagle wpadł na pomysł. – To ja ci dam cebulę Adriana, a ty mi dasz ten order. Pomyśl, wielka cebula z Kurdiukistanu! Widząc, że chłopiec nie zapalił się do jego pomysłu, rzucił: – No, to za to, że stoczyłem bohaterski bój z tym dywersantem Adrianem. Chłopiec był niewzruszony. – Idź tam i weź sobie sam. On ma ich całą furę. – Z ciebie żaden kolega – zganił go Wieor. I nagle wyminął go i podbiegł do tyłu samochodu cysterny. – To co? Nie chcesz się zamienić? – Ble! Usłyszawszy tak zdecydowaną odmowę, Wieor wepchnął zegarek do olbrzymiej rury wydechowej. Chłopiec wzruszył ramionami i się odwrócił. Miał już to, na czym zależało mu najbardziej – przepiękną kierownicę zisa. Czekał, aż Wieor wróci do niego jak niepyszny. I dobrze, bo trzeba się było teraz zająć tajemniczą przyczepą, którą ciągnęła cysterna. – Dwukołówka – zauważył kolega, wycierając w spodenki rękę ubrudzoną o rurę wydechową. – Może tam są walizki marszałka? – zażartował chłopiec i uniósł rąbek wypłowiałej i sztywnej plandeki. – Ciemno tam. Nic nie widać. – Trzymaj. – Wieor przekazał mu flaszkę whisky. – Ja sprawdzam pierwszy. Podszedł do przyczepy i włożył pod plandekę rękę aż po ramię. – Ueee! – skrzywił się. – Tam jest coś miękkiego, jakby… futro. – Może psy milicyjne? – spróbował napędzić mu stracha Adam. Na te słowa Wieor wyszarpnął gwałtownie rękę. – Ała, co to?! – rozdarł się na cały głos. Chłopiec też odskoczył, spłoszony reakcją kolegi. Ręka Wieora umorusana była ciemną krwią! – Co ci się stało?! – krzyknął, widząc jak Sidorenko osuwa się na kolana. – Tylko się nie wygłupiaj! Tamten wyjęczał zduszonym głosem:

– Adam, coś mnie użarło. Do krwi. Chłopiec odłożył kierownicę, ostrożnie oparł ją o krawężnik i odstawił butelkę. – Bardzo cię boli? Wieor się przegiął, wzniósł załzawione oczy ku niebu i wyglądał tak, jak gdyby zaraz miał uderzyć w rozdzierający wszystkie serca świata lament. Nagle odezwał się opanowanym głosem. – Wiesz, to chyba nie jest moja krew. – Jak to nie twoja? A czyja? – Fuuuuj! Ty, powiedz lepiej, jak to zetrzeć? Ale śmierdzi! Przez ułamek sekundy Wieor wahał się, czy podłożyć chłopcu pod nos umorusaną krwistą mazią rękę, czy też rozejrzeć się za czymś do wytarcia. Wybrał to drugie. Upatrzył sobie dziecięcy paltocik trzymany przez jakąś kobietę. – Chyba znowu rzygnę – rzucił ostrzegawczo, a potem z bladym uśmieszkiem odwiesił pobrudzone krwią ubranko. Jakoś bez słowa się porozumieli, co teraz zrobią. Wieor podszedł do przyczepy i odszukał rzemień, który spinał tył plandeki. Chłopiec zaś ponownie zaopiekował się kierownicą i whisky, równocześnie gotując się do ucieczki. – Uwaga! – zawołał Wieor. – Zaglądamy? I szarpnął. Światło dnia wlało się do środka przyczepy. Krzyknęli i razem odskoczyli do tyłu. Pierwszy zatrzymał się Adam. Coś tam zobaczył, ale niewyraźnie. Jakieś brązowawe kłaki i coś na kształt olbrzymiego stawu kolanowego. Wieor, widząc, że kolega nie ucieka, również się zatrzymał. Powoli wracali ku przyczepie, wyciągając szyje, gotowi, w razie konieczności, ponownie rzucić się do ucieczki. Pierwszy skomentował Wieor: – To jakiś zwierz. Tylko… jakiś taki dziwny. – Może to wilk? – próbował domyślić się chłopiec. – Nie, to jest jakieś większe zwierzę. – Wilkołak? Słyszałeś o wilkołakach? Wieor podrapał się w głowę. – Ale to coś ma garba. Jak bum-cyk-cyk, włochatego. Podeszli bliżej. – Wiesz, raz to widziałem taką wielką wzdętą krowę. Podczas powodzi. – A ja widziałem zdechłego konia. Ale to chyba nie jest koń. – Ja wiem! To jest wielbłąd! – krzyknął nagle chłopiec. – Ten z cyrku! I przypomniał sobie przerażony głos mamy. – Wieor, wielbłąda upolował ten z orderami! Bo wiesz, mięso z wielbłąda i kwas chlebowy to

jego przysmaki. Ja wiem, on to wiezie ze sobą… – …na ucztę – dokończył Wieor. – Z towarzyszem Bierutem i Konstantym Rokossowskim, na Wawelu. I pewnie tam wielbłąda upieką. O, zobacz jaki ma tłusty garb. Chłopiec ze wstrętem odwrócił głowę od kosmatej bryły. – Ja stąd idę – powiedział do Wieora. – Teraz to mi dopiero podjechało pod nos. Wiesz, jak mój tata patroszy w kuchni, to też tak zajeżdża. – Wielbłąd puścił bąka! – obwieścił Sidorenko. Na próżno jednak próbował, milcząc, zyskać uznanie wśród niemych i zastygłych widzów. Wycofali się szybko, a potem ruszyli dalej wzdłuż kolumny samochodów. Chłopiec z kierownicą zisa, a Wieor Sidorenko ze swoją flaszką whisky. Towarzyszyły im blaski żółtego nieba, przeskakujące chyłkiem w oknach kamienic. I tylko tutaj zanotowali jakiś ruch. Cały świat, oprócz nich samych, trwał w niepojętym odrętwieniu. Może nawet cała kula ziemska wstrzymała swój obrót? Chłopcu przypomniała się zabawa z rozpędzaniem globusa, a potem nagłym hamowaniem palcem po lądach i oceanach. – Ty, zobacz! – przerwał te rozważania Wieor. – Tam, w oknie. Adam dostrzegł ciemny kwadrat otwartego okna. Mieściło się na piętrze kamienicy czwartej po prawej stronie od kinoteatru. Przez parapet przerzucony był czerwony kilim, od jego wzorzystego tła odcinał się zamocowany na środku święty obraz w złoconych ramach, przedstawiający głowę otoczoną aureolą. Po obu stronach okna stały flakony z kwiatami, przewiązane żółtymi wstążkami. – Patrz, tylko jedno porządnie przystrojone okno. Chłopiec nie odpowiedział. Przyłożył dłoń do gardła i próbował odchrząknąć miękką kulę waty, która, jak mu się wydawało, utkwiła tam od czasu wielkiej bitwy z Adrianem Kurdiukiem. I teraz zastanawiał się, kiedy przyjdzie kolej na jego rzygnięcie. – Adam – odezwał się cicho Wieor Sidorenko. – Powiedz, przecież tak chyba zawsze nie będzie? Powiedz, że się ta… zastyglina kiedyś skończy. Z wściekłością kopnął kamyk. Chłopcu spodobało się to określenie, ale apel kolegi skwitował wzruszeniem ramion. Cóż innego mógł zrobić? I tak starał się trzymać z dala od siebie spiętrzającą się za plecami ścianę lęku. A jakby tak poszukać w parku strażników cyrku?, przyszło mu nagle do głowy. I zapytać ich, jak długo będzie trwać to… no, ta cała zwariowana zastyglina? Oni powinni coś wiedzieć. No tak, ale pewnie i oni też, tam w sektorze B, siedzą przyklejeni do ławki. A swoją drogą, byłaby to doskonała okazja, żeby przyjrzeć się bliżej tajemniczej gipsowej ręce kapitana Plejadowa i tej czarnej walizeczce. Wieora też chyba dopadły ponure myśli. Od czasu do czasu poruszał butelką i przyglądał się płynowi, który falował za kolorowymi nalepkami. – A może łyczka? – Chłopak zaczął podstawiać flaszkę pod nos mijanym uczniom. – No! Co tak stoicie? Śpiewać mi tu zaraz! I tańczyć! Na cześć towarzysza Wieora Sidorenki. Na cześć pogromcy dywersanta z Kurdiukistanu.

Dyrygując w ich kierunku butelką, zaczął śpiewać: – Naprzód, młodzieży świata! Adam się przyłączył. Fałszując, zaproponował głośno martwemu szpalerowi inną piosenkę: – Szumi dokoła laaaas! – Dziadek na babkę wlaaazł! – dokończył Wieor i złapał się za rozporek. – Siku mi się chce. A tobie? – Trochę. To może popędzimy do parku? – Ha, i nalejemy na Tuberoka! Teraz to my tu pany! Wieor zachwycił się swoim pomysłem. A jednak zmienił ton. – Nie, ja nie dobiegnę. Chce mi się lać już teraz. – Tutaj? – chłopiec szczerze się zdziwił. – Dałbyś radę, jak tak wszyscy się gapią? I dziewczyny… – A co tam. I tak wszyscy są zaczarowani. Na sicher, no nie? Wieor nie czekał. Z miną łobuza przystanął przed pustą przyczepą jednego z motocykli zamykających kolumnę samochodów. Coś zabębniło po wnętrzu blaszanej przyczepy. Wypięty do przodu Wieor Sidorenko rzucał, czy to kontrolne, czy wyzywające spojrzenia w kierunku stojących uczniów. W końcu zawołał: – Widzisz, gupieloku, odlałem się do zündappa. I nic się nie stało. Lecz kiedy zajął się otrzepywaniem narządu i badaniem rozmachu swojego dzieła, podniósł lament: – Jerona! Leję na zielono! – Nie wygłupiaj się, Wieor. – Adam się skrzywił i machnął ręką. – To dlatego, że piłeś zielony atrament. Widziałem, i to nie raz. – Ale co ty! – zaprzeczył. – Już od tygodnia nie miałem w ustach atramentu. Jak bum-cyk-cyk! Zbierałem cały zapas na Kurdiuka. Zapiął rozporek, schylił się po odstawioną butelkę i podszedł do kolegi. – Mam pietra, bo to wygląda jak jakaś choroba. Kiedyś Stalena sikała na czerwono i facio myślał, że ma czerwonkę. A mucia się tylko śmiała, bo to były buraczki. – No, to ty, Wieor, miałbyś zielonkę. Ale takiej choroby nie ma. – Nie wiem, może mi się coś przywidziało. Przyczepa zündappa też była zielonkawa. A wiesz, że to ja nalałem na ten wyschnięty krzaczek w gabinecie botanicznym? – Na różę jerychońską?! – I naprawdę ożyła! Zrobiła się zielona i rozłożyła gałęzie. Tylko potem był smród i widziałem, jak ją Kościeja ukradkiem wywalała. Ha, ha! Prukwa się nie dowiedziała, czyja to robota. Wieor z dumą beknął w zwiniętą dłoń. – Ulżyło mi. A teraz coś bym zjadł. Bo może te mdłości, co mam, to z głodu? A ty? Chłopiec pokręcił głową.

– Ja to się boję jeść. – Żadnych misiów z kremem? – Nic słodkiego. Ale tamten potrząsnął flaszką i zawołał: – A teraz, towarzysze i towarzyszki, wielki czarodziej Wieor Sidorenko wyczaruje jedzenie! Po tej zapowiedzi Wieor podbiegł w susach do jakiejś grubej kobiety w wiejskiej chuście. Podczas gdy myszkował w jej pękatej torbie pomiędzy drewnianymi uchwytami, chłopiec przyglądał się dziurawym pończochom kobiety. Były niezdarnie nasunięte na grube jak u słonia nogi. Babcia Filomena aż tak spuchniętych nóg nie miała. Tylko trochę. Pani Siwirska – bardziej.

Rozdział 37

Koniec świata i wielka klapa Proszę bardzo! – usłyszał głos kolegi. Odskoczył, bo w jego kierunku w podskokach pędziło zielone jabłko. Sidorenko się chwalił: – Wieor czarodziej wyczarował papierówki! Ale rozszalały owoc skoczył dokładnie tam, gdzie i chłopiec, i soczyście pacnął prosto w kierownicę zisa. – Waryjot! – krzyknął Adam i próbując pochwycić drogocenny skarb, sam wywrócił się jak długi. Poczuł, że rozkwasił sobie kolana. Kierownica auta skorzystała z pochyłości i potoczyła się środkiem pustej w tym miejscu jezdni. Nabierała szybkości. Wiedział, że jeśli jej nie dogoni, to będzie musiał szukać aż za parkiem i, kto wie, może dalej, pod kołami tramwaju przy placu Węglowym. Zerwał się i nawet nie sprawdzając kolan, popędził. – Zaczekaj, gupieloku! – poszedł za nim jęk Sidorenki. – Nie chciałem! A zaraz potem, już innym tonem: – Ja i tak jestem królem Stalinogrodu! Ale jego głos dość szybko się oddalił i chłopiec słyszał już tylko swoje kroki i ciężki, dyszący oddech. Pędził jak wiatr, a przecież żadnego wiatru nie czuł. Było to dziwne. Jeszcze tylko na moment się zatrzymał i zawołał przez ramię, nie dbając nawet o to, czy Wieor go usłyszy, czy nie. – Jesteś głupi jak but z lewej nogi! Zobaczył jeszcze kolegę, jak ten odgraża się wzniesioną w górę, niczym berło, flaszką zagranicznej whisky. Im bliżej placu, tym więcej przechodniów spotykał na samej jezdni. Wymijał ich, jakby byli figurami na bezkresnej szachownicy, jeszcze większej niż tamta w parku. Stracił kierownicę z oczu w momencie, gdy ta wyminęła zwartą grupę uczniów, którzy na środku ulicy, pod nadzorem milicjantów i nauczycieli, zawracali do szkoły. Tutaj powitanie marszałka Harmagedowa należało już do sektora P (Przeszłości). – Mamo! Tylko nie to! Zaczekaj! – wyrwało się chłopcu z piersi i zaraz wydarzyło się coś jeszcze gorszego – dopadła go kolka. Musiał zwolnić i się zatrzymać. Spuścił głowę. Z trudem łykał powietrze. Dopiero teraz skontrolował nogi. Nie było tak źle. Tylko parę kropel krwi połyskiwało na umorusanych czarną ziemią i zielonym atramentem kolanach. Złapał haust powietrza, potem napluł na dłoń i przemył śliną rany. Wbił palce w bok, jakby chcąc wycisnąć z siebie blokującą mu oddech kolkę i jeszcze chwilę odczekał. Przypomniało mu się wydarzenie sprzed miesiąca. Tu, gdzie stał, przebiegała trasa etapu Wyścigu Pokoju. To gdzieś tutaj, pędząc na metę w Chorzowie, polscy kolarze Królak i Wilczewski zaatakowali lidera, Duńczyka Christiana Pedersena. W pewnej odległości chłopiec dostrzegł kobietę prowadzącą rower. Masywna, zielona damka. Teraz miał myśl!

Bez trudu wysupłał rower z jej rąk. Wskoczył na pedały, złapał równowagę i korzystając ze skłonu jezdni, zaczął nabierać szybkości. Aleja sama wiodła go przez skrzyżowanie przy placu Węglowym i dalej, w boczną uliczkę, na której mieścił się sklep pana Ślusarczyka. Ale nigdzie nie widać było ukochanej kierownicy! Zagryzł wargi, by powstrzymać łzy żalu i bezsilnej wściekłości. – Sidorenko to gupielok, waryjot i idiota! – ulżył sobie. Spuścił nogę z pedału i zahamował. Odwrócił się i dorzucił w skamieniałe miasto: – Ja się nie bawię! Lecz świat, tramwaje, wozy konne, przechodnie, uczniowie i psy – wszystko to drętwiało zgodnie, tkwiło w miejscu jak zalane niewidzialnym klejem, nie dawało mu żadnego posłuchu. Jeszcze raz wytężył wzrok z nadzieją, że jakimś cudem dostrzeże zgubę. Rozmarzył się, że oto zobaczy kierownicę, tam, opartą o błotnik czerwonego fiacika topolino. A jeśli nie tam, to może dalej, na kracie kanału koło urzędu pułkownika Buhaja. Właściwie to był już blisko domu. A skoro tak, to zanim pójdzie na górę, ma jeszcze czas, żeby się rozejrzeć. Skierował damkę w kierunku gmachu, na którym wypinała swoją pękatą konstrukcję czerwona gwiazda. Niczym kolarz Wilczewski ściął zakręt i wpadł w uliczkę za budynkiem. – Jerona! – krzyknął do siebie, równocześnie ostro hamując kontrą. Środek jezdni blokowała milicyjna cytryna. Przednie koło roweru zawadziło o jej tylny błotnik i gdyby chłopiec nie wsparł się ramieniem o karoserię auta, pojechałby kolanami po asfalcie. W porę zeskoczył z roweru i pozwolił, by ten zatrzymał się na bagażniku samochodu. Zastygły pod bramą wjazdową strażnik zdawał się patrzyć z dezaprobatą na ten wyczyn. Adam spojrzał na jego broń i przypomniał sobie zawiedzioną twarz gupieloka Sidorenki. Gdyby on tutaj był, to na pewno razem pobawiliby się taką talerzową pepeszą. Może by nawet ten odważny Wieor nacisnął spust? Ogarnął go żal. Tak nagle rozstał się z kolegą. A przecież to Wieor uratował go przed Kurdiukiem-bebokiem i jego straszliwym zastrzykiem. Głupio wyszło. I ciekawe by było zobaczyć, co ten Wieor teraz robi? Sprawdził stłuczone kolano i wrócił do roweru. Zauważył, że bagażnik milicyjnej cytryny od uderzenia roweru się otworzył. Wystawało z niego coś w kolorze burozielonym. Przestawił rower i zaciekawiony uniósł pokrywę. Wnętrze wypełniało coś opatulone poplamionym kocem i grubą kufajką. Wsadził głowę do środka i z niedowierzaniem przyglądał się swemu odkryciu. Spod koca wystawały nogi mężczyzny, a do nich przywiązane były sznurem dłonie. Chłopiec musiał na moment wysilić wyobraźnię, żeby zrozumieć, jak można wygiąć ludzkie ciało, by tak blisko znalazły się i stopy, i dłonie. Otworzył bagażnik do oporu i wtedy błysnęło z mroków jedno oko. Tam, gdzie powinno być

drugie… przylegała czarna opaska. Nie chciał się mocować z nieruchomym, strasznym spojrzeniem pirata. Odwrócił wzrok. Skoro dostarczono go ciupasem na milicję, to na pewno musiał to być jakiś wróg ludu, dywersant albo bumelant. Tak pomyślał. Tylko nie podobało mu się to, że sznur wrzynał się do przesady w przeguby rąk i nad kostkami bosych nóg. Ale ta kufajka, dokładnie taka burozielona, i ta przepaska na oku… Odganiając od siebie wszelkie myśli, skoncentrował się na jednym. Za chwilę rozplątywał wilgotny i brudny sznur. Potem jeszcze wyszarpnął go spod leżącego ciała i z obrzydzeniem cisnął na ziemię. Pedałując w kierunku domu, minął ajnfart. Mało brakowało, a na zakręcie rozjechałby Bebi. Załatwiała się na trotuarze. W ostatniej chwili zeskoczył z roweru. Zawrócił i oparł rower o siatkę sąsiedniej posesji. Tam zostawił go na pastwę zarośli. Ustawił się za zastygłym psem i wyobraził sobie, jak z całej siły daje mu kopniaka w zad. To kara za te wszystkie straszenia i ujadania. I mógł to zrobić naprawdę. Jakby tutaj był Wieor, to – kto wie – może by i poprosił o tę przysługę kolegę. Wyminął zwierzaka. Gdzieś tam, w głowie, zamajaczyła mu myśl, że przecież teraz, kiedy jest panem sytuacji, władcą wielkiej zastygliny, wcale nie musi używać swojej potęgi i swoich przewag. Pomyślał, że byłoby to zbyt łatwe. Pchnął ciężkie drzwi na klatkę schodową. Omal nie nadepnął na Wandę. Siedziała na schodach. Być może czekała na powrót mamy. W za dużej chuście wyglądała jak mała Baba-Jaga. Patrząc na nią, pomyślał o tych uczniach, których razem z Wieorem pozamieniali w babulinki. A co będzie, kiedy się wszystko wyda? No, bo przecież ta zastyglina nie będzie trwać wiecznie? W pierwszej chwili pomyślał, że Wanda się posikała, ale to była długa sznurówka spływająca z jej krzywego buta. Schylił się i, jak mógł najlepiej, zawiązał ją na kokardkę. I przyszło mu do głowy, że gdyby dziewczynka się teraz obudziła, przypomniałby jej, jak to kiedyś głupio śmiała się z jego tajemnicy o skamieniałym świecie. A teraz ma – sama jest Śpiącą Królewną. I wtedy zobaczył z bliska jej okulary. Szkła, nie dość, że były popękane, to jeszcze pomazane ciompami z nosa. Ostrożnie zdjął jej okulary i rąbkiem chusty przetarł do czysta. A jednak musiał trochę na nie napluć. W okularach Wandy nareszcie odbiło się światło. Tak ją zostawił i sunąc dłonią po poręczy, ruszył w górę. W chłodzie pierwszego piętra przystanął i zamknął oczy. Zamarzył sobie, że kiedy je otworzy, wszystko, co się tego dnia wydarzyło, okaże się zwidą albo snem. I pstryk! I może tak już jest od tej chwili? Otworzył oczy. Nic się nie zmieniło. Panowała martwa cisza. Za drzwiami sąsiadów nikt nie kaszlał ani nie szurał papuciami. Fortepian matki Ywalda milczał. A kiedy chłopiec rzucił okiem w dół, za poręcz, dostrzegł nieruchomą Wandę. Westchnął i powlókł się w górę. Zobaczy, co tam w domu, a potem poszuka narzędzi ojca. Może jednak zadowoli się kierownicą z citroena? Na wysokości mieszkania matki Ywalda znowu przystanął. W tym samym miejscu, gdzie babcia zwykle łapała oddech. Ale jego męczył ten drapiąco-duszący gniot, który ciągle miał w gardle. Wychylił głowę za poręcz, gotów zwymiotować prosto w kamienną studnię. Stał tak chwilę, aż okazało się, że jest lepiej. A potem poczuł, że chyba jest głodny. Wyżej na zakręcie między piętrami znowu mocno ścisnął poręcz. Lecz tym razem powód był inny. O, nie! To nie może być prawda, pomyślał. Tutaj, bordowy żakiet?! Zszedł o stopień i łypnął okiem

przez poręcz. Nie mylił się, przy drzwiach jego mieszkania stała pani Krasnodarska! W jego skołatanej głowie jeszcze raz spróbowały zawirować myśli. Ale to nie było wszystko. Tam stał jeszcze ktoś. Tak, dyrektorka szkoły i jego ojciec! Chłopiec musiał sobie znowu przypomnieć, że w tym mieście, którego nie ma na mapach świata, wszyscy, z wyjątkiem jego i Wieora Sidorenki, zostali dzisiaj zaczarowani. Nawet wicedyrektorka szkoły, pani Krasnodarska, i nawet jego ojciec! Tylko co oni tutaj robili? Krasnodarska miała być dzisiaj chora. A ojciec? Chłopiec przypomniał sobie jego telefoniczną rozmowę z ojcem Wieora. Miał się, bez szemrania, nie narzucać ze swoją osobą. Tego zażyczyła sobie jakaś góra, ponieważ marszałek zagotował się jak samowar z powodu zagubionej trumny z Uribinem. Chłopiec niepewnie zbliżył się do Krasnodarskiej i do ojca. Kobieta trwała w narzuconym na ramiona bordowym żakieciku, odchylając głowę do tyłu. Duże białe zęby razem z wyraźną szminką na ustach dodawały uśmiechowi jakiegoś wzniosłego, bojowego entuzjazmu. Do tego wzrok kobiety zdawał się pochłaniać jasne czoło ojca razem z opadłym lokiem. I dyrektorka Krasnodarska trwała tak, a jej podgięta do tyłu noga, zakończona bordowym butem, zdradzała coś… coś jakby speszone rozbawienie. Ojciec zdawał się podtrzymywać ją rękami i odpłacał uśmiechem. Oboje wyglądali, jakby mieli ruszyć do tańca. – Tato. Tato? Chłopiec lekko dotknął ojcowskiego łokcia. Ale było tak jak zawsze, ojciec, nawet szarpany za rękaw, nie zwracał na niego uwagi. Dopiero teraz Adam zauważył, że Krasnodarska trzyma w jednej ręce kartonowe pudełko, drugą zaś unosi pokrywkę. W środku znajdował się tort! I nagle przypomniał mu się inny tort, orzechowy. I chyba tamten też od Krasnodarskiej. To była jakaś sprawka, bo pamiętał, że mama się złościła. Ale najbardziej pamiętał bajeczny smak tamtego zielonego arcydzięgla w cukrze. Także i ten tort zdobiły szkliste kliny kandyzowanego ziela. Przecisnął się za ojcem. Drzwi były zamknięte. Ale ojciec trzymał w ręce klucz. Chłopiec otworzył drzwi i przestępując przez stojącą na wycieraczce teczkę, wślizgnął się na próg mieszkania. Odwrócił się, wyjął z rąk Krasnodarskiej pudełko z tortem i wniósł je do środka. Postawił na komodzie pod prądomierzem. Schylił się, otworzył mebel i wyjął stamtąd pierwszą lepszą gazetę, byle dużą. Wrócił z nią na próg i włożył ją w ręce dyrektorki, ale tak, aby obfity papier rozdzielił ją od ojca. Okrążając kandyzowane rajskie jabłuszko, zdobiące centrum tortu, kolejno wyskubał wszystkie cukrowe i wonne arcydzięgle. Z wyjątkiem jednego. Co do tego ostatniego przysmaku miał pewien pomysł. Ojciec miał rację, mówiąc, że Krasnodarska umie robić torty. Nie mógł się powstrzymać, a nie chcąc tracić czasu na bieganie po kuchni i szukanie noża, sam palcami oddzielił dla siebie sporą porcję. Gdyby zobaczyła go mama, na pewno uśmiałaby się i powiedziała: „Każdy arcyłobuz lubi arcydzięgiel. A torcik wcina, że aż mu się uszy trzęsą”. Ale mamy nie było. Ojciec mówił, że powinna przyjechać jutro i kiedy już chłopiec wróci ze szkoły, będzie w domu. A w takim razie, pomyślał, kiedy już wróci ze szkoły, będą w domu obiecane przez babcię maślane rogaliki. I po co to było przywoływać słodkości ciasta? Musiał się złapać dłonią za usta. Teraz wszystko, co zjadł, te dwa rodzaje kremów, rozdzielonych trzema puszystymi warstwami ciasta, lukrowe litery

– jak rozpoznał – będące inicjałami ojca, arcydzięgle, a wreszcie te zabójcze bombony Adriana, wszystko to chciało natychmiast wydostać się z powrotem. Obiegł wieszak, by dostać się do łazienki. Nie zdążył. W ostatniej chwili wsadził twarz w lewy but myśliwski, stojący na rozłożonej gazecie. Ku swemu zdziwieniu już po chwili musiał przerzucić się na prawy. Długo przychodził do siebie, wsparty o drzwi ubikacji. Czekał, aż przestanie boleć go głowa. Wreszcie, na miękkich nogach, dotarł do łazienki. Na wszelki wypadek unikał spojrzenia w lustro. Nad wanną odkręcił kurek z zimną wodą. W rurze zacharczało, ale woda się nie pojawiła. Straszliwy kwas pozostał mu w ustach. W piecyku nad wanną jarzył się niebieski gazowy płomyk. Chłopiec przyjrzał mu się uważnie, a potem lekko dmuchnął w jego stronę. Ale płomyk wcale się nie ugiął. Tkwił na baczność, w zadziwiającym bezruchu. Pomyślał, że w tym momencie nawet pani od przyrody by zgłupiała. A może by tak teraz pójść do sypialni, zwinąć się w kłębek, nakryć kocem i zasnąć? I spać, i spać. A potem zbudzić się i jak gdyby nigdy nic udawać, że się o niczym nie wie? Co? Zastyglina? Nic mi o tym nie wiadomo, tak by powiedział mamie. Niechaj sobie nad tym zastygłym wygłupem łamią głowę dorośli. Na naradach w komitetach. Albo niech szukają w encyklopediach. Zamierzał oprzeć się ręką o białe kafle, ale w tym miejscu zwisał ojcowski pas. Uśmiechnął się kwaśno. Mógłby się teraz z nim ostatecznie rozprawić. Na przykład pozwijać go na stolnicy i tasakiem, którego mama używała do siekania ciasta na makaron, zamienić ten pas w wermiszel. Mógłby też zrobić coś w stylu Wieora… O! wziąć, opasać nim żakiet wicedyrektorki. Poczuł, że musi pójść do klopa. Muszla wypełniła się ciemnozielonym płynem. Takich sików jeszcze nie widział. Niestety, Wieor miał rację. Czy mu się przywidziało, że kiedy wyszedł z ubikacji, metalowa kopla pasa, wiszącego na kaflach łazienki, dała mu znak? Taką drobną kropelką światła, która spłynęła po grawerce? Pomyślał, że jeśli już, to musiało to być odbicie z głębi mieszkania. Zwrócił uwagę na uchylone drzwi do stołowego. Może to poruszyła się skóra z dzika? A może, jak wejdzie nagle do stołowego, to natknie się na ojca i Krasnodarską tańczących wokół stołu mandżurskiego walca? Oddalił głupie myśli. Na wszelki wypadek postanowił jednak tam zajrzeć. Mdłe światło zza okna, przesiane przez firanki, odbijało się w szybach kredensu i spływało na drzwi dolnego segmentu. W takim świetle jeszcze nie oglądał magicznych słojów forniru. Dzisiaj dopatrzył się dwóch wyłupiastych ślepiów i olbrzymiej paszczy wypełnionej szablami zębów. Nie miał zamiaru się bać, więc wytężył wyobraźnię i zaraz rozpoznał reflektory, zderzak i chłodnicę zisa. Zastanowiło go, że u dołu, pod zderzakiem tej fornirowej limuzyny rozwierało się coś (a był to ciemny sęk) jakby usta w okrzyku. Mała główka z rozwianymi warkoczykami na próżno uciekała przed rozwartą nad nią paszczą. Milka? To, co zobaczył na dolnym segmencie, dało mu do myślenia. Wrócił do przedpokoju, wsadził rękę do komody pod prądomierzem i wypuścił na podłogę kaskadę starych gazet. Na końcu wypłynął mu pod nogi stary tornister, pamiętający jeszcze wypadek. Ponieważ nowy został w szkolnej szatni, musiał znaleźć coś, w czym mógłby wygodnie przenieść delikatny i kruchy kawałek tortu. Kiedy wstrzymując oddech, ostrożnie pakował zawiniętą w gazetę słodką porcję, zdążył zauważyć, że gdzieś przepadł ten ostatni arcydzięgiel. A przecież miał taki pomysł, by podzielić się tym wybornym

smakiem z Milką! Teraz jego myśli zaczęły krążyć wokół zapamiętanego widoku dziewczynki, wspartej jednym kolanem na tornistrze Sikory. Oddalał się biały motylek-spinka, oddalały się jej usta czekające na pocałunek nieba… Na scenie wyobraźni parę razy podchodził do niej i delikatnie wkładał jej do buzi nacukrowany arcydzięgiel. Ale kiedy przypomniał sobie, że tam, w jej pobliżu, pozostał Wieor Sidorenko, poczuł, że tę słodką wizję mąci mu jakaś fałszywa nuta. Zazdrości. I jeszcze jedna – niepokoju, bo Wieor Sidorenko był nieobliczalny. I do tego miał zajady. Chłopiec poprawił płachtę gazety w rękach wicedyrektorki, przesmyknął się za ojcem i zaczął mozolić się z tornistrem, próbując wciągnąć paski na ramiona. Ale pasek od tornistra o coś się zaczepił i ani rusz. Wtedy chłopiec przypomniał sobie, że ciągle ma na bluzie order. Szybko odpiął go, wspiął się na palce i przymocował odznaczenie do bordowego żakietu dyrektorki. Przystanął na półpiętrze i stamtąd ocenił wzrokiem swoje dzieło. Kiedy zbiegał po schodach, jego wyobraźnia próbowała wyprzedzić bieg wydarzeń. Oto odnajduje Milkę, wyjmuje z tornistra zawinięty w gazetę przysmak i ostrożnie wkłada w jej usta zamiast arcydzięgla kandyzowane rajskie jabłuszko. A i tak tysiąc razy smaczniejsze niż tamte głupie misie z kremem zachwalane przez Wieora. Ale to nie wszystko, bo potem zabiera ją na rower i bezpiecznie odwozi pod dom. Bo najlepiej, żeby nie stała zbyt blisko zderzaka limuzyny marszałka. Wyminął Śpiącą Królewnę Wandę, wybiegł przed dom i przeskoczył rozkraczoną Bebi. I natychmiast zamarł na samą myśl, co od takiego podskoku mogło się stać w tornistrze. Z tortem. Rower damka czekał na niego tam, gdzie go zostawił. Wyszarpnął go z siatki ogrodzenia i z gałązek żywopłotu. I nagle… Nie! To nie mogło być prawdą. Z liści glistnika i ślazu wystawała kierownica zisa! Poznał ją po niklowanym półkolu bibka, a także po resztkach przewodów i koszulek izolacyjnych. Była trochę otarta i tu, i ówdzie obita, ale to była ta sama kierownica! Zanim się po nią schylił – rozejrzał się. Pomyślał, że to raczej niemożliwe, by dotoczyła się aż tutaj, a jeszcze tak elegancko zaparkowała pod jego domem. Kiedy odstawiał rower, a dobrze to pamiętał, na pewno jej tutaj nie było. A może to jakiś psikus Wieora? Postał chwilę niezdecydowany, a ponieważ nic nie przychodziło mu do głowy, zawiesił kierownicę na rowerze i nacisnął pedały. I chociaż utrzymywał raźne tempo jazdy, nie czuł żadnego pędu, żadnego podmuchu wiatru na twarzy. Zdawało mu się, że nieruchome powietrze przenika ledwo słyszalny szum, przywodzący na myśl pusty gwizdek-bulgotkę. A kiedy dla dodania sobie animuszu trącił w dzwonek, dźwięk ten nienaturalnie zafalował, wręcz skrzywił się i pogiął. Pedałował środkiem ulicy w kierunku parku. – W takim razie – a powiedział to głośno do siebie – objedziemy park, aż do sektora B. I gdyby teraz mógł, to plasnąłby się w czoło. Że też wpadł na tak dobry pomysł dopiero teraz! Kierownicę zisa oczywiście ukryje. W bunkrze. Przy okazji zobaczy, czy w sektorze BS cyrkowcy

rozpoczęli już wznoszenie namiotu. Miał nadzieję, że ujrzy cudowne żółte wagoniki i czerwone traktory, a wśród nich (na pewno skutych zastygliną) kapitana Plejadowa i Assara. A potem to już z tortem popędzi prosto do Milki. Oczywiście zakradnie się jak zwiadowca, bo lepiej, żeby to on pierwszy zaskoczył Wieora, który na pewno kręci się tam, pod kinoteatrem Aurora. Rower podskoczył, gdy przecinał tory tramwajowe. Niebo nad parkiem miało wyraźnie inny kolor. Teraz była to żółć z domieszką zieleni. Chłopiec jechał alejką wzdłuż krzewów bzu. Nie słyszał ani bzyczenia much, ani obecnego tu zwykle świergotu ptaków. W cieniu za krzakami zamajaczyła chatka Tuberoka. Ale plantowego nigdzie nie widział. I nigdzie nie było śladu cyrku Kosmos. Jakaś czeladka uczniów, którzy wymknęli się spod nadzoru nauczycieli, zastygła w zabawie pomiędzy betonowymi figurami szachów. Chłopiec znowu przyhamował. Jakoś wcześniej o tym nie pomyślał, ale teraz zobaczył to wyraźniej. Niewielki skwerek wysypany szutrem nie pomieściłby wielomasztowego szapita, a co dopiero wagonów cyrkowych, ciężarówek, klatek ze zwierzętami i traktorów. Ocenił, że trzeba by było wyciąć zarośla bzów, część drzew z ptasimi gniazdami i na pewno zlikwidować betonową szachownicę. A może nawet i chatkę Tuberoka? Jeśli chodzi o plantowego, to nic nie wskazywało na jakieś przygotowania z jego strony. Betonowe figury i pionki szachów stały nieporuszone. Opuścił sektor BS i wziął zakręt w miejscu, gdzie w zimie napotkał dywersanta o skośnych oczach. A potem to już była pusta alejka prowadząca w kierunku jego bunkra przeciwatomowego. To na tej alejce pierwszy raz ujrzał Kapitana i Assara. Pomyślał, że może zobaczy ich siedzących na ławce koło bunkra, ale ławka była pusta. Dojechał więc do niej i tutaj oparł rower. Przeczesał spojrzeniem zarośla w stronę sektora C, który tak upodobali sobie strażnicy cyrku Kosmos. Wszędzie panował bezruch i martwa cisza. Na ławce tkwiły niewzruszone czarne punkciki mrówek. Z tornistrem na plecach nie mógłby przecisnąć się do wnętrza bunkra, dlatego pozostawił go na ławce. Unosząc pod pachą kierownicę, zbiegł do dołu, gdzie uschnięta gałąź dobrze maskowała wejście. Po niedawnym deszczu na posadzce przybyło wody. Zapuścił się w wilgotną czeluść, stąpając po fragmentach cegieł. Ale już w zasięgu ręki znalazł dogodną skrytkę na swój wielki skarb. Było to wąskie wgłębienie pod betonowym sufitem, całkowicie ukryte w mrokach. Kierownica pasowała jak ulał. Paroma susami znalazł się przy rowerze. Zanim jednak sięgnął po tornister, zamienił się w słuch. I stał tak przez chwilę w oczekiwaniu, że to, co usłyszał, powtórzy się. Ale nie. A jednak wydawało mu się, że to był jakiś strzępek głosu. I dobiegał z prawej strony sektora C. Pomyślał o Wieorze. Być może koleżka nie dał za wygraną i z właściwą mu przebiegłością i uporem śledził go? Chłopiec postanowił zachować się jak prawdziwy zwiadowca. Znał drzewo nadające się doskonale na punkt obserwacyjny. Raz zdarzyło mu się na nim ukryć przed węszącym Tuberokiem. Można było z łatwością wspiąć się po sękach trzy metry nad ziemię i przez wypróchniałą dziurę bezpiecznie śledzić ruchy w sektorze S – części parku obejmującej staw. Zostawił rower i tornister i ruszył przez trawnik, uważając, by nie nadepnąć na unieruchomione tu i ówdzie ptaki. Równocześnie nasłuchiwał. A jednak w tym zamarłym parku coś się działo. Ktoś żył! Oto nagle coś pacnęło w wodę i dobiegł go stłumiony głos. Ale to nie mógł być głos Wieora.

Trzeba było się pośpieszyć i uciekać na drzewo. Podciągnął się aż do otworu, przez który zamierzał zbadać sytuację. To, co zobaczył, kazało mu na powrót wcisnąć głowę w ramiona. Poczuł na policzku chropawą korę, a kątem oka złowił bezradnie staczającą się w dół mrówkę. Odkrycie, którego dokonał, wprawiło go w osłupienie. Kapitan Plejadow nie był zaczarowany! Śpieszył w kierunku stawu, ciągnąc po trawie duży worek zrobiony z dziwnego materiału, odbijającego zielonkawe światło dnia. Worek wydawał się przeźroczysty, choć nie było to szkło, i przeświecał z niego jasny mundur i wojskowa czapa. Chłopiec wystraszył się własnych podejrzeń. Wyobraził sobie, że kapitan rozebrał marszałka Harmagedowa, zabrał mu ubranie i teraz próbuje ukryć zdobycz w parku, tak jak on sam kierownicę zisa. Ale nie! To mógł być przecież ten sam mundur, który w chatce przymierzał Tuberok! Gdy kapitan dotarł na brzeg stawu, krzyknął coś w kierunku wysepki z wierzbą. Wtedy rozgarniając strugi wierzbowych witek, zza domku łabędzia ukazał się Assar. Był przemoczony do kolan, rozczochrany i czerwony na twarzy, jak gdyby przed chwilą z czymś się zmagał. Nawet bandaż na głowie miał lekko skrzywiony. – Kapitanie, wreszcie go znalazłem. Ale są problemy. – Assar rozłożył bezradnie ramiona, z których powoli opadały białe pióra. – Assar, nie rób sobie żartów. – Kapitan skontrolował coś na lewej ręce i nerwowym głosem zakomunikował: – Na dobrą sprawę to mamy już tylko parę minut. No, dawaj go tutaj. Będziemy go przebierać. A ordery i buty to już w samochodzie. – Obawiam się, kapitanie, że nie zdążymy. – Oszalałeś?! Kapitan odrzucił worek z mundurem na trawiasty brzeg stawu i wskazał na domek łabędzia. – A w ogóle to jak on się tam przedostał? Możesz mi to wyjaśnić? I gdzie jest Adrian? Miał go pilnować. Kapitan rozejrzał się, jakby wypatrywał kogoś wśród alejek. Chłopiec się skulił, wstrzymał oddech, co więcej, nawet zamknął oczy. – Tam jest masakra, kapitanie – mówił Assar. – On go zeżarł. – Kto, kogo?! – Sobowtór zeżarł łabędzia. I nie można go wydobyć. Zaklinował się. Na sicher. – Sam by tam nie wlazł. Chyba go ktoś wepchnął. – I ktoś mu musiał dostarczyć morze wódki. Teraz jest cały w wymiotach. I nie rusza się. – A to dziwne, bo jak mu usuwałem tę pręgę na szyi, to osobiście dopilnowałem, żeby zjadł antidotum. Taka sama porcja jak i dla nas. Jeszcze raz rzucił okiem na swoje przedramię i nie namyślając się, wszedł do wody. – Musimy go wydobyć. Za wszelką cenę. Nadzwyczaj łatwo pokonywał opór wody uderzeniami kolan. Dotarł do wysepki i zniknął pod wierzbą.

– A ty – słychać było, jak wydaje rozkaz – prześlij sygnał do Adriana. Nogi mu powyrywam z jego kosmicznej dupy! Assar poprawił sobie coś koło ucha, wzniósł głowę do góry i zaczął mówić, jakby odczytywał to z dobrze już zielonkawych chmur. Za chwilę znowu, tym razem nerwowo, majstrował coś przy uchu. Zza domku poderwał się kapitan. Zrobił to tak gwałtownie, że prawie obiegł całą wysepkę dookoła. – Nie powiedziałeś mi, że plantowy jest przebity na wylot! Szpikulcem do nabijania śmieci. Miała być tylko afazja i częściowy paraliż, a tutaj mamy trupa. A w ręce trzyma kawałek zielonego materiału. Oczywiście z kurtki praktykanta! Musiał się bronić. Kapitan przestał wymachiwać rękami i tylko kręcił głową. – Assar, trzeba spojrzeć prawdzie w oczy. Misja spartolona! – Mamy plan B. – Nie ma żadnego planu B! Plan A i miał być przeprowadzony bezbłędnie. To była jedyna okazja. A Harmagedow rozpieprzy wszystko. Kto go teraz powstrzyma? Taki scenariusz stale wykazuje prognowizor. – O planie B mówił Adrian. – Co on tam wie! A odpowiedział? – Połączenie zerwane. Mam podejrzenie, że sam je przerwał. – Po cholerę się zgodziłem, żeby on brał w tym udział?! Właściwie to mi go wepchnęli. Pieprzony praktykant! – Ja stale mówiłem, kapitanie, że on dziwnie się zachowuje. – Myślisz, że blokada kosmowłazu to jego robota? – Mówiąc to, kapitan machnął ręką w kierunku dębu. Chłopiec nie zdążył schować głowy. A jednak nikt go nie zauważył. – Kapitanie. – Assar pokazał na bandaż. – To by się zgadzało. Mało brakowało, a rozwaliłbym sobie głowę. Słusznie podejrzewałem, że to jego robota. – Nie tylko to, Assar. A pamiętasz, jak odkryłem te poluzowane wsporniki gwiazdy? Tak, teraz zaczyna się to układać. Cholera. Komuś chodziło o storpedowanie misji. – Jednak podrzucono nam gadzie jajo, kapitanie. Kosmodywersja. Assar odsunął się przezornie na bok, bo kapitan, w przypływie nagłej furii, kopnął w domek łabędzia jak w bęben. – Podłożyli nam Adriana! Domek łabędzia ponownie oberwał kopniaka. I znowu wzbiły się ptasie pióra. – W chwili rozpoczęcia akcji nie było go na stanowisku! Chłopiec się zdziwił. Dotąd nie widział sympatycznego kapitana Plejadowa w stanie takiego wzburzenia graniczącego z histerią. Pośpieszna układanka myśli w głowie podpowiedziała mu słowo

dywersant. – Więc tamci z AD znowu górą! Rozumiesz, Assar? A teraz powiedz, jak my się pokażemy w domu? Po tak spartolonym zadaniu? Nie, nie, ty mnie wysadzisz po drodze na TNO. Będę sobie tam musiał strzelić w łeb z turboeutanatora, no, może poczta do rodziny i honorowa dekompresja… Adiutant nic nie mówił. I tylko strzepnął piórko z ramienia. – Assar, na szyi sobowtóra są odciśnięte paluchy Adriana. Trudno nie poznać jego pazurów. Ale zapłaci za to. Zlikwiduję go. I to od razu. Nie będę czekał na pozwolenie z góry, bo prędzej on nas załatwi. Kapitan znowu zajął się swoim przedramieniem. Assar podszedł zaciekawiony. Prawa ręka kapitana naciskała coś z pasją na lewym przedramieniu. – W porządku. Jak się tylko TO skończy, jak się zamknie Oko Czasu, to gad wyleci w powietrze. A napotkawszy pytający wyraz twarzy adiutanta, wyjaśnił: – Ten praktykant nie wie jednego, że ja steruję jego chronometrem. Poszedł właśnie sygnał zapłonu. – A, zegarek! Ale to mu tylko urwie rękę, kapitanie. – Już ty się nie martw. Adrian jest cały zaminowany. – Jak to? – Dobrze słyszysz. Chronometr to byłoby za mało. Dlatego wszystkie guziki przy jego kurtce to ładunki wybuchowe. Dużej mocy. Kapitan potwierdził to gestem naśladującym wybuch. – Kapitanie. W tej sytuacji moglibyśmy zaaplikować afazję i udar prawdziwemu marszałkowi. – I co, zostawimy go tam? Nie weźmiemy go? – Z tego trzeba będzie zrezygnować. – Może i ty masz dobry pomysł? To dawaj injektor i pędzimy do zisa. Czas ucieka! – Nie mam go tutaj. Musiałbym przynieść. Powinien być w przedsionku kosmowłazu. Assar mniej więcej wskazał ręką na kryjówkę chłopca. – To zabierz ten uniform – zadecydował kapitan. – Nie będzie potrzebny. Tylko prędko. Assar nie czekał i już forsował mętną, głęboką do kolan, wodę stawu. Schylił się po worek i pociągnął go za sobą, najpierw w kierunku dębu, a potem skręcił pomiędzy drzewa, gdzie kiedyś już raz obaj tak dziwnie zniknęli chłopcu z oczu. Oddech ulgi zdmuchnął jeszcze jedną zastygłą mrówkę, która pokoziołkowała w dół. Pozostawiony sam sobie kapitan pochylił się i dłuższą chwilę zaglądał do łabędziego domku. Potem raz jeszcze zerknął na lewe przedramię, jakby sprawdzając czas. Zirytowany na gałęzie wierzby stoczył z nimi krótką i przegraną potyczkę. Znowu wyładował gniew, kopiąc w domek.

– Kosmiczny dywersant! – krzyknął, a zrobił to prosto w kierunku chłopca. Ten drgnął ze strachu, bo niespodziewanie w tym samym momencie z zarośli tuż pod nim i jakby znikąd wynurzył się Assar. Rozłożył ręce i zawołał do kapitana: – Zginęła saszetka! Tamten wzniósł wzrok do nieba i wyrzucił z siebie: – No, to jesteśmy w dupie! – W rzici – poprawił adiutant. – Och, nie żartuj! – Kapitan wszedł do wody. Dużymi krokami parł ku brzegowi. Raptem coś strzeliło, chlusnęło i kapitan, zamachawszy rękami, przysiadł zanurzony po usta. Młócąc wodę cepami ramion, odzyskał równowagę. Na przemian to spluwał, to wyklinał. – A niech to wszystko czarna dziura! Tfu! Pomóż mi, Assar! Adiutant wskoczył do wody i brnął w kierunku kapitana, który z niewiadomego powodu nie mógł się ruszyć z miejsca. – Assar, moja noga! Lewa! Na twarzy kapitana ból mieszał się z wściekłością. Adiutant chwycił go pod ramiona. Potykając się i rozbryzgując wodę, dotarli do brzegu. Przełożony wyszedł z wody wsparty na ramieniu Assara. Skakał na jednej nodze. Jego lewą nogę obciążała pokaźna metalowa szczęka. – Cholera, widziałeś? Poharatało mi nogę. Assar pomógł mu usiąść, a sam spróbował zdjąć żelastwo. – Ach! Uważaj. Nie szarp tak. Mało brakowało, a zostałbym bez nogi. Ktoś to podłożył. – Plantowy miał to u siebie – powiedział adiutant, drapiąc się w głowę. – Pamiętam, że przyglądał się temu Adrian. – Teraz to już misję szlag trafił. Zaraz wszystko ruszy. Kapitan bez skutku ocierał czoło mokrym rękawem. – Cholera! – wyrzucił z siebie, gdy Assarowi udało się wreszcie rozewrzeć szczęki metalowej pułapki. – Wywal to świństwo. Zębate żelastwo poszybowało nad stawem i wpadło do wody. Na jednej nodze i wsparty na ramieniu adiutanta kapitan ruszył, krzywiąc się przy każdym podskoku. – Wycofujemy się do kosmowłazu. – Zerknął na lewą rękę. – No tak, już się zaczęło odliczanie. Assar pomógł kapitanowi sforsować kamienną w tym miejscu alejkę, na której zostawiali kałuże wody. – Ogłaszam odwrót. Misja zakończona. Tak, tak, spójrzmy prawdzie w oczy. Totalne fiasko. – Po ptokach! – A ty nie musisz trenować języka. Już nie będziesz miał po temu okazji. Kapitan syknął z bólu, przystanął, przyjrzał się rozerwanej nogawce. – Nie, nie chcę wiedzieć, co będzie jutro, Assar. Koniec świata. Występ cyrku Kosmos zakończył się wielką klapą.

Ukryty na drzewie chłopiec wiedział, że obaj zmierzają prosto w serce sektora C i lada moment znikną w niewytłumaczalny dla niego, a im tylko znany sposób. Do ostatniego słowa wysłuchał gorzkiego i bolesnego monologu kapitana. Wystraszony tym, co rozegrało się przed chwilą, a czego sensu i konsekwencji nie był w stanie sobie wyobrazić i ogarnąć, z duszą na ramieniu opuszczał punkt obserwacyjny. Kiedy dobiegał do ławki i roweru, poczuł, że szybsza od niego okazała się kolka w boku. Po karku przepłynęło mu coś ciepłego, jakby ktoś pacnął go gumowym termoforem mamy. Ale było to uderzenie ciepła, jedno z tych, które atakowały go, gdy coś przeskrobał i za chwilę musiał stanąć przed ojcem. Oparł się o rower i popatrzył w kierunku alei, gdzie zza zarośli okalających park widział zastygłe szpalery gapiów z rozwartymi plamkami ust i nieruchomymi języczkami proporczyków. Drżały mu nogi. Dziecięcy mózg rozpędzał się, już kołował i chłopiec czuł, że za chwilę cały wpadnie w niepowstrzymany beboczy kalejdoskop myśli. W dodatku zaraz wszystko ruszy!, zadźwięczały mu słowa kapitana. I natychmiast wyobraził sobie, że tam, gdzieś przed limuzyną marszałka, niebezpiecznie blisko, wsparta na tornistrze stoi Milka. Do diaska z tortem! Ale może jeszcze uda mu się dojechać, zanim pozbawiona kierownicy limuzyna ruszy. Może uda mu się w ostatniej chwili wywieźć na tym rowerze Milkę i odstawić w bezpieczne miejsce? To nic, że potem zabije go Wieor. W końcu ile to już razy zrywali sztamę. Wciąż jeszcze w nieruchomym powietrzu utrzymywał się ledwo uchwytny, melodyjny szum, jakby nieprzerwanie sączący się z pustego, bo pozbawionego wody gwizdka-bulgotki. I niebo! Znowu zmieniło kolor. Lecz jakby wracało do normy. Było bowiem bardziej niebieskie, a nieliczne chmury odzyskiwały naturalną mleczność. Chłopiec zostawił tornister na ławce, odepchnął się nogą i skierował pojazd w alejkę wylotową, celującą w widoczny stąd szyld kinoteatru. W pierwszej chwili pomyślał, że najechał na kamień, bo rower podskoczył gwałtownie, a rama i szprychy, a nawet dzwonek zadygotały jak kredensowe szyby i wszystkie durnostojki naraz. Nagle coś uderzyło go w twarz. I zorientował się, że objawił się dotąd nieobecny pęd powietrza. Gdzieś w górze, nad koronami drzew narastał i wirował dziwny świst. Za moment dołączył do niego następny, jeszcze bardziej świdrujący i jeszcze jeden, a potem wszystkie splotły się jakby w jeden warkocz i przemieniły w huczący i chłoszczący niebo bicz. Rozległ się strzał, tysiąc razy mocniejszy niż z ojcowskiego pasa. Koniec świata!, zadźwięczały mu w głowie słowa kapitana, a potem poczuł, jak spod kół ucieka mu ziemia, a zaraz potem uciekły pedały spod nóg. Już wiedział, że wbije się w gęstą kępę świerków. Zamknął oczy. W tym momencie smagnął go zapach świerczyny. Przednie koło zatrzymało się gwałtownie i rower stanął dęba. Poczuł, jak ląduje kolanami na czymś miękkim. Nakrył głowę rękami i mocno zacisnął oczy. Poczuł, że coś wskoczyło mu na plecy. To mógł być rower, ale bał się sprawdzić. Na ułamek sekundy znalazł się poza ciałem i zobaczył anioła śmierci. Z rozpłomienioną gniewem twarzą olbrzymi anioł w przesyconej męskim potem koszuli wciskał mu między łopatki złoty miecz, na ostrzu którego pulsował napis „Za grzechy i przewiny!”. Tak! Teraz już wiedział, jak wygląda koniec świata!

Zaszył się w siebie i znieruchomiał. Rozpłaszczył się jak starowinka z kościoła, w którym był rok temu z babcią. Jezderkusieeee! Uszy wypełnił mu ostry ćwierkot ptaków i ciężki kaszel motocykli od strony alei. Do tego dołączyły kołatki tramwajów, zabeczała syrena na grubie i cała ta wzbierająca kakofonia ruszyła jak rzeka, która z rykiem triumfu odnajduje łożysko. I oto na dobre rozpieklił się metalowy jazgot całej maszynerii miasta. A jednak nakrył go jeszcze większy huk. Był to potężny wybuch, za którym niczym ptaki wzleciały w niebo okrzyki przerażenia, wśród których najbardziej wybijały się głosy dzieci i kobiet. Jak przewracające się klocki domina toczyła się ta wzburzona fala głosów gdzieś tak od kinoteatru Aurora i w dół alei, aż do Czarciego Dołu. Świadczył o tym łomot miażdżonych zapór drogowych, coś wyrżnęło w bęben miszmaszyny, a następnie włączył się jakiś przeraźliwy i zarazem smutny klakson samochodu, który nagle udławił się sobą. Jak hejnał nadawany z Krakowa. Przez głowę przeleciały chłopcu słowa sądeckiej wróżki o tym, co stanie się „w mieście stalowym”. Tak, pod chłopcem falowała ziemia! Równocześnie poczuł, że budzi się pod nim jakiś śpiący zwierz i unosi go na swym grzbiecie w górę. Jakby porywała go zmartwychwstała skóra z dzika. – Mamo, nie! – usłyszał, jak krzyczy jego własna, w połowie nieżywa ze strachu, dusza. Wiedział na pewno: To bebok! To bebok wyrwał mu ją i znowu posadził na ramieniu. – Mamo, ratuj! Co to?! – Tąpnięcie. I to po chuju! – Najwyraźniej nie był to głos jego duszy. Spadł w stęchliznę zeszłorocznych liści. Czuł, że zwierz strząsnął go ze swego spoconego grzbietu. – Ja stąd spierdalam! – zafalował ten sam głos i chłopiec kątem oka zobaczył nad sobą zjawę z czerwoną twarzą. Mężczyzna w rozchełstanej koszuli zachwiał się na nogach, machnął ręką uzbrojoną w butelkę i poddając się jej ciążeniu, runął w świerczynę.

Rozdział 38

Po tąpnięciu. Farfocle myśli Budził się z czymś ciepłym na czole. Od razu zauważył, że lepiej słyszy. Nie miał już waty w uszach i nawet miękka gula opuściła mu gardło. Sama się odkrztusiła. – No, nareszcie. Synek się budzi. To był głos mamy! Pogłaskała go ręką po czole. Otworzył oczy. – Przyjechałaś! Mama siedziała na skraju kanapy. Kiwnęła głową i z troską patrzyła mu w oczy. Ale za nią, w cieniach sufitu chłopiec dostrzegł coś dziwnego. – A, patrzysz na to pęknięcie. – Mama odgadła jego spojrzenie. – Widzisz, dom się już zaczyna rozlatywać. Podobno potężnie u was tąpnęło. Zresztą, nie masz pojęcia, co tu się nawyrabiało. No, ale najważniejsze, że tobie nic nie jest. I gorączki też nie masz. A przespałeś półtora dnia. Chłopiec zamrugał oczami i przyznał, że jeszcze szumi mu w głowie. – No tak. Muszę ci powiedzieć, że znowu majaczyłeś przez sen. „Świat w bursztynie… zastygłe ptaki”. W ten sposób. A potem: „Dym jak kalafior…” A jeszcze wołałeś: „Wieor! Wieor! Kierownica!”. Wiesz, czasem myślę, że jednak mój syn zostanie poetą. Oby! W gabinecie zaszurał fotel. – O, zaraz tutaj przykuśtyka tata. Aha, ty nie wiesz. Tata zwichnął nogę w kostce i teraz ma taką wielką gipsową bułę. I musi chodzić z laską. Próg sypialni jęknął pod ciężką nogą. Ojciec z trudem usiadł przy stole, a laska, którą źle oparł, upadła i narobiła jazgotu wśród klepek. – Uważaj, bo dziecko boli głowa – upomniała go mama. – Jestem wykończony – powiedział ojciec. – To, co się tutaj działo, to gorzej niż kilka powodzi naraz na Sądecczyźnie. – Ale twój tata był dzielny. – Mama zwróciła zadowoloną twarz do syna. – Wszyscy o nim mówią. Telefony się urywały. I pewnie będzie coś w gazetach. Nieustraszony, ze zwichniętą nogą rzucił się ratować, co się da, kiedy wszyscy potracili głowy. – A żebyś wiedziała. – Ojciec zaczesał dłonią zmierzwiony lok. – Tylko ja, Bolszewski i Sidorenko zatrzymaliśmy ten rozgardiasz. – A miałeś się nie wychylać. – Siła wyższa i poczucie obowiązku. Niech potem Matka Partia ocenia. Więc jak już się zapoznałem z rozmiarem katastrofy, to szybko za telefon i sprowadziłem żołnierzy z bazy. Radzieckich i naszych. Otoczyliśmy szczelnym kordonem aleje i Czarci Dół. Cała sprawa jest badana. Wydzwoniłem Dobrosza, potem towarzysza Aleksandra, a potem miałem okazję porozmawiać z Cyrankiewiczem. Goni tu z Krakowa. W Warszawie też pełne pogotowie. Szykują nadzwyczajną komisję.

– Zenon, w końcu śmierć marszałka Związku Radzieckiego i to na naszej ziemi to nie byle co. – Dobrze rozumujesz, moja droga. – No i jeszcze, tak na marginesie, głupia prowokacja tej staruszki… – Jaka prowokacja? – Jakaś babcia coś tam źle usłyszała i pomyślała, że będzie przejeżdżał kardynał. I wywiesiła święty obrazek, czerwony kilim i nawet flagę Watykanu. – Może babcia miała sklerozę? – Ale wyszło jak prowokacja, moja droga, tak jakby pokazała jęzor władzy ludowej. I ludzie to zauważyli. A potem jeszcze ten cud pod kinem. Chłopiec przypomniał sobie otwarte okno w kamienicy przy alei. W pierwszej chwili chciał powiedzieć spod kołdry: „A ja to widziałem!”. Ale ugryzł się w język. Czuł, że jeśli nieopatrznie się ożywi, ojciec przeniesie swoją relację do kuchni albo jeszcze gorzej – do gabinetu, żeby on nie słyszał pewnych dorosłych spraw. Zapadł więc w udawany sen. – O cudzie, Zenon, jeszcze nie mówiłeś. – I też sobie z tym poradziłem. Otóż pod kinem ni stąd, ni zowąd pojawiła się figura świętej Barbary. Nikt nie ma pojęcia jak. A wiem to od towarzysza Spyrki z drogówki, który kierował ruchem przed Czarcim Dołem. Ledwo odskoczył i się uratował. Ale to inna opowieść. Natomiast zarzekał się, że kiedy się odwrócił, to stała na trotuarze. A Spyrka to nie dewot, to, proszę ciebie, twardy ateista. – Jak to pojawiła się, z nieba spadła? – Sam zachodziłem w głowę. Nie mam dobrego wytłumaczenia. Niestety, jakieś kobiety poznały, że to figura z kościoła za parkiem. I od razu zaczęło się rozchodzić, że to cud, że święta, w dodatku patronka Śląska, poszła na miasto, by przegnać czerwoną zarazę. A tak, tak! – Oj, to podobnie jak poprzednio z cudem koło kopalni. – Chyba staję się już specjalistą od cudów. – A tym razem co zrobiłeś? – Słuchaj, rozegrałem to tak: jak mnie z tą zwichniętą nogą zgarnął kierowca, to najpierw pojechaliśmy na pogotowie. Szybko uwinięto się z gipsem. Potem mówię: jedziemy w teren, towarzyszu, pod kino. I pojechaliśmy. Czegoś podobnego to nigdy nie widziałem. Tam była masakra. W kolumnie marszałka jechała cysterna z kwasem chlebowym i wyobraź sobie, że jak przyszło tąpnięcie, to tak wstrząsnęło kwasem, że ciśnienie rozerwało cysternę. Wiem coś na ten temat, pamiętasz, że wysadziłem Niemcom kocioł parowy. I wszystko, uczniowie, samochody i nawet domy, zalała mieszanina musującego kwasu i krwi. – Jak to krwi?! – Zaczekaj, po kolei. Histeria była nie do opisania, bo ludzie myśleli, że są ranni, a to się okazało, że wybuch cysterny rozniósł wielbłąda, którego marszałek wiózł ze sobą. – Tego, którego zastrzelił?! Mówiłam ci, że to potwór! – Może używasz za mocnych słów. W każdym razie wszyscy byli zachlapani krwią. A flaki

wisiały na drzewach. – Matko Święta! – A skoro Matko Święta, to powiem ci, że ochlapało też i figurę świętej. I oczywiście podniósł się krzyk, że święta Barbara zapłakała krwią. – No, to co zrobiłeś? – Podjechałem, wysiadłem, widzę pełno klęczących dewotek. Przeprosiłem uprzejmie, okryłem posąg własną marynarką i powiedziałem, że ksiądz dobrodziej pragnie odzyskać zabytkową figurę, a ja ją odwiozę, elegancko, osobówką. Na koszt miasta. – I jak ludzie zareagowali? – Świetnie. Kobiety zobaczyły, że jak wysiadałem z auta, to odstawiłem laskę, którą mi pożyczono na pogotowiu, i pomaszerowałem na tej mojej gipsowej nodze bez podparcia. Bolało jak jasna cholera, ale zacisnąłem zęby i pomyślałem sobie: jak ma być cud, no to macie cud. I zadziałało. Ale muszę powiedzieć, że jakoś nieswojo się poczułem, bo na niebie działy się przedziwne rzeczy. Pojawiły się dwa słońca, a do tego między nimi tęcza, która powiewała jak flaga. Ale wziąłem się w garść i jeszcze zanim odjechałem, poinformowałem kobiety, że element złodziejski, korzystając z zamieszania, dopuszcza się, tu, w okolicy, licznych kradzieży kieszonkowych. To podziałało. Kobity, no te dewotki, złapały się za swoje torebki i popatrując w niebo, rozeszły się do domów. Kierowca potem powiedział, że to dobrze wypadło, bo szeptano, że nagle ozdrowiałem. Potem odwieźliśmy figurę. Była ochlapana krwią i czymś jeszcze zielonym. Kierowca grzecznie odniósł ją na plebanię, ksiądz podziękował i po krzyku. – I po twojej marynarce. – Coś trzeba było poświęcić. A potem popędziliśmy do WRN-u i ja za telefon. – No, to te bogobojne kobiety pewnie święcie wierzą, że marszałka piekło pochłonęło. – A wiesz, że i takie podnosiły się głosy? – Ale co z marszałkiem? Wydobędziecie go z Czarciego Dołu? – Ech, powiem ci, że mam satysfakcję, bo jak by mnie wtedy posłuchali i zaczęli od razu budować tam stadion, to do nieszczęścia by nie doszło. No cóż, „towarzysz Zenon przywieziony w teczce”. No to mają. Limuzyna runęła prosto do szybu, a tąpnięcie i ruch górotworu zrobiły swoje. Prosta sprawa. Geologia i logika idą w parze. Ojciec klasnął soczyście w dłonie i chłopiec wiedział już, że miazga, że limuzyna z marszałkiem została zgnieciona zwałami ziemi. – Tylko dziwne, moja droga, że jego kierowca nie skręcił przed zaporami. Jechał prosto w miszmaszynę. To się jakoś kupy nie trzyma. Od czego kierownica? – Może popił? – zastanowiła się mama. – W końcu to ruski. Na te słowa chłopiec po cichu odwrócił się do ściany i pomyślał: Jerona kandego! Kierownica zisa! Ona tam jest, w bunkrze! Gdyby się o tym dowiedział pułkownik Buhaj… – Zenon, a co z Buhajem i resztą, bo zdaje się, że też jechali? – Dwa citroeny za marszałkiem na szmelc. Szczególnie ten z Buhajem.

– Nie żartuj! Ale on żyje? – Staszek jest w szpitalu. Coś tam ma z głową. A Bereza – połamane żebra i nogi, i zerwane paznokcie u rąk. No i wisi na wyciągu. Musiał się chłop nacierpieć. Był tam jeszcze z nimi Sikora, ale tylko jakiś wybity ząb i omdlenie. Potem zawezwałem straż z kopalni i kazałem im dobrze przemyć sikawkami cały teren. Nie żałować wody. No, żeby szybko spłukać tę krew i jelita. A wiesz, że park też ucierpiał? Ta krew doleciała aż do stawu i, co ciekawe, cała wysepka na środku przestała istnieć. Jakby razem z domkiem wyleciała w powietrze. I tylko pióra, deski i krew w wodzie. Kazałem szukać plantowego, żeby jakoś to uporządkował. Aha, i zaraz podbiega brygadier straży z wiadomością, że w szkole TPD pożar. – To tam też coś się stało?! – Zadzwoniła rozhisteryzowana… – …Krasnodarska? – I tu się mylisz, moja droga. Tym razem zaalarmowała mnie nauczycielka smarka, od matematyki. – A gdzie była wicedyrektorka? – Akurat się pochorowała kobieta. Nieważne, słuchaj dalej. Dowiedziałem się, że szkołę ewakuowano, bo doszło do eksplozji metanu pod salą gimnastyczną. Pół auli się zawaliło. Chyba od tego tąpnięcia. Pożar ugaszono, ale trzeba będzie zasypać lej i całe skrzydło odbudować. Uspokoiłem ją, że póki co możemy skierować trochę środków z funduszu na planetarium. Potem się jakoś załata. Część prac zostanie wykonana w czynie społecznym, a i z pionu więziennictwa chętnych rąk nie zabraknie… A najważniejsze, że nikt z uczniów nie ucierpiał. Cała szkoła poszła witać marszałka. Z gabinetu odezwał się dzwonek telefonu. Ojciec wstał gwałtownie, ale stęknął i znowu usiadł. – Wiesz, może ty pobiegnij, bo ja nie zdążę. Po chwili powoli pokuśtykał za mamą. Dobrze być ukrytym w domu, na swojej kanapie i czuć się odgrodzonym od świata jaśkami, na których, wyszyte przez mamę, stoją na straży światowego pokoju grzybki i krasnoludki. Ostatnio wydarzyło się tak wiele tak niezrozumiałych rzeczy, że umysł chłopca zaczął boczyć się na samo myślenie. Widział siebie pochylonego bezradnie nad rozdeptanym kalejdoskopem. Nie umiał poukładać rozsypanych szkiełek. I dlatego może poczuł pewną wdzięczność, że ojciec, gdzieś tam, pośpieszył w świat dorosłych, by dzielnie porządkować skutki tego wiru czasu, który tak trafnie Wieor nazwał zastygliną. Był wieczór. Za oknem, na dachu urzędu rozbłysła czerwona gwiazda. Jej poświata namacała pęknięcie na suficie sypialni i teraz coraz pewniej się w nie wsączała. Zza drzwi stołowego dobiegały głosy rodziców. Mówiła mama. – Dobrosz nie chciał długo gadać i tylko kazał powiedzieć, że wpadnie koło siódmej. Ale z niezwykle ważną sprawą. Bardzo poufną. Odgadłam po głosie, że jest podkręcony, nawet zdenerwowany. Ojciec sadowił się ostrożnie na bujaku, a przy tym stukał laską w gięty podnóżek thonetowskiego

mebla. – Oj, marny los, nie wiem. Ja lojalnie zrobiłem, co do mnie należało, a nawet więcej. – A jak polecą głowy? – No to polecą. Może tu, może nawet i w Warszawie. – Ale, Zenon, co z nami będzie? Ojciec przez chwilę terkotał bujakiem po klepkach parkietu. – Cóż, teraz należy zaufać Matce Partii i jej kolektywnej mądrości. Mama jakoś nie podjęła tematu. – No dobrze – odezwał się ojciec – wiesz, że znam takiego jednego gazdę. Dostał kiedyś ode mnie duże połemkowskie gospodarstwo. Swój chłop. I wdzięczny, i życzliwy. No to może do niego? Na jakiś czas? Zresztą się zobaczy. – Może Dobrosz coś pomoże? – A wiesz, moja droga, że on dzwonił do mnie zaraz po tym tąpnięciu? I był taki jakiś nieswój. A w rozmowie napomknął, że nie chciałby się w to mieszać… – Jak to? W co nie chciałby się mieszać twój mentor? To brzmi tak, jakby on się od ciebie odcinał. Tak na wszelki wypadek. – A powiem ci, moja droga, że trochę mnie jego postawa zabolała. – Westchnienie ojca było tak silne, że wprawiło w ruch bujak. – Może jest tak, Zenon, że Dobrosz to taka chorągiewka? Sam pewnie lawiruje. – Też używasz określeń, moja droga! Lawiruje. Ale kto w tych czasach… no, mniejsza. – Patrzę tak na ciebie, Zenon, i myślę, że powinieneś się trochę położyć. – To prawda, odczuwam zmęczenie. Tyle się skrupiło na mojej głowie. Dzisiaj mordował mnie dziwny sen. Wyobraź sobie, że jestem gdzieś pod Moskwą i jest też Dobrosz. Razem błądzimy po jakimś ni to lesie, ni to parku. I nagle natrafiamy na zielony budynek. Dobrosz mnie wypycha do przodu, żebym zapukał do środka. No to ja podchodzę… a tu nagle cały dom unosi się na krokodylich łapach i zaczyna nas gonić. I wiesz, co to było? To była zielona dacza Stalina. Ufff! Mówię ci. I widzę, że Dobrosz odjeżdża zisem. Macha do mnie przez szybę, a ja zostaję… Potem do rana nie zmrużyłem oka. – Może powinieneś odpocząć, położyć się na chwilkę? Pomyśl o sercu. – Chętnie bym się zdrzemnął, tak jak smark. Ale pewnie znowu będą telefony. – Adaś był cały umorusany, kolana poobijane, we włosach miał igliwie. I wiesz, Zenon, dziwne, ale chłopiec zalatywał gorzałką. Jeszcze go nie pytałam, gdzie on się wtedy podziewał. – Mówiłem już, że na ławce. Właśnie mnie odwoził kierowca do domu i nagle mówi: „A czy to, aby nie pana syn?”. Ja się przyglądam, opuszczam szybę, a to rzeczywiście – smark. Ale miał w tym wszystkim szczęście, bo był po drugiej stronie parku. Pewnie wcześniej odłączył się od klasy. – I spał? – Może znowu dopadło go to jego… no, wiesz. Ale, owszem, napędził mi strachu. Kierowca pomógł mi go wnieść do domu. Wykonałem telefon do doktora Norberta. A tam wszyscy od

ordynatora po salowe spanikowani. – Ale co on powiedział o Adasiu? – Żeby go położyć z nogami wyżej głowy. No to podsunąłem mu jaśki i jeszcze przysłoniłem okno. Na wypadek gdyby miał znowu światłowstręt. – I tyle? – Wiesz, przeszedłem kurs pierwszej pomocy, więc tu mi Drupaczycki jakąś specjalną wiedzą nie zaimponuje. Zresztą nie mógł dłużej gadać, bo mieli ciężki przypadek na stole operacyjnym. Ten, co trepanował, stracił na moment słuch, a Norbert głos. I jeszcze anestezjolog wsadził sobie słuchawkę stetoskopu do oka. I to dość boleśnie. Wszyscy w tym samym momencie. Tąpnięcie stulecia. – Musiało i tam zatrząść. – Zdążył jeszcze powiedzieć, że sporo ludzi się potem zebrało, napierali na recepcjonistkę, a wszyscy, dzieci też, w histerii, zakrwawieni, a tak naprawdę to nic im nie było. To ja go poprosiłem, żeby spróbował mi opisać tę krew. Jej cechy charakterystyczne. – I powiedziałeś mu, że to krew wielbłąda. Tak? – Tak, ale się Norbert zdziwił! – Nagle ojciec zmienił temat. – Cicho! Słyszysz? Ja nawet z daleka poznaję szelest palta Dobrosza. Kiedy rozległ się dzwonek do drzwi, ojciec powiedział: – A nie mówiłem? To teraz otwórz. I poproś go do stołowego. Aha, ale zostaw nas samych, na męską rozmowę. – Dobrze, tylko, Zenon, pamiętaj, nie daj mu się wodzić za nos. Staraj się czytać między wierszami. – Nie panikuj, moja droga, było się poetą i to niezgorszym. – Jest… jest towarzysz Zenon? – Dobrosz od progu zdyszanym głosem pytał o ojca. – Dobry wieczór, mąż ma zwichniętą nogę, czeka w stołowym. Bardzo prosimy. Gość szeleścił paltem przez przedpokój. – Laskę zatrzymam, bo ja dosłownie na słówko, parę minut. A potem znowu w tany. Toż to prawie jak wojna. A ja z moją zadyszką… – Witam, towarzyszu! Prosimy na pokoje! – Ojciec naprowadzał go głosem ze stołowego. – Ładny gips! Jak to się mówi, towarzyszu Zenon. Teraz nas tutaj dwóch z laskami. Co to było? – Głupia sprawa. Jakieś przelotne omdlenie czy coś, może z przepracowania, trudno powiedzieć, i nagła utrata rytmu i… potknąłem się na schodach. – I mimo kontuzji, jak się ziemia w tym mieście zatrzęsła, to ruszyliście, towarzyszu, do akcji, jak radziecka tankietka, słyszałem, słyszałem. Dobry z was organizator. Gość sapiąc, usadowił się na krześle. – Przyznaję, że złamałem umowę, towarzyszu, bo przecież miałem trzymać się z dala w ten dzień…

– Ale postąpiliście słusznie. Mówił mi Bolszewski pod wrażeniem, żeście szybko opanowali sytuację, w porę poinformowali właściwe instancje, rzeczowo i bez paniki. Pamiętam, że mu wtedy odpowiedziałem, że się nie dziwię, bo towarzysz Zenon to młodość, energia, oddanie Partii… No, wiecie, towarzyszu, ja zawsze was popierałem. – Znacie mnie. Wiecie, że staram się, jak mogę. No i jakieś doświadczenie po powojennych latach już mam. Szkoda tylko, że nie dało się zapobiec tej tragedii. I że to akurat zdarzyło się u nas. Taki wypadek. Rozmawiałem przez telefon z towarzyszem dyrektorem z kopalni sąsiadującej z Czarcim Dołem. Postawiłem na nogi Budzyna i Bobonia z Ochrony Górnictwa. Oni tam już mieli niejeden raz pieriepałki z tą cholerną anomalią. Już przygotowujemy ekipę, która spróbuje się przedrzeć przez starą sztolnię. Kto wie, może jeszcze w marszałku tli się życie? – Spokojnie, towarzyszu, spokojnie. Posłuchajcie teraz, co ja mam wam do powiedzenia. – Zamieniam się w słuch, towarzyszu. Ojciec musiał chwilę poczekać, aż gość wydmucha spod swoich wąsów zdanie: – Nie było żadnego marszałka. W ciszy, która zaległa w całym mieszkaniu, włącznie z kuchnią, chłopiec usłyszał tylko sapnięcie gościa. – Jak to? – ostrożnie zapytał ojciec. – Marszałka Harmagedowa? – Towarzyszu Zenon. Nie było nigdy żadnego marszałka o takim nazwisku. Chłopiec usłyszał, jak niespokojnie rozhuśtał się bujak pod ojcem. – Nie, no… Pozwólcie, że przeniosę się na krzesło. Taka wiadomość! To trzeba by się solidnie zadumać… Chłopiec usłyszał stukanie w drzwi sypialni. To laska ojca starała się je domknąć. Najwyraźniej ojciec nie zapomniał o aferze podsłuchowej z poprzedniej wizyty Dobrosza. – Co tu tłumaczyć – głos gościa nadal był dobrze słyszalny. – Przyszedł wyraźny rozkaz z Kremla: natychmiast obłożyć te wypadki ścisłą cenzurą. Takie jest życzenie towarzysza Nikity i całej wierchuszki. A w drodze jest już specjalny wysłannik z Moskwy z pełnomocnictwami. Marszałek Harmagedow nigdy nie istniał, nie istnieje i nie zaistnieje. Koniec, kropka! Poniatno? – No, ale… logika… – Żadne ale. A logikę będziemy oceniać przez pryzmat naszych potrzeb. Musicie, towarzyszu, zrozumieć, że tu się ważą losy świata. Jakimś cudem nam się udało, a mam tu na myśli mnie i was, towarzyszu Zenon, odsunąć od władzy niezwykle groźnego człowieka. I chyba wiecie, że miał już nas na celowniku. Nawet nie chcę tu wspomnieć, co już na mnie i na waszą głowę szykowano. A jeszcze Buhaj się dołożył! Nie powiem, że uratował nas palec boży, ale, powiedzmy, zadziałał w porę palec trafnego przypadku. To cud, że towarzyszom na Kremlu jest to na rękę. – Co też mówicie, towarzyszu Dobrosz?! – Ano słuchajcie, ja nawet myślałem, że będzie wręcz interwencja, inwazja, wojna, że – ale to tylko między nami – zawezwą towarzysza Bieruta na dywanik, a odeślą w trumnie, a tutaj: cud! Pierwsza reakcja wyważona, a potem to już się telefony urywały… I jeszcze dostaniemy, towarzyszu, za to ordery, zobaczycie.

Ojciec milczał. Wreszcie się odezwał, chrypiąc, jakby mu zaschło w gardle: – No cóż, Matka Partia zawsze wie lepiej. Zawierzmy jej, a wszystko będzie dobrze. – Słusznie. Bo, wiecie, logika jest teraz taka: chodzi tu o wzmocnienie pozycji towarzysza Nikity. – A Hrubieszów? Wasylówka? Ta Ameryka? – Odpuścił. Teraz są kłopoty z Berlinem. A ja wiem też o jakichś planach odnośnie Krymu. To większy kąsek. A najważniejsze jest to, że nie ma takiej agresywnej natury. Czy wy wiecie, że tego nieistniejącego marszałka H. chińscy komuniści pchali do wojny atomowej? A jemu się to podobało. I co by było? Prawda jest taka, że w konfrontacji militarnej z Zachodem dostalibyśmy łupnia. A w konsekwencji Chiny Mao Tse-tunga zajęłyby Syberię. I z czym tu do NATO? Ze szmelcem poamerykańskim? Samymi kałasznikowami na sznurkach nie zdobędziemy Ameryki. A może obrzucić ich wszami i pluskwami? O, a może muchami, co? – Jak oni nas, stonką ziemniaczaną… – Ech, towarzyszu! W wojnie propagandowej to, owszem, jesteśmy pomysłowi. Ale „nasz bój ostatni” wymaga porządnych przygotowań. A wy poznaliście przecież plan Harmagedowa. Włosy stają na głowie. I jak wszystko to doszło do towarzyszy na Kremlu, oni się sami wystraszyli. Towarzysz Stalin, to przy tym H. baranek. Słychać było, jak Dobrosz przysuwa się z krzesłem do stołu. – Towarzyszu, sam mi ten H. mówił tak w pijanym widzie, że już z końcem czerwca razem z Berią przejmuje stery na Kremlu. Na Kurczatowie wymusi próbę z bombą wodorową, tak, jeszcze tego lata. Towarzysza Nikitę zmusi, by rozpoczął na Ukrainie, a potem w całym kraju, oczywiście oddolnie, pogromy żydowskie. I wszyscy Żydzi, zgodnie z planami Stalina, do zakładów zbrojeniowych albo na Syberię. I gdyby do tego doszło, to wy sobie zdajecie sprawę, co by się u nas w naszym aparacie porobiło? Jakie przetasowania? Lepiej nie myśleć. A za rok, też trzydziestego czerwca, chciał rozpocząć wielką wojnę. Ale to już wiecie, towarzyszu. Dobrosz zamilkł, a między jego przemową i nagłą ciszą powstała ostra, rażąca krawędź. Najwyraźniej ojciec nie wiedział, jak ją ominąć. – Aj – syknął. – Ale trudno mi zrozumieć… chociażby… dlaczego ta data? – Bo tego dnia przypadały urodziny tego… no… Tak, nazywajmy go po prostu H. Ot, widzicie, tak to wielcy tego świata lubią sobie sprawiać na urodziny prezenty. Ale… Jedziemy dalej z tym koksem. Wiecie, dlaczego tak wypytywał naszego astronoma o zaćmienie Słońca? Ojciec to wiedział. – Ma być trzydziestego czerwca tysiąc dziewięćset pięćdziesiątego czwartego roku, towarzyszu Dobrosz. Wiem to, bo potem jeszcze raz gadałem z Pawolskim. Lubię takie zagadnienia kosmiczne. Astronom mi powiedział, że chociaż to będzie spore zaćmienie, to nie obejmie całej półkuli. Pójdzie tylko pasem przez Polskę. – No właśnie, towarzyszu Zenon, tylko że ten H. ubzdurał sobie, że się zrobi ciemno na całym globie. A wtedy nasz obóz pod osłoną zaćmienia ruszy do ataku. – Marny los! – To wy jeszcze nie wiecie jednego. A tego też się wywiedziałem, towarzyszu Zenon. Otóż, żeby

całkowicie uśpić czujność Zachodu, H. zaplanował zwołanie kongresu w Stalinogrodzie. – Jakiego kongresu? – Światowego Kongresu Pokoju. Ten H. miał w planach zaproszenie czołowych bojowników o pokój. A więc chciał zaprosić Ilję Erenburga, ciekawe, prawda? Ten to nie do zdarcia. A więc tego barytona Paula Robesona, malarza gołąbków pokoju – Picassa, uczonego Bernala, filozofa Sartre’a i jeszcze myślał o dokooptowaniu jakiegoś Chu Pakabry z Ameryki Łacińskiej. No i koniecznie jakąś walczącą o pokój kobietę. – Może towarzyszkę Ibárruri? Ktoś zapukał delikatnie w drzwi do stołowego. Odezwał się speszony głos mamy: – Ja bardzo przepraszam, ale może podam coś? Herbatę? Ojciec głośno cpyknął ustami, okazując zniecierpliwienie. – No, może, jak już musisz, to podaj coś z łaski swojej, i te petit-beurre’y. A zaraz… a może zakosztowałby towarzysz mojego kompotu z rajskich jabłuszek? Z zeszłorocznych zbiorów… – Wiesz, nie – wmieszała się mama. – Może jednak podam herbatę, tę dobrą, którą przywiozłeś z Moskwy. A czy przynieść popielnicę? – Ach, nie, nie, droga pani – podziękował Dobrosz. – Straciłem fajkę, a i lekarz stanowczo odradził palenie. Mama ostrożnie zamknęła drzwi za sobą. – Taaak… Moskwa – mruknął Dobrosz. – I ta nasza ryzykowna wyprawa. Straciłem kawałek wąsa. Ale warto było. Wygraliśmy Hrubieszów. A potem, jak zatrzymaliśmy się w Warszawie… Pamiętacie, towarzyszu Zenon, jakie zrobiliście piorunujące wrażenie? – Ja? Na kim? – Na ciotce towarzysza Cyrankiewicza. A, tak, tak! Dobrosz spróbował ściszyć głos. – Słuchajcie, te kobity to się potem do mnie zbiegły i dalejże pytać, a skąd ja takiego Adonisa przywiozłem? Furorę zrobiliście. Świetna aparycja w parze z żarem ideowym. Do tego umiejętności szachowe gonią twórcze. Z takimi darami to wy wysoko zajdziecie. A ja o sprawie z Batalionami Chłopskimi pamiętam, a jakże, i na najbliższym zebraniu naszego związku pogadam w cztery oczy z Cyrankiewiczem. – Ach, nie chwalcie tak, towarzyszu. Nie trzeba. Teraz to dopiero przed nami wyzwanie. Kto by to pomyślał, że tak się wszystko potoczy? Siedzę tutaj spięty, jakbym ten gips miał na głowie, a nie na nodze. I ciągle jakoś do mnie nie dociera, no, że GO już nie ma. – I tego GO, czyli tego H. nie było, towarzyszu Zenon, nie było! – No, nie wiem. W takim razie muszę chyba odwołać górniczą ekipę. – O tak, jak najbardziej. I należy potrzymać kordon trochę dłużej. Żeby ciekawscy się tam nie gromadzili. Już załatwiłem, że w gazetach ani pisną o całej wizycie. Nawet nie ma być nic o Czarcim Dole. Towarzyszu, nic tam nie wpadło. Po prostu tąpnięcie i nic poza tym. – Ale co zrobimy z Buhajem, z Berezą, a ten Mierkułow? W końcu przecież byli świadkami

katastrofy. – A tam, Buhaj! On i Bereza teraz nieźle bekną. Zwiał im z transportu aresztant po przesłuchaniu. Wieźli go citroenem i wóz nagle rąbnął w bramę urzędu. Sprawa nabrała pikanterii, bo to był właśnie ten jednooki, co to znał Buhaja od zupełnie innej strony. – O, to paskudnie pograł. Ten… kobieciarz. – Jak mówicie? A tego nie wiedziałem. Dobrosz wyraźnie czekał na szczegóły. – To słodka tajemnica Staszka. Kiedyś nawet mnie zapraszał, ale podziękowałem. Otóż jak WUBP fundowało klubowi sportowemu łaźnię, to zrobili wizjery, tam gdzie sportsmenki myją się pod prysznicami… – A to buhaj z niego prawdziwy! To on tak się zabawiał? No, nie wiedziałem o tym. Dobrosz aż zaniósł się kaszlem. – Już myślałem, że was poproszę, żebyście mnie w plecy postukali. A właśnie, wracając do gagatków, no więc gorzej było z Mierkułowem. Podobno w szpitalu rozrabiał, zrywał bandaż z głowy i potrząsał naganem. Gadał, że to niby proklatyje Polaki chcą się na nim za coś zemścić i że on zaraz będzie dzwonił do towarzysza Berii. – I dzwonił do Moskwy? – Został grzecznie zaproszony do gazika i już leci specjalnym samolotem do Moskwy. Bardzo sprawnie współdziałają z nami towarzysze z otoczenia Nikity Chruszczowa. Coś mi się wydaje, że ten wypadek to dla ich frakcji – jeśli mogę użyć takiego określenia – podarek niebios. – Uff, no to przynajmniej na tym froncie spokojniej, ale co z młodzieżą szkolną? W końcu dotyczy to całej masy uczniów. Słyszałem, że syn Sikory nawet przejechał się kawałek na masce zisa. – Tutaj będzie trzeba popracować. Wiecie, towarzyszu, moja kuzynka, która, nawiasem mówiąc, dzięki wam już ma robotę w Pałacu Młodzieży, zarzekała się, że nagle spadła jej na głowę chusta harcerska i że sama jej się zawiązała pod szyją. – Bardzo dziwne. A nie ochlapał jej kwas chlebowy? – Kuzynka stała bliżej zakrętu, przy Czarcim Dole. Mówiła, że te chusteczki wplątały się ludziom we włosy jak nietoperze. I widziała na własne oczy, że kierowca zisa zamiast kierownicą, kręcił w rękach czapką. A na masce rzeczywiście widziała jakieś dziecko. Poradziłem jej, żeby siedziała cicho i żeby nawet nie opowiadała tego towarzyszom radzieckim, bo wyglądałoby to jak ostateczne brednie. Przyznacie chyba sami? – Hmm, do mnie też dotarło parę podobnych historyjek. Najdziwniejsza jest sprawa syna majora Sidorenki. Chłopaka odnaleziono w kinoteatrze Aurora, za ekranem. Okazał się kompletnie pijany. Na jednej ręce miał same zegarki, aż za łokieć, i cały był obwieszony orderami. – Obwieszony orderami, powiadacie? – To były ordery tego… no, tego H.! Krzesło pod Dobroszem gwałtownie jęknęło, a za chwilę laska jakby wymknąwszy mu się z rąk, uderzyła w podłogę.

– Nie szkodzi – uspokoił ojciec. – Żona podniesie. – Towarzyszu Zenon, to nie ma sensu. Jak ordery marszałka mogły z jadącej maszyny przenieść się na chłopaka, i to pijanego? Może to akcesoria z teatru? I co na to chłopak? – Jak przyszedł do siebie, to dostał histerii. Jego ojciec, major, zaraz przypędził z Krakowa. Chłopak na razie w szpitalu, na obserwacji. – Możliwe, że ukradł? – Zegarki, chyba tak, ale ordery to jakaś niemożliwość. Bardzo go broniła jego pani od matematyki. Mówiła, że go rozumie, bo i jej przydarzyło się coś zupełnie niepojętego. A wściekł się na nią Szyndzielorz, dyrektor szkoły. Chłop nagle otwiera oczy, patrzy, a ona ucieka z jego drewnianą ręką! – Oj, towarzyszu Zenon, teraz ja tu siedzę spięty! – Ale matematyczka się zaklinała, że ręka sama ją jakoś tak capnęła… I leciała z nią w kierunku szkoły, bo tam był pieroński wybuch. – Jak to się mówi: Biez wodki nie rozbieriosz! W każdym razie, wracając do sprawy, myślę, że nie obejdzie się bez wychowawczych rozmów z młodzieżą. Może nawet trzeba będzie zaangażować jakiegoś psychiatrę i szkolną higienistkę. Bo ja wiem… może postraszyć… zastrzykami? Dobrosz zamilkł gwałtownie, bo w tej samej chwili otworzyły się drzwi i mama zastukała tacką. – Nie przeszkadzam? Mężczyźni najwyraźniej nie wiedzieli, co odpowiedzieć. Myślami byli chyba zupełnie gdzieś indziej. Chłopcu wydawało się, że świetnie ich rozumie. Sam od jakiegoś czasu leżał z szeroko otwartymi oczami i ustami, podczas gdy nad jego głową, na suficie pulsowała poświata z gwiazdy. Miał wrażenie, że zza okna dochodziły krótkie zgrzyty w niskich tonach, w chwilach gdy światło z niewiadomego powodu przygasało. Mama stuknęła laską Dobrosza, opierając ją o krawędź stołu, po czym wyszła bez słowa. Chłopiec nie słyszał jednak szczęknięcia zamka i puszczonej klamki. – Kochanie – odezwał się ojciec – zapomniałaś zamknąć. Ojciec był czujny. – My tu gadu-gadu, towarzyszu Zenon, a tu od jutra trzeba z nową energią przystąpić do wprowadzania w życie nowego planu. – O jakim to planie mówicie? – A o waszym. – Moim? – Tak! Dobrze słyszycie. Mam przypomnieć, kto zaproponował w miejscu Czarciego Dołu budowę stadionu i zespołu szaletów miejskich? – No rzeczywiście, nie chwaląc się – ja. – A właśnie! Przerzuci się trochę środków z Parku Kultury, a resztę zrobią więźniowie, radzieccy żołnierze, a i brać górnicza w ramach czynu społecznego nie odmówi. Za parę miesięcy nikt nie będzie pamiętał o jakimś tam marszałku i Czarcim Dole. Za to rozkwitną sport i kultura.

Łyżeczka rytmicznie zahałasowała w filiżance. – I jeszcze jedno, towarzyszu Zenon. Ale to już tajne łamane przez tajne: zaproponowałem was do roli inicjatora przywrócenia miastu Stalinogród pierwotnej nazwy Katowice. – Ależ… – Żadne ależ, od razu mówię, że nie tak prędko, ale wiem, że już o tym myślą… na Kremlu. – Aż tam? A co oni znowu kombinują? – Spokojnie, towarzyszu, po mojemu jest tak: znikł w Stalinogrodzie Harmagedow. Potem znikł Czarci Dół pod stadionem i szaletami, potem, no, za dwa, trzy lata, zniknie miasto, czyli Stalinogród, no to nie ma człowieka, nie ma grobu i nie ma miasta. Potrójne zatarcie śladów. Trach-ciach i po krzyku. Cisza! Chłopiec odwrócił się do kilimu. Wydało mu się, że słyszy teraz głos Dobrosza w przedpokoju. – A, jeszcze coś, towarzyszu Zenon, na odchodnym: nie dałem rady przejrzeć waszego szkicu teatralnego, ale jak tylko już ten cały zamęt będzie za nami, to obiecuję. Jestem bardzo ciekaw. – Nieważne, towarzyszu. Zostawmy to. Nie ma co porównywać do waszych Semaforów. Wzruszających wspomnień i głębokich przemyśleń. – Podobało się? – Nawet czytaliśmy razem z żoną wybrane fragmenty. Wspaniałe! Czerwony język to wpadał do szpary, to wypadał, rozchylając miękkie mroki. Te powracały raz za razem na swoje stałe miejsce na suficie i w końcu chłopiec poddał się tej płomiennej kołysance. Ostatnim jego pragnieniem było dowiedzieć się, co stało się z Milką, do której już nie dotarł z kandyzowanym jabłuszkiem. Po drzwiach, które swymi skrzydłami u końca kanapy anieliły się biało i wyniośle, przesunęło się światło, może reflektorów, może pulsującego blasku spustu surówki z huty, a może te drzwi otworzyły się, wpuszczając do sypialni elektryczne światło z przedpokoju… i nie tylko, bo usłyszał dźwięki radia i zobaczył mamę i ojca. Rodzice tańczyli. I o dziwo, po raz pierwszy od wielu miesięcy z taką lekkością, że nie słychać było pod nimi skrzypiących klepek. Słyszał walc, ten, który lubił, kompozycji Szatrowa. Mama to śmiała się (a wtedy stawała się widoczna i pachnąca), to milcząco pochylała głowę (a wtedy stawała się przeźroczysta i zanikała). Rodzice, nie przestając tańczyć, przerzucali między sobą na trzy czwarte taneczne zdania. – Mó…wi… łem ci, wyj…dzie na mo…je to. – I rzeczywiście, wyszło na twoje, Zenon, ty jesteś chwat! – Nie trze…ba nam szu…kać już ga…zdy tam… – Gdzie w ciemnym lesie lament się niesie – wśród po…łem…kow…skich chat. – A gdy już tańczymy, w skoczny tan krakowiaka przejdźmy znany nam!

– A ty na…wet już mo…ja dro…ga pa…ko…wać byś mo…gła się. – Tu i tam! Mama zaczęła się śmiać, bo rytm przywoływał znanego walca, a i rymy wyszły im niezłe, ale zaraz skrzywiła się z bólu. Ojciec też się speszył, bo nadepnął jej na nogę swoją gipsową bułą. – Moja piękna pani, ja dobrze prowadzę, tylko właśnie przechodziłem na krakowiaka. – Widzisz, z tego wszystkiego zapomniałeś nawet o gipsie. Zwolnili i zrezygnowali z zabawy w rymy. – A przy okazji, Zenon, to zabiorę się za porządki. Twoje buty myśliwskie już wywaliłam. – Trochę szkoda, bo pytał mnie o dobre buty do polowania Różycki, wiesz, jego córka to Milka, taka ładna dziewczynka z warkoczykami. – Wszystko w przedpokoju obwąchałam, nawet wieszak, kosz i komodę i okazało się, że to twoje buty tak śmierdziały. Wierz mi, nos urywało. – No, trudno, Różyckiemu teraz nie w głowie polowania. Mało brakowało, a na niego by zaczęto polować. A teraz taki problem z córką. Biały anioł drzwi zmroczniał i zasłonił się skrzydłem. A potem za rodzicami zamknęły się wierzeje gabinetu. Jęknął tapczan, ale jego sprężynom daleko było do maestrii strun we wnętrzu fortepianu. Chłopiec otworzył gwałtownie oczy i uniósł się na łokciach. Poświata nie ustawała w lizaniu pękniętego sufitu. Myślał, że się przesłyszał, że może to niemądry wybryk snu. Postanowił, że do rana będzie już zdrowy. Popędzi do budy i dowie się, co się stało z Milką.

Rozdział 39

Brzydko pachnące sprawy Zaskoczył mamę całkowicie, kiedy pojawił się w kuchni i zapytał o śniadanie. – A ja wcale nie miałam zamiaru wysyłać cię do szkoły! A tata, owszem, chciał. Co to? Już masz się dobrze? Usiadł przy stole. – W takim razie, skoro jesteś taki chwat, to dostaniesz niespodziankę. Przywiozłam dla ciebie maślane rogaliki. Specjalnie od babci dla kochanego wnusia. Z konfiturą wiśniową. A dziadek już nie może się doczekać, kiedy przyjedziesz na wakacje. Kazał ci powiedzieć, że pójdziecie razem zobaczyć parowozownię, tak jak chciałeś. Fajnie, co nie? Pędził do szkoły bez tornistra i worka z papuciami. Już od placu Węglowego zauważył wysoki parkan, zaczynający się na wysokości domu, którego okno jeszcze niedawno przyozdabiał święty obraz. Parkan ciągnął się dalej, obok kinoteatru, aż do zakrętu i chyba otaczał cały teren Czarciego Dołu. Pełno tam było wojskowych gazików i żołnierzy z pepeszami. Wybrał drogę przez park, ale i tutaj napotkał wysokie ogrodzenie. Przesłaniało staw. Nikt nie pilnował tego miejsca, więc przyłożył oko do pierwszej szpary. Staw wyglądał inaczej. Na środku nie było wysepki, a o istnieniu wierzby i łabędziego domku przypominały jedynie pływające po powierzchni brunatnej cieczy szczątki. Czy to możliwe, żeby podobnie, jak to się stało z salą gimnastyczną, wysepkę z domkiem, w którym kapitan Plejadow i Assar znaleźli trupa Tuberoka, rozniosła eksplozja metanu? Ale co się stało ze związanym w sali gimnastycznej Adrianem Kurdiukiem?! Oderwał oko od szpary i puścił się alejką w kierunku sektora B. Tam, w bunkrze ukrył przecież skarb – przepiękną kierownicę zisa! Ale szybko uśmiech zmienił się w bolesne zagryzienie warg. To wszystko nie miało sensu! Cóż mu teraz przyjdzie z kierownicy, której nikomu nie może pokazać? Jakoś wcześniej w ogóle o tym nie pomyślał. Czy będzie się nią mógł bawić jedynie ukradkiem, odwiedzając śmierdzący sikami brzuch bunkra? A co się stanie, gdy za dwa tygodnie wyjedzie na letnie wakacje, a w tym czasie w jego przeciwatomowym schronie zamieszka pijak? A gdy nadejdzie zima? A jeżeli spełnią się marzenia rodziców i ojciec dostanie od jesieni robotę w WRN w Krakowie? Tak rozmyślając, zamiast do bunkra, skręcił w kępę świerków. Przypomniał sobie, jak wjechał w nią na zielonej damce w chwili, gdy z tej wieorowej zastygliny zerwał się do galopu cały świat, jak biegacz Jerzy Chromik z bloków startowych. Zaczął rozgarniać gałęzie. Po rowerze ani śladu. Pamiętał ten smród psich gówienek, igliwia, alkoholu i czyjejś przepoconej koszuli. Głęboko, pod dolnymi wyschniętymi na brąz gałęziami leżała pusta butelka. Obok, wgniecione w ślad rowerowej opony, walały się kiepy po papierosach, zniszczona czapka z daszkiem i resztki koszuli. A więc tutaj, w samym rogu parku, w świerczynie, na przekór

Tuberokowi ktoś przemieszkiwał! Czyżby pijak bumelant?! I to w sektorze B! No tak, przyszły los jego ukrytego skarbu był bardzo niepewny. Chłopcem wstrząsnął dreszcz. To strach przypominał mu, że za chwilę spóźni się na lekcje. Popędził. Świeżo wzniesiony parkan towarzyszył mu prawie do samej szkoły. Na wysokości Czarciego Dołu masywny spychacz szarpnął, plunął dymem i natarł na zwał ziemi. Zadzwoniły łopaty i kilofy. W pierwszej chwili wydało mu się, że to niewidzialna dłoń ojca rozdaje tam napomnienia i klapsy. Dziwne uczucie, które w tym momencie go rozpierało, rozpoznał jako zadowolenie a nawet dumę. Naprawdę jego tata mógł wiele i najwyraźniej liczono się z nim. Odwrócił się w kierunku szkoły. Prawe skrzydło budynku, gdzie mieściły się aula i sala gimnastyczna, przypominało tragiczną maskę. Okna pozbawione szyb wyglądały jak puste oczodoły, a przy tym obramowane były szeroką otoką kopcia. Jacyś robotnicy odgradzali właśnie trotuar biegnący pod zdewastowaną ścianą. Na schodach spotkał Sikorę. Przez policzek przechodziła mu czerwona krecha. Chłopiec przypomniał sobie jego zasmarowane masłem okulary i rozdeptaną przez Sidorenkę klapsznitę. Zrobiło mu się Sikory żal. Tamten zauważył, że Adam mu się przygląda. Szybko odwrócił głowę i bez słowa puścił się biegiem do szatni. A może coś już wie na jego temat? To była tylko przelotna, ale groźna myśl. Uspokoił się jednak, powtarzając sobie, że nikt nie mógł go widzieć ani zapamiętać. Zastyglina zamurowała wszystkich po równo, z wyjątkiem jego, Wieora, kapitana Plejadowa i adiutanta. Swój tornister i worek na papucie odnalazł w kącie pod ławką. Wszystko zalatywało spalenizną. Ale nie tylko. Piętro wyżej dołączył do spalenizny nieznośny zapach… tak, nie mylił się, zapach kupy! Zerknął w otwarte drzwi trzeciej A. Serce zabiło mu z radości. Milka stała tyłem i patrzyła przez okno. A więc nic jej się nie stało! Nie najechała na nią limuzyna. Powoli dochodziło do niego to, do czego doprowadził swoim zwariowanym, bezmyślnym wygłupem. A jeżeli Wieor opowie teraz o całej zastyglinie na milicji? Jezderkusie! I o nim! Że to on, Adam, zabił repatrianta Kurdiuka, a potem wyharatał kierownicę w zisie marszałka i podmienił na obrzyganą czapkę? O, nie, nie, nie! Sidorenko na pewno będzie trzymał język za zębami. Przecież sam brał w tym udział. Jak coś, to powie, że tam były rzygi Wieora! Jasne! A zresztą żadnej limuzyny i żadnego marszałka nie było i już! Chociaż te ordery na Wieorze… Teraz miał pewność, że kolega pozazdrościł mu orderu z Uszakowem i wrócił do limuzyny. Sam! To dopiero wyczyn! Cóż, Wieor to ten, kto potrafi zjeść własnego strupa ze smakiem. A po drodze pewnie nie wytrzymał i jakoś tak dla hecy pozbierał gapiom różne zegarki. To cały Wieor! A jeszcze bardziej cały, bo chciało mu się pognać po figurkę do kościoła, przywlec ją pod kino (no bo któż inny mógł to zrobić?) i postawić niedaleko Milki! To przecież jego robota! Chłopiec na chwilę wstrzymał natłok myśli i przepuścił tę jedną, niepokojącą: A może Wieor chciał porwać Milkę, a podstawić w jej miejsce figurkę? W końcu mówił, że taka do niej podobna. Sprytne! Zanim wszedł do swojej klasy, spróbował zaczerpnąć świeżego powietrza w otwartym oknie korytarza. W tej samej chwili pojawiła się tuż obok niego Milka. Wystraszył się. Coś stało się z jej

twarzą! To już nie była śliczna buzia! W obu kącikach ust widniały zielonkawe plamy. Na jego widok dziewczynka przybrała niewidzący wzrok i pobiegła do gabinetu higienistki. Patrzył za nią znieruchomiały i mógłby przysiąc, że coś zakłuło go w sercu. Jak to możliwe, że w kącikach jej ust tak panoszyły się zajady? Znał je doskonale! Chłopiec przesunął wzrokiem po klasie. Ławka Adriana była pusta. Wieora nie było. Napotkał uśmiech piegowatej Anki Plackorz. Brak przedniego zęba w jej ustach przypomniał mu, że to przecież on wybił go jej kierownicą zisa. Zrobiło mu się głupio. Mimo to nie stracił pewności, że nikt, nawet Anka, której przecież patrzył wtedy prosto w oczy, nie może wiedzieć, kto kryje się za ich przykrymi przeżyciami. Przez resztę lekcji uśmiechał się do niej, jakby chcąc przeprosić ją za to nieszczęście. Wyszło niezgrabnie, bo Ance Plackorz to się podobało. Dobrucki, któremu z Wieorem wetknęli proporczyk do ust, miał się dobrze, zachował też wszystkie zęby, podobnie jak i swój nieodłączny grzebyk. Z trójki najbliżej siedzących kolegów: Opera, Reisingera i Adamczyka, ten ostatni najbardziej był rozgadany. Gdy czekali, aż rozlegnie się dzwonek na lekcję, Adamczyk wpakował się na miejsce obok chłopca i szepnął: – A ciebie i Sidorenki nie widziałem. No, tam… Nie wiedział, co odpowiedzieć. Wreszcie walnął coś na odczepnego: – Ja i Wieor… nie mogliśmy się dopchać. – Aha, to nie widzieliście rozróby! – Jakiej rozróby? – Chopie, to ty nie wiesz? Cysterna wybuchła za zisem. I ciap! Ja się patrzę, a przez głowę Dobruckiemu wisi krwawa kiszka. Mówię ci. I widzę, że na tego zisa spada jakaś szmata. Ciap! Na przednią szybę. Kierowca nie wie, gdzie jechać. A tu nagle jak nie tąpnie! Od Czarciego Dołu. No, to ten głupi Sikora wyleciał jak oparzony prosto pod koła. Spadły mu okulary i wpadł na maskę. I jakoś tak uruchomiły się wycieraczki i, dawaj, zaczęły Sikorą wycierać szybę. Mówię ci, jak się darł. Adamczyk odczytał z oczu chłopca ostrzeżenie. Ściszył głos. – Ale w końcu Sikora zleciał z maski na zadek. Zis wali do przodu. A na zakręcie… dalej jedzie prosto! Nie skręca! I wszystko się trzęsie. I jak nie walnie w te szlabany. I ryp! W betoniarkę. I dawaj, pcha ją przed sobą. A tam, gdzie jest nakryty ten dół, to, chopie, widziałem, załamały się pod nim deski i cały zis traaach! Zapadł się tam. Calutki. A betoniarka poleciała za zisem. Wszyscy zaczęli wrzeszczeć, siksy zaczęły beczeć, a najlepsze to jak matematyczka tańcowała wkoło na środku jezdni z urwaną ręką Szyndzielorza. Mówię ci, widziałem. Hi, hi! A potem się sam wywaliłem na coś twardego. Patrzę, a to urwany reflektor z citroena się przyturlikał. To był cyrk! Adamczyk na chwilę przerwał. – No… mówię do ciebie. A ty coś taki poważny? Pewnie nie wierzysz… eee… Też jesteś gupielok, jak tamci. – To była krwawa kiszka z wielbłąda. Na te słowa Adamczyk popatrzył na niego z uwagą.

Wreszcie wyrzucił z siebie: – Fanzolisz! Wysmyknął się z ławki w chwili, gdy w drzwiach klasy pojawił się najpierw liniał, potem czarny dziennik, a na końcu Kościeja Nieśmiertelna. Mogłoby jej tutaj już nie być, gdybym jej nie rozsupłał sznurówek, pomyślał z satysfakcją chłopiec. Wszyscy powstali, a on jakby tak nieśpieszno. Kościeja stanęła na baczność i jak zawsze na pierwszej lekcji zwróciła oczy ku fotografiom przywódców. – Cześć pracy! – rzuciła w kierunku wiszącego w środku orła, a chłopcu przyszło na myśl, że Kościeja jest nabożna, ale jakby inaczej. – Pracy cześć! – odpowiedziała klasa. Kiedy usiedli, Kościeja oznajmiła, że jutro z powodu prac zabezpieczających nie będzie zajęć w szkole. Na moment w sali zawrzało, a upuszczone gumki i ołówki zatańczyły radośnie pod ławkami. – Przystępujemy do lekcji wychowawczej. Ale ożywienie uczniów nie opadało. Zdawało się, że podsyca je intrygująca woń unosząca się w klasie. Z jej powodu dziewczyny czerwieniły się, co raz prychały, a Oper i Adamczyk bzyczeli jak muchy. – Spokój! Pierwsza sprawa… – mówiąc to, Kościeja wskazała liniałem na pustą ławkę Kurdiuka. Skrzywiła się przy tym i jeszcze raz zamachała. – Właśnie, wyjaśnijmy tę brzydko pachnącą sprawę. Chłopiec drgnął, skulił się w sobie i w pierwszym odruchu chciał ukryć głowę pod pulpitem. Czyżby wpadł? To już koniec! – Ten paskudny zapaszek – wyjaśniała dalej nauczycielka – to kwas. Wybuch w sali gimnastycznej zniszczył gabinet chemiczny i popękały fiolki z różnymi substancjami. W największej był kwas masłowy. Pachnie brzydko jak zjełczały serek. A co do kolegi Kurdiuka, to już go nie zobaczymy. Chłopiec ostrożnie odetchnął. – Wczoraj dyrekcja dostała telefon od opiekunów Adriana, repatrianta. Wasz kolega wyjechał do miejscowości Zgon. Miejscowość ta leży na Ziemiach Odzyskanych. Odnalazła się tam jego ciotka. Adrian, jak się o tym dowiedział, wyraził gorące życzenie przeniesienia się tam na stałe. Opiekunowie obiecali, że wasz kolega przyśle stamtąd widokówkę do gazetki ściennej. Jakoś nikt w klasie nie zmartwił się tą wiadomością. Wszyscy myśleli o wolnym dniu. I chyba najbardziej rozmarzył się Adamczyk, bo gapił się w okno. – A ty co tak wyglądasz za okno? – Kościeja gniewnie zastukała liniałem w kant katedry. Adamczyk podniósł rękę jak do odpowiedzi, poderwał się i powiedział: – Bo, proszę pani, mój tata mówił, że będą robić podkop, żeby wyciągnąć marszałka. – Siadaj Adamczyk! – Na twarzy nauczycielki rozpętała się burza z piorunami. Gradową minę przeniosła na całą klasę. – Proszę, by nikt nie dawał posłuchu plotkom i chorym sensacjom. A zwłaszcza tym niesprawdzonym. Tak, wielkie tąpnięcie nawiedziło nasze ukochane miasto. – Tu

zwróciła spojrzenie w kierunku Anki Plackorz. – Najedliśmy się strachu, prawda? Niektórzy z was nawet ucierpieli. Ale nic to! Patrzymy w przyszłość! Kiedy wrócicie do szkoły po wakacjach, będzie już nowa aula i nowa sala gimnastyczna. – Wskazała za okno. – A tam, na nieużytku, wre już praca. Nasze spychacze i traktory przystąpiły do budowy przepięknego obiektu sportowego. Powstaną tam również miejsca do zabaw, z karuzelami, huśtawkami i piaskownicami dla dzieci, a także obszerne garaże na autobusy i samochody. W niedalekiej przyszłości, kiedy nasz kraj odbuduje się z ruin i wzbogaci, wy będziecie tam podjeżdżać własnymi samochodami! Chłopiec widział, że Adamczyk cały czas zasłania sobie dłonią usta. I wiedział dlaczego. Na pewno wyobrażał sobie, jak Kościeja wiruje na trotuarze ze sztuczną ręką dyrektora. Jeszcze chwila, a on sam parsknie śmiechem. – Zewrzyjmy szyki, w dłonie kilofy, tak jak nas uczył czwarty profil! – grzmiała Kościeja. Adam zrobił językiem bułę na policzku. Adamczyk nie wytrzymał i z hukiem położył głowę na zeszycie. Nauczycielka ryknęła w ich kierunku: – Ty i ty! Natychmiast marsz z klasy! Obaj! Dwója z zachowania! Błyskawicznie znaleźli się za drzwiami. Długi korytarz okazał się pusty. Pognali więc aż pod ubikacje i tam dopiero zaczęli do woli zwijać się ze śmiechu. Pierwszy znudził się Adamczyk. Spoważniał i patrząc przez okno, skąd rozciągał się widok na Czarci Dół, powiedział: – Mój tata nie kłamie. A tego marszałka to ja sam widziałem. Bo drzwi zisa były otwarte. Adamczyk złapał się za gardło obiema rękami i zaczął rzucać głową, aż zrobił się czerwony. – O, tak się szarpał w środku ten marszałek. A ty… pewnie mi też nie wierzysz, co? – Adamczyk uniósł się szczerym gniewem. – Pogłupieliście wszyscy w tym Stalinogrodzie! – Potem nagle otworzył szeroko usta, wskazał palcem w czarne gardło i krzyknął: – Kopalnioki! – I popędził w drugą stronę. Chłopiec zobaczył, że po schodach wspina się powoli babcia, Baba-Jaga, z koszem. Przypomniał mu się guzik od bluzki, który wpadł marszałkowi w otwarte usta. Nie! Zdecydowanie wolał, żeby nikt i nigdy nie dokopał się do limuzyny. Co by to było, gdyby doktor Drupaczycki pincetą wyciągnął jego guzik z gardła marszałka Harmagedowa, czy jak mu tam było na nazwisko. Jerona! A jeszcze ten klucz francuski, którym zablokował pedał hamulca! Spokojnie! Przecież żadnej zastygliny nie było! Cicho, sza! Skrzypnęły drzwi od gabinetu higienistki. Zobaczył pochyloną główkę Milki. Nie rozglądała się, więc nie mogła go zobaczyć. Z rękami przy policzkach pobiegła do swojej klasy. Patrzył w ślad za nią i nagle pomyślał, że są takie chwile w życiu, które zapadają mocniej w pamięci niż wszystkie inne. I ten moment, kiedy biegła w papuciach po błyszczącym parkiecie, migotanie białych podkolanówek i lot tego samego motylka w jej włosach – tego dnia spiętych w pędzelki – ta właśnie scena pozostanie w nim na zawsze. Wspomnienie wymalowane światłem. Ostatnią lekcją tego dnia miała być gimnastyka, ale do sali wsadziła głowę wicedyrektorka i obwieściła, że z oczywistych powodów lekcji nie będzie i że można się zbierać do domu. Pani Krasnodarska nie zabawiła długo na progu klasy, przez co w żaden sposób nie mógł – a bardzo chciał – sprawdzić, czy na bordowym żakiecie tkwi jeszcze Order Admirała Uszakowa. A jeśli nie,

to ciekawe, co z nim zrobiła? Wyciągnął szyję, ale kobieta oddaliła się, prowadząc Adamczyka na dodatkową rozmowę do dyrekcji. Na korytarz wypchnęła go Anka. Trzymała w palcach białe ptasie pióro. – Proszę pani, to było pod ławką Adriana! Pióro łabędzia! Szedł do domu, a tornister zalatywał mu wędzonym drewnem i kwasem masłowym. Nadal rozmyślał o brzydko pachnących sprawach. Wszyscy omijali temat ostatnich wydarzeń. Jakby pomruk z dyrekcji i stuknięcie liniałem Kościei groźniejsze było niż tąpnięcie górotworu. Jasne, wstydzili się przyznać, że w niewytłumaczalny sposób ocknęli się przebrani za babulki. W śmiesznych chuścinach na głowach! Ale o tym, co się wydarzyło naprawdę, wiedział tylko on. I trochę Wieor. Teraz chłopiec pomyślał, że najchętniej pogadałby sobie o tym z Sidorenką. I o odkryciu pod ławką Adriana też. Był na wysokości kina Aurora, lecz od tej strony przesłaniało je potężne ogrodzenie. Chciał wejść do parku od strony sektora B, ale przed wejściem kręcił się jakiś radziecki żołnierz z pepeszą ozdobioną magazynkiem w kształcie konserwy rybnej. Pobiegł więc prosto, aleją w kierunku placu Węglowego. Pod urzędem pułkownika Buhaja stało sporo samochodów, a wśród nich radziecki gazik z plandeką. Przeszedł się powoli, popatrując na kierownice pojazdów. Żadna nie mogła się równać z kierownicą zisa. Tajemniczym uśmiechem do samego siebie skwitował wgnieciony dół bramy wjazdowej. Rozejrzał się, ale nikt nie widział jego uśmiechu. Z daleka zobaczył znajome dzieci z podwórka. Pobiegł ku nim. Czeladka otaczała stróża, ojca małej Wandy, który trzymał coś w ręce i nad ich głowami wywijał wielkim nożem. Błękitną omastą smarował grubą pajdę chleba. Mężczyzna miał czerwoną twarz i chwiał się, jakby miotał nim wiatr w uliczce. Chłopiec wiedział od mamy, że to straszny pijak i rzadko bywa w domu. Dlatego często oddawali mamie Wandy rzeczy do prania. Zdarzało się, że stróż przychodził pijany w sztok i tłukł się na klatce schodowej. A kiedy mama Wandy nie wpuszczała go do mieszkania, szedł spać albo na strych, albo do piwnicy, do tej części, gdzie wybił dziurę do zamurowanego pomieszczenia. Mama mówiła, że kiedy na Wielkanoc byli w Nowym Sączu, to stróż wyciągnął stamtąd zakrwawione i spleśniałe nosze. Chłopiec domyślił się, że ta kolorowa omasta to trutka na szczury. Ktoś pociągnął go lekko za kieszeń spodenek. Napotkał spojrzenie małej Wandy. Od razu się domyślił, że dziewczynka coś do niego ma. – No, co jest? – zapytał. Wanda wskazała na koniec uliczki. Popatrzył tam, ale niczego specjalnego nie dostrzegł. – Tam był pan. On mi powiedział, że chce zagrać w szachy. Z tobą. Chłopiec odciągnął ją na bok. – Nie fanzolisz? Jaki pan? – Na rowerze. – A kiedy to było?

– Stał tutaj pod domem. A potem już musiał jechać. Zapytał, czy też tutaj mieszkam. I powiedział, że jak zaraz przyjdziesz, to żebym powiedziała. – Komu? Mnie? – Tobie, Adamowi. – Że co? – Że czeka w parku, tam, koło szachów. Jutro. – Jutro? Zaczekaj, a o której godzinie? Dziewczynka zagryzła dolną wargę i zaczęła przyglądać się swojej umorusanej dłoni. – No, Wanda, gadaj! Wysunęła dwa palce. – Aha! O drugiej. Tak? Dziewczynka pokiwała głową, a potem zapatrzyła się w ślazy pod płotem. Pomyślał, że nic już więcej z gówniary nie wyciągnie. A okulary znowu miała pomazane. Brał po dwa schody. Pan… na rowerze… Chce grać z nim… w betonowe szachy… Jutro, w parku! Zdyszał się. Na półpiętrze przystanął, czując, że jeszcze chwila i doczepi mu się do boku kolka. Przypomniały mu się częste słowa ojca: „Trzeba to rozważyć, na spokojnie, na zimno”. Tak też postanowił. W domu rzuci się na kanapę i będzie myślał. A potem zrobi nowe korekty graniczne na swoich tajnych mapach. A jeszcze poprowadzi przez mapy ołówkiem ślad roweru pana inżyniera Marmona! W tym momencie trzasnęły drzwi i na schodach pojawił się Ywald. Zbiegał w milczeniu, lecz roztrzęsiony jak sonata matki. Wyminął niewidzącym wzrokiem chłopca i popędził w dół. Jego twarz była trupio blada i jeszcze bledsza niż podkolanówki Milki, i bledsza od… maści, którą Wieor nakładał na swoje zajady. Chłopiec spotkał mamę przed drzwiami. Szykowała klucz. Ale zdążył jeszcze zauważyć na jej czole cień przykrych myśli. Na jego widok natychmiast zmieniła wyraz twarzy. – Słyszałam, jak pędziłeś. To znak, że masz się dobrze. Miała przy sobie bańkę na mleko i siatkę na zakupy z dużymi drewnianymi uchwytami. Kiedyś, zanim dziadek Julian wpadł na pomysł, że będzie lutował gwizdki-bulgotki, próbował wyplatać takie siatki. Z torby mamy wystawały jakieś listy. Z pewności wyjęła je na dole ze skrzynki. – Leć do kuchni i wyciągnij sobie ze spiżarki rogaliki babci. Te drewniane uchwyty i te rogaliki przypomniały chłopcu słowa sądeckiej wróżki. – Mamo, długo jeszcze do jutra? – zapytał. Mama się zaśmiała. – A co to się stało z tobą? A, rozumiem! Nie możesz się doczekać końca szkoły!

Ale on cichutko mruknął do siebie: – „I utniesz gadkę z czarodziejem”.

Rozdział 40

Świat skręca ku lepszemu Jakiś czas był z tym spokój, a dzisiaj – masz babo placek – znowu ten anonim. Mama mówiła to do telefonu. – A jakże, taki sam paskudny. I pisany tą samą ręką… Skąd? Ano, moja droga, z Sącza. I tym razem doczepił się do mojego ojca. Jeszcze od niego coś chcą! Kiedy zapadała cisza i mama słuchała, chłopiec wstrzymywał oddech i nieruchomiał na skrzypiących klepkach. Pomału przekradał się w kierunku kanapy, skąd lepiej było słychać rozmowę. – No, kroi się, kroi. Myślę, że Zenon już tu swoje zrobił. Nie mogę się doczekać powrotu do Krakowa. A tutaj sama wiesz, jak jest. Ludzie się zamykają przed tobą albo traktują cię jak zepsute powietrze. I za plecami szwargoczą. Zenon mówi, że pod ziemią, jak nie ma nadzoru, to śpiewają na całego te swoje niemieckie piosenki. Nie, ja nie umiem się tutaj odnaleźć. W ogóle czuję się tak, jakbym, bo ja wiem… znikała. A jeszcze nowe dolegliwości. I te kobiece, i jeszcze coś z białymi ciałkami mi grozi… Myślałam, że trochę u mamy odpocznę, a tu co noc śniły mi się koszmary. W dodatku za ścianą kończył się sąsiad gruźlik. No więc śniło mi się, że idę z Zenonem ulicą. Jest noc. Podchodzimy ni to pod bramę, ni to tunel, może więzienie. I drzwi się za mną zatrzaskują. Zenon gdzieś znikł. Nagle otacza mnie stado czarnych wilków. Krzyczę w kierunku bramy do Zenona, żeby mnie tu nie zostawiał… A tam stoi Hamann z pejczem… wiesz, ten z Sącza… I widzę te jego sarnie oczy, ten jego zabójczy… no w sensie, że katowski, uśmiech. Odwracam się, a tam biurko. Za nim stoi Buhaj i ciska na blat czerwony żakiet. I zarzuca mi, że umyślnie pocięłam nożyczkami żakiet wicedyrektorki Krasnodarskiej… Nie, nawet mi krople waleriany nie pomogły… Ach, po co ja ci takie rzeczy opowiadam…? Dom? No, wiesz, żelazne liście padły, kuchnię zastałam jak po nalocie na Dyby Wojutycze, a po kątach farfocle latają. Lepy tak ciężkie od much, że pospadały. Już latam ze ścierą. Chyba do niej przyrosnę… Przeprowadzka? A nie, mieszkania na pewno nie będzie mi szkoda. Powiem ci, kochana, że ciągle nie rozumiem, dlaczego Zenon wziął tutaj pierwsze lepsze, z piecami i bez windy, w byle jakim domu, który na domiar złego co wstrząs górniczy, to pęka. Czy ty wiesz, że on Buhajowi odstąpił piękne mieszkanie? Później to do mnie dotarło. Taaak… A pamiętasz, jak nas przyjęto? Przez pierwsze tygodnie to była walka z pluskwami. I tylko dusiliśmy się w tym proszku DDT. Teraz wiem, że po malowaniu te pieruny umyślnie podrzuciły nam robaczywe szmaty. Zenon ma jakąś złą rękę do mieszkań. W Sączu to zaraz po wojnie wziął mieszkanie, no nie powiem po kim… A ty wiesz, że podczas wojny sądeczanie bali się zbliżać do tego miejsca. A w tym mieszkaniu – mówię ci – straszyło… Coś łaziło, klepki same trzeszczały. I widok z okna też przygnębiający, bo na katownię. A ja na tapczanie rodziłam Adasia. Wiesz, ciągle ten tapczan mamy, a w środku pełno jeszcze niemieckich encyklopedii, bardzo stare, drukowane szwabachą. I kto to kiedy przeczyta? …Antosiewicz? No pewnie, że słyszałam, od razu willa z nadania, zabytkowe meble, obrazy Kossaka. Nie, on awansował, a jakże. Do Warszawy. Ale ty znasz Zenona. Skromny do bólu… No, właśnie… Czasem to już przesadza w tej ideowej ascezie. Nawet jak ktoś przyniesie dobry alkohol, to odmawia albo melduje przełożonym. No widzisz… Cały Zenon. Tylko rodzina na tym traci… Adam?

Chłopiec zamarł przy kanapie. Czy wyczuła jego obecność? Mama mówiła dalej: – Adam ma się lepiej. Stabilnie. W szkole tak sobie. Orzeł to nie jest. A ostatnio jak były te wstrząsy, to najadł się strachu. Pewnie i to odbije się u niego na końcowych stopniach. Co? Twoja siostra też tam była?! Przez chwilę mama tylko słuchała, dorzucając od siebie krótkie: „Oj! Żartujesz? Niemożliwe! Aj! Coś podobnego!”. – To dobrze, że dziecko tylko straciło paltocik. Naprawdę cysterna z podpiwkiem? Ale z tą fontanną krwi to chyba przesada. Wierzysz jej? Adam? On był tylko umorusany, no i wiesz, posikał się trochę. Akuratnie biegł przez park, kiedy to się stało. I wyobraź sobie – zasłabł na ławce… tam gdzie postój dorożek. A ja? Wtedy byłam u mamy… Mama? No, lata robią swoje. Okazało się, że ma poważną osteoporozę. I łamie ją w kościach. A tato? Ma więcej roboty w Muszynie, więc tam teraz musi dojeżdżać. Ja mu oczywiście nie powiem o tych pogróżkach, bo mu jeszcze serce… Chłopiec pierwszy usłyszał kroki pod drzwiami mieszkania. – No, odkładam się, bo słyszę, że idzie mój żesetutek. – Marny los! – powiedział ojciec, stukając gipsową nogą na progu. – Wiecie, że nasza pianistka spod podłogi nie żyje? Stróżka mi powiedziała, że spadła kobiecie na głowę klapa fortepianu. Przez to cholerne tąpnięcie. Podobno leżała wbita w fortepian, a dzisiaj syn ją tak znalazł. Mama i chłopiec stali w przedpokoju, spoglądając z zakłopotaniem w podłogę. – Biedaczka – odezwała się mama po minucie ciszy. – Faktycznie, ja jej nie słyszałam od powrotu z Sącza. Myślałam, że może wyjechała. – Wypadki chodzą po ludziach – skomentował ojciec i dodał: – A ja coś niecoś słyszałem. Wydarzyło się to w chwili, gdy potknąłem się na schodach. Taki fałszywy akord i rąbnięcie. Mówię wam, niewykluczone, że dlatego się potknąłem. Dobrze, że była poręcz. A grała mi kobieta na nerwach… Zrobili miejsce, by ojciec mógł przekuśtykać do wieszaka. – Już sobie radzę bez laski. A powiedz, żona Sidorenki nie dzwoniła? – Nie, a dlaczego pytasz? – Wiesz, strasznie histeryzuje, bo chcą odwołać majora do Rosji. Starsza córka zagroziła, że sobie żyły podetnie. Ten młodszy syn, co to się upił jakimś znalezionym alkoholem, ciągle ma drgawki. Lekarze sprawdzali nawet, czy nie oślepł, bo podejrzewano, że popił alkoholu metylowego. Major już był u mnie i prosił o interwencję. – Ten Sidorenko, co najechał Adasia, to niezłe ziółko – powiedziała mama. – Wiem, że lał Wieora wyciorem do strzelby, a teraz taki dobry. – Och, to nie major kierował. A zresztą nie zmieniaj tematu, moja droga. Chłopcu przyszło do głowy, że chyba już lepszy byłby pas. A potem pomyślał, że gdyby Wieor

rysował swoje mapy, to miałby na swojej mapie kraj o nazwie Wycior. – Tak czy siak – mówił dalej ojciec – będę gadał w ich sprawie z Dobroszem. Po tym, co się tu wydarzyło, ale nie rozgadujcie po ludziach – ty w mleczarni, a ty w szkole – kroi się tutaj duże przemeblowanie. Na dniach będziemy mieli poufną naradę ze specjalnym pełnomocnikiem samego Chruszczowa, towarzyszem Nieizwiestnym. – A co z nami, Zenon? – Na naszym froncie, moja droga, się przejaśnia. Warszawa chce mnie i Dobrosza widzieć jeszcze przed urlopami. Szykuje się jakaś pochwała. Może nawet odznaczenie. – Wspaniale! A Kraków? – W Krakowie wezmę, co dadzą, a choćby i spółdzielczość… A potem się zobaczy. Może wreszcie zrobię moje odkładane magisterium z pedagogiki. Ale to formalność, bo wiedzę już mam. – Proszę cię, Zenon, tym razem pomyśl o jakimś lepszym mieszkaniu. Nie bierz byle czego, dobrze? Ojciec westchnął i opadł na kanapę, wywołując tęgi jęk sprężyn. – Czy ty chcesz, żebym teraz zaprzątał sobie głowę drobiazgami, moja droga? Mama mówiła szybciej, jakby chciała zdążyć. – I żeby Adaś miał blisko do nowej szkoły. A jeżeli gdzieś wysoko, to żeby dom był z windą. – Ależ ty potrafisz wiercić dziurę w brzuchu! Oj, potrafisz! Myślisz ty o swoich wygodach, a tymczasem świat się burzy i gotuje. – Co się znowu dzieje? – Wstrząsy w Berlinie. – Też tąpnięcie? – Gorzej, moja droga, wrogie elementy przeniknęły z Zachodu i wykorzystując przejściowe trudności gospodarcze, wzniecają zamieszki. Towarzysze radzieccy niechętnie, ale musieli użyć czołgów. A maczał w tym palce jeden z marszałków. To on, jak się okazało, podpuścił Ulbrichta do ostrego kursu i podwyżek. – Mówisz o Harmage… – Ciszej! Nie ma co wymieniać z nazwiska. Był nie był, ale zdążył napsuć. I teraz towarzysze na Kremlu muszą to jakoś odkręcić, zatuszować, ludzi uspokoić, przekonać. – Ojciec plasnął w dłonie. – Ale poradzą sobie. Mamy mądrych towarzyszy za sterami obozu postępu. – No to można powiedzieć, że dzięki temu tąpnięciu w Stalinogrodzie świat skręcił ku lepszemu – podsumowała mama. Chłopiec znowu przypomniał sobie o bunkrze i ukrytej tam kierownicy. – Świat skręca ku lepszemu… Ciekawe spostrzeżenie, moja droga. A wiesz, ty czasem masz przebłyski. – Nie doceniasz żony. Ojciec westchnął.

– A czy ktoś doceni mój wkład? Przyznaję, było też w tym wszystkim trochę inicjatywy starego, mądrego Dobrosza. Cóż, moja droga, może kiedyś świat dowie się prawdy? A ty wiesz, co jeszcze miał w planach ten H. szaławiła? To ja ci powiem… Z gabinetu odezwał się telefon. Ojciec zerwał się z jękiem sprężyn i stukając gipsem, poszedł odebrać. Jeszcze tylko dokończył na progu: – On rzeczywiście planował wykopać Czarny Kamień z Wawelu i użyć go do ataku na Zachód. Po chwili, już z gabinetu, doleciał jego podniesiony głos. – Jak to towarzyszu?! Sama głowa? A kto ją wyłowił?! Mama posłała chłopcu dziwne spojrzenie. Słuchali dalej. – Ach tak, żołnierz radziecki. Ale w tym nie ma żadnej logiki. Gdzie Czarci Dół, a gdzie staw z łabędziem! Głowa by tak daleko nie doleciała. Może rysy podobne. A, ja wam powiem, to prędzej może być… nawet jestem pewny, ten plantowy. Kaleta z Zieleni Miejskiej dzisiaj rano faktycznie sygnalizował mi, że chłop przepadł. A wcześniej ze stawu wywiadowca wyłowił kurtkę… Towarzyszu, coś wam powiem, te wypadki, głowy, kurtki, krew, to niespecjalnie leżą w mojej gestii, no… ale walcie dalej… tak tak, słucham uprzejmie. Chłopiec popatrzył na mamę. I ona słuchała. Przy tym wydało mu się, że mama spogląda na niego z niepokojem, jakby nie chciała, żeby on wsłuchiwał się wraz z nią. Na wszelki wypadek przybrał obojętny wyraz twarzy. – Towarzyszu, spokojnie i na zimno, jeśli nalegają, to wydajcie im tę głowę. Najwyżej zrobią w Moskwie ekspertyzę i odeślą. A, nic nie szkodzi, ja zawsze jestem do dyspozycji. Dobranoc, towarzyszu, śpijcie tam dobrze. – Mamo? – zapytał chłopiec. – A co to znaczy, żesetutek? Mama przyjrzała mu się z uwagą. A on pomyślał, że właśnie nie zdążył ugryźć się w język. – To po francusku. Je sais tout. To samo co besserwisser, taki pan Lepiejwiedzyk. Pokręciła głową, ciągle patrząc mu w oczy. – Ale musisz wiedzieć, że nieładnie jest podsłuchiwać. Pochyliła się ku niemu przez stół i położyła mu palce na wierzchu dłoni. – Wiesz, co ci powiem? Lepiej zostaw trudne sprawy dorosłym. Masz jeszcze dużo czasu do prawdziwych problemów. Ojciec już był na progu sypialni. – Zenon, co to tam było? – A, nic. Po prostu bez dobrego organizatora są jak dzieci. Nie mogą beze mnie żyć. Ale co się dziwić, skoro naściągali tu kupę nieprzeszkolonego elementu z Zagłębia i mętów z kieleckich wsi. Teraz urwanie głowy i tyle. Był już na swojej kanapie o dziesiątej. Poświata z gwiazdy zadomowiła się na suficie i czekała na niego. Mama zmywała w kuchni i od czasu do czasu studziła ścierką zuchwałość much. Tym razem już nie stosowała się do rytmu muzyki spod podłogi. Pomyślał teraz o ciszy, jaka zapanowała

w kamienicy, gdy zamilkła muzyka Prokofiewa. A i on sam nie będzie się już huśtał na bujaku, wykorzystując galopujące pasaże. W pierwszym podejściu snu ukazał mu się blady jak trup Ywald. Biegł po klawiaturze, goniąc Adamczyka. Wyszła im z tego karkołomna sonata. Przerwał ją dzwonek do drzwi. Chłopiec otworzył oczy. – No, dosyć na dzisiaj – głos ojca wpłynął do przedpokoju. – Zenon, ale cuchniesz papierosami. Daj płaszcz, to powieszę przynajmniej na chwilę na balkonie. – To ja jeszcze tutaj – powiedział ojciec i wszedł do ubikacji. Za oknem coś zawarczało. Ale nie był to warkot samochodu na skrzyżowaniu. Ten dźwięk przypominał warkot kukuruźnika, który krążył kiedyś nad Starą Kolonią. Co najdziwniejsze, pulsowanie poświaty wyraźnie współgrało z rytmem tego warkotu, przechodzącego co raz w prychanie. Spuścił nogi z kanapy, wymacał papucie i w koszuli nocnej podszedł do okna. Kichnięcia się powtórzyły i równocześnie zamigotał cały korpus gwiazdy. Uchylił okno i wystawił nos na powiew ciepłej nocy. Odgłosy miasta, klekotanie metalu, syk fontann iskier na czarnym horyzoncie, daleki śpiew lin obciążonych kopalnianymi windami – zabrzmiały ze zdwojoną siłą. Światło z czerwonej gwiazdy wyciekało z jej boku i rzucało jasne smugi na dach budynku UBP. Nagle chłopiec dostrzegł cień człowieka, przesuwający się po kominie i wśród masztów anten. Zarówno gesty rąk, jak i ruchy ciała wydały mu się znajome. W tym samym momencie ujrzał na kominie drugi wydłużony cień. Już wiedział! Ale co robili na dachu strażnicy cyrku Kosmos? Ta pierwsza sylwetka to Assar, i chyba znowu miał na głowie swoją ciasną, zapałkowatą pilotkę. Druga sylwetka należała do kapitana Plejadowa. Tylko on bowiem poruszał się z lekko usztywnioną lewą ręką. A teraz nawet utykał. Obaj majstrowali coś przy wspornikach i zaczepach gwiazdy. Jakby przekazywali sobie z ręki do ręki jakieś narzędzia. W pewnym momencie dobiegł stamtąd suchy strzał i obie sylwetki się odsunęły, by przepuścić strugę niebieskich iskier. Gwiazda przygasła i na chwilę zmieniła kolor na jasnożółty. Widać było, że Assar się wyprostował i drapie się w głowę. Nagle zastygł. Chłopiec poczuł, że w tym momencie tamten patrzy w jego kierunku. Tak, musiał dostrzec go w oknie. Zanim odważył się dać znać ręką, pierwszy zrobił to Assar. Teraz i chłopiec pomachał ku nim, ostrożnie, jakby do końca nie był pewny, że to oni. Kapitan Plejadow także wyciągnął prawą rękę z wyraźnym pozdrowieniem. Gwiazda ponownie zamigotała i wydała z siebie buczący pomruk, który przeszedł w niski warkot. I ponownie zakamarki na jej tyłach przecięła struga iskier. Obaj strażnicy machnęli ku chłopcu raz jeszcze i wtopili się w mroki dachu. – Adaś! – usłyszał ostry głos mamy. Podbiegła, objęła go ramionami i zaczęła odciągać w głąb sypialni. – Dziecko! Znowu zaczynasz z tym lunatykowaniem? Przecież mogłeś wypaść. Obudź się! – Ale ja nie śpię – próbował ją uspokoić. – Ja tylko tak popatrzyłem za okno. – Nie lubię tej gwiazdy. Ona przyciąga swoim światłem jak księżyc w pełni. Powiem Zenonowi, żeby coś z nią zrobił. Niech ją zdemontują i niech ją sobie Buhaj zabierze do domu wariatów. – Dokąd, mamo? – No tak, ty nie wiesz. Buhaj wylądował w Rybniku. W domu wariatów. Ale nie mów ojcu, że ci

o tym mówiłam. Poczuł we włosach ciepły pocałunek. – Kładź się. A ja zamknę okno. Tata przyszedł zmęczony, otumaniony papierosami. Do tego czymś się zatruł, bo nie wychodzi… Śpij. – Ale nie zamykaj drzwi – poprosił mamę. Kiedy wyszła, uśmiechnął się do sufitu i poświaty. Zaczął myśleć o strażnikach cyrku. To byli sympatyczni dorośli, ten kapitan i Assar. Ale co robili na dachu? Wyglądało na to, że coś zaczęło się psuć przy gwieździe, którą na zamówienie pułkownika Buhaja tak sprawnie zamontowali. Jutro, kiedy spotka w parku pana inżyniera Marmona, zapyta go o kapitana i Assara. Przecież podpatrzył, że strażnicy i czarodziej trzymają sztamę. I może dowie się czegoś więcej o cyrku Kosmos? W ubikacji cichła woda w spłuczce i ojciec dosuwał w kuchni krzesło do stołu. – No więc mam już tę naradę za sobą. Była poufna. Wysłannik z Moskwy, towarzysz Nieizwiestnyj, to rzeczowy chłop. Obgadaliśmy w ścisłym gronie różne posunięcia. Są naciski z góry. Lepsze i gorsze pomysły. Na przykład padła propozycja, żeby z młodzieżą ze szkół spotkał się hipnotyzer. – Zenon, co ty opowiadasz? – Moja droga, każda metoda psychologiczna jest dobra. Nawet niekonwencjonalna. Taki hipnotyzer spróbuje wyperswadować dzieciakom przeżycia związane z tą wizytą, no wiesz kogo… Ale ja wystąpiłem z konkretnym pomysłem. Poproszę towarzysza Władysława Machejka, świetnego literata z krakowskiego związku, żeby napisał swego rodzaju pamflet do naszej „Trybuny”. Taki na roznosicieli informacji o nieudokumentowanych pseudozdarzeniach. On ma cięte pióro… Posłuży się żartem. A potem zobaczymy. A jak to nie pomoże wyciszyć sprawy, to może trzeba będzie tupnąć nogą i przypomnieć co poniektórym, co mówi kodeks karny uchwalony przez nową władzę. Zaraz… – Nie unoś się, Zenon, siedź. Odsuwanie krzesła zdradziło, że ojciec wstał od stołu. Mówił dalej z bułką w ustach. – Jak chodzę, to lepiej mi się mówi. Jest taki artykuł w kodeksie karnym. Bodajże sto dziewięćdziesiąty szósty. Jeśli dobrze pamiętam… – Pamięć to ty masz. – Tak jest. Artykuł jasno i dobitnie sformułowany. Za szerzenie wysoce niewłaściwych i obraźliwych wypowiedzi oraz uprawianie wrogiej i szeptanej propagandy – kilkuletni pobyt w więzieniu. – Wiesz co, Zenon, ale proszę cię, usiądź, bo rozchlapujesz herbatę. Mnie się to nie podoba. – Co znowu ci się nie podoba? Wszak na przemyślenie życiowych błędów potrzeba trochę czasu. – Nie, ja nie o tym. Ja się nie zgadzam, żeby Adasia czarował jakiś hipnotyzer. Chcesz, żeby mu się coś z głową porobiło? Dziecko znowu zaczęło wstawać w nocy z łóżka i dziwnie gadać. Coś o pustyni, może o Błędowskiej? Sama nie wiem. A jeszcze wyjdzie mi na parapet i spadnie. Ja się boję takich nienaukowych metod. Ojciec głośno przepychał bułkę łykiem herbaty. Chłopiec oczami wyobraźni ujrzał, jak milicja zamyka do więzienia Adamczyka. Za niepotrzebne

gadanie. A po wielu latach Adamczyk wraca do klasy, a tu się okazuje, że jest już starym, schorowanym człowiekiem. Ma jakieś dwadzieścia lat na karku i brodę aż po haltery! – A właśnie, à propos smarka i szkoły. Spotkałem w Radzie Wojewódzkiej Krasnodarską. Biegła do Wydziału Oświaty. Ma spore szanse na odznaczenie. I przypomniała, że będzie wywiadówka na koniec roku szkolnego. To ja jej napomknąłem, ot tak, że chyba smark nowy rok szkolny rozpocznie w Krakowie. – I co? Zmartwiła się bardzo, że wyjedziesz? – Dlaczego miałaby się zmartwić? Zresztą okazało się, że ona też… – Co? Też przenosi się do Krakowa? A to ciekawe… Będzie może wypiekała tam torty? – Ty się jakoś nie możesz przekonać do tej kobiety. A to jest dobry pedagog. I nawet sama poleciła szkołę TPD w Krakowie. Świetna kadra i wszystko na wysokim poziomie. I właśnie sama się tam widzi i przymierza. Rozległ się strzał z mokrej ścierki. Towarzyszył temu okrzyk mamy: – Giń, cholero! – Co ty, wyprawiasz? W kamienicy żałoba, a ty hałasujesz. – Wiesz, mam nadzieję, że w Krakowie to się skończy, no, z tymi muchami. Ojciec zadzwonił pustą szklanką i odsunął krzesło. – No, dobrze, moja piękna pani. Zejdźmy na ziemię. Czas posłuchać, co tam wróg o nas gada. W Berlinie nie ma żartów. Niestety, są ofiary. Że też chce się ludziom pakować pod rozpędzone czołgi postępu. Nawiasem mówiąc, kilku towarzyszy zwróciło się z prośbą do Nieizwiestnego, żeby zrobić taki mały pokaz naszej gotowości, tu, w regionie. Odniósł się ze zrozumieniem. Obiecał, że w lipcu w ramach manewrów na Pustyni Błędowskiej pokaże się parę czołgów. To zawsze robi wrażenie. Ja przedstawiłem swoją propozycję: a rzucić tu i ówdzie trochę więcej cukru, może jakieś mięso, może czekolada się jakaś znajdzie. I ludzie się nieco uspokoją. A i docenią. Byle dyskretnie i delikatnie. Może nawet obejdziemy się bez tupania nogą. I towarzysze też byli za. Po chwili przez otwarte drzwi gabinetu przeleciała eskadra kukuruźników, wprawiając w drżenie szybki w biblioteczkach i kredensie, a potem poprzez ich falujący warkot zaczął przebijać się głos Radia Wolna Europa.

Rozdział 41

Za siedmioma galaktykami Mama przy śniadaniu powiedziała, że jak chce, to może się wybrać z nią do miasta. Zadzwoniła znajoma i powiadomiła ją, że widziała letnie półbuty w sklepie obuwniczym niedaleko dworca kolejowego. Przy okazji chciała sobie zrobić zdjęcie do legitymacji. Najlepiej w Foto Holas. Chłopiec wykręcił się, mówiąc, że tej nocy nie mógł zasnąć i ciągle jest śpiący. Widząc, jak przeraźliwie ziewa, mama dała mu spokój. Kiedy wyszła, pobiegł do okna w sypialni. Czerwona gwiazda na dachu zdawała się odsypiać szaleństwa nocnych migotań. Tkwiła niewzruszenie i jeżeli przyciągała oczy, to tego dnia światłem odbitym. Można było dostrzec, że czerwień na jej wielkich ramionach jakby nieco spełzła, chociaż na pewno nie było to ani płótno, ani poczciwa krucha dykta. Jakoś przedtem nie przyglądał się jej konstrukcji i dlatego dopiero dzisiaj zwrócił większą uwagę na coś w rodzaju dźwigarów z prętów i okrągłych belek, utrzymujących ją na krawędzi dachu. Wszystko sprawiało wrażenie, jakby gwiazda czaiła się do skoku. Jak pchła. Na dachu i przy kominach było pusto. Nie widać było strażników z cyrku Kosmos. Chłopiec zapuścił się w puste mieszkanie. Spojrzał na wieszak i na gazetę z butami. Ojca już od rana nie było. Jakoś brakowało mu dźwięków spod podłogi. W drzwiach gabinetu zobaczył fortepian. Niedawno mama powiedziała mu, że jeśli się przeprowadzą, to instrument, no trudno, zostanie w Stalinogrodzie u pani Lei. Pamiętał, że powiedziawszy to, posłała mu spojrzenie, w którym drgał delikatny wyrzut. Ale on czuł, że tak będzie lepiej. Wiedział, że w przeciwnym razie ojciec zacznie go zapędzać do gam i wprawek, które w połączeniu z jesiennym deszczem za oknem zamienią się w padół łez. Jeszcze zeszłej jesieni ojciec zbeształ go z góry na dół za jego drewniane ucho. Nie pomogły słowa babci, że Bozia nie dała słuchu. „Oj, co jak co, ale słuch to, kanocek, ma bardzo dobry!” – usłyszała wtedy babcia. Podszedł do biurka. W maszynie do pisania był arkusz papieru. Pusty. Od paru dni ojciec niczego nie wystukał. Zupełnie tak, jakby nic się ostatnio godnego uwagi nie wydarzyło. Ani w domu, ani w terenie. Zawiedziony ruszył do stołowego. Postanowił przejrzeć swoje skarby. W kredensowej szufladzie obok gwizdka-bulgotki leżał notatnik z kredowego papieru, a na nim zeszyt z zielonym tytułem: Dzieła wybrane wszystkie. Chłopiec ułożył je w ten sposób, żeby od razu widać było, czy ktoś tu grzebał. Rzeczywiście, coś było nie tak! Na tytule dostrzegł ślady palców. Przysunął okładkę do nosa. Ślady zalatywały oliwą techniczną. Tą samą, którą ojciec smarował wskazówki zegara. A więc rodzice zaglądali do jego tajnej szuflady! Wygrzebał mapy. Były na miejscu. Ale coś tu się nadal nie zgadzało. I nagle pomyślał o szpargałach pana Marmona! Szybko otworzył dolny segment mebla i włożył rękę w zakamarek za torbami z cukrem. Nigdzie ich nie było! Słyszał cichy szum cukru sączącego się z przebitych palcem toreb. Siedział wściekły na kanapie. Przeszukał całe mieszkanie. Nawet półki w szafce za tapczanem

ojca i szuflady w jego biurku. Nigdzie nie znalazł szpargałów. Teraz w zeszycie, na pierwszej stronie, kończył rysować kolorowymi kredkami wielką świnię z długim ryjem i z zakręconym ogonem, spod którego wylatywały kupy i wyfruwał obfity bąk. A kiedy stwierdził, że rysunek jest dostatecznie odrażający, napisał pod spodem: „Ten, kto tu zaglądał, ma świński ryj!!!”. Wstał i włożył zeszyt do szuflady. I wtedy zamamrotał zgrzytliwie zegar. Było wpół do drugiej! Wybiegł na klatkę schodową i rzucił spojrzenie przez poręcz. A kiedy stwierdził, że droga wolna i nie ma na dole suki Bebi, popędził w dół na złamanie karku. Jeszcze przed domem poczuł w nosie lekko drażniącą woń. Na początek siarka, a potem dziadkowy zajzajer, i kiedy zbliżał się do placu, pojawiła się w nozdrzach dodatkowo domieszka spleśniałych podziemi. Ale placu Węglowego nie poznał, bo właśnie pożarła go gęsta, żółta mgła. Wypełzała ospale z alei i sunęła w prawo, po tramwajowych szynach, jakby starała się opasać park. Chłopiec przepuścił wyłaniający się jak duch bordowy tramwaj, a potem przebiegł obok postoju dorożek. Doskonale pamiętał, gdzie było wejście do parku. Koło chatki Tuberoka toczyły się olbrzymie motki mgły. Jakby ktoś powrzucał tu dymiące kule i teraz rozpędzał je po parku, każąc im zasnuwać kolejne zakamarki. Zobaczył smugi mgły czochrające się o figury betonowych szachów. Zbliżała się wyznaczona godzina. Chłopiec usiadł na ławie przy drewnianym stole. Usłyszał za sobą cichy dzwonek. Ktoś odstawiał rower na metalowy stojak przy huśtawkach. Za chwilę wyłonił się cień i jakaś postać niskiego wzrostu przysiadła na skraju ławki. I tak siedziała. Chłopiec bał się popatrzyć w tamtą stronę. Ale ten ktoś tam tkwił. Wreszcie przemógł się i odwrócił głowę ku nieznajomemu. Chudy mężczyzna przenikał go wzrokiem wyłupiastych oczu. Uśmiechnął się i wyciągnął ku niemu dłoń. – Antoni Marmon jestem. Dłoń była jak mgła. Miękka i chłodna. I prawie nie poczuł jej uścisku. – Miałem dać ci znać śliwkowym zapachem mojej fajki, a tu, jak ten Czarci Dół nie beknie. Zdrowo. – Skinął głową gdzieś za siebie i dodał: – Straszne to wszystko było, prawda, szpasiu? – Szpasiu? – Takie małe pyrtki, takie sympatyczne synki jak ty nazywaliśmy w Sączu szpasiami. To od szpaczków, co świergolą w wiklinach nad Kamienicą, Dunajcem i Popradem. I na wiśni twojej babci Filomeny. A skoro tak, to chłopiec od razu zapytał: – Babcia mi powiedziała, że pan jest moim… wujkiem. – Ach tak! No to się wydało. – Faaajnie. Pan Marmon przechylił się przez stół i z ognikami wesołości w źrenicach zapytał:

– Pamiętasz tę obywatelkę biedną? Chłopiec podejrzewał to już od dawna. Takich oczu się nie zapomina. – A czy tamta wróżka to też był pan? – I sam się zdziwił, że tak zapytał. Pan Marmon wytrzeszczył oczy. – Wróżka? A co? Też tak patrzyła? Chłopiec udał, że nie zrobiło to na nim żadnego wrażenia. Pan Marmon tylko się śmiał. – Widziałeś mnie, szpasiu… Chłopiec nie miał zamiaru się przyznać, że widział go także tu niedaleko, w chatce Tuberoka. Ale przypomniał sobie nagle tamto zdjęcie ze szpargałów. – Tak, był pan na jednym zdjęciu – zaczął. – Razem z moim dziadkiem… Wzniesiony palec pana Marmona przerwał mu w pół zdania. Jego druga ręka przesunęła się zaledwie po kieszeni płaszcza i za chwilę, jak czarodziej, trzymał w szczupłych palcach fotografię. – Czy to ta? – zapytał. Pan Marmon, trzymając zdjęcie, nie spuszczał oczu z chłopca. – I mam nadzieję, że nie masz mi za złe, ale wziąłem tylko to, co było moje. Zeszyt pana Juliana zostawiłem, żebyś to wiedział. Za takimi słoikami z czymś zielonkawym. – To sałatka taty. Z zielonych pomidorów. – Aha. A ja to nawet, szpasiu, kiedyś wcześniej cię odwiedziłem. Miałem nadzieję, że otworzysz. No mniejsza. A więc pozwoliłem sobie wziąć zdjęcie i moje papiery, które otrzepałem z cukru. Szybki w kredensie na razie zostawiłem, bo niewtajemniczony i tak nie zrozumie tych wzorków. I jeszcze zabrałem pewną rzecz z kredensu. Coś jak dusza. To pozwoli mi powrócić z dalekiej podróży. Kiedyś trzeba będzie podjąć decyzję albo w jedną, albo w drugą stronę, czy zostaję tam, czy wracam tutaj. A może jeszcze gdzieś indziej… I tak oto mój stary kredens, który zawędrował do ciebie, do Stalinogrodu, wypełnił swoją misję. Pan Marmon uśmiechnął się do swoich tajemnic. Musiały być przepastne. – A ty chyba miałeś niejakie kłopoty z żołądkiem po bombonie Adriana, co? Dlatego nie słyszałeś, jak wtedy chodziłem po mieszkaniu. A jak się przestraszyłem skóry dzikiej świni! Mało brakowało, a bym się przejechał w stołowym na figurze szachowej. Po tym tąpnięciu wszystkie szachy pospadały ze stołu. Często grasz z tatą? – Ostatnio tata nie ma czasu. – Rozumiem. A wiesz, że ja mój stary kredens pogłaskałem? Jakoś tak się rozrzewniłem. Śmieszne, prawda? – Odchrząknął i rozejrzał się po skwerku. – Pozwoliłem sobie do niego zajrzeć. A on do mnie mrugnął iskierką. Uwierzysz? – Ja widziałem, tata mi pokazywał, że w ciemnościach świeci próchno. Babcia, jak mi opowiadała o panu, to mówiła, że jest pan… wujek… wielkim wynalazcą. – Ach tak! A ja, drogi przyjacielu, postanowiłem się z tobą spotkać i podziękować za przechowanie moich papierzysk. Nawet nie wiesz, jak dla mnie są cenne. I nie chciałem, żeby dostały się w niepowołane ręce. Miałem tam sporo tajnych pomysłów i zapisków. Na szczęście te

najważniejsze są nie do odczytania. Użyłem szyfru własnego pomysłu. – A mój tata też prowadzi notatki. Pisze na maszynie. Nie szyfruje, chociaż mama raz mu poradziła, że tak byłoby lepiej. Klepie różne takie. A niektóre drze i wrzuca do kosza. – Jakoś nie zaglądałem do notatek twojego taty. – Mama mówi, że tata pisze, a potem specjalnie zostawia, żeby ona to czytała. Że to taka tortura. I nazywa to jego pisanie „donosami”. Oczy pana Marmona się śmiały, ale kiwał głową ze zrozumieniem. – Tak, twój tata… zięć pana Juliana. Zdolny to człowiek i dobry organizator. – Mój tata, proszę pana, powiedział raz mamie, że w pędzącej lokomotywie postępu należy stać twardo u boku maszynisty. Brwi pana Marmona uniosły się w górę. – Taka kolejarska metafora. No cóż. Powiem ci, że gdyby mógł działać w jakimś innym, normalnym miejscu na świecie, to lepiej zainwestowałby swoje talenty. Dzisiaj próbuje coś zrobić, ale jest w patowej sytuacji. Albo inaczej: nie wie, że wiosną tysiąc dziewięćset pięćdziesiątego trzeciego roku rozpoczął się zugzwang. Kiedyś to zrozumiesz. Twój tata Zenon lekko w życiu nie miał. Pokolenia twoich dziadków i także rodziców ktoś potężny wystawił na nieludzką próbę. No, ale tobie, szpasiu, już pójdzie lepiej. Pan Marmon potrząsnął fotografią. – Tak czy owak, bardzo dobrze zrobiłeś, że zabrałeś moje rzeczy z Sącza. – Z kuferka na strychu. – W samą porę, bo wylądowałyby… – Na gnojówce. Gdyby nie ciągły uśmiech pana Marmona, można by się było przestraszyć jego wzroku. – O tak! – Mężczyzna sam przytaknął. – No, przecież, na gnojówce! – A ze zdjęć, proszę wujka, to babcia wycięłaby same główki. – Jak? Nożyczkami? – Już tak raz zrobiła. I dziadek się na nią krzywił. – Co ty powiesz? – Dziadek miał taką pamiątkową fotografię wszystkich pracowników i artystów opery w Moskwie. I był na niej dziadek. Bo tam naprawiał kurtynę. I sfotografował się z nimi sam Szaliapin. Ale jak dziadek, babcia i mama wracali z Rosji do Polski, to babcia powiedziała, że ta fotografia zabiera za dużo miejsca w kufrze. I wycięła same główki. A i tak główkę dziadka wywiało z pociągu. Pan Marmon słuchał rozbawiony. – To ci historia! A ja tę fotografię ze Starej Kolonii szczególnie lubię, bo przypomina mi pamiętną rozmowę. Musisz wiedzieć, że ja i szanowny Julian ucinaliśmy sobie ciekawe pogawędki. – A kto zrobił to zdjęcie?

– Czasem przyłączał się do nas młody Tadzio Maligniak. Tu widać na płocie jego cień, jak robi zdjęcie moim rolleiflexem. I wtedy właśnie opowiedziałem im bajkę. Chłopiec wyprostował się i zrobił duże oczy. Słowo „bajka” elektryzowało go nie mniej niż słowo „kierownica”. Palec inżyniera pstryknął w fotografię. – Widzisz te ule z tyłu, pod jabłonkami? Dlatego wpadła mi wtedy do głowy bajka o pszczołach i miodku. – Za siedmioma górami…? – spróbował od razu podpowiedzieć chłopiec. – Nie, nie. Raczej tak: za siedmioma galaktykami, za siedmioma słońcami była sobie planeta. Nazywała się Apiarja. Czyli w swobodnym tłumaczeniu Kosmopasieka. I na tej planecie bogowie z innych światów, czyli galaktyk pędzących po Wielkiej Spirali (bo ta Spirala jest ważna!), założyli hodowlę pszczołoludów. Zgodnie z planem bogów pszczołoludy według zakodowanej recepty zaczęły wytwarzać pyszny, pożywny miodek. – A kim byli ci bogowie? – Bogowie pszczołoludów byli gruboskórni i należeli do kosmicznej rasy… no, powiedzmy, byli to tacy jaszczurobogowie. Ich cywilizacja rozwinęła się wcześniej od innych kosmicznych cywilizacji. – Czy oni pożerali pszczołoludy? – Ciepło, ciepło! To było inne pożeranie. Otóż, co pewien czas przysyłali na planetę ekipy Wielkiego Pszczelarza, który przetrząsał ich domy w poszukiwaniu miodu. Pszczololudy oczywiście uważały, że to sam Bóg ich nawiedza. Nie mogli tylko zrozumieć, dlaczego ten Bóg jest dla nich taki niedobry. Coś tu im nie pasowało. Nierzadko, żeby pobrać miód, Wielki Pszczelarz uciekał się do oczadzania całych społeczności. A te traciły rozum. W tym procederze pomagali Wielkiemu Pszczelarzowi i jego wysłannikom różni kolaboranci – tacy folksdojcze, tylko że z Apiarii. I kiedy ludzie… to znaczy te pszczołoludy popadały w szaleństwo agresji, w wojny i anarchię, a co za tym idzie, zadawały sobie ogromne cierpienia, to w tym czasie Wielki Pszczelarz wysysał z Apiarii tyle miodu, ile tylko zdołał. Dzięki temu rozkwitała cywilizacja jaszczurobogów. Tak, oni żywili się miodem bólu. Trudno to pojąć, co? – I nie było na nich sposobu? – A jednak coś się zmieniło. Któregoś dnia, na drodze jaszczurobogów stanęli Strażnicy Spirali. Też bogowie, to znaczy o tyle bogowie, bo o niebo bardziej zaawansowani i – powiedzmy – szlachetniejsi. I powiedzieli do tamtych: Dosyć, panowie! Planeta Apiarja to nie jest jakiś byle pionek. To ważna figura rozgrywająca, położona na kosmicznej szachownicy w samym centrum spirali… – Co? Pan Marmon dostrzegł podniesione brwi chłopca. Przychylił się ku niemu i spróbował podać tę myśl inaczej: – Dali im do zrozumienia, że Ziemia… to znaczy… Apiarja, jest bardzo ważna dla przyszłości wszechświata. Że ma do odegrania olbrzymią rolę w peletonie inteligentnych światów. A te światy, te galaktyki, pędzą po kosmicznej spirali. Ty już znasz ten rysunek, szpasiu.

Tu pan Marmon, korzystając z zapiaszczonych desek blatu, zakreślił palcem w czterech ruchach: koło, dwie kreski i spiralę. – Ten symbol jest kluczem. Przyjdzie czas, że zostanie z niego odczytana dobra nowina. Dlatego, szczególnie tobie, radzę mieć go na uwadze. No, ale słuchaj dalej bajki. Strażnicy Spirali zadecydowali, że nadszedł czas, aby pszczołoludy zaprosić do okrągłego stołu obrad, gdzie rozważane są losy tego wszechświata. Chłopiec już skądś to znał, dlatego odgadł dalszy ciąg. Zapytał: – Ale jaszczury nie chcą się zgodzić, prawda? – Tak, twierdzą, że pszczołoludy to jeszcze nie są… ludy. Hm… Widzisz, to jest właśnie tak, jakbyś powiedział twojemu ojcu, żeby przestał polować i jeść mięso. – O, to dostałbym pasem. Albo nie, tata zamknąłby mnie w ubikacji. – A widzisz. Nie jest łatwo przekonać kogoś do zmiany zwyczajów. A właśnie Strażnicy Spirali próbują. Próbują ułożyć się z jaszczurami, by zostawili w spokoju Ziemię… co ja mówię! – Planetę Apiarję. – O! Proszę, widzę, że już chwytasz. No więc, chcą doprowadzić do tego, żeby jaszczury przestały czerpać z tej planety ten okrutny miodek. Na wszelki wypadek chłopiec zagryzł wargi i zmarszczył brwi, przybierając wyraz twarzy kogoś myślącego. Pan Marmon snuł swoją dziwną bajkę, a chłopiec miał wrażenie, że ten przenikliwym wzrokiem hipnotyzera penetruje zakamarki jego umysłu. A przy tym lekko ważył w palcach pożółkłą fotografię. Wreszcie, zdecydowanie schował ją do kieszeni. – A dziadkowi podobała się pana bajka? – zapytał chłopiec. – Ha, ha, powiedział, żebym nie jadł tyle siemienia konopnego… – Ale jak pan się dostał do mieszkania? Zakradł się pan, prawda? Tamten uniósł zabawnie jedną brew, uśmiechnął się jak łobuz i wycelował palcem w chłopca. – Nie zamknąłeś drzwi, szpasiu. Po prostu. A ja, ma się rozumieć, wykorzystałem sytuację. No, zabawny miałeś pomysł z tą gazetą. Masz poczucie humoru. I tego się w życiu trzymaj. – To pan ich widział? – Chłopiec w zakłopotaniu zdrapywał pod stołem strup z kolana. – Widziałem, ale miałem mało czasu, by się poprzyglądać. Zwłaszcza tej damie. – To nie była moja mama. – A tak, wiem. A kierownicę znalazłeś, prawda? – To pana… to znaczy… to jest wujka sprawka?! – Chłopiec pacnął się w czoło. – A ja myślałem, że to robota Wieora! – Mam nadzieję, że nikomu nie pokazywałeś jeszcze kierownicy. Mogłoby to dla ciebie być niebezpieczne. Nie żartuję. Chłopiec zaprzeczył ruchem głowy i ściszył głos. – Jest dobrze ukryta.

– I co zamierzasz zrobić z twoim skarbem nad skarbami? Okropnie bał się tego pytania, raz już postawił je sobie sam i nie znalazł odpowiedzi. Teraz, unikając spojrzenia rozmówcy, wzruszył ramionami i popstrykał palcami w dolną wargę. W perspektywie skwerku betonowe szachy sterczały jak stalagmity na dnie jaskini. Żółtawe woale wyziewu z Czarciego Dołu wznosiły się aż po gałęzie dębów i kasztanowców. – No? Jeszcze jestem – przywołał go głos pana Marmona. – Co zrobisz z tą piękną kierownicą? – Nie wiem, proszę pana. Najpierw myślałem, że ją zabiorę do babci. Żeby mi dziadek dorobił do niej przyssawkę. – A, rozumiem. I rozpromieniony pan Marmon zademonstrował, jak kręci niewidzialną kierownicą. – Jak ja byłem dzieckiem, to marzyłem o takim patyku, ale z głową konika. A wiesz, będę miał dla ciebie pomysł, co z nią zrobić. Bo tutaj lepiej, żeby jej nikt już więcej nie zobaczył. Tajemnica państwowa. Tajne łamane przez tajne. Pan Marmon wstał. – Skoro omawiamy sprawy światowej rangi, to ja jednak muszę zapalić fajkę. Za chwilę jego fajka wypuściła biały dym. Mężczyzna obszedł stolik, rozejrzał się dookoła i usiadł naprzeciwko chłopca. – Nie wiem, czy zdajesz sobie sprawę, że tą właśnie kierownicą skierowałeś sprawy na lepszą drogę. Sprawy tego świata. – Urwaną kierownicą? – Kierownicą, kierownicą! Właśnie. Kto by się tego spodziewał. Ha, ha. Widzę cię, szpasiu, jako taką Myszkę Mortimer, która przejęła na chwilę ster. Wiesz, był taki zabawny film Walta Disneya. No tak… Ale teraz te filmy są tutaj zakazane. A ta myszka to się dzisiaj nazywa Mickey Mouse. – Myszka Miki! – chłopiec ryknął z radości. – Widziałem! Taki komiks u Cinka w starych gazetach. Pan Marmon nie krył rozbawienia. Naraz spoważniał i wycelował w chłopca fajką. – A to właśnie ty trzymałeś w rękach wielkie koło sterowe. Pochylił się nad stołem i ukrył szept w porcji fajkowego dymu: – Tamci w parku spartolili robotę. Odczekał, patrząc na reakcję chłopca. Potem przez ramię wskazał fajką sektor C. – Tak, żadni z nich przodownicy pracy. Jak się to dzisiaj mówi: brakoroby. A, mały szpasiu, w ostatniej chwili i jakże przy tym dowcipnie, uratował ich misję przed totalnym fiaskiem. Chłopiec siedział w milczeniu. Jakby przestał nadążać za bajkowymi wywodami pana Marmona. Rozumiał nie rozumiał. Wiedział tylko, że ten pan Marmon wujek jest nastawiony przyjaźnie. – Taki mały gieroj z ciebie, Adamie. – Mówi pan jak moja babcia. – Pani Filomena byłaby z ciebie bardzo dumna. Ale, niestety, nie możesz jej o tym, co się tutaj

wydarzyło, opowiadać. Nikomu. – Ani dziadkowi? – Ani dziadkowi Julianowi. – Nie opowiadać o tej zastyglinie? – O, fajna nazwa. Może nawet lepsza niż Wir Czasu. Chłopiec spojrzał pytająco na rozmówcę. – Jakby ci to wytłumaczyć, to się zdarza niezmiernie rzadko. W jakimś miejscu na Ziemi pojawia się Wir Czasu, a wszystko, co się znajdzie w jego oku, zamiera jak zaczarowane. Jak w dobrze ci znanej bajce. – A potem, trach! I ożywa! – Tak, i czas rusza sobie do przodu, pogwizdując, jak gdyby nigdy nic, jak ta Myszka Miki na parostatku. – I nikt o tym nie wie? – Nie, ponieważ nikt nie może tego zauważyć. I tylko tobie to się udało. Lubisz różne dziwne bombony, prawda? – Pan Marmon mrugnął tajemniczo i chłopiec wiedział, że ma na myśli wstrętne kopalnioki Adriana. – A panu… wujkowi też się udało – zauważył trzeźwo. – A! Ja właśnie dzięki tej anomalii, jak tyś to lepiej nazwał, zastyglinie, mogłem pozostać po tej stronie. No, na jakiś czas. A teraz, z tą pewnością, że oni jednak są, istnieją, przynajmniej będzie nam się lepiej żyło. I tobie, i mnie. I … – Zamiast dokończyć, szerokim ruchem wskazał park i zakończył na szachach z betonu. – Powolutku wróci sens. Na tej wielkiej szachownicy. I nadzieja. Nic się nie martw – dodał. – Kapitan Plejadow i Assar też łazili w zasyglinie. I ja to wiem, że wujek ich zna. Gadał wujek z nimi. Pan Marmon wyjął fajkę z ust. – Ho, ho, przed tobą nic się nie da ukryć. Jesteś prawdziwym zwiadowcą. – A jak wujek poznał strażników z cyrku Kosmos? – Aha, to tak ci się przedstawili! Dowcipnie. Mogę ci powiedzieć, że długo na nich czekałem. Żeby raczyli… W każdym razie lepiej później niż wcale. No i doczekałem się. – Pan Marmon puścił dymek i wskazał fajką na blat stołu. – Łamałem sobie nieźle głowę nad tym moim diagramem. Ale wyczytałem. Najpierw, że są, a potem, że przyjdą. I że w końcu włączą się do gry. Stuknął palcem w deskę stołu. – Ale zostawmy to, bo to dla ciebie i za trudne, i nie najważniejsze. Ale jak ja już ich spotkałem, żebyś wiedział, że powiedziałem im, trochę jakbym był pszczołoludkiem, co o nich myślę, i o wielu rzeczach jeszcze… Ciii. – Pan Marmon położył palec na ustach. – Tajemnica państwowa, wujku? – Tak, szpasiu, tajemnica wyższego rzędu, kos-micz-na.

Chłopiec patrzył teraz w oczy czarodzieja. – Ale, proszę wujka, czy oni naprawdę są ze szwedzkiego cyrku? Pan Marmon nadal trzymał palec na ustach. Jego oczy błyskały rozbawieniem. – Szwecja-dyskrecja. Otóż, nie. Nie są ze Szwecji. Powinieneś się już sam domyśleć, no? – No to… dywersanci? – Ha, ha, naprawdę, tu mnie masz, nie wiem, jak na to odpowiedzieć. A to jeszcze inna bajka. Taki wyższy fakultet bajkowy. Bo w wymiarze międzygwiezdnym. Powiedzmy, że można ich nazwać przelotnymi aniołami stróżami. Tylko że nie używają skrzydeł. Raczej posługują się latającymi talerzami. – Takimi kręconymi na patyczkach? Z Chińskiej Republiki Ludowej? – Nie, nie, teraz to ty się chyba ze mnie nabijasz, szpasiu. Chłopiec z zadowolenia zamachał pod stołem nogami, strzepnął strupek z kolana i powiedział: – Ja ich nawet lubię. Ten długi Assar jest taki śmieszny. A wie wujek, im się spodobał mój wierszyk. Pan Marmon paroma pyknięciami sprawdził drożność fajki. – No właśnie, szpasiu, gadaliśmy we trójkę również o tobie. I dzisiaj mam ci coś do zakomunikowania: jesteś zaproszony – znowu się pochylił, wyjął z ust fajkę i przymrużył swoje purchawkowate oczy – na ważną naradę. Ci strażnicy cyrku, jak ich nazywasz, zapraszają cię na spotkanie. – Naprawdę? A wujek też tam będzie? – Myślę, że dasz sobie radę sam. Ja raczej poprzestanę na udzieleniu ci kilku rad, zanim ich spotkasz. – A kiedy? Gdzie? – Jutro, o tej samej porze, pod rosochatym dębem. Pan Marmon machnął fajką w wiadomym kierunku, a chłopiec już wiedział, że to sektor C. – To tutaj zaraz obok, proszę wujka. Ale… Tam są niewypały. Pan Marmon rozwiał dłonią śliwkowy dym. – Nie ma tam żadnych niewypałów. I nie było. No, myślę, że będziecie mieli sobie wiele do powiedzenia. Ale pamiętaj, bądź sobą. Ostrożnie, jakby bojąc się drzazg, klepnął dłońmi w blat stołu. – No, dobra, to by było z grubsza wszystko. Na mnie już czas. Ale ja bym ci jeszcze radził, żebyś tę kierownicę zisa im sprezentował. Co ty na to? – Dam ją Assarowi. – Chłopiec zgodził się bez żadnych ceregieli. – O! Świetny pomysł – podchwycił skwapliwie pan Marmon. – Assar będzie siedział obok kapitana i będzie nią sobie kręcił. Na przyssawce. I nie będzie mu się nudziło w powrotnej drodze. Zadanie wykonane, dzielni Strażnicy Spirali, to znaczy cyrku Kosmos, powracają do swojej bazy. Puścił dymek, znowu się rozejrzał i wzmacniając wypowiedź ruchem palca, szepnął:

– Bez naszej pomocy byłoby po nich. Wstał i zaczął szukać paska przy płaszczu. Nie znalazł. Zamiast tego pochylił się i, ot tak, rękawem, starł rysunek ze stołu. – Dobra, to pamiętaj, nigdy mnie nie spotkałeś. Chłopiec odprowadzał wujka w stronę stojaków na rowery. – Nikomu ani słowa. O marszałku, o mnie, o strażnikach i o tej całej zastyglinie. Tak będzie lepiej. – Mamie też nie? – Nakładam na to sześćdziesiąt lat milczenia. To jak z tajemnicą państwową. Dopiero wtedy można złamać pieczęć, otworzyć archiwa i głosić dobrą nowinę. A i to, z ostrożna. Więc ani mrumru, dobrze? Bo jeszcze sobie napytasz biedy. Może przyjść doktor i dać ci zastrzyk. Ha, ha! Chłopiec też się zaśmiał. – Wujku, a czy ty jesteś czarodziejem? Na te słowa mężczyzna się zatrzymał i spojrzał chłopcu w oczy. Potem wycelował w jego czoło palcem, dotknął go i całkiem poważnie powiedział: – Ty też. – A po chwili, w czasie której coś tam rozważał, ujawnił: – Czarowałem u ciebie w szkole. – Naprawdę? – Na balu. To ja byłem tym Czerwonym Widmem. – Pamiętam, to był numer! Jak wujek to zrobił? – Zniknąłem naprawdę. A do numeru przekonała mnie taka nauczycielka… Przedstawiła się: Krupska. – To była Kościeja. – Nie udało mi się wymigać. Była strasznie uparta. I chyba dałem się jej zahipnotyzować. – Ale dlaczego był wujek u nas w budzie? – Bo miałem tam ważne spotkanie. Z panem Twardowskim i z jego kogutem. No wiesz, przybysze z Księżyca. Tak czy siak, z kosmosu. – Tak, pamiętam, chodzili tacy przebrani. Śmieszni byli. – No właśnie, Twardowskim był znany ci kapitan, a za koguta przebrany był Assar. Dla chłopca było to zupełnym zaskoczeniem. – Pamiętam! Tak! Gadali z Adrianem. – Nie poznałeś ich. – Nie, ale Adriana – tak, był przebrany za przedpotopowego jaszczura. – Zgadza się, chociaż obawiam się, że właśnie wtedy Adrian… nie był przebrany. – Był, proszę wujka, bo wygrał pierwszą nagrodę za najlepszy strój. Pani od geografii mówiła, że

to jaszczur z Komodo. Wie wujek, to taka wyspa. Poczytałem potem w encyklopedii taty. – No, właśnie. Jest i wyspa, jest i planeta… Ale był taki moment, że ktoś nas wtedy próbował podsłuchiwać. – Nie ja. – Ani ty, ani twój koleżka Wieor. To był właśnie ten Adrian. – Teraz pamiętam! Jak zgasło światło, to myśmy go widzieli koło szybu kuchennej windy. Dawał coś świecącego takiemu z rogami. I ten rogaty wlazł do windy. Jak bum- cyk-cyk! – To tylko jeszcze jeden dowód na to, kim był Adrian. Typem spod ciemnej gwiazdy. Przy rowerze, który wyłonił się przed nimi z mgły, czekała na chłopca niespodzianka. Na kierownicy wisiał jego stary tornister. – Znalazłem go, szpasiu. Na ławce. Ale mało brakowało, żeby porwał go pewien pijak. Wiem, że to twój tornister, i chcę ci go oddać. Chłopiec zajrzał do środka. – Zjadł wujek tort? – Ach, nie. Ale powiem ci, że ten arcydzięgiel… tam, w domu u ciebie… Nie mogłem sobie odmówić. – To wujek go zjadł?! Pan Marmon z tajemniczym uśmiechem pomasował się po brzuchu. – Ta dama w bordowym żakiecie wyśmienicie piecze. A ponieważ zostawiłeś tornister otwarty, to wszystko, co do ostatniego orzeszka, wydziobały gawrony, sroki i gołębie. Ale tam, w środku, jest coś dla ciebie. Chłopiec namacał na dnie tornistra coś kolczastego. W tym momencie wujek Marmon rozejrzał się dookoła i przysłonił dłonią rzecz, którą Adam wydobył. To był order marszałka! Teraz stało się jasne, dlaczego ani ojciec, ani dyrektorka Krasnodarska nie zająknęli się na temat orderu! – Muszę ci powiedzieć, szpasiu, że to nie był najlepszy pomysł. Mogłeś tej damie, ojcu i całej rodzinie napytać biedy… A w dodatku nie przypina się tego do kołnierza. Zresztą ten order też mógłbyś dać IM. Ot, tak, na pamiątkę. Z pewnością by się ucieszyli. Mężczyzna wyjął szybko z rąk chłopca order i wrzucił go do tornistra. – I jeszcze coś, taki drobny prezent. Ode mnie. Kiedy chłopiec miał już tornister na plecach, coś tam jeszcze wpadło i potoczyło się po dnie. – To jest magiczne szkiełko. Do użycia przy nadzwyczajnej okazji. Kiedy pan Marmon postukał fajką o kierownicę roweru, chłopiec poczuł, że ogarnia go jakiś lęk. Jakby smutek pożegnania ukłuł go swoją przedwczesnością. Pomyślał, że nie zdąży zadać wujkowi czarodziejowi wielu ważnych pytań. Czy naprawdę sypiał w kredensie… Albo o ten seans z Tadziem Maligniakiem, albo czy naprawdę światło jest spiralą? I co znaczyło podkreślone w szpargałach zdanie: „Podążaj środkiem Spirali Światła”. Aha, i jeszcze jedno, czy to wujek spotkał smutnego

pana Aufmana kiedyś na plaży, nad Dunajcem? Zapytał o coś innego: – To na tym rowerze przyjechał wujek do naszej budy, prawda? – Tak, i razem z nim zniknąłem. Dopiero teraz zauważył, że ten rower nie jest tak do końca zwykłym rowerem. A przynajmniej koła, w których pomiędzy szprychami przeplatała się cienka, jakby zrobiona z tego samego drutu spirala. Taką rysował wujek Marmon na blacie stołu. Dlatego chłopiec wybrał inne pytanie: – A co z drezyną? – To ty i o tym wiesz? No więc drezyna się rozpadła, ale już po tamtej stronie. – A ten wujka kolega? – No, proszę! I to wiesz. Jakby ci to powiedzieć… Zeskoczyliśmy razem z przyjacielem, ja zostawiłem sobie rower, a on z wielką walizą wyjechał za granicę. A tak, żebyś wiedział, pociągiem, i to przez Berlin. Z tą różnicą, że całkowicie niewidzialny. I tak, jak ty robiłeś z kolegą różne psikusy, tak i on, przechadzając się wśród hitlerowców, dawał im do wiwatu. A jak był widoczny, to legitymował się paszportem, który zgubił szwedzki kupiec Stig Berns. Gdyby nie mój przyjaciel, wojna skończyłaby się inaczej. Hitler miałby bombę atomową. – Fajne! I gdzie jest teraz? – Został po tamtej stronie i stamtąd będzie pomagał Strażnikom Spirali. To od niego mam dobry tytoń. On ma teraz konkretny cel: usunięcie cienia złowrogiej góry, który jeszcze pada na nasz piękny świat. „Aby nie brano więcej z niej kamienia węgielnego ani kamienia pod fundament”, że tak to ujmę. – Co to za góra? – Góra, która zrodziła wszystkie okrucieństwa świata. Oj, niełatwa to będzie misja. Okrutne i źle pojęte bajki, zwłaszcza te o ubóstwianym Molochu, nie chcą wypuścić ludzi ze swoich objęć. A może jest odwrotnie? Marmon mówił szybko, jakby już do siebie, a jego słowa ginęły w hałaśliwym szutrze pod oponami. Wydawało się, że żółta mgła znikła. Ożywiony szczebiot ptaków z koron drzew zagłuszał dziesiątki niedopowiedzeń w głowie chłopca. – Czytałem o takim strasznym Molochu, proszę wujka, ale jeśli ja będę pisał, to naprawdę tylko wesołe rzeczy. Żadnych bajek o śmiertelnych koszulkach, o doboszkach bez nogi i bebokach. – Tak, tak, szpasiu, niezły z ciebie przypodobniś. – Co? – Chłopiec się zatrzymał, oczekując na wyjaśnienia. Wujek Marmon się uśmiechnął, a zmieniając nagle głos, dał znać, że żartuje: – „A z muzyki, to oczywiście, lubię tylko klasyczną, proszę pani. A jazz i dżolerskie rockandrolle to fuj i be, proszę pani”. – Skąd pan wie, że tak kiedyś powiedziałem? – Inżynier Marmon ma swoje metody. Nie takie jak ty i twój koleżka, no wiesz, szklanka, bańka i do ściany. On ma lepsze. Ale nie martw się, wiem, że tak tylko mówiłeś, bo chciałeś, żeby pani od

fortepianu była w siódmym niebie. No nic, tak tylko żartowałem. Ale wiesz, ja też czytałem o małym doboszku. Pan Amicis opisywał dawną szkołę, do której chodził jego syn. – Ja nie lubię Serca, proszę pana. Śniły mi się straszności. – Nic dziwnego, ten chłopak odebrał sobie życie. Pan Marmon stał już w alejce, gotów do jazdy. Stuknął w tornister chłopca jak w bęben i powiedział: – Szpasiu, głowa do góry. Przyłożyliśmy rękę do wielkiej sprawy. Ty i ja. Do steru świata. Bądź tego pewny. Oddalał się alejką, pompując pedałami. – Za nami czas beboka! – rzucił przez ramię. Spirale w jego kołach zdawały się rozwijać bez końca. Wtedy chłopiec zobaczył, że wujekczarodziej ma nogawki spięte sterczącymi spinkami. Widziany z tyłu przypominał świerszcza. Skrzydełka-poły jego szarego płaszcza polatujące po obu stronach tylnego koła wyręczały go w machaniu na pożegnanie. – Wujku, a kiedy się jeszcze spotkamy?! Ale na rzucone przez Adama pytanie nie było odpowiedzi. W resztkach mgły dogasał miękki dźwięk dzwonka rowerowego. I tyle. Chłopiec się odwrócił i ruszył w kierunku szachów. W tym momencie beknął klakson samochodu. Do parku, podskoczywszy na krawężniku, wjechała milicyjna cytryna. Hamując ostro, nieopodal chatki Tuberoka, zaświstała oponami. Otworzyły się drzwi i dwóch mężczyzn w czarnych prochowcach z podniesionymi kołnierzami pobiegło alejką w jego kierunku. Poznał ich. To byli wywiadowcy, tacy, co to kręcili się pod urzędem pułkownika Buhaja. A tego, który wyskoczył pierwszy, widział już wcześniej. Podczas zastygliny, w samochodzie przed bramą wjazdową. Ta sama żółta twarz, podkrążone oczy i papieros w ustach. Obaj wywiadowcy wpatrzeni byli w koniec alejki. Adam zdążył tylko wstrzymać oddech i zastygł nieruchomo na polu F8, jakby udając figurę gońca. Przebiegli obok. Przypomniały mu się słowa z opowieści o drewnianym chłopczyku Buratinie: „Detektywi powiedzieli: CAP!”. Na szczęście, w parku nie było już wujka-czarodzieja. Pomyślał, że jutro, kiedy prosto ze szkoły będzie szedł na naradę w samym sercu sektora C, dla bezpieczeństwa wybierze inną drogę. Zanim pokazał się w kuchni, najpierw przekradł się do sypialni, aby, broń Boże, mama nie zapytała go o zawartość starego tornistra. Póki co order z Uszakowem ukrył w worku na papucie, a prezent od wujka Marmona zaniósł do swojej szuflady w kredensie. Było to szkiełko, a właściwie przedni okular ze starej lornetki. Grubą soczewkę otaczała metalowa obejma, przygnieciona z jednej strony i nosząca ślady gwintu. Ale nie mogła to być zwykła lornetka, bo soczewka, nawet gdy popatrzył przez nią w okno, pozostawała nieprzenikniona i mroczna. W żaden sposób nie pozwalała dostrzec jasnego kwadratu okna. I tylko pełgał po niej głęboki ciemnofioletowy blask. Chłopiec pomyślał, że przez takie szkiełko da się oglądać tylko pana, który spawa, albo oślepiający spust

surówki w hucie. Mama w kuchni przeganiała muszyska. Wstęgi lepów pierzchały na boki przed jej ścierką. Była smutna i na granicy łez. Adam zatrzymał się na progu i bez słowa czekał, aż sama go dostrzeże. Ale ona już go widziała kątem oka, bo przeganiając muchy z obrazka z krakowskim motywem, zaczęła mówić: – No i ojcu znowu odmówili. Dzwonił właśnie z Warszawy. Ładny klops! Wygląda na to, że zostaniemy w Stalinogrodzie. Nici z moich planów. Pomyśl, chodzilibyśmy sobie po Plantach, po Kanoniczej, ja i ty, kupiłabym ci wodę z sokiem i jedlibyśmy obwarzanki z makiem. Kocham Kraków. – Wolałbym z solą. Mama westchnęła. – No dobrze, idź się bawić. A zmartwienia zostaw nam. Teraz to już na pewno Zenon wpisze mnie do tego cholerstwa. – Do czego, mamo? Szybko zmieniła temat i teraz on musiał się wić, odpowiadając na jej pytania o remont w szkole, o stopnie na świadectwie i o panią Krasnodarską.

Rozdział 42

Trzy życzenia Tego dnia w szkole na lekcjach, podczas przerw i w szatni chłopiec nie pozwolił nikomu zbliżyć się do tornistra. Ładnie by to wyglądało, gdyby na przykład Adamczyk albo Oper, albo jeden z drugim wyciągnęli na światło dzienne Order Admirała Uszakowa! Marny los! I chociaż widział, że po lekcjach do Milki i Morciniec przyczepił się Hilek Halman i mógłby przynajmniej za nimi trochę się poskradać, zrezygnował i od razu popędził w kierunku parku. Bunkier z jego największym skarbem spał pod kołdrą traw. Był dobrze ukryty. Wbiegając do parku, chłopiec zerknął także na kępę świerków, tę samą, w którą wbił się z rowerem. Uderzyło go, że spod gałęzi wystawała zmięta szmata, a raczej pozostałość po koszuli. Na chwilę, by odgonić kolkę w boku, przysiadł na ławce niedaleko włazu na drugim końcu bunkrzego odwłoka. Przypomniał sobie o malutkiej literce „m”, którą kiedyś wydrapał na oparciu ławki. Wciąż tam była. A potem przypomniała mu się mina pana Marmona, jak z rzewnym uśmiechem przyznawał się do pogłaskania kredensu. On zrobił to samo. Przejechał po literce palcem. W tym momencie zaczął się zastanawiać, co właściwie czuje. Jakoś nieśpieszno mu było na to spotkanie. W pierwszej chwili wydało mu się to dziwne, ale to było jakoś tak, jak w kinie, gdy się przeczuwa, że nieuchronnie zbliża się chwila, w której trzeba się będzie pożegnać z bohaterami filmu. A potem zaboli w oczy jaskrawy napis KONIEC. Jakiś spłoszony ptak wyleciał z kępy traw w pobliżu włazu i z krzykiem pofrunął przez park. Chłopcu przyszło na myśl, że może jego samego obserwują teraz stamtąd czyjeś oczy. Odpędził tę myśl. Wstał, dla dodania sobie animuszu zrobił młynka workiem z papuciami, a upewniwszy się, że nie ma w pobliżu detektywów w czarnych prochowcach, wszedł na trawnik. Zapuścił się w sektor C. Na rosochatym dębie, tam, skąd kiedyś podglądał strażników cyrku, pojawiła się wiewiórka. Stanęła słupka i nastawiła uszu. On też nasłuchiwał. Przezornie zastygł w półkroku, niczym babcia, BabaJaga z dropsami. Usłyszał głos kapitana Plejadowa. Ten najwyraźniej pocieszał adiutanta, który się na coś skarżył. – Assar, nikt cię przecież nie zmuszał do stołowania się w kasynie. Mieliśmy się tam pokazać tylko parę razy. A ty nie, uparłeś się. – Teraz mam za swoje. – A co ci tak zaszkodziło? Ja jadłem bogracz. Niezłe, chociaż to potrawa mięsna, niestety. Może trochę za dużo było czuszki. – Ja się skusiłem na karminadle, ale jak z jednego zacząłem odwijać takiego długiego włosa, na pewno tej Trudki, kucharki, to ten karminadel rozkręcił się jak jo-jo i potoczył pod stoliki. Głupio wyszło. – To po co go jadłeś? Wiesz, ile tam było ziemskich bakterii? Co ty jesteś? Żarłok z AD? Kryjąc głowę wśród liści nisko zwieszonej gałęzi, chłopiec obserwował Assara. Stał na środku małej łączki, masując sobie brzuch. Koło jego nóg spoczywała w trawie znajoma czarna walizeczka.

Kapitan stał obok i poprawiał na głowie myśliwski kapelusik. – No, Assar, od jutra przywdziewamy skóry i wracamy do naszej diety. I nie radzę ci opowiadać po powrocie, że kosztowaliśmy mięso. Dość będziemy się musieli tłumaczyć. I wybij już sobie z głowy tę piękną Ziemiankę. – Ale jej włos schowałem. Zabieram. – Assar przypieczętował swoje postanowienie głośnym czknięciem. – Oj, adiutancie, przecież wiem, co kombinujesz. Wiadomo, że wystarczy choćby włos jako materiał… W tym momencie pod nogą chłopca strzeliła gałązka i Adam nie miał wyjścia. Pojawił się na łączce. – No, kogo my widzimy! – Kapitan Plejadow się ucieszył. – Punktualny młody człowiek. Chodź, czekamy tutaj na ciebie. Pan Marmon nam surowo przykazał, że mamy się z tobą spotkać. Taka ostatnia narada. Kapitan podszedł i położył chłopcu dłoń na tornistrze. – Dzisiaj mamy kłopot z Assarem. Coś mu siadło na żołądku po obiedzie w kasynie. Chociaż wygląda na to, że to sprawy bardziej sercowe. Wpadła mu w oko jakaś urodziwa kucharka. Ma na imię Trudka. – To, proszę pana, Gertruda. – Ach, tak! Nie wiedzieliśmy. No, Adamie, a jak twoje sprawy sercowe? Chłopiec myślał, że kapitan pozostanie przy znęcaniu się nad Assarem. Teraz zmieszany spuścił głowę, ale jego czerwone uszy i tak zdradziły, że pytanie zrobiło swoje. – No, dobrze, dobrze – powiedział pojednawczo kapitan. – Zostawmy te pikantne tematy. Powiedz lepiej, jak tam twoja narada z inżynierem. – Pan Marmon jest fajny. To czarodziej. – Zgadza się. Myśmy też go polubili. – I powiedział, że jest moim wujkiem. – No proszę! – Ale o panach mówił, że wy nie jesteście z cyrku. – No, teraz to możemy uchylić rąbka tajemnicy. Prawda, Assar? Kapitan znowu zwrócił się do chłopca. – Ale obiecaj nam, że wszystko pozostanie między nami, dobrze? – Tajemnica państwowa. Ściśle poufne. Na sicher! – wyrecytował i wiedział, że ich tym rozbawi. A kiedy się pośmiali, kapitan powiedział: – Po prostu musieliśmy powstrzymać prawdziwą katastrofę, prawdziwy harmagedon. I udało się. No, może nie poszło jak z płatka, ale szczęśliwie pojawił się ktoś… I to, co myśmy sknocili, on jakimś cudem naprawił. – Kto taki?

– Mówimy o tobie, Adamie – włączył się do rozmowy Assar. – Tak się złożyło, że mieliśmy tutaj bardzo poważne kłopoty. – Z Adrianem?! – Zgadłeś! – Ja go nigdy nie lubiłem. A w jego porysowanej ławce to były pióra łabędzia. Tego z parku. – Jak to porysowanej? – zainteresował się kapitan. Chłopiec jakoś nie chciał wdawać się w szczegóły. Powiedział tylko: – No, widziałem tam taki napis, takie „M plus AD”, a potem małymi literkami „rian”. Spojrzenia kapitana i Assara odszukały się w jednej chwili. Milczeli przez moment. – No tak… – pierwszy odezwał się kapitan. – Okazało się, że miałeś lepszego nosa niż my. Powiadasz duże litery AD? Żebyś wiedział co ten „AD plus rian” nie nawyrabiał. Omal nie urwał mi nogi. A teraz się okazało, że celowo popsuł platformę gwiazdy. Mogła zjechać z dachu i zmiażdżyć kogoś na twoim podwórku. – I dwa razy zablokował zawiasy kosmowłazu – poskarżył się Assar. – Rozwaliłem sobie przez to głowę. – Ale, proszę panów, jego już w szkole nie ma. Chłopiec przypomniał sobie o tym, co ma w kieszeni. Odrzucił worek z papuciami w trawę i wydobył klucz z dyndającym kartonikiem. – To od sali gimnastycznej. A te literki to napisał jeszcze pan Kalfas. Rozjechany. Ten Adrian gapił się na ten wypadek. I tak oblizywał… Kapitan obejrzał klucz, podrzucił i skwapliwie schował do kieszeni. – Domyślam się, dlaczego nie chcesz odnieść klucza do szkoły. – Jerona, to by dopiero było! – Właśnie! – zawołał Assar i wycelował palec w chłopca. – Nie mów, że nie zjadłeś jego specjalnych bombonów! Myśmy tutaj razem z panem inżynierem Marmonem zachodzili w głowę… Chłopiec się przyznał. – Te bombony wypadły mu z kieszeni. Jak się szarpał z Wieorem. Kapitan i Assar z uśmiechem zapraszali do wyjaśnień. – Ach tak? – Ja i Wieor stoczyliśmy wielką bitwę z tym bebokiem. I udało nam się związać go sznurami. A potem zaraz on się przestał ruszać. Wszystko się przestało ruszać. Myślałem, że umrę ze strachu i… jeszcze gorzej! – No widzisz, Assar. Teraz wszystko jasne – powiedział kapitan. – To musiało być tak, kapitanie, że chłopaki uniemożliwiły mu przyjęcie bombona na czas. I to go unieruchomiło. Ale jak poradziliście sobie z mocnym Adrianem?

– Oberwał kałamarzem z zielonym atramentem. Wieor odkrył, że to mu strasznie szkodzi. Okropnie ryczał. Kapitan i Assar popatrzyli na siebie. – Assar, słyszysz? Musimy zabrać próbki. Będziesz pamiętać? Adiutant zapewnił skinieniem głowy, na której, jak wcześniej, miał lśniącą pilotkę, przez co sprawiał wrażenie, że wybiera się w daleką podróż. – Gdyby nie Wieor, to ten Kurdiuk coś by mi zrobił. Wyciągnął nawet strzykawkę. Obaj mężczyźni ze zrozumieniem pokiwali głowami. – A pani w klasie mówiła, że zabraliście Adriana do jego cioci. – Aaaa! No tak… Tak? – Assar zakończył swoje zdanie tonem pytającym i skierował wzrok na kapitana. – W każdym razie nie masz się czego bać – zapewnił chłopca kapitan Plejadow. – Adrian już nigdy nie przyjedzie do Stalinogrodu. – To może zmieńmy temat? – zaproponował Assar. – Powiedz nam lepiej, jak twój zeszyt? Zapełnił się już nowymi dziełami? – Nie zdążyłem. Teraz się tyle wydarzyło. Nawet mój tata nie ma czasu na swoje notatki. I koniec roku się zbliża… – A stopnie na świadectwie? Chłopiec machnął ręką i wyznał: – Będą same tróje. – Wiesz co, Adam? – Kapitan miał mu coś nowego do powiedzenia. – Myśmy się tutaj z adiutantem naradzali, jak by ci podziękować. Za współpracę. Bo twój wkład, i mówię to poważnie, jest niebagatelny. – Ale on, kapitanie, nie bierze cukierków od dorosłych i nieznajomych – przypomniał Assar. – No właśnie. Dlatego Assar wymyślił, że zrobimy tak: powiesz nam, jakie są twoje trzy życzenia, a my postaramy się je spełnić. Co ty na to? – To może być wszystko, co sobie pomyślisz – poparł kapitana Assar. – Naprawdę! Propozycja zupełnie go zaskoczyła. Nie wiedział, co odpowiedzieć. Jeśli tak, to wolałby mieć więcej czasu do namysłu. Na wszelki wypadek kiwnął głową. – Tylko dobrze się zastanów – upomniał go kapitan i równocześnie zaczął przesuwać dłonią po lewym mankiecie bluzy. Chłopiec zamyślił się i zagryzł wargi. – No, pierwsze życzenie? Słuchamy. Spłoszony czuł, że nic nie przychodzi mu do głowy. No, może to, żeby pomogli mu pozbyć się z domu skóry. O właśnie. Ale kiedy popatrzył na Assara, odniósł wrażenie, że ten dwa razy pokręcił głową. Więc znowu zmarszczył czoło w namyśle i powiedział:

– No to, żeby… taty Wieora nie odesłali do Rosji, proszę pana. – W porządku. Załatwimy – usłyszał pozbawiony entuzjazmu głos kapitana, przy czym Assar potwierdził to niespodziewanym czknięciem. – To było pierwsze. A jakie drugie? – Żeby… żeby… babcia Filomena wyleczyła się z tego… na „o”. – Z osteoporozy? – podpowiedział z wszystkowiedzącym uśmiechem Assar. – Zrobi się. A teraz… – Tu wzniósł palec w górę: – To trzecie i ostatnie? – Aha, żeby nie odmówili tacie przeniesienia do Krakowa. Moja mama strasznie się martwi i mówi: „Ładny klops”! – Jasne, to też do zrobienia. – Assar machnął przy tym ręką. Przez chwilę patrzył na kapitana. Coś jednak wyczytał z jego miny, bo schylił się po walizeczkę. – No dobrze, Adamie – odezwał się kapitan – ale ja myślałem, że zażyczysz sobie czegoś takiego… z myślą o sobie… czegoś na przyszłość… bo ja wiem? – Proszę pana, ale to by było czwarte życzenie. – W takim razie umówmy się Adamie, że złota rybka spełnia cztery życzenia, dobrze? – Tę bajkę też znam, proszę pana. – Świetnie, to może napiszesz kiedyś jeszcze lepszą, a teraz… Kapitan na chwilę przerwał i przywołał wzrokiem Assara, który trzymał już przed sobą w wyciągniętych rękach walizeczkę. Widać było, że powstrzymuje atak czkawki. – …Ty położysz obie ręce na walizeczce. A potem wyobrazisz sobie, że widzisz spadającą gwiazdę i musisz szybko wypowiedzieć swoje życzenie. To co? Bawimy się tak? Chłopiec skinął głową i ostrożnie położył ręce na gładkiej obudowie. – To jest czarodziejska walizeczka – zapewnił go kapitan, jakby czytał w jego myślach. – My ją z Assarem nazywamy Prognowizorem. – A nie kopnie mnie? – Ciebie nie! – Najbardziej śmiał się Assar. Chłopiec poczuł pod palcami wibracje. Przypomniał sobie, jak to kiedyś Tuberok odskakiwał jak oparzony. – Nic się nie bój – zapewnił kapitan. – Skoncentruj się. Jak coś błyśnie, to szybko wypowiedz w myślach życzenie. Gotów? To życzenie wpadło mu do głowy zaraz po trzecim i nawet przez krótką chwilę czuł w sercu coś nieznośnego, coś między żalem a goryczą, że nie wypowiedział go najpierw i raz na zawsze zawalił sprawę. Koniec i przepadło! Całe szczęście, że tamci wymyślili czwarte życzenie. Zauważył, że kapitan złożył obie dłonie i przysunął je do ust, jakby skupiał się na swoich myślach. Kiedy wibracje przeszły w drgania i przez czarną obudowę walizeczki zaczęło wędrować jak duch mdłe światełko, chłopiec wypowiedział w myślach to najważniejsze życzenie. – Doskonale! – pochwalił go gromko kapitan, zupełnie tak, jakby to on prześwietlał jego myśli.

– Mama będzie dumna – przyklasnął Assar. – Chociaż… potrzeba na to trochę czasu. Przez krótką chwilę Adam czuł się tak, jak gdyby stał w szpitalu przyklejony nagą piersią do aparatu rentgena, a spojrzenia dwóch lekarzy w białych kitlach przewiercały go na wylot. Assarem znowu wstrząsnęła czkawka, ale tym razem nie kręcił głową. Jego uniesione jakby w zadziwieniu brwi nie opadały. – No, to w tej sytuacji chyba się jeszcze spotkamy – powiedział półgłosem. Kapitan przytaknął i dodał równie tajemniczo: – Tak. Kurtyna w górę. Assar odszukał coś przy walizeczce, nacisnął i odstawił ją na trawę. – Jeszcze jedno, Adamie – rzekł kapitan i z wymowną miną wskazał na tornister. – Inżynier Marmon powiedział nam, że będziesz coś dla nas miał. – Jerona! – Chłopiec pacnął się w czoło. – Mam, proszę pana. Naprawdę! Szybko strącił z ramion tornister. Spomiędzy podręczników i zeszytów jako pierwsze wydobył dwa rogaliki babci. Kapitan i Assar zainteresowali się nimi. – Pa…ach…ną! – zauważył Assar, walcząc z wybrykami oddechu. – Wziąłem z domu. Z myślą o panach. To filomenki. Maślane rogaliki mojej babci. Z wiśniową konfiturą. Kapitan przystawił sobie rogalik pod nos. – Cudo! – Dziękujemy. – Adiutant się ucieszył. – Będzie na drogę. Obaj zaśmiali się, a kapitan jeszcze dodał: – Ciekawe, Assar, czy ta twoja Gertruda potrafiłaby takie zrobić? Adiutant odpowiedział żartem: – A może kiedyś zgłosimy się po przepis? Tylko dokąd? – Do Nowego Sącza – bez namysłu odpowiedział chłopiec. Z dna tornistra wydobył kulę zmiętej płachty „Trybuny Robotniczej”. – I jeszcze mam to. Wręczył ją kapitanowi, który rozwinął gazetę. Assar powitał pojawienie się błyszczącego orderu czknięciem bliskim okrzyku. – Przepraszam – powiedział. Chłopiec miał radę na czkawkę Assara. – Musi się pan czegoś przestraszyć. Wtedy przejdzie, jak ręką odjął. Babcia tak czasem pomaga dziadkowi po nalewce. Ale kapitan i Assar nie słuchali tego, co mówił. Order z Uszakowem całkowicie przykuł ich uwagę. Na twarzy kapitana pojawił się szeroki uśmiech. I nawet stuknął łokciem Assara.

– Mamy to! O, widzisz te włosy? Assar klasnął w dłonie. – Próbki! Chłopiec zaczął się domyślać, że to, co było dla nich takie ważne, to te wplątane w order kłaki z klatki piersiowej marszałka H. – Znakomicie, Adam! – Kapitan poklepał chłopca po ramieniu. – Naprawdę, nie mamy słów. Za chwilę order powędrował do rąk Assara, a następnie znikł w małej szufladce, którą ten odkrył w walizeczce. – Proszę pana – chłopiec zwrócił się do kapitana Plejadowa. – Mam jeszcze kierownicę, tę z limuzyny. – Mówiąc, wskazał ręką w kierunku Czarciego Dołu. – Naprawdę? I ty ją sam wymontowałeś? – Wieor mi trochę pomógł. – Gdzie ją masz? – To skarb, więc ją dobrze ukryłem. Tu niedaleko, w bunkrze. – Bardzo słusznie. Chętnie byśmy ją obejrzeli. – Ja ją panom podaruję. – Słyszysz, Assar? – Kapitan popatrzył na adiutanta. – To co, pójdziesz z Adamem? Kapitan zerknął na lewe przedramię, jakby sprawdzał czas. – Ja tu poczekam. Ale pośpieszcie się, bo musimy jeszcze się spakować przed podróżą. – W parku robi się niebezpiecznie, proszę pana. Wczoraj, jak już pan Marmon odjechał, to szukali go dwaj wywiadowcy. Ale go nie znaleźli. – To się czuje. My tutaj już trochę siedzimy jak na szpilkach – zgodził się kapitan, a mówiąc to, rozejrzał się. Chłopiec i Assar ruszyli w kierunku bunkra. Raptem rozległ się szelest i przed nimi na skraju łączki wychynął mężczyzna o strasznym wyglądzie. Miał zmierzwione włosy, a nawet brwi, pod którymi obracały się białe, jakby pozbawione źrenic, gałki oczu. Jego twarz była czerwona i nieogolona, a wychudła szyja wystawała z resztek koszuli wiszącej nad poplamionymi spodniami. Zatrzymał się, jakby oślepiony światłem, i dopiero teraz chłopiec dostrzegł, że intruz trzyma w rękach… kierownicę zisa! Kapitan i Assar również ją zauważyli. Mężczyzna był pijany, sapał głośno i chwiał się na nogach. Wściekłym spojrzeniem smagał skamieniałą trójkę. – A wy, pieprzone pajace, czego tutaj?! Jeden z drugim i ten trzeci! Jazda mi stąd! Assar odwrócił głowę do kapitana. – Co robimy? Za chwilę czkawka szarpnęła jego ramionami. Nieomal takim samym ruchem odpowiedział mu pijak. Lecz w jego wypadku był to sposób, by ruszyć do ataku. – Co się tak gapisz, ty pieprzona zapałko?! – ryknął w kierunku Assara. – A ty ubejoku

w tyrolskim nocniku? Chcesz chycić boloka? – Pijak ruszył chwiejnie przed siebie, nie wypuszczając z rąk kierownicy. Wyglądało to tak, jakby bawił się w szofera. – To mój rewir! Wiecie, kto ja jestem?! – Proszę pana, ten bumelant ma moją kierownicę! – zawołał chłopiec do kapitana. Cała trójka cofnęła się o krok, a kapitan zaczął schylać się po walizeczkę. – Do mnie mówisz, gnojku zafajdany? Już ja ci dam bumelanta! Assar zasłonił chłopca. – Jak cię kopnę w dupę! – wrzasnął pijak i zamachnąwszy się kierownicą, pozwolił, by ta pociągnęła go w kierunku Assara. W tym momencie rzucona ręką kapitana walizeczka przecięła powietrze. Uderzyła mężczyznę w czoło i spadła w trawę. Trafiony osunął się na kolana. Upuszczona kierownica zatoczyła koło, wyminęła chłopca i Assara i jakby posłusznie wtoczyła się w ręce kapitana. Assar wystartował do walizeczki zaniepokojony jej stanem. Pijak chwiał się jeszcze na kolanach, po czym wywrócił do góry białka oczu i padł na twarz. Usłyszeli klakson citroena, a za chwilę niepokojący gwizdek. – Wywiadowcy – szepnął chłopiec i pobiegł po tornister. – Nie ma nas! – wydał komendę kapitan. – A ty znikaj, Adamie! Ale już! – A ten? – zadał pytanie Assar. – Nie ma rady, bierzemy go! – Do kosmowłazu, kapitanie? – Nie gadaj! Ty za jedną nogę, ja za drugą. No już! Za chwilę kapitan Plejadow, trzymając w jednej ręce kierownicę zisa, i adiutant z czarną walizeczką pod pachą powlekli za nogawki nieprzytomnego bumelanta. Chłopiec się zaniepokoił, ponieważ to z sektora BS, dokąd skierowali się kapitan z asystentem, dobiegł złowróżbny klakson i teraz słychać było stamtąd pośpieszne kroki na kamiennym szutrze. Stał jeszcze chwilę niezdecydowany, ale kiedy rozczochrana głowa bumelanta pijaka zniknęła w krzakach, puścił się biegiem w przeciwnym kierunku. Kolka w boku dopadła go za parkanem okalającym staw. Złapał oddech i ostrożnie wyjrzał z ukrycia. Cofnął głowę, bo na środku alejki kręcił się wywiadowca w czarnym prochowcu. Po chwili z krzaków sektora C wychynął drugi i teraz rozglądali się obaj. Jeden z nich wymownie rozłożył ręce. I to się chłopcu podobało. Poczuł ulgę. Był pewny, że kapitan i jego adiutant mieli jakiś niezawodny czarodziejski sposób, by zniknąć wywiadowcom z oczu. Zaczął biec, podskakując. I wtedy się zorientował, że nie ma worka z papuciami. Ale miotający się po tornistrze piórnik popędzał go w kierunku domu. – No i jak było? – Tym pytaniem powitała go mama. Jej głos dochodził z sypialni. Skrzypiały drzwi szafy, tej przy jego kanapie. Wsadził głowę do pokoju.

– Wszystko w porządku? – Mama stała z dużymi jak purchawki kulkami naftaliny w ręce. – Nic nadzwyczajnego – odpowiedział, ściągając tornister. – Nie smutno ci bez twojego Wieora? – A co z nim? – Właśnie spotkałam jego mamę na placu Węglowym. U nich w domu niewesoło. Ona się nawet popłakała, bo się dowiedziała, że chcą ich przenieść do Tomska. Słyszysz? Tam się przecież urodziłam. Zaczekaj… – przypomniała sobie o naftalinie. – Muszę to rozłożyć w szafie, bo zalęgły się mole. Więc ja jej o tym powiedziałam, ale ona w płacz, że to koniec, że to jak zsyłka na Syberię, odcięcie od cywilizacji. Pomyśl, dla nich taki Stalinogród to wielki świat. – A Wieor? – Nie rozumiem, dlaczego zawieźli chłopaka do sanatorium w Bystrej i tam go trzymają. Może powinieneś do niego napisać jakiś list? Ja mogłabym przekazać jego mamie. A wiesz, skąd wylatują te mole? Z tej etoli z Nowego Sącza. Poniemieckiej. Nigdy jej nie lubiłam. Miałam się tego pozbyć przy okazji przeprowadzki i sprzedać kuśnierzowi, ale teraz… – Mama z głośnym zgrzytem zamknęła szafę. – Nasz pan i władca zamówił międzymiastową z Warszawy i zapowiedział, że wraca wieczorem. Niestety, z niczym. Mama zamilkła, odwróciła się do okna i udawała, że patrzy na ulicę. Na dachu sąsiedniego budynku spała czerwona gwiazda. Czekali do późna. Wreszcie doszli do wniosku, że może ojcu uciekł pociąg i musiał zostać w stolicy. Mama okryła Adama kołdrą, pogłaskała po głowie i zostawiając słówko „dobranoc”, poszła położyć się do wnęki w kuchni. Podłożył dłonie pod głowę i spoglądał w górę. Od kiedy co wieczór przestrzeń sufitu brała w posiadanie poświata z gwiazdy, lubił przed snem odczytywać wśród jej czerwonych pełgań różne kształty. To był taki sam czarodziejski seans, jak fornirowe wiry na kredensie. Ale tego dnia przed oczami chłopca plątały się litery. Co więcej, zaczęły się układać w słowa. Bo z literki „c” zrobił się CUD NAD WISŁĄ, z literki „s” zrobiła się SANACJA, a z literki „k” powstał KATYŃ. Wiedział, że tych słów dorośli szczególnie nie lubią, a jeśli już je wypowiadają, to albo szeptem, albo z groźną miną, jakby to były niebezpieczne zaklęcia. Zacisnął powieki i jakoś udało mu się zatopić te słowa w wężowej gmatwaninie świateł. Ale co z tego, za chwilę wyłoniła się, jakby machając skrzydełkami, literka „m” i czy tego chciał, czy nie, ułożyła się w dobrze znane mu imię. Poczuł, jak bije mu serce. Raptem cały sufit rozjarzył się tak, jakby ktoś zaczął spawać rynnę na dachu. W tym samym momencie ze stołowego odezwał się zegar ojca. Czerwień na suficie przybladła, ale potem cały pokój wypełniło mocne białoniebieskie światło. Zza okna przypłynął warkot, który już chłopiec raz słyszał. Warkot rozkręcał się i narastał. Raptem na sufit wtargnął olbrzymi cień. To była sylwetka człowieka! Chłopiec od razu poznał obły kontur pilotki Assara. Odrzucił kołdrę i podbiegł do okna. Jedną ręką odsunął storę mamy. Zastygł przy parapecie, jak to zwykle on, z otwartymi ustami. Na tle rozjarzonej do białości gwiazdy stał Assar. Tak! Zasalutował w jego kierunku, pomachał

ręką, a potem odwrócił się i szybko rozpłynął w gotującym się blasku. Wyglądało to tak, jakby z huty przeniesiono spust surówki na dach WUBP. Chłopiec podniósł rękę w geście pozdrowienia, a potem musiał przysłonić nią oczy. Gwiazda drgnęła i sypnęła po dachu, za siebie, spiralami iskier. Zadygotały szyby w oknie. Odruchowo zrobił krok do tyłu. Warkot zwieńczony został gwałtownym strzałem i po fasadzie domu chłopca przeszedł powiew dziwnego wiatru. Zazgrzytały za szybami przydrutowane do parapetu skrzynki z lewkoniami mamy. I gwiazda zgasła. Teraz widział, jak jej czarny korpus pomału zsuwa się z dachu, zawisa w powietrzu i kładąc się w poziomie, wypełnia prawie całą przestrzeń nad podwórkiem. Za chwilę wiszące cielsko gwiazdy ruszyło, zrazu z wolna, w kierunku skrzyżowania. Przesuwało się nad koronami drzew jak ciężka chmura. Raptem mroczna gwiazda wydała z siebie świst i wystrzeliwszy ponad dachy domów, znikła. Pozostał po niej falujący dźwięk, jakby ktoś w teatrze za sceną powiewał na pożegnanie wiotkim arkuszem blachy. W pokoju zapanowały ciemności. Chłopiec teraz odważył się przysunąć twarz do szyby. Po drugiej stronie wirowały jeszcze jakieś strzępy zeszłorocznych liści zmiecionych z parapetów i wywianych z rynien. Dach sąsiedniego budynku był pusty. Chłopiec zorientował się, że stoi i w zadziwieniu trzyma się za głowę. Pod palcami wyczuł coś sypkiego. Tynk z sufitu. Pociągnął nosem, bo też wydało mu się, że przez nieszczelne okno wdarł się zapach prochu z brauninga ojca. Ktoś szedł z kuchni. Dał nura na kanapę i nakrył się kołdrą. – Mon Dieu! Co się dzieje? – pytała zatrwożona mama, szurając umykającym jej z nogi pantofelkiem. – Słyszałeś? Udał, że właśnie się budzi. Mama już była przy oknie. – Wiesz, myślałam, że to spadła skrzynka z moimi lewkoniami. Teraz widzę, że to zgasła gwiazda Buhaja. Usłyszeli na schodach kroki. Zamiast dzwonka rozległo się znane drobienie palców po drzwiach. – Melduje się Zenon strudzony drogą. – Głos ojca zabrzmiał młodzieńczo i jasno. Mama wyraźnie zapytała, skąd u niego taka wesoła mina. – Załatwiłem wszystko pomyślnie. Tak, moja piękna pani! – Nie gadaj! Przecież sam mówiłeś, że poszło wszystko do de. Chłopiec nastawił uszu. – Słuchaj, jak już się pakowałem w hotelu sejmowym, jak ten zbity pies, to nagle dostaję telefon. I wiesz kto dzwoni? Ciotka Cyrankiewicza! – A co ona ma do ciebie? – Spotkałem ją i inne towarzyszki za poprzednim pobytem. No wiesz, z Dobroszem. Ale zaczekaj, może niech usiądę w kuchni. – Jak twoja noga? – Mogę już biegać. – To chodź, nastawię wodę na herbatę. I coś zjesz. A twój płaszcz to chyba trzeba będzie oddać

do jakiegoś czyszczenia, bo w nim już tyle zapachów. Z papierochów, pociągów… – I samolotów – dopowiedział chłopiec, siedząc w nogach kanapy. Mama z pewnym wysiłkiem odwiesiła płaszcz ojca na wieszak. – No i co ta ciotka Cyrankiewicza? Ojciec odsuwał krzesło w kuchni. – Tak czy siak, grzecznie mówi z uśmiechem, że zaraz podejdzie do telefonu pewna osoba. Oczywiście już się zacząłem domyślać. I rzeczywiście, Cyrankiewicz przejmuje słuchawkę. Wesoły, rozluźniony, no może i popił sobie, i mówi, że nie zapomniał, i sprawa Krakowa jest załatwiona. Macie, towarzyszu, oczywiście nasze poparcie, jak on to powiedział. Podziękowałem i zapytałem, czemu zawdzięczam, że towarzysz wicepremier zadaje sobie trud dzwonienia o tak późnej porze. Na to on, tak szczerze, że odebrał przed chwilą telefon z Moskwy. – W twojej sprawie?! Od kogo? – Od generała, moja droga. Do Cyrankiewicza zadzwonił sam Kirył Siemionowicz Moskalenko! Możesz ty sobie to, kobieto, wyobrazić? Nagle odzywa się z Moskwy generał, który wyzwalał Nowy Sącz! I okazuje się, że gienierał połkownik dobrze mnie pamięta. I moje szachy. – To musiało zrobić duże wrażenie na Cyrankiewiczu. – A żebyś wiedziała, że czułem to w jego głosie. – Mam takie wrażenie, że Cyrankiewicz pilnie słucha głosów z Moskwy. – I umie. Powiedzmy, że jest dobrym dyplomatą. Ale wiesz, teraz, jak się nad tym zastanawiam, to myślę, że powinienem podziękować za wszystko Dobroszowi. On mi zresztą mówił poufnie, że Moskalence bliżej do Chruszczowa niż do Berii. A z Moskalenką też się spotykał. Pewnie o mnie też gadali. Jednak dobrze jest mieć mądrego mentora… A ty miałaś zastrzeżenia do wąsacza z fajką. Co? Nastąpiła chwila ciszy. Chłopiec wyobrażał sobie mamę, jak pomimo tej drobnej wymówki wraca jej humor, jak siada przy stole i wzdycha, tym razem z ulgą, i już planuje przeprowadzkę. – A ja, moja droga, żeby to uczcić, mam tu parę smakołyków. Zabrzęczały zamki na walizeczce ojca i zaszeleściły papiery gazetowe. Ojciec wykładał coś na stół, mówiąc: – Popatrz, czego tam nie było w tym sklepie wojskowym. Konserwy z tuszonką, masło, dobre wędliny… prawdziwe delikatesy. Nie miałem przepustki, ale zarekomendował mnie jeden poseł z Ziemi Sądeckiej. – No pięknie, ale dlaczego nie mogę kupować tego u nas? Też jest taki sklep. – Zostawmy to, moja droga. Wojsko, milicja, górnicy. To im się należą przywileje. Za ciężką pracę. Ja się pchać nie będę. Ale zobacz tutaj, ta pucha to ozorki w galarecie. I mam trzy cytryny… Oj! Rozległo się miękkie stuknięcie o podłogę i coś potoczyło się przez kuchnię. – Ale Zenon, może już nie męcz Adasia cytrynami, dobrze? I daj spokój z cytrynowcem. Ktoś zamknął drzwi do kuchni. Chłopiec jeszcze długo patrzył w martwy sufit. Wreszcie wysunął dłoń spod kołdry i pomachał nią

nocy za oknem.

Rozdział 43

Żegnaj, Stalinogrodzie Następnego dnia rano całą rodziną stali w sypialni przy oknie. Mama zamaszyście odsuwała story i zadowolona mówiła: – Dobrze, że zdemontowali gwiazdę Buhaja. Teraz będzie się lepiej spało, bez tej cholernej czerwonej poświaty. – Dziwna sprawa – odezwał się ojciec. – Widzicie dyndającą rynnę? Ten zgięty maszt nadajnika i osmaloną ścianę pod dachem? Przedzwonię i sprawdzę, komu zlecili demontaż. – A to nie ci sami, którzy ją budowali dla Buhaja? Opowiadałeś o jakimś kapitanie… – To w ogóle jest jakaś niejasna sprawa. Podpytywałem w Warszawie o tych strażników i nawet o cyrk Kosmos. Co ciekawe, dowiedziałem się, że dyrekcja cyrku jakoś nic nie wiedziała o dwóch strażnikach czy też wywiadowcach. I wcale nie było planów, żeby cyrk wystąpił w naszym parku. Jeżeli już, to mówiło się o Krakowie i o tamtejszych Błoniach. – Zenon, a co z wielbłądem? – Cyrk dostał nowego. Z zoo. Żeby nie pyszczyli. Podobno bardzo są zadowoleni. Miałem też okazję spotkać towarzysza Światłę z ministerstwa. Okazało się, że już kiedyś dzwonił do niego pułkownik Buhaj z uwagami na temat strażników i szwedzkiego cyrku. – Więc jednak! – Moja droga, po prostu nie można chłopu odmówić czujności. W końcu stary partyzant. Światło przypomniał sobie, że były wcześniej jakieś meldunki od wywiadowców. Namierzono mianowicie dwóch podobnych mistyfikatorów. A widziano ich w Berlinie Zachodnim, gdzieś tak w kwietniu to było. I Światło zanotował sobie i obiecał, że przy okazji swojej najbliższej wizyty w NRD dowie się czegoś więcej o kapitanie Plejadowie i tym komuniście szwedzkim Assarze. Pytał też dużo o tąpnięcie i tego H. Pochwalił mnie za dobrą organizację i sprawne zabezpieczenie teatru wydarzeń. A o stan Buhaja też się martwił. – A co z nim? Ojciec jakby w zakłopotaniu zaczął odczesywać dłonią lok znad czoła. – A, wiecie, nie mówiłem wam, że byłem już z majorem Sidorenką w Rybniku. – Po co? – No, tam jest zakład, gdzie trzymają Staszka. – Jak to, pojechałeś do domu wariatów? – Ach, jakoś tak mi się żal zrobiło chłopa. Jeszcze nie wie, że Warszawa chce go zdegradować i odstawić na boczny tor. – Mnie to tylko żal jego żony. Bogu ducha winna kobieta. No i jak was przyjął? – Nie wpuścili nas. Okazało się, że tego dnia dostał baty i musieli przywiązać go pasami do łóżka.

– Co ty powiesz! Naprawdę zwariował? – Pielęgniarz zdradził, że Staszek wyrżnął kubkiem z kawą zbożową w jakiegoś Napoleona i darł się przy tym: „Pan nie wie, kto ja jestem?!” i „Oddajcie mi rewolwer!”. – Chciał go zastrzelić? – Staszek chodził po zakładzie i rozpowiadał, że ma dwa narośla nad brwiami, które po równoczesnym naciśnięciu umożliwiają mu kontakt z kosmitami. No, z innymi cywilizacjami. – Ciekawe, po co takim rozwiniętym cywilizacjom kontakt z ziemskim muflonem? – Jesteś złośliwa, moja droga. W każdym razie ten drugi pacjent powiedział, że to on ma kontakt z płanetnikami, i nacisnął brwi Staszkowi. No to się zaczęło. Więc odjechaliśmy jak niepyszni. – To może dlatego kazano zdemontować tę gwiazdę? – Szkoda, bo gwiazda tak się podobała, że były telefony z komitetów z różnych miast. Też by takie chcieli mieć. A najbardziej towarzysze z Częstochowy. Ojciec przerwał, odsunął palcami mankiet marynarki i poparzył na zegarek. – Zbieramy się, smarku. Ty do szkoły, a ja do roboty. A nasza pani może zabrać się już na dobre do pakowania. Chłopiec sięgał po tornister, kiedy spokój domu rozdarł dzwonek telefonu. Ojciec pomaszerował do gabinetu. – Żeby tylko nie z Warszawy – powiedziała mama. – Nie daj Bóg, żeby Cyrankiewicz zadzwonił, że wszystko odwołuje. Ojciec zamknął za sobą drzwi, więc siedzieli przy stole w sypialni i czekali. Szklane drzwi gabinetu otworzyły się z takim hałasem, że on i mama popatrzyli ze strachem na siebie. – Słuchajcie! – Ojciec mówił już od przedpokoju. – Zadzwonił Sidorenko. W pierwszej chwili nie chciałem chłopu wierzyć. – Usiądź, Zenon, i spokojnie opowiedz. Jeszcze zdążycie. – No więc wywiadowcy poszli sprawdzić, co to się stało z gwiazdą Buhaja. I tu dopiero zaczyna się afera. – Ojciec siadł i zaczął palcem na serwecie coś rysować, jakby miało mu to pomóc w zebraniu myśli. – Żeby dostać się na dach, trzeba przejść przez osobną klatkę schodową. Ale drzwi były zamknięte. Klucze nie pasowały. A tę część lekkomyślnie Staszek odnajął tym dwóm mistyfikatorom, rzekomym cyrkowcom. I oczywiście tamci podmienili zamek. To raz. A dwa, jak w końcu wyważono drzwi, to wywiadowcy napotkali na opór. I to zaciekły. Musieli użyć broni. – Co?! Była strzelanina? Ale kto tam był? – Jeszcze nie wiedzą, bo wszystko cały czas trwa. I schody prowadzące na dach zabarykadowane. Ojciec wstał i ruszył po kapelusz. – Ja tam pójdę. Może trzeba będzie im pomóc. Mama zerwała się od stołu. – Zenon, nie rób tego! Nie mieszaj się do strzelaniny.

– Moja droga, to mi wygląda na dywersję. Tak samo myśli Sidorenko. Zanim odłożył słuchawkę, powiedział, że jego zdaniem to atak bandy z wrogiego podziemia. No, lecę. Nic się nie bójcie. Ja się kulom nie będę kłaniał. – Zenon! – Wykrzyczane przez mamę imię ojca rozbiło się o zatrzaśnięte drzwi. – Ja zwariuję! – Mama kręciła się bezradnie po sypialni. – W co on się znowu pakuje?! Czerwcowe lekcje w szkole z wolna wytracały swoją wagę, a i powagę. Częściej spoglądano za okno i wszyscy myśleli o wakacjach. Nawet spojrzenie Kościei złagodniało. Nie stukała już tak głośno liniałem w stół. Na ławkach pojawiło się więcej kolorowych papierów, nożyczek, słodkawego szkolnego kleju i plasteliny o zapachu szuflady ze szpejami dziadka. I chociaż bardzo się to chłopcu podobało, tego dnia siedział struty i spięty. Szuster z klasy Milki przyniósł niepokojące wieści, że niektórzy koledzy i koleżanki z różnych klas opuszczą Stalinogród. I Szuster też. I ta Plackorz bez zęba. I Hilek Hilman, ten, który nigdy się nie dowie, jak zabójczo wyglądał ze smoczkiem w gębie. Po prostu ich rodzice zostaną przeniesieni. I chyba były to te „przemeblowania”, o których mówił ojciec. Najgorsza jednak była wiadomość, obracająca w gruzy fundament jego nadziei, tej najtajniejszej z tajemnic, którą żył od maja, od dnia, kiedy to podsłuchał rozmowę Milki i Morciniec. Milka mówiła, że jej ojciec dostanie od jesieni pracę w Krakowie. Właśnie! O tym nie powiedział nawet Wieorowi. Nikomu. Ale dzisiaj ta nowa wiadomość, przywleczona z trzeciej A, przewracała domek, który zbudował sobie w sercu z samych kierowych kart. Ojciec Milki Różyckiej niespodziewanie dostał jeszcze lepszą pracę, w Warszawie. Marny los! Nikt w szkole, no może z wyjątkiem wicedyrektorki Krasnodarskiej, nie wiedział, że po wakacjach w tej szkole i jego już nie będzie. No i chyba Wieora. Teraz wszystko się rozpadało. Chłopiec starał się gapić za okno, w korony akacji, i dalej, w jasny parkan, bo za nim wywrotki karmiły tonami piachu nienasycone gardło Czarciego Dołu. I jeszcze ta głupia Plackorz, nie wiadomo z jakiej paki, uśmiechająca się do niego! Nie musiał patrzeć – czuł to na plecach. Jeszcze chwila, a pokaże jej język! Po lekcjach od razu puścił się pędem, żeby ta pucata dziewczynka z nogami jak dwie parówki przestała wodzić za nim spojrzeniem. I biegł wzdłuż parkanu budowy wielkiego stadionu, na zmianę to smutny, to wściekły, a w uszach miał ostatnią wiadomość, że to rodzice Plackorz przenoszą się do Krakowa! Mama znowu rozganiała ścierką miodowe kotyliony lepów. Ale, w przeciwieństwie do chłopca, była wesoła. Stanął na progu kuchni, a w ręce dyndał mu odnaleziony worek z papuciami. Myślami jednak był w parku, gdzie robotnicy zamurowywali wejście do bunkra! Mama zatrzymała się przy obrazku z krakowskim motywem i poprawiła go na gwoździu. – No to pakujemy się, synku. „Na Wawel, na Wawel, Krakowiaku żwawy!” Pomyśl, będziemy spacerować wzdłuż Błoni. I dookoła rynku. I będzie nas straszył smok wawelski. I kupisz sobie obwarzanki z solą. W Krakowie będziesz chodził do nowej, pięknej szkoły. Poznasz nowych kolegów. I będziemy mieszkać w nowym domu z centralnym ogrzewaniem i windą. Co ty na to?

Cieszysz się? – A tata? Jak on? – zapytał. – Cały i zdrowy. – Głos mamy brzmiał pogodnie. – Wpadł nawet na chwilę. Zjadł ozorki, postukał na maszynie i poleciał do Bolszewskiego. Zamyka swoje sprawy w Stalinogrodzie. – Ostro przycięła ścierką. – Zobacz, siedem za jednym zamachem. To jak w tej bajce braci Grimm. Chłopiec bez słowa powlókł się po tornister, który porzucił pod wieszakiem. Przez otwarte drzwi zobaczył biurko ojca. Z maszyny wystawała zapisana kartka. Odezwał się ostatnio z Moskwy generał Moskalenko. Wspomniał o mnie ciepło w rozmowie z wicepremierem Cyrankiewiczem! To miłe i zobowiązujące. Ciekawe, pewnie generał pamięta jeszcze naszą partię szachową w Sączu, na zdobycznej szachownicy Heinricha Hamanna. Generał tęgo grał. Nic dziwnego, bo to dobry strateg. A ponieważ przegrał, to załagodziłem sprawę, recytując coś z Lermontowa. A kiedy ze sztabem opuszczał Sącz, życzył mi, młodemu socjaliście, wsiewo choroszego w odbudowie tego pięknego miasta. Prosił, żeby miasto dbało o groby jego żołnierzy, bo przelali tutaj krew. W końcu zginęły ich setki przy wyganianiu Niemców. I kilku dzielnych lotników. Pamiętam, że generał przeprosił za kłopoty, jakich niektórzy czerwonoarmiści przysporzyli ludności. Ale zdradził, że była też i kompania karna złożona z różnych aspołecznych osobników, którzy mieli odkupić swoje występki w walce z Niemcami. I nie zawsze dało się ich upilnować, by trzymali łapy z daleka od cywilów. Podziękowałem mu za dwa solidne mosty. A mnie znowu obowiązki gnają. Tym razem powrót do ukochanego Krakowa. Zostawiam na tej trudnej ziemi odwalony kawał organizatorskiej roboty. Może te śląskie pierony wspomną kiedyś moje wsparcie dla szeregu inicjatyw? Choćby park, obserwatorium i oczywiście stadion na miejscu Czarciego Dołu. Do tego jeszcze zostawiam lepiej zaopatrzone sklepy, a z myślą o kulturze zaakceptowany już pomysł uruchomienia dużego zespołu pieśni i tańca. A jeszcze moje skromne betonowe szachy w parku. Żona ostatnio, a ma kobieta trochę poczucia humoru, powiedziała: „Jedyne, czego mi będzie brakowało, to muldania kopalnioków”. No, ale ona dziwnie jakoś polubiła smak anyżkowy. Ja tam trzymam się moich miętówek. Żona też podkreśla, że w Krakowie będę miał trochę lepsze uposażenie. Dla niej to ważne. Po prostu – jak to ona – jest dokładna. Nawet zapisuje w preparatce wydatki domowe, również ceny wiktuałów. Liczy, ile na buty, na odzież, na kredki dla syna. To dobrze, że ma kontrolę. Niech się bawi. Ja tam uważam, że pieniądze szczęścia nie dają. Raczej liczy się dla mnie satysfakcja w robocie. Zadowolenie ludzi. Dzisiaj o świcie doszło do groźnego zajścia na terenie budynku Urzędu Bezpieczeństwa. W starej klatce schodowej zabarykadował się jakiś szaleniec. Wywiadowcy zmuszeni zostali do użycia broni. Oczywiście na postrach. Schody prowadzące w górę były zatarasowane meblami. Szafki, biurka, wieszaki. I zza tej barykady poszły w ruch stare portrety Bolesława Bieruta, premiera Cyrankiewicza i marszałka Rokossowskiego. Potem straszne wyzwiska i znowu atak krzesłami i stołkami. Okazało się, że zamieszkał tam, nie wiadomo dokładnie jak, jakiś wyrzutek społeczny, agresywny pijak wywrotowiec. Był zawiany i rozjuszony. Ciskał obraźliwe słowa i nie

cofał się przed rzucaniem sloganów antypaństwowych, co może go kosztować, jakby to zsumować – dwa dożywocia. A kiedy wreszcie został obezwładniony, to w swojej delirce gryzł, pluł i kopał. A do majora Sidorenki ryknął: „Wiesz (ty taki owaki) kim ja jestem?! Jestem córką Rokossowskiego!”. To jednak, co uderzyło i zastanowiło majora, to fakt, że człowiek ten miał na sobie jasny galowy mundur i czapkę marszałka Związku Radzieckiego. W domu radość z przeprowadzki do Krakowa. To trochę jak nowe życie. Mo ja pani śpiewa i tańczy po kuchni. I jakoś tak zasugerowała powiększenie rodziny. To miło. Może wreszcie doczekam się córki, a moja pani przestanie kwękać. Co prawda jej praca, o którą dla niej zabiegałem w pionie bezpieczeństwa, może się w ten sposób oddalić. No, ale pożiwiom, uwidim. Póki co porządki i pakowanie, więc żona planuje, by pozbyć się starych gratów. Syn, niestety, jak to się żartobliwie mówi, drewniane ucho, więc zdecydowaliśmy, że fortepian tanio odsprzedamy pani Lei. Bujak podobał się towarzyszce Krasnodarskiej, ale też i pani doktor Drupaczyckiej, więc zobaczymy. Kredens zostawimy na miejscu, taszczyć go już nie ma sensu. A ja już rozmarzyłem się o działce. Moja matka miała mały ogródek koło domu. Otaczały go wysokie floksy. Pamiętam, jak zgubiłem się na grządkach w pachnących chabaziach pomidorów. Ale matka mnie znalazła. Otarła łzy. Potem wąchaliśmy razem wonne liście. Soczysta eteryczność łodyg, ach! jak kręciła w nosie. I kichaliśmy wesoło. Matka śmiała się radośnie w słonecznym ogrodzie i brała mnie na ręce, wysoko, tak żebym z jej bezpiecznych ramion patrzył ponad floksami na świat. Może dlatego tak ciągnie mnie do natury, na polowania, w góry, na kajaki, na grzybobranie… Jakbym szukał tych matczynych ramion… Pierwsze, co zasadzę na działce, to floksy i pomidory. Sadzonki ściągnę od teścia ze Sącza. Czytałem ostatnio o prężnej działalności Stowarzyszenia Przyjaciół Miczurina – i to gdzie? – we Francji! Wspaniałe wieści z frontu pomidorów! Według wypróbowanej metody przygotowanej przez najbliższego współpracownika wielkiego Łysenki, towarzysza Głuszczenkę, wyhodowano na polach pod Wersalem pomidora wielkości piłki nożnej! Ileż sosu pomidorowego można by z takiego okazu wyprodukować!

Stalinogród. Poniedziałek, 22 czerwca. Ostatni dzień szkoły Budząc się, chłopiec odruchowo otworzył usta. Szeroko. I szybko je zamknął. Tuż koło niego bzykające muchy przecinały miodowy promień słońca, przekłuwający sypialnię niczym szpada skrzynię cyrkowego sztukmistrza. Z gabinetu, z radia ojca, dolatywały mazurki Chopina. Na krześle leżały nowe spodenki z szelkami i biała koszula z marynarskim kołnierzem. Mama zapowiedziała mu, że przyjdzie po niego do szkoły. Ojciec też miał to w planach, ale, jak to w poniedziałki, wypadła mu jakaś narada w WRN.

– No cóż, skoro ty się wstydzisz iść z kwiatkami, to ja zaniosę te goździki. Akuratnie tata dostał je wczoraj od mamy Wieora. Myślała kobieta, że ma urodziny. Pomyliła się, ale co było robić, przyjął. Mama odprowadziła go do drzwi. – Adaś, pięknie się prezentujesz w tej koszuli z marynarskim kołnierzem. Jak kapitan. Naprawdę. Brakuje ci tylko w dłoniach steru, jak na jakimś parostatku. Z powodu remontu stawu wejście do parku od strony placu było zagrodzone. Pobiegł więc wzdłuż alei. W szkole pachniało szarym mydłem, żelazkiem i schludnością. Na schodach czekała na niego Anka Plackorz w śnieżnobiałych podkolanówkach na pulchnych łydkach. Widział ją kątem oka. Trzymała bukiecik zawinięty w papier. Udając, że jej nie widzi, popędził w górę po dwa schody. Na półpiętrze omal nie wpadł z tyłu na Milkę. Na jej włosach zobaczył znajomą spinkę-motylka. Cienką szyję okalał biały kołnierzyk. Wydawało mu się, że nawet poczuł zapach jej włosów. Dziewczynka się śmiała i walnęła piąstką w plecy towarzyszącego jej Hilka. Chłopiec wiedział (bo już kiedyś doniósł mu o tym Wieor), że Halman i Milka mieszkają w tym samym domu. I nawet jeżdżą razem windą. – Adam! Ale sprawiłeś mi radość! Wychodzili razem ze szkoły. On i mama. Mama w dłoni trzymała paczuszkę przewiązaną papierowym sznurkiem. Dlatego torebkę przesunęła na łokieć. On, trochę jak niepyszny, niósł kopertę ze świadectwem, a w kieszeni parę kopalnioków, które mama kupiła u babci – Baby-Jagi. – Wiesz, jak przyszłam, to na korytarzu zobaczyłam, jak Krasnodarska wnosi do waszej klasy plastelinowe prace. I zobaczyłam jedną: białe, różowe i fioletowe kwiatuszki na długich zielonych łodyżkach. I pomyślałam sobie: Boże, żeby to mój Adaś ulepił! Takie były piękne. A tu się okazało, że to rzeczywiście dzieło mojego syna! – Ulepiłem floksy. Z Nowego Sącza. – Inne mamy patrzyły z zazdrością, a ja byłam z ciebie dumna jak paw. No, może mniej z twoich stopni. Zobaczymy, co na to tata. Zapadła cisza. Chłopiec milczał. W oddali, na końcu uliczki z akacjami, Hilek Halman, skacząc na jednej nodze, robił z siebie gupieloka. Milka i Zośka Morciniec klaskały w dłonie. A potem przesłonił ich czerwony autobus. Mama też to widziała. – Ta ładna dziewczynka z kucykami to Emilia Różycka – powiedziała. – Jej rodzice przenoszą się do Warszawy. A wiesz, odjeżdżają jeszcze dzisiaj po południu. Spotkałam mamę Hilka. Stąd to wiem. Mówiła mi, że dwie ciężarówki z meblami, ich i Różyckich, wyjechały dzisiaj rano do Warszawy. Mama próbowała zajrzeć mu w oczy. – Martwisz się? Nie, nie martw się o stopnie. Wiesz, co powiedziała twoja wychowawczyni? „Wielka szkoda, że Adaś nas opuszcza. Tracimy zdolnego ucznia, który potrafił napisać klasówkę wierszem”. I… jak to ona ujęła? Że mieszka w tobie artysta. W każdym razie powtórzę to Zenonowi. – Mamo, a pani Krasnodarska powiedziała mi, że też się przenosi do Krakowa.

Zapadła cisza. Mama milczała aż do samego parku. I w milczeniu oboje przeszli przez park. Chłopiec czuł, że między nim a parkiem było dzisiaj tak, jak między nim a tą celerką Anką Plackorz. Niby się widzieli, a udają, że się nie znają. W mieszkaniu, w gabinecie, zrobiło się dziwnie jasno i przestronno. Nie było fortepianu. – A wiesz, że sprzedałam etolę? Zobaczył, że pomiędzy fotelami nie ma też skórzyska. Mama pośpieszyła z wyjaśnieniem. – Ta skóra paskudnie zniszczyła podłogę. Trochę przetarłam. Ale nowy lokator będzie chyba musiał cyklinować. A ile ja musiałam wietrzyć! Na razie przesunęłam ją pod kredens. Chłopiec otworzył drzwi do stołowego i zobaczył, że półki kredensu świecą już pustkami. – Została jeszcze twoja szuflada – powiedziała mama. – Potem chciałabym, żebyś mi pomógł popakować do pudeł resztę książek. – A mogę wyjść na chwilę na podwórko? – Adam usłyszał własny głos. Czuł, że mamę to zastanowiło. Dodał szybko: – Tylko na chwilę. – No, skoro musisz… Tylko po co? – I sama sobie odpowiedziała: – Pożegnać stare kąty. Milczał. Właśnie obchodził dookoła skórzysko leżące u stóp kredensu. Gdy wysuwał swoją szufladę, stawiła opór. Ktoś wcisnął do jego skarbów Serce Amicisa! Wyjął książkę i przełożył ją natychmiast na pustą półkę. Odsunął notatnik i Dzieła wybrane wszystkie. Jego ręka ominęła czarodziejskie szkiełko wujka Marmona i zawisła nad kalejdoskopem. Przeniósł ją jednak nad gwizdek-bulgotkę. I wybrał to drugie. Wsadził do kieszeni i przekradł się do drzwi. – Chodź tutaj – usłyszał głos mamy z kuchni. – Jest jeszcze ostatni rogalik, chcesz? Zdecydował, że już go w domu nie ma, i bez słowa wymknął się na klatkę schodową. Do parku przedostał się od strony ulicy. Rozgarnął obwisłe gałęzie bzu i znalazł się na wysokości sektora C. Ostatnio przemykał tędy z odnalezionym workiem na papucie. Rudy płomyk zatańczył w trawie i znikł. Poznał wiewiórkę. Teraz pożałował, że nie wziął rogalika. Ruszył śladem zwierzątka. Właściwie to nie myślał, że ta wycieczka do parku nie ma sensu. Przeciwnie. Jakoś tak ubrdał sobie, że a nuż, nagle, zastanie tu kapitana i adiutanta. Wyobraził sobie, że wychodzi na łączkę, a kapitan wita go, żartobliwie salutując. A wtedy on przedstawia kapitanowi swoją prośbę. Jeszcze jedno życzenie. Piąte. Żeby ojca, w miarę możności, przeniesiono do Warszawy. Zobaczył twarz kapitana. Aha, nasz kolega chce zamieszkać w stolicy i chodzić do tej samej szkoły co Emilia Różycka. I kapitan pogrozi mu palcem. Co powiesz, Assar? A tamten odpowie: To nie takie proste, kapitanie.

Wtedy chłopiec wyciągnie gwizdek-bulgotkę i powie: Proszę, panowie, to dla was. Kapitan i Assar zachwycą się gwizdkiem-bulgotką. Znakomite urządzenie!, powiedzą. Przyda nam się w drodze. No to zgoda! Ty nam dasz gwizdek, a my spełnimy twoje życzenie. No dobrze, dawaj jeszcze jedno, zachęcił niespodziewanie Assar. Za taką bulgotkę należą się dwa życzenia. Naprawdę? I wtedy pomyślał o jeszcze jednym. Miał na myśli podróżowanie w czasie. Coś jak inżynier Marmon… Jakby tak móc się przenieść jak ten Maligniak… Chłopiec poczuł zapach tytoniu. Nie, kapitan i adiutant nie palili. Więc może pan Marmon? Ale to nie był zapach suszonych śliwek. Zarośla urwały się szybciej, niż się tego spodziewał. – A kawaler czego tu szuka? Może na grzybki? Przed nim na łączce stał składany stolik. Na nim termos i małe szklanki. Na polowych krzesełkach siedziało dwóch wywiadowców. Chociaż ich twarze ginęły pod rondami kapeluszy, poznał ich. To byli ci sami, którzy chcieli capnąć wujka Marmona, a potem kapitana i Assara. – No, podejdź bliżej. – Jeden z nich niedbale skinął ręką. Drugi, z papierosem w ustach, przyglądał mu się, długo, bez słowa wciągając dym. – Uczeń, co? – rzucił pytanie pierwszy. W kierunku chłopca wyleciała niebieskawa, wijąca się mątwa dymu. – A ja go chyba znam – powiedział po namyśle ten z papierosem. Dym dotarł do twarzy chłopca i zaczął gryźć go w oczy. – Ty chyba jesteś z trzeciej B. – Tak, proszę pana. – Adam przetarł oczy wierzchem dłoni. – A dobrze się uczysz? – Mama mówi, że jestem trójarzem. Wiedział, że ich tym rozbawi. – No, fajnie, a powiedz, czego tu szukasz? Chłopiec przypomniał sobie o wiewiórce. Tak też odpowiedział. – Ach tak, a na pewno chciałeś ją… kamieniem? – Ja bardzo lubię wiewiórki, proszę pana. – W porządku – rzekł ten z papierosem. – Godne pochwały. Studiowanie przyrody. Zaczekaj, a cukierka chcesz? Ten z papierosem dał znak swojemu koledze. Tamten zaczął gmerać w kieszeniach prochowca. – Nie – zaprotestował chłopiec żywo. Obaj wywiadowcy wymienili kwaśne uśmiechy. – A to dlaczego? – Bolą mnie zęby, proszę pana. Wywiadowca odrzucił w trawę peta i machnął ręką.

– No to zmykaj. Zresztą my też się zbieramy. – Sprawdził godzinę na zegarku, po czym kiwnął głową do kolegi. – Schodzimy, Morciniec. Chłopiec się odwrócił i dał nura prosto w krzaki. – Moja córa Zośka chodzi do tej samej szkoły co ten chłopak – usłyszał jeszcze. – Dziewucha ma same piątki. Wypadł z parku jak kamień z procy. Za parkanem, niedaleko kinoteatru stękały spychacze i mlaskała nowa miszmaszyna. Jakby smakowała w swojej żelaznej gębie olbrzymiego bombona. Ściskając w ręce gwizdek-bulgotkę, pędził najkrótszą drogą do domu Milki. To była wysoka kamienica z obszernym ajnfartem. Ostrożnie, zza węgła zajrzał w kierunku kamiennego podwórza z szarymi śmietnikami. I cofnął głowę. Odczekał chwilę i znowu zdobył się na odwagę. Widział Milkę i Halmana! Stali oboje koło mlecznokawowej pobiedy z otwartym jak dziób ptaka bagażnikiem. Za chwilę pojawiły się dwie kobiety w kapelusikach, z podróżnymi torbami w rękach. Ich matki. Obie dały znak dzieciom, żeby zajęły miejsca w samochodzie na tylnym siedzeniu. Kierowca w wojskowym mundurze zatrzasnął bagażnik i usiadł za kierownicą. Auto zawróciło na podwórzu i za chwilę przeciskało się przez ajnfart na ulicę. Adam się cofnął, ale kierowca, zapewne zmylony jego gwałtownym ruchem, zdążył nacisnąć klakson. Pobieda zrównała się z chłopcem. Kierowca przyhamował i teraz rozglądał się, czy droga wolna. Boczna szyba była opuszczona i buzia Milki pojawiła się tuż przy chłopcu. W głębi, za nią błysnęły zdziwieniem krowie oczy Halmana. Milka również się zdziwiła i otworzyła usta. Zdążył zauważyć, że zajady, o które przyprawił ją bezczelny Wieor Sidorenko, już znikły. Tym samym dołeczki na jej policzkach odzyskały swą dawną formę i czarodziejską słodycz. Milka najwyraźniej przedrzeźniała go, próbując pokazać mu jego własną minę. Nic to, już wyciągał gwizdek-bulgotkę. Lecz zanim uniósł go, by wręczyć jej prezent, dziewczynka prychnęła śmiechem i rzuciła mu w twarz: – Z drogi! Sisiajko! Samochód ruszył, skręcając na Sosnowiec, a dołeczki Milki przesłoniła podnosząca się w pośpiechu boczna szyba. Usłyszał wtedy głos: – Adam? No, a ty? Kiedy na wakacje? Obejrzał się i poznał bordowe trzewiki. Potem żakiet Krasnodarskiej. Idź, babo, w cholerę!, pomyślał, nie podnosząc już wyżej wzroku. – Adam, a czemu ty jesteś taki smutny? Coś się stało? Z ojcem chyba wszystko w porządku? Zasypiał przy pozbawionym firanek oknie. Za szybami, jakby gdzieś na krawędzi czarnej hałdy zmierzchu, chwiał się, niczym olbrzymie pijacze cielsko w rozchełstanej koszuli z chmur, późny wieczór. Za chwilę cielsko zwaliło się, biorąc miasto w duszne objęcia. Gdzieś daleko złote fontanny iskier i czerwone upusty surówki barwiły sznur horyzontu. Chłopiec zdążył pomyśleć, że to zelówki olbrzyma krzeszą ogień o kocie łby.

Nad miastem, które ni to było, ni to nie było, zapadła zgrzytliwa jak suwnica noc, pełna metalowych gongów. Wiedział, że jak się teraz zbudzi, to będzie to już jego ostatnie przebudzenie w Stalinogrodzie. A nawet, gdyby chciał to opóźnić – nie dało się. Trzasnęły drzwi w przedpokoju i usłyszał sprzeczkę rodziców. Tym razem ich podniesione głosy brzmiały jaśniej i ostrzej, odbijając się sprężyście od pustych ścian. – I co ja teraz powiem dziecku? Nie mogłeś popatrzeć, zanim rzuciłeś teczkę na bujak? – A skąd to, moja piękna pani, miałem wiedzieć, że położysz tam tę plastelinę? – Zenon, w końcu ja nie mam trzech rąk. Widziałeś, że owijałam w gazetę mój miśnieński talerz? – Ale bujak to nie półka. – Zmiażdżyłeś floksy Adasia. – W Krakowie kanocek ulepi sobie coś innego. – Nawet nie widziałeś, jakie były piękne. – Widziałem za to, że twój maminsynek ma na świadectwie same tróje. I dziwię ci się, że robisz z tego wielkie mecyje, podczas gdy na świecie tyle tragedii. – A co znowu? – No właśnie, nic nie wiesz! A ja wiem, że dzisiaj w nocy na strychu powiesił się mąż stróżki. – Co ty opowiadasz?! Biedna kobieta. – Biedna?! Chłop wrócił trochę podpity, a ona go nie wpuściła. Raczej mściwa kobieta. No to poszedł na strych. A tam ze zgryzoty ukręcił sobie stryczek ze sznura do suszenia prania. – O Boże! Zenon, to mógł być mój sznur! Chłopiec nakrył się kołdrą i odwrócił do ściany. Tutaj też nie było już kilimu. Nie miał ochoty udawać, że śpi. Usiadł i się rozejrzał. Pokój wyglądał na ogołocony i zmaltretowany. Poznikały kilimy, a tam, gdzie były obrazy, pozostały jasne placki. Były kwadratowe albo prostokątne i tkwiły w nich łyse łebki gwoździ. Tu i tam powiewały nadaremne i puste kieszenie pajęczyn. Pomyślał, że na światło dzienne z zakamarków mieszkania wyłonił się tajemny świat, który dotychczas wiódł żywot w ukryciu, poza światłem i czasem. Patrząc na pustoszejące pokoje, chłopiec musiał uwierzyć w nieodwracalność przeprowadzki. Ze ściany w gabinecie znikła panorama Nowego Sącza. Nie było już biurka z globusem i maszyną do pisania, a fotele w dziwny sposób powskakiwały na siebie. Biblioteka świeciła pustkami, a książki wystawały z tekturowych pudeł i starych walizek. Z przedpokoju znikł żeliwny wieszak i kosz na brudną bieliznę. Mama pozwoliła mu się wychylić z okna i pokazała czekający pod domem meblowóz. Był czarny jak karawan.

– No, Adam, twoja kolej, popakuj teraz swoje rzeczy. Kiedy tata wróci z tragarzami, zniesiemy resztę, a potem w drogę! Żegnaj, Stalinogrodzie! Cieszysz się? Zarzuciła sobie na ramię zrolowany kilim. – Pomału będę znosiła. Jeszcze przystanęła w drzwiach. – A wiesz, że nasz pan i władca uparł się i bierze tę swoją skórę z dzika do Krakowa? Stał sam w pustym pokoju, który kiedyś nazywali stołowym. Na plecach miał tornister, do którego przesypał wszystkie skarby. Dookoła na ścianach tkwiły jeszcze duchy dawnych mebli. Nawet zegar ojca zostawił falisty cień pod sufitem. Pokój zrobił się zimny, a zdezorientowane muchy, nie mając już wokół czego krążyć, przysiadały na uszach leżącej u stóp kredensu skóry. Dolny segment mebla wypatroszono już z cukru i przetworów, a jego zmętniały palisandrowy fornir nie wykazywał oznak życia. No tak, pomyślał chłopiec, pan Marmon sam powiedział, że zabrał sobie jego „duszę”. W tym momencie na półce dostrzegł grzbiet książki. To było Serce. Zupełnie nie pomyślał o tym, żeby w porę odnieść to do szkoły! Usłyszał, jak mama woła go z dołu. Ale on przypomniał sobie, że w łazience, koło wanny, widział skrzynkę z narzędziami. Pobiegł tam. Znalazł młotek, duży jak klucz francuski pana woźnego, i powybierał co dłuższe gwoździe. I wtedy zobaczył pas ojca. Zerwał go z haka i z młotkiem oraz z pasem ojca wrócił pod kredens. Skóra jak dawniej gapiła się strasznymi dziurami po oczach. Ściągnął z kredensu książkę. Bezlitośnie rzucił ją na podłogę i wcisnął nogą głęboko pod brzuch skóry. Potem dołączył do niej pas ojca. Raptem coś zaszeleściło mu pod palcami. Namacał przyklejoną pod skórą kartkę papieru. Była żółta i przetłuszczona. Rozłożył ją. Rozpoznał pismo ojca. To był jakiś jego wiersz. I znowu zawołała mama. Przez chwilę zastanawiał się, co z tym zrobić. W końcu wcisnął kartkę do kieszeni spodenek. Podbiegł do okna i wyjrzał w dół. Zobaczył, że przed meblowozem pojawiła się pobieda, i poznał stojącego obok pana Popiela. Mama rozmawiała z ojcem i trzema tragarzami. Szybko wrócił pod kredens. Pierwszy gwóźdź przyłożył w miejscu, gdzie wymacał książkę. Z całej siły walnął młotkiem w jego główkę. W kredensie zadygotały szybki. Nie zastanawiał się, czy była w tym aprobata, czy nie. Musiał grzmotnąć młotkiem jeszcze parę razy, żeby ostrze gwoździa przebiło wszystkie kartki i dotarło aż do podłogi. Sześć następnych gwoździ, nie bacząc, że niektóre poszły na ukos, wbijał kolejno w uszy i w łapy. Główki gwoździ ginęły w wysokim chybie i chłopiec był pewny, że skóra nigdy już sama nie oderwie się od podłogi. Czuł w nosie wirujący pył DDT i zapach starego tłuszczu. Zabrakło mu jeszcze jednego gwoździa. Znalazł go w ścianie, tam, gdzie kiedyś wisiał poniemiecki obrazek z flecistą namalowanym na czarnym aksamicie. Wyciągnął go, otrzepał z miętowego tynku i przybił nim do podłogi ogon zwierza. Czy mu się wydawało, że spod klepki mrugnęła do niego kropla rtęci?

Jechali w pobiedzie, która torowała drogę czarnemu meblowozowi, trzęsącemu się na drodze jak galareta. Ojciec siedział na totenplatzu i głośno się zastanawiał, jak to możliwe, żeby skóra tak mocno przywarła do podłogi? – Mówiłam ci – przypominała mu mama, która siedziała obok chłopca na tylnym siedzeniu. – Od początku była źle wygarbowana. Pewnie puściła jakąś kleistą juchę. Zresztą dobrze, że w końcu tam została. C’est fini. Ale ojciec z niedowierzaniem kręcił głową. – Pięknie by ozdabiała mój nowy gabinet – powiedział z żalem w głosie. Mama poprawiła chłopcu szelki i pociągnęła nosem. – Nie wiem dlaczego, ale mam wrażenie, jakby zapach tej skóry zabrał się z nami. Ojciec nie odpowiedział, bo pochylony ku kierowcy pokazywał coś palcem. – Wie pan, ludzie gadali, krytykowali, a ja teraz widzę, że ta obniżona kopuła katedry zgrabnie wpisuje się w zabudowę. Zgodzicie się chyba ze mną? Chłopiec przechylił się i oparł głowę o ramię mamy. Z tylnego siedzenia obserwował taniec domów na zakrętach ulic, mijające ich tramwaje i ciężkie wozy zaprzężone w parujące konie. Mignęły mu korony parkowych drzew z czarnymi kleksami gniazd, szczyt parkanu i szyld kinoteatru Aurora. Pobieda pozostawiała za sobą jego dekoracje. Na ulicy, gdzie kiedyś mieszkała Milka, skoczył mu do gardła duszący smutek. Jej kamienica i pusty szary ajnfart zafalowały jak w płynnym krysztale krzywego lustra. Smutek z gardła przeskoczył mu pod powieki i chłopiec musiał ukradkiem otrzeć łzę. Próbował wziąć się w garść. Usłyszał, jak mama mówi coś o wakacjach, o Nowym Sączu, o opalaniu się na macierzankowych brzegach Kamienicy, i z wolna, poddając się ugięciom resorów, odpłynął w zadumę. A jednak nie było tak źle, bo na tym wzburzonym morzu zdarzeń już dostrzegł tratwę ratunkową. I wiedział, że jeszcze w tym tygodniu przeskoczy na nią suchą nogą. Zbliżała się ku niemu, dając znak flagą, która okazała się makatką z napisem „Bóg z wami”. Tą tratwą był domek z werandą, z drewutnią i ogródkiem, gdzie jak po pokładzie, między włazami inspektów, i pod masztami dwóch jabłonek i jednej wiśni dreptali babcia i dziadek. Już raz tak sobie myślał, kiedy huśtał się na bramce, a nowosądecki wieczór zwijał się po kątach jak czarny kot do snu. Wtedy, patrząc na dym z komina i zarys dachu, widział tam tender parowozu TKt48 sunącego na tle pierwszych gwiazd. Myślał o tym, że to nikt inny, tylko babcia Filomena jest jego cichym maszynistą, a w tej podróży pomaga sobie czarną książeczką do nabożeństwa, do której zagląda na każdym przystanku zmierzchu, by ustalić kolejne stacje docelowe. I wtedy rondelek w ręce babci mógł być lizakiem dyżurnego ruchu, a pogrzebacz do fajerek – narzędziem do przestawiania zwrotnic. Kiedy podniosła się wysoka fala zmierzchu, opuścił bramkę i w porę przeskoczył na werandę, zanim „tekatka” z nim, babcią i dziadkiem wjechała do tunelu nocy. Karoseria auta zakołysała jak thonetowski bujak. Przejeżdżali przez podwójny przejazd kolejowy.

– W tym też maczałem palce – dobiegł głos ojca. – Widzicie te nowe szlabany? To moja robota. – Zenon, a dlaczego tak dużo czołgów na lorach? – zapytała mama, a w jej głosie czuło się niepokój. – Cóż, ciągle mamy stan wyjątkowy w Berlinie. Ważne, żeby niepokoje od nich nie przelały się tutaj. Zresztą, jak popędziłem do towarzysza Pientka, żeby mu na pożegnanie uścisnąć łapę, a zdybałem go w Zakładach Mechanicznych przy Hucie, to zdradził mi chłop, że na lipiec szykuje piękną defiladę wojskową. W końcu to żołnierz.

Rozdział 44

Spełnione życzenia Miał wrażenie, jakby przebył razem z tą kanapą czas i przestrzeń. Czuł, że kiedy otworzy oczy, sufit nad jego głową będzie się jeszcze kręcił, towarzysząc obrotom kalejdoskopu jego pomyśleń. A myślał o tym, co wydarzyło się przez ten okrągły rok od wyjazdu ze Stalinogrodu. Za oknem łoskotliwa czerwcowa burza przemywała ulice Krakowa. Tamte nowosądeckie wakacje roku 1953, a potem nowy rok szkolny w krakowskiej szkole TPD – wszystko to przeleciało jak sen. Sen równie burzliwy jak ulewa na zewnątrz. Mama nie była zadowolona z nowego mieszkania na drugim piętrze. Kamienica bez windy, w pokojach kaflowe piece, a pod lampami te same czarne wiry much, jakby udało im się całym rojom zabrać meblowozem ze Stalinogrodu. On do szkoły miał jeszcze dalej, w szkole zaś tę samą panią Krasnodarską, a w klasie czwartej B, za plecami – marny los! – pucatą Ankę Plackorz! Dawne mapy nie miały już sensu. Na nowych, które nadal ukradkiem rysował, nie było już krain: Kamionetki, Milki i Wieora. Ten pierwszy kraj jeszcze latem pięćdziesiątego trzeciego został zaatakowany (tak przypuszczał) przez siostrzany kraj Zajęczej Wargi i zatonął w czerwonych wypryskach. Po kraju M pozostała na wpół wymazana gumką wyspa, którą to wyspę, w kształcie serca, kraj A przekazał kiedyś dobrowolnie i pokojowo na rzecz kraju M. Teraz wyspa ta zamieniła się w widmo i była ziemią niczyją. Kraj Wieora również wypadł z mapy i niejako przeniósł się w ślady kraju M, na mapę prawdziwą, pod Warszawę. Tam, w Konstancinie, major Sidorenko niespodziewanie dostał dobrą pracę przy ochronie obiektów rządowych. Chłopiec dowiedział się o tym od ojca, któremu wdzięczny za pomoc tata Wieora opowiadał, że syn ma się dobrze i pozdrawia. Na dowód pokazywał zdjęcie, na którym Wieor głaszcze sarenkę towarzysza Tomasza, czyli Bolesława Bieruta. Dawny kraj Pas zmienił nazwę na Żesetutek i umocnił się jeszcze bardziej w środkowym pasie mapy. W stolicy tego kraju, na specjalnej działce, wzniesiono gigantyczny pałac imienia Underwooda, rzucający swój rosochaty cień na sąsiednie kraje. Najbardziej ucierpiał na tym kraj Kuchenka, który znalazł się jakoś tak na krawędzi mapy i w dodatku zalany w połowie Morzem Dolegliwości. Utrzymał się na mapie zaprzyjaźniony kraj Cinek, gdzie była stacja węzłowa i pola do gry w klipy, a także kilka dogodnych punktów obserwacyjnych (na jabłonkach), z których można było bezkarnie bombardować ogryzkami niepotrzebny nikomu kraj Zajęczej Wargi. Stamtąd też zaobserwowano pogrzeb Zygdy. I jeszcze to: Morze Dolegliwości, chociaż odsunęło się od kraju Strudel, wdarło się nieoczekiwanie do Kalafonii. Z początku chłopiec przechowywał swoje skarby, mapy i zeszyty w okrągłym pudle na kapelusze w szufladzie psychy, ale któregoś dnia musiał się z zeszytami ewakuować. W bezpieczniejsze miejsce. Od tego też czasu tajne uwagi kodował szyfrem wzorowanym na zapamiętanych dziwnych

esach-floresach inżyniera Marmona. Wszystko przez mamę, która pewnego dnia z dziwną miną podeszła i zapytała: – Czy ty naprawdę uważasz, że twoja matka ma świński ryj? W nowym mieście i nowej klasie miejsce kolegi Sidorenki zajął kolega Mostowski. Rysiek mieszkał całkiem niedaleko, o rzut beretem. Z beretem nigdy się nie rozstawał, więc nieraz zdarzyło się im obu stoczyć wojnę, rzucając na ostatek to nakryciem głowy Mostowskiego, to śniadaniówką Adama. Czasem wojna przybierała charakter poważniejszy. Tak było, gdy chłopiec postanowił nazywać go mostkiem cielęcym. Mostowski nie pozostał mu dłużny i nazwał go Muzo. Ale chłopiec nie wiedział, co to takiego. Porachunki zostały więc przeniesione na następny dzień. I wtedy Rysiek przyniósł przepiękną, kolorową gazetę „Vaillant” i chociaż wszystko było w niej po francusku, chłopiec oszalał ze szczęścia, odnajdując w historyjkach obrazkowych kulkonosych kuzynów Myszki Miki i oczywiście rysowanego przez niego Mikusia. Najbardziej spodobał mu się wesoły piesek Pif le Chien. – Zobacz, a tutaj są jeszcze przygody grubaska Placida i chucherka Muzo – pokazał Mostowski i wpadł na pomysł: – Ty jesteś Muzo! A Placid to twoja pucatka, to, ha, ha, ha, Anka Plackorz! Ale chłopiec jakoś zapomniał mu zerwać beret za takie gadanie. Nie mógł oderwać oczu od cudownych historyjek. Tego dnia bez wojny na berety pobiegł do domu, by opowiedzieć mamie o przepięknym francuskim komiksie, który Rysiek dostał od swojego taty. Nie było to takie proste, ponieważ zaraz po pierwszej wizycie Ryśka u nich w domu mama odkryła obrzydliwą, zaschniętą kozę z nosa na oparciu bujaka. W pierwszej chwili oskarżyła o to nowego kolegę, bo i owszem, pohuśtał się trochę na bujaku. Dopiero kiedy razem, komisyjnie, obejrzeli pod dużym szkłem powiększającym tę kozę – doszli do przekonania, że to jeszcze pamiątka ze Stalinogrodu, po niebezpiecznej wizycie Waldka. Z nową klasą pojechali do Kopalni Soli w Wieliczce. Tam, na dole, było zupełnie inaczej niż w kopalni węgla. Nozdrza i płuca chłopca łapczywie smakowały niezwykłą lodową czystość powietrza. Czuł się tak, jakby znalazł się w połyskującym brzuchu kryształowego kredensu, w którym, jak zielona misa, lustrzyło się podziemne jezioro. Przewodnik powiedział, że podczas wojny dwóch pijanych gestapowców wypłynęło na środek łódką. Łódka się wywróciła i szkopy utonęły. Potem przewodnik sprzedał chłopcu mały postumencik z krzyżem, cały z kryształka soli. Mama siedziała w kuchni i kopertą odganiała muchy. Teraz do czytania listów zakładała okulary. – Siądź tu obok, a ja przeczytam ci dobre wieści z Sącza. To był list, który jak zawsze zdradzał, że pisał go dziadek Julian pod dyktando babci. Lola pogodziła się ze mną i już nie muszę się z nią szarpać o jajka z dwoma żółtkami, które przynosi ze spółdzielni. Będzie mi dawała po dziesięć jaj w miesiącu. Najpierw nie wiedziałam, co

się jej stało, czy może na głowę upadła, ale w końcu Julian się wywiedział od Stacha, jaka jest prawda. Lola miała w nocy sen, w którym ukazał jej się pan Twardowski z olbrzymim kogutem. Twardowski powiedział, że od dzisiaj aż do Trzech Króli musi ona odsprzedawać za godziwą cenę sąsiadce Filomenie po dziesięć jaj z dwoma żółtkami. Ale najważniejsze to skorupki, które trzeba wymyć, wysuszyć i dobrze rozbić w moździerzu. Potem zażywać po łyżce od herbaty, bo to jest doskonałe dla sąsiadki na kości lekarstwo. A ten kogut drapieżny powiedział, że jeśli tych jaj Filomenie nie sprzeda, to jej syn, Wincenty, nie ukończy zawodówki. Potem obaj poszli po schodach na górę, na stryszek. Do rana Lola nie zmrużyła oka. Filomena Was powiadamia, że od kiedy stosuje te skorupki miałkie, to ani śladu łamania w kościach. Ni cincilinki. Sam doktor Decowski nie może się nadziwić, że jak ręką odjął. – I tak dalej, i tak dalej… – Mama przerwała, popatrzyła znad okularów i powiedziała: – Dalej babcia zaprasza cię na andrzejki. Pisze też, że dziadek przywiózł na to konto świeży wosk od pszczelarza z Muszyny. Do wróżenia. A powiedz mi, pamiętasz co ci wyszło rok temu? – Babcia mówiła, że wystraszyłem się zwierza. Był kosmaty. Mama się zaśmiała. – Tak, teraz pamiętam. To wyglądało rzeczywiście jak skóra z dzika. Chłopiec pobiegł do swoich map i zaraz pod jego ołówkiem kraj Strudel po sprawnym blitzkriegu odbił Wybrzeże Kości Słoniowej spod okupacji chorobliwie agresywnego mocarstwa Drang-nachOsteoporoza. I mógł też, ale w największej tajemnicy przed światem, odfajkować w myślach pierwsze trzy życzenia. Następnego dnia zastał mamę siedzącą przy czarnym telefonie. Płakała. Chłopiec od razu poczuł, jak z zakamarków nowego mieszkania wyskakują, jeden za drugim, wszystkie dusiołki, łapiduchy i beboki. Jakby i one zabrały się z nimi meblowozem. – Dziadka oparzyli parą z lokomotywy. Wczoraj wieczorem, na stacji w Muszynie. Jak zwykle młotkiem opukiwał koła. A wtedy maszynista Kraiński i jego palacz spuścili całą parę z kotła. I miał szczęście, że się wyprostował, bo by mu para wyżarła oczy. Chłopiec przysiadł na fotelu, nie zdejmując tornistra. Łzy mamy przerażały go. – I gdzie teraz jest dziadek? – W szpitalu w Sączu. Dzwoniłam tam przez międzymiastową. Tato jest w szoku. Nie wiadomo, co będzie z jego nogami. Chodź tutaj i się przytul. Czuł ciepło jej łez i patrzył z jej ramion po kątach pokoju, upewniając się, czy wszystkie strachy wycofują się do swych nor za meblami i do szczelin w parkiecie. Ale nie był tego pewny. W połowie października ojciec zabrał chłopca na polowanie. Jesienne niebo pochylało się nad Krakowem jak nachmurzone czoło Guliwera, zaglądającego do świata Liliputów. Zanosiło się na zimny jesienny deszcz.

Ojciec siedział obok pana Popiela w pełnym rynsztunku myśliwskim i wskazywał drogę w kierunku ronda Kotlarskiego, skąd mieli zabrać towarzysza Basiora. – Chłop pracuje w pionie oczyszczania miasta. Stary znajomy Dobrosza. I tak żeśmy się jakoś zmówili, bo on też zapalony myśliwy. A i trochę szachista. Koniecznie chce mi pokazać ciekawy teren. Kartofliska za kombinatem. O tej porze powinny tam być kuropatwy. A syna biorę, bo nudzi i nudzi. Chłopcu wydało się, że ojciec mówi nieprawdę. – O, jest towarzysz! – zawołał uradowany ojciec. Jakaś czerwona twarz zajrzała w szybę. – Darzbór! Darzbór, towarzyszu! Na tylne siedzenie obok chłopca wtłoczył się niski człowieczek, tonący w wielkiej wojskowej bluzie. Na głowie miał tyrolski kapelusz. Taki sam jak ojca. W samochodzie od razu rozeszła się ostra woń tytoniu i wilgoci. Adam skulił się w kącie, unikając ciężaru dwóch futerałów, które gość i tak oparł o jego kolano. – Słusznie, słusznie, młodzieńcze – niespodziewanie pochwalił chłopca myśliwy. – Koniowi, kobiecie i strzelbie nigdy wierzyć nie można. Towarzysz Basior zatarł zmarznięte dłonie i zwrócił się do ojca: – Dobra pogoda. Będą ładne kuropatewki na naszym poletku łowieckim. Po półgodzinnej jeździe samochód zakiwał się na podmarzniętych wybojach czarnej polnej drogi. – Wilk morduje dla strawy, człowiek dla zabawy! – zakrzyknął Basior prosto w ucho chłopca i w pośpiechu zaczął wyrywać z wnętrza auta futerały z bronią. Ojciec już pokazywał na zrywające się do lotu stadko i mówił: – Ale grają, ale czyrykają, towarzyszu. – Już my im damy czyrik! czyrik! – Pan Basior pogroził żartobliwie. Za chwilę obaj mężczyźni biegli w podskokach wzdłuż miedzy, przystawiając do ramion dubeltówki. Chłopcu przyszło na myśl, że i ojciec ma swojego Wieora. Kanonada rozdarła szarą ciszę nad brudnoszmacianymi polami. Zdawało się, że ołowiany śrut sypnął w niski brzuch nieba. Dwa ptaszki zatrzymały się w locie i trzepocząc bezradnie, spikowały w zmarznięte głogi. – Dobra robota! – zakrzyknął pan Basior i przywołał chłopca machnięciem ręki. – No, młodzieńcze, skocz po ptaszki! Na jego twarzy pod zielonym kapelusikiem widać było zadowolenie. Z dwururki dymiło, a jego oczy lśniły jak źrenice Wieora po przełknięciu strupa. Kiedy Adam go mijał, ten wcisnął mu w dłoń pęk rzemieni zakończonych pętelkami. – To troki – wyjaśnił. – No, leć, leć, jesteś aporterem – zachęcił go ojciec.

Jeden ptak zwisał nieruchomo z kolczatych gałęzi. Śrut posiekał mu głowę. Na czerwone głogi kapała z dzioba gęsta krew. Drugi ptak, podpierając się skrzydełkiem, próbował jeszcze ukryć się w chaszczach. – Młodzieńcze, włóż mu głowę w troki! – pouczał z daleka pan Basior. – No, nie bój się. Nie ugryzie, ha, ha! Widząc, że chłopiec nie bardzo wie, jak ma postąpić, zawołał, wymownie gestykulując: – Za szyjkę, w troki i zadławić! Obaj myśliwi podeszli bliżej. – Kapie krew – powiedział chłopiec, który zdołał włożyć głowę miotającego się ptaka do jednej z pętli. – Nie krew, młodzieńcze, ale farba – poprawił go pan Basior. – Zaduś, zaduś. Chłopiec pomyślał, że rzeczywiście musi to zrobić, jeżeli tylko skróciłoby to cierpienie stworzenia. Z całych sił zacisnął rzemień na cieniutkiej szyi kuropatwy. Im dłużej trzymał zaciśniętą pętlę i im dłużej filigranowy ptak nie przestawał walczyć o życie, tym bardziej atakowały Adama wątpliwości i w końcu ogarnęło go przerażenie. Otworzył szerzej oczy. To wszystko działo się naprawdę. Stworzenie nie dawało za wygraną! Chłopiec wypuścił z rąk ptaka uwikłanego w troki. – A to ci żywotna bestia! – cmoknął z podziwem pan Basior i pośpieszył za ptakiem. – A jak to dzielnie walczy. O! Z takiej postawy płynie nauka, młodzieńcze. Adam zdążył się odwrócić. Pan Basior dopadł ptaka, szukał przy pasie noża, ale w końcu pomógł sobie ciężkim gumowcem. – Szkoda czasu na skłuwanie, a głowy się nie je – zakomunikował. Po paru następnych kanonadach, które chłopiec oglądał, siedząc już w samochodzie, obaj myśliwi powrócili zziajani, lecz zadowoleni. Ich twarze, jak wulkany, wyrzucały białą parę emocji. Troki przy ich pasach pełne były ciał ptaków. Pan Basior częstował ojca papierosem. – A niech już będzie – zgodził się ojciec. Wracali do Krakowa. – Jak wrażenia, młodzieńcze? – zapytał pan Basior, odwracając ku chłopcu ciągle jeszcze pałającą twarz. Z przedniego siedzenia zakaszlał ojciec i powiedział: – Kiedyś, tak sobie marzę, towarzyszu, przekażę smarkowi broń. – A tak, tak – od razu poparł myśl pan Basior. – Syn sobie dzielnie dzisiaj radził. No… może jeszcze trochę litościwy… A do organizacji należy? – Jeszcze trochę za mały. – No, bo kiedyś przyjdzie czas na przejęcie pałeczki, ażeby kontynuować dzieło ojców… – Racja, racja. Za parę lat syn wstąpi do partii – powiedział nagle ojciec. – Mieliśmy kiedyś

męską, poważną rozmowę… Ale na razie smarka ciągnie do tworzenia. Klasówkę napisał kiedyś wierszem, towarzyszu. – A to ciekawe, no, no. Pewnie będzie z niego nowy wieszcz narodowy. Chłopiec z zadowoleniem odnotował, że ojciec o tym pamiętał. – Ma to trochę po mnie, towarzyszu. Sam pisałem w młodości. I wiersze, i inne formy. Na przykład taki Tryptyk szachowy… Zdumiewam się tam nad propozycją Capablanki wprowadzenia nowych figur arcybiskupa i kanclerza. Samochód zatrzymał się pod zaniedbaną kamienicą, za którą, jak rtęć między klepkami podłogi, lśnił rąbek wstęgi Wisły. – Szach-mat i pif-paf! – zażartował pan Basior. – Jesteśmy pod bramą. Adam poczuł szturchnięcie w kolano. To pan Basior wyciągał swój futerał. I tylko zatrzymał usta na wysokości ucha ojca, i szepnął: – Jeszcze wracając do naszej rozmowy, towarzyszu, tam, na poletku… Proszę bardzo o rozważenie mojej skromnej propozycji. Nie chwaląc się, mam trochę doświadczenia w drobnej spółdzielczości. Na pewno się odwdzięczę. Z końcem października, kiedy wpadli do Sącza, dziadek czuł się lepiej i już chodził. Gdyby nie grube spodnie kolejarskie, miałby bardziej oparzone obie nogi. A tak skończyło się na chorobowym i skierowaniu do sanatorium. Teraz dziadek polegując na łóżku, na stryszku koło swojego śrubstaka, zapowiedział, że sanatorium przesuwa na maj, bo przy dobrej pogodzie będzie mógł sprzedawać na deptaku swoje ćwierkadełka. Babcia załamywała ręce i poważnie zaczęła się bać, że najbardziej od wypadku ucierpiała dziadka głowa. Wieczorem babcia roztopiła wosk, a dziadkowi kazała przynieść duży klucz od piwnicznych drzwi. Mama zapaliła świecę i nalała do miednicy wody z wiadra. Ojciec czytał w pokoju „Przekrój” i tylko zaglądał do kuchni po nowe rogaliki. – Bawcie się – rzucił z uśmiechem zza gazety, gdzie przeglądał stronę z wiadomościami. Najpierw babcia wróżyła dziadkowi. Przelewała przez kolucho klucza miodową strugę wosku, która natychmiast tężała i zastygała w zimnej wodzie, w niedoplecionych meandrach. Chłopcu przypomniały się tamte, z zastygliny, znieruchomiałe warkocze koleżanek pod kinoteatrem Aurora. Kiedy wyłowiono bryłkę wosku, wszyscy oglądali jej cień. Drgał na ścianie, a babcia orzekła: – Widzę łopatę. Tak, to szufla do węgla tego palacza Pluniaka, od Kraińskiego. I wszystko jasne. Kiedy przyszło do chłopca, na ścianie pojawił się zakrętas i tryb. Tak to widziała babcia. – To spirala – powiedziała mama, a dziadek, który dopatrzył się w tym sprężyny na tle cyferblatu, rzekł:

– Może Adam będzie zegarmistrzem? – Z jego dwiema lewymi rękami?! – zakrzyknął wesoło z pokoju ojciec. – Wybijcie to sobie z głowy. – Nie mów tak! – odkrzyknęła mu mama. – A jakby teraz przechylić ten wosk, o tak – pokazała babcia – to zobaczcie, wyszła mu gwiazda. – Smark zapisze się kiedyś do partii – dorzucił swoją uwagę ojciec, który podszedł zaciekawiony. Szeleścił przy tym gazetą. – Nie – zaprotestowała mama – taka gwiazda oznacza pieniądze i sławę. Potem wosk wrócił do garnuszka, a ten na rozgrzane fajerki pieca. Dla mamy wosk ułożył się w esy-floresy, w których babcia dopatrzyła się głowy konia z rozwianą grzywą. – Tak, to wygląda jak skoczek w ruchu – zgodził się ojciec i nawet odłożył gazetę. – Może to nowa figura Capablanki? – Arcybiskup albo kanclerz? – podpowiedział chłopiec. Ale babcia miała swoje zdanie. – Musisz uważać na konie, moja droga. W twoim stanie nie bierz dorożki. A teraz polejemy wosk dla Zenona. Ojciec chciał zasłonić się gazetą, ale w końcu dał się namówić. Mimo to mruczał jeszcze chwilę. – Oj, ludzie, ludzie, czeka nas jeszcze dużo pracy na froncie walki z gusłami. Miodowa struga wosku utworzyła w wodzie coś na kształt figurki. Jej cień dawał wiele do myślenia. – Dla mnie – powiedziała mama – to zakonnik niosący pastorał. A tu, taka wypustka, to jak krzyżyk, jakby na szczycie Giewontu. – A ja widzę dziób ptaszyska – wtrącił się dziadek. – To nie dziób. Zobaczcie, głowa, a na niej jest tiara. – Tiara-ra-ra! – zażartował śpiewnie ojciec. A potem, już z pokoju dorzucił: – Rżnięta orkiestra. A zresztą, bawcie się w ten przyjemny zabobon. – Zabobon? No to popatrzcie – odezwała się babcia Filomena i po chwili pokazała wszystkim cień swojej wróżby. Zobaczyli na ścianie skrzyżowane kości. – Proszę – powiedziała dumnie – duże i mocne kości! Ani śladu osteoporozy. Na początku grudnia na ulicy Łobzowskiej w Krakowie autobus zahamował przed dorożkarskim koniem, do którego jakiś dywersant strzelił z wiatrówki. Zwierzę rżało z bólu, straciło oko, a on stracił siostrę, która miała mieć na imię tak, jak jego druga babcia znana jedynie z fotografii. I chociaż w swoich mapach już od sierpnia (według zapowiedzi rodziców) chłopiec miał zarezerwowany teren pod nowy kraj Wiktoria, chcąc nie chcąc, musiał na zawsze wymazać to maleńkie państewko.

Mama poszarzała, jeszcze bardziej przycichła i w spiżarce przybyła cała półka lekarstw. W „donosach” ojca znowu pojawiły się rozważania to o elektrowstrząsach w klinice na ulicy Kopernika, to o załatwianiu dla mamy pracy w krakowskim WUBP. Na Nowy Rok, wśród sylwestrowych gości (była też u nich pani Krasnodarska) dotarło do uszu chłopca znajome nazwisko: „Podpułkownik Józef Światło znikł za żelazną kurtyną i nie wrócił”. I przypłynęły wspomnienia z parku, i jak ojciec mówił do mamy, że ten ważny towarzysz Światło obiecał zbadać ślad kapitana Plejadowa i adiutanta Assara prowadzący do Berlina Zachodniego. A może to ci dwaj porwali Światłę i wciągnęli go za żelazną kurtynę? Jak tamtego pijaka z czerwoną gębą? I na moment przypomniały mu się nogi i dziurawe buty włóczone po trawniku. No tak! Nareszcie zrozumiał, to musiał być ten pijak, ten, który stawił opór na dachu UBP! To strażnicy cyrku Kosmos tam go przetransportowali, przebrali w mundur marszałka, a potem pozostawili uzbrojonego w spory zapas wódki. Na progu roku 1954, który to rok pozwolono mu powitać kieliszkiem jabłecznika babci, myślał o tym, że z czwartym życzeniem nie pójdzie już tak łatwo i aby się spełniło, będzie musiał przebyć całe oceany dni, po których, gdy już miną, chcąc nie chcąc, on sam pogarbi się jak dziadek Julian na skraju Morza Dolegliwości. W rocznicę śmierci Józefa Stalina ojciec boleśnie pociął się żyletką. Mama była zła i gniewała się cały dzień. Jeden z granatowych tomów Wielkiej Radzieckiej Encyklopedii, którą ojciec prenumerował, na zawsze zabarwił się na brzegach, na czerwono. Mama nie była zadowolona i mówiła: – Co to za pomysł, żeby wycinać żyletką kredowe kartki i wklejać nowe! – Trzymam się wytycznych – odpowiedział ojciec. – Przyszło z Moskwy bardzo ważne rozszerzenie artykułu o Morzu Beringa. Do tomu na literę B. Kiedy rodziców nie było w domu, chłopiec odkrył w koszu koło biurka pokrwawioną kartkę z encyklopedii. Była pomięta i nosiła ślady żyletki. Kiedy chłopiec spróbował ją rozprostować, popatrzyły na niego oczy w drucianych okularach. Pod zdjęciem łysawego człowieka przeczytał: „Beria, Ławrientij Pawłowicz”. W lutym ojciec wystukał na maszynie wiadomość o wzrastających wpływach towarzysza Chruszczowa i odnotował, że na jego wniosek Ukraińska SRR odzyskała półwysep Krym. Z radiowego nasłuchu wciąż napływały wiadomości o machinacjach imperialistów. Kiedy nowemu kombinatowi metalurgicznemu w krakowskiej Nowej Hucie nadano imię Włodzimierza Lenina, Amerykanie zwodowali wojenny okręt podwodny o napędzie nuklearnym. Co więcej, w marcu, aby przestraszyć świat postępu, przetestowano na atolu Bikini bombę wodorową równą mocy 600 bomb zrzuconych na Hiroszimę. Na wiosnę wybuchła wojna w Indochinach oraz w kuchni, gdzie mama ponownie wznowiła beznadziejną walkę z krakowskimi muchami. – Marny los! – zawołał do mamy ojciec, kiwając się na bujaku. – Sama zobacz, jak tylko stamtąd

wyjechałem, to nie ma miesiąca, żeby nie było jakiegoś wypadku w kopalniach. I jeszcze ci coś powiem: nie ma już naszego parku ani nawet placu Węglowego. Jeden wielki plac budowy. Zadecydowano, że ma tam powstać osiedle mieszkaniowe. – No dobrze – włączyła się mama. – A twój stadion? – Stadionu nie będzie. A wszystko przez kobiety, co stale tam przynosiły jakieś Barbórki-figurki. O tym wiem, bo mi się Bolszewski żalił do telefonu. A bzyczały te kobiety jak rój szerszeni. I wtedy Bolszewski zadecydował, że nie będzie stadionu i zrobi się tam… cmentarz. A tak, dobrze słyszysz, cmentarz. I wtedy kobiety będą sobie tam przychodziły, ale tak konkretnie, na groby. I to do swoich chopów i starzyków. Tak też zdecydowano. I już nawet w samym środku, na dobry początek, pochowano zasłużonego sztygara, bo oczywiście znowu był zawał w kopalni. Parę dni później ojciec przyniósł wiadomość, że towarzysz Cyrankiewicz, bądź co bądź Krakus, umacnia się i wraca na stanowisko premiera. – A ja pójdę do towarzysza Mrugacza – mówił ojciec do mamy – i zaproponuję szachy z betonu. A tak. Tutaj niedaleko, w parku Krakowskim. I staw jest podobny. Może nawet będzie przepychanka, ponieważ niektórzy towarzysze chcieliby widzieć tutaj pomnik Lenina i Stalina. A ja im, moja droga, spokojnie mówię: Zabierzmy się, towarzysze, za remont zamku wawelskiego, to raz. Zabezpieczmy jakoś nieumiejętnie obniżony kopiec Piłsudskiego na Sowińcu, to dwa. A ty wiesz, moja droga, że to obniżenie to było widzimisię tamtego H.? A po trzecie, to czas najwyższy pomyśleć o odbudowie pomnika naszego wieszcza, który zniszczył okupant. Potem w notatkach ojca, najpierw on, a potem mama, przeczytali, że ojciec rozmawiał z literatem Kurczabem i razem snuli plany budowy teatru w Nowej Hucie. Ojciec zastanawiał się nawet w związku z tym, czyby nie odgrzać niedokończonej sztuki teatralnej o towarzyszu Twardym i w ten sposób uczcić pamięć po zmarłym nagle towarzyszu Olewce. Chłopiec zauważył, że to ostatnie niezbyt podobało się mamie, ale najwyraźniej wolała nie poruszać tematów trudnych i zarówno ten – błahy, jak i inne – poważniejsze starała się zachowywać dla siebie. Połykała coraz więcej lekarstw i Adam natykał się na półkach, na parapetach okien albo koło łóżka na zapomniane szklanki z niedopitą wodą. Bywało, że w pogodny wiosenny dzień chłopiec i mama szli na spacer po Krakowie. Tamtej niedzieli poszli sobie od Rynku, przez Grodzką, skręcili w ulicę Kanoniczą, a potem wspięli się na wawelskie wzgórze. Zajrzeli na dziedziniec i nawet postali chwilę w miejscu, w którym, według słów mamy, znajdował się zakopany Czarny Kamień – wielki czakram Ziemi. Mama mówiła, że stojąc tutaj, już po chwili czuje mrowienie. Utrzymywała, że ma ono właściwości lecznicze. Potem poszli ku zachodniej stronie wzgórza, pod Basztę Złodziejską, żeby popatrzeć na zakole Wisły. – A tam, pod nami jest Smocza Jama – powiedziała mama i na kamiennej balustradzie, przysypanej piaskiem, napisała palcem SMOK. I dodała strzałkę. – A wiesz, chciałabym napisać kiedyś bajkę.

– O smoku i śnieżynce? – Nie, moja bajka będzie o Smoku Wawelskim i Czarnym Kamieniu. Poprosił, żeby coś opowiedziała. – Mam w moim zeszycie do krojów parę pomysłów, ale już wiem, jak zacznę, będzie tak: Od autorki: tę bajkę odkryłam w podróżnym kuferku, znalezionym na strychu w pewnym małym domku pod dwiema jabłonkami i jedną wiśnią. Chłopiec się uśmiechnął. I nawet widział już oczami wyobraźni, co będzie w tym kuferku na dnie. – Na samym dnie kuferka leżała olbrzymia zasuszona ćma. A kiedy przyjrzałam się bliżej, okazało się, że to pożółkła księga. A fantazyjne wzorki na jej skrzydłach okazały się tytułem, który brzmiał Legendy o czarodziejskim Krakowie. Pył unoszący się z tej prastarej księgi kręcił w nosie i miałam wrażenie, że jeśli tylko kichnę, książka rozsypie się w proch. To dlatego z tej księgi zdążyłam przeczytać tylko jedną legendę, którą lepiej lub gorzej zapamiętałam. Gdy tylko skończyłam czytać, nie wytrzymałam i kichnęłam. – I księga rozsypała się w proch, mamo. – Tak – zgodziła się mama ze śmiechem i zdmuchnęła z obu dłoni piasek w kierunku rzeki. – Jak będę miała czas i siły, to siądę i napiszę na czysto. Zapytał mamę, czy pamięta, jak tata kiedyś powiedział, że ten marszałek szaławiła chciał wykraść z Wawelu Czarny Kamień? Mama się zdziwiła, że taką ma dobrą pamięć, bo ona to słabo sobie przypomina jakiegoś tam marszałka. Zaczęło padać. Mama pociągnęła Adama za rękę i ruszyli przez Planty ku przystankowi. Tramwaj szarpał i zgrzytał, a słowa mamy rozbijały się jakby w metalowym moździerzu. Dotarło do niego tylko coś o sądeckim alchemiku Sędziwoju, o panu Twardowskim i kogucie i że w podziemiach zamku wawelskiego na króla Zygmunta spojrzało raz wielkie smocze oko. To dlatego przestraszony król przeniósł stolicę z Krakowa do Warszawy. Potem mama zamilkła, bo na zakręcie odwróciła twarz od ulicy Łobzowskiej. Starała się tamtędy nie chodzić. Mówiła, że idzie wtedy za nią łkanie dziecka. Chłopiec rzeczywiście usłyszał tam kiedyś płacz. Czy może mama też słyszała? Było to w zimie. Płacz dochodził zza murów ceglanego klasztoru Karmelitanek. Pamiętał, że ten płacz wywołał w nim obraz bladej i smutnej, uwięzionej za ponurymi murami, księżniczki. Jakiś czas potem udało mu się zajrzeć tam przez dziurę od klucza w klasztornej furcie. I wtedy zbaraniał. W ogrodzie zobaczył figurkę świętej. Miała słodką buzię i dołeczki w policzkach. To o takiej figurce opowiadał mu kiedyś Wieor! Wypisz wymaluj Milka Różycka z trzeciej A!

Rozdział 45

Gwizd parowozu W

połowie kwietnia mama nie czuła się najlepiej, ponieważ poddana została wstrząsom elektrycznym. Dlatego święta wielkanocne, szare i niepozorne, spędzili w Krakowie. Chłopiec spacerował po okolicy, zaglądał w tajemnicze ogrody dzielnicy willowej wzdłuż rzeczki Młynówki, a potem ze zdziwieniem odkrył plac Inwalidów, przypominający tamten plac Węglowy ze Stalinogrodu, a zaraz po drugiej stronie całkiem podobny park, w którym, o dziwo, też lustrzył się staw. Ojciec znowu naprawiał swój zegar, pogrywał na skrzypcach, a dysonanse zwalał na uciążliwe muchy, które, jak twierdził, lotem kamikadze podlatywały mu pod smyczek. Trochę klepał na swojej maszynie, potem darł to, co napisał, na strzępy i ugniatał w koszu za biurkiem. Nie było już globusa, bo w pamiętny dzień przeprowadzki wytoczył się z meblowozu i według słów mamy – potoczył się w świat. Chłopiec zapamiętał, jak ojciec sprzątając ze stołu narzędzia i gazety, mówił do mamy: – Przypominasz sobie tego mojego kolegę Aufmana? No, tego od kosmicznych bajek, które zaniosłem kiedyś do Mostowskiego? Wyobraź sobie, że przepadł jak kamień w wodę. Dobrze mówię, prawdopodobnie skoczył z mostu w Kurowie. – Jak to skoczył? – Pozostawił na moście dokumenty i swoje papiery, stąd ta wiedza. Ale ciała nie odnaleziono. Wiesz, odwilż i jak to o tej porze na Dunajcu wody wezbrane… – Mógłby być z niego dobry pisarz – oceniła mama. – Miał fantazję. Kiedy rodzice rozmawiali o panu Aufmanie, on siedział na kanapie i grzebał w swoim pudle na kapelusze. Coś go wtedy tknęło i wsadził rękę w najgłębszy zakamarek. Ta rzecz tam była! Poczuł w nosie stary tłuszcz ze skóry dzika. Rozłożył pożółkłą kartkę. To był zaginiony wiersz ojca. Młody Poeta, wrzesień roku 1939 Zapachu floksów przedrę słodką przędzę biegnąc z walizą lekką od uniesień a marzeń w niej, na zmianę, mam – wierzcie – bez liku. Już wzywa mnie klaksonem lśniący automobil. O chwilo doskonała! Mam przy sobie pióro wezbrane – już by chciało

wśród morza papieru atramentowe EUFORYZMY wzniecać. Dziękować nimi Bogu, światu, ludziom, słońcu… Lecz zaczekaj, bo w górze trzmiele unisono A Bóg opończą ciężką od metalu Wrześniowym żarem rozpaloną Zaciemnia słońce! Gdy chcesz mu spojrzeć w oczy – ukrywa twarz w chmurze. PS Wczoraj junkersy spod znaku Matki Boskiej Loretańskiej zrzuciły bomby na pochód pielgrzymujących za wiarą, nadzieją i miłością. Przy okazji rozniosły bombami kościół innej Matki Boskiej. Po 1 maja przyszedł jeszcze jeden list od babci i dziadka, w którym babcia zawiadamiała, że nadal czuje się dobrze, nic ją nie łamie, a stary wrócił z sanatorium w lepszej formie i nawet trochę tych swoich świergotek (a to wstyd) spacerowiczom posprzedawał. I nareszcie przysłali z Rzeszowa dwieście pięćdziesiąt złotych za nową szajsrurę. (A to dobrze). Maszynista Kraiński z Pluniakiem nadal się wszystkiego wypierają, chociaż źle im z oczu patrzy. Zawiadamiamy też, że pani Siwirska zmarła. Poszła pościel maglować i tam zasłabła z duchoty. O mało nie wciągnął jej magiel, bo złapał ją za włosy. W drugiej połowie maja ojciec zakomunikował, że przyznano mu działkę dwadzieścia na dwadzieścia metrów, na której będzie uprawiał pomidory i postawi też budkę z piwniczką do hodowli pieczarek. Także wyraźnie zapowiedział, że będzie oczekiwał od żony i syna zrozumienia i wydatnej pomocy przy kopaniu, grabieniu, sianiu i plewieniu. Ani chłopiec, ani mama nie przyjęli tej nowiny należycie, co ojciec odnotował w swoich „donosach”, skarżąc się, że jeść dobry sos pomidorowy, to by chcieli! I z tego powodu, w środku mieszkania, wisiało odtąd coś bardziej kleistego niż lepy, coś, jakby ciężki niewidzialny farfocel splątanych żalów, zawodów i zasumowań trzech stron. Wydawało się, że nawet muchy omijają to

miejsce. To dlatego odnaleziony wiersz nie trafił do ojcowskich rąk i od dobrych paru dni leżał wciśnięty głęboko pod jego maszynę do pisania. Tam czekał na swoje odkrycie. Od tej wiosny z braku pasa ojciec karcił chłopca gazetą, która (według podsłuchanej uwagi mamy, a skierowanej do męża) jest lepsza, bo więcej robi hałasu i napędza strachu, niż czyni szkody. Po prostu mama nie widziała nic nagannego w tym, że chłopiec zlizał do cna solną pamiątkę z Wieliczki. Może jego organizm potrzebował soli? I o jakie to zagrożenie chodzi? Ale ojciec się gniewał. – Pomyśl, smark lizał krzyż! Ojciec częściej znikał z domu na swoją wymarzoną działkę, a współmieszkańcom pozostawiał do rozpamiętywania powidok gniewnych gestów. W tym też czasie zakończyła się klęską Francuzów wojna indochińska. Przez cały czas tego rozpamiętywania na kanapie myślom chłopca narzucał rytm wzburzony dyrygent zza okna. To czerwcowa krakowska burza ciskała w przyćmione kąty pokoju złote batuty błyskawic. Rytm, który przypominał do złudzenia marsz Prokofiewa. Czwarty rok szkolny miał już za sobą i krakowskie świadectwo, które przyniósł parę dni temu, umeblowane było z góry na dół krzesełkami czwórek. Ojciec powiedział, że mogło być lepiej, ale mamie się to podobało. W nagrodę kupiła mu fajną książkę. Którejś nocy zerwał się z kanapy. Mama już była przy nim. – Co się dzieje? – zapytała. – Chyba nie będziesz mi tu, w Krakowie, lunatykował? Chłopiec przypomniał sobie, co mu się śniło: szedł przez stację kolejową, po torowisku, i nagle ktoś przestawił zwrotnicę. Jego noga znalazła się w potrzasku szyn. Próbował ją wyrwać. Na próżno. Zaczął się szamotać. Na domiar złego usłyszał za plecami sapanie pociągu. To był transport wojskowy. Spojrzał przez ramię. W górze, nad nim, wyrastała już wielka dymnica pancernego parowozu. Ale nagle z nieba zanurkowała dzika gęś. Udało mu się złapać ją za nogę. W ostatniej chwili wzbiła się nad kominem parowozu. Tam, w dole, między szynami został but. – Ufff! Co to za straszny sen! – Mama pogłaskała go po głowie. – I co dalej? – I z tą gęsią poleciałem nad morzem… – Ciekawe dokąd? Resztę zostawił dla siebie. Nie powiedział, że gęś miała na głowie czarną pilotkę Assara. – Nie przejmuj się – pocieszyła go mama, która nigdy nie widziała zabawnego adiutanta. – Przyśniła ci się Akka z Kebnekaise, dzika gęś z książki, którą ci kupiłam. Może i ciebie czeka kiedyś cudowna podróż, jak z tej bajki? Ojciec wszedł do kuchni i położył na stole grabki do pielenia grządek. Były owinięte w gazetę,

ale mimo to po białej serwecie potoczyły się grudki ziemi. Mama niczego nie widziała. – No, szanowni państwo, wieczorem pakowanie – zapowiedział ojciec. – Jutro… Chłopiec i mama czekali na dalsze słowa, ale ojciec niespodziewanie zamilkł i tylko czytał coś w rozprostowanej dłonią gazecie. – Co tam masz ciekawego? – zapytała mama. – Zadanie szachowe? Musieli odczekać, bo pan domu ruchem dłoni dał znać, że nadal skupia się nad tekstem. Wreszcie plasnął dłonią w papier i powiedział: – Marny los! Będzie zaćmienie, i to całkowite. Akurat jest tutaj wzmianka o zaćmieniu Słońca, które ma być trzydziestego czerwca. Chłopiec zauważył, że wzrok ojca powędrował na ścianę, jakby szukał tam kalendarza. Ale w tym roku i w tym mieszkaniu kalendarza nie było. – A my będziemy wtedy w Nowym Sączu – zauważyła mama. – To pewnie tam je zobaczymy. – Posłuchajcie, co tu jest napisane: „Będzie to nadzwyczajna okazja do obserwacji zjawiska zaćmienia Słońca. Zauważalne będzie zaniepokojenie wśród owadów i zwierząt. Księżyc przesłoni Słońce i zapadnie noc. Chociaż wydarzy się to rano, na niebie pojawią się gwiazdy. Słońce zamieni się w świecący pierścień, który lizać będą języki protuberancji”. – A co to znaczy „protuberancja”? Ojciec poruszył się na krześle, przetarł czoło. Wyglądało na to, że nie wie. Chłopiec zauważył, że mama próbuje załagodzić sytuację. Powiedziała szybko: – Zresztą nieważne. Pewnie jakiś tam rodzaj turbulencji… – Jak to nieważne? To dla ciebie może nieważne. – Ojciec spojrzał w jej kierunku z całą powagą. – Nie wiem, jak ty – mówił dalej – ale ja lubię rozumieć tekst, który czytam. Ale zaraz temu zaradzimy. Są na to cywilizowane sposoby. I, z podniesionym do góry palcem, wyruszył do swojego pokoju. Chłopiec i mama wiedzieli, że poszedł grzebać w encyklopedii. W czasie, kiedy go nie było, mama przyskoczyła do stołu i przeniosła gazetę z grabkami na szafkę. Szybko ściągnęła serwetę i wytrzepała grudki ziemi nad paczką z węglem. Potem gazetę i narzędzie ogrodnicze położyła na stole. Ojciec wrócił z niczym. Najwyraźniej tego słowa nie znalazł. – Próbowałem jeszcze zaglądać do encyklopedii radzieckiej, ale nie mamy jeszcze tomu z literą P. Gdybyś wtedy zgodziła się na szybsze spłaty, to może już bylibyśmy mieli aż do tomu z literą T. Chłopiec pamiętał, że ojciec jeszcze raz wyraźnie odczytał: „Będzie to nadzwyczajna okazja”. Dlatego nie słuchał już rozmowy rodziców, która nie z winy mamy przybierała znamiona niesnaski, usiłującej ugryźć własny ogon. Pobiegł do pokoju, gdzie pod kanapą ukryte miał pudło na kapelusze. W uszach dźwięczała mu z nową mocą instrukcja wujka Marmona: „To jest magiczne szkiełko. Do użycia przy nadzwyczajnej okazji”. Drewniane deski mostu zagrały pod kołami pobiedy. – Otwórz oczy. – Mama szarpnęła go za ramię. – To już Nowy Sącz.

Wyciągnął ciekawie głowę i spojrzał na sąsiedni most kolejowy. Pomykał po nim parowozik podobny do rozjuszonego wilka. Owcza wełna dymu spadała mu z grzbietu do rzeki. To mogła być „tekatka” z ojcem Marcina. I od jej gwizdu zaczęły się kolejne wakacje. Chłopiec stał w uliczce oparty o ciepłą, parującą maskę pobiedy. Zachodzące słońce opuszczało rude dachy i ciepły satynober tynków oblekał się w zielonkawy chłód. Wzdłuż płotu płynęła struga białych mydlin, a nad grządką z bratkami babci migotały motyle i muchy o złotych odwłokach. Kiedy zgasł silnik samochodu, do uszu chłopca doleciały wszystkie odgłosy lata i wakacji. Pomyślał, że to taki kolorowy cwibak, w którym roi się od kolejowych łoskotów, sapań i gwizdów, zmieszanych z odgłosami wiecznej krzątaniny, z pokrzykiwaniem dzieci na werandach, z dzwonieniem wiader o pompę, z ćwiczeniami na fortepianie, i z czym-tam-jeszcze. Babcia i dziadek uśmiechali się zza płotu, jakby ukrywając jakąś tajemnicę. Za chwilę jednak wszystko się wydało. – Ciasto! – zawołał chłopiec, pociągając nosem. – A mówiłam staremu – nie otwieraj okna – powiedziała babcia i na niby pogroziła dziadkowi. Chłopiec zauważył, że dziadek lekko utyka na oparzoną nogę. A kiedy już wszystkie walizki zostały wniesione i karoseria pobiedy znikła za zakrętem pod domem Bei, chłopiec pobiegł do Marcina. Zastał go w ogrodzie. Cinek siedział przy stole pod bzem i ssał palec. W liście bzu wplatał się dymek ze świeczki, którą właśnie zdmuchnął. Obok leżały kawałki szkła, a na flanelowej serwecie, przygotowanej do gry w pchełki, stała butelka wody z miodem. Kolega już wiedział, że chłopiec jest w Sączu, bo widział auto. – A ty przez co będziesz patrzył na słońce? – zapytał, wyjąwszy na chwilę z ust krwawiący palec. Wtedy Adam dobył z kieszeni szkiełko pana Marmona. – Przywiozłem ze sobą fachowe narzędzie – pochwalił się. – To jest na nadzwyczajną okazję. Przez takie coś lepiej widać czarodziejskie protuberancje. – Pro… co? Cyndolisz – zbył go Marcin i zaraz zawiesił w powietrzu pytanie: – A takie coś widziałeś? – Przez chwilę wygrzebywał to coś z kieszeni. Na blacie stołu zakołował srebrny krążek, zadzwonił o butelkę i znieruchomiał. – To są, bracie, dopiero czary! Wiesz, jak zrobić z ciaka guzik do cymbergaja? – Musiałeś to czymś rozwałkować – wysnuł przypuszczenie chłopiec. – Może zębami, może śrubstakiem, a może tyłkiem? – Nie! Położyłem złociaka na szynach. Na nasypie, jak się idzie na Czarną Drogę. Pod towarowy. Nagle odwrócił głowę i popatrzył za płot. – Ty, twoja mucia tu macha.

Rzeczywiście, mama chłopca przywoływała go poprzez ogródki. Domyślił się, że to czas kolacji. Umówili się na rano. – Na ostatek! Ale Marcin mu nie oddał, nie miał ochoty dokazywać, bolał go palec. Po cwibaku z kawą zbożową Adam poszedł pohuśtać się na bramce. Zapadał zmierzch, w drewutniach układały się do snu kury i króliki. U Zygdów nikt już nie kaszlał. Chłopiec patrzył obojętnie w dalekie i ciemne okno Bei. Cóż, stała się dla niego tak samo interesująca jak Anka Plackorz. Wzruszył ramionami. Zamigotały lampy na słupach, a on, jakby chcąc je kolejno ponawlekać spojrzeniem, podążył za nimi wzrokiem wzdłuż drutów w przeciwną stronę. Ktoś stamtąd biegł uliczką. – Naprawdę, opluł cię Pluniak? – Babcia aż zacisnęła dłoń na ścierce. – Jak to było? – Huśtałem się na bramce, a on przebiegał. Zobaczył mnie, przystanął i się na mnie gapił. To ja mu pokazałem język. Wtedy on doskoczył i tak… plunął. – I opluł cię? – Nie doleciało, bo za mały. – I co? – Dał nogę. Zwiał. – Powiadasz Pluniak? Ale tych Pluniaków to jak nakichał. Zaczekaj, bo to może być ten najmłodszy, od rudego. A ten rudy Pluniak to przecież palacz, który jeździ stale z Kraińskim. Babcia ściszyła głos. Nie chciała, żeby to, co teraz powie, doleciało do pokoju, gdzie córka i zięć słuchali radia. – Co za ludzie! Nawet dzieci już wciągają do polityki. Przyjdzie Julian od Stacha, to mu opowiem. Musiałam obu przegonić z werandy, bo jeszcze by mi ją puścili z dymem. Siedzą i przygotowują te szybki zadymione. Hebdowa powiedziała, że jutro będzie koniec świata. Ludzie już zaczynają głupieć. Po tej przemowie babcia wstała od stołu, odłożyła okulary koło czarnego modlitewnika i kartki z kalendarza. Podeszła do pieca, na którym gotowała mleko w garnku, i zajrzała pod pokrywkę. – To wiesz co, Adasieńko? Ja ci wyłowię teraz kożuch z mleka. Tłusty i gruby, taki jak lubisz. Posypię ci cukrem i zjesz na chlebie. A jutro to dopiero będzie!

Zaćmienie Słońca Nowy Sącz, 30 czerwca 1954 A niech sobie dziecko jeszcze pośpi. – Adam usłyszał słowa babci dobiegające z dołu. Budził się na poddaszu. W okienku tłukły się o szybę dwie tłuste muchy rozjuszone ukłuciami światła. Patrząc na szare brzuchy dachówek nad głową, tam gdzie wzdychały porzucone i rozdarte hamaki pajęczyn, chłopiec wyławiał strzępy rozmów. – Po śniadaniu planuję rozegrać ze smarkiem partyjkę pod jabłonką. A potem dwa, trzy zadania tekstowe, żeby nie zapomniał o matematyce. Lubi pociągi, więc ja pedagogicznie przygotowałem coś takiego: Z miejscowości A do miejscowości B wyjeżdża pociąg pośpieszny… Ojcu przerwała mama: – Zenon, przecież zaraz mamy zaćmienie. Nie za dużo atrakcji jak na jeden dzień? Dalsze słowa zagłuszyło mocne rąbnięcie młotem. Za chwilę kawałek metalu potoczył się, dzwoniąc po cemencie przed werandą. – I po co to, stary, rozwalasz ten pilnik? – W głosie babci nie było aprobaty dla dziadkowego majsterkowania. – Potrzebny mi ostry kant, którym będę mógł trasować szyby. – Po cóż ci tyle szybek? – A dla was, dla Adama, dla Stacha i Loli. I… jakby inni chcieli. Będzie widowisko. Tylko że tak się składa, że tutaj pełno drzew i słupów i od nas z Kolonii będzie gorzej widać. Najlepiej, jakbyśmy poszli na plac, pod westybul. – Może to i dobry pomysł – stwierdziła mama. Potem już było słychać moździerz, w którym babcia ucierała sobie nową porcję skorupek z jaj. Znowu dostał wielki i tłusty kożuch z mleka na rozległej pajdzie chleba. To było smaczne! I dobrze, że nie widział tego Marcin Bogusz, bo jego szarpnęłyby wymioty. Ojciec wiercił się w pobliżu i popatrywał na chłopca tajemniczo, jakby tylko czekał z jakąś propozycją, gdy ten skończy śniadanie. Ale tego ranka chłopiec jadł bardzo powoli. Z podwórka dochodziło pstrykanie przycinanych i łamanych w palcach dziadka szybek. Przez okno kuchni widać było zalany słońcem stolik pod jabłonką, a na nim książkę i rozłożone szachy. Jakby podkreślając napięcie, zagwizdał parowóz ze stacji. Chłopiec poprosił o więcej kożucha z cukrem. Przed werandą stał wuj Stach i przebierał w szybkach uprzednio okopconych nad świeczką. – Jak wy idziecie obserwować pod stację, to ja też – zdecydował, zadarł głowę i próbował patrzeć przez szkiełko w migoczące wśród gałęzi jabłoni słońce. Babcia i mama pogodziły się już z tym pomysłem, bo obie zmieniały buty w sieni, gotowe do

wymarszu. – Może przy okazji kupię w spółdzielni kostki maggi? Ojciec skontrolował czas na zegarku. Było już po jedenastej. Dziadek zerknął w niebo spod daszka kolejarskiej czapki i zaczął ostrożnie układać szybki w kolejarskim kuferku. Babcia, z torbą w jednej ręce, zamknęła werandę na klucz i wszyscy wyszli na ulicę. Zza floksów u sąsiadów zaskuczał zaniepokojony pies. – Lola, idziemy! – Wuj Stach przynaglał żonę, która przekraczając na granicy domostw niskie agresty, przygniatała je swoją torbą. – A ty, cholero, co tak piejesz? – rzuciła w kierunku klatki pod drewutnią, gdzie wśród kur kogut naciągał swoje gardło. – Zwierzęta coś czują, mówię wam, bo tak się kręcą… W miejscu, gdzie babcia wychlusnęła świeże mydliny, chłopiec się zatrzymał i przykucnął. W miękkiej ziemi odbite były ślady opon rowerowych. Przyszło mu do głowy, że mógł tędy przejeżdżać… jego znajomy. To był taki sam wzór bieżnika, jaki zostawiały balonówy roweru czarodzieja. – Idziemy, idziemy! – ponaglał ojciec. – A pani też? – zwrócił się do sąsiadki za porzeczkami. Pani Zygdowa także zamknęła dom i wyszła w uliczkę. Był tam już Marcin z mamą. – Facio będzie na parowozie – poinformował Marcin. – Obiecał, że jak się zrobi ciemno jak noc, to otworzy gwizdek na całego. Koło pompy stał pan Ferenc, o którym babcia mówiła, że idzie w ślady Zygdy. Nie miał oka i lewej ręki. Pusty rękaw bluzy zatknięty miał w kieszeni. Odstawił wiadro, w którym szalało słońce, a potem spojrzał na zbliżającą się grupę sąsiadów. – Dobra, przejdę się – powiedział i kaszlem, a potem ruchem głowy, wywołał z cienia ogrodu swoich synów. Na samym końcu uliczki czekało na chłopca i Marcina dwóch koleżków – Wiesiek Giza i Jacek Bolisenga. Chłopiec zauważył, że ten drugi wystawił język i jakby koniuszkiem wskazywał na schodki domu Bei. Stały tam! Obie siostry! Już z daleka wydało się, że z twarzami dziewczynek coś jest nie w porządku. Beę szpeciły brzydkie zajady, widoczne na odległość, a jej siostra – marny los! – próżno ukrywała za papierówką swój zajęczy pyszczek. Do tego obie krzywiły się boleśnie i prawie do płaczu od słońca. Bez żalu odwrócił wzrok. Jeszcze tylko zauważył, że obie wybiegły na ulicę i chętnie dołączyły do maszerujących ku stacji. Dziadek Julian szedł na przedzie i sam zapraszał napotykanych znajomych, pokazując im dla zachęty okopcone szkiełka. Stojący pod domem szewca człowiek uchylił na jego widok kaszkiet. Był zarazem młody i stary, a przy tym cudacznie bezzębny. – To Maligniak – kwaśno zauważyła ciotka Lola. – Tadziu, dołącz do towarzystwa – zachęcił wesoło dziadek, a chłopcem zawładnęło dziwne uczucie. Spotkali Maligniaka?! Tamten nie dał się prosić, przerzucił przez ramię sznur, by pociągnąć za sobą pusty, czterokołowy wózek. Za chwilę, wśród chichotów, Bea i jej siostra wgramoliły mu się na platformę, a Wiesiek

i Jacek podskoczyli i pomogli im ruszyć z miejsca. Adam przyglądał się teraz bacznie temu przygarbionemu (zapewne od tego, co widział i przeszedł) człowiekowi, który nie mógł wiedzieć, że on, szpasiu z Krakowa, zna jego tajemnice. Tadzio Maligniak uśmiechnął się do dziewczyn jak bezzębna ryba i oznajmił: – Szewcowa gada, że za chwilę nic, ino będzie koniec świata. – Skąd ci taką wiadomość szewcowa przyniosła? – zapytał Ferenc. – A spod kościoła, spod kościoła. – I co ty, Tadziu, na takie gadanie? Maligniak cmoknął i nie przestając ciągnąć wózka, zaśpiewał: Z Kolosseum w Rzymie odpadły cegłówki Będzie koniec świata Sądeckie półgłówki! Chłopiec i koledzy zatoczyli się ze śmiechu. – Co to, Tadziu? Nie stać cię na lepsze rymy?! – zawołała dość nieopatrznie ciotka Lola. Maligniak nie odwracając się, zaśpiewał pod jej adresem swoim lekko mlaskającym głosem: Odczep ty się kochanie od Tadzia bejdoka Bo jak ćmok nastanie to ci da buzioka! Teraz śmiali się wszyscy. Ciotka Lola ukradkiem przetarła usta wierzchem dłoni. – Idze, ty, idze, ciaparajdo! – Ciekawe, ile już było piwek dzisiaj? – Ojciec, z myślą o cudaku, podzielił się pytaniem z panem Ferencem. – A ja bym takiego świntucha prasnęła torbą – podrzuciła radę babcia Filomena. W górze ciągle jeszcze jaskrawe słońce zdawało się tężeć, zastygać, jakby już przeczuwało zbliżanie się niewidocznego intruza. – Brrr – powiedziała babcia. – Jakieś zimno przeskoczyło mi po plecach. – Zrobi się chłodniej – zapowiedział ojciec. – I ucichły ptaki. – Mama pokazała na korony drzew parku Kolejowego. Ojciec odnalazł w osobie pana Ferenca wdzięcznego słuchacza. Mówił: – Za chwilę ustawią się jeden za drugim: Jowisz, Słońce, Księżyc i Ziemia. Tak, to nadzwyczajna okazja. A następne całkowite zaćmienie u nas – proszę to sobie wyobrazić – wydarzy się za sto osiemdziesiąt jeden lat.

– Oj, to my już wszyscy będziemy po tamtej stronie – padła odpowiedź poparta kaszlem. Chłopiec dostrzegł, że brew ojca drgnęła w górę. Czy to z zaskoczenia, czy to z uznania dla tych słów poszukał, a może i nie szukał zrozumienia u ciotki Loli: – No, no, jest w tym pewna logika. – Tak, tak, pomrzemy, pomrzemy, jak amen w pacierzu. – Ciotka Lola pewnie machnęła ręką. Cała grupa zatrzymała się na skwerze przed budynkiem stacji. W pobliżu, wiedzeni zapewne poczuciem obowiązku, pojawili się dwaj strażnicy ze Służby Ochrony Kolei. Poznali jednak dziadka Juliana, który właśnie otworzył kuferek i zaczął rozdawać okopcone szybki. I oni chętnie uzbroili się w szkiełka. Na postoju dorożek, bliżej westybulu, konie niespokojnie trzepały workami siana przytroczonymi do pysków, prychały przy tym i strzygły uszami. Dorożkarze popatrywali w niebo. Gasły gwizdki przetokowych na stacji. Tadzio Maligniak ostrożnie, a nawet w dworskim stylu, zatrzymał wózek, żeby Bea i siostra nie ucierpiały przy wysiadaniu. Dziewczyny przytrzymując rąbki sukienek i spluwając niedbale pestkami papierówki, zeszły na ziemię. Chłopiec zauważył, że pod budynkiem poczty kręci się głupi Pluniak. W tej sprawie natychmiast rozmówił się z Marcinem. – Pogonimy szpasia – obiecał kolega i na wszelki wypadek pogroził tamtemu pięścią. – Będzie się trzymał z daleka – zapewnił, a chłopcu wydało się, że Marcin jest podobny do Wieora. – Kogóż to widzimy! – zawołała ciotka Lola. W jej głosie dało się odczuć radość nad radościami. – No proszę, nasz pan doktor Decowski! – z nie mniejszym uwielbieniem obwieściła babcia Filomena. Niewysoki mężczyzna z lekarskim kuferkiem w ręce uchylił kapelusza, zbliżając się do całej grupy. Chłopiec pamiętał słowa mamy, że Decowski to taki czarodziej, tylko od kolejarskich dolegliwości. Rewidenci kolejowi obstukiwali osie pociągów, on obstukiwał kolejarskie żebra, łopatki i kolana. Niektórzy z zebranych już popatrywali w niebo przez zadymione szkiełka. Bea kopnęła ogryzek, tak by potoczył się w kierunku Marcina, ale ogryzek zatoczył łuk i wskoczył na wypastowany but doktora. Zmieszała się i zaczęła coś szeptać do siostry. Marcin wcale na nią nie patrzył. Z szybką przed oczami rozpoczął badanie nieba. – Jest! – zawołał pierwszy i wydawało się, że wtyka palec w żar słonecznej tarczy. Grupka obserwatorów zaćmienia Słońca zaczęła się powiększać. Od ulicy Batorego pojawili się pasażerowie autobusów, a z chłodnego westybulu wylegli podróżni czekający na pociąg do Chabówki. Dziadek Julian nie nadążał z rozdawaniem szybek. – Chodź tu, kanocku – zwrócił się ojciec do chłopca. – Masz szybkę? – Ja mam moje szkiełko – odpowiedział Adam i zaczął grzebać w kieszeni. – Tylko uważaj, synku – powiedziała mama – żebyś nie patrzył gołym okiem. Można sobie zniszczyć wzrok.

Adam wyjął szkiełko pana inżyniera Marmona, dmuchnął w nie i przetarł o nogawkę. Pod nogami zebranych szybko bladły cienie. Tarcza Słońca przypominała nadgryzane jabłko. Czarny krążek z wolna nasuwał się z boku, zmuszając jaskrawość do odwrotu. – Kryste Panie, widzę! – zawołała babcia i znowu wzdrygnęła się od chłodu. – Czort jakiś! Chłopiec przyłożył szkiełko do oka i chwilę patrzył w Słońce. Szkiełko doskonale filtrowało światło, wydobywając z kipieli słonecznej ostry zarys tarczy, z wpełzającym na nią coraz ciemniejszym ubytkiem. Przez ciekawość przejechał wzrokiem i szkiełkiem po zebranych. To był dziwny eksperyment. Czy to możliwe, że niektórzy wydawali mu się bardziej przeźroczyści od innych? Na pewno nie Marcin, nie Bea i nie ojciec. Ale mama! Odniósł wrażenie, że mama to szary duch. Widział przez nią drzewa w parku kolejowym i nawet budynek poczty! Mama wyglądała jak gasnąca bańka mydlana. Poczuł lęk i równocześnie spłynął mu po ramionach chłód. I pan Ferenc widziany przez to szkiełko też wydawał się majaczyć, jak ulotna firanka. Chyba nawet widać było przez niego cały westybul. Zrobiło się tłoczno. Może dlatego, że ciemniejący świat spychał ludzi ku sobie. Tadzio Maligniak przycichł, a dwie dziopki, Bea i jej siostra, przestały chichotać. – Czujecie? Nawet wiatru nie ma – powiedziała babcia. – Nie zdziwiłabym się, gdyby teraz nadleciała na miotle Baba-Jaga z Sachonowa. – To wygląda jak katarakta na oku Szczurkowej – skomentowała ciotka Lola, ale przypomniawszy sobie o obecności doktora, zamilkła. Od westybulu biegła kobieta w chustce. Na plecach unosiła tobół z białego płótna, w którym podzwaniały blaszane bańki na mleko. – Ludzie! – wołała z uśmiechem na spoconej twarzy. – Ale się boję. Zawsze to lepiej stać przy uczonych… – Do nas, do nas! – zawołały razem babcia i ciotka Lola. Wdzięczna kobieta wskoczyła na trotuar jak na bezpieczny brzeg. Zapachniało mlekiem. – Za chwilę będziemy świadkami maksymalnej fazy zaciemnienia – poinformował ojciec – chociaż, jak zapowiedziano w prasie, całkowite nastąpi na Mazurach. Tu przerwał i poszukał wzrokiem syna. – A to nie jest tam, gdzie się wyprowadził twój kolega z klasy? Ten Kurdiuk? I nie czekając na odpowiedź, znowu zwrócił się do kobiety z tobołem, nie zapominając też o panu Ferencu: – Mój syn miał takiego kolegę, repatrianta, w szkole TPD w Stalinogrodzie. Syna zasłużonego towarzysza… – Zenon – przerwała mu mama – uważaj, bo gestykulujesz i posmarujesz pani tobół. Pod pocztą nadal kręcił się Pluniak i widać było, że i on chciałby zbliżyć się do grupy, ale postawa i czujność Marcina kazały zostać mu na miejscu.

Niebo zmieniło kolor na brudnopomarańczowy i w oddali, na moście zawieszonym nad torowiskiem stacji, sylwetki obserwujących stamtąd niebo zaczęły wyglądać jak płonące zjawy. Z drugiej strony okna westybulu spochmurniały ołowiem. – Patrzcie państwo, z dnia już robi się noc! – zachwycił się dziadek Julian. Wydawało się, jakby cała stacja wraz z placem i z obserwatorami zbliżała się do tunelu. – To jak moja gra! – zauważył Marcin Bogusz. – Czarna pchełka wskoczyła na białą. – No, już dobrze, Cinek. – Mama Marcina położyła mu dłoń na ramieniu. – Żeby mi tu ta ciaparajda nie podchodziła – zabrzmiał głos ciotki Loli i chłopiec nieuzbrojonym okiem zauważył, że im ciemniej, tym ona bardziej odsuwa się od Maligniaka. – No i mamy już, proszę państwa, prawie że maksymalną fazę – obwieścił ojciec kobiecie z tobołem i panu Ferencowi. W tym samym momencie rozległ się gwizd parowozu. Nadleciał jak wicher i można się było domyśleć, że maszynista moduluje jego ton, nie żałując pary. – To mój facio! – z dumą zawołał Marcin. – Kryste Panie, umarłych by pobudził! – Babcia przeżegnała się okopconą szybką i rozejrzała niespokojnie. Przyśpiewka Tadzia Maligniaka, którą ten wyprowadził z tonacji podanej przez „tekatkę” ojca Marcina, nie rozładowała napięcia. A brzmiała tak: Ciemna nocko mijaj. Szkoda twych zachodów, bo nie przyćmisz nijak Tego ciemnogrodu! Nikt się nie zaśmiał. Raczej bardziej zwarto szeregi, a gęsty i dziwnie puszysty mrok, jaki ich otoczył, przypomniał chłopcu mętne światy słoików z przetworami ojca. Pomiędzy koronami drzew zamigotały drobinki gwiazd. Pomyślał, że kiedy parowozowy świst zatoczy koło, zdmuchnie je jak okruszki z ceraty. Nie sprawdził tego, bo zwrócił szkiełko na jasny pierścień, który zastąpił słońce. W szkiełku chłopiec dostrzegł, że od jego środka, jak kręgi na wodzie, rozchodzą się mniejsze pierścienie. Na moment się zatrzymały i zanim wsiąkły w czarną tarczę, wystrzeliły ze środka cztery promienie. Za chwilę, rozwijając się, przebiegła po nich świecąca spirala, łącząc środek z obręczą pierścienia. W szkiełku pojawił się znak, który chłopiec już poznał. Ale teraz pomyślał, że to prawie jak… piękna kierownica zisa! Odsunął szkiełko od oka, zerknął na ojca, po czym przez zmrużone oczy spojrzał w niebo. Znak lekko pulsował, nie tracąc jednak niczego ze swojej geometrycznej urody. Po jego obu stronach dostrzegł świecące kreski. Trzy po jednej i trzy po drugiej. W dodatku w równej linii i symetrycznie. Nie wyglądają jak pazurki, pomyślał. W tym samym momencie poczuł na plecach chłodny powiew. Spojrzał przez ramię i odwrócił się. Po drugiej stronie placu zobaczył ślepą ścianę domu, a obok, za walącym się płotem, straszące w mrocznym ogrodzie tyczki z fasolą.

Podniósł szkiełko Marmona do oka. I wtedy tyczki się poruszyły. Zobaczył zjawy, a za chwilę kształty głów i twarze. Wtedy zamknął jedno oko, a popatrzył tym nieuzbrojonym. Widział tylko ogród i martwe sylwety tyk. Znowu spojrzał przez szkiełko. Postaci jakby przybywało. Pomału, noga za nogą wyłaniały się zza niewidzialnych kulis w kierunku proscenium. Nie padało na nie światło reflektorów, ci ludzie sami zdawali się jaśnieć, jak migotliwy film rzucany lampą projektora w objazdowym kinie. Niczym aktorzy gromadzili się na scenie, a za nimi zamiast ślepych ścian domów majaczyło w tle coś na kształt czarnej góry. I chłopiec nie mógł oderwać oka od tej sceny. Coś nagle wzruszyło jego ramionami. Dostrzegł znajomą twarz. To była kobieta. Trzymała w rękach białego kota. I chociaż się nie uśmiechała, czuł, że patrzy na niego z niewypowiedzianą pogodą i spokojem. Poznał panią Siwirską i kota Mitrofana. Odniósł wrażenie, że kobieta milcząco przedstawia mu kolejne postaci. Obok niej brat, stolarz Batko, dalej pan Zygda. Niekaszlący i w dobrym zdrowiu! Tuż za nim przetokowy Szczotka. Cały i niezgnieciony. Zauważył trzech chłopaków. Pojawili się po lewej stronie sceny i przyglądali się gałęziom w parku Kolejowym. I chłopiec wiedział natychmiast, że to ci, co autobusem przywieźli znad rzeki niewypał. W ogóle czuł, że mocą szkiełka, które trzymał przy oku, rozpoznaje coraz to nowe postaci i, co więcej, bezbłędnie odczytuje ich imiona. Uśmiechnął się na widok pana Kalfasa, który popatrując w jego kierunku, spokojnie poprawiał motocyklowe rękawice. Głowę woźnego, tak! osadzoną na szyi, ozdabiała czapka zrobiona z „Trybuny Robotniczej”. Kiedy rozpoznał mamę Ywalda, usłyszał muzykę. Ten szeroki w barach mężczyzna, obejmujący ramieniem pianistkę, to jej mąż AK-owiec, ten sam, któremu towarzysz Bierut nie zdołał pomóc. Muzyka wydawała się związana z nimi, ale też zabrzmiała w uszach chłopca głośniej, gdy skierował uwagę na stojącego obok człowieka w kapeluszu ze wstążką, spod którego wyzierała uzbrojona w ciężkie szkła twarz. Twarz bardziej zasłuchana niż patrząca. Wiedział, że to kompozytor. Sam Prokofiew. A muzyka, która teraz to przypływała, to znów się oddalała, jakby nadawano ją z dalekiej stacji radiowej, to w fragmenty uwertury opus 34. Szkiełko zdawało się wszechwiedzące! I dzięki niemu wiedział też, kim jest ten drugi mężczyzna obok, z jedwabnym krawatem zdobiącym jego wytworny garnitur szyty na miarę – wiadomo – u londyńskiego krawca. Był to sam Capablanka! Chłopiec przyjął i to do wiadomości, bo już od ojca wiedział, że obaj panowie, kompozytor o końskiej twarzy i mistrz szachowy z wysokim czołem, znali się dobrze, ponieważ spotykali się w paryskim hotelu Majestic, należącym do pewnego melomana, a zarazem miłośnika szachów. Pierwszy ogląd przez szkiełko Adam zakończył na mężczyźnie, który był ojcem Wandy. Poznał go po jego dziurawych i rozklapanych butach. Szkiełko wujka Marmona dziwnie wyostrzało źrenice postaci i chłopiec czuł, jak ich spojrzenia pospołu penetrują mu wnikliwie mózg i prą dalej, gdzieś poza głowę, jakby w pierścień zaćmienia, jakby w ów znak na niebie i w jego głębię. Podobnej mocy wzroku doświadczył w pobliżu Adriana Kurdiuka, lecz tamta miała w sobie coś odrażającego. To, co teraz przeżywał, przywoływało mu na myśl spojrzenie kogoś innego: kapitana Plejadowa. Jeszcze chwila, a ogarnie go ono większym ciepłem niż nawet serdeczny uśmiech babci

Filomeny! I wszyscy byli razem, choć nie trzymali się za ręce. Kobieta z chustą na głowie i z łopatą w ręce, o panieńskim nazwisku Niemiec to nikt inny, tylko żona wujka Kazka! Chłopiec był pewny, że tego dnia widział wujka pod krzakiem porzeczki, z butelczyną, tak, całkowicie niezainteresowanego innymi zaćmieniami. Żołnierz w rozpiętej bluzie i o gołej piersi to… musiał być ten Austriak, który robił wszystko, by złapać zapalenie płuc. Cóż, widać, że mu się udało. Obok dwóch Gruzinów w wojskowych szynelach. Ten wąsaty, o imieniu Temur, międlił fotografię i nawet się rozglądał, jakby szukał żony i dziecka. Zaraz westchnął, podniósł głowę i Adam poczuł, że i jego spojrzenie przechodzi mu przez mózg. Gromada postaci, widziana w szkiełku, zdawała się zagęszczać na dalszym planie. I tak samo zagęszczała się wciąż narastająca muzyka. Pojawiły się kapelusze, czarne kabaty i długie brody. Zaczął się domyślać, że widzi tysiączne ofiary Obersturmbannführera Heinricha Hamanna. (Dlaczego w tym momencie przyplątało mu się nazwisko Hossfeld, tego zupełnie nie wiedział). Napotkał wzrok młodzieńca o nazwisku Fried. Obok stała Sara, jego żona, i zaglądała mu w zdrowe oczy. Zza kobiety wyłonił się dziewiętnastoletni Tannenbaum z koszykiem jedzenia, którego nigdy nie doniósł do domu. Ktoś obok żartobliwie masował się po brzuchu. Chłopiec natychmiast rozpoznał filatelistę. (Jeszcze by tego brakowało, żeby tamten pomylił go z Sidorenką! A to przecież była robota Wieora!) Na wszelki wypadek skierował szkiełko w inną stronę i zobaczył… Joszkę Torema, który trzymał się prosto i był zupełnie zdrów. W pierwszym odruchu chłopiec zaczął szukać w jego pobliżu dwumetrowego Johanna Claudiusa Bornholta. Nie, ani Hamanna, ani mordercy Joszki tutaj nie było. I bynajmniej nie dlatego, że nie zostali zaproszeni na tę scenę, ale dlatego że oni… żyli. To było przeczucie na granicy pewności. A jednak, poprzez tę zgęstniałą noc w środku dnia, jakaś pogodna tajemnica przedzierała się ku chłopcu. Nie potrafił jej jeszcze rozszyfrować, odczytać i zrozumieć, ale nie bronił jej dostępu, choćby nawet – a tak to czuł – chciała osiąść w jego sercu. Nagle wyostrzyła się postać, którą dobrze pamiętał. To był pan Aufman, ten z teczką, który odwiedził ich w Stalinogrodzie! Nie sprawiał jak wówczas wrażenia wyszarzałego od tysiąca smutków człowieka. Przeciwnie. Cieszył się towarzystwem młodej kobiety, która czesała dłonią główkę dziewczynki. Dziewczynka obracała w dłoni biały wygładzony kamyczek i chłopiec od razu wiedział, że to okrąglaczek z Dunajca. Sam miał parę takich w Krakowie, w pudle pod kanapą. Jedna postać wyróżniała się jasnym, niemodnym już i jakby zagranicznym ubiorem, a był to młodzieniec o kędzierzawych włosach. Chłopiec już wiedział, że ma on dwadzieścia dwa lata i śpiewne włoskie imię Furio. Obok niego stały dwie dziewczynki. Wiedział, że ta o rudych włosach to Gerda. I przypomniał sobie tamtą bezsilną złość wszystkowiedzącego Assara. A ta druga to Małgośka Ptak, ta małomówna. I chyba pierwszy raz widział jej podniesioną głowę i oczy. Chłopiec na moment otworzył lewe oko, a wtedy natychmiast scena przed nim zaczęła się rozmywać, a jeśli jeszcze gdzieś przewijały się opary muzyki – milkły. Na koniec złowił trzy postaci: górala, księdza i mężczyzny z paletą malarską… Pan Bolesław Barbacki? Ale postaci owe jedna po drugiej wsiąkały w tło i po chwili sterczały w tym miejscu te same ciemnozielone stalagmity z tyczek i liści grochu.

– Dla mnie, drogie panie, to jak pąk czarny, z którego następnie rozwija się kwiat światła. Piękne, piękne! – Adam usłyszał komentarz doktora Decowskiego za plecami. – A ja zobaczyłam w tym pierścień z kryształowym okiem. – To był głos mamy. Skłoniła głowę na ramię męża i dodała: – Zenon, chciałabym kiedyś dostać taki pierścień. Ale z diamentem. Chyba sobie zasłużyłam, prawda? Patrząc na mamę, chłopiec zrozumiał, że tym razem nie dostrzegła żadnych tajemniczych kresek po obu stronach płonącej obręczy. A więc jedynie to szkiełko, które on trzymał przy oku, odsłaniało ich obecność! – Nadzwyczajna okazja, niezapomniane przeżycie – próbował podsumować ojciec. – A może to przemaszerował profil wielkiego Soso? – Poszoł won! I dobra jest. – Te słowa wypowiedział zupełnie cicho, i tylko do siebie, wuj Stach. Musiał go jednak usłyszeć dziadek Julian, bo mruknął, niby to chuchając na szkiełko: – Na wieki wieków, amen. – A ja powiem tak, że jak wyjmuję z bratrury moje rogaliki, to tak właśnie świecą – powiedziała babcia Filomena z dumą i tak, by koniecznie usłyszał to doktor Decowski. Ten zamierzał właśnie ruszyć ku przychodni i zerkał na łańcuszkowy zegarek. – Czarodziejskie éclipse solaire. Prawda? Drgająca łza opłynęła dookoła czarną źrenicę. – I mama pożegnała się z zaćmieniem w języku, który pokochała bez wzajemności: – Un spectacle fabuleux. – Nie ma w tym żadnych czarów-marów, moja droga – wtrącił się ojciec. – Teraz najważniejsze dla naszych astronomów to porządnie opisać to zjawisko i dokonać pomiarów dla potomności. Tu zwrócił się do pana Ferenca, kobiety z tobołem i doktora: – A, owszem, zapraszali mnie towarzysz Dobrosz i generał do Stalinogrodu. Swego czasu pomagałem im ruszyć inwestycję, wielkie obserwatorium astronomiczne. Chcieli, żebym wspólnie z górniczą bracią poprzeżywał to zaćmienie, ja jednak zdecydowałem się podziwiać je tutaj, w kolejarskim mieście, tak kameralnie, w gronie rodzinnym, z synem… Pod nogi zebranych zaczęły powracać ich cienie. Dziadek Julian podniósł kuferek i powiedział: – Jak już tu jestem, zajrzę do dyżurnego ruchu, to mi zaświadczenie podpisze. – No i jak ci się, Tadziu, ciaparajdo, podobało zaćmienie? – zapytała zadziornie ciotka Lola. Tadzio schylając się po dyszel wózka, już sobie układał odpowiedź. Nadział kaszkiet na głowę i zaśpiewał: Baczcie gospodynie na swe torebeczki bo jak ciemno spłynie znikną złotóweczki… Kiedy skończył, ciotka i babcia jak na komendę przycisnęły torebki, jakby wiozły w autobusie

z Maślanego Rynku zbyt żywotne koguty. Chłopiec przypomniał sobie o czarodziejskim teatrze po drugiej stronie ulicy. Jeszcze raz zapragnął spojrzeć w oczy temu tłumowi stłoczonemu na scenie pod złowrogim zarysem nieznanej góry. Jeśli bowiem dobrze pamiętał, to tam, obok Małgośki Ptak, stało jeszcze parę osób… Tak, chyba widział tam Sewiołka, którego rodzice stłukli na kwaśne jabłko, a za nim dwóch młodych mężczyzn. Pierwszy z nich z książką w ręce to poeta Henryk Horowitz, o którego ojciec tak rozpytywał. A ten drugi, w niemieckim mundurze, to Oswald Decker, kolega Horowitza i ojca z gimnazjum i z naddunajeckiej plaży. Prawdziwy dywersant! I stała tam jeszcze tamta dziewczynka w wiśniowym płaszczyku, której odłamek niemieckiej bomby wyrwał oczy. Naprawdę chciał wiedzieć, czy już wszystko w porządku z jej oczami. Nie mogło być inaczej! I nagle przestraszył się, że nie zdążył spotkać spojrzeń ich wszystkich, że może przez to nie odebrał, nie odczytał do końca jakiegoś ważnego znaku. Od każdego z nich. I teraz jeszcze bardziej zatęsknił za blaskiem, którego doświadczył, a który bił ze zgromadzonych postaci. A jeśli to jest tak, że oni wszyscy stali się, po tamtej stronie, świetlistymi czarodziejami? Szybko przystawił szkiełko do oka… Było już jednak zbyt jasno. Do ogrodu wróciła zieleń z jej wszystkimi odcieniami, a tam, gdzie w szkiełku widział podwyższoną scenę, sterczał najzwyklejszy płot. Jasność powietrza dopełniły głosy budzących się ptaków. Od strony Starej Kolonii zapiał kogut. Na stacji szarpnął wagonami pociąg, niecierpliwie, jakby śpieszno mu było przejść nad całym zaćmieniem do porządku dziennego. I znowu zrobiło się cieplej. Nagle usłyszał głos. Ojciec go szukał. – Zapamiętaj to, co zobaczyłeś – mówił. – Bo po tym będziesz już innym człowiekiem. No, gdzie on…? Głos zabrzmiał teraz nad jego głową głośno i gniewnie: – A ty, smarku, gdzie patrzysz? Cholera! Taki spektakl i taka nadzwyczajna okazja do obserwacji! Tak, do obserwacji częściowego zaćmienia! – Daj mu spokój – Adam usłyszał mamę. – A niechże się wreszcie ten kanocek obudzi! W tej samej chwili ręka ojca zerwała się do lotu, zaciemniając prawie już turkusowe niebo. Chłopiec poczuł we włosach ciężar i nawet nie zauważył, kiedy wypuścił szkiełko. Uderzenie w głowę przywróciło pod powieki zaciemnienie. Też częściowe, bo słyszał śmiech Bei i poruszenie zebranych, którzy śledzili toczące się szkiełko. Usłyszał, że zadzwoniło o kratę kanału, a potem głos dziadka: – Pooo-szło! Wzlatujący nad parkiem gwizd parowozu zabrzmiał tak, jak gdyby ktoś wypuścił w niebo piszczący balonik, który polatując spiralą nad głównym budynkiem stacji, zemdlał na końcu. Książkę tę pisałem w Krakowie, Sztokholmie, na Majorce i w San Pedro de Alcántara.

Słownik W słowniku znajdują się słowa zaczerpnięte z gwary śląskiej, z gwary sądeckiej, galicyjskiej i kresowej. ajnfart – brama wjazdowa barysznia – wielka pani bebok – straszydło bejdok – głupek wiejski bery – bajki, bzdury bratrura – piekarnik celerka – dobra uczennica ciak – złociak, 1 złoty ciompa – smarki z nosa cukmaje – cukierki cwerg – człowiek niskiego wzrostu dzioboł – diabeł ekrytuarek – zestaw przyborów do pisania facio – tatuś fajtkluba – rodzaj rygla obrotowego fanzolić – gadać głupstwa frelka – dziewczynka gruba – kopalnia gupielak – głuptas gymba – twarz irunda – głupstwo jerona! – do pierona! kadubek – karmnik dla ptaków kanocek – pogardliwa nazwa chłopaka kanoldy – twarde karmelki

kipa – niedopałek papierosa klopsztanga – trzepak knefel – niski człowiek konkastla – skrzynia na węgiel kopalniaki, kopalnioki – czarne cukierki kopla – sprzączka od pasa kronlojter – żyrandol mucia – mamusia nakastlik – szafka nocna platon – ciężki wóz konny potyrcze – ofiara drwin, popychadło psycha – rodzaj mebla z lustrem rzić – tyłek szirm – fajerka na piecu szmaterlok – motyl szmergelpapier – papier ścierny szpeje – przydatny złom żelazny, narzędzia sztreka – nasyp kolejowy szwele – podkłady kolejowe śpikol – smark, smarkacz śrubstak – imadło ubejok – pogardliwa nazwa pracownika bezpieki ugęstować – ugotować gęste danie waryjot – wariat zuchelek – odłamek pieczywa

Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA ul. Marszałkowska 8 00-590 Warszawa tel. 22 6211775 e-mail: [email protected] Dział zamówień: 22 6286360 Księgarnia internetowa: www.muza.com.pl Wersja elektroniczna: MAGRAF s.c., Bydgoszcz