Elisabeth Revol - Przeżyć.pdf

SAVE OFFLINE

Tytuł oryginalny: VIVRE. Élisabeth Revol Redakcja: Jacek Świąder Korekta: Agata Nastula Projekt graficzny okładki: Krzysztof Rychter Opracowanie graficzne: Elżbieta Wastkowska Redaktor prowadząca: Magdalena Kosińska Zdjęcia pochodzą z archiwum autorki

ul. Czerska 8/10, 00-732 Warszawa Copyright © Agora SA, 2019 Copyright © Arthaud (a department of Editions Flammarion), Paris 2019 Copyright © for Polish translation by Anastazja Dwulit, 2019 Wszelkie prawa zastrzeżone Warszawa 2019 ISBN: 978-83-268-3282-6 (epub), 978-83-268-3283-3 (mobi)

Książka, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując ją, rób to jedynie na użytek osobisty. Szanujmy cudzą własność i prawo! Polska Izba Książki Konwersja publikacji do wersji elektronicznej

Spis treści

23 maja 2019, godzina 10.50 25 stycznia 2018, Nanga Parbat (Pakistan), obóz IV 25 stycznia 2018, szczyt Nanga Parbat, 8125 m n.p.m. 26 stycznia 2018 26 stycznia 2018 27 stycznia 2018, 3 lub 4 rano 27 stycznia 2018, godzina 18 28 stycznia 2018, godzina 1.50 Powrót 23 maja 2019 24 maja 2019, godzina 3 ANEKSY BIOGRAM KARIERA SPORTOWA List do Tomka W hołdzie Tomkowi Mackiewiczowi Adam Bielecki i Denis Urubko, lodowi gladiatorzy Podziękowania

Crowdfunding Fotografie Przypisy

23 maja 2019, godzina 10.50

Everest! Jestem na szczycie Everestu! Widok oszałamiający, uczucia, które mnie przepełniają, niezwykłe. Co za piękno! Co za dar nieba – być tutaj, na szczycie najwyższej góry świata, wśród tych lodowych wartowników! W końcu spełniłam moje dziecięce marzenie, odżyłam, narodziłam się na nowo. Od powrotu z Nanga Parbat w lutym 2018 roku myślałam tylko o tej wyprawie, to Everest był moją nadzieją, to on trzymał mnie przy życiu – mimo czarnych przepaści rozpaczy, w które tak często wpadałam. Po dwóch dniach w szpitalu w Islamabadzie i po powrocie do Francji 30 stycznia 2018 roku, po męczącym tygodniu na intensywnej terapii w szpitalu w Sallanches, gdzie przypuścili na mnie szturm dziennikarze, po konferencji prasowej w Chamonix 7 lutego, kiedy się dowiedziałam, czy raczej kiedy wreszcie naprawdę pojęłam, że nie ma już nadziei na uratowanie Tomka[1], mojego towarzysza wypraw, a jednak wyczerpana, w szoku usiłowałam odpowiadać na pytania – w końcu dotarłam do domu, do Drôme. Nareszcie. Upłynęło sześć tygodni, zanim lekarze ostatecznie mogli ocenić skutki moich odmrożeń.

W trakcie tej rekonwalescencji odwiedził mnie jeden z moich sponsorów, założyciel firmy TeamWork Sailing and Mountain Philippe Rey-Gorrez. Wypytywał, jakie plany chodzą mi po głowie. Opowiedziałam mu, że jako dziecko zasypiałam przed wiszącym naprzeciw łóżka plakatem ze zdjęciem Everestu. To było moje pierwsze marzenie, początek mojej miłości do gór. Wiosną 2017 roku spędziłam zresztą dwa miesiące na spełnianiu marzeń – włóczyłam się po stokach himalajskich gigantów, wspinałam się na Makalu i Lhotse, próbowałam solo, bez tlenu z butli wejść na Everest. Nareszcie dotykałam własną stopą zbocza tej, właśnie tej góry – serce wyrywało mi się z piersi, radość mnie upajała! Ale na wysokości 8400 czy 8500 metrów zrezygnowałam – odstraszyły mnie potworny mróz i silna zamieć. Ze względów finansowych nie było łatwo wyprawić się tam po raz drugi, więc moje marzenie pozostało niespełnione. „Jeśli któregoś dnia zdecydujesz się wrócić na Everest, pomogę ci – powiedział mi tak po prostu Philippe ReyGorrez. – Możesz podchodzić bez tlenu, ale lepiej, żeby ktoś dla bezpieczeństwa niósł za tobą butlę, na wypadek problemów”. Poczułam falę ciepła, jakby moje serce, dotąd zmarznięte na kość, znów zaczęło bić. Gdy usłyszałam te słowa, na chwilę przeniosłam się duchem na Icefall, zobaczyłam mój namiot w obozie IV, nad nim księżyc w pełni, piękny i okrągły, i mrowie roziskrzonych gwiazd. Wyobraziłam sobie, że jestem na Uskoku Hillary’ego, idę wolno, brak mi tchu, ale w środku emocje aż buzują. To było nieformalne spotkanie, niczego w sposób wiążący nie ustaliliśmy, ale pomysł tej wyprawy rozświetlił ciemności otchłani, w jakiej żyłam – po raz pierwszy od powrotu do Francji zobaczyłam światełko w tunelu. Ten projekt trzymał mnie przy życiu, myślałam o nim przez cały rok. Omawiałam to z mężem Jeanem-Christophe’em i z Ludovikiem

Giambiasim, moim najbliższym przyjacielem, też alpinistą. Wyznałam im, że jedyną i ostatnią rzeczą ważną dla mnie jako himalaistki jest zdobycie Everestu. Myślałam o tym za każdym razem, gdy traciłam grunt pod nogami, gdy pogrążałam się w piekle poczucia winy i bolesnych wspomnień. Rok później, w kwietniu 2019 roku, wróciłam w wysokie góry, do krainy ubogiej w tlen, którą kocham, odkąd w 2008 roku znalazłam się na lodowcu Baltoro w Pakistanie. Kiedy pakowałam plecak, miotały mną sprzeczne namiętności: radość; zew wolności; chęć wzięcia rewanżu za to, co stało się rok wcześniej; przekonanie, że teraz albo nigdy. Czułam także strach. Czy dam sobie radę? Jak moje odmrożone, osłabione kończyny zareagują na chłód? Jak zniosę powrót w bardzo wysokie góry, jak zareaguję na biwak w skalnej szczelinie, gdy towarzyszyć mi będą wspomnienia tak mi drogich, tak ważnych w moim życiu osób, które przedwcześnie odeszły. Jestem uzależniona od gór. Boleśnie to sobie uświadomiłam po powrocie z Nangi. Już w 2009 roku, kiedy wróciłam z Annapurny, przeszłam okropny okres wątpliwości, kwestionowania tego wszystkiego. Pakując się, zadajesz sobie pytanie, co cię tak nieodparcie ciągnie coraz wyżej, i nagle pojmujesz, że jesteś zniewolona, że to jest jak narkotyk. Miałam dwadzieścia lat, kiedy złapałam wirus wspinaczki. Stałam się bulimiczką szczytów. W Alpach w ciągu dziesięciu lat przemierzyłam wiele tras, spotkałam wiele osób, szukałam trudności, pragnęłam wyczynów. Wysiłek, wysokość, podniecenie, stres, wątpliwości, w końcu poczucie spełnienia – ten koktajl upajał mnie za każdym razem coraz bardziej. W 2007 roku dotarłam w Himalaje i znalazłam się w nieskończonym wszechświecie odkryć – zdobywałam nowe szczyty, eksperymentowałam z własnym

ciałem, ciekawa, do czego jest zdolne i co je ogranicza w górnej warstwie troposfery. Nawet kiedy moje doświadczenia z wypraw wydawały się bardzo trudne, nie do zniesienia, siła przyciągania gór zawsze okazywała się większa. Niełatwo takie rzeczy wyjaśnić i zrozumieć, ale to świat, bez którego nie mogę żyć, a raczej bez którego nie mogłam się obejść przez ponad dziesięć lat. Dzisiaj, dzięki wyprawie na Everest, być może uda mi się zamknąć ten rozdział mojego życia, postawić kropkę. Skończyć z pasją, która sprawiała, że żyłam intensywnie, ale która mnie też pożerała, niewoliła, była obsesją, czasem wręcz czymś poza mną, ode mnie niezależnym. Najpierw zastanawiałam się nad powrotem do doliny Diamir pod Nanga Parbat. Chciałam to zrobić dla Tomka, chciałam też ukoić swój żal. Gdy jednak w marcu 2019 roku Daniele Nardi i Tom Ballard na zawsze zostali na zboczach tej góry, zrozumiałam, że tam nie wrócę. To mną wstrząsnęło, zablokowało mnie. Nanga znów pokazała mi swoje złowieszcze oblicze. Daniele był moim bardzo bliskim przyjacielem i wiele pomógł w czasie akcji ratującej Tomka i mnie. Gdy rok później zamieniliśmy się miejscami, dzień i noc pozostawałam w kontakcie z ratownikami w Pakistanie i próbowałam się na coś przydać – zwłaszcza że dobrze znałam drogę przez Żebro Mummery’ego. Godzinami czekałam bezsilna przed ekranem i z telefonem w ręku, tak samo jak wtedy, w 2018 roku, chcący mnie ratować Daniele. Na próżno. Śledząc ten dramat, przeżyłam na nowo i lepiej zrozumiałam to, co się wydarzyło podczas naszej wyprawy na Nangę w 2018 roku i po tym, gdy już zdobyliśmy szczyt: zainteresowanie mediów i części publiczności, które budzi górska tragedia, show na żywo w sieciach społecznościowych. Zobaczyłam przepaść między tym,

co przeżywamy w górze i co nas tam spotyka, a nieprzemyślanymi interpretacjami, wersjami wydarzeń i wyobrażeniami przedstawianymi przez ekspertów, obelgami i oszczerstwami w mediach społecznościowych, plotkami, za którymi idą pochopne osądy – to wszystko sprawia, że rodzina wspinacza pogrąża się w chaosie. Ale kto zna dokładne okoliczności? Kto tam był? Ten kolejny dramat nie sprawił jednak, że przestałam marzyć o Evereście. To projekt bardzo daleki od moich standardów wspinaczkowych, ale w tym roku odłożyłam je na bok. Zeszłam ze ścieżki himalaizmu i postanowiłam ruszyć w nieznane. Przestałam też myśleć w kategoriach osiągnięć i wyczynów – tym razem na Evereście szukałam czegoś zupełnie innego, intymnego, osobistego. Zwykła droga, właśnie to mi odpowiadało, nie miałam zamiaru ryzykować. Przede wszystkim nie chcę robić tego JeanowiChristophe’owi. Myślę, że wcześniej być może za mocno się angażowałam. Wypadek, śmierć Tomka boleśnie przypomniały mi, jak kruche jest życie. Wyruszyłam na Everest spokojnie, bo szukałam już czegoś innego. Nie byłabym dziś w stanie znów związać się z kimś liną i ruszyć na trudną drogę, a już na pewno nie mogłabym za nikogo brać odpowiedzialności w Himalajach. Jest mi też lżej, bo w końcu opisałam to, co wydarzyło się na Nanga Parbat; własnymi słowami opowiedziałam o naszej podróży, o naszych przekonaniach, naszej walce, krok po kroku przedstawiłam fakty, o których nie pisano w gazetach, a które składają się na prawdę o naszej wspinaczce. Byłam to winna Tomkowi.

25 stycznia 2018, Nanga Parbat (Pakistan), obóz IV

Dopiero świta, a wierzchołek grani Mazeno już lśni w ostrych promieniach słońca. Światło jakby wydobywało się z otchłani. Krajobraz się otwiera, niebo z szarego zmienia się w niebieskie. Zapowiada się ładny dzień. Nareszcie! Zła pogoda na trzy tygodnie zatrzymała nas w Kutgali, 3800 metrów nad poziomem morza. Nad Nangą szalał jet stream, na wysokości 6500 metrów szybkość wiatru nie schodziła poniżej 70-80 kilometrów na godzinę, wyżej mieliśmy zaś burzę i wiatr sięgający 150 kilometrów na godzinę. Dzisiaj wreszcie wyruszamy na szczyt Nanga Parbat! Idziemy do przodu, ja pierwsza, Tomek za mną. Powoli, spokojnie. Doceniam te chwile. Nie muszę się koncentrować, działam automatycznie, w głowie mogę mieć pustkę. Czterdzieści pięć dni wcześniej wylądowaliśmy w Islamabadzie, miesiąc temu znaleźliśmy się w Himalajach, u podnóża dziewiątego pod względem wysokości szczytu na świecie – 8125 metrów nad poziomem morza. Jego imię oznacza „nagą górę”, inne nazwy to Diamir, czyli „król gór”, albo „zabójcza góra”, ponieważ ponad trzydziestu alpinistów zginęło na jego ścianach, zanim w 1953 roku zdobył go Austriak Hermann Buhl. Tomek podejmuje już siódmą próbę wejścia na Nanga Parbat, ja – czwartą. Wspólnie wchodzimy po raz trzeci: zimą 2015 roku

wspięliśmy się na 7800 metrów, w 2016 roku na 7500. Dwa razy pokrzyżowała nam szyki zła pogoda. Tuż przed szóstą rano z obozu IV wysłałam SMS-a do mojego męża Jeana-Christophe’a. Wbrew umowie z naszym agentem Alim zostawiłam mój telefon satelitarny Thuraya w bazie, bo nie mamy generatora, żeby go ładować. Używam za to funkcji „wiadomość” w komunikatorze satelitarnym inReach. Wiadomości muszą być lakoniczne, mogę wystukać jeden po drugim góra sto sześćdziesiąt znaków. „OK jesteśmy w formie próbujemy dziś jeśli pogoda dobra jak nie to schodzimy”. Wymieniliśmy informacje o pogodzie z moim przyjacielem Ludovikiem, który zawiaduje trasą naszej wyprawy z Gap, gdzie mieszka, oraz z Anną, żoną Tomka. Wyruszyliśmy dopiero o 7.30, czyli z małym poślizgiem – Tomek nie mógł ogrzać stóp, a to koniecznie trzeba zrobić przed wyjściem. Użyliśmy kuchenki do rozmrożenia botka wewnętrznego i samego buta. Gdy wkładał jedną stopę, ja rozgrzewałam mu drugą. Długo i mało skutecznie. Z jednej strony pocimy się, z drugiej – temperatury są bardzo niskie, więc buty zamarzają od wewnątrz i na zewnątrz, trudno utrzymać ich suchość. Nawet gdy idziemy, nie jesteśmy w stanie ich ogrzać. W 2015 roku Tomek zapłacił na Nandze wysoką cenę – odmroził sobie nogi. Naszym mottem w tym roku jest więc ochrona i izolacja butów przed wilgocią! Trzymamy botki w śpiworach, żeby przez noc je wysuszyć i utrzymać ich odpowiednią temperaturę. W Islamabadzie rozważaliśmy również owijanie, od wysokości 5800 metrów, stóp folią aluminiową jako izolatorem. Dziś właśnie testujemy tę metodę. Tym samym łamię jedną z moich zasad: „Nie próbuj niczego nowego w dniu, gdy atakujesz szczyt”. Odkąd wyszliśmy z namiotu, gryzę palce ze złości! Folia wydaje się mrozić palce u stóp, zamiast je izolować. Trudno, wyruszyliśmy, trzeba iść i już.

Jeśli zrobi mi się za zimno, usunę folię. Tom nie narzeka, może u niego działa to dobrze. Rzeczy zostawiliśmy w obozie IV na wysokości 7300 metrów – w szczelinie, w której założyliśmy biwak. Musimy więc wejść na szczyt i zejść stamtąd za dnia. To najlepszy etap wspinaczki – nie dźwigasz już plecaka, nie trzeba przenosić rzeczy z obozu do obozu. Niesiemy tylko litr wody, trzy zbożowe batony, maski, kamery GoPro, leki na chorobę wysokościową dla nas dwojga, mój telefon inReach, parę rękawiczek i parę rękawic ekspedycyjnych. Rozkoszujemy się lekkością powietrza, naszych ciał, nagle odzyskaną zwinnością ruchów. Można jednak mieć sprzeczne wrażenia – bez plecaka człowiekowi zdaje się, że frunie, z drugiej strony wysokość ciąży jak ołów. Nie rozmawiamy, oszczędzamy powietrze. Ciszę zakłócają tylko nasze oddechy, nasze ruchy i lekki świst wiatru, który słyszymy przez puchowy kaptur i wiele warstw pod nim: kominiarkę, czapkę, kaptur z polaru, kaptur z mikrofibry. Od czasu do czasu odzywamy się do siebie, żeby nie tracić kontaktu: – W porządku, Tom? – Tak, w porządku, Éli. – OK, świetnie! Tu nie używa się długich zdań. Tak rozmawialiśmy wcześniej, gdy wypracowywaliśmy nasze kody komunikacji i zasady bezpieczeństwa. Oboje wiemy, że jesteśmy tu sami, nie mamy żadnego wsparcia ani drogi ewakuacji, możemy liczyć tylko na siebie nawzajem. Często dyskutowaliśmy o tym z Tomkiem. Przekraczamy wielką szczelinę. Włącza mi się wewnętrzny metronom, łapię rytm, przyspieszam, biegnę. Taki mamy w górach zwyczaj. Tom jest jak traktor, diesel, ja raczej jak nerwowy, szybki motor. Ja mogę rano ruszyć prędko, bez rozgrzewki; on lubi chodzić

sam, rozmawiać z Fairy, bóstwem Nanga Parbat, wspinać się w powolnym rytmie. Ja też lubię iść naprzód samotnie, czasem przy świetle mojej czołówki lub księżyca, czasem w krzepiących promieniach słońca – wtedy mogę dać upust emocjom, które skrywam, gdy jesteśmy we dwoje. To chwile, kiedy oddaję się marzeniom, snuję plany, w zachwycie pogrążam się w tym lodowcowym cyrku, w tym rozkosznym chłodzie śnieżnego bezmiaru. Jesteśmy z Tomkiem dumni, że znów próbujemy zdobyć tę górę w stylu alpejskim, na lekko[2]. Chcemy się wspiąć i zejść bardzo szybko, bo w rozrzedzonym powietrzu nasza wydolność maleje. Nie zostawiając za sobą żadnych śladów, bez pomocy z zewnątrz, bez butli tlenowej, w zgodzie z naszą etyką, naszą filozofią gór. W czasie poprzednich wypraw na Nangę zdobyliśmy dogłębną wiedzę zarówno o tej górze, jak i naszych możliwościach na takich wysokościach. W tego typu wspinaczce partnerzy od liny muszą być ze sobą zespawani, muszą się uzupełniać. I my z Tomkiem tacy jesteśmy. Gotowi motywować się nawzajem. O wszystkim decydujemy wspólnie, działamy po prostu, szczerze, bez gierek. Gdy któreś z nas poczuje się gorzej, szybko zawracamy – nikt nie ma pretensji, nikt nie czuje się winny. Warunki pogodowe są tutaj trudne, zwłaszcza że ta zima jest mroźniejsza niż inne. Wiemy więc, że nie mamy prawa popełniać błędów. Ale często sobie powtarzamy: „Dzień był trudny, ale i tak łatwiejszy niż dzień w pracy tam na dole!”. Jest ciężko, ale my to lubimy, zresztą największą satysfakcję przynosi nam właśnie wysiłek, przekraczanie własnych ograniczeń. Panuj nad ciałem, staraj się nie zwracać uwagi na pierwsze oznaki bólu, idź naprzód, nie poddawaj się, nie słuchaj wewnętrznego głosiku, który odzywa

się od czasu do czasu: „Co ty tu w ogóle robisz? To jest bez sensu, przestań!”. Docieramy pod piramidę szczytową. Jest ogromna. Na razie wciąż trawersujemy podstawę ściany. Robi się bardziej stromo, lodowiec jest spękany. Obchodzimy kilka szczelin. Z daleka lodowce zawsze wydają się płaskie i łagodne, ale z bliska wyglądają zgoła inaczej. Na szczęście tej zimy napadało niedużo śniegu i wiatr wszystko zmiótł. Szczeliny są otwarte, widoczne jak na dłoni. Dostrzegamy resztki starej poręczówki. Ślad czyjejś bytności wyłaniający się spod stopionego lodu? Od wczoraj góra jest inna. Dotąd wędrowaliśmy po dziewiczym terenie, teraz spotykamy ślady różnych ekspedycji przechodzących tędy przez wiele lat. Wczoraj dostrzegliśmy namiot w obozie IV na drodze klasycznej, poniżej naszego obozu. Dziś ta lina i resztki namiotów. Ślady uspokajające, lecz także mylące. Parę kroków dalej inne liny, znacznie nowsze, takie, jakich używają Szerpowie, HAPsi[3], żeby ułatwić drogę swoim klientom i ją zabezpieczyć. „Widziałeś te liny, Tom? Dziwne, że wciąż tu są po jesieni, co?”. Zimą zwykle są ukryte pod śniegiem, uwięzione w lodzie. Idę wzdłuż lin, potem na skos, aż do wysepki skał pośrodku zbocza. Zbocze opada i się wznosi, pod stopami widzę przepaść. Jest rozległa. Gdzie teraz iść? Na szczęście za wysepką liny ciągną się dalej, wskazując mi drogę. Nie używam poręczówek, nie mam do nich zaufania. Trawersuję lodowe zbocze, używając raków i czekanów. Lód jest twardy. Dwa razy, wbijając „dziabki”, odkruszam jedną czy dwie oszronione tafle lodu. To znak, że lód jest zły. Dalej znów śnieg. Rzucam okiem na Tomka, jest niedaleko. Poczekam na niego w słońcu, tutaj jest za zimno! Trawers jest

bardzo długi, trzeba przejść kilka kilometrów, więc metry dzielące nas od szczytu zdobywamy z trudem. 10.45, 7500 M N.P.M. W końcu docieram w słoneczne miejsce – błogosławione ciepło! Odpoczywam i poświęcam zbożowy batonik, by uczcić tę chwilę. Jest przepięknie. Twarz pokrywa mi szron, szczęki całkiem zesztywniały, jakby zacementowane porannym chłodem i lodowatym wiatrem. Dobija do mnie Tomek. Wszystko z nim w porządku, świetnie wygląda ze swoją oszronioną brodą. Czujemy się dobrze. Niebo się odrobinę zasnuło, temperatura wciąż spada. Postanawiam ruszyć dalej, ale po kilku metrach uświadamiam sobie, że mimo zdradzieckiej zasłony chmur promienie są bardzo ostre. Otwieram plecak, zakładam maskę. Odwracam się: – Tom, wkładasz maskę? Uważaj na słońce! – Dobra, Éli, nie martw się! Idę dalej w swoim tempie, Tomek podąża kilkadziesiąt metrów za mną. Jesteśmy dwiema samotnymi wyspami na bezmiarze góry, lecz nie boimy się jej, wręcz przeciwnie. Uwielbiamy tę nieograniczoną wolność! Po to tu jesteśmy. Idę w stronę śnieżnej grani i przełączki, na prawo i w górę ku szczytowi. Chcę tam na chwilę podejść. Tom krzyczy, żebym skręciła w lewo, że szczyt jest z tamtej strony. Wiem, wiem, Tomek, tylko rzucę okiem, co tam dalej jest. Intryguje mnie ten skalisty szczyt w oddali. Chcę objąć wzrokiem, ocenić bezmiar tego miejsca. Idę kawałek za przełączkę, żeby mieć lepszy widok. Wciąż ta cholerna mania, którą mam od dziecka – zobaczyć, co jest wyżej albo po drugiej stronie, a nuż widać tam co innego! Pasę oczy.

Na horyzoncie odcina się od tła grań Mazeno. Na niebie iskrzące się drobinki odtańcowują swój świetlisty balet. Dmący wiatr wymiata w dali śnieżne chmury. Widzę to, ale nie słyszę, opatulona, odizolowana w moich licznych czapkach, kominiarkach i kapturach. Na chwilę zanurzam się w tym pięknie. Mamy szczęście – odkąd na twarze padają nam promienie słońca, jesteśmy pod osłoną nieba. Wracam na trasę i zatrzymuję się, czekając na Tomka. Piję, jem batonik. Jesteśmy na ponad 7500 metrach nad poziomem morza. Dla alpinistów to symboliczny próg, wchodzimy w tak zwaną strefę śmierci. Nie lubię tego pojęcia, a jednak dziś przywiązuję do niego wagę. Aklimatyzacja nie przebiegła najlepiej, pogoda pokrzyżowała nam plany. Czuję się dobrze, znam możliwości mojego ciała. Ale wciąż wsłuchuję się w sygnały, które mi wysyła. Jestem głodna, to dobry znak! Topo mam w głowie, od wyjścia z bazy wdrukowane w pamięć: „po śnieżnej rampie w skos do góry ku przełączce, następnie skosem w lewo, aż do ujścia rozszerzającego się kuluaru, nim po prawej prosto lekko w prawo, potem trawers w prawo przed wyjściem, wreszcie mikstowym terenem skosem w prawo na szczyt”. Tutaj, pośród śniegu i lodu, to wszystko nie wydaje się już takie proste. Rozeznanie się, zbadanie terenu i podjęcie decyzji wymagają dużej koncentracji. Wymiary i odległości wydają się inne, punkty orientacyjne znikają. Nawet w Alpach łatwo się zgubić mimo bardzo szczegółowych topo i logicznych dróg wspinaczkowych. A przecież teraz jesteśmy w królestwie bezmiaru; niekończących się ścian, pól lodowych, latami wygładzanych, polerowanych przez śniegi i wiatry, oraz skalnych i skalno-lodowych występów...

Pośrodku piramidy wchodzimy od razu w mikstowy teren w osi szczytu. Musimy lawirować między śnieżnymi rampami, patrzeć, gdzie teren puszcza. Musimy szukać, nawigować, podchodzić, schodzić, wspinać się, znów schodzić, trawersować, balansując na przednich zębach raków, chwytać skaliste występy końcami palców w rękawiczkach, dbać o przyczepność, żeby bezpiecznie wykonywać te akrobacje. Ogrom tej góry zadziwia, nie wyobrażałam sobie czegoś takiego. Z Tomkiem regularnie wymieniamy spojrzenia, komunikujemy się na odległość. Dzielę się z nim wątpliwościami dotyczącymi trasy. Ma do mnie zaufanie, zgadza się i idzie za mną. Maksymalna koncentracja, nie dbam o nic więcej. Ograniczam pole widzenia do pięćdziesięciu metrów, patrzę w górę na ścianę albo za siebie, żeby sprawdzić, czy Tomek wciąż idzie z tyłu. Skała jest zwarta, to mieszanka granitu, gnejsu i pegmatytu. Raki zgrzytają na skalistych występach, teren podnosi się, im wyżej, tym większe trudności. Czyszczę zaśnieżone chwyty. Bogu dzięki wciąż nie ma wiatru. Kiedy odwracam się, żeby spojrzeć na Tomka i upewnić się, że wszystko OK, mój wzrok zatrzymuje się na grani Mazeno po prawej – oj, widać, że tam mocno wieje! Lubię te momenty, w których jestem bardzo skoncentrowana, absolutnie spokojna. Skupiam się tylko na precyzji kroków i na chwytach, planuję kolejne ruchy. Czas mija. Powietrze jest coraz bardziej rozrzedzone. Serce bije szybciej, z trudem łapię oddech. Wszystko wokół jest przeskalowane, gigantyczne, oszałamiające. Od rana radzimy sobie z Tomkiem bez liny, została w obozie IV, bo uznaliśmy, że nie będzie nam potrzebna. Mówimy mało. „W porządku? – Tak. – OK”. Posuwamy się do przodu, każde zamknięte w swojej bańce. Dzieli nas coraz większa odległość.

Tomkowi nie bardzo się podoba ten teren. „Éli! Skręcimy w lewo w kuluar?”. Owszem, ma rację, tracimy w tym mikstowym terenie dużo czasu, powinniśmy iść szybciej. „Let’s go! Tu, gdzie jestem, robi się łatwiej”. Czekam na Tomka na skraju kuluaru poprzecinanego wyrzeźbionymi przez trąby powietrzne twardymi śnieżnymi falami. Wcześniej widziałam coś podobnego tylko raz, pod wschodnim szczytem Annapurny w 2009 roku – przez całe kilometry grzbietu ciągnęły się ponadmetrowe fale zwieńczone setkami puchowych pióropuszy, które opadały białym pyłem na południową ścianę. Widok jest naprawdę poruszający. Tomek dołącza do mnie. W międzyczasie zorientowałam się, jak należy dalej iść. To znojna praca – wbijam czekan, stawiam kijek, lewa stopa, prawa stopa. Prawie nie robię sobie przerw. Tomek działa inaczej – co trzydzieści, czterdzieści kroków zatrzymuje się, żeby złapać oddech, odpoczywa pół minuty lub minutę. I od nowa. Po powrocie dowiem się, że właśnie w tym momencie pakistański żołnierz Altaf dostrzegł nas z bazy i wysłał wiadomość do naszego agenta Alego Saltoro. „Są powyżej ośmiu tysięcy metrów. Idą w górę, posuwają się”. Ali informuje o tym Ludovica we Francji, a we Włoszech mojego przyjaciela alpinistę Danielego Nardiego. Wieść szybko rozchodzi się po internecie. Ale morze chmur płynących znad ściany Rupal zalewa grań Mazeno i dociera do doliny Diamir. Już nas nie widać z dołu, my też tracimy widoczność. Zostaliśmy na tych wysokościach zupełnie sami.

Kuluar unosi się nieco w górę, fale wyrzeźbione w lodzie przez wiatr robią się coraz bardziej niezwykłe. Temperatura jest łagodna, wciąż czuję się dobrze. Błądzę wzrokiem dookoła, spojrzenie zatrzymuje się po lewej, na dwóch kamiennych kopczykach na poziomie grani – te kopce przyciągają jak magnes, dekoncentrują mnie. Odwracam się, żeby zobaczyć, dokąd dotarł Tomek.

Słońce jest coraz ostrzejsze, a lazurowobłękitne dotąd niebo staje się żółtawe. Pewnie robi się późno. Promienie oświetlają Nangę, jedyny szczyt wyłaniający się zza morza chmur. Po grani Mazeno hula wiatr, a piramidę szczytową okalają sunące jeden za drugim obłoki. Krajobraz jak z bajki. Niewiele dzieli nas od ostatniego szczytowego trójkąta. Ale która może być godzina? Włączam inReacha, sprawdzam wysokość i czas, czytam dwie wiadomości, które tymczasem przyszły – od mojego męża i od Ludo. Ale wstukanie odpowiedzi to zadanie zbyt pracochłonne na tej wysokości. Ręce już mnie pieką, choć rękawiczki zdjęłam tylko na chwileczkę, gdy włączałam aparat. Żeby uspokoić bliskich, podaję jedynie suche dane – 8036 metrów, 17.15. Nieźle, jeśli chodzi o wysokość, ale timing słaby... Straciliśmy czas w mikstowym terenie poniżej, za bardzo lawirowaliśmy, to jasne! A nasz obóz IV założyliśmy daleko od szczytu. Ale wczoraj nie mieliśmy wyboru – tonęliśmy w mokrej śnieżycy, nie było zupełnie nic widać. Nie dało się wtedy dotrzeć do podnóża piramidy. Po dziesięciu godzinach marszu od szczytu dzieli nas dziewięćdziesiąt metrów. Wyłączam komunikator, wkładam go do kurtki, aby oszczędzać baterię. Ryzykując odmrożenie palców, próbuję szybko uwiecznić tę niesamowitą atmosferę! Wyciągam kamerę i filmując, zastanawiam się, jak dalej iść. Zwierzam się mojej kamerze. W czasie ekspedycji stała się powiernicą, która pomaga mi lepiej znieść samotność. Widzę, że Tomek idzie w swoim tempie, nic mu nie jest. Cieszę się, że jest dziś w dobrej formie, bo od połowy stycznia miał kłopoty z trawieniem. Poziom higieny w bazie był problematyczny dla naszych wyjałowionych żołądków – nasz kucharz Sharkan przygotowywał posiłki na ubitej ziemi, brudnymi rękami zagniatał ciasto i robił placki ćapati, kroił mięso i rozpalał ogień. Woda była czasami ledwo zagotowana. Tomkowi, z natury

bardzo odpornemu, po raz pierwszy zaszkodził ten brak higieny – był w kiepskim stanie i zaczynał mieć na tym punkcie obsesję. Żywił dziwaczne przeświadczenie, że misją Sharkana jest przeszkodzenie mu w zdobyciu szczytu, więc przyczyną zaburzeń trawiennych jest pieczony przez niego chleb! Nigdy wcześniej nie widziałam Tomka w takim stanie, ale od kiedy Simone Moro „ukradł” mu górę, robiąc w lutym 2016 roku pierwsze zimowe wejście na Nanga Parbat[4], Tomek stał się markotny i zgorzkniały. Ocierało się to o paranoję. Wydawał się też przygnębiony, bardzo się moim zdaniem zmienił. W obozie bazowym cierpiałam z powodu tej ciężkiej atmosfery i rozpaczliwie próbowałam sprawić, żeby odzyskał rozsądek, wrócił do rzeczywistości. Na szczęście po dotarciu do obozu II, na wysokość 6600 metrów, i całodziennym wypoczynku 22 stycznia jakby całkiem ozdrowiał, zaczął lepiej jeść, znów się uśmiechał i podśpiewywał. Słyszę skrzypienie jego raków. Krzyczę do niego: – Tom, jak się czujesz? – W porządku. A ty? – Ja super. Tom, co robimy? Jest 17.15 i jesteśmy na 8036 metrach. Chmury zaraz dotrą do grani Mazeno. Nic nie będzie widać. Jak uważasz? Idziemy dalej czy schodzimy? Mróz będzie tęgi, a dotrzemy tam dopiero w nocy. – Idziemy dalej. Już nie jest daleko. I nie jest bardzo zimno. Gdyby któreś z nas się wahało lub przedstawiło argumenty przeciw dalszemu wchodzeniu, zaraz byśmy się wycofali. Ale oboje złapaliśmy wiatr w żagle i nie roztrząsamy naszej decyzji. Tomek jest zmotywowany, ja też. Zdaję sobie sprawę z tego, jak jest późno, że nadchodzi noc, on z pewnością też to wie, ale ochota i emocje wygrywają. Mam doświadczenie nocnego zejścia z Lhotse (8516 metrów), wyniosłego sąsiada Everestu, w maju zeszłego roku.

Pamiętam ogromną radość oraz to, że wieczorem temperatura była wyższa niż na początku dnia. Mówię więc sobie, że zimno jest do zniesienia, da się przeżyć. Chmury oczywiście zasłonią widok, ale będziemy w stanie iść dalej. Jesteśmy tutaj, bo podjęliśmy wyzwanie i chcemy dać z siebie wszystko. Dużo potem myślałam o decyzjach, które podjęliśmy tamtego dnia. W górach decyduję nieustannie, szybko analizuję sytuację i znajduję rozwiązania. Ale tam, dziewięćdziesiąt metrów od szczytu Nanga Parbat, wchodziły w grę jeszcze inne kwestie – emocje, jakie czekały mnie na szczycie, przepełniające mnie uczucia, przyjemność, którą czułam. Oraz fakt, że to wejście miało dla mnie szczególne znaczenie. Sądzę, że Tomek odczuwał wtedy to samo co ja, dlatego tak szybko wspólnie postanowiliśmy kontynuować.

Idziemy kuluarem, tak samo monotonnie jak wcześniej. To długa wspinaczka. Droga zdaje się nie mieć końca, szczytu wciąż nie widać. Jest intensywnie, magicznie. Bacznie śledzę mgłę zasnuwającą całą dolinę, boję się, że nagle otoczy nas ze wszystkich stron i rozdzieli. Chwilowo jednak jej waciane łapy nie są w stanie nas pochwycić. Cienie rozciągają się i wydłużają. Niebawem słońce pójdzie spać, a chłód stanie się ostry i przenikliwy, ale na razie podziwiamy olśniewający zachód słońca. W całym moim życiu himalaistki nie widziałam tak pięknego widowiska. Czysta magia. Ocean bawełnianych chmur pokrywa wszystkie góry z wyjątkiem majestatycznej Nangi, rozdzierającej swym wierzchołkiem purpurowe niebo. I nagle w jednej chwili róż przechodzi w zimny błękit, a przyjemna atmosfera zmienia się w przejmujący mróz. Wbijam raki w twardy, nawiany śnieg. Kilka metrów wyżej widzę dalszą drogę. Posuwam się powoli, nie myślę o niczym, działam w trybie niemal automatycznym. Teren staje się bardziej suchy, mikstowy. Jesteśmy po lewej stronie szczytu. Trawersujemy w górę na prawo. Zapada noc.

Wyciągam czołówkę. Czekam na Tomka. Wszystko tonie w półmroku, szczegóły się zacierają. Pole widzenia ograniczone mam do wiązki światła latarki sięgającej dwadzieścia metrów w przód. Twarz Tomka pokrywają oszronione płatki. Mimo zesztywniałych szczęk udaje nam się wypowiedzieć kilka słów: – Wszystko w porządku? – Tak. – Dobrze się czujesz? Nie za zimno? – Szczypie, ale da się wytrzymać! – Idziemy dalej? – Tak! Każdy kolejny metr to małe zwycięstwo, każdy krok to sukces. Ledwie zipiemy, ale oboje wznosimy wzrok ku rozgwieżdżonemu niebu. W tym momencie zdaję sobie sprawę, że zdobędziemy szczyt. Dla mnie to zwieńczenie ponad dekady marzeń, fantazji i pytań. W sierpniu 2008 roku, kiedy wyprawiłam się na Baltoro i po raz pierwszy znalazłam się na wysokości ośmiu tysięcy metrów, w drodze ze Skardu do Islamabadu przeleciałam nad Nanga Parbat. Imponująca, doskonała masa lodu, przepiękne linie, poszarpane granie. Od razu zapałałam uczuciem do tej niezwykłej góry, nie mogłam oderwać wzroku od wspaniałego bezmiaru śniegu i skał. Zdobyć ten szczyt zimą? Nierealne, niemożliwe – tak sobie wtedy mówiłam. Wydawało mi się, że świat ośmiotysięczników w zimie jest dla mnie niedostępny. Jednak fakt, że to miejsce było tak nieznane, rodziło tyle pytań, tylko rozbudzał moją ciekawość. Pięć lat później uznałam, że jestem gotowa zmierzyć się z tą górą o jakże bogatej historii, z himalajskim gigantem, z jednym z najpiękniejszych moim zdaniem szczytów. Oto pojawił się przede

mną ekscytujący i ambitny cel: pierwsze w dziejach zimowe wejście w alpejskim stylu na Nanga Parbat. Fascynują mnie Himalaje zimą. Zimowa wyprawa tam to dla mnie najwspanialsza rzecz, jaką można robić w górach, przygoda ekstremalna. Kiedyś, po kolejnym powrocie z Nangi, napisałam: „Na tej górze każdy dzień jest nagrodą, krokiem w nieznane, krokiem na drodze odkrywania siebie i swoich możliwości. Chwytaliśmy chwile, w których serce jest tak przepełnione radością życia, że nie chce już niczego więcej”. W takich miejscach wraca dziecięce oczarowanie światem, jak gdyby się go na nowo odkrywało. W styczniu 2013 roku wyruszyłam w stronę Nangi z Danielem Nardim. Budżet jak zwykle mieliśmy bardzo ograniczony. Po tylu latach marzeń o zdobyciu tej góry zimą chodzenie po jej stokach było jak magia. Na każdym kroku sił dodawało mi to, co widziałam i czułam. Dwa razy, w odstępie kilku dni, próbowaliśmy w stylu alpejskim wejść Żebrem Mummery’ego. Porywaliśmy się na próbę przejścia zimą drogi niezdobytej nawet latem! Pokonała nas zmienna pogoda, silny wiatr i śnieg. Odkryłam jednak wtedy zimową himalajską samotność, wszechogarniający, niepokalany chłód, w którym życie zwalnia rytm i powoli płynie w ciszy. Świat skamieniały z zimna, omiatany wichrami. Wróciłam oczarowana, zafascynowana zimowymi Himalajami w ogóle, a szczególnie zakochana w Nandze, tej perle gór! W 2015 roku wróciłam tam z Tomkiem. Dotarliśmy w alpejskim stylu do wysokości 7800 metrów, drogą Messnera z roku 2000, bez poręczówek, bez Szerpów, HAPsów, bez tlenu. Sami powyżej sześciu tysięcy metrów przez cztery czy pięć dni, w straszliwym chłodzie, walczyliśmy ze wszystkich sił z żywiołami. Jednak na wysokości 7800 metrów wciąż zmieniająca się pogoda zmusiła nas

do odwrotu. Rok później znów tam byliśmy. Ale tym razem z bazy wyruszało wiele wypraw, wszystkie napędzane pragnieniem dokonania pierwszego zimowego wejścia. Nie podobała mi się panująca wtedy atmosfera, ludzie nie rozmawiali ze sobą szczerze, wszyscy podejrzliwie obserwowali pozostałych. 23 stycznia dotarliśmy z Tomkiem na wysokość 7500 metrów, ale ekstremalne zimno (minus 50 stopni) kazało nam zawrócić, nie wchodzić w tych warunkach na trudną drogę, zwłaszcza że nadciągał jet stream. Pójście dalej mogło oznaczać drogę bez powrotu. Jeśli chodzi o Tomka, to już sześć razy odwiedzał Nangę zimą – chciał zbliżyć się do bóstwa, które go fascynuje, do wróżki Fairy. A dzisiaj nareszcie dotrzemy na ten wymarzony szczyt! Serce wali mi jak szalone. Zalewa mnie potężna fala uczuć. Chciałabym krzyczeć z radości, ale w tym przeraźliwym mrozie głos więźnie w gardle. Chciałabym płakać, ale łzy natychmiast zamarzają. Ostatnie metry. Czuję, że wiązka światła z czołówki idącego za mną Tomka oddala się. Noc między nami gęstnieje. Ale wciąż dostrzegam, choć coraz słabiej, ten punkt orientacyjny, to światełko. Docieram do przełączki. Lodowata wichura owija się wokół mojej szyi, przewierca kości do szpiku, zdrapuje mi skórę, wyszarpuje z twardego śniegu garście krupy i rzuca nimi prosto w twarz. Te opiłki mnie ranią, rozcinają zaciśnięte powieki. Nigdy w życiu nie było mi tak zimno. Przyspieszam, nie mogę tu wytrzymać. Wciskam brodę głębiej w kołnierz kombinezonu. Zapinam kaptur. Każdy metr do przodu to nowe zwycięstwo nad sobą samą. Oddycham pospiesznie, żeby szybciej się przemieszczać, więc w tym rozrzedzonym powietrzu wkrótce zaczynam się dusić. Mięśnie natychmiast się kurczą. Sunę jak Robocop, uciekam coraz wyżej. Może być mniej więcej osiemnasta. Osiemnasta trzydzieści? Albo później, nie wiem. Dysząc, przechodzę ostatnie metry, docieram

do stosu kamieni, z którego wyłania się słupek owinięty poręczówkami. Szczyt! Padam na kolana, odwracam się plecami do wiatru, by ochronić się przed lodowatymi podmuchami. Walę się rękami w ramiona, uda, łydki, próbując się trochę ogrzać. Dyszę. Wiatr lśniącymi smugami śniegu rysuje w powietrzu wzory. Uspokajam się, oddycham głęboko. Jestem między dwoma światami, między ziemią a niebem. Grawitacja mocno trzyma moje kolana na ziemi, ale dłonie dotykają nieboskłonu. Upajam się tym miejscem, poczuciem pełni. Po długim dniu walki w końcu trafiłam między gwiazdy. Czekam na Tomka, widzę przybliżające się światło jego czołówki. Jest bardzo blisko. Trzęsę się z zimna, brutalnego, przerażającego, ale w środku jestem jakby znieczulona – znieczulona przez całe lata marzeń i przez ten przenikliwy chłód. Trudno mi odróżnić sen od jawy. I tylko walka, którą toczę, żeby się rozgrzać, potwierdza, że ta sytuacja jest prawdziwa, że to wszystko nie jest fantazją. W poświacie latarki widzę, jak oszronione, zmumifikowane przez mróz flagi modlitewne tańczą na wietrze. Jestem zimą na Nanga Parbat, na szczycie góry, w której zakochałam się dziesięć lat temu! Nie wyjmuję z plecaka ani inReacha, ani GoPro – musiałabym zdjąć rękawiczki, a tego nie chcę, nie dam rady. Jestem przemarznięta do szpiku kości. Wolę poczekać, aż dotrze tu Tomek – wtedy uwiecznię tę chwilę, a przede wszystkim mocno się uściskamy. Nareszcie, nareszcie mamy naszą Nangę! Pragnęliśmy tego przez lata, tak bardzo chcieliśmy tu dotrzeć! Ten dzień był taki długi i taki trudny! Jak zawsze, kiedy docieram na szczyt, przez kilka minut nie myślę o niczym, po prostu sycę się tymi niezwykłymi miejscami. W czasie wspinaczki czasem ogarnia mnie niepohamowana radość,

przetaczają się przeze mnie lawiny uczuć, serce mi wali, krzyczę i płaczę z zachwytu. Na szczycie przeciwnie – nigdy nie daję się porwać emocjom. Panuję nad sobą, trzymam się ziemi, nieświadomie narzucam sobie tę zasadę, ponieważ wiem, że szczyt tak naprawdę osiąga się dopiero po zejściu na dół. Smakiem szczytu delektujesz się dopiero po powrocie do bazy, gdy minie zagrożenie i opadnie adrenalina. Tak jest za każdym razem. Na razie myślę o zejściu, które będzie przecież jeszcze trudniejsze. Koniec nastąpi dopiero wieczorem, gdy dotrzemy do obozu IV, a właściwie jutro, kiedy znajdziemy się w bazie. Dopiero tam będziemy mogli mówić o szczycie, nie wcześniej.

25 stycznia 2018, szczyt Nanga Parbat, 8125 m n.p.m.

Czekam na przybycie Tomka, żeby uwiecznić tę chwilę i, co najważniejsze, przytulić go do serca. Po tylu latach wspólnej walki wreszcie spełniliśmy nasze marzenie. To najpiękniejsza rzecz dana nam w życiu. Tomek idzie powoli, lecz miarowo, widzę światło czołówki, lecz twarz ginie w cieniu. Dostrzegam tylko lśniący relief zmrożonych kryształków na jego prawym policzku. Na pewno jest przemarznięty i zmęczony. Wstaję, żeby go uściskać. Jego błękitne oczy ozdobione igiełkami lodu są bardzo blisko. Teraz, kiedy oboje jesteśmy na szczycie, zwariujemy z radości! Wołam: – Tomek! Yessssss! – Éli, co się dzieje z moimi oczami? Éli, nie widzę twojej czołówki, twój obraz jest rozmyty! Ta sekunda trwa wieczność. Wszystko wokół zaczyna się chwiać. Robi mi się niedobrze, dusi mnie strach, nogi uginają się pode mną, są jak z waty. Słowa Tomka dudnią w mojej głowie. Chcę, żeby stamtąd wyszły, żeby ich nie było. Nie chcę słyszeć o tym, co nie do zniesienia, co nieodwracalne. Ale widzę przerażone oczy pod oszronionymi rzęsami, więc straszne słowa coraz głośniej dudnią w moim sercu i w głowie. Przed chwilą dryfowałam w bajkowym śnie, teraz wpadam w czarną otchłań. To niemożliwe, to koszmar, zaraz się obudzę! To

tylko umysł płata mi figle! Ale cała się trzęsę. Ogarnia mnie panika. Mój mózg robi przegląd sytuacji, których już w górach doświadczyłam. W ułamku sekundy skacze od nadziei do rozpaczy. Od iluzji do rozczarowania. Tomek oślepł na szczycie góry, która była jego Świętym Graalem! Zaciskam powieki, łzy natychmiast zamarzają, kamienieją. Przestaję widzieć, trę oczy. Kryształki lodu ranią jak papier ścierny. Dzisiaj, gdy wspominam tamtą chwilę, najbardziej boli mnie, że Tomkowi nie dane było zobaczyć szczytu, który tak bardzo pragnął zdobyć. Jakby ukradziono mu Świętego Graala...

Jesteśmy zupełnie sami na wysokości 8125 metrów, a Tomek nie widzi! Co, jeśli nie będę w stanie mu pomóc? Jeśli nie zdołam go sprowadzić? Noc, ekstremalnie zimno i tak wysoko! Jestem zdruzgotana. W ułamku sekundy wszystko się zmieniło, przełączyliśmy się na tryb „przetrwanie”. Ale co możemy tu zdziałać we dwoje? Musimy zejść. Muszę szybko zareagować. Staram się zapanować nad lękiem, muszę się ogarnąć, skoncentrować. Muszę być pragmatyczna. Muszę sobie z tym poradzić. Tak jak w 2015 roku, kiedy Tomek wpadł do szczeliny i krzyczał: „Éli”, „Eeeliii”, „Eeeeliiii”, a echo powtarzało jego krzyk! Mam wrażenie, że znów to słyszę. Ale dziś jesteśmy na szczycie, na wysokości ponad ośmiu tysięcy metrów, od bazy dzieli nas 4200 metrów, ale najpierw trawers w górę za obozem IV. Podchodzę do Tomka, obejmuję go. Przytulamy się i czas na chwilę staje. Ale zaraz wraca mi świadomość – trzeba szybko działać! Schodzić jak najprędzej. Muszę być oczami Tomka, jego przewodniczką. „Nie martw się, Tom. Weź mnie pod ramię i schodzimy”. Prawą ręką obejmuję jego ramię i odwracam go w drugą stronę, pod wiatr.

Próbuję go pocieszyć, uspokoić, chociaż sama umieram z przerażenia, bo nie mogę się dłużej oszukiwać – nadeszła katastrofa i to ja muszę sobie z nią poradzić. Musimy wyjść z tego żywi. Jedyną nadzieją jest ucieczka w dół. To zajmie trochę czasu, ale przeżyjemy. Chwytam jego lewą rękę i kładę na moim prawym ramieniu. – Trzymaj się, Tom, trzymaj się mnie. Połóż rękę na moim ramieniu. Nie puszczaj mnie, powoli ruszymy. Nie martw się, będzie dobrze. – Tak, Éli. Jego głos brzmi okropnie. Boi się. Jest jak zagubione dziecko. W niewidzących oczach ma taką rozpacz! Idziemy, serce wali mi mocno, w głowie mam watę. Przez pierwsze metry teren jest dość łaskawy, testuję go, stawiając ostrożnie kroki. Zimno przeszywa do szpiku kości. W twarz wieje nieustępliwy, lodowaty, nieludzki wiatr, mrużę oczy. Łzy natychmiast zamarzają na rzęsach, na policzkach. Przecieram oczy rękawicą, wzrok się zamazuje. „Jak się masz, Tom?”. Odwracam się. Twarz ma skamieniałą, jakby wyrzeźbioną z białosinego marmuru. Obsypaną kryształkami lodu. Wszystko pokryte szronem – oczy, rudawy puszek na policzkach. „Tak, Éli. Jest mi zimno, ale w porządku”. Lęk odrobinę się zmniejsza, łapiemy rytm. Powoli, bardzo powoli, ale jednak schodzimy w dół, a każdy krok to zwycięstwo, to krok w stronę życia, w stronę bazy. W tym mieszanym, śnieżno-lodowo-skalnym terenie muszę bardzo ostrożnie i starannie wbijać w podłoże zęby raków. Całą energię skupiam na precyzji moich kroków, kroków Tomka i na tym, żeby je ze sobą zestroić. Nie zastanawiam się, co dalej. Żyję tylko tym, co dzieje się tu i teraz. Schodzę delikatnie – pierwszy stopień, oparty na moim ramieniu Tomek nie może stracić

równowagi. Każdy krok wymaga takiej koncentracji, że zapominam o mrozie. Wstrzymuję oddech, napinam mięśnie, żołądek mam ściśnięty, z całą ostrością dostrzegam najdrobniejszy ruch Tomka. Stanowimy teraz jedno. Staję się jego oczami, moje nogi są jego nogami, moje ramiona jego ramionami, prowadzi nas mój głos. Boję się zimna, jestem na wskroś przemarznięta i nie wiem, ile mój organizm jeszcze zniesie, zwłaszcza że poruszamy się w tempie siłą rzeczy tak powolnym. Tomek wciąż wspiera się na moim ramieniu. Raz na lewym, raz na prawym, na przemian, zależnie od nachylenia terenu. Muszę znaleźć właściwe, skuteczne ruchy, a potem je powtarzać. Powtarzanie ruchów ćwiczę przecież od dzieciństwa. Do osiemnastego roku życia uprawiałam gimnastykę, uczyłam się, trenowałam, ćwiczyłam powtarzające się sekwencje, aby dojść do odpowiedniego gestu. Po pewnym czasie ta logiczna konstrukcja ruchów, możliwie najskuteczniejszych, staje się automatyczna. Stawiam jedną stopę, potem drugą, opieram się na czekanie, drugi przypięty do lonży. Potem powtarzamy to samo z Tomkiem, kontroluję jego kroki, jego ruchy, jakby były moje. I tak w kółko. Pojawia się rutyna, która pomaga mi na chwilę zapomnieć o wszystkim innym. Strasznie marznę, Tomek też. Posuwamy się bardzo powoli, ale schodzimy. Znów kłębią się w głowie dręczące pytania: czy uda mi się sprowadzić Tomka po tym stromym stoku? Ile to zajmie czasu? Jesteśmy skostniali z zimna, jak długo jeszcze wytrzymamy? Musimy dotrzeć do obozu IV, ale najpierw trzeba podzielić trasę na etapy. Jeden za drugim. Wyznaczam sobie cel, punkt do osiągnięcia. Gdy się udaje, wyznaczam następny. Przejść teren mikstowy. Następnie kuluar. Później się zobaczy. Pogodziłam się z faktem, że ta noc będzie długa i przerażająca. Mróz? Wiatr?

Naszym jedynym ratunkiem jest ruch. Nie zatrzymywać się, schodzić, poruszać się we wszystkich kierunkach, przemieszczać się w głąb tej lodowatej nocy, przemierzać rozciągającą się przed nami ciemność. Muszę walczyć za niego, za nas oboje, muszę sprowadzić go na dół! Jest mi potwornie zimno. Czasami muszę się zatrzymać, powyginać ciało w różne strony – kręcę koła ramionami, skaczę w miejscu, biję się po kolanach, żeby jak najwięcej krwi dopływało do kończyn. Rozcieram plecy Tomka. Zachęcam, żeby poruszał się jak najwięcej, bo wydaje się zmrożony, zmumifikowany. Dodaję mu otuchy. Czołówka oświetla niewiele. Wiem, że wokół jest pustka, zbocze, ale nie myślę o tym, skupiam się na tej odrobinie światła, na chwili obecnej. Chodzi o nasze przetrwanie. Ważne są kroki, które stawiam. Następnie kroki, które stawia Tomek. Nasze dwa ciała, które się równoważą. Koncentracja na chwili obecnej, na aspektach technicznych na chwilę odsuwa dręczące mnie wątpliwości i obawy, obsesyjnie skupiam się na kolejnych ruchach. Kolejne kroki, ręce w kontakcie, i znów to samo – nasze ruchy zazębiają się w niemal automatycznym rytmie. Czas rozmywa się i rozciąga. Rozmawiam z Tomkiem tyle, ile mogę, na ile pozwala droga. Motywuję go, staram się dać mu nadzieję. Mówię o jego życiu w Irlandii, o jego dzieciach, o Annie, o szczycie i o tym, jak będziemy się rozkoszować ciepłem, gdy już wrócimy do bazy. Ale kontakt z nim jest słaby, odpowiada monosylabami. Po przejściu terenu mikstowego dochodzimy do urzeźbionego przez wiatr śnieżnego kuluaru. Robi się nieco łatwiej, możemy przyspieszyć. Trzymam za sobą kijek, Tomek chwyta jego drugi koniec i sunie za mną. Uważam na wyprofilowane lodowe fale,

czasem podobne do schodów. Cały czas kieruję Tomkiem; czasami go zatrzymuję, gdy spadek jest za duży. Marznę. Narasta we mnie poczucie krzywdy. Co ja robię w tym piekle? Dlaczego Tomek jest w takim stanie? Nie mógł bardziej na siebie uważać? Czuję, że ta sytuacja jest strasznie niesprawiedliwa. Dlaczego mój partner od liny zawsze nawala podczas wyprawy? Dlaczego ciągle kończę w takim bajzlu? Gdzie się podziały wszystkie nasze zasady, reguły, których zawsze przestrzegaliśmy: wsłuchiwać się w siebie, zachować jasność umysłu, rozsądek, szanować własne ograniczenia i zawracać, gdy pojawią się pierwsze znaki ostrzegawcze? Zapadam się w otchłań nocy. Patrzę do tyłu na Tomka – nie ma komina Buffa[5], nos całkiem mu zsiniał. Wołam: – Hej, załóż buffa z powrotem na twarz! Ale Tomek ma problemy z oddychaniem, więc znów zsuwa komin. Zatrzymuję się. – Tom, załóż to, nos ci odpadnie. – Éli, nie mogę oddychać! Duszę się! Jego słowa huczą i wirują w mojej głowie. Obrzęk mózgu? Mój Boże, czy zaczyna się obrzęk? Klnę na wiatr, wpadam w rozpacz, jestem przerażona – jak szybko pogarsza się jego stan! Znów ogarnia mnie panika. – Éli, strasznie mi zimno w ręce. Czym prędzej wyciągam apteczkę. Zdejmuję rękawiczki, wyciągam dawkę deksametazonu, silnego kortykosteroidu zalecanego w przypadku obrzęku mózgu, wyciągam strzykawkę. Rękawice wsuwam do kombinezonu, żeby zachowały ciepło. Próbuję zrobić zastrzyk, ale po wbiciu w kombinezon igła się łamie! – Tom, k..., co masz pod kombinezonem? – Goreteks, mam warstwę goreteksu.

– Cholera! Mam tylko jedną igłę w tym pudełku, to apteczka ratunkowa, inne zostały w obozie IV. Grzebię w pudełku z lekarstwami, daję mu cztery czterystumiligramowe tabletki deksametazonu – to duża dawka, moim zdaniem adekwatna do jego gabarytów. Staram się postępować zgodnie z zaleceniami, które przed wyjazdem dał mi lekarz. Wymieniamy rękawiczki. Tomkowi jest już odrobinę cieplej. Ruszamy. Oddycha trochę lepiej, ale nie na tyle, żeby wytrzymać w ochraniaczu na twarzy. Musimy jak najszybciej zejść z tej wysokości. To jest najważniejsze. Ostra choroba wysokogórska, wysokościowy obrzęk płuc? Co dokładnie jest Tomkowi? Nie wiem, ale widzę, że jest bardzo źle. Kiedy zatkają się naczynia krwionośne ważnego narządu, takiego jak płuca lub mózg, wzrasta ciśnienie krwi i spada objętość osocza. Takie nadciśnienie prowadzi do śpiączki, w przypadku obrzęku płuc niszczy płuca, przy obrzęku mózgu – układ nerwowy. Obrzęk oznacza stan najwyższego zagrożenia, trzeba jak najszybciej zejść niżej, z nadzieją, że jeszcze nie jest za późno – ponieważ gdy dochodzi do obrzęku, mózg czy płuca zostają jakby utopione. Nie mamy przy sobie tlenu, który mógłby spowolnić nieuchronną retencję płynów i wzrost ciśnienia w płucach Tomka. Popycham go, zachęcam, walczę. Byle w dół, byle stąd uciec. Nie przestaję do niego mówić. Nie wiem, czy rozumie moje rady, czy w ogóle je słyszy. Wydaje się zagubiony, jakby błądził gdzieś myślami, pogrążony w swoim cierpieniu. A zaledwie kilka godzin temu byliśmy tacy szczęśliwi. Kontroluję jego ruchy, potem moje. Nieustannie obracam głowę, tam i z powrotem, z dołu do góry – przed siebie, na Tomka; przed

siebie, na Tomka; przed siebie, na Tomka... Znów działam w trybie automatycznym. Moja jedyna motywacja, moja mantra – dojść do obozu IV, potem do bazy, w końcu dotrzeć do domu. Przeżyć. Tomek zobaczy Annę, ja wtulę się w ramiona męża. Ten horyzont wydaje się nieskończenie odległy, ale gdy wszystko wokół się wali, to mój jedyny motor napędowy. Zaczynamy schodzić kuluarem. Wbijam raki w śnieg. Żeby prowadzić Tomka, trzymam kijek za sobą, on chwyta drugi koniec. W drugiej ręce mam czekan. To mój jedyny sposób, żeby zatrzymać upadek, gdyby Tomek się poślizgnął. O wiele lepiej i wygodniej byłoby użyć liny. Tyle że nie mieliśmy żadnego powodu, żeby ją ze sobą zabrać... prócz tego jednego – wypadku. Uświadamiam sobie, że nie schodzimy już tą samą drogą, którą wchodziliśmy. Idziemy, jest stromo, więc przemieszczamy się powoli, ale nie jest najgorzej. Jak tylko mogę, staram się podtrzymać Tomka na duchu. Jednak on jest wciąż nieobecny, prawie nic nie mówi, odpowiada tylko „tak” lub „nie”. Wbijam w twardy śnieg czekan, potem zęby raków. Kolejny krok w dół. Tomek podąża za mną, ale nie ma już czekanów – co się z nimi stało? Robi się bardziej stromo. Uspokajającą biel pożera otchłań nocy. Jesteśmy na dole kuluaru. Trudno rozpoznać cokolwiek poza tym. Zostawiam Tomka na półce skalnej i szukam najlepszego przejścia. Pamiętam, że na końcu kuluaru jest bariera skalna, więc musimy skręcić wcześniej. Kolejny raz zdaję się na instynkt. I dziesięć metrów niżej trafiam na miejsce, przez które da się przejść! Zapisuję w pamięci ścianę i trasę. Wyłączam czołówkę i pół minuty czekam w ciemności, żeby wzrok przestawił się na widzenie nocne. Teraz dostrzegam więcej. Nie jest źle, śnieżna rampa prowadzi nas

z powrotem na stok. Jak najszybciej wracam do Toma. Nogi mnie pieką, dyszę, tracę kontrolę nad własnym ciałem. Mam wrażenie, że serce, zmuszone do takiego wysiłku, zaraz pęknie. Nie chcę tracić czasu, korzystam z okazji, aby się rozgrzać, ale tempo, które sobie narzucam, jest mordercze. – OK, Tom, idziemy. Weź moje kijki, pójdziemy tak dziesięć metrów, a potem złapiesz mnie za ramię, jak na początku. Trawersujemy strome przejście uformowane przez wiatry, pełne różnej wielkości nieregularnych wyrw i zasp, potem docieramy do terenu mikstowego. Muszę być bardzo uważna. Czasami ustawiam Tomka twarzą do ściany, żeby miał lepsze oparcie. Udało mu się pokonać najbardziej stromy fragment. Cały czas jestem przy nim. Idziemy do przodu. Schodzimy. Ale wciąż jesteśmy za wysoko. Podaję mu rękę i koordynuję kilka kolejnych kroków. Udaje się nam pokonać ten trudny fragment. Wbijam ostrze czekana głęboko, żeby mieć solidne oparcie. W tym miejscu śnieg jest już mniej zbity, stok w końcu robi się łagodniejszy. Trawersujemy dalej, wreszcie dochodzimy do poręczówek. Mam przypływ optymizmu – za kilka godzin będziemy się grzać w naszych śpiworach. Lodowaty nocny wiatr zmusza mnie do ruchu. Żeby się rozgrzać, wymachuję energicznie ramionami. Ile przy tej wichurze jest stopni? Minus 50, minus 60? Mniej? Nie wiem, ale temperatura odczuwalna w tych mroźnych podmuchach jest przerażająca – nigdy w życiu nie doświadczyłam tak przenikliwego zimna, na granicy ludzkiej wytrzymałości. – Jak tam, Tom? Zimno ci? – Tak! Jest mi zimno! Energicznie pocieram jego plecy. Analizuję teren. Wciąż jesteśmy wysoko, za wysoko. Musimy zejść. Ile tylko damy radę. Dzięki łączącej nas bardzo silnej więzi,

dzięki automatycznym zachowaniom, które wypracowaliśmy podczas naszych wcześniejszych wspólnych wypraw, ten awaryjny tryb zejścia włączył się w sposób naturalny. Tomek walczy. Jego wyczerpany, udręczony wysokością i mrozem organizm z minuty na minutę traci resztki sił. Gdy otwiera usta, zamarza mu język. Kiedy próbuje oddychać, lodowate powietrze pali jego płuca i gardło. Przygniata mnie żal, jego ból przeszywa mi serce. Jego ciało jest już tylko cierpieniem, a ja nie mogę nic zrobić, żeby mu w tym ulżyć. Biorę głęboki oddech i odwracam wzrok od jego twarzy. Na szczęście ciemna noc odrywa mnie od trudnego do zniesienia widoku Tomka. Myśli kłębią mi się w głowie. Idziemy dalej w ciężkiej jak ołów ciszy. Nagle czuję się taka samotna, taka słaba. Na zboczach u stóp piramidy szczytowej oświetlam Tomka moją czołówką. Ma zupełnie biały, pokryty szronem nos. Z ust cieknie mu krew. Ta krew mnie przeraża. W oczach wyczerpanie, cierpienie, strach. Wstrząśnięta, nie jestem w stanie już nic więcej powiedzieć. Pokazuje mi ręce, palce ma rozcapierzone jak szpony. „Éli! Nie mogę ich złożyć!”. Myślę, że oboje zdajemy sobie sprawę, że jego dłonie są stracone. W bazie, w oczekiwaniu na moment, gdy wreszcie będzie można wyruszyć, Tomek długo opowiadał mi o swoich przeżyciach z Nangi z 2015 roku, o cierpieniu po upadku w szczelinę, z której udało mi się go wydostać, o odmrożonych palcach u stóp. Za późno zaczął je leczyć, w rany wdało się zakażenie. Wiele wycierpiał i bardzo nie chciał ponownie do tego dopuścić. „Nie mogę już mieć odmrożeń – mówił. – Potrzebuję rąk do pracy. Inaczej nie będę w stanie nic zrobić!”. Mróz jest straszny, Tomek nie przestaje się trząść. Mocno go obejmuję i przytulam.

Prosi mnie o kolejną pigułkę, inaczej nie da rady iść. W bazie pokazał mi małą, zaokrągloną pastylkę i wyjaśnił: „Ten lek pomaga, gdy już nie możesz iść”. Nie była to, jak na początku sądziłam, amfetamina, ale jakaś inna substancja pobudzająca. Próbuję go uspokoić. „Tomek, musimy schodzić. Złap mnie za ramię i zejdziemy do poręczówek”. Trzymam go, bo może podpierać się tylko ramieniem, jego dłonie są bezużyteczne. Idziemy trawersem. Dla bezpieczeństwa wpięłam go karabinkiem, siebie też – tak dotarliśmy do końca poręczówek. Tomek jest skrajnie wyczerpany. „Tom, każdy metr do przodu to zwycięstwo, obóz coraz bliżej. Chodź, bądź dzielny!”. W głowie mam pustkę. Muszę koncentrować się na tym, co za chwilę. Muszę działać dalej, ale nie daję rady. Widzę tylko twarz Tomka, nie mogę się pozbyć tego przerażającego obrazu. Boże, zrób coś! Dociera do mnie, że nie zdołamy dotrzeć do namiotu. Jesteśmy na wysokości 7522 metrów. Dalibyśmy radę schodzić, ale nie trawersować, nie wspinać się w kierunku lodowca Diama. Tom nie może, już nie jest w stanie. Jesteśmy w pułapce, w tej pułapce, o której tyle myślałam w bazie, o której tak długo dyskutowaliśmy. W głębi duszy wiem też, że jeśli się zatrzymamy, to będzie koniec – już się nie podniesiemy. Płynąca z ust Tomka krew budzi moje przerażenie. Jeśli nie zorganizuję dla niego pomocy, zamarznie tutaj uwięziony na Nandze. Zawsze radziliśmy sobie sami, świadomi ryzyka, jakie podejmowaliśmy, wybierając styl alpejski, idąc na lekko. Ale teraz nie dbam o nasze zasady, po prostu muszę zrobić wszystko, co w mojej mocy, żeby go wyrwać ze szponów tej góry. Muszę wezwać ratunek, to mój obowiązek, dla Tomka to sprawa życia i śmierci. Łamię kodeks, nasz wspólny kodeks, ale tak boję się o niego, o jego życie.

Godzina 23.10. Wysyłam wiadomość do męża i rozpaczliwy apel do Ludovica: „Tomek need rescu soon frosbite and he didn’t see nothing pleas manage something with ali sonner as you can [Tomek pilnie potrzebuje pomocy ma odmrożenia nic nie widzi proszę zorganizujcie coś z Alim jak najszybciej]. Wysokość: 7522 m”. Wysyłam też wiadomość do Anny i Altafa, pakistańskiego wojskowego przebywającego w obozie bazowym. Ludo odpowiada natychmiast: „OK”. Od razu czuję się inaczej. Nie jestem już sama, inni też pomogą Tomkowi. Jean-Christophe, Anna i Ludo są z nami. Na zmartwiałej twarzy Tomka pojawia się cień nadziei. Wracam myślami do dyskusji z Tomkiem, Alim i Danielem o ratownictwie górskim w Pakistanie, o tym, do jakiej wysokości da się tutaj dotrzeć. Loty rozpoznawcze na ponad siedmiu tysiącach metrów na Gaszerbrum I i nad grań Mazeno zakończyły się powodzeniem. Ale wylądować śmigłowcem? Przeprowadzić akcję ratunkową? Przy takim wietrze, w tej temperaturze? Mówię Tomkowi, co myślę. Jesteśmy za wysoko, musimy jeszcze trochę zejść. Czekam na wieści od Ludo. Jean-Christophe wysyła mi pocieszającą wiadomość i uprzedza, że Ludo będzie przekazywał wiadomości – żebym nie dublowała informacji, nie marnowała baterii. Ludo będzie łącznikiem między Europą, Pakistanem i mną. Teraz nie czuję się już tak samotna. Odzyskuję odrobinę energii, tak nam obojgu potrzebnej. Prócz strasznego obrazu Tomka i jego odmrożeń w mojej głowie na małą chwilkę, na ułamek sekundy pojawia się nadzieja. W czaszce, która zdawała się ściśnięta w imadle, czuję wreszcie odrobinę powietrza. Nie jesteśmy już tak zupełnie sami w walce z groźną górą. Anna wysyła Tomkowi pozytywne wibracje, Jean-Christophe koi moje nerwy czułymi, uspokajającymi słowami, Ludo prowadzi mnie i informuje.

Mimo że jesteśmy tu sami, w straszliwym mrozie, w przerażającej nocnej ciszy, przestała mnie aż tak przygniatać świadomość odosobnienia. Nowa wiadomość od Ludo: „Organizujemy, nie narażaj się, schodź, jeśli trzeba”. Odpowiadam natychmiast. „Dzięki jesteśmy w dupie zamarzam i strasznie boję się o Tomka”. Znów zaczynamy schodzić. Teren jest łatwiejszy, a co najważniejsze, mogę wpiąć nas do poręczówek. Trzymam Tomka za łokieć, nie chcę urazić jego odmrożonych dłoni. Mówię mu o akcji ratowniczej, którą organizuje Ludo. Ale oboje wiemy, że wciąż jesteśmy o wiele za wysoko, żeby podebrał nas helikopter. Mogę schodzić, prowadząc Tomka i czytając SMS-y od Ludo. Ale nie mogę na nie odpowiadać. Nie ma mowy o zdjęciu rękawic, palce zamarzają w pięć sekund. Ludo próbuje mnie uspokoić. 23.27: „Jestem w kontakcie z Alim. Próbuje to zorganizować. Na 100% gotowość jutro rano”. Ale minutę później nowa wiadomość: „Możesz zejść sama? Oprócz Alego staramy się znaleźć inny ratunek”. Mija piętnaście minut. Tomek jest u kresu sił, potrzebuje przerwy. Sadzam go na wierzchołku śnieżnej fali, nie jest już w stanie kucnąć. Opiera o mnie głowę, własnym ciałem chronię go od wiatru. Nie pojmuję tego, co pisze Ludo. Przecież nie zostawię Tomka! Dla niego wezwałam ratunek, to nie ja jestem w niebezpieczeństwie, tylko on! Trzeba mu pomóc, jak najszybciej musi znaleźć się na dole. Dlaczego Ludo każe mi iść samej? Odpisuję : „Nie zostawię Toma”, „dla mnie to kicha, lodowiec jest za daleko dla Toma”. Ucinam dyskusję, lodowiec jako opcja odpada. I tyle. Priorytetem jest Tomek.

Wyłączam inReacha. „No już, kochany, idziemy, trzeba się ruszyć, inaczej nie da rady. Musimy iść, Tom. No chodź!”. Ale on ani drgnie. „Chodź, Tom! Chodź!”. Pomagam mu stanąć na nogi. Cierpi, jęczy. W duchu cały czas się modlę. O to, żeby się dało go uratować, żeby się dało ulżyć mu w cierpieniu. Wpinam karabinek Toma do poręczówki, łączę jego uprząż z liną za pasek – jest zabezpieczony na wypadek upadku. Poręczówka jest widoczna, nie zakopała się pod śniegiem, można jej użyć. Niewiarygodne szczęście trafić na coś takiego w środku zimy! Znów przystępujemy do schodzenia. Wiatr pracowicie wyrzeźbił w śniegu figury. W świetle czołówki ujawnia się śnieżna zaspa o wysokości dobrego metra. Pomagam Tomowi zejść, choć z trudem dźwigam jego ciężar. Dwa kroki do przodu i znów bolesna przeprawa – dopiero z trudem zeszliśmy, a już trzeba się wdrapywać. Wchodzenie do góry jest dla Tomka prawie niemożliwe. Rakami formuję w śniegu stopnie, żeby stworzyć dla niego wygodną drogę. Stoję przed nim zgięta wpół i podtrzymuję go oboma ramionami. Ciągnę z całej siły. Na próżno. Nie jest już w stanie opierać się na palcach nóg. Muszę to zrobić inaczej. Znów schodzę. Wycinam stopnie czekanem. Mam nadzieję, że są wystarczająco szerokie, żeby mógł postawić całą stopę. Tom usiadł i czeka. Opuścił głowę, ramiona złożył na piersi, kolana przyciągnął do ramion. „Tom! Tooom!”. Z najwyższym trudem unosi głowę. Strużka zamarzniętej krwi zwisa z dolnej wargi i osiada czerwonawymi kryształami na brodzie. Czas się zatrzymuje. Każda sekunda trwa wieczność. Serce wali mi tak, że aż dudni w uszach. Kucam obok Tomka, lewą rękę kładę na jego głowie, prawą obejmuję go pod pachą. Przyciągam jego głowę do mojej, czołem opieram się na jego kapturze. Milczę przerażona – sytuacja jest upiorna. Spomiędzy skamieniałych od mrozu szczęk

Tomka wydobywa się szept: „Éli, już nie mogę, muszę się zatrzymać. Muszę odpocząć”. Trzeba coś wymyślić. Nie jest tak jak w 2015 roku, kiedy udało mi się wyciągnąć go ze szczeliny i sprowadzić w dół. Teraz Tomek jest tak wyczerpany, że nie zrobi już ani kroku. Ledwo mówi, z trudem oddycha, krew kapie mu z ust na brodę, na ubrania. Czuje okropny ból w stopach i dłoniach. Jest u kresu sił. – OK, Tom, poszukam jakiejś dziury, gdzie się schronimy. Musimy jakoś się schować przed tym wiatrem i mrozem. Ale najpierw trzeba przejść tę lodową ściankę. Za nią coś znajdę, nie martw się. Wiem, że wymagam od niego nadludzkiego wysiłku. Podnoszę go z wielkim trudem, chwieje się, nie jest w stanie się mnie trzymać. Wydaje się taki zagubiony, pogrążony w cierpieniu i rezygnacji. Właściwie już nie reaguje. Obejmuję go, podtrzymuję, znów tłumaczę, co trzeba robić. „Tom, będę za tobą. Musisz zrobić trzy kroki. Będę cię popychała od tyłu. Nie bój się, nie puszczę cię”. Obracam go w stronę ściany. Ma podnieść lewą stopę i postawić ją na stopniu. „Tom, oprzyj się na lewej stopie, pomogę ci się podnieść. Raz, dwa, trzy – hop!”. Tomek się podnosi. Ledwie mam czas oprzeć jego pośladki na moim ramieniu. „Przechyl się do przodu, Tom! Przechyl się do przodu!”. Przechyla się i odciąża moje ramię. Mogę teraz chwycić jego prawą stopę i ustawić na drugim stopniu. „No już, przesuń prawą stopę, Tom! Na prawo”. Wspiera się łokciami na śniegu, obie stopy stabilnie stoją na stopniach. „Tom, przechyl ciężar ciała na prawą stronę! Na prawo, Tom!”. Nie jest w stanie tego zrobić. „Dźwignij się z tej strony, Tom, podnieś nogę. Tę, na której czujesz moją rękę”. Przemieszcza swój ciężar, mogę złapać go za stopę i postawić ją na ostatnim stopniu. Ostatni krok jest łatwiejszy. Nachylenie stoku pozwala umieścić na nim prawe kolano. Pomagam mu, popychając

jego plecy. Klęczy teraz na śniegu, osuwa się, dusi, jęczy. Ja wymachuję rękami i nogami we wszystkie strony, żeby się trochę rozgrzać. Jest tak zimno! Stopy uwięzione w aluminiowych foliach – za żadne skarby nie powinnam była ich zakładać – są zamarznięte! Przez kolejne trzydzieści metrów w dół jest łatwiej, Tomek będzie mógł zejść sam, a ja w tym czasie zrobię rekonesans. Przypinam go do liny i wyjaśniam, co ma robić. – Tom, idę zobaczyć, co jest niżej. Dasz radę zejść, teren jest gładki. Nie ma zasp. Lina jest napięta. Przytrzymuj ją przedramionami i idź tak, jak prowadzi. Z jego ust wydobywa się jakiś dźwięk. To nie jest ani „tak”, ani „nie”, ani „OK”. Po prostu dźwięk. Schodzę w dół, sprawdzam kilka szczelin, ale do niczego się nie nadają. Schodzę jeszcze jakieś sto metrów niżej i znajduję jedną, skierowaną w stronę Diamiru, wejście do niej jest łatwiejsze. Badam ją – w środku jest dziura, w której będzie się można schronić. Wracam po Tomka. Wyczerpany siedzi na śniegu. Ręce skrzyżowane na piersiach, kolana zgięte, głowa zwisa w dół. Nie poruszył się. Podnoszę go i przytrzymuję. Chwieje się, ale idzie. Dzięki ci, Boże! Spuszczam go do szczeliny, trzymając za ramiona. Ale jest taki ciężki, a ja taka mała, nie mam dość siły, żeby go utrzymać. Wysuwa mi się z rąk, nic nie mogę poradzić, spada! Na szczęście nie jest zbyt wysoko, najwyżej półtora metra. Śnieżny materac amortyzuje upadek. Tomek leży płasko na plecach, bezpiecznie, nie ześlizgując się w stronę czarnej paszczy szczeliny. Dołączam do niego, stawiam go z powrotem na nogi. Zdejmuję plecak, rozkładam go na ziemi, siadam na nim. Wreszcie jesteśmy schowani przed wiatrem. Tom kładzie się na moim zgiętym kolanie.

Zasłaniam jego plecy wyciągniętą drugą nogą. Głowę trzyma na moim udzie. Nic nie mówi, dalej cały się trzęsie. Tulę go do siebie, mówię do niego, ale nie odpowiada. Zamknął oczy, więc daję mu odpocząć. Jest skonany. Trzymam go w ramionach. Może być czwarta rano, jesteśmy na wysokości 7282 metrów. Po dobrej chwili wreszcie zaczynam czuć, że robi się cieplej. Słyszę tylko jego nierówny, rwany oddech i świst wiatru, którego pęd hamuje krawędź szczeliny. Wiem, że czas nagli, że nasze minuty są policzone. Że tylko cud może go uratować. Dał z siebie wszystko, wykorzystał resztkę sił, żeby tu dotrzeć, ale jego twarz, dłonie, stopy skamieniały z mrozu. Twarz zastygła, zamieniła się w upiorną maskę. Tomek już dawno przekroczył granicę. Nie mogę tego znieść. Tamtej nocy byłam świadkiem jednego z najbardziej przerażających i wzruszających przejawów odwagi i wytrwałości, na jakie człowiek może się zdobyć, żeby przetrwać.

Duszę się w tej szczelinie. Nogi ściśnięte klatką piersiową Tomka całkiem ścierpły. Muszę wyjść. Kładę go na plecaku, zakładam mu kaptur na głowę i zmartwiałą twarz. Wchodzę do góry. Siadam na śnieżnej rampie, włączam telefon i czytam wiadomość od mojego męża. Robi mi się ciepło na sercu. Wiadomość od Anny też jest uspokajająca, kojąca: „Tomek przeżyje. Rób dla niego, co możesz, ale wierzę w niego, wierzę w was”. I jeszcze: „It will be fine, Eli, organizing helicopter, organizing help”. „Eli, will be fine please help him! do you have medicine?”. Odpowiadam: „Yes we have medicine, we already use dexa and other medicin. But will be great if tomorrow he can fly. Im worri about him”. „Anna I’m doing my best for him, and my friend organiz rescu for him”. Kolejne wiadomości od Anny: „Thx you. Me too. What can I do?”, „Tomek will be fine, don’t worry. He will be ok. He will

survive. I trust in Tom, in you, in both of you”. „Thx Anna. I’ll share all your positiv vib for Tom”. Ludo pisze o tym, jak organizują pomoc. „Śmigłowiec ok, wyląduje między godz. 10 a 11. Myślimy o tobie. Love. Pij jedz ruszaj się”. „Staramy się o pomoc na dole + Ambassy. Army. Helico. You’re not alone. Go down”. Kładę się na pochyłej śnieżnej rampie pod krawędzią wejścia do szczeliny, zaraz nad Tomkiem. Noc wciąż całym swoim ciężarem przygniata górę. Patrzę na niebo, szybuję w stronę wzywających mnie gwiazd. Marznę, arktyczny wiatr bije mnie po twarzy, zamarzają mi policzki, lodowacieją myśli i zmysły. Ale nie mogę znieść widoku twarzy Tomka, jego odmrożonego nosa, krwi płynącej z jego ust. Muszę się tu odizolować i pomyśleć. W jaki sposób mogłabym mu pomóc? W jakim stanie będzie za kilka godzin? Ratowanie ludzi na tych wysokościach to niezwykle skomplikowane zadanie, zwłaszcza że jest nas dwoje. A teraz, gdy Tomek nie może zrobić ani jednego kroku, sama już nic nie poradzę. Ogarnia mnie głęboka rozpacz. Ze zgryzoty nie mogę zmrużyć oka, lęk przeszywa moje myśli jak prąd. Siecze mnie bezlitosny wiatr, lodowe ostrza biczują twarz, śnieg wdziera się w najmniejszą szczelinkę. Mijają minuty, godziny, wszystkie takie same. Nie wiem, czy czas mija szybko, czy się wlecze. Jestem zła na siebie, nie rozumiem chronologii wiadomości od Ludo, które znowu czytam. „Climbers from k2 comes with 1 helico in case of. 2 śmigł. zabierze was stąd gdzie jesteście. Share me position”. Odpowiadam sucho: „Super, zamarzam na krawędzi szczeliny, pewnie mam odmrożenia, jutro wyślę pozycję GPS”. Godzina 5.30. Wyłączam inReacha.

Zgaduję, że nadchodzi dzień. Na Ganalo Peak zaczyna majaczyć cień Nangi. Na horyzoncie rozsnuwa się różowy pył, szczyty zapalają się jak lampki na choince jeden po drugim, a gwiazdy gasną. Niezwykłe widowisko. Świt ożywia moje przemrożone, odrętwiałe ciało. Biję się po udach, energicznie rozcieram mięśnie.

26 stycznia 2018

Wstaje kolejny dzień. Czekając na pomoc, muszę się zająć Tomkiem. Jest zmarznięty, spragniony, muszę dotrzeć do obozu IV i przynieść parę rzeczy: kuchenkę, materac, namiot, śpiwór. Schodzę z powrotem do szczeliny, on drzemie. „Tom, Anna cały czas jest przy tobie myślami. Wierzy w ciebie. Wysyła ci całą swoją miłość, ciepło i pocieszenie. Nie jesteś sam, Tom, ona jest z tobą, przy tobie. Ludo, Anna, Jean-Christophe robią, co mogą, żeby nas stąd wydostać”. Tłumaczę mu, że organizowana jest pomoc. Ale tak naprawdę wiadomości, które dostałam, są bardzo niejasne. Nie do końca rozumiem, jak wyglądają przygotowania do akcji. Ludo napisał o pierwszej w nocy, że helikoptery przylecą rano, koło dziesiątej lub jedenastej. „Zejdź jak najniżej” – dodał. Ale dwie godziny później mówił o zespole ratowników, którzy będą wchodzić z dołu, i znów prosił, żebym schodziła. Około piątej rano wspomniał o wspinaczach z K2... Jeszcze raz tłumaczę Tomkowi: „Idę teraz do naszego obozu po śpiwory, jedzenie, kuchenkę. Wiesz, że organizują dla nas ratunek. Anna cię kocha i ciągle o tobie myśli”. Odpowiada tylko: „Tak”. Pytam go, czy nie jest mu za zimno: „Nie”. Pozostawienie go tutaj jest bardzo ryzykowne, ale żeby go chronić, żeby mu pomóc, muszę zdobyć trochę rzeczy. Wychodzę z naszego schronu. Żegluję po niekończącym się oceanie plateau Bazin, mozaice szczelin i gigantycznych, długich

na dwa kilometry pęknięć, szukając obozu IV. Gdy zakładaliśmy go dwa dni temu, 24 stycznia, wokół szalała zamieć, nie dało się dostrzec żadnego punktu orientacyjnego na grani. Nie oznaczyliśmy też położenia namiotu, bo mieliśmy schodzić po własnych śladach. Po przejściu kilkuset metrów obracam się gwałtownie. Szczelina! Nie zaznaczyłam kijkiem wejścia do szczeliny, w której leży Tomek! Jak mogłam być taka głupia? Pogrążona w myślach zlekceważyłam jedną z podstawowych zasad. Przemierzam wzrokiem trasę, którą właśnie przebyłam. Patrzę na ślady raków na śniegu aż do miejsca, gdzie się zaczynają. Widzę poręczówkę. Dobra nasza! Szczelina mieści się pięć metrów poniżej liny. Wejście jest charakterystyczne, nie pozostawia wątpliwości. Drukuję ten obraz w mojej głowie. Uff! Sunę dalej. Przez ponad dwie godziny szukam, eksploruję każdą szczelinę, biegam wszędzie. Na próżno. A przecież jestem na wysokości, na której był nasz obóz. Tyle że wszystko jest tutaj podobne do siebie, wokół setki wejść do szczelin takich jak ta, w której dzień wcześniej rozbiliśmy namiot. Jak można było go nie oznaczyć! Muszę wracać do Tomka, minęło już tyle czasu, odkąd go zostawiłam. Błąkam się po plateau. Czuję się pusta w środku, unicestwiona, wstrząśnięta tym, co wydarzyło się po wejściu na szczyt; przerażona stanem Tomka. Straszny obraz jego twarzy, jego rąk bez przerwy mam przed oczami. Tracę instynkt, nie potrafię się już skoncentrować. Zwykle w górach moja głowa działa jak mały GPS. Jeśli raz znajdę się w jakimś miejscu, zawsze wiem, jak tam wrócić. Ten zmysł nigdy wcześniej mnie nie zawiódł. Nigdy się nie zgubiłam, nawet we mgle. Nigdy. Ale dziś nie mogę się skoncentrować na drodze, oderwać się od natarczywych myśli, które krążą wokół Tomka.

Nasz obóz IV musi tu gdzieś być, niedaleko – dlaczego nie mogę go znaleźć? Krążę po wypukłościach terenu, zakreślam coraz większe koła. Mija dziesiąta. Wiadomość od Ludo: „Jesteś w namiocie? Jak sytuacja twoja i Tomka? Pewnie trzeba będzie zejść trochę do śmigłowca”. Zrozpaczona, wściekła na siebie – jak mogłam nie znaleźć obozu! – podejmuję kolejną próbę. Zamierzam dotrzeć do podstawy grzbietu, tam, gdzie doszliśmy z obozu III. Może w ten sposób łatwiej znajdę wejście do szczeliny, w której jest nasz namiot. Sprawdzam inReacha, cofam się do wysokości naszego obozu IV na 7300 metrów i przecinam jakieś dwa kilometry lodowego plateau. Plateau? To tylko nazwa, nic tu nie jest płaskie. Na tej wysokości jest ono nachylone pod kątem około 30 stopni. Za każdym razem, pięćdziesiąt metrów od wejścia do szczeliny, mówię sobie: to tutaj! Kolejne złudzenie, kolejne rozczarowanie. Ale tym razem jestem pewna: kształt jest taki sam, takie samo otoczenie! Przed wejściem widzę, że otwór jest zatkany. Nie, to też nie jest nasza szczelina! W tej chwili Ludo prosi mnie o podanie dla ratowników moich współrzędnych GPS. 7386 metrów. Podaję. Przeklinam sama siebie. To jedyny obóz w czasie całej wyprawy, który założyliśmy w szczelinie. Jedyny. Dzięki temu udało nam się spędzić jedną mniej surową noc, byliśmy osłonięci w tym naturalnym schronie przed wiatrem i zimnem. Kręcę się w kółko, wściekam się, wariuję. Z wysiłku brak mi tchu. Muszę wracać do szczeliny, w której zostawiłam Tomka, już tak długo jest sam. Po drodze wymieniam kilka wiadomości z Ludo i Jeanem-Christophe’em. Jestem z powrotem. Wysyłam informację o położeniu geograficznym, żeby Ludo miał dokładną lokalizację naszego prowizorycznego schronienia: 7282 metry nad poziomem morza.

Schodzę zobaczyć, co z Tomkiem. Skarży się, że mu zimno. Ciągle krwawi. Twarz mu się zmieniła, spierzchnięta skóra zamarzła jeszcze mocniej, jest oszpecony. Oczy ma szkliste. Widzę, że stracił jedną rękawicę, owinął rękę jakimś plastikiem, nie rozumiem, co się stało, co chciał zrobić. Dłoń zacisnął w pięść – jest biała jak śnieg. Druga ręka jest wciąż schowana w rękawicy, którą mu wcześniej dałam. Ale wszędzie: na brodzie, na ubraniach, ma krew. 12.17. Wysyłam wiadomość: „Tomek jest w dramatycznym stanie, nie może chodzić, nie byliśmy w stanie dotrzeć do namiotu, ewakuacja jak najszybciej”. O 12.44 piszę kolejną: „Wiatr się wzmaga Tomek krwawi dużo odmrożeń wkrótce dojdzie zakażenie. Wysokość: 7273 m”. Z plecaka wyjmuję ostatnią parę zapasowych rękawic. Wsuwam jedną z nich na gołą dłoń Tomka. Zostawiam przezroczysty plastik. Jego ręka jest zimna, twarda, zamrożona. Na szczęście mieści się w mojej rękawicy, wzięłam duży rozmiar. Dlaczego nie ma swojej? Nie chcę go męczyć pytaniami. Jest za bardzo wychłodzony, muszę wystawić go na słońce. Odetnę kawałek liny wiszącej tuż nad szczeliną. Za narzędzie może posłużyć łopatka czekana, ale to będzie długa i trudna operacja. W mojej głowie przewijają się obrazy z minionej nocy. Zdobycie szczytu. Niekończące się schodzenie w ciemnościach, narastający koszmar. Usiłuję podejść do sytuacji jak do równania matematycznego: 1 – Wiem, że helikoptery są w drodze, ale nie wiem, kiedy dotrą. 2 – Wiem, że nie jesteśmy już sami: Jean-Christophe, Ludo i Anna robią, co mogą, żeby pomóc. Ale nic nie wiem o przeszkodach, które napotykają. 3 – Wiem, że Ludo koordynuje przepływ informacji w zespole, który stworzył, i jest łącznikiem między Nangą a Europą.

4 – Co mogę zrobić sama? Mogę zejść drogą Kinshofera, klasyczną drogą wspinaczkową na Nangę – to teren mi nieznany, bardzo stromy, ale bez szczelin. Mogłabym tak dotrzeć do obozu III. Tyle że to niebezpieczne, wręcz niemożliwe w pojedynkę – po lodzie, bez liny. Może więc przetrawersuję nad lodowcem Diama, nową drogą, którą właśnie wytyczyliśmy 23 i 24 stycznia – teren znany, da się przejść w pojedynkę, ale jest wiele szczelin i niepewnych mostów śnieżnych. Zejście na odpowiednią wysokość potrwa dłużej, ale idąc tą trasą, mam szansę na odnalezienie obozu IV i rzeczy, które pomogłyby przetrwać Tomkowi do czasu nadejścia ratunku. Ostatnia opcja: zostaję z Tomem, chronię go, towarzyszę mu... Jak bardzo jestem bezradna. Przerażona. Jak niebotyczną cenę płacimy za serię nieistotnych pozornie decyzji, drobnych błędów, które doprowadziły do katastrofy. Czy można jeszcze liczyć na cud? Tak, nie mogę ustawać w wysiłkach, nie mogę tracić nadziei – to jest życie. Myślę o Jeanie-Christophie. Muszę znaleźć sposób na to, by nas z tego wyciągnąć, Tomka i mnie. Musimy uciec od tej góry, z tego miejsca, które stało się wrogie, groźne, zimne. Poradzimy sobie, wyjdziemy z tego oboje! Zabierzemy stąd Tomka, a jutro to wszystko wyda się złym snem. Modlę się, żeby pomoc przybyła jak najszybciej, bo on nie może już dłużej czekać. Pogoda jest przecież dobra, śmigłowce mogą latać. A co ja? Co mam robić? Czy mogę zostawić go na kilka godzin? Czy powinnam schodzić w dół? Czy zostać z nim i czekać? Nie mogę go porzucić. Jestem rozdarta. Wciąż nie rozumiem, dlaczego Ludo chce, żebym schodziła, przecież to nie ja jestem w dramatycznej sytuacji! O tym, jak wyglądały organizowanie pomocy i zbiórka pieniędzy na jej sfinansowanie rozpoczęta przez Mashę Gordon, jakich użyto narzędzi, jak skomplikowane toczono negocjacje, dowiedziałam się długo po moim powrocie.

W ciągu kolejnych miesięcy spotkałam wiele osób, które w ten czy inny sposób, we Francji, w Polsce, Pakistanie i we Włoszech, przyczyniły się do organizacji pomocy. Kluczową rolę odegrał Daniele Nardi ze swoją wiedzą o górach i siecią kontaktów we Włoszech i Pakistanie. Grupa, która nas ratowała, liczyła ponad trzydzieści osób komunikujących się za pośrednictwem WhatsAppa. Spędzili przed ekranem siedemdziesiąt pięć godzin non stop, telefonując, sprawdzając, decydując, organizując, zarządzając, negocjując, uspokajając. Wszystkie te wysiłki koordynował z Gap Ludovico. W lutym ubiegłego roku na targach ISPO w Monachium spotkałam Włocha, który powiedział mi: „Przykro mi, Éli, byłem jedną z tych wielu osób, które wtedy namawiały cię i zmuszały do zejścia – żebyś mogła dziś być tutaj. Wiem, jakie to ma dla ciebie konsekwencje, ale musieliśmy cię ratować, przekonać, żebyś uciekała z tej góry”.

Schodzę do szczeliny. Tomek jest całkiem przemarznięty. Rozcieram mu uda i plecy, delikatnie, boję się sprawić mu ból. Wiążę go kawałkiem liny, który w końcu udało mi się odciąć czekanem. Podciągam Tomka, wbijam czekan, próbuję wykorzystać go jak dźwignię, ale śnieg nie jest dość zbity, nie trzyma. Kopię głębiej. Czekan, z pętlą na środku, kładę płasko na dnie. Przysypuję go śniegiem i wyciągam pętlę. Teraz mam solidny punkt oparcia. Do pętli wpinam karabinek. Przeciągam przez niego linę. Robię półwyblinkę i łączę lonżę do ciągnięcia. Podciągam Tomka na linie. Nie jest w stanie stanąć na nogach, opiera się na kolanach. Mimo że ciężar teraz się rozkłada, Tomek wciąż dużo waży. Ciągnę ze wszystkich sił, ale to na nic, nie udaje mi się go podnieść. Muszę zrobić blokadę. Nagle czuję, że napięcie liny jest mniejsze. Tomek mi pomaga! Udało mu się odciążyć linę, bo oparł kolana na schodkach, które wycięłam. Nie wiem, ile to trwa, straciłam poczucie czasu – godzinę, może dwie – w końcu wydobywam go ze szczeliny. Kładę go na boku, w słońcu, na zaśnieżonym zboczu. Pomagam mu ułożyć się tak wygodnie, jak to tylko możliwe. Żeby łatwiej mu było oddychać, unoszę jego głowę i opieram na moich kolanach. Głos całkiem mu się zmienił, jest chrapliwy, straszny. Tak samo jak w 2015 roku, kiedy wpadł do szczeliny. Jakby

odzywał się z innego świata. Jest spragniony, z trudem usiłuje przełknąć ślinę. Nie mam wody, minęły już dwadzieścia cztery godziny, odkąd opróżniliśmy, tuż pod szczytem, butelki. Nabieram opuszkami palców odrobinę śniegu i wkładam mu do ust. Śnieg topi się powoli, ale płyn wypływa na zewnątrz. Powtarzam tę operację, co przynosi ten sam skutek. Poddaję się, najwyraźniej Tomek nie jest w stanie przełknąć płynu. Promienie słoneczne są bardzo silne, osłaniam przed nimi jego zmartwiałą twarz. Klęczę, trzymając rękę na jego ramieniu. Próbuję z nim rozmawiać, a chcąc go uspokoić, staram się mówić o czymś innym niż nadejście ekipy ratunkowej. – Tomku, pomyśl tylko, zdobyłeś szczyt Nanga Parbat, cel twojego życia. Teraz będziesz mógł napisać książkę, ludzie ci pomogą, Anna, ja też pomogę. – Tak. Ile razy w tym roku gadaliśmy o jego książce! Miałam pomóc mu przy rozdziałach dotyczących naszej wspólnej historii. Obiecaliśmy to sobie nawzajem. Był już nawet tytuł: „Czapkins Life”. „Czapkins”, od słowa czapka, to pseudonim Tomka. Zawsze nosi nakrycie głowy, bez względu na porę roku. „Life” – bo to opowieść o różnych kolejach jego losu. O dzieciaku, który mieszkał z babcią w lesie. O nastolatku nieszczęśliwym w betonowo-asfaltowym mieście. O młodym mężczyźnie uzależnionym od heroiny, który przeszedł odwyk w ośrodku Monaru, a potem wrócił do nałogu i otarł się o śmierć z przedawkowania. O kolejnym detoksie, tym razem skutecznym, o odkryciu Himalajów podczas podróży do Indii, o przygodzie z żeglowaniem, małżeństwie z Joanną, ich dwójce dzieci: Maksie i Toni. O tym, jak odkrył z Markiem Klonowskim wspinaczkę i błyskawicznie czynił w niej postępy. A potem, w 2008 roku, znowu z Markiem, spędził prawie czterdzieści dni między

Jukonem a Alaską, na największych lodowcach na świecie, zrobił trawers Mount Logan (5959 metrów) i zdobył najwyższy szczyt Kanady. O tym, jak w 2009 roku wspinał się solo na Chan Tengri (7010 metrów) w masywie Tien-szan w Kazachstanie. O wyjeździe do pracy w Irlandii, powrocie do Polski, poznaniu Anny i narodzinach ich córki Zoi. O tym, jak wspólnie zamieszkali w Irlandii. O tym, jak w 2010 roku odkrył Nangę i jej bóstwo, Fairy, wróżkę, które stały się celem jego duchowych poszukiwań. W grudniu, tuż przed wylotem do Islamabadu, powiedział w wywiadzie dla polskich mediów: „Ta góra nie daje mi spokoju”. Z kolei dziennikarzowi włoskiemu wyznał, że po spędzeniu sześciu zim z rzędu na Nanga Parbat czuł się tam już trochę jak w domu. Mówił także o dziwnym związku łączącym go z tą górą, o woli dokończenia tego projektu i o rozwoju duchowym, dużo ważniejszym dla niego niż bicie rekordów. Jak mnie złości moja bezradność! Mówię do niego, uspokajam, ale w środku jestem pusta. Czekam na wieści od Ludo, pomysł, żebym schodziła sama, bardzo mi się nie podoba. Nie mogę się z tym pogodzić. Łączy mnie z Tomkiem bardzo silna więź, nasz zespół jest jednością. Od pierwszego spotkania na Nandze pojawiła się między nami chemia, której nie potrafię wyjaśnić. Może przyciągamy się jako przeciwieństwa? Bo przecież zupełnie nie jesteśmy do siebie podobni. Różni nas zarówno konstrukcja fizyczna, jak i wyznawana filozofia. Podobnie jak on lubię spędzać czas na wysokości, lubię zanurzać się w miejscach, które odwiedzam, ale nieznana jest mi ta mistyczna komunia z górą i jej bóstwem Fairy, jakiej doświadcza Tomek. Jest outsiderem, admiratorem polskiego himalaisty Jerzego Kukuczki. Idzie w góry z plecakiem uszytym z marzeń, a nie z materiału, jego atutem jest raczej żelazna wola niż dobre przygotowanie fizyczne

i dyscyplina sportowca. To wolny duch, Nanga jest dla niego przygodą duchową – i to mnie fascynuje. Nie zawsze rozumiem, w jaki sposób funkcjonuje – okresy entuzjazmu przeplatają się u niego z falami depresji, raz porzuca plan zdobycia szczytu, by niebawem znów podjąć wyzwanie. To jak narkotyk. Jak gdyby Nanga była jego wentylem bezpieczeństwa, jego wolnością, a zarazem więzieniem! Fizycznie jesteśmy przeciwieństwami. On jest dużo cięższy, dobrze zbudowany (80-85 kilogramów, 170 centymetrów wzrostu), wyjątkowo odporny, wytrzymały, dysponuje większymi rezerwami. Ja jestem niewielkich gabarytów – wzrost 156 centymetrów, waga 48 kilogramów na początku wyprawy, często 40 po powrocie, bo mam taki metabolizm, że szybko spalam ten niewielki zapas tłuszczu, jaki udaje mi się zgromadzić przed wyjazdem. Na dużych wysokościach on je mało, przez okrągły tydzień może medytować i pościć, ja przeciwnie – ciągle muszę jeść. Pożeram porcje dla dwojga! Im jestem wyżej, tym więcej zjadam. To mnie uspokaja, wtedy czuję, że przetrwam. Gorszy apetyt może oznaczać, że nie jestem w pełni zaaklimatyzowana. Tomek sprawia wrażenie, jakby nigdy nie marzł, często nie wkłada porządnej czapki ani rękawic. Ja jestem trochę zmarzluchem, ubieram się na cebulkę, potrzebuję większego komfortu. Tomek lubi iść sobie powoli, stawia nierówne kroki. Ja natomiast lubię prędkość, chodzę w nerwowym, ciągłym rytmie. Przed wyruszeniem na wyprawę Tomek trenuje bardzo mało. „Po jakie licho miałbym się męczyć bieganiem?” – śmiał się nieraz. Na dodatek lubi palić. W tym roku posłuchał mnie po raz pierwszy: w domu w Irlandii wieczorem po pracy trenował i, co najważniejsze, rzucił palenie.

Ja jestem inna, nie zdaję się na przypadek – wszystko przygotowuję, kalkuluję, ćwiczę jak zawodowy sportowiec, wypracowuję zasady bezpieczeństwa. No właśnie – różnimy się też zdecydowanie podejściem do bezpieczeństwa wypraw. Tomek wierzy, że poprowadzi nas Fairy. Ja muszę wszystko obliczyć, przestudiować trasę, zwizualizować ją sobie przed wyjściem. Jednak gdy już jestem w drodze, mam ogromne zaufanie do własnej intuicji. Wyczuwam, którędy ma przebiegać nasza trasa, jak się poruszać we mgle, w lodowym labiryncie. Dostrzegam i zapamiętuję szczegóły rzeźby terenu, jestem w stanie odtworzyć moje kroki nawet w ciemnościach czy we mgle. W naszym zespole to ja najczęściej jestem z przodu, toruję drogę, lubię szukać przejścia lub je przewidywać. Nigdy nie czuję się zagubiona, rzadko się boję – bo przecież wcześniej przeanalizowałam wszystkie możliwości „ucieczki”, czyli zejścia przed zdobyciem szczytu, bo wyznaczyłam sobie maksymalną liczbę dni, które mogę spędzić na górze, bo obliczyłam, uwzględniając siłę wiatru, czas potrzebny na wejście i zejście. Tomek nie zawraca sobie głowy prognozą pogody – po co się tym stresować, przecież czuwa nad nim Fairy. Porusza się w zgodzie z rytmem góry – jak mówi. Ja muszę znać prognozy z wyprzedzeniem, żeby planować przyszłość. On wie, że jest w stanie spędzić kilka dni na wysokości, do czasu aż się wypogodzi i będzie można podjąć wyprawę, medytując, żeby wydobyć z głębi siebie ukryte moce. Czuje, że jest w stanie stawić czoło burzy, ukryć się w lodowej jaskini, poczekać, aż wiatr się uspokoi – już tak robił. Ja wręcz przeciwnie, absolutnie potrzebuję prognozy, którą JeanChristophe lub Ludo wysyłają mi codziennie, w przeciwnym razie robię się niespokojna. Myśl, że mogłabym z powodu złej pogody,

piekielnych wiatrów utknąć na wysokości ponad sześciu tysięcy metrów, nad serakiem, po prostu mnie przeraża. Kiblowanie na dużych wysokościach wiąże się zresztą z niepotrzebnym ryzykiem, utratą siły i energii. Zawsze staram się jak najdłużej zachować na górze energię i trzymać tempo, żeby – gdy zła pogoda przeszkodzi mi przy pierwszym podejściu – móc szybko wznowić akcję. Różni nas też stosunek do kontaktu z naszymi bliskimi podczas wyprawy. Co dzień powiadamiam Jeana-Christophe’a, mojego męża, co się dzieje. Przed wyjazdem wspólnie ustaliliśmy taki modus operandi i dla dobra nas obojga skrupulatnie tego zobowiązania przestrzegam. Żeby móc się komunikować, zabrałam telefon satelitarny Thuraya, który musiałam zostawić w bazie, a także inReacha – komunikator i lokalizator GPS. To niedrogie urządzenia. Nie mam za to podczas wyprawy połączenia z internetem, umyślnie, żeby się odciąć od świata. Dzisiejsze nieustanne podłączenie wszystkich do sieci sprawia, że wbrew własnej woli jestem przesycona informacjami. Lubię się odłączyć od aktualnych wiadomości, od biegu świata, pobyć sam na sam z górami. Tomek nie wziął żadnego urządzenia pozwalającego się komunikować. Telefon Thuraya, który miał podczas wyprawy w 2016 roku, zepsuł się po powrocie i tak już zostało. Tomek nie wysyła więc wiadomości swojej żonie Annie i upiera się, że to żaden problem. Wielokrotnie o tym rozmawialiśmy. Dlaczego zostawia Annę w takiej niepewności? Jego zdaniem to sposób na to, żeby ją chronić, właśnie z miłości nie chce wciągać jej w problemy, które ma na górze. Ja widzę to zupełnie inaczej. Gdybym nie odzywała się do męża, naraziłbym go na udrękę – czekałby, nic nie wiedząc, w wyobraźni tworząc najgorsze scenariusze. Na szczęście

Anna jest w stałym kontakcie z Jeanem-Christophe’em, który natychmiast przekazuje jej wiadomości ode mnie! Poza tym Tomek jest wręcz opętany przez legendę czy mit Fairy. Wydaje mu się, że podczas wypraw na Nangę porozumiewa się z tym górskim bóstwem. Kiedy tylko ma jakieś wątpliwości, uprzedza: „Porozmawiam z Fairy” – i oddala się na pewien czas. Potem wraca i mówi: „Zrobimy to a to, przejdziemy taką czy inną drogą”. „To bóstwo albo cię akceptuje, albo odrzuca. Jeśli zobaczysz oblicze Fairy we śnie, to znaczy, że umrzesz na górze!”. Tak opowiadają mieszkańcy dolin wokół Nanga Parbat. Kiedy zrelacjonował mi tę historię, pomyślałam tylko: „No dobrze, średniowieczna legenda”. Ale Tomek w nią wierzy, zapewnia mnie, że Fairy przemawia do niego w snach, że jest jego przewodniczką. W 2015 roku był na Nandze sam, wchodził od strony Rupalu. Gdy stał za głazem, usłyszał głos: „Chcę ciebie, chcę ciebie!” – po czym przetoczyła się koło niego lawina śnieżna. W tym samym 2015 roku, wpadając w szczelinę, usłyszał taki, prowadzony męskim i kobiecym głosem, dialog: „Ale co ty robisz? – Nie martw się, jeśli jest silny, przeżyje!”. I Tomek ten upadek z czterdziestu czy pięćdziesięciu metrów przeżył. W 2016 roku razem natrafiliśmy na oporny serak, nie do pokonania. Uzbrojona w czekan lodowy toczyłam morderczą walkę z trudnym lodem, parłam naprzód. Byłam dwa kroki od sukcesu, ale na ostatnich metrach lód okazał się zbyt kruchy – straciłam wszelką nadzieję. Z tyłu odłamała się płyta lodowa. Co robić? Tom powiedział: „Daj mi dwie minuty, muszę się zastanowić”. A ja powiedziałam sobie w duchu: „Jasne, telefon do Fairy!”. Za chwilę wrócił. „Éli, przejdziemy szczeliną. – Dobra, spróbujmy, i tak nie mamy żadnego wyboru”. I rzeczywiście

dało się tamtędy przejść! Tomek uważał, że to zasługa Fairy. Ja pozostałam sceptyczna. Tomek jest bardzo wrażliwy na kulturę hinduską, którą odkrył podczas długiego pobytu w leprozorium w Indiach, dlatego jego próby wejścia na Nanga Parbat są raczej mistyczną, egzystencjalną podróżą niż sportowym wyczynem. Dla niego walka o zdobycie szczytu oznacza walkę z sobą samym, brak przywiązania do kogokolwiek, wyzbycie się wszelkiej wygody w zamian za intensywniejsze przeżywanie chwili obecnej – takie, w którym odrywasz się od bezużytecznej przeszłości, nie planujesz przyszłości dalej niż następny krok... Wolność osoby pozbawionej wszystkiego. Często krytykował współczesny himalaizm i to, co się z nim wiąże. Wiele się przy nim w górach uczę, podsuwa mi wiele spraw do przemyślenia. Pewnego dnia w bazie powiedział mi: „Gdy pijesz szklankę wody, pomyśl, że jej cząsteczki płynęły miliardy razy w strumieniach, potokach, rzekach, że tysiące razy wpadały do oceanów, odparowywały tysiące razy, przybierały postać deszczu, śniegu, że milion razy były wydychane, wypocone, wyplute lub wysikane, należały do roślinnych i zwierzęcych organizmów, że cząsteczki te zawsze były i zawsze będą, w takiej czy innej formie, zanim wrócą do swojego źródła. A teraz są w twojej szklance, aby pozwolić ci żyć. Jeśli to rozumiesz, jeśli postępujesz świadomie nawet wtedy, gdy pijesz albo jesz, uciekasz przed materialnością”. Uważałam takie jego wypowiedzi za rodzaj medytacji, natchnionej poezji. Ale może się mylę, może się myliłam. Może Tomek naprawdę szedł, wspinał się w stronę wróżki, Fairy, zbliżał się do tajemnicy, której miał jeśli nie świadomość, to na pewno żywą intuicję.

Gdy Tomek po raz pierwszy mówił mi o Fairy, uśmiechałam się w duchu. Ja też wierzę, ale w Boga. Fairy wydaje się absurdalną

ideą, ale słuchanie jego opowieści bawiło mnie i otwierało nowe horyzonty mojej wyobraźni. Wróżka przewijała się przez nasze rozmowy w bazie, z przyjaciółmi, a ja byłam przekonana, że ta legenda, podobnie jak mit potwora z Loch Ness lub Yeti, zrodziła się z ludzkiego strachu. Ale Tomek jest prawdziwym łowcą tajemnic! Co ciekawe, mimo wszystkich dzielących nas różnic, mimo że inaczej podchodzimy do wielu spraw i mamy różne metody, Tomek jest dla mnie idealnym towarzyszem wypraw. Prawie nigdy się z nim nie kłócę, za to bardzo lubię z nim rozmawiać, śpiewać, marzyć... Jest mocarzem – nawet na Nandze, a jego spokój i siła uspokajają mnie i krzepią. Ufam mu, a bywa, że ufam nawet jego dobrej wróżce Fairy! Uwielbiam jego buzię klauna, jego miny. Wobec mnie jest zawsze łagodny, uprzejmy, wesoły, niezwykle wrażliwy. Życie na dole często go tłamsi, a ja podobnie jak on uważam, że wysoko w górach można posiąść sztukę zatrzymywania czasu, wydobywania się z niego, docierania do tego, co najistotniejsze, do prostoty, a nawet do zatrzymania naszego wewnętrznego sekundnika, oczyszczenia się. Góry są dla niego, podobnie jak dla mnie, natchnieniem. Przez całe godziny prowadziliśmy ze sobą niekończące się rozmowy, nigdy się nie nudząc. Tom powiedział mi kilka razy: „Z tobą mogę nawijać bez końca, ale innym często nie mam nic do powiedzenia!”. W górach poruszamy się między ciszą a nadmiarem słów. Podczas wędrówki w ogóle nie musimy się komunikować, jakby nasze myśli były ze sobą zestrojone, ale w bazie lub w namiocie gadamy godzinami. Jego promienna wielkoduszność przyciąga wszystkie dorosłe i dziecięce serca doliny Diamir. Tomek rozdaje swój sprzęt, ubrania, buty, przez co czasem sam może ucierpieć, jak wtedy, w 2015 roku, gdy podarował parę butów pakistańskiemu policjantowi. Mijali się – policjant

podchodził do bazy, by objąć swoją zmianę, Tomek schodził z bazy, kulejąc po upadku do szczeliny. Oddał buty, tyle że przez noc padał śnieg, więc następnego dnia stopy Tomka, już wcześniej w złym stanie, znów były odmrożone. Nasze głębokie porozumienie jest rzadkim i cennym darem w tym wrogim środowisku. Nanga Parbat zimą z Tomkiem oznacza przekraczanie własnych granic, a zarazem poszanowanie granic innej osoby, zostawienie jej swobody, prawa do własnych poszukiwań. Po trzech wspólnych wyprawach na Nangę zawsze jesteśmy zmotywowani i szczęśliwi. Spieramy się bardzo rzadko. Owszem, był jeden wyjątek – ekspedycja w 2016 roku. Tamtej zimy Tomek był w bazie w ostrym konflikcie z włoskim himalaistą Simonem Moro. Nigdy nie zapomniał krzywdzących słów Simonego, który publicznie otworzył stare rany z życia Tomka. Wraca w kółko do tej historii. Sama coś takiego przeżyłam i jestem przekonana, że cierpienie zakłóca nam jasność osądu, zakleszcza nas w spirali goryczy i nie pozwala być sobą. W tym roku mam wrażenie, że Tomek się zmienił, że jest rozgoryczony, przygnębiony, trawiony jakąś obsesją. Mnie z kolei pierwsze zimowe wejście – dokonane przez trio Txikon, Sadpara i Moro[6] – uwolniło. Zlikwidowało w końcu to napięcie, ten przymus rywalizacji, który tak mocno odczuwałam w bazie w 2016 roku. Jak więc mogłabym – czego domagają się osoby organizujące ratunek – porzucić Tomka, schodzić, zostawiając go tutaj na kilka godzin? Gardło mam ściśnięte, odwracam głowę, żeby nie wyczytał tej rozterki z mojej twarzy. Z całej siły ściskam kawałek lodu, żeby opanować zalewające mnie uczucia. Mówię mu o nadchodzącym ratunku. Opowiadam, że nie znalazłam obozu IV, ale tłumaczę, jakie rozwiązanie ma Ludo – skoro helikopter nie jest w stanie podebrać dwóch osób z tej wysokości,

na której jesteśmy, muszę sama zejść jak najniżej, żeby można było jak najszybciej dotrzeć po niego. „Tak, Éli, to jest rozwiązanie” – odpowiada mi Tomek. Potem dodaje: „Jest mi zimno, chcę odpocząć”. To były ostatnie słowa, które wypowiedział.

Minuty mijają w nieludzkiej, zatrważającej ciszy. Patrzę na Tomka i wciąż myślę, że muszę znaleźć obóz IV, żeby mógł czekać na pomoc w nieco znośniejszych warunkach. Sumienie nakazuje mi zostać z nim, by mu pomagać, towarzyszyć, by go rozgrzewać, by się nim opiekować. Rozum mówi, że jeśli w ogóle ma szansę przeżyć, to zostając tutaj, skazuję go na pewną śmierć. Wiadomości od Ludo nadchodzą jedna za drugą. Godzina trzynasta. „Przeciąga się z tym helikopterem. Robimy, co się da, ale staraj się zejść na maksa. Trzymaj się”. „Czy możesz zejść sama jak najniżej?”. „Jeśli 7200 podejdą do was ratownicy z dołu. Jeśli wyżej – helikopter”. „Odblokowaliśmy 15 000 euro os. za heliko, ale jeszcze go nie ma”. Według opcji przewidzianej przez pakistańskich ratowników i Alego, naszego agenta, mam zejść na dół. Śmigłowiec – jak mi wyjaśniono – może przewozić tylko dwie osoby, więc poleci ratować Tomka. Jeżeli chodzi o mnie, muszę zejść. Przez cały ranek obracam ten pomysł w głowie na wszystkie strony, ale nie jestem w stanie wyruszyć. Po pierwsze, nie mogę znieść tego, że na długo zostawię Tomka samotnego, po drugie, jak ja zejdę solo przez lodowiec Diama, jest zbyt popękany. Rozważę to tylko w ostateczności.

Wiatr się wzmaga, Tomek marznie. Nowe wiadomości od Ludo: „Czy możesz przejść drogą EisendleMessner i zejść tamtędy? Musiałabyś podejść do przełęczy”. „Jeśli tak, ruszaj teraz”. „Musisz zejść do 6 tys. Kłopoty ze śmigłowcem”. A zatem Ludo zaleca drogę Eisendlego-Messnera, którą znam i która jest technicznie łatwiejsza. Zastanawiam się. Trasa ma zbyt wiele szczelin, żeby schodzić solo bez liny. Nadal odczuwam skutki traumy po upadku Tomka w 2015 roku – szliśmy właśnie tą częścią lodowca, także bez liny. Powiedzieliśmy sobie wtedy: nigdy więcej! A jeśli musimy wrócić z ratownikami, jeśli helikopter nie zdoła dolecieć do szczeliny? Będzie za daleko. Odpowiadam Ludo: „Nie tą częścią lodowca, serak, wielkie szczeliny i daleko od Toma”. Nowa wiadomość od Ludo: „To którędy chcesz iść? Musimy wiedzieć, żeby organizować pomoc!”. Wiem, że najrozsądniejszą i najszybszą opcją jest droga Kinshofera, trasa bezpośrednia, mająca też tę dodatkową zaletę, że idąc nią, nie oddalę się za bardzo od Tomka. Tak właśnie powinnam iść, jeśli Ludo da mi zielone światło. Piszę do niego: „Mogę zejść drogą Kinshofera, prawdopodobnie 6800. Powiedz tylko kiedy?”. Kwadrans później nowe wiadomości od Ludo: „Ok, więc Kinshofer? Musisz zejść do 6000... może 6500”... „6800 możliwe z wyciągarką i ratownikiem na linie w uprzęży”. Teraz mówią, żebym zeszła na wysokość 6700, 6800 metrów. Po raz pierwszy zaczynam brać to pod uwagę, myślę: „Dobrze, jeśli chcę go uratować, muszę zejść w dół”. Ale jeśli to zrobię, to tylko drogą Kinshofera. Między obozem III a IV nie ma żadnej szczeliny, dzięki czemu mogę szybko znaleźć się dużo niżej, nie oddalając się za bardzo od Tomka. Jednak za obozem III już sobie nie poradzę – z tym sprzętem, jakim dysponuję, nie przejdę wielkiej ściany lodu, ponad 500 metrów deniwelacji, nachylonej czasami pod kątem 45

stopni, z kilkoma miejscami bardziej stromymi. Jest też ściana Kinshofera, stumetrowy stromy skalny komin. Nawet gdyby jakimś cudem zostały tam poręczówki, byłyby wtopione w lód. Tomek opowiadał mi, że zimą 2012 roku znalazł tam poręczówki, ale były bezużyteczne, uwięzione w lodzie. Tomek nie ma już czekanów, pewnie zgubił je, schodząc. Używając moich, asekuruję go i opuszczam z powrotem do szczeliny. Pomagam mu ułożyć się w niszy. Kawałkiem liny przywiązuję go do wbitych czekanów. Strasznie się boję, że ześlizgnie się w głąb szczeliny, w czarną, przerażającą czeluść! Rozcieram go, żeby trochę się rozgrzał. Przewijam w głowie wiadomości od Ludo. Próbuję wszystko sobie uporządkować, jak najlepiej zrozumieć nasze położenie. Ludo napisał, że śmigłowce mogą wylecieć i dotrzeć do Tomka około dziesiątej lub jedenastej rano. Powiedział też, że w górę wyruszy ekipa ratunkowa. Ale kogo ma na myśli? Wspinaczy z K2? Ludo nie chce, żebym ryzykowała, ciągle prosi, żebym schodziła. Nie mogę tego zrobić. Odpowiadam mu w myślach: „Nie martw się, Ludo, w tej chwili nic mi tutaj nie grozi. Muszę pomóc Tomkowi, to wszystko. Nie martwmy się teraz o mnie, tylko o niego!”. W innym SMS-ie Ludo wspomniał o drugim helikopterze, który już leci po nas tam, gdzie jesteśmy, i poprosił mnie o przesłanie naszej pozycji. Potem dowiedziałam się, że muszę zejść na dół, że załatwienie helikoptera się przedłuża, ale naciskają. Jeszcze później Ludo zapytał, czy wciąż jestem w tym samym miejscu, czy mogę sama iść na dół naprzeciw wchodzącej ekipie ratowniczej. Później potwierdził, że udało się zdobyć niezbędne pieniądze, ale helikopter jeszcze nie wyleciał. Tomek jest w stanie całkowitego odrętwienia! Najwyższy czas zareagować, ruszyć się, coś postanowić. Ale jak mogę go zostawić?

Dzisiaj czuję się winna tego, że nie widziałam i nie rozumiałam, w jakim stanie był Tomek w chwili, gdy go opuszczałam, że byłam ślepa na rzeczywistość.

13.54. Ludo: „Ok, zejdź tak daleko, jak czujesz się na siłach, możliwie najniżej. Ale informuj nas ze względu na helikopter”. 14.02. Anna: „Kocham cię najdroższy dacie radę Eli dacie radę. Eli, help is coming. You will be ok”, „Eli are you going down?”, „Will be fine Eli”. 14.07. Nowa wiadomość: „Rescue team say: zejdź na 6000 m, ściągniemy Tomka z 7200 m, a potem ciebie”. Więc muszę zejść, zostawić Tomka? Ale może uda mi się najpierw zdobyć jakieś rzeczy, zanim podadzą mi dokładniejsze wskazówki? Obsesyjnie myślę o naszym obozie IV, w którym zostały lekarstwa, kuchenka, śpiwory. To wszystko mogłoby ułatwić mu przeżycie. Tłumaczę Tomkowi, że muszę iść... poszukać obozu IV. „Nie martw się, Tom, helikopter ratowniczy przybywa za kilka godzin”. Teraz muszę żyć, mając w pamięci jego ostatni obraz, jego ochrypły głos i nadzieję, którą mu zostawiłam, odchodząc.

26 stycznia 2018

Wbijam jeden z moich kijków, zaznaczając lokalizację szczeliny, w której zostawiam Tomka. Ratownicy mają też współrzędne GPS. Pierwsze kroki to droga przez mękę. Moje stopy ważą tony. Boję się odejść, zostawić Tomka samego. Jak bardzo bym chciała, żeby wszystko wyglądało inaczej, ta cała skomplikowana sytuacja mnie przerasta! Tylko nadzieja na przylot helikopterów daje mi odrobinę energii niezbędnej do schodzenia, do walki o Tomka, o nas oboje. Pomoc dla niego powinna nadejść za dwie lub trzy godziny, później ratownicy zabiorą mnie z jakiegoś miejsca niżej. Tym razem próbuję przejść plateau Bazin w inny sposób. Gdy zajmowałam się Tomkiem, miałam czas się nad tym zastanowić. Najpierw idę w stronę grzbietu. Pamiętam jedną bardziej wystającą skałę, którą wchodziliśmy 24 stycznia. Mam nadzieję, że ją znajdę. Obóz założyliśmy mniej więcej na jej poziomie, sto metrów dalej. Ale wszystko wokół wygląda tak samo, nie mogę znaleźć żadnego punktu orientacyjnego. Kiedy mijaliśmy grań, zeszła gęsta mgła, trudno było odróżnić jakikolwiek kształt. Szukam, desperacko szukam. Klnę na czym świat stoi, wściekam się na siebie. Znów błąkam się po tym plateau jak na środku oceanu, zagubiona w bezdennym ogromie, w nieskończoności. Wyrzeźbione przez

wiatr śnieżne zaspy zakrywają szczeliny, jeden nieostrożny krok i mogę polecieć w dół. Promienie słońca zalewają plateau – pierwsze tchnienie ciepła, życia po tej koszmarnej nocy. Ale za kilka godzin pułapka, w którą zostaliśmy schwytani, znów się zatrzaśnie, więc wciąż rozdziera mnie ten sam dylemat: poczekać tutaj z Tomkiem czy schodzić? Co powinnam zrobić? 14.30. Wiadomość od Jeana-Christophe’a. Słowa męża poruszają mnie do głębi. Pozwalają mi znowu być sobą. Płaczę. Czytam i czuję jego troskę, ale także miłość i wiarę, że to się dobrze skończy. Tak bardzo chciałabym usłyszeć jego głos! Marzę o tym, żeby do niego zadzwonić, ale to niemożliwe. Jego SMS działa jak wstrząs elektryczny, z powrotem łączy mnie z rzeczywistością i moimi emocjami. Jean-Christophe daje mi siłę do zejścia. Muszę zostawić za sobą to plateau. Wzmacnia przekaz Ludo, uspokaja mnie, zapewnia, że ratunek jest w drodze. Wszyscy zgodnie mówią to samo, ufam im. Zejście drogą Kinshofera to najbardziej ryzykowna decyzja, jaką podjęłam w całym moim życiu. Wiedziałam jednak, że za obozem III utknęłabym w ślepym zaułku, to byłby wyrok śmierci. Zimą ze względu na zbyt niskie temperatury śnieg nie przywiera do ściany. Silne wiatry omiatają i polerują skały, zostawiając tylko lód, tak twardy i zwarty, że wbicie raków i czekana to nadludzki wysiłek. To ściana szkła. Tymczasem cały potrzebny sprzęt (linę zjazdową, śruby lodowe itp.) zostawiłam po przejściu seraka na lodowcu Diama. Wybrałam tę drogę tylko ze względu na Tomka, żeby ułatwić działanie ekipom ratunkowym – tej ze śmigłowca i tej wchodzącej na górę.

Zatem ruszam sama stawić czoło drodze Kinshofera. Tym razem naprawdę zostawiam Tomka. Wciąż zżera mnie niepokój, ale idę, próbuję zrobić ostatnią rzecz, jaką mogę zrobić, wykorzystać ostatnią szansę na to, żeby go stamtąd ściągnąć, żeby go ocalić. Jest, jak sądzę, koło piętnastej. Moje nogi schodzą w dół, ale głowa i serce wciąż są rozdarte między potrzebą zejścia, które ułatwi pracę ratownikom, a poczuciem, że porzucam Tomka,

i bólem, jaki mi to sprawia. Tłumaczę sobie, że to tylko na kilka godzin. Przecież zostawiłam go już dziś rano, kiedy szukałam obozu IV. Będzie sam zaledwie kilka godzin, niedługo nadejdzie pomoc. Dobrze go zabezpieczyłam, wytrwa, mój Tomek. W tej chwili naprawdę wierzę, że przylecą po nas śmigłowce. Najpierw zabiorą Tomka, potem mnie, idącą w dół po tej nieznanej drodze. Myśl, że Tomek zostanie uratowany, zmniejsza nieco mój strach. Nie zmniejsza jednak poczucia winy, że zostawiłam go samotnego. Przed oczami duszy przewijają się bez chwili przerwy wspomnienia wczorajszego dnia, fatalny łańcuch wydarzeń, które doprowadziły nas do katastrofy, straszliwa kombinacja niepojętych teraz dla mnie okoliczności. Dlaczego nie postanowiliśmy zejść na dół wtedy, dziewięćdziesiąt metrów pod szczytem? Dlaczego brnęliśmy w to dalej mimo późnej pory, mimo nadciągającej nocy? Dlaczego nie zawróciliśmy po dotarciu do szczytowej grani? I dlaczego nie „zmusiłam” Tomka do założenia maski? Dlaczego nie zaznaczyliśmy położenia szczeliny w obozie IV, żeby łatwiej było tam wrócić? Dlaczego nie udało mi się odszukać namiotu, który dałby Tomkowi lepszą ochronę? I po co w ogóle kolejny raz wróciliśmy na Nangę? Poczucie winy dławi mnie i przytłacza. Ale muszę zagłuszyć te destrukcyjne myśli, zdusić w zarodku pytania i wątpliwości. Ratunek dla Tomka może nadejść tylko z powietrza. Nie ma innego rozwiązania. Muszę słuchać instrukcji Ludo, tego, co radzą ratownicy. W głębi duszy wiem, że jeśli chcę mieć nadzieję na uratowanie Tomka, muszę jak najszybciej dotrzeć tak nisko, jak mówią w SMS-ach. Ale czy na pewno? Jedna część mnie wątpi, druga uspokaja. Wiem tylko, że jeśli zostanę tutaj, będę

z Tomkiem, będę mogła go chronić, rozgrzewać, towarzyszyć mu, nie będzie sam. Ale nie zdołam go uratować, nie sprawię, że będzie mógł iść, nie sprowadzę go w dół. Wciąż mam wybór – mogę jeszcze wrócić na górę, zostać tam, żeby mu towarzyszyć, albo posłuchać Jeana-Christophe’a i Ludo, zejść i w ten sposób ułatwić sprawę ratownikom, którzy z helikopterem lub bez ściągną Tomka. Zostając przy nim, skazuję go na śmierć. Skazuję na śmierć nas oboje? A jeśli zejdę na dół – skazuję sama siebie na niepewną przyszłość, na coś, o czym boję się myśleć. Czuję się jak zmiażdżona w bezlitosnych kleszczach, miotana burzą pytań, na wpół zatopiona – i tak od wielu godzin. Nie widać spokojnego brzegu, nie wiem, jak się uratować, jak ocalić swój statek! Jak bardzo chciałabym nie musieć decydować, nie musieć schodzić, nie opuszczać Tomka, już więcej o tym nie myśleć, nie oddalać się od niego – ale tak się nie da. Ekipa ratunkowa na wysokości 7280 metrów? Nie ma sposobu, żeby ocaliła dwie osoby. Muszę pomóc Tomkowi, nie mogę pozbawić go jedynej szansy. Nie mogę poddać się rozpaczy. Ale jak to zrobić, gdy zostawiam go samego i serce mi pęka? Rozum bierze górę, próbując znaleźć najmądrzejszy sposób przetrwania pośród tej zawieruchy. Trzeba usiłować trzymać się na powierzchni, omijać rafy, załatać dziurawe burty statku. Nie odpuszczać, wytrwać, zaufać sobie, powściągnąć niecierpliwość. Podejmuję decyzję – będę słuchać zaleceń Ludo: droga Kinshofera do obozu III, zejście na wysokość 6800, 6700, jeśli się da – 6600. Żeby tylko uratować Tomka i zostawić wszystkie te demony za sobą. Choć to nie jest proste, choć nie wiadomo, czy się uda. W myślach powtarzam litanię, mantrę: „Zejść-ratować-życieTomka... zejść-ratować-życie-Tomka. Zejść-ratować-życie-Tomka”.

Muszę schodzić tak szybko, jak to możliwe, i dotrzeć na żądaną wysokość, żeby nie opóźniać organizowanej dla Tomka akcji ratunkowej. On nie może się już ruszać. Nie udźwignę go na plecach. Nie jestem w stanie go ciągnąć. Ale mogę stawić czoło nieznanej drodze w dół. To właściwy wybór. Trudny wybór, którego nigdy nie dokonałabym bez nadziei na pomoc, bez uspokajających słów Anny, Jeana-Christophe’a i Ludo. Przekonując mnie do zejścia, przesłali mi co najmniej dziesięć SMS-ów. Wyłączam komunikator, żeby oszczędzać baterię. Muszę pokonać spękany lodowiec i dotrzeć do płaskiego terenu. Aby uniknąć szczelin, staram się, kiedy to tylko możliwe, posuwać się wzdłuż skał. Powoli stok staje się mniej stromy, jest też coraz mniej szczelin. Oddalam się od ramienia prowadzącego do grzbietu i zbaczam w prawo. Skupiam się na czerwonym namiocie pozostawionym przez jakąś ekipę. Zauważyłam go wieczorem 24 stycznia i dziś też wiele razy przyciągał mój wzrok. Gdy idzie się na Nangę klasyczną drogą, tam zazwyczaj zakłada się obóz IV. Ale co potem? Nie mam pojęcia, jaką trasę mogę obrać. Stok opada w kierunku Diamy. Wielokrotnie widziałam to z bazy – droga biegnie zakosami od lewej do prawej w górnej części, by wreszcie połączyć dwie lub trzy mikstowe półki między stokami. Powinno się dać tamtędy zejść. Reszta to łagodne zdaniem wspinaczy stoki, gdzie podczas intensywnych opadów gromadzi się dużo śniegu. Czasami brodzi się w nim po pas. Ale tej zimy było mało opadów, a wiejący przez trzy tygodnie silny jet stream wszystko wymiótł. Poruszam się szybko. Ku własnemu zdziwieniu łatwiejsze odcinki wręcz przebiegam. Spieszę się, żeby osiągnąć odpowiednią wysokość, chcę tam być jak najszybciej, żeby wydostać Tomka z tego piekła. To jedyna myśl, którą mam teraz w głowie. Docieram do namiotu. Następny cel: ramię, całkowicie w prawo. Znów

przyspieszam, ale już nie biegnę. Trawersująca płaska rampa przypomina mi, że wciąż jestem w wysokich górach. Brak mi tchu. Drogę wytyczają stare ślady ludzkiej bytności. Jakim cudem są nadal widoczne, jak oparły się wiatrom, słońcu i śniegowi? Fakt – pogoda w tym roku była łagodna, jesienią i wczesną zimą spadło niewiele śniegu. Pewnie dlatego liny nie zostały wtopione w lód. Te efemeryczne ślady, które znikną, rozmyją się tak samo jak nasze przejście tędy, stają się moją nicią przewodnią w terenie, którego nie znam. Co za szczęście, że znajduję je w tym bezkresie! To dla mnie nowy etap. Muszę zapamiętać każdy szczegół tego zejścia na wypadek, gdybym musiała wrócić. Nie wiem, na co natrafię za parę metrów, co się stanie w moim życiu za kilka godzin. Schodzić solo, iść bez Tomka – to dla mnie bardzo dziwne, bardziej niż dziwne. Jestem zbita z tropu. Odwracam się co chwilę, aby prześledzić trasę, którą przeszłam, odnotować w pamięci charakterystyczne miejsca – wielki blok skalny po lewej, nachylenie po prawej. 15.57. Włączam inReacha. Wiadomość od Ludo: „Wyślij swoje współrzędne, napisz, jaką drogą zdecydowałaś się zejść, dla śmigłowca idealnie 6700”. Podaję, na jakiej jestem wysokości – 6981 metrów – i dane z GPS-a. Wyłączam komunikator. Dalej napotykam ślady życia wskazujące mi drogę, którą mam podążać, i właściwy kierunek. Został mi tylko jeden kijek. Trzymam go obiema rękami, opieram się na nim, wbijam go w zbocze, to mój bezpieczny punkt podparcia. Powinnam zaasekurować Tomka w jednym punkcie i zatrzymać dla siebie jeden czekan! Bo nie mam pewności, czy w razie upadku zatrzymam się na tym kijku. Ale tak bardzo się bałam, że Tomek wpadnie w głąb szczeliny. Jednak teraz, wściekła, że dokonuję złych wyborów, znów sama siebie strofuję:

„Uważaj! Zwolnij tempo! Skoncentruj się!”. Znów sama siebie przeklinam. 16.12. „Helikoptery przygotowują się do wylotu. Dziś lub jutro”. „Jesteś świetna. Stay positive. Próbujemy wysłać jeden dziś wieczorem, z namiotem itp. Jeśli się nie uda, to jutro 100%”. Właśnie znów włączyłam komunikator i czytam wiadomość od Ludo, która mnie przeraża – dlaczego jutro? Nie rozumiem, o co chodzi. Jest ładna pogoda. Wiatr się uspokoił. Śmigłowiec poleci w tych warunkach bez problemu! I to mi powtarzano od wielu godzin. Co się dzieje? Ludo po raz pierwszy wspomina, że helikopter może wystartować dopiero jutro. Dlaczego teraz? Dlaczego mi nie powiedział, kiedy byłam jeszcze na plateau, zanim zaczęłam schodzić? Odpowiadam: „Nie mam namiotu od 3 nocy nie spałam 24h bez jedzenia i picia, Tomek w niebezpieczeństwie”. Pytania rozsadzają mi czaszkę, ale nie tracę nadziei, dalej schodzę w stronę obozu III. Ufam Ludo, wiem, że robi, co tylko może. 16.17. Ludo: „Robimy, co w naszej mocy. Wytrzymaj jeszcze trochę. Dam znać, jak tylko będzie decyzja”. 16.30. „Wysokość 6671 m”. Dotarłam na odpowiednią wysokość i to jeszcze za dnia. Siedzę na kamieniu i czekam na helikopter. Nadchodzi zmrok, nad górami Afganistanu niebo przybiera barwę pomarańczy, słońce oświetla zbocza poniżej. Nie przychodzi żadna wiadomość, czuję się taka słaba i obca – w górach, w świecie. Czekam. Z najwyższym trudem panuję nad własnymi myślami. Duchem jestem przy Tomku, przesyłam mu całą moją energię i nadzieję, próbuję zdusić wątpliwości, zepchnąć je w głąb. Nanga, góra jeszcze wczoraj tak ciepła i ludzka, promieniująca pięknem, ciepłem, dziś stała się lodowata i wroga. Modlę się, żeby ten wieczór trwał dłużej, żeby słońce nie zaszło.

17.48. Kolejne SMS-y od Ludo: „2 śmigłowce z ekipą, przylot spodziewany jutro 12.30, 13.15”. „Jak wrócisz – Monêtier. Kochamy cię”. Monêtier-les-Bains to miejscowość niedaleko Briançon, gdzie lubimy wypocząć z Ludo po wyczerpującym wspinaniu się w Alpach Wysokich. Próbuje dodać mi otuchy. „Musisz zostać na C3, tam jest DZ”. DZ – dropping zone, strefa zrzutu. Faktycznie to jedno z niewielu miejsc na drodze Kinshofera, gdzie da się znaleźć kawałek płaskiego terenu, na którym można posadzić śmigłowiec bez opuszczania liny. „Jeśli zdecydujesz inaczej, daj znać. Odwagi”. Helikoptery będą dopiero jutro? Rozpadam się od środka – to kolejny cios, okropny cios. Mamy spędzić kolejną noc na dworze, na tej górze? Ta myśl jest przerażająca, nie do zniesienia! W tym miejscu, sama, bez sprzętu? Albo z Tomkiem w szczelinie, jeśli uda mi się wdrapać z powrotem? Oba rozwiązania równie niedorzeczne, jedno równie niebezpieczne jak drugie! Czuję się zagubiona, opuszczona. I oszołomiona, jakby mnie ktoś walnął w głowę... Skończyła mi się cierpliwość, nie mogę pojąć, co się dzieje, wybucham. Obwiniam różne osoby, wylewa się ze mnie rzeka żalu. Kilka sekund później znów przeklinam sama siebie: „Jesteś beznadziejna! Po co schodziłaś? Dlaczego zaufałaś innym? Co za cholerne gówno!”. Czuję, jak mój mózg się przegrzewa i lasuje. Sytuacja jest dramatyczna. Jestem w pułapce! Sama rzuciłam się w stronę pułapki, której chciałam uniknąć! Polarny chłód, lodowaty wiatr. Nie wiem już, co mam myśleć. Krzyczę z rozpaczy i przerażenia, modląc się, żeby mój głos dotarł do Tomka, żeby dźwięk przebił się przez mgliste spirale i śnieżne arabeski, które mnie od niego oddzielają. Żeby echo moich słów prześlizgnęło się po powietrznych prądach, pożeglowało po lodzie. Tak bardzo chciałabym, żeby Tomek mnie usłyszał, żeby mi

odpowiedział! Ale dźwięk ulatuje i gaśnie na wietrze. Wichura szaleje, jakby chciała zwiać mnie z mojej grzędy, szarpie mną od prawej do lewej, od góry do dołu. Jestem zagubiona, zaginiona na lodowej pustyni, udręczona przez dwie doby czystego szaleństwa. Jak do tego wszystkiego doszło? Jaki szczegół doprowadził do katastrofy? Czy źle ustawiliśmy to czasowo? Czy fatalna okazała się decyzja – podjęta o godzinie siedemnastej, na wysokości 8035 metrów – żeby kontynuować atak szczytowy? Wtedy Tomek zaczął mieć problem ze wzrokiem, z powodu wysokości i nadmiernego wychłodzenia pojawił się obrzęk. Nie wiem, ale żałuję, że się nie wycofaliśmy. Jestem rozdarta między rozumem – i Ludovikiem, który mówi, żeby się stąd nie ruszać – a pragnieniem powrotu do Tomka. Znowu czytam wiadomości. Śmigłowce przylecą jutro około południa. Czy jeśli wrócę do Tomka, będę miała dość czasu, aby znów dotrzeć tu jutro w południe? Poza tym zrobiło się późno, baterie w mojej czołówce są wyczerpane, rośnie więc ryzyko, że się zgubię. Chcę dołączyć do Tomka, ale rozsądek każe mi zostać tu, gdzie jestem. Ludo błaga mnie, żebym nie wracała w górę. W końcu daję się przekonać. Zostaję, dręczona strasznym poczuciem winy... Zagubiona, przepełniona goryczą i rozczarowaniem, a co gorsza, sama, z dala od Tomka. Skrajne wyczerpanie i panujący chłód zamrażają moje uczucia, już wcześniej stępione z powodu zmęczenia. Muszę się ratować, skoncentrować, walczyć o siebie. Nie wiem, w jaki sposób uda mi się przetrwać tę noc. Wiem tylko, że będzie upiorna. Modlę się, żeby czas się skurczył, żeby słońce wstało jak najszybciej. Żeby koszmar tej nocy trwał najkrócej, jak to możliwe. Co za ironia losu – tym, czego szukam w górskich wyprawach, co w nich cenię, jest życie w zgodzie z moim

wewnętrznym rytmem, powolny upływ czasu! Tego samego czasu, który na dole tak nieubłaganie przecieka mi między palcami. Wspinam się, żeby żyć pełnią życia, żeby mierzyć dystans, przestrzeń własnymi krokami, żeby czuć, żeby czerpać z własnych zasobów, własnej energii. Lecz dziś wieczorem czas mnie przeraża, budzi trwogę. Wiem, że jest moim wrogiem. Chciałabym przed nim uciec, ale nie sposób wymknąć się czasowi. W cierpieniu, które zadaje mróz, w strachu przed otchłanią temperatur czas przestaje płynąć. Kapie po kropelce, a ja powoli pogrążam się w piekle. Przestaję panować nad ogarniającą mnie rozpaczą. Nie mogę się uspokoić. Czuję się opuszczona, zdradzona, u kresu sił. Jak Tomek wytrzymuje w tym przeraźliwym chłodzie, który paraliżuje go powoli i nieodwracalnie od tak wielu już godzin? Muszę skupić myśli na tym, jak przetrwać nadchodzącą noc. Jak przeżyć, jak uchronić się przed wiatrem? Przecież na tych kamieniach po prostu skonam. Nie mam łopaty, nie mogę wykopać dziury, żeby się schować. Muszę znaleźć jakieś schronienie. Wędruję po skałach, badam okolicę, ale nic tu nie ma. Nic, co pomogłoby mi skryć się przed wichurą i nocą. Palący lód pod stopami każe mi mocniej skoncentrować się na działaniu. A gdyby udało mi się wyrwać kawałek poręczówki, za którą do tej pory podążałam? Zrobiłabym z niej zwój, który odizolowałby mnie od śniegu? Nie, bez czekana to właściwie niemożliwe. A mój nóż został w obozie IV! No nic, idę dalej. Widzę kawałek plastiku. To musi być jakiś strzępek namiotu. Jest za mały, ale gdybym znalazła większy, mógłby na lodzie posłużyć za izolację. Dochodzę do końca poręczówki. Wisi tam mały zwój liny. Próbuję ją oderwać. Na próżno. Biorę ostry kamień, może tym da się ją odciąć. Przyciskam linę do skalnej ściany. Wiatr natychmiast zamraża mi

palce. Walę w linę kamieniem! Bywa, że takie liny pękają jak szkło – w 2016 roku na Nandze, w kuluarze Kinshofera, Adam Bielecki dotarł do stanowiska, chwycił linę poręczową, a ta się urwała. Zaliczył upadek z sześćdziesiąt metrów. Ale ta dzisiaj dobrze się trzyma! Kawałek namiotu, liny – te rzeczy mówią mi, że toczyło się tu życie. Najwyraźniej zbliżam się do miejsca, gdzie zakłada się obóz III. Pod skalną wieżą widzę płaską półkę, miejsce na biwak dla wspinaczy. Ale zmieści się tu tylko jeden namiot. Zapewne nie jestem jeszcze w obozie III, tylko trochę wyżej. W Himalajach w sezonie obozy bywają przepełnione, dlatego niektórzy wspinacze – ci, którzy chcą mieć spokój lub po prostu trochę przestrzeni – szukają miejsca nieco wyżej. Schodzę niżej. Muszę zobaczyć, czy nie został tam namiot lub cokolwiek, dzięki czemu nie zamarznę. Szukam kawałka materiału, kołka, stelaża, najmniejszego narzędzia, które pomogłoby odizolować się od lodowatego podłoża – dziś jest ono moim największym wrogiem. Nic. Nic się tu nie ostało. Zatrzymuję się nad półką i dostrzegam, że śnieg jest spękany. Muszę poszukać, na pewno znajdzie się szczelina, w której zdołam się ukryć tej nocy. W której mogłabym się zadekować. Dalej po lewej stronie robi się bardziej stromo, co oznacza więcej szczelin, a zatem większe szanse na znalezienie schronienia. Faktycznie, kilka metrów niżej, na wysokości mniej więcej 6770 metrów, znajduję półkę dającą dostęp do gościnnego otworu. Teren jest stromy, lód twardy. Schodzę twarzą do ściany, balansuję na trzech metrach kruchego, niepewnego trawersu. Słabo to wygląda na dole. Most? Podchodzę, patrzę, testuję. Jest OK. Lodowa ścianka o wysokości pięćdziesięciu centymetrów oddziela na prawo od ziejącej dziury małą półkę wielkości sześćdziesięciu, siedemdziesięciu centymetrów na metr pięćdziesiąt. Nie podoba mi

się jednak to, co widzę po lewej stronie ścianki – na wpół zapadnięta, niestabilna kupa zmrożonego śniegu. Ciężar mojego ciała wystarczy, żeby to wszystko wpadło w otchłań. Między warstwami urzeźbionych konkrecji czarna głębia otwiera się na nieskończoność. Opieram obie dłonie o niebieskawą lodową ściankę. I wkładam głowę w paszczę lwa. Robię akrobatyczny krok i oto jestem w środku, w końcu chroniona przed wiatrem. Cała drżę jak liść. Klęczę, dłonie wkładam pod pachy, próbując przywrócić krążenie krwi. Staram się pracować mięśniami pleców i brzucha, ramiona są mocno napięte. Ze wszystkich sił pocieram rękami żebra, kołysząc przy tym ciałem w przód i w tył. Trwam w tej pozycji tak długo, aż przestaję się telepać i w końcu zaczynam normalnie oddychać. Podnoszę głowę, uderzam w sufit, wtedy śnieg spada na wierzch mojego skafandra, czuję lodowate płatki na szyi. Przeklinam. Lodowaty śnieg pali moje ciało. Rozglądam się. Muszę jakoś się urządzić w tej ciasnej przestrzeni. Mogę usiąść, w ostateczności trochę się wyciągnąć. Utknęłam między dwoma światami: z jednej strony rozpościera się lodowiec i grań Mazeno, z drugiej – przerażająca, niezgłębiona otchłań. Każdy z tych światów gotów porwać mnie we śnie. Ta szczelina jest dziurawa jak rzeszoto. Powinnam czuwać przez całą noc, ale nie wytrzymam! 23.06. SMS od Ludo: „Trzymaj się jakoś, noc jest długa, ale bardzo krótka w porównaniu z życiem, które cię czeka”. Czytam tę wiadomość, a potem wyłączam aparat. Zagubiona, pełna goryczy, rozżalona, a co najgorsze, samotna, z dala od Tomka. Z drugiej strony tak jestem skonana, tak przemarznięta, że prawie nic już nie czuję. Słowa Ludovica wcale mnie nie uspokajają. Myślami ciągle wracam do Tomka, nie mogę zapomnieć o nim na dłużej niż kwadrans. Jedynie te chwile, kiedy muszę się mocno

skupić na działaniu, pozwalają mi przed tym uciec, tylko wtedy sprzed moich oczu znika obraz jego zakrwawionej twarzy. Przeraża mnie to, co on musi przeżywać, przeraża mnie nasza sytuacja. Wczoraj byłam przekonana, że mam za sobą najstraszniejszą noc w życiu. Tymczasem dziś wieczorem wraca ten sam koszmar. Jak do tego doszło, dlaczego tak się stało? Dlaczego Ludo domagał się, żebym schodziła, skoro nie był pewny nadejścia pomocy? I co blokuje akcję ratunkową? Wysokość? Pieniądze? Nie rozumiem. Myślę o Ludo i moje serce łagodnieje – przecież on też musi być w strasznej desperacji. A mój Jean-Jean! Nie martw się, kochanie, wszystko będzie dobrze. Myśli bezładnie kotłują się w głowie, ciałem wstrząsają dreszcze. Czuję się zupełnie pusta w środku, śmiertelnie zmęczona. Muszę się położyć. Przypominam sobie, że w zewnętrznej kieszeni kombinezonu schowałam flagi sponsorów. Wyciągam je, zawsze to jakaś izolacja. Ciasna przestrzeń wymusza przykurczoną, zgarbioną pozycję, mam mrówki w nogach, zamrożone pośladki i skulone plecy. Muszę choć trochę rozprostować kręgosłup i nogi. Odwracam się delikatnie, żeby nie zarysować sufitu i nie potrącić stalaktytów. Głowę mam teraz bliżej wyjścia, stopy na końcu rampy, plecy w głębi, naprzeciw ściany pokrytej kunsztownie urzeźbionym przez wiatry śnieżnym barankiem. Góra ma zdolność naturalnego wytwarzania dzieł artystycznych, na dodatek zmieniających się z biegiem czasu. Trzęsę się ponad dwie godziny, może trzy, a może nawet cztery. W regularnych odstępach czasu wstrząsają mną długie, gwałtowne dreszcze. Potem ustają, czuję, że moje ciało zakończyło walkę z zimnem. Nie wiem, jak to możliwe, ale przestało mnie telepać i czuję się nieco lepiej. Na zewnątrz jest mróz jak na biegunie. Jaka temperatura panuje tutaj? Nie wiem i wolę nie wiedzieć. Wspieram

się na rękach i obracam o 180 stopni. Moje kolana podążają za tym ruchem i też są już na śniegu. Udało mi się oprzeć na drugim boku. Przyciskam kolana do ciała, leżę w pozycji embrionalnej, żeby nie tracić ciepła. Ta zmiana ułatwia przepływ krwi, utrudniony dotąd z prawej strony, ale lewa strona szybko przemarza i chłód rozprzestrzenia się po całym ciele. Jestem ściśnięta w lodowych kleszczach. Zbliżam się plecami do śnieżnej ściany, jak gdyby lodowy mur mógł mnie ogrzać, utulić w swych ramionach, obronić przed nękającym mnie bezlitosnym zimnem. Sypiący zewsząd śnieg, wyrwany z trzewi lodowca, jest tak zimny, tak drobny, że przenika wszędzie, co wychładza mnie jeszcze bardziej. Lecz to dzięki niemu nie zapadam w wabiącą mnie otchłań snu. Jestem kompletnie wyczerpana. Moje ciało walczy o to, by się rozgrzać, moja głowa o to, by nie zasnąć. Wiatr wieje mi w oczy i obsypuje je drobinkami śniegu. Mrozi mi szyję. Jestem zakleszczona między dwiema zimnymi masami powietrza, atakowana z obu stron – jedna idzie z głębin lodowca emanującego ostrym chłodem, druga, syberyjska, przybywa z Nangi i przenika przez niezliczone luki w moim dachu. Znów się trzęsę. Dreszcze wstrząsają moimi plecami, coraz silniej, coraz szybciej, coraz gwałtowniej. Nie chcę zasnąć i na szczęście nie mogę. Jestem półżywa. Marzę o odpoczynku, o uldze, jaką może dać mała drzemka. Noc jest wyjątkowo wietrzna. Martwię się o Tomka. W jak strasznej jesteśmy sytuacji! Walczę z zimnem. Walczę z czarnymi myślami. Mróz nie pozwala mi zasnąć, ale cała drżę jak liść. Myślę też o Jeanie-Christophie, z wielką czułością. Musiałam zasnąć. Już nie drżę, czuję, że mięśnie się rozluźniły. Śniły mi się ciepło, gorąca herbata i starsza pani, która mi ją przyniosła, w zamian domagając się moich butów.

Unoszę się, siadam. Znowu uderzam głową w sufit i spada na mnie zlodowaciały deszcz. Co za cierpienie! Ten cholerny sen trochę mnie rozgrzał, ale teraz wciąga w swoją otchłań, nie jestem w stanie do końca się obudzić. Potwornie zimno mi w nogi, a to znaczy, że wciąż żyję. Folia aluminiowa, którą owinęłam stopy 25 stycznia, zawadza mi od ponad czterdziestu ośmiu godzin – zamiast stanowić izolację, wzmaga poczucie chłodu. Muszę ją usunąć. W połowie jestem na jawie, w połowie we śnie, który wciąż się toczy. Kim jest ta staruszka? Mam wrażenie, że ją skądś znam. Jej twarz przypomina mi postać z reklamy na kubkach z jogurtem, ale także oblicze z obrazu Vermeera, który omawialiśmy w szkole na zajęciach z historii sztuki. Okazuje się, że usunięcie folii aluminiowej wymaga nadludzkiego wysiłku – udaje mi się ją zdjąć tylko z jednej stopy. Zakładam z powrotem skarpetki, mój but jest zamrożony, lodowaty. Zdejmuję go, lepiej mi bez niego, nie tak zimno. Stawiam go obok. Nie jestem w stanie zdjąć drugiego buta, aby usunąć folię. Znowu się kładę. Znów zasypiam. Budzę się z twarzą zasypaną zmrożonym śniegiem. Przytomnieję, próbuję pozbyć się go jak najszybciej. Na zewnątrz porywisty wiatr wywija śnieżnymi batami, wylewa mi na głowę biały deszcz, okleja moją twarz lodową maską. Sen na jawie, ekstremalne zmęczenie, wyczerpanie – zdarzyło mi się to także podczas mistrzostw świata w rajdach przygodowych w 2012 roku. W tamtym czasie wraz z moją grupą Team Lafuma braliśmy udział w zawodach – francuskich, europejskich, światowych. Tego dnia mijała sto dwudziesta godzina ciągłego wyścigu. I ja w trakcie tego wyścigu zasnęłam – nie przestałam działać i rozmawiać, ale mój mózg był wyłączony! Gdy byłam na tyrolce, zapytałam kolegów z drużyny, co robimy z rowerami. Coś dziwacznego! Obudzili mnie, a potem po przyjacielsku się

z tego nabijali. Zapewne każdy doświadczył czegoś podobnego – fazy snu paradoksalnego, kiedy mózg, zmęczony i zbyt długo pozbawiony snu, wyłącza się i śni, podczas gdy ciało ciągle działa normalnie. Rajdy nauczyły mnie wiele o zarządzaniu wysiłkiem, o tym, jak ciało i mózg sobie z nim radzą. Wznoszę głowę do nieba i widzę gwiazdy na wyrzeźbionej wiatrem lodowej szachownicy. W tej szczelinie, w sercu wielkiego chłodu, widzę lustrzany obraz życia, mojego życia. Mam wrażenie, że dotąd byłam we śnie, a teraz się obudziłam. Ta myśl działa na mnie kojąco. Chroni mnie niewinność nocy, śnieg otula mnie białym prześcieradłem. Moja dusza ześlizguje się w głąb szczeliny. Daleko odpłynęłam tamtej nocy. W krainę marzeń. W poszukiwaniu Tomka. Mogłam wraz z nim uciec z tego świata. Widać nie to było moim przeznaczeniem. Niedługo po powrocie rozmawiałam z psychiatrą. Nie mogąc powstrzymać płynącego po moich policzkach potoku łez, powiedział: „Tamtej nocy widziałaś własną śmierć. I widziałaś na własne oczy śmierć Tomka dzień wcześniej. Nie przepraszaj za to, że żyjesz, Élisabeth. Nie przepraszaj, że przeżyłaś. Tomek nie chciałby, żebyś dla niego zginęła”. Kilka miesięcy później ciągle mi się to nie udaje. Wciąż jestem zamknięta w labiryncie pytań bez odpowiedzi. Nadchodzą kolejne dni, kiedy przeklinam siebie, kiedy jestem całkowicie rozbita, pusta w środku. Niezdolna myśleć o przyszłości, zapętlona w przeszłości. Czas zaskorupiał, nie płynie do przodu. Czas wciąga mnie w przepaść, a ja nie chcę już stawiać oporu. Czas to tylko cierpienie. Wpadam w błędne koło gniewu. Rwący potok wspomnień topi mnie i niszczy. Potrzeba było roku, żeby imadło powoli zaczęło odpuszczać, żebym zaczęła spać, wspinać się, jeździć na rowerze, biegać – nie mając przed oczami wciąż tych samych obrazów, nie doświadczając wciąż tej samej rozpaczy.

27 stycznia 2018, 3 lub 4 rano

Budzę się i aż podskakuję! Moja stopa! Mój but! Jestem w skarpetach! Na skalnej półce obok mnie nie ma już mojego lewego buta! Musiał spaść na dno szczeliny. Jak go odzyskać? Nic nie widzę, baterie w czołówce dawno się wyczerpały. Jestem naprawdę beznadziejna! Zasnęłam, pewnie poruszyłam się przez sen i strąciłam go w głąb tej tchnącej lodowym powiewem zamrażarki. Chce mi się sikać, ale przecież leżę na cienkim śnieżnym moście na skraju przepaści. Nie sposób zdjąć kombinezonu w tak ograniczonej przestrzeni. Przesuwam się do wyjścia ze szczeliny, jedynego miejsca, gdzie nie jest aż tak ciasno. Rozpinam kombinezon, próbuję w miarę stabilnie kucnąć, ale trudno zachować równowagę, nie stawiając przy tym lewej stopy na lodzie. Przyciskam dłonie do zewnętrznej wargi szczeliny i jakoś próbuję się wysikać. Moczę sobie skarpetę; niech to szlag! Potem ostrożnie nawlekam na siebie wszystkie ubrania. Usiłuję chronić stopę, naciągam na nią nogawkę kombinezonu. Zwijam się w kłębek jak dziecko, w strachu, że noc zepchnie mnie w lodowy całun szczeliny. Niechże ta noc wreszcie się skończy! Niech skończy się to mroźne piekło. Kombinezon wkrótce zsuwa się z mokrej skarpety i stopa zostaje w powietrzu. Ale jestem zbyt skonana, żeby zareagować. Znów włączam inReacha. Mam kilka wiadomości od Ludo.

O godzinie drugiej: „Jeśli czytasz te słowa, postaraj się odpowiedzieć. Uważaj na zimno. Trzymaj się”. 3.32. „W ekipie ratunkowej jest Urubko. 6 osób. 2 śmigłowce”. Wolę nie odpowiadać, muszę oszczędzać palce. Wyczekuję świtu, drzemię. I nagle jestem w moim dziecinnym pokoju w domu rodziców. Każdego wieczoru moje oczy spoglądały na Everest, a właściwie na plakat ze zdjęciem jego południowo-zachodniej ściany wiszący na wprost mojego łóżka. Poniżej biblijny werset: „Gdy się położę, zasypiam spokojnie, bo Ty sam jeden, Panie, pozwalasz mi mieszkać bezpiecznie”[7]. Te słowa uspokajały mnie, bo w nocy zawsze się bałam. Świat z plakatu wprawiał mnie w zachwyt. Często pytałam rodziców, jak alpinistom udaje się wspiąć aż do granicy wiecznego śniegu. Odpowiadali: zobaczysz, kiedy dorośniesz! Często wędrowaliśmy po górach: miałam cztery lata, kiedy rodzice zabrali nas do schroniska Glacier Blanc w Briançonnais, w sercu masywu Écrins. Wraz ze starszym o dwa lata bratem szliśmy samodzielnie, jak dorośli, bez żadnego marudzenia. Zawsze chciałam wejść jak najwyżej. Często przesiadywałam z bratem na szczycie lipy albo łaziłam po drzewach nad brzegiem Lozière, strumienia, który przepływał nieopodal naszego domu. Marzyłam o górach, przeglądałam mapy wydawane przez IGN, Państwowy Instytut Geografii, czytałam książki o wspinaczce, oglądałam zdjęcia. Z czasem góry pociągały mnie coraz mocniej, jak zakaz, który chcemy złamać, jak powiew nieznanego świata. Chciałam je zdobywać, chciałam zostawić na szczytach swój ślad. Moje górskie przygody, moje wyprawy tak naprawdę zaczęły się w marzeniach, w wyobraźni, w pragnieniu. Nie umiem powiedzieć, jak dokładnie doszło do tego, że wylądowałam na Nandze tej zimy, ale na pewno początku trzeba szukać w dzieciństwie.

Jako trzynastolatka w wakacje pracowałam z bratem w polu, dziesięć kilometrów od domu. Nie byłam dość dorosła, żeby pracować legalnie, ale chciałam wziąć życie w swoje ręce i zarobić trochę pieniędzy w pocie czoła. Wśród pracowników byliśmy najmłodsi, a jednak należeliśmy do najszybszych i najpoważniejszych. Rodzice powtarzali nam: „Kiedy coś robisz, rób to dobrze”. W połowie sezonu pracodawcy poprosili, żebyśmy zostali dłużej, a nawet nas awansowali! Byliśmy odpowiedzialni za kalibrację czosnku i ogławianie wiech kukurydzy. Jeździliśmy do pracy na rowerach górskich. Wieczorem woleliśmy nie wracać bezpośrednią drogą – żeby złapać trochę powietrza, wybieraliśmy przejazd niewielką przełęczą. Pracowałam w polu każdego lata do dwudziestego roku życia. Potem zajmowałam się zbieraniem moreli, dzięki czemu nie pracowałam już w pyle i oszczędzałam plecy! Brałam udział w zawodach gimnastycznych, a jednocześnie w każdy weekend wędrowałam z rodzicami po górach Écrins, Queyras, Vercors czy Dévoluy. Czasami wyruszaliśmy już o trzeciej rano. Podziwiałam cudowną, wspaniałą, zmienną naturę, wygłupialiśmy się z bratem, śmialiśmy się ze wszystkiego i z niczego – byliśmy niewinni i młodzi. Zawsze chciałam więcej, nigdy nie czułam się zmęczona. Im było stromiej, tym bardziej mi się podobało; im wyżej, tym bardziej mnie to fascynowało. W niedzielę chodziliśmy z mamą do kościoła. Byliśmy wierzącymi i praktykującymi katolikami. Tuż przed moimi narodzinami matka dowiedziała się, że ma raka. Miałam dwa miesiące, kiedy zaczęła ciężką radioterapię. Tato pracował i musiał się zajmować moim dwuletnim bratem, więc przez pierwszy rok opiekowała się mną ciotka.

Pod wpływem i za namową swoich dwóch braci – Amédée, który pracował w Instytucie Pasteura w Paryżu i wyeliminował ze swojego pożywienia wszystko, co wytwarzane przemysłowo, oraz François, który zajmował się uprawami ekologicznymi i jadł tylko produkty ekologiczne – matka w czasie choroby zaczęła stosować zasady anopsologii, przeszła na witarianizm i przestrzegała naprzemiennie monodiety owocowej i warzywnej. Bolesny okres, ale po roku nastąpiła remisja. Także za radą naturopatów moi rodzice zaczęli urządzać piesze wędrówki. Całe lato spędzaliśmy w Puy Aillaud, osadzie w Alpach Wysokich, niedaleko Vallouise i Pelvoux – to tam ukształtowało się moje zamiłowanie do natury i wysiłku fizycznego, tam odkryłam zapach paszy, łąki kwitnące gencjaną, górskie jeziora, panoramę szczytów, masyw Écrins, całe to piękno i rozkosz, które nigdy mnie nie nużą, do których wracam, kiedy tylko się da. Rak mojej matki i jej kuracja wpłynęły na sposób odżywiania się całej rodziny. Jedliśmy w domu posiłki ekologiczne, co w tamtych czasach było wyjątkowe i budziło zdziwienie w naszym otoczeniu – w szkole mojej i brata, w miejscach pracy rodziców. Mieliśmy ogród dostarczający nam warzyw, kozę dającą mleko i sery, kury i króliki. Nasza dieta była bardzo zdrowa. Moi rodzice zawsze powtarzali: „Jesteśmy tym, co jemy”. Z biegiem czasu coraz mocniej czuję, jak bardzo te proste i zdrowe zasady, które mi przekazali, pomagają w dorosłym życiu. Mamie nie mogę już za to podziękować. Zachorowała na raka po raz drugi i zmarła 27 sierpnia 1995 roku. Niecały rok po postawieniu diagnozy, wyniszczona chorobą, opuściła nas. To był okropny okres w moim życiu. 8.38. Nowa wiadomość od Ludo: „Daj, proszę, znak życia. Ratunek nadejdzie. Odwagi siostrzyczko”.

8.53. Odpowiadam: „Odmroziłam 5 palców lewej stopy, są jak z drewna. Pilnie potrzebuję pomocy Cauchy’ego[8]”. Ludo: „Co masz ze sobą?”. „Nic”. 10.08. Ludo: „Dotarła już ekipa ratunkowa z K2. Czeka na widoczność, żeby wystartować na Nangę”. Słońce liże brzeg szczeliny. Postanawiam wyjść z mojego schronu. Przede wszystkim muszę odzyskać but. Pokonuję śnieżny stożek, potem schodzę ponad trzy metry cienkim lodowym przesmykiem, zapierając się ramionami o białą ścianę. Rakami prawej, obutej nogi wycinam stopnie, na których stawiam stopę w skarpecie. Ale nic nie widzę, mój but spoczywa zapewne w niezgłębionych czeluściach szczeliny! Poddaję się, wracam. Czekam. Jest mi zimno, jestem spragniona, choć wystarczy wystawić język i zlizać zamarznięte krople wody pokrywające mi twarz. Oszroniona twarz, pokryte lodem powieki, suche, piekące gardło. Ścieram z rzęs kryształki lodu, które utrudniają mi widzenie. Co za upiorna kryjówka, marzę o słońcu. Musi być jakieś rozwiązanie! Rusz się, zamiast tak tu tkwić! Muszę spróbować wejść głębiej w szczelinę, jeszcze raz poszukać. Schodzę, koncentruję się, docieram do miejsca, gdzie nagromadziło się dużo śniegu. Boję się iść dalej, to podłoże nie budzi zaufania. Ale kilka metrów dalej dostrzegam mój but wbity w śnieg przednimi zębami raków. Wykopuję więc kolejne stopnie, chwytam go. Dalej widzę ziejącą czeluść. Cóż za szczęście, że raki zatrzymały but tutaj! Wracam do lodowego stożka. Na śnieżnej półce wysypuję śnieg, który wypełnia but, i wkładam but na nogę. Uzbrojona w raki wychodzę z tej zamrażarki. Wreszcie na zewnątrz! Wyciągam się na tarasie, korzystam z odrobiny względnego ciepła, słońce pieści moją twarz. Pierwsza miła chwila, odkąd pochłonęło mnie to lodowate piekło.

Jestem bardzo spragniona, muszę się nawodnić. Przez dwie noce i trzy dni nic nie piłam. Nic też nie jadłam, ale o głodzie zapomniałam, czuję tylko pragnienie. Muszę coś z tym zrobić – na tej wysokości trzeba pić co najmniej półtora litra wody dziennie, żeby nie dopuścić do odwodnienia. Nie wiem, jak moje ciało jest w stanie znieść te straszne mrozy, brak wody, brak energii. Mój organizm jest na krawędzi, a ciało skrajnie wyczerpane; wiem o tym, ale mam wrażenie, że wola wyjścia z tej sytuacji dziesięciokrotnie zwiększa moją siłę. Tym, co trzyma mnie psychicznie przy życiu przez te godziny oczekiwania, jest nadzieja na pomoc. SMS-y wymieniane z Ludovikiem są jak małe światełka w tunelu. Wiem, że odwrót tą drogą jest niemożliwy. Zachowuję energię, na wypadek gdybym musiała z powrotem iść w górę; nadal mam tę opcję w głowie jako ostateczność. Nie wiem, skąd wzięłam siły, by tak spokojnie przyjąć fakt, że ratunek nie nadszedł. Słońce koi mnie na chwilę, leczy moje rany. Zewsząd otaczają mnie śnieg i lód, czyli mnóstwo wody, ale mogę wchłonąć tylko minimalną jej ilość. Przy tak ekstremalnym zimnie lód rani moje usta, przykleja się do nich lub do języka. Kiedy zimno robi się nie do zniesienia, muszę odklejać kostkę lodu, która przywarła do błon śluzowych. Wraz z nią odrywam kawałek skóry, mięsa lub języka. To sprawia ból. Nawadnianie się śniegiem jest trudne, mam wrażenie, że tylko moczę sobie jeszcze bardziej rękawiczki, jedynie ranię sobie usta i język. Po powrocie zdałam sobie sprawę, że komunikowanie się głównie z Ludovikiem było najlepszym rozwiązaniem. Udawało mu się znaleźć właściwe słowa w chwilach, gdy z rozpaczy byłam bliska załamania, gdy chciałam się poddać lub gdy zalewała mnie fala złości. Jestem dziś tutaj dzięki temu, że po mistrzowsku umiał zorganizować pomoc. Gdybym kontaktowała się więcej z Jeanem-Christophe’em, poddałabym się uczuciom, straciła jasność myślenia, zapadła w ciemność.

10.30. Ludo: „Masz na sobie uprząż? karabinek z podwójną blokadą? wszystko gotowe, czekają na dobrą widoczność”. Odpowiadam natychmiast: „Ale widoczność jest dobra!!!”. Nie rozumiem, o co chodzi. 10.48. Ludo: „Wciąż czekają na widoczność”. „Yan[9] zapowiada mgłę o 15, ale czysta noc, więc powinna się rozejść”. Co chwilę spoglądam na lodowiec nade mną, w miejsce, gdzie zostawiłam Tomka. Tak się o niego boję. Polarny wiatr owiewa mi twarz, niosąc w stronę Tomka moje modlitwy. Nadal nie mogę pojąć sytuacji. Wciąż zastanawiam się nad decyzją, którą mi narzucono. Czy faktycznie musiałam zejść, żeby helikoptery mogły uratować Tomka? Z dreszczem przerażenia widzę, że niebo ciemnieje, że wyżej, tam gdzie uwięziony jest Tomek, pogoda gwałtownie się pogarsza. Przez całą wieczność wbijam wzrok w chmury, które coraz szybciej zbierają się nad plateau. Jestem struchlała. Bezsilna. W gardle czuję ciągły ucisk. Nie mogę się pogodzić z prawdą, nie przyjmuję do wiadomości tego, czego doświadczam. Czuję się odpowiedzialna za to wszystko, wszystkiemu winna. Dlaczego posłuchałam Ludo i całej ekipy ratunkowej? Powinnam być teraz z Tomkiem, powinnam mu pomagać, jakoś go chronić. Okrucieństwo tej sytuacji jest ponad moje siły. Zmobilizowaliśmy całą naszą pomysłowość, całą energię, wykorzystaliśmy wszystkie nasze siły i zasoby, aby przetrwać w tym nieludzkim chłodzie pierwszej nocy. Wtedy sądziłam, że pomoc z zewnątrz może uratować Tomka przed jego tragicznym przeznaczeniem, wyciągnąć go z tej pułapki. Co za optymizm! Wspomnienia tego, co przeszliśmy przez ostatnie dni, przytłaczają mnie, dręczą, przygnębiają. Obrazy strasznych wydarzeń z dwóch poprzednich nocy i dnia wciąż wirują w mojej głowie. Rozpadam

się na kawałki, myśląc o zmartwiałej od mrozu twarzy Tomka. Samotność, której doświadczam, jest zarazem druzgocąca i krzepiąca. Jestem na tej skalnej półce bezpieczna, ale po tym strasznym czasie oczekiwania na niebotycznych wysokościach czuję się zrezygnowana, zmęczona i osłabiona. Jest mi zimno i nie mogę się rozgrzać, do tego dochodzą brak jedzenia, wiatr, wyczerpanie, pragnienie. Żyję tylko nadzieją, godzina za godziną. Przegrywam ze zmęczeniem, tym fizycznym i tym psychicznym. Nie myślę już o niczym, chcę tylko być w spokojnym, ciepłym miejscu, chcę się stąd wydostać. Jestem skrajnie wyczerpana, chciałabym zasnąć i obudzić się, słysząc odgłos nadlatującego śmigłowca. Niech uratują Tomka, a potem niech mnie stąd wezmą. Boże mój, potrzebujemy pomocy! Liny! Rzeczy, które ochroniłyby nas przed zimnem. Stopniowo uświadamiam sobie, że nadzieja, która trzyma mnie przy życiu, która wypełnia moją duszę, jest próżna. Pali mnie pragnienie. 11.53. Ludo: „Naciskamy na start, ale nie my decydujemy. Bardzo wieje?”. 11.57. Éli: „Wiatr spoko, ale trzeba się spieszyć, żeby zdążyć przed chmurami”. 12.06. Ludo: „Naciskamy, naciskamy, wystartują”, „Pracujemy nad tym, trzymaj się siostra. Nie zostawimy cię, badamy wszystkie możliwości”. Jak mogliśmy z Tomkiem narazić się na takie niebezpieczeństwo? Wszystkie opracowane przez nas zasady bezpieczeństwa zawaliły się jak domek z kart! Ciągle na nowo analizuję łańcuch faktów, które doprowadziły do katastrofy. Wciąż wraca i nęka mnie bolesne pytanie o moją odpowiedzialność za Tomka, jego żonę, jego dzieci, za Jeana-Christophe’a, moją rodzinę. Przestałam panować nad moim życiem. Dlaczego podejmowaliśmy takie ryzyko? Dlaczego tak się

narażaliśmy? Po co wciąż wchodzić na tę samą górę i z niej schodzić, raz po raz? Często zadawano mi to pytanie, a teraz ja sama je sobie zadaję, sama wywrzaskuję je w pustą przestrzeń. Co my tutaj robimy, Tomek i ja? Po co znów w tym roku tu przyjechaliśmy? Czy uzależniliśmy się od dawnego snu, już prześnionego? Czy wróciliśmy, aby spełnić nasze zimowe marzenie o tej górze? W przypadku Tomka sprawa jest jasna: w tym roku chciał wziąć odwet za „porażkę” z 2016, to miał być lek na rany, które zadał mu ukochany szczyt, pocieszenie po upokarzających i krzywdzących uwagach, które usłyszał pod swoim adresem. Tomek nie wierzy w pierwsze zimowe zdobycie Nangi w 2016 roku, ma wręcz obsesję na punkcie poszukiwania dowodów, że to się nie udało. Mówiłam mu, że mam serdecznie dość tego jego opętania, że nie może wciąż podsycać swojego resentymentu. W tym roku przyszedł zrobić pierwsze „swoje” wejście – chciał nawet wspiąć się na szczyt zimą, w czystym stylu alpejskim, drogą Buhla! Drogą, którą wytyczył Austriak Hermann Buhl latem 1953 roku. Moim zdaniem, zważywszy na to, na jakie wiatry jest się tam narażonym zimą, był to pomysł kompletnie wariacki. W 2015 roku dotarliśmy z Tomkiem do podnóża ostatniej grani na drodze Buhla. W tamtym czasie nie wiedziałam jeszcze za dobrze, jak wygląda wspinaczka powyżej siedmiu tysięcy metrów, ale schodząc, miałam już pewność, że choć ta droga jest bardzo piękna, to zbyt ryzykowna i za długa na wejście zimowe. Mój plan był taki, żeby przetrawersować na wysokości 7200 metrów z lodowca Diama na plateau Bazin, skąd poszlibyśmy skromnie piramidą szczytową, klasyczną drogą Kinshofera wytyczoną latem 1962 roku przez austriacki zespół. Rozważaliśmy więc możliwość, żeby założyć nasz ostatni wspólny obóz na wysokości 7200-7400 metrów, a następnie

rozdzielić się – niech każde z nas idzie swoją drogą. Ale mnie to nie pasowało – zbyt nierealne, zbyt ryzykowne! Wspinaczka solo drogą Buhla mogłaby się dla Tomka skończyć źle. Marzył o tej drodze od 2015 roku i był bardzo pewny siebie, ale ja uważałam, że jego projekt jest przesadnie ambitny, że próbuje złapać zbyt wiele srok za ogon. Co właściwie chciał udowodnić światu? Zimą 2013 roku Tomek samotnie spędził na tej górze dwadzieścia jeden nocy. Wątpię, żeby ktokolwiek poza nim tak długo przebywał na wysokości 7200 metrów w samym środku himalajskiej zimy! Tomek ma w sobie naturalną moc, jest bardzo silny, fizycznie i psychicznie, do tego stopnia, że wydaje mi się niezwyciężony, odporny na wszystko. Dlaczego uparł się na drogę Buhla? W końcu przekonałam go, żebyśmy poszli drogą przez flankę Diamir, a na szczyt wchodzili jednak razem. Wybranie prostszego, bardziej solidarnego planu sprawiło, że umocniliśmy naszą więź, zjednoczyliśmy się jako zespół – razem będziemy się wspinać, razem dotrzemy na szczyt i zejdziemy też razem. A ja? Czego tutaj znowu szukam? Na pewno nie myślę, że zrobię pierwsze wejście, bo wiem, że już zostało zrobione – i tym lepiej, dzięki temu mogłam wrócić na Nangę spokojnie, nie czując żadnej presji. Wyprawa z 2016 roku wytrąciła mnie z równowagi; czułam się wbrew własnej woli zmuszona do wyścigu, do rywalizacji, która mnie przerosła. Źle znosiłam napięcie panujące na górze i w obozie bazowym. Zresztą to, że nie weszłam wtedy na szczyt, okazało się najlepszą rzeczą, jaka mogła mi się przytrafić – znów skupiłam się na moim osobistym, głównym celu: wejść na Nangę zimą, w stylu alpejskim, na własną rękę! Bardzo mi przykro z powodu konfliktu Tomka z Simonem Moro... Kłótnie, obraźliwe uwagi z obu stron, ciosy poniżej pasa – wszystko

to psuło moje wyobrażenie o środowisku wspinaczy, rozczarowywało mnie, zniechęcało. A więc czego tak naprawdę pragnę? Zrealizować mój plan, odpowiedzieć sobie na pytanie, jak działają, jak sprawne są ciało i głowa na wysokości ponad ośmiu tysięcy metrów w zimie? Owszem. Czy ponadto idę za wewnętrznym głosem, który straszy mnie, że jeśli się poddam, będę żałować? Tak. Wróciłam tam, bo to było miejsce, w którym powinnam się znaleźć, bo w styczniu 2018 roku tylko tego chciałam – być w zimie na wysokości ośmiu tysięcy metrów. Nigdzie indziej, tylko tam! Krótko mówiąc, tego roku moim celem było wejście na górę moją drogą, z wewnętrznej potrzeby. Chciałam konsekwentnie zrealizować to, co już zaczęłam, podjąć walkę z własnej woli i na własnych zasadach, nie oglądając się na to, czy będę pierwsza, czy pobiję jakiś rekord. Niekoniecznie rezygnować z osiągnięć, ale działać według własnych wyobrażeń i zgodnie z potrzebą chwili. Badam wzrokiem niebo, jest południe. Dlaczego ratunek nie nadchodzi? Dlaczego musiałam wrócić po raz czwarty – o jeden raz za dużo? – na ten szczyt? I dlaczego wysokie szczyty, które potrafią być tak wrogie, tak bardzo mnie pociągają? Po śmierci matki przez całe miesiące i lata góry były moim azylem. Utraciwszy matczyną miłość, znalazłam ukojenie w miłośnie zieleniejącej przyrodzie, w bieli wiecznych śniegów, w słonecznych promieniach, w niebie na wyciągnięcie ręki! Dla mnie, ojca i brata to był skrawek raju. Przypominam sobie list, który napisał do mojej mamy jej ojciec: „Pamiętaj, moje dziecko, jeśli kiedykolwiek ogarnie cię smutek, idź do lasu. Chodź po nim, mając oczy szeroko otwarte, żeby widzieć wszystko dookoła. Ponieważ w każdym drzewie, w każdym krzaku, w każdym

zwierzęciu, w każdym kwiatku znajdziesz boską obecność i moc. Tam znajdziesz pocieszenie, tam zapomnisz o troskach”. W 2009 roku, po desperackich wielogodzinnych poszukiwaniach pośród śnieżycy mojego czeskiego towarzysza wyprawy Martina Minaříka, wróciłam z Annapurny sama. Po powrocie zrezygnowałam z gór, nie chciałam już o nich słyszeć. Zbyt dużo tam wycierpiałam. Pojawiło się za wiele pytań i nie było na nie żadnych odpowiedzi. Nie chciałam już być za nikogo odpowiedzialna. Nie chciałam podejmować decyzji. Dusiłam się, powtarzałam sobie, że powinniśmy byli wcześniej zawrócić, że poszliśmy za daleko. Ale kto był za to odpowiedzialny? Na górze razem podejmowaliśmy decyzje, wspólnie ocenialiśmy, mierzyliśmy ryzyko, oboje doskonale wiedzieliśmy, na jakiej jesteśmy wysokości. Byliśmy dwiema dorosłymi osobami odpowiedzialnymi wobec naszych bliskich za swoje działania, gotowymi wziąć na siebie ich konsekwencje. Ale wróciłam stamtąd sama. Na cztery lata zrezygnowałam z górskich wypraw, na łeb na szyję rzuciłam się w wir rajdów przygodowych. To był intensywny okres – chciałam zrozumieć, co się stało na Annapurnie, i zapomnieć o tym; chciałam pojąć ten płomień, który przyciągnął mnie do Himalajów, ale także odkryć nowe środowisko, nową aktywność. Życie z moimi kolegami z grupy Team Lafuma było radosne. Ale życie bez gór, bez wysokości jest dla mnie tak samo niewyobrażalne jak życie bez mojego męża. Tam jestem w domu, doświadczam rzeczy wyjątkowych, magicznych, takich, których nie sposób po powrocie opisać, opowiedzieć. Działa tam jakaś tajemnicza alchemia, dla której z trudem znajduję słowa. Kiedy stałam na szczycie Pequeño Alpamayo w Boliwii w 2006 roku lub Lhotse w Nepalu w 2017

roku – ponad światem, samotna, w osmozie z naturą – zalały mnie uczucia, których z niczym nie sposób porównać. Patrzyłam na czarodziejskie szczyty, o których marzyłam od wielu lat. Pośród podmuchów wiatru krzyczałam z radości, dziękowałam niebiosom za te wyjątkowe chwile intensywności i szczęścia. Nie liczyło się nic prócz przyjemności przenikającej każdą cząsteczkę mojego ciała. Te dwie wyprawy pozostają dla mnie wyjątkowe, to arcydzieła moich wewnętrznych poszukiwań. W Boliwii w 2006 roku po raz pierwszy weszłam wyżej niż na Mont Blanc, to był mój pierwszy pięciotysięcznik. Wchodząc na Lhotse wiosną 2017 roku, przekraczając nareszcie granicę 8500 metrów, osiągnęłam życiowe apogeum – upajająca harmonia, jaką odczułam, była zwieńczeniem lat marzeń, lat miłości do wysokich gór. Piękno przyrody i świata jest częścią tego, co napełnia mnie życiem, co sprawia, że żyję, co mnie w życiu fascynuje. Byłam na szczycie sama, a jednocześnie towarzyszyły mi tam drogie mi osoby z mojego przeszłego i obecnego życia. W 2008 roku, podczas drugiego pobytu w Karakorum, na lodowcu Baltoro w Pakistanie odkryłam krainę ubogą w tlen. Przekroczyłam symboliczną wysokość ośmiu tysięcy metrów, zdobyłam – co jest marzeniem każdego alpinisty – jeden z najwyższych szczytów Ziemi. Wspięłam się na szczyty niedostępne człowiekowi w czasach, gdy byłam dzieckiem. Odtąd moje serce wciąż pragnie wracać na te wysokości, tam, gdzie przeżywam magiczne chwile, gdzie ogarnia mnie radość, gdzie wchodzę w stan kontemplacji, który trudno wyrazić słowami. Moje ciało dobrze przystosowuje się do tego środowiska. Gdy zadzwoniłam do męża ze szczytu Gaszerbrumu I, mówiłam w moim normalnym, szybkim i nierównym tempie, jak gdyby brak tlenu wcale mi nie przeszkadzał! Dlatego był przekonany, że wróciłam już do bazy.

Często krytykowano mnie za to, że opowiadam o moich wejściach jak o czymś prostym. Moje górskie historie zaskakiwały czasem właśnie „zwyczajnością”, tym, że nie wychodzę w nich na superwoman. Daleko im do krążących od początku himalaizmu opowieści o obdarzonych nadludzkimi mocami poszukiwaczach przygód. Krótko mówiąc, nie dotrzymuję kroku „gwiazdom wspinaczki wysokogórskiej”. Jest tak, bo moje doświadczenia z wysokości ośmiu tysięcy metrów naprawdę nie przypominają większości tych epickich historii. Owszem, mam to szczęście, to ułatwienie, że moje ciało dość szybko przystosowuje się do nowych warunków, do dużych wysokości. W efekcie jednak to, co nazwałabym skromnością, brane jest za prowokację. Nie zwracam na to uwagi. Szybko zrozumiałam różnicę między tym, kim jestem, a tym, czego media oczekują od himalaistki: sensacji, dramatów, bicia rekordów, nadludzkich sił psychicznych i fizycznych... Nie ma dla mnie miejsca w tym show. Wolę moją rzeczywistość. Uciekam coraz dalej od społeczeństwa, które chciałoby decydować za mnie. Wiem, że sama znajdę odpowiedzi, że one są we mnie. Idę w góry, żeby żyć autentycznie. Kiedy wiemy, że grozi nam jakieś niebezpieczeństwo, kiedy stajemy w jego obliczu, żyjemy namiętniej i wracamy z jeszcze większą miłością do życia. Podczas wypraw żyję mocniej, żarliwiej, o wiele intensywniej niż w jakimkolwiek innym momencie! Jednak w wysokich górach wcale nie pragnę „zbratać się ze śmiercią”, jak się często mówi. Nie szukam ryzyka, moim głównym celem jest zawsze zejście na dół. Idę tam w poszukiwaniu przyjemności życia, tego, co nieznane, miejsc, w których błyszczą mi oczy, w których czuję się w pełni sobą.

Z długiej zadumy wyrywają mnie SMS-y od Ludo. 13.03. „Helikoptery wystartowały, muszą zatankować po drodze. Próbujemy załatwić trzeci na zmianę na wszelki wypadek”, „Mgła i wiatr, trzymaj się”. Trzymać się. Tak. Nie tracić nadziei. Ale dławi mnie poczucie winy. Po co wracałam cztery razy na Nanga Parbat, ja, która obiecałam sobie, że nigdy nie zafiksuję się na jednym szczycie? Oczywiście jest to góra, której historia zawsze mnie fascynowała. Przez długi czas badałam, analizowałam jej trasy. Przeczytałam wszystkie historie o jej zdobywaniu, obejrzałam jej wszystkie dostępne fotografie i szkice i przez wiele lat w wyobraźni wędrowałam po stokach tego lodowego giganta. A jednak, jeśli mam być szczera, w tym roku tak naprawdę wcale nie chciałam wracać na Nangę. Po trzech kolejnych wyprawach chciałam odetchnąć, spróbować innego szczytu, znaleźć przyjemność w odkrywaniu nowych miejsc. Po mojej pierwszej ekspedycji na Nangę z Danielem Nardim w 2013 roku wróciłam zafascynowana zimą w Himalajach, odosobnieniem tej góry, faktem, że taki projekt wymaga wielkiej dyscypliny i dobrego zarządzania. A także przekonana, że wejście jest możliwe i że jeszcze tutaj wrócę. Nanga Parbat zimą jest oszałamiająca – zmrożona, ozdobiona niebieskimi połaciami lśniącego lodu, zastygła w mrozie, z wiatrem tańczącym wokół szczytów. Dwa lata później, w 2015 roku, na ponad tydzień zanurzyłam się w samotności Nangi i na własnej skórze odczułam, jak wygląda zimowe wejście na osiem tysięcy metrów w całej jego krasie – w Pakistanie, w warunkach znacznie trudniejszych niż w Nepalu, czasami wręcz apokaliptycznych: w piekącym mrozie, przy

wściekłych podmuchach wiatru, w ekstremalnych temperaturach. Ale właśnie ten aspekt – przetrwanie w nieprzyjaznym środowisku – pociągał mnie i fascynował. Takie wspinaczki, wymagające zarówno wytrzymałości, jak i odwagi, motywacji i silnej woli, budowały moje zaufanie do siebie samej i rozbudzały moją ciekawość. Nanga nauczyła mnie także pokory, umiejętności radzenia sobie z ryzykiem i własnymi ograniczeniami, a przede wszystkim nauczyła mnie wyrzeczenia. Zeszłam stamtąd z jeszcze większym plecakiem marzeń niż ten, z którym wyruszałam, oraz z pewnością, że tam wrócę. Wyprawę z 2016 roku wspominam znacznie gorzej – zbyt wiele osób, zbyt duża konkurencja. Czekając piętnaście dni w Ćilas na wszystkie pozwolenia i załatwienie administracyjnych formalności, przegapiliśmy jedyne okno pogodowe w styczniu. Byliśmy z Tomkiem rozczarowani, bo włożyliśmy w to przedsięwzięcie sporo energii i pasji. 13.53. Ludo: „Jakby co Alex zostawił jedzenie 6000 metrów za granią na prawo w dół... w ostateczności”, „Za dwie godziny przylecą helikoptery”. Ale dlaczego to trwa tak długo? Skąd te wszystkie opóźnienia? 14.07. Odpowiadam Ludo: „Dwie godziny? lecą z Islamabadu?”. Kiedy w życiu zdarzają się sytuacje przekraczające moją zdolność pojmowania, reaguję ironią. Po chwili biorę się w garść: „Mogę spróbować trochę zejść! ale kończą mi się baterie”. „Ten zdobyty nocą szczyt, choć to wielkie szczęście, drogo nas kosztuje”. Ludo: „Na razie zostań w strefie, gdzie mogą lądować. Powiem ci, jeśli będziesz musiała schodzić”.

Po co było wracać w tym roku? Dlaczego oboje znów znaleźliśmy się na Nandze? Wspinamy się w poszukiwaniu jakiegoś ideału? Oboje z Tomkiem byliśmy już znużeni wracaniem na tę górę. Niewiele było tutaj dla nas nowych rzeczy do odkrycia. Zastanawialiśmy się nad tym. Brakowało tylko zdobycia szczytu. Czy to takie ważne? Jedyna pozytywna odpowiedź, jaką mogłam dać, brzmi: „Chciałam zakończyć mój projekt wejścia na ośmiotysięcznik zimą, w stylu alpejskim; chciałam znaleźć odpowiedzi na wszystkie pytania związane z tego rodzaju wspinaczką. Nie chciałam żałować, że nie zrealizowałam swojego marzenia”. Chciałam zamknąć pewien rozdział. Dzisiaj wydaje się to żałosne. Po co więc wracać? Zimowa wyprawa w Himalaje na wysokość ośmiu tysięcy metrów jest kluczowym zadaniem w mojej górskiej karierze, upór zmusza mnie do jego wykonania. Zawsze fascynowały mnie rzeczy, na które zwracał uwagę w swoich opowieściach Jean-Christophe Lafaille[10]: dobra organizacja, trudne warunki, w jakich trzeba sobie poradzić, ludzkie zdolności i ograniczenia, skomplikowana aklimatyzacja, wspinaczka strategiczna. Naprawdę chciałam doświadczyć innych warunków niż te, które mamy w troposferze wiosną, latem i jesienią. Osiem tysięcy metrów to wysokość, na której czuję się dobrze i mogę wyrazić siebie inaczej niż zwykle. Miałam wilczy apetyt już nie na drogi i szczyty, ale na wielkie wyprawy w wysokie góry, w świat, w którym mogłam badać granice ludzkich możliwości. Na rok 2018 miałam wiele planów, w tym jeden duży projekt na wiosnę obejmujący wejście na Everest – najwyższy, ale także najdroższy szczyt świata. Ale mój budżet był jak zawsze napięty. Ponieważ w 2016 roku postanowiłam wziąć w szkole roczny urlop, aby całkowicie poświęcić się wspinaczce, żyję od wyprawy

do wyprawy dzięki moim sponsorom – Valandré, TeamWork, Everest – Travaux acrobatiques, Grivel, Blue Ice. Budżet, który mi oferują, muszę spożytkować jak najlepiej, zgodnie z moimi celami. Tymczasem zimowa ekspedycja do Nepalu kosztuje dwa razy więcej niż wiosenna i trzy razy więcej niż zimowa wyprawa do Pakistanu. Zimowa wyprawa jest zresztą zawsze droższa ze względu na niewielką liczbę chętnych; nie da się rozdzielić między wielu wspinaczy zadań logistycznych, kosztów pozwolenia na wspinaczkę, opłacenia oficera łącznikowego, karawany i kucharza. Ponadto zimą jest zawsze większe ryzyko, że zła pogoda unicestwi cały rok przygotowań – szansa wejścia na szczyt jest mniejsza, zaledwie dwudziestoprocentowa. Zimowa wyprawa do Nepalu zrujnowałaby mój wiosenny projekt, czyli wejście na Everest. Jeśli więc chciałam wyruszyć gdzieś zimą, w grę wychodziła jedynie Nanga Parbat. Jednak bardzo trudno znaleźć osoby chętne, by przyłączyć się do takiej ekspedycji, mimo że pierwsze wejście zostało już zrobione. Dlatego planowałam samotną wspinaczkę. Jeśli chodzi o Tomka, był spłukany. Wszystkie pieniądze, które zarabia jako mechanik, reperując samochody dla wielkiej firmy w Irlandii, przeznacza na dzieci – Maxa i Tonię, starszą dwójkę mieszkającą z matką Joanną w Polsce, oraz Zoję, najmłodszą córeczkę, która mieszka z Anną i Tomkiem w Irlandii. Podobnie jak ja przed każdą wyprawą Tomek musi szukać niezbędnego finansowania, często przez crowdfunding. Od lat ma grupę wspierających go fanów, zauroczonych historią jego szczególnego związku z Nanga Parbat, ukochaną górą. Próbował zbierać pieniądze na inne projekty, na Gaszerbrum I i II lub na Everest. Na próżno – tylko zbiórka na podbój Nangi przynosi efekty. I tak koło się zamknęło. „Éli, mogę znaleźć pieniądze, ale tylko na Nangę” – powiedział mi przez telefon. A przecież nawet jego

samego zmęczyła już ta obsesja, miał dość tej góry. Jednak wszystko się sprzysięgło, żeby znów się tam znalazł. Jakby to było jego przeznaczenie. Wybór szczytu został nam więc w tym roku narzucony. Moja historia współbrzmi z historią Tomka, a jego odbija się w mojej. Choć tak różne wiedziemy życia, to w jego pytaniach i wątpliwościach odnajduję echo moich. Wolę jednak nie wnikać w nie zbyt głęboko, nie przyglądać się im zbyt uważnie. W głębi mojej duszy nie ma już tamtego pierwotnego pragnienia zdobycia Nangi, choć boję się do tego przyznać. Czy pasja odkrywania może się zamienić w niewolę? Wiem, że tak, ale jestem więźniem. A potem, w moim domu w Drôme, zamykam oczy i znów jestem na szczytach, znów przeżywam Boże Narodzenie na Nanga Parbat. Znów czuję w trzewiach pragnienie, radość, jaką dają te trudne, ale magiczne chwile z dala od całego świata! Znów jestem przekonana, że muszę tam wrócić, bo to moje miejsce. Bo podjęcie tego wyzwania, wejście zimą w stylu alpejskim na Nangę, jest istotą mojego życia. 15.24. Ludo: „Helikopter już niedaleko. Jak się masz?”. 15.47. Éli: „Ok, strasznie spragniona i głodna i chcę pospać 5 minut”. 15.50. Ludo: „Będą za pół godziny. Rotacja BC żeby ekipa wylądowała. I zapal jakieś światło”. Ludo: „Jesteś w stanie złapać linę w locie i mocno trzymać?”. „Z deadmanem[11] i z karabinkiem... sprawdź uprząż”. Odpowiadam mu: „Nie, albo z karabinkiem, jestem półprzytomna”. Ludo: „Jeśli to nie zadziała, spróbują wylądować albo zdesantować ratowników”.

17.02. Znów Ludo: „Odezwij się. Jest ekipa ratunkowa? Jeśli jakiś problem daj znać, mamy trzeci helikopter”. No cóż, nie, nadal ich nie słyszę. Mam dość czekania na pomoc zapowiadaną od wielu godzin, która wciąż nie dociera. Odpowiadam: „Nie ma ekipy”. 17.11. Ludo: „Nie widzisz ich?”. „Nie”. 17.14. Ludo: „Słyszysz ich? jest mgła? są na miejscu”. „Nikogo? Mgła spoko. Trzeci helikopter?”. Ludo pyta, czy ich słyszę. Nie wiem, nie sądzę, wątpię. Przed godziną wróciłam do mojego prowizorycznego schronienia. Jedyny dźwięk, jaki do mnie dociera, to wściekłe wycie wiatru na grani Mazeno. Słynny hałas reaktora na ośmiu tysiącach metrów w zimie. Dźwięki mieszają się ze sobą. Nie, to nie helikopter, to huraganowy wiatr świszcze mi w uszach. Nie chcę znów mieć nadziei na próżno. Baterie w komunikatorze są prawie wyczerpane. Muszę zaoszczędzić cenne trzy procent, które mi pozostały, zanim przejdzie w tryb awaryjny. Wtedy nie będę już mogła wysyłać wiadomości. Nie będę już mogła się komunikować. Wysyłam wiadomość do Ludovica, uprzedzając, jak wygląda sytuacja z inReachem – wiem, że doskonale to zrozumie, ma górskie doświadczenie. 17.23. „Zdycham, wkrótce koniec baterii”. Nie mogę znieść tego oczekiwania na próżno! Mam wrażenie, że te SMS-owe rozmowy są bezużyteczne, że to wszystko jest jakimś złudzeniem. Wysyłam tę wiadomość z rozpaczy, chcę, żeby Ludo zareagował! Nic już nie rozumiem. 17.40. Ludo: „Nowy helikopter jutro, team climbing, 6000 m namiot żywność ridge down right 10 min”. Słowo „jutro” jest jak cios w twarz. Tak samo jak wczoraj, przed piekłem tamtej nocy.

Nienawidzę tego słowa! Nie przeżyję kolejnej nocy oczekiwania! Muszę sama zejść. Wziąć swój los w swoje ręce. Muszę się stąd wydostać, uciekać z tej góry. Po tych wszystkich godzinach oczekiwania urwała się ostatnia nitka nadziei. Rozpacz! Nie rozumiem, co się dzieje, co zaplanowali pakistańscy ratownicy. Dlaczego kazano mi zejść, zostawić Tomka, skoro nie wystartowali, skoro nie przylatują? Cierpię tutaj tak długo, dręczona poczuciem winy, ledwie żywa z zimna. A Tomek jest na górze zupełnie sam, taki chory. Czekałam dwadzieścia cztery godziny na przybycie śmigłowca, który zabierze Tomka. Postępowałam zgodnie ze wszystkimi zaleceniami, jakie dostałam. Zrobiłam wszystko, co mi kazali. Tomek nie może się ruszyć. Tylko jedno jest dla mnie jakimś pocieszeniem – wiem, że jest bardzo silny i lepiej niż ktokolwiek potrafi wytrzymać tak straszny mróz. To pan na Nandze, ten, który spędził niezliczone noce tam, na wysokości ponad siedmiu tysięcy metrów. A jednak trudno opanować lęk. Dusi mnie od chwili, gdy Tomek powiedział, że już nie widzi. Nagle wszystko znów się wali. Jak na górze. Dociera do mnie, że nie ma nadziei, że nikt nie przybędzie na ratunek. I głęboko w środku czuję, że muszę się ruszać, ruszać, schodzić. Jeśli tego nie zrobię – zginę. Nie mogę spędzać kolejnych godzin, czekając bezczynnie. Bez względu na to, co mówi Ludo lub Pakistańczycy. Muszę przejąć ster. W przeciwnym razie na zawsze pozostanę na tej górze. Czterdzieści osiem godzin po tym, jak zdecydowaliśmy się iść dalej, aż na szczyt, ponad dobę po tym, gdy zgodziłam się schodzić, ale – by pozostać bliżej Tomka – drogą Kinshofera, a nie tą, którą weszliśmy, postanawiam schodzić dalej, sama. Zanurzyć się w noc, mimo że z powodu mrozu palce u stóp są jak drewno. Zejdę na dół,

jutro rano dotrę do bazy i ruszę na pomoc Tomkowi! Ludo prosi mnie, żebym została, żebym była cierpliwa, ale już dwa dni czekam w tych nieludzkich warunkach! Dwa dni, w czasie których stan Tomka się pogarsza, dwa dni koszmaru. Wiem, czuję, że muszę uciec z tej góry. To już nie jest moje miejsce. Już dłużej nie chcę być łupiną orzecha na bezkresnym oceanie, miotaną falami, wichurą, bez steru, bez kontroli nad czymkolwiek. Przejmuję stery. Jestem odpowiedzialna za tę sytuację. Znaleźliśmy się tu z naszej winy. Powinnam była dostrzec, że Tomek był zamknięty w swojej bańce, że miał obsesję na punkcie swojej więzi z Fairy, że w bazie był przygnębiony, pochłonięty mistycznymi poszukiwaniami, znacznie mniej otwarty niż w poprzednich latach. Wciąż mam nadzieję, że znajdę rozwiązanie, wymyślę, jak zejść i wrócić z ratunkiem dla Tomka. Znajdę w sobie siłę, dotrę do obozu bazowego. Bez względu na okoliczności dam radę, zejdę, choćbym miała sama sobie skopać dupę, wydostanę się z tej pułapki. Może liny poręczowe ciągną się dalej? Nie mam wyboru, muszę iść i zobaczyć, co będzie! Słucham instynktu. Wiem, że to będzie długa noc, ale wiem też, że jutro będę w bazie. Ulotniły się moje wczorajsze lęki. Te przerażające dwie doby, które właśnie przeżyłam, te traumatyczne obrazy – Tomek w okropnym stanie, jego głos, twarz, dłonie, to wszystko działa teraz jak paliwo, które pozwoli mi wydostać się z tego przymusowego oczekiwania, z tej pułapki. I znaleźć dla niego ratunek. Spróbuję uciec z tego piekła, z tego więzienia. Muszę iść, żeby żyć, żeby przetrwać!

27 stycznia 2018, godzina 18

„Spróbuję iść dopóki będą poręcze”. Po wysłaniu Ludovicowi tego SMS-a natychmiast wyłączam komunikator. Jest godzina osiemnasta. Dopiero dużo później zobaczę jego odpowiedź: „Rescue team mówi, żebyś się nie ruszała”. Pierwsze kroki są niepewne i niezdarne. Nie wiem, jak się oprzeć na pozbawionej czucia stopie. Mam wrażenie, że zamiast palców u nogi mam jakąś płynną masę oderwaną od reszty mojego ciała. Ze strachem stawiam stopę na ziemi. Ale, o dziwo, nie sprawia mi to bólu. Nie wiem, jak długo potrwa ten stan, ale na razie to istny cud, mogę używać nogi, mogę iść. Niestety, kłucie w dłoniach przypomina mi boleśnie, w jakiej jestem sytuacji. Otacza mnie ciemność. Robię hałas rakami, by zagłuszyć tę ciszę, samotność, uciszyć moje wątpliwości i lęki. Czy porywam się na coś ponad moje siły? Czy brnę w ślepy zaułek? Ściana jest gładka, śliska, jednolita, mróz sięga 50-60 stopni, lód jest strasznie twardy. Czerń nocy ukrywa przede mną dalszą część drogi – i całe szczęście! Dzięki temu nie czuję się wessana przez pustkę, wabiona przez otchłań. Poślizgnięcie się na tym polu lodowym oznacza dla mnie koniec, poruszam się więc z najwyższą

ostrożnością. Wkrótce zaczynam czuć, że góra emanuje spokojem, a ciemność nocy paradoksalnie mnie zabezpiecza. To wszystko razem wydaje mi się nieprawdopodobne, nierealne. Schodzę w nocy, bez latarki czołowej, drogą, której nie znam, nie mając żadnego sprzętu – ani czekana, ani przyrządu zjazdowego, ani blokera, śrub lodowych czy liny dynamicznej. Nie piłam niczego od co najmniej pięćdziesięciu pięciu godzin. W zasadzie nie spałam od osiemdziesięciu godzin, nie licząc majaczeń i halucynacji zeszłej nocy. Mam tylko, jak talizman tulony do serca, słowa męża, które przysłał mi kilka dni temu, gdy wspinałam się na szczyt, ostrzegając mnie przed złymi prognozami pogody: „Kochanie, proszę, bądź w bazie 27 stycznia!”. Blady księżyc rozświetla Żebro Mummery’ego, jakby dawał znak, że pamięta o naszej wyprawie z 2013 roku, jakby chciał mnie pocieszyć. Majestatyczne kształty grani Mazeno rysują się na tle nocnego nieboskłonu. Srebrzyste promienie liżą niebieskie lodowe kotary drogi Kinshofera. Moja latarka oddała Bogu duszę, ale łaskawy księżyc pozwala mi iść naprzód. Zafascynowana światłem, jakie na mnie spływa, światłem nieomal ciepłym, zsuwam się po linach poręczowych, zapominając na chwilę, jak niepewna jest moja sytuacja, jak zuchwałe przedsięwzięcie, którego się podjęłam. Już się nie zastanawiam, co będzie dalej. Wiem tylko, że muszę schodzić całą noc, zgodnie z moim rytmem. Żeby lepiej widzieć rzeźbę terenu, zdejmuję z twarzy maskę. Zimny wiatr uderza w twarz i natychmiast mrozi mi rogówkę. Zakrywam oczy rękawicą do czasu, aż oko się przyzwyczai. Potem mrużę oczy, żeby widzieć wyraźniej. Moje myśli krążą w kółko – trzymać palce rąk w cieple, ruszać palcami stóp, mrużyć oczy, żeby nie stracić wzroku. Palce w cieple, palce u nóg w ruchu, mrużyć oczy, bo wzrok. Schodzić.

Trzymam się poręczówek, to moja nić Ariadny. Liny poręczowe, od których zwykle uciekam. Wkurzają mnie! Te poręczówki zakładane od bazy aż po szczyt – zawsze ich unikałam. Jeśli idę w górę, to na swój sposób, i kropka. Jednak na normalnych drogach trudno ich dziś nie znaleźć. Nie da się już wspinać po klasycznych himalajskich trasach w stylu alpejskim. Przytwierdzone do skały liny zastępują czekan. Wspinacze nie asekurują się linami, nie używają śrub lodowych i uprzęży ani blokera. Do wspinania się wystarcza im „małpa”, do schodzenia używają przyrządu zjazdowego i lonży. A liny dźwigają na plecach tragarze, podczas gdy klient niesie tylko lekki plecak. Uważam, że takie praktyki oddalają nas od naturalnych sposobów wspinania się, nie pozwalają naprawdę poznać świata wysokich gór. Ale dziś w nocy te poręczówki ratują mi życie i oszczędzają cierpień. Jakim cudem wciąż tu są i można ich użyć? Jak to się stało, że nie wtopiły się w twardy lód? Przecież po ataku terrorystycznym w 2013 roku przez trzy lata nikt nie wspinał się na Nangę[12]. Pierwsi wspinacze, którzy wrócili w 2016 roku, wchodzili raczej w stylu alpejskim. A niewiele było tu w ciągu ostatnich dwóch lat komercyjnych wypraw. Wszystko jedno, teraz mam poczucie, że te liny są tu specjalnie po to, by uratować mi życie, by mnie uspokoić. Jestem skoncentrowana, dbam o to, żeby wciąż się ruszać, żeby nie zamarznąć. Po powrocie dowiem się, że ratunek zawdzięczam koreańskiej wyprawie komercyjnej, którą zorganizowano we wrześniu 2017 roku. Nić Ariadny była przeznaczona dla jej klientów, a dzięki łagodnej jesieni liny nie wtopiły się w lód.

Wraz ze wzrostem temperatury wzmaga się siła wiatru. Piecze mnie górna część twarzy. Nos i podbródek na szczęście chroni kominiarka. Spowodowany zimnem ból palców jest nie do zniesienia. Czuję, jak szpik kostny zamienia się w kryształki lodu. W głowie wciąż rozbrzmiewają mi słowa Jeana-Christophe’a: „Kochanie, proszę, bądź w bazie 27 stycznia! Potem zapowiadają straszne perturbacje pogodowe. Proszę, bądź na dole 27”. Faktycznie, pogoda się psuje. Niebo zasnuwają wełniste włókna płynące znad doliny Diamir. Pogodę panującą na tej górze znam jak własną kieszeń, w czasie wcześniejszych wypraw nauczyłam się odczytywać nawet drobne znaki – i te wskazujące na pogorszenie, i te zwiastujące poprawę. Teraz niebo nad górami Hindukusz w Afganistanie ciemnieje, co oznacza, że nadchodzi wielkie załamanie. Wolę iść na spotkanie z życiem, niż czekać, aż śmierć przyjdzie po mnie. Nawet jeśli nie myślę o śmierci i nigdy dotąd o niej nie myślałam. Wznoszę oczy w stronę równiny. Widoczność jest zerowa. Front soczewkowatych chmur przesuwa się ze wschodu na zachód. Wiem, że Tomek ma schronienie, ale w jakim jest teraz stanie? Pytanie bez odpowiedzi, nawiedzające mnie, prześladujące od ponad doby, od chwili, gdy go opuściłam. Nigdy nie doświadczyłam tak bezwzględnej samotności, ale paradoksalnie czerpię z tej próby wielką siłę. Sama jestem zdziwiona, z jak wielkim spokojem posuwam się tej kolejnej nocy do przodu. Nie odczuwam już żadnych szczególnych emocji, gniewu, braku zrozumienia. Mam cel i do niego dążę. Chcę ugasić pragnienie, wyłamuję więc kawałek lodu, ale natychmiast przykleja się on do ust, języka, podniebienia i wcale się

nie topi! Usta mam zakrwawione, skórę poranioną i coraz bardziej chce mi się pić. Działam w trybie automatycznym, podobnie jak wtedy, kiedy sprowadzałam Tomka ze szczytu do szczeliny, z tą różnicą, że teraz narzucam automatyczne ruchy sobie samej. Żeby zabezpieczyć Tomka i przygotować dla niego schronienie, zostawiłam przy nim prawie cały mój sprzęt: grube rękawice, czekany i karabinki. Teraz, by w miarę bezpiecznie zejść, muszę jak najlepiej wykorzystać to, co mi zostało – lonże do czekanów[13] i zakręcane karabinki. Z lonży robię węzeł asekuracyjny, aby spowolnić zjazd i zablokować go w razie upadku. Zdejmuję zewnętrzne rękawice, żeby mieć swobodne dłonie. Na karabinku zawiązuję półwyblinkę, podążam wzdłuż luźnego odcinka liny. Kiedy lina jest tak napięta, że nie mogę zrobić węzła, robię na karabinku pętlę. W najgorszym zaś przypadku, czyli niestety najczęściej, kiedy nie mam żadnego luzu, po prostu wpinam karabinek do liny. Ale zawsze jestem połączona z poręczówką w dwóch miejscach. Zawsze zakręcam śrubę w karabinku i za każdym razem sprawdzam kciukiem blokadę. Powtarzam te same działania w trybie automatycznym, kilkadziesiąt razy. Powoli, bardzo powoli, ale robię postępy. Wszystko wokół mnie jest niebieskie. Nic, tylko gładka ściana lodu. Znalazłam się na polu lodowym. Patrzyłam na nie wcześniej z dołu, widziałam, jak świeci w nocy, i przysięgałam sobie, że nigdy nie postawię tam stopy... Mój umysł koncentruje się w stu procentach na każdym kolejnym ruchu. Palce zranionej stopy wydają się dziwnie płynne. Ale nie tracę zaufania do mojego ciała, ono wciąż mnie niesie. To ciało, nad którym pracowałam całe życie, nie może mnie zawieść!

Kształtowałam je, wykuwałam, utwardzałam, ćwiczyłam przez lata i dziś musi zdać egzamin. Wchodzę na mikstowy, skalisto-lodowy teren. Poruszam się jak robot, krok za krokiem, skupiona na działaniu. Jem śnieg, chucham gorącym powietrzem z płuc w dłonie, manipuluję liną (węzeł francuski, pętla, półwyblinka), zaciskam ramiona karabinków, sprawdzam, chwytam linę, koncentruję się, odganiam zmęczenie, staram się nie myśleć o palcach. Wciąż wraca pytanie – a co, jeśli utknę? Wracać w górę? Pozostać tam, gdzie się kończą liny? Czekać? Nie, za zimno, umrę. Jeśli utknę, będę musiała wrócić na wysokość 7200 metrów, to jedyne rozwiązanie. Ale czy będę miała dość siły i dość czasu, żeby zdążyć przed nadciągającym załamaniem pogody? Nie ma co się ociągać – idź do przodu, potem się zobaczy! Dziękuję w duchu nieznanym mi osobom, które założyły poręczówki. Strasznie brakuje mi czekanów! W górach to najważniejsze narzędzie, zwykle chucham na nie i dmucham. Dlaczego je zostawiłam, dlaczego nie wzięłam przynajmniej jednego? Kiedy użyłam ich do przyasekurowania Tomka, nie sądziłam, że będą mi jeszcze potrzebne, że przydadzą się, żeby dotrzeć do obozu III. Ale schodzenie bez nich to szaleństwo. Bez tych opatrznościowych lin poręczowych w żaden sposób nie byłabym w stanie zejść. Co za idiotka ze mnie! Zostawienie obu „dziabków” może się jeszcze przyczynić do mojej zguby. Zrobiłam to, żeby mieć pewność, że Tomek nie spadnie, nie poślizgnie się. Ale teraz – nie tylko teraz zresztą – wściekam się na samą siebie. Ale zaraz się uspokajam. Przecież nawet gdybym miała czekany, nie byłabym w stanie zejść – po tym twardym, gładkim i niebieskim lodowym stoku, nachylonym pod kątem 50 stopni, przy tak dużej deniwelacji. W każdym razie potrzebowałabym przynajmniej liny do asekuracji. W razie upadku żadne czekany nie

uratowałyby mnie na tym lodowym zboczu. Liny poręczowe są moją jedyną szansą! To długa i żmudna walka, ale także marsz w kierunku bazy, w stronę życia. Jean-Christophe na pewno szaleje z niepokoju! Spoglądam w górę, tam, gdzie czeka na mnie Tomek. Wiem, że mam za zadanie sprowadzić dla niego pomoc, ale długa droga w stronę naszej bazy ciągnie się w nieskończoność i przyprawia o zawroty głowy. Muszę stoczyć kolejną walkę, walkę na śmierć i życie z czasem. Tę rundę muszę wygrać przed burzą. Myśleliśmy, że wyzwaniem było wejście na szczyt naszą własną drogą. Tymczasem najtrudniejsze okazało się zejście z tej góry, ucieczka z tego wrogiego miejsca. W głowie zamęt, na zewnątrz mgła – muszę jakoś zachować poczucie rzeczywistości. Pomogłam Tomkowi utrzymać się przy życiu przez długie godziny. Znowu schodzę. Poruszam się bez pośpiechu, metodycznie. Idę jak po szkle, zęby raków z trudem wbijają się w błękitny lód. Widzę wyraźnie, jak moje nogi, palce stóp zakotwiczają się w lodzie, przebijają szklaną ścianę, by wgryźć się w skałę i zapewnić mi stabilne oparcie. Widzę to, jakbym miała oczy na wysokości stóp. Czasami wpadam w poślizg i ciszę przerywa ostry zgrzyt. Dłonie natychmiast odruchowo chwytają mocno linę – ból jest wtedy taki, że z całej siły zaciskam zęby. Ale schodzę, ześlizguję się po tym zbawiennym sznurze z nylonu. Świat wokół mnie jest pogrążony w ciszy. Nie słyszę skrzypienia pękającego seraka ani odgłosu lawiny. Schodzę na przednich zębach raków, twarzą do lodowego zbocza, twarzą do szczytu, twarzą do Tomka, za plecami mam pustkę, za plecami mam obóz bazowy. Zmuszam się, żeby silniej ściskać dłońmi linę. Trzymam ją mocno, choć opuszki palców sprawiają okropny ból.

Koniuszek każdego schowanego w rękawiczce palca pokrywa lodowa kapsułka. Nie mam już żadnych zapasowych rękawiczek. Wszystko zostawiłam Tomkowi. Gdyby zabrał ze sobą przynajmniej parę zapasowych rękawic, nie zamarzałyby mi teraz dłonie! Jak mnie wkurza w tej chwili ta borderline’owa strona jego osobowości. Każdy kolejny odcinek liny to małe zwycięstwo nad snem, zmęczeniem, wyczerpaniem, pragnieniem, zimnem. Czas mija, a ja z nim walczę – żeby dojść do obozu II, żeby znaleźć schronienie, a potem zejść do bazy. Próbuję odłączyć się myślą od własnych rąk, żeby ból mnie nie rozpraszał. Moim celem jest zejście na dół. Tutaj czeka mnie tylko śmierć. Nie masz wyboru! Rusz się! Ten mróz jest niewyobrażalny. Pamiętam, że nie zdawałam sobie wtedy sprawy z tego, jak nikłe były już szanse na uratowanie Toma. Nie uświadamiałam sobie, w jak ciężkim, niemal agonalnym jest stanie, mimo że widziałam śmierć na jego twarzy, zanim go zostawiłam, mimo że sama poprzedniej nocy otarłam się o śmierć. Na szczęście, bo gdybym to wiedziała, nie byłabym w stanie iść do przodu. Mózg czasem chroni nas przed wiedzą dla naszego dobra, instynkt przetrwania to tajemnicze zjawisko. W tych strasznych chwilach ciągle myślałam o życiu, o tym, że oboje przeżyjemy, Tomek i ja. Nigdy nie myślałam o śmierci, jego ani mojej. Nigdy nie porzuciłam nadziei na to, że uratujemy Tomka, ani na to, że dotrę do bazy. Wypełniająca mnie od środka pozytywna energia chroniła mnie i kazała myśleć o przyszłości. Dziś zastanawiam się, czym jest ta zewnętrzna lub wewnętrzna siła, która zdołała przepędzić z mojej drogi demony nocy, która zostawiła na stoku nić Ariadny ratującą mi życie, która wypełniła mnie życiową energią i wyrwała ze śmiertelnej pułapki.

Jestem spragniona. Wkładam do ust śnieg, ale jest zbyt puszysty, lekki, jest w nim ledwie kropla wody. A moje rękawiczki są od tego całkiem przemoczone. Robi się coraz później, wiatr staje się coraz silniejszy. Do polarnego mrozu dochodzi więc zamieć, a góry nikną za piętrzącymi się chmurami. Zaczyna się załamanie pogody. Wirują śnieżne turbiny, chłód przeszywa moje ciało do szpiku kości.

Próbuję się ruszać, rozgrzać. Doszłam do końca lodowej ściany. To cud, że liny poręczowe nie ukryły się pod tym lodem. Muszę przez chwilę odetchnąć. Jestem zmęczona, morzy mnie sen. Przysiadam. Oczy mi się kleją, udręczone tym zimnem, wiatrem, pieką ze zmęczenia. Jeśli chcę przeżyć i iść dalej, muszę dać trochę odpocząć mojemu ciału. Przerwa nie trwa długo. Siedzę w bardzo niewygodnej pozycji, podmuchy wiatru są tak silne, że nie mogę odpocząć nawet przez kilka minut. Jak gdyby ktoś popychał mnie od tyłu, mówiąc: „To nie czas, żeby odpuszczać, no już, idź, schodź, tutaj nie masz nic do roboty!”. Mam wrażenie, że spadam, że się ześlizguję. Muszę wstać. Przez tę krótką chwilę zdążyłam skostnieć z zimna. Zapadam w drzemkę, ale zaraz gwałtownym uderzeniem w twarz budzi mnie zmrożona lodowa krupa. Stawia mnie to na nogi. Ból rąk jest coraz dotkliwszy, czasami tak ostry, że muszę się zatrzymać. Opieram się czołem o lód, wkładam dłonie pod pachy, próbując je ogrzać, czekam, aż ból ustąpi. Potem idę dalej. Pogoda się zmienia, nie mogę się ociągać. Zbyt długi odpoczynek będzie oznaczał kłopoty. Żeby przeżyć, muszę być w ruchu przez całą noc. Muszę zejść z tej góry. Wyrwać się z tego piekła. Mój mózg jest nastawiony na jedno, nie odpuszcza. Wszystkie lata spędzone na fizycznym treningu, na ćwiczeniu siły woli teraz przynoszą owoce. Sunę w dół w bladym świetle księżyca odsłaniającym pola błękitnego, twardego lodu. Skupiam się na pozycjach stóp, uważam, żeby się nie poślizgnąć, bo to zmusza do mocniejszego uchwycenia liny obolałymi rękami. Jednak dłonie też mobilizuję, jak się tylko da – ściskanie liny to dobry sposób na to, by trochę krwi dotarło do palców.

Zbocze jest bardziej strome, znika gdzieś w mrocznej otchłani doliny Diamir. Nie próbuję patrzeć ani na dolinę, ani na mój ostateczny cel – bazę. Skupiam się na tych pięćdziesięciu metrach w dół, które mogę w ciemnościach objąć wzrokiem. Czas przestał istnieć. Docieram do stanowiska, gdzie łączą się dwie liny. Hak lub śruba zakotwiczona w ścianie, kilka splątanych lin. Muszę ustalić, którą wybrać, a która nie budzi zaufania. Jestem wpięta do górnej, obiema rękami chwytam dolną. Lewa dłoń jest nad prawą. Pociągam mocno, aby ocenić odgłos, jaki wydaje lina. Dzięki temu będę wiedziała, czy mogę ześlizgnąć się w czasie schodzenia, czy muszę ją odciążyć. Zmieniające się pory roku, duże różnice temperatur zmniejszają wytrzymałość lin. Te statyczne koreańskie, z włókna nylonowego, bez rdzenia, nie mają atestów do wspinania, dość szybko się strzępią. Moim zdaniem już po jednym sezonie używania robią się niebezpieczne. Pamiętam, że mogą pękać jak szkło. Odpinam się od góry. Na linę zakładam samozaciskowy węzeł z lonży. Zakładam pętlę na poręcz, łączę ją zakręcanym karabinkiem z uprzężą. Napinam, sprawdzam, czy to działa. Dwie minuty odpoczynku. Rozgrzewam dłonie. Zamykam oczy. Biorę głęboki oddech. Kieruję się intuicją. Potem kolejne czterdzieści metrów zejścia po oświetlonych przez księżyc stopniach. Zazwyczaj odmrożenie stóp jest straszliwie bolesne. Zazwyczaj, gdy ręce zaczynają zamarzać, tracisz w nich czucie i jakiekolwiek manipulowanie liną czy karabinkiem staje się bardzo trudne, a po pewnym czasie niemożliwe. Cud sprawił, że ja aż tak nie cierpiałam, nie czułam ostrego bólu w stopie. Dłonie, owszem, bardzo bolały, ale mogłam nimi poruszać. Niezwykłe szczęście,

kolejny cud! Gdybym straciła władzę w rękach, każda próba zejścia byłaby daremna. Wciąż się boję, że w końcu natrafię na linę uwięzioną w lodzie, utknę i będę musiała czekać na świt, żeby stwierdzić, jak wygląda dalsza droga. Lecz nic takiego się nie dzieje. Najwyraźniej czuwa nade mną opatrzność. Tylko pięć metrów liny wtopiło się w lód. Muszę schodzić najostrożniej, jak się da. Ręce opieram o zmrożoną ścianę, zęby raków za każdym razem wbijam bardzo mocno. Niektóre kawałki lin przymarzły na jednym lub dwóch metrach, ale dość szybko udaje mi się je odzyskać – wyszarpuję je z całej siły. Czuję ostry ból za każdym razem, gdy chwytam linę, ale to nic w porównaniu z cierpieniem Tomka na drodze ze szczytu do szczeliny, z tym, jak musi teraz cierpieć. Zaczynam przegrywać z podstępnym zmęczeniem. Staram się głęboko oddychać, opanować emocje. Mój umysł odcina się od bólu wkradającego się w moje ciało i chytrze przenikającego moje palce. Lewą ręką próbuję zdjąć zewnętrzną rękawicę, nie udaje się. Zirytowana zrywam ją zębami, wcześniej opuściwszy kominiarkę. Cienkie wewnętrzne rękawiczki pokrywa szron. Zginanie palców i zaciskanie dłoni na linie jest bolesne, ale nie dbam o to. Walczę o wyższą stawkę, ręce to teraz szczegół, który nie powinien zakłócać moich myśli. Jest to jednak szczegół, o który dbam, bo także od nich zależy moje życie. Staram się w regularnych odstępach czasu rozgrzewać je oddechem. Zwijam dłoń w kulkę, otulam ją palcami drugiej ręki i przytykam usta między kciukiem a palcem wskazującym. Wydycham ciepłe powietrze z płuc, próbując przywrócić palce do życia. Śnieżne wiry znów omiatają zbocze i wypełniają kryształowymi płatkami zwisającą z mojego nadgarstka zewnętrzną rękawicę. Ból miażdży mi kończyny. Czuję,

że krew powolutku próbuje wrócić do palców. Pieczenie jest naprawdę intensywne. Następnie opróżniam rękawicę ze śniegu i przeprowadzam tę samą operację z drugą ręką. Ból jest coraz silniejszy, ale muszę schodzić, muszę się skoncentrować. Wiatr się wzmaga. Idę granią, gwałtowny podmuch sprawia, że prawie tracę równowagę. Lodowate igiełki kaleczą mi odsłoniętą teraz twarz. Wracam myślami do tamtych godzin nadziei i rozpaczy, które przeżyłam ubiegłej nocy na skalnej półce na brzegu szczeliny. Mam wrażenie, że to było lata temu. Teraz idę w stronę światła, chcę w to wierzyć. Modlę się, żeby ta wystawiona na bicze wiatru grań wreszcie się skończyła. Wicher porywa mi lewą rękawicę! Psiakrew, na dłoni została już tylko zmrożona cienka rękawiczka! Obóz II jest już niedaleko. Z SMS-a, który Ludo przysłał mi dziś koło jedenastej rano, wiem, że Daniele Nardi i Alex Txikon w 2016 roku zostawili tam za głazem namiot. Uczepiam się tej myśli. Jestem wyczerpana, a to może być moje schronienie – o ile go odnajdę. Może zostało tam trochę jedzenia? To niewykluczone. Nadzieja, choć wątła, pomaga mi stawiać kolejne kroki. Już w 2015 roku mieliśmy tu z Tomkiem ciężkie przejścia. Skończyło nam się jedzenie i picie. Moim jedynym celem było wtedy odszukanie namiotu Danielego Nardiego, bo wiedziałam, że zostawił go w obozie I. I faktycznie, znaleźliśmy go! Schroniliśmy się, podgrzałam śnieg, mogliśmy się napić i ruszyć dalej. Kucharz, który z bazy dostrzegł światło naszych czołówek, wyszedł nam na spotkanie. Walczę, choć palce bolą przeraźliwie. Teren jest teraz mikstowy, z lodem, wieloma trawersami, ale dość nierówny. Muszę maksymalnie naprężać liny, co wywołuje bardzo silny ból, mam wrażenie, że lód jak cement twardnieje wewnątrz moich palców.

Z perspektywy czasu żałuję, że w końcu postanowiłam schodzić sama. Powinnam była zostać z Tomkiem, opiekować się nim najlepiej, jak mogłam, do ostatniej chwili jego życia. A potem zejść. Albo czekać z nim na helikopter. Po moim powrocie lekarze mówili, że kiedy zostawiałam Tomka, nie mógł mieć przed sobą więcej niż kilka godzin życia. Ich zdaniem był w terminalnym stadium obrzęku płuc. Nic nie mogło go uratować, nawet szybki przylot helikoptera.

28 stycznia 2018, godzina 1.50

Nagle przez ciemności przebija się wiązka światła z dołu zbocza. Dwadzieścia metrów dalej – druga. Dwie wiązki, które świecą z dali i szybko się przemieszczają, przypominając ruchliwe głowy marionetek. Mgła rozmazuje promieniujące żółte światło latarek. Czy to oni wchodzą? Mój Boże, to oni, weszli tutaj! Jestem na końcu liny, na skale przed następnym odcinkiem. Wrzeszczę. Ale dźwięk nie wydostaje się z gardła, niemiłosierny nocny mróz unieruchomił moje struny głosowe. Próbuję ponownie: „Heeej! Tutaj jestem!”. Czuję się tak, jakby znienacka otuliła mnie jakaś miękka zasłona. Siedzę w kucki na skale i podziwiam balet płynących w moją stronę świetlnych strumyków. Najwspanialsze przedstawienie, jakie w życiu widziałam. Nie słyszeli mnie. Moje krzyki stłumił śnieg, a wiatr poniósł je w stronę szczytu Nangi, w stronę Tomka. Serce tak mi wali pod żebrami, że aż huczy mi w głowie. Skamieniałam na mojej skale jak na grzędzie, sto metrów nad nimi. Nie jestem w stanie się ruszyć, nie dociera do mnie, co się dzieje. Jest noc, godzina 1.50, jestem na wysokości 5950 metrów, niedaleko miejsca, w którym zwykle zakłada się obóz II. Światła się przybliżają. Znów próbuję krzyknąć – na próżno. Jeden wspinacz idzie z przodu, wchodzi sam. Jest dwadzieścia metrów ode mnie. Wtedy światło jego latarki oświetla mnie i słyszę: „Adam, I have her!”. To woła Denis! Denis

Urubko, mój wzór, mój idol, alpinista, którego zawsze bardzo podziwiałam, człowiek, dla którego mam ogromny szacunek, choć nigdy wcześniej go nie spotkałam. „Élisabeth, can you go down, can you join me, walk a little bit?”. „Of course, Denis”. Oczywiście, mogę zejść w dół. Ale jestem tak oszołomiona tą nieprawdopodobną sytuacją, tym, że żyję! Wszystkie te godziny oczekiwania, nadziei, rozpaczy... Ludo w ostatnim SMS-ie informował, że akcja ratunkowa przesunęła się na jutro. A oni są tutaj, o drugiej w nocy! Podnoszę się, zaczynam schodzić i nagle puszczają tamy – tak bardzo cierpię, ból jest tak rozdzierający, że nie mogę utrzymać karabinków, rozpadam się na kawałki. Chwytam linę, a w środku wyję z bólu. Każdy ruch wykonuję ostrożnie, z uwagą. Docieram do Denisa. Obejmuje mnie. „Élisabeth, Élisabeth, nice to meet you, Élisabeth. Adam, I have her! Adam, I have her!”. Od jego krzyku pękają mi w uszach bębenki, ale jak wielką czuję ulgę! Dotarli tutaj! Już nie jestem sama, jestem z Denisem! Jestem szczęśliwa. Wiem, że to złe słowo w tej chwili, nie powinnam go używać w takiej sytuacji. Przecież Tomek został tam, na górze. Ciągle mam przed oczami jego twarz, ręce, słyszę jego głos, pamiętam jego spojrzenie, bezradność, strach, przygnębienie. Ale teraz nie jestem z tymi myślami sama. Nareszcie mogę się tym podzielić, porozmawiać o tym z Adamem i Denisem. Są przy mnie, pocieszają, aż zapominam o drodze przez mękę, którą przeszłam, żeby tu dotrzeć. Denis oświetla latarką moje dłonie i natychmiast daje mi swoje rękawice. Pomaga mi je włożyć, sam próbuje wciągnąć moje cienkie spodnie rękawiczki. „Jakie zimne, całkiem zamarzły!”. Szybko wyjmuje z plecaka kolejną parę dla siebie.

„Nie używaj już dłoni” – mówi. Przypina mnie do liny i sprowadza niżej, do miejsca, gdzie czeka Adam Bielecki. Adam, mój dobry przyjaciel. Poznaliśmy się w grudniu 2015 roku w obozie bazowym pod Nanga Parbat. Natychmiast poczuliśmy do siebie sympatię. Zawsze ceniłam go i szanowałam. Planowaliśmy wejście razem na Everest we wrześniu 2016, wytyczenie nowej drogi na północnej ścianie. Jednak tuż przed wyprawą złamał sobie nadgarstek na slacklinie. „Och, Éli, jak się cieszę, że cię znaleźliśmy!” – Adam tuli mnie w ramionach. I od razu pyta: „Czy Tomek może chodzić?”. „Nie, Adam, on nie może chodzić”. „Éli, tak mi przykro, ale nie możemy nic zrobić. Musiałoby nas być sześciu, żeby go sprowadzić. I trzeba by mieć tlen. Strasznie mi przykro, Éli”. Jego słowa tłuką mi się pod czaszką, lęk ściska mi gardło. Uspokajam sama siebie: to przecież zrozumiałe, że nie mogą w tych warunkach pogodowych pójść teraz w górę. Ale przecież jutro śmigłowce na pewno polecą po Tomka. Martwię się pogodą, nasilającymi się podmuchami wiatru, chociaż Tomek jest dobrze schowany w swojej szczelinie, nie dostanie się tam wiatr ani śnieg. Jak mogłam wtedy nie rozumieć, że Tomek jest już skazany? Prawda była zbyt okrutna, zbyt ciężka do zniesienia. Mój umysł łudził się, zaprzeczał rzeczywistości, wolał nadal wierzyć, że Tomka uratują helikoptery. Denis – podobnie jak Adam i cała polska ekipa ratunkowa – przewidywał, że może trzeba będzie podjąć taką decyzję. Po powrocie napisał: „To my musieliśmy dokonać wyboru. Nie jesteśmy dziećmi. Jesteśmy profesjonalistami. Mieliśmy nikłe szanse na to, by odnaleźć Tomka żywego po tylu godzinach spędzonych tam bez wody i jedzenia, a przede wszystkim w takim stanie, w jakim był. Poza tym nie zdołalibyśmy przetransportować go we dwóch, z wysokości 7200 metrów, najpierw przez rozległe plateau, a potem w dół po ścianie. Gdybyśmy mieli najmniejszą szansę na uratowanie Tomka, poszlibyśmy. Ale szybko zdaliśmy sobie sprawę, że dla niego to już koniec i że musimy skupić się teraz na ratowaniu Élisabeth. Tomek był wojownikiem. I jako wojownik dokonał wyboru”.

A oto co napisał Adam: „To było jak wyrok śmierci. Wiedziałem, że nawet gdyby udało się nam wspiąć na kolejne 1400 metrów, co było raczej mało prawdopodobne, nie bylibyśmy w stanie nic dla niego zrobić. Nie dalibyśmy rady go znieść, a przecież nie mógł sam iść”.

Adam podaje mi swój camelbak. Piję, piję, nie mogę się oderwać. „Éli, uważaj, nie pij tak szybko. Za długo nic nie piłaś, porzygasz się”. „Jestem taka spragniona, Adam. Dziękuję, naprawdę dziękuję!”. Dołącza do nas Denis. Krótko omawiają sprawy organizacyjne, potem Adam bierze radio i rozmawia po polsku z Jarosławem i Piotrem, którzy zostali w obozie I i przygotowują nocleg[14]. Denis i Adam spierają się – jeden chce zrobić przerwę, drugi schodzić natychmiast. Rozmawiają po angielsku. Są jak stare dobre małżeństwo. Ta sytuacja jest taka ludzka – uśmiecham się sama do siebie. Adam ze względu na złe prognozy chce jak najszybciej dotrzeć do obozu I. Denis woli poczekać na światło dzienne, wtedy łatwiej będzie pokonać ścianę Kinshofera. Gadają, spierają się, argumentują. Oni dwaj też potrzebują odpoczynku, powinni się nawodnić. Wieje porywisty, lodowaty wiatr. Ogarnia mnie potworne zmęczenie, przecież od wielu godzin ciężko walczę, żeby nie zasnąć. Więc to ja ucinam dyskusję: „Potrzebuję odpoczynku. Odpadam”. Denis: „Widzisz, Adam, jaka inteligentna kobieta!”. Postanawiają znaleźć na tym lodowym podłożu odpowiednie miejsce i urządzić prowizoryczny biwak. Mamy zadaszenie z płachty biwakowej i materac. Ale wiatr natychmiast próbuje porwać nasze schronienie i nasz materac. Musimy przytrzymać całą konstrukcję za pomocą raków i szybko ukryć się pod płachtą.

Adam przez radio omawia prognozę pogody, sytuację Tomka, jego stan, lekarstwa, jakie trzeba mi zaaplikować. Potem pomaga mi zdjąć z palca obrączkę, wiesza ją razem ze swoją na szyi, podaje mi aspirynę. Denis topi lód na małej kuchence trzymanej na kolanach. Jest bardzo niewygodnie, siedzimy przyciśnięci do siebie w trójkę na jednym materacu, pod zadaszeniem. Mnie ratuje skromna postura, ale oni są zgięci wpół! Opowiadam im, co zdarzyło się 25 stycznia na szczycie, opisuję im stan Tomka, potem moje samotne wyczekiwanie. Adam opowiada z kolei, jak długo wyglądali w obozie bazowym pod K2 helikopterów, które wciąż nie przylatywały: „Dla mnie to był najtrudniejszy moment całej akcji ratunkowej. Wczoraj rano wysłałem zdjęcie pokazujące, jak dobre są warunki pogodowe w bazie pod K2! Nie wiedziałem, czy polecimy, ale jedno było oczywiste – że jeśli nic się dziś nie ruszy, trzecia noc na zewnątrz będzie dla was zabójcza”. Rozmawiamy, pijemy, jemy. Po kilku sekundach wyparowała ze mnie cała energia, jestem jak dętka. Po raz pierwszy od wielu godzin niczego nie muszę. Drzemię, budzę się i znów drzemię. Adama, zgiętego wpół, bardzo bolą plecy. Co chwilę piję i opowiadam o Tomku, o 25 stycznia, o szczycie. Panowie skrupulatnie mnie w tej kwestii przepytują. Denis na ogół jest sceptyczny wobec informacji o wyczynach, często powątpiewa w opowieści o zdobyciu tego czy innego szczytu i ostro ocenia środowisko wspinaczy. Podobnie Adam. Namiary GPS? Nie, nie mam. Zdjęcie? Nie, też nie mam. „To będzie problem” – podsumowują. Mam to gdzieś, niczego się nie domagam ani nie będę domagać. „Ale ta informacja jest już w internecie, Éli!” – wyjaśniają mi obaj. Co? Jak? Pamiętam, że faktycznie wysłałam

wiadomość Ludo, nie wiem, kiedy dokładnie, na pewno w chwili wielkiej samotności i cierpienia. Dlaczego? Bo byłam sama jak palec, bo musiałam z kimś porozmawiać, bo chciałam, żeby Ludo wiedział, że przynajmniej zdołaliśmy z Tomkiem wspiąć się na Nangę. Ale w jaki sposób to wszystko trafiło do internetu?! Opowiadam o naszej pierwszej nocy, o tym piekle, o powolnym schodzeniu w apokaliptycznym nocnym mrozie. Adam opisuje, jak udało im się – a był to prawdziwy cud – dotrzeć do mnie w tak krótkim czasie: „Trzy razy w życiu próbowałem przejść ścianę Kinshofera. I trzy razy poniosłem porażkę! Tej nocy dzięki linom poręczowym ściana otworzyła się przed nami. Zarzekałem się, że już nigdy, przenigdy nie dotknę poręczówek! Tymczasem dzięki nim teraz jesteśmy tu z tobą”. Drzemię, wspierając się na nich. Denis otula mnie ramionami, ogrzewa swoim ciepłem. Ta sytuacja jest tak nierealna, tak dziwna, a zarazem jest to chwila niezwykłej intensywności, nigdy wcześniej niczego podobnego nie doświadczyłam. „Éli, masz dwóch dżentelmenów tylko dla siebie, korzystaj! A my mamy szczęście, mając przy sobie kobietę taką jak ty!” – żartuje Denis. W tym czasie Adam nas filmuje. Nadal nie mogę uwierzyć w to, co się dzieje. Jak diametralnie z minuty na minutę zmieniła się moja sytuacja – ze środka piekła trafiłam do tego ciepłego kokonu. Znów piję. Adam podaje mi żel energetyczny, ale nie jestem głodna. Tylko spragniona, wciąż spragniona. – Jesteś teraz gwiazdą, Élisabeth! – mówi Denis. – Jasne, jestem królową odmrożonych palców! W tamtej chwili naprawdę zupełnie nie rozumiałam, dlaczego Denis to powiedział. Nie miałam przecież zielonego pojęcia o tym, jak szeroko nagłośniona była w mediach akcja ratunkowa. Dopiero co wynurzyłam się

z piekielnej otchłani, byłam wyczerpana i odwodniona. Nagle znalazłam się w innym świecie. W towarzystwie Adama i Denisa czułam ulgę, czułam się szczęśliwa, wiedziałam, że jestem uratowana. Przez myśl mi nie przeszło, że po powrocie zostanę wciągnięta w wir szaleństwa, że będę potępiana, odsądzana od czci i wiary zarówno przez środowisko wspinaczy, jak i przez zupełnie obce osoby. Że zacznie się zajadłe polowanie na sensację, wydobywanie ze mnie strasznych słów rozpaczy. Fakty, chronologicznie opowiedziane wydarzenia nie były interesujące, chodziło o dramatyczną narrację. Nie byłam gotowa na to, co na mnie spadło, gdy przyleciałam do Islamabadu, a potem do Sallanches. Nawet mi się nie roiło, że następne miesiące spędzę w kolejnym kręgu piekła.

Czas mija. Jestem półżywa ze zmęczenia. Drzemię w objęciach Adama, potem przytulona do Denisa. Adama bardzo boli kręgosłup, więc głównie Denis mi matkuje, tuli na kolanach, ogrzewa, jak może. GODZINA 6 Nadchodzi świt, zaraz będzie szósta. Naszym schronieniem targa wiatr, silne podmuchy nie ustają ani na chwilę. Adam i Denis postanawiają, że już czas schodzić, demontują biwak. Ręce potwornie mnie bolą. Gdy tylko dotknę czegokolwiek opuszkami palców, świdrujący ból natychmiast przewierca się do mózgu. Zaciskam zęby, żeby nie krzyczeć. Ale Denis mnie uspokaja: „Nie martw się, twoim rękom nic nie będzie. Tylko ich nie używaj, chroń je, żeby nie powstało za dużo krwiaków”. Sama zresztą wiem – ból oznacza, że krew krąży, że palce żyją! Cudem ocalały. Denis i Adam tak organizują schodzenie, żebym nie musiała trzymać liny. Adam idzie koło mnie, Denis popuszcza mi linę, sprowadza mnie. W ten sposób zjeżdżanie na linie nie wymaga ode mnie żadnego wysiłku, ani fizycznego, ani psychicznego. Jakby znosili mnie na rękach. Jestem jak marionetka, po prostu stawiam stopy tak, by zachować równowagę, i opieram się łokciami o ścianę,

żeby mieć stabilną pozycję. Robię, co mogę, aby im pomóc, bez użycia rąk lub uderzania o ścianę. Mam poczucie, jakbym została przeniesiona przez lodowiec dzięki jakiejś czarodziejskiej różdżce. Idziemy napowietrzną granią, w wielu miejscach skutą szklistym lodem. Stok zbiega pionowo w prawo ku ścianie Kinshofera i znika w porannej szarówce. Z drugiej strony lodowe klify przesłaniają widok na lodowiec rozciągający się około tysiąca metrów niżej. Idę bardzo uważnie. Przejście jest niebezpieczne. Adam, jak sądzę, boi się, że nie utrzymam równowagi. Po chwili, widząc, że idę dobrze, pewnie stawiam kroki, uspokaja się. Chwali mnie nawet z uśmiechem: „Great, Éli!”. Jest wobec mnie bardzo troskliwy. Tak samo Denis. Adam ostrzega mnie, że gdy skończy się ta grań, będziemy schodzić zboczem po prawej stronie, korzystając z poręczy. Słynne liny poręczowe, znam je już od ponad dwunastu godzin. Boże, błogosław Koreańczyków, którzy je założyli, bez nich byłabym sczezła. Wyżej Denis założył stanowisko, żeby nas asekurować. Zwracam jeszcze większą niż dotąd uwagę na podmuchy wiatru. Jestem niewielka, lekka, ważę za mało, żeby stawić czoło tym potężnym podmuchom. Krzywię się z bólu za każdym razem, gdy łapiąc równowagę, palcami dotykam ściany. Ale nie miejsce teraz ani czas na folgowanie cierpieniu, nic nie mówię. Muszę nad sobą panować. I tak mam wielkie szczęście, że Adam i Denis tak się mną opiekują. Liny plączą się, splatają, strzępią się i na siebie zachodzą, ale wytyczają drogę. Jak gdyby sam archanioł Gabriel założył je dla mnie, dla nas, a potem od jesieni chuchał na nie, nie pozwalając, by śnieg je przykrył, by uwięzły w lodzie. Schodzimy po ścianie Kinshofera. Jest bardzo stroma, ale mamy wszystko, czego nam trzeba: jest tu mnóstwo metalowych drabinek,

częściowo zniszczonych, fragmenty starych lin poręczowych, które mieszają się z nowszymi, ale rozerwanymi. Burdel na kółkach z nylonu i metalu, ale od wczoraj sunę, trzymając się tej plątaniny, przepełniona wdzięcznością. Jestem obok Adama, on zjeżdża, a Denis opuszcza mnie na linie. Rozmawiam z Adamem. Docieramy do dolnej części ściany. Przed nami wielki stok. Widzę, że droga jest całkowicie zaporęczowana. Prawdziwy cud, który pozwolił im wspiąć się tak szybko – chociaż Adam nie miał za grosz zaufania do tych poręczówek. Ale dziś trzeba było złamać wszystkie nasze zasady bezpieczeństwa. Adam zaczyna być zmęczony. Teraz to on mnie opuszcza, Denis jest obok mnie. Myślę tylko o tym, że niebawem znajdę się na słonecznej części poniżej, że jestem taka wychłodzona, przemrożona. Robimy jeszcze parę zjazdów, żeby pokonać obszary pokryte szklistym lodem. Dochodzimy w końcu do terenu śnieżnego. Denis idzie przede mną, żeby mnie osłaniać. Adam jest za nami. Czuję, że słońce mnie woła, że wzywa mnie baza – dostaję skrzydeł, idę szybko, prawie biegnę. Denis jest oszołomiony! A ja biegnę w stronę życia. Moje stopy same wprawiają się w ruch, chcą uciec przed tym lodowatym cieniem, uciec od Nangi. Biegnę w stronę obozu. Tak się cieszę, że znów poruszam się prędko, pewnym krokiem, lekko, jakbym leciała niesiona przez słońce i blask życia. Niezależnie od tego, jak boleśnie Nanga raczy mnie jeszcze doświadczyć, teraz przepełnia mnie radość. Wychodzę z piekła. Docieramy w końcu pod obóz I, do miejsca nocnego biwaku Piotra i Jarosława, dwóch innych członków wyprawy na K2. Zdążyli już złożyć namiot i wrócić helikopterem do bazy. Tutaj zostały tylko nasze plecaki ze sprzętem. Cieszymy się słońcem. Robimy sobie

przerwę, zbieramy nasze rzeczy. Adam robi zdjęcie całej naszej trójki. Zdejmuję rękawiczki, chciałabym wysłać wiadomość do JeanaChristophe’a, do Ludo, ale przybywa śmigłowiec. Piloci potężnych śmigłowców Écureuil AS350 od wczoraj czynili cuda. Udało im się zdesantować czterech wspinaczy wyżej, niż początkowo planowano. Prawdopodobnie to właśnie zdecydowało o skuteczności akcji, bo Adam i Denis mieli mniejszą odległość do pokonania. Z kolei dzięki linom poręczowym mogli wspinać się szybciej, co było kluczowe ze względu na nadciągające załamanie pogody. W HELIKOPTERZE Wpatruję się w Nangę. Nie mogę oderwać od niej oczu. Miejsce, gdzie jest Tomek, przyciąga mój wzrok jak magnes. Fizycznie nie ma mnie już na tej górze, moje ciało unosi się nad jej stokami. Jednak moja głowa, moje myśli, moje uczucia wciąż tam są. Pragnę ze wszystkich sił, modlę się, żeby Tomek był silny, żeby walczył. Żeby było mu ciepło, żeby był bezpieczny w swojej szczelinie. Od moich myśli odrywa mnie huk wirnika i łopat helikoptera, dźwięk tak ciężki jak mój żal. Żal przepełniający mnie od środka jak czarne, oleiste morze, jak przerażający atrament ciemności. Ja żyję, a Tomek wciąż jest w piekle. Boli mnie świadomość, że jestem tutaj bez niego. A przecież jednocześnie czuję wielką ulgę. Te dwa uczucia ścierają się ze sobą. Lądujemy w bazie, dołączamy do Piotra i Jarosława, pakujemy resztę naszych rzeczy. Panuje straszny harmider. Zostaję w helikopterze, drzwiczki są otwarte. Podchodzi Ghani i mówi: „Tomek missed the mountain, Tomek missed the mountain!”.

Zalewam się łzami, wracają do mnie ostatnie chwile, które spędziłam z Tomkiem. Kompletnie się rozsypuję. Wyszłam z tego piekła, ale Tomek jest w dramatycznej sytuacji. Bez niego czuję się tak potwornie samotna, rozdarta na strzępy. Ogarnięta rozpaczą. Nic nie mogę zrobić. Nic, mogę tylko cierpieć, cierpieć... Jaka wroga wydaje mi się stąd Nanga Parbat! Emanuje chłodem, obcością, atmosferą, która mnie dusi. Nie ma nic wspólnego z tamtą wspaniałą scenerią, przez którą szliśmy z Tomkiem, wciąż pełni nadziei, radości i marzeń; w przeszłości, która wydaje się tak odległa. Helikopter leci do bazy wojskowej w Jaglot, gdzie trzeba będzie zatankować. Przylatuje tam też drugi helikopter – z Denisem i Adamem. Dziękuję im, przytulamy się na pożegnanie. Zwykli, pragmatyczni ludzie zostawiliby nas własnemu losowi. Nikt nie miał obowiązku nam pomagać. A jednak Denis i Adam opuścili swoją wyprawę na K2 i przybyli nas szukać, przybyli nam na ratunek. Adam daje mi jeszcze iloprost – silny środek na odmrożenia, rozszerzający naczynia krwionośne i przeciwniedokrwienny. Mam szybko zrobić sobie napar, żeby ratować kończyny. Oni wszystko mają ze sobą, ci Polacy! Tyle im zawdzięczam. Dziękuję Denisowi, że wspiął się na tę górę, że mnie ocalił. „Bez nas tak czy inaczej też doszłabyś do bazy, jestem pewien” – odpowiada. Jego skromność jest poruszająca. Z Adamem i Denisem łączy mnie już na zawsze wyjątkowa, nierozerwalna więź. Spotkanie z bliskimi po tym strasznym doświadczeniu będzie szokiem. Nie jestem w stanie napisać SMS-a do Jeana-Christophe’a i nie wybuchnąć przy tym płaczem. Wiem, skąd idę, co przeszłam,

ale nie wiem, dokąd zmierzam. Trudno będzie zaplanować dalsze życie. Czuję się pusta w środku, złamana... Przyjechał ambasador Francji w Pakistanie wraz z konsulem. Mówienie po francusku doprowadza mnie do szału. W końcu słyszę w telefonie głos Jeana-Christophe’a i aż się duszę z nadmiaru emocji.

Powrót

Powrót był piekłem. Przed przybyciem do Islamabadu byłam odłączona od internetu, nie miałam więc zielonego pojęcia, jak bardzo nasza historia była nagłośniona. Nawet sobie nie wyobrażałam, że wydano już ostateczne wyroki, które skazywały mnie na piekielne męki albo robiły ze mnie bohaterkę, nic nie wiedziałam o zjadliwych nagłówkach, mnożących się interpretacjach i wymysłach... Owszem, Ludovic i Emmanuel Cauchy, specjalista od medycyny górskiej z Chamonix, wspominali mi o tym przez telefon, ale nie przyszło mi do głowy, że akcja ratunkowa była na pierwszych stronach gazet. Mówił mi o tym także mój ojciec, kiedy dzwonił z Drôme, ale i wtedy to do mnie nie dotarło. Po prostu nie przyjmowałam tego do wiadomości, myślami byłam gdzie indziej. Wciąż czułam się zagubiona, jakbym została tam, na stokach Nangi, walcząc o każdy krok, samotna na górze, w ciemności, bez Tomka. Jakbym została sama w tym piekle. Odcięłam się od otaczającego mnie świata. Starałam się robić dobrą minę do złej gry, ale moje ciało, całe moje jestestwo były przy Tomku, na Nandze, w świecie dostępnym tylko mnie. Tylko że to niczego nie zmieniało. Nie umiałam żyć z tym, co się stało, co było nieodwracalne. Na Nanga Parbat los okazał się zbyt okrutny. Prawda rozdzierała mi serce. Siedziałam sama, dzikim wzrokiem patrzyłam w jeden punkt.

Czułam ciągły, wyniszczający, tępy ból. Tomek został na zawsze uwięziony na górze, a ja całe dni, nawet już po powrocie do Francji, usiłowałam pojąć to, co nie do naprawienia. W Islamabadzie i potem, w szpitalu w Sallanches, wciąż nie byłam w stanie przyjąć do wiadomości, że ratownicy nic więcej nie mogą zrobić, że nie przyleci żaden helikopter, żeby go uratować. Mój mózg nie godził się na to, że Tomka już nie ma! Ale nie mogłam już nic zrobić. Nie mogłam nic zmienić, nie mogłam też tego zaakceptować. Nie udało mi się go uratować, zejście z Nangi okazało się tragedią. Byłam na siebie zła, czułam się winna, tak mi było źle samej ze sobą. Pękło mi serce. Często łzy spływały mi po twarzy, a ja nawet nie zdawałam sobie z tego sprawy, niczego nie kontrolowałam. Głos Tomka, jego oczy, okropny obraz jego zamarzniętej twarzy, jego dłoni, które mróz na zawsze zacisnął w pięści, prześladowały mnie dniami i nocami. Zrobiłam wszystko, co mogłam, żeby go uratować, wyrwać ze szponów strasznego losu. Ale on nie żył, a ja żyłam. I to życie było nieznośną torturą. Pogrążałam się w niezgłębionej otchłani wyrzutów sumienia i poczucia winy. Byłam rozdarta. Ból odmrożonych palców u rąk i nóg to drobnostka w porównaniu z bólem duszy, z bólem poranionego, rozszarpanego serca. Właściwie byłam zadowolona, że cierpię fizycznie, w ten sposób czułam się jakbym była bliżej Tomka, chciałam cierpieć jak on. Nie poznawałam sama siebie. Gardło wciąż miałam ściśnięte, z oczu nieustannie płynęły łzy. Miałam wrażenie, że jestem pusta w środku, że nie ma we mnie nic prócz poczucia winy. Które być może nigdy mnie nie opuści. Które zawsze będzie mnie przepełniało. Będę musiała nauczyć się z tym żyć.

Powoli uświadamiałam sobie, że mogłam tam zostać i czekać wraz z Tomkiem – na pomoc lub na koniec. Uciekłam przed tym fatalnym oczekiwaniem, które niechybnie skończyłoby się śmiercią Tomka, a może i moją. Lekarze powtarzali mi, że Tomek z pewnością umarł wkrótce po moim odejściu. Co by się stało, gdybym została tam obok niego, ogarnięta rozpaczą? Osunęłabym się w nicość? Czy zmusiłabym się jednak do walki, do powrotu, z rozdzierającą wizją jego martwego, opuszczonego ciała? Nigdy się tego nie dowiem. Wiem tylko, że nie było wtedy dobrych rozwiązań. Gdy weszliśmy na szczyt, było już za późno. A jednak czułam się winna, nękana jałowymi i druzgocącymi wyrzutami sumienia, wrzucona w błędne koło wątpliwości. Od czasu wspaniałej styczniowej akcji ratunkowej o naszej historii, o tym, co zrobiliśmy i czego doświadczyliśmy, napisano morze słów, a każde z nich niosło ze sobą nowe cierpienia. Kamienowano nas, a kamieniami były osądy i komentarze. A przecież tylko my oboje, Tomek i ja, byliśmy w środku tej tragedii. Po powrocie spotkałam się także z wielką solidarnością i życzliwością, zdobyłam nowych przyjaciół. Niszczyły mnie jednak negatywne myśli, pochopne osądy, zniewagi. W końcu poszukałam pomocy, udało mi się dostrzec coś poza wszechogarniającym poczuciem winy, udało mi się wyjść z przeszłości, nie kwestionować przyszłości, podjąć próbę życia teraźniejszością. Wciąż przeżywałam tragedię, która mnie spotkała, ale przyjęłam pomocną dłoń moich bliskich chcących uchronić mnie przed rozpadem. Przeszłam przez to, co nazywa się etapami żałoby. Najpierw gniew. Byłam wściekła na wszystkich, przede wszystkim na siebie samą, ale także na Ludovica, na pakistańskich ratowników, na naszego agenta Alego, a nawet na Tomka. Przepełniało mnie

współczucie, a jednocześnie byłam na niego zła za łamanie zasad bezpieczeństwa, które wspólnie ustaliliśmy: zawsze słuchać swojego ciała, zachować zapas sił, nie narażać się na niebezpieczeństwo, nie podejmować ryzyka innego niż to, które nieodłącznie wiąże się z wysokogórską wspinaczką, ostrzegać innych, uważnie planować zejście. Miałam do niego ogromne pretensje, bo nie wpada się w górach w takie tarapaty, gdy ma się tak duże doświadczenie! Był taki silny, mój drogi Tomek, silny jak tur, bardzo odporny. Podczas naszych wypraw zawsze dokładnie analizowaliśmy zagrożenia, aby je maksymalnie ograniczyć. Tym razem Tomek zlekceważył jakieś znaki ostrzegawcze, bez wątpienia tak było. Ja też nie umiałam ich dostrzec, nie potrafiłam w odpowiedniej chwili zarządzić odwrotu. Oboje byliśmy odpowiedzialni za tę tragedię, za lawinę drobnych błędów, które doprowadziły nas do katastrofy. Nie umiałam sprowadzić Tomka, to moja wina. Tomek nie był w stanie zrezygnować, zawrócić i zejść – to była jego wina. Ale tylko Tomek zapłacił za to najwyższą cenę i tylko ja zostałam przy życiu. 7 lutego 2018 roku, w dniu, kiedy wyszłam ze szpitala, na konferencji prasowej w Chamonix nasza historia stała się publiczna, obiegła cały świat, była komentowana tysiące razy w telewizji, w radiu, w sieciach społecznościowych, w gazetach. Dla mnie to było piekło. To, czego doświadczyłam na górze, nagle wydawało się niczym w porównaniu z przemocą, jaka spotkała mnie po powrocie. Przez cały rok – nawet wtedy, gdy myślałam, że jest lepiej, gdy starałam się wrócić do życia towarzyskiego, zawodowego, do sportu – wystarczył jakiś drobiazg i wpadałam z powrotem w otchłań, wracałam do tych trzech styczniowych dni w 2018 roku.

Dzisiaj zdaję sobie sprawę z tego, jak wielkim cudem było przetrwanie pierwszej nocy po zdobyciu szczytu. Instynkt samozachowawczy wyostrzył moją intuicję, dodał mi sił, pozwolił stawić czoło dramatycznej sytuacji, w której się znaleźliśmy. Wspomnienie drugiej nocy, tej, którą spędziłam sama w szczelinie, wciąż wraca jak najgorszy koszmar. Fakt, że przeżyłam, był jeszcze większym cudem – przy takim mrozie powinnam była powoli pogrążyć się w letargu, zasnąć na zawsze, pokryć się lodem i zostać na tej skalnej półce. A jednak uruchomiłam niewiadomego pochodzenia rezerwy energii i walczyłam o przetrwanie, o pozostanie wśród żywych. Trzeciej nocy schodziłam w dół w śmiertelnej ciszy i spokoju, wiedząc, jak desperacka jest moja sytuacja, czując, że moje życie wisi na jednym wątłym włosku. Jasny księżyc wskazywał mi drogę, oświetlał liny poręczowe. Nie analizowałam, działałam. Napędzała mnie nadzieja, że dotrę do bazy i tam będę w stanie zrobić coś, co pomoże ekipie ratującej Tomka. Byłam jak automat, wykorzystałam odruchy wyuczone przez lata górskich wypraw i to mnie wtedy uratowało. A w końcu spotkałam Denisa i Adama. Cud w cudzie! Mijały tygodnie, potem miesiące. Znowu zaczęłam biegać, jeździć na rowerze, wspinać się, wracać w góry. Ostatniej zimy spędziliśmy z Jeanem-Christophe’em półtora miesiąca na wędrówkach po Nepalu – po Królestwie Mustang, a potem po dolinie Khumbu. Skorzystałam wtedy z okazji, aby jeszcze raz wejść solo, klasyczną drogą na parę sześciotysięczników. Z czasem spałam coraz lepiej, koszmary powoli znikały. Jednak i dzisiaj, nawet kiedy jadę, kiedy biegnę, w mojej głowie bez ustanku wirują pytania.

Czego szukam? Jaki to ma sens? Czy nie zamknęłam się z własnej woli w więzieniu? Wiem, że potrzebuję w życiu planów, wyzwań i że zawsze wiąże się to z górami, z wysokimi szczytami. Ale kto mówi: „potrzebuję”, przyznaje: „jestem uzależniony”. Spędzam czas na złoceniu łańcuchów, którymi jestem przykuta do nałogu wchodzenia jak najwyżej, ciągłego uciekania. Nie jestem uzależniona od pracy ani od telewizji, od jedzenia, zakazanych substancji, Facebooka czy Instagrama. A jednak jestem i byłam nałogowcem, jestem uzależniona od dużych wysokości, od Nangi. Tak samo jak Tomek, chociaż był w moich oczach ucieleśnieniem wolności, nonkonformizmu, niezależności. To była jedna strona jego życia w wysokich górach. Drugą było uzależnienie. To samo można powiedzieć o mnie. Poza tym nie mogę się uporać z moim starym dylematem, wewnętrznym rozdarciem: z jednej strony marzę o zawodowym uprawianiu wspinaczki, z drugiej – bardzo źle znoszę kontakty z mediami. Nie lubię robić z siebie pajaca na scenie, jak ostatniej jesieni, na festiwalu filmów górskich. Mimo że kontakt z publicznością był niezwykłym, ciepłym, dobrym i uspokajającym doświadczeniem. W 2016 roku poprosiłam w ministerstwie edukacji o dwuletni urlop. Postanowiłam poświęcić ten czas w całości na górskie wyprawy. Po dwunastu – z przerwami – latach nauczania straciłam motywację, nie mogłam dłużej znieść rutyny szkolnego życia, coraz częściej czułam, że noszę jakąś maskę, że jestem ledwie statystką, a nie autorką, reżyserką własnego życia. Tymczasem jeśli chodzi o góry, mój zapał nigdy nie słabł, każda nowa przygoda dodawała mi skrzydeł bez względu na to, czy można ją było nazwać sukcesem, czy wręcz przeciwnie. Na dodatek przyjaźnie, jakie nawiązywałam w górach – z Tomkiem oczywiście, ale także

z innymi partnerami od liny – były silniejsze niż wszystkie relacje z osobami, które poznałam jako nauczycielka. Uwielbiałam patrzeć na uśmiechnięte buzie dzieciaków z końca świata, a codzienne życie na skraju Indusu zdawało się mieć więcej sensu niż cokolwiek innego. Nie była to wcale łatwa decyzja, taka zmiana burzyła moją codzienność, wprowadzała chaos w moje życie z mężem. Rzucałam się w finansowe i zawodowe nieznane, rezygnowałam z komfortu, jaki dają nawyki i stabilizacja. A jednak postanowiłam to zrobić, wybrałam to, co było światłem mojego życia. Nikt nie mógłby decydować za mnie. Nigdy nie pożałowałam tego wyboru. Nie było łatwo, wymagało to poświęceń, lecz magia polega na tym, że gdy już się zacznie działać, znikają wszystkie lęki, pytania, wątpliwości, które wcześniej spędzały sen z powiek. Byłam skupiona na chwili obecnej. Najważniejsza była wspinaczka duchowa. Krok za krokiem pokonywałam wewnętrzne trudności. W ten sposób spędziłam trzy zimy z dala od moich bliskich, w niewygodzie i na mrozie. Szczęśliwa. Przyznaję, że ja również uczestniczyłam w tym niekończącym się licytowaniu, kto dokonał większego wyczynu. Podejmowałam coraz trudniejsze wyzwania, chcąc dowieść, że przeżyję w najtrudniejszych, najsurowszych warunkach. Chciałam przetestować granice możliwości mojego ciała. Rzucałam wyzwanie własnej psychice, sprawdzałam siłę swojej motywacji. Lubię komfort mojego codziennego życia w Drôme, czuję się w nim dobrze i potrzebuję tego wszystkiego, co czyni je łatwym, przyjemnym, miłym. Tyle że prędko się nudzę. Szybko pojawia się strach przed zdziadzieniem, przesadną troską o siebie, pogrążeniem się w sztuczności życia towarzyskiego i zawodowego. W bezruchu

dostaję mdłości; martwię się, że mitrężę czas; pojawia się lęk, że już nigdy nie doświadczę tych intensywnych emocji, jakie odczuwam w wysokich górach, tego szczęścia i wewnętrznego spokoju osiąganych dzięki ostremu wysiłkowi fizycznemu, zaangażowaniu i konfrontacji z naturą, w której jestem zwykle prawie sama. Nie idę w góry, żeby walczyć – nienawidzę wojowniczych koncepcji alpinizmu, podobnie jak dramatycznych historii o czyhających w czasie wspinaczki zagrożeniach. Wchodzę tam, aby żyć pełnią życia, mojego życia. Jak jednak znaleźć równowagę między namiętnością a rozsądkiem? Zbyt silna pasja to niewola, zbyt sztywne trzymanie się nakazów rozumu pozbawia pędu życiowego, wolności. Jak nie wykraczać poza własne wybory? Jak nie dać się uwięzić w tym, co cię fascynuje? Jak uciec od własnego ego w społeczeństwie opierającym się na ocenach, porównaniach, rywalizacji? Jak wrócić do swoich wewnętrznych poszukiwań? Dlaczego na przykład zdecydowałam się pójść zimą trudną drogą na Nanga Parbat? Czy to była chwila szaleństwa? Czy pomyliłam cel? Zeszłam na manowce, oddaliłam się od mojej głównej ścieżki? Od tego pierwotnego pragnienia dotarcia najwyżej, jak się da, na szczyt Ziemi? Czy przyklejane mi etykietki jakkolwiek do mnie pasują? Może to ja sama stanowiłam dla siebie największe zagrożenie, może czasem byłam swoim największym wrogiem? Zafiksowałam się na swoich projektach, pędziłam w stronę swojego celu, tylko ten cel mając na uwadze, nie widząc reszty świata. Niestrudzenie formatowałam swoje ciało, zmuszając je do wysiłku, nie dbając zbytnio o jego potrzeby. Nastawiona na zaspokojenie swoich pragnień, w lęku, że będę przez całe życie żałować niespełnionych marzeń, żyłam między przeszłością – tym, czego dokonałam – a przyszłością – tym, co chcę robić i gdzie dotrzeć – zaniedbując tu

i teraz, teraźniejszość. Nie zastanawiałam się nad tym, czym obecnie żyję, co w danej chwili czuję. Przez rok byłam pogrążona w pytaniach i wątpliwościach, ale także pojednałam się ze swoim ciałem. Poczułam potrzebę i ochotę oderwania się od wyczynów, powrócenia do mojego pierwotnego celu, tego, o którym zapomniałam zaślepiona przez ambicję – znalezienia autentyczności. Nowego spojrzenia na siebie samą i na świat. Z drugiej strony – czy rezygnując z wysokich gór, byłabym nadal sobą? Należą one przecież do istoty mojego życia; sprawiają, że w pełni istnieję. Stałam z nimi twarzą w twarz, były tylko one i ja. Będę więc wspinać się na szczyty, sama, z własnej woli, dla własnej przyjemności. Nie zapominając jednak nigdy, że jesteśmy tam tylko gośćmi.

23 maja 2019

Dziwna wiosna! Obóz bazowy pęka w szwach od nadmiaru osób planujących zdobycie szczytu Everestu, okienek pogodowych otworzyło się zaś od początku kwietnia tak mało, że dziś zbyt wielu chętnych jednocześnie decyduje się na atak szczytowy. Żeby uniknąć tłoku, wyruszyłam późno, około dwudziestej drugiej, choć zazwyczaj robi się to raczej w okolicach dziewiętnastej. Nie mam dużego zapasu czasu, bo w południe ma się zmienić pogoda. Wiatr i śnieg. Od samego początku mam taką strategię, żeby wychodzić później, i dotąd to działało dobrze, unikałam ludzi podczas podejścia z bazy. Ale tej nocy mam pecha, po raz pierwszy utknęłam na ośmiu i pół tysiącach metrów. Na całą godzinę! Nie da się przyspieszyć. Zrywa się silny wiatr, nadciąga śnieżna zawieja, mróz jest przenikliwy. Szczypie okropnie! Niebawem znów to samo, tym razem nieco wyżej, tuż pod szczytem południowym, na wysokości 8700 metrów. Wybrałam się tutaj, żeby zbadać nieznane rejony, żeby wspiąć się powyżej 8500 metrów bez tlenu z butli, żeby wejść w głąb siebie samej, żeby sprostać nowemu wyzwaniu. Uważam, że w grze z dużymi wysokościami używanie tlenu to rodzaj oszustwa, przyjęcie błędnego założenia, że cel uświęca środki. Nie byłoby to także zgodne z ideałami przyświecającymi moim duchowym poszukiwaniom. Ale w tym momencie, w tym szczególnym dniu,

w czasie tej właśnie wspinaczki, wydaje mi się, że dylemat „brać tlen czy nie?” naprawdę nie ma znaczenia, ponieważ na Evereście, podobnie jak na innych najwyższych górach, właściwie nie mamy już do czynienia z prawdziwym himalaizmem czy wyczynami. Przy poręczowaniu pojęcie wspinaczki traci sens, mało jest miejsca na podejmowanie własnych decyzji. Nie ma żadnej autonomii, nie ma miejsca na podróż w głąb siebie, na przygodę, na prawdziwą wyprawę. Wchodzenie na Everest wygląda teraz tak jak wszystko w dzisiejszym konsumpcyjnym społeczeństwie, jest bezpieczne, jałowe, pozwala szybko osiągnąć sukces. W dzisiejszych czasach przygód i odkryć trzeba szukać gdzie indziej. Everest został zbanalizowany. Nie możemy już tutaj mówić o wspinaniu się, raczej o „małpowaniu” – zamiast wykorzystać siły natury, człowiek przemieszcza się po linie przy użyciu urządzenia zaciskowego, „małpy”. Wynajmuje tragarzy wysokogórskich, którzy zakładają obozy, często zajmują się całą logistyką. Mam zresztą głęboki szacunek dla społeczności Szerpów, którzy pracują przy wyprawach – bez wytchnienia, bez rozgłosu. Robią, co się da, dla dobra swoich klientów, dokładają wszelkich starań, by zagwarantować im upragniony sukces. A jednak, siedząc od początku kwietnia w bazie, zauważyłam, że każdy z konkurentów do szczytu ma swoją własną historię związaną z Everestem, swoją wyjątkową, uzasadnioną i godną szacunku motywację i ostatecznie, mimo tych skomercjalizowanych warunków, przeżywa tam swoją przygodę. Inaczej spojrzałam na tych ludzi marzących o wejściu na dach świata, zaczęłam ich rozumieć – oni, tak samo jak ja, chcą wziąć w nawias swoje codzienne życie, chcą przez kilka tygodni poczuć się lekko, doświadczyć stanu nieważkości. Dla mnie z kolei motywem przewodnim tej wiosny było: nie ryzykować, z powrotem wziąć

swój los w swoje ręce, w otoczeniu, które przez tyle lat było mi najbliższe, ukryć się w romantyzmie gór, które kocham, dotknąć zębami raków obiektu moich dziecięcych marzeń. Niestety, mój pierwotny plan spalił na panewce – żeby wejść bez tlenu, trzeba iść płynnie, nie da się tego zrobić z godzinnymi przestojami. W przeciwnym razie natychmiast martwiejesz z zimna, pozostawanie tak długo na ekstremalnych wysokościach staje się niebezpieczne. Jestem bardzo dobrze zaaklimatyzowana, kilka dni temu wspięłam się nawet na zboczach Lhotse na 8400 metrów. A jednak mimo tego przygotowania, ze względu na „korki” i spowolnienia, staje dziś przede mną alternatywa: albo się poddaję i schodzę, co jest dość problematyczne – przecież w tym kierunku też będzie szło wiele osób; albo dla własnego bezpieczeństwa wspomagam się tlenem. Czy chcę pozostać wierna zasadzie, którą wyznaję, odkąd zostałam alpinistką? mojej górskiej filozofii? mojemu wizerunkowi? Czy też posłucham własnych uczuć, podążę za marzeniem z dzieciństwa, osiągnę cel, który wyznaczyłam sobie teraz, rok po powrocie z Nangi? Ujrzeć ten lód lśniący w słonecznym blasku lub surowy w mroźnym cieniu, tych strażników z Everestu, o których zawsze myślałam. Podejmuję decyzję. Wspomogę się tlenem z butli, żeby wejść na szczyt. Przecież tej wiosny jestem tu tylko po to, żeby spełnić moje marzenie, żeby porzucić życie sportsmenki, zostawić za sobą to parcie – coraz wyżej, coraz dalej; żeby zamknąć ważny rozdział mojego życia. W tym roku rezygnuję z żądzy wyczynu. Zapominam o moim obrazie siebie samej, zapominam o tym, co robią inni, nawet ci, którzy byli dla mnie natchnieniem, których podziwiam. Chcę tylko znowu połączyć się sama ze sobą, naprawić ważną część mojego życia. Chcę stąpać po dachu świata, wreszcie dotknąć tych wszystkich miejsc, które sobie wyobrażałam, wizualizowałam,

poczuć na żywo, jak smakuje ta mityczna góra. Co za radość być tutaj dzisiaj! Znaleźć się na Evereście – po tym wszystkim, co przeżyłam na Nandze, czego doświadczyłam od czasu mojego powrotu – oznacza to dla mnie znacznie więcej niż wejście na dach świata, to także mój wewnętrzny Everest, metafora poetyckiej, zagadkowej, czasem dramatycznej życiowej drogi. W drugiej części wspinaczki każda noga waży tonę. Muszę sięgnąć bardzo głęboko w siebie, w moją duszę, w poszukiwaniu energii potrzebnej, żeby iść naprzód. Ale na wysokościach zawsze odkrywam w sobie niewyczerpane źródło trudnej do opisania siły. Z każdym krokiem czuję coraz wyraźniej, jak odradza się ta osoba, którą naprawdę jestem, osoba, z którą w ostatnich miesiącach straciłam kontakt. W końcu – w tym intensywnym wysiłku, w pełnej koncentracji – odnajduję samą siebie. Działa magia wysokości. Chłonę atmosferę tej góry, czuję moc żywiołów, mrozu, lodu, pustki, zboczy, nocy, wysiłku, księżyca, gwiazd. Zatapiam się w tym wszystkim. To stan spełnienia, błogości. Droga, która mnie prowadzi, jest wspaniała. W oddali, nad ogromną śnieżną bezą, malują się kształty szczytu. Jak niezwykłą emanuje energią! Napowietrzna, zwężająca się grań, z jednej strony lodowiec Rongbuk, z drugiej Khumbu. Łał! Rzadko zdarzało mi się przemierzać tak piękny górski grzbiet. Nie wiem, może patrzę na to wszystko zakochanym wzrokiem, może długie lata marzeń sprawiły, że uroda tego miejsca tak bardzo mnie wzrusza, ale czuję się jak w raju. Na ostatnim odcinku spotykam już niewiele osób, wiatr się wzmaga. To tu jest Uskok Hillary’ego. Myślę o pierwszych zdobywcach tego szczytu, o pionierach, Tenzingu i Hillarym. Czuję wielki szacunek. Przechodzę od zachwytu do zachwytu, mam przy

tym wrażenie, że oglądam, strona po stronie, książki z mojego dzieciństwa. Co za rozkosz! Wszystko znowu łączy się ze sobą, nabiera znaczenia – najprawdziwsza magia. Czomolungma, po tybetańsku „Bogini Matka Ziemia”, to jeden z cudów świata! I wreszcie widok ze szczytu – oszałamiający. To miejsce, na które czekałam całe życie. Ale dzisiaj nie kontempluję plakatu w moim pokoju, dzisiaj jestem tutaj naprawdę. Dotarłam na wysokość 8848 metrów! Wejście na Everest, z tlenem czy bez, to wciąż wielka sprawa. Schodząc, czuję, że serce mi płonie, że przepełnia mnie życiodajna energia! W drodze do obozu IV łapie mnie burza. Myślę o Lhotse, mam wielką ochotę znów się tam wyprawić. Znam już tę górę, weszłam na nią solo w maju 2017 roku. Przeżyłam tam jedną z najbardziej intensywnych chwil w moim życiu, rozkoszując się każdym metrem, w niezwykłym stanie łaski i samotności. Wiało tak mocno, że wdrapałam się na szczyt zgięta w pałąk! Byłam w stanie ustać tam ledwie dziesięć sekund, ale co to były za sekundy! Jaka się czułam wolna i lekka! Jak gdyby góra pochłonęła całe moje jestestwo, jakbym stanowiła z nią jedność. Nie miałam już własnej woli, w mojej głowie nie było żadnych myśli – taki dar można dostać tylko od natury. Wiatr wył, a ja byłam w siódmym niebie! Gdy schodziłam do obozu, kilku Szerpów, znających nawet moje imię, pogratulowało mi i życzyło szczęścia na Evereście. Skąd wiedzieli? Być może stąd, że samotna dziewczyna pośród tych gigantycznych skalnych ścian, bez tlenu i tragarzy to widok dość niezwykły, jeśli nie bardzo rzadki. W czerwcu wróciłam do Francji, bardzo wychudzona, ale zakochana w tej ubogiej w tlen krainie. Flirtowałam z własnymi ograniczeniami, rozkoszowałam się luksusem ucieczki od rutyny, od nawyków, opuściłam strefę

komfortu, żeby żyć w innym rytmie, poza czasem. Czułam, że jestem trochę bliżej nieba. Tej wiosny wspięłam się na stoki Lhotse tylko w ramach aklimatyzacji. Lecz pragnienie wejścia na szczyt nie daje mi spokoju. Czy dałabym radę wyruszyć już za kilka godzin? Czy odzyskałam fizyczne siły na tyle, żeby temu podołać? Czy pogoda wkrótce się poprawi? Tymczasem nawadniam się, odpoczywam, snuję plany. Godzina dwudziesta druga. Nie da rady iść. Północ. Nie, jeszcze nie.

24 maja 2019, godzina 3

W końcu czuję, że mogę wyściubić nos na zewnątrz. Przygotowuję wodę, coś podjadam i wyruszam Południową Przełęczą w stronę szczytu Lhotse. Wiem, że okienko pogodowe niebawem się zamknie, rano pojawi się wiatr. Mam więc tylko kilka godzin. Nogi reagują i jestem głodna! Czyli wszystko dobrze. Noc jest magiczna i mam ją w całości tylko dla siebie. Zupełnie inaczej niż wczoraj. Odwracam się – niewiele dzisiaj widać czołówek na Evereście, żadnej na Lhotse. Kuluar w tym roku jest suchy. Kask nie jest luksusem. Wschód słońca nad Nepalem i Doliną Ciszy jest imponujący. Ten widok dostarczy mi paliwa na resztę dnia. Co za szczęście! Rozkoszuję się moim królestwem na końcu świata, jestem w swoim żywiole, w samotności. W trybie „wrażliwego robota”! Góra na razie wita mnie życzliwie, bez wiatru. Znam dobrze te przejścia, widzę już mikstowy szczyt. Oto wróciłam na szczyt Lhotse! Jestem tu całkiem sama, nawet wiatr zostawił mnie w spokoju. Delektuję się oblewającym mnie zewsząd oceanem gór. Tybet, Nepal, Everest, Makalu, Lhotse Shar, gdzieś w oddali baza. Prezent od losu. Tak wiele szczęścia zaznałam przez dwa dni! Nareszcie znowu czuję się sobą. W ostatnich latach dałam się porwać jakiejś wizji, może uległam także pędowi do wyczynu. Od czasu Nangi przeszłam długą drogę naznaczoną wieloma

duchowymi cierpieniami. Ale dzisiaj wróciłam do źródła, do moich wewnętrznych poszukiwań. Odnalazłam siebie. Jestem duchem na wietrze, we mgle, ale jestem szczęśliwa. Everest i Lhotse, moja rekonwalescencja, moje uzdrowienie. Zmysłowa wspinaczka łącząca dwa światy. Podróż egzystencjalna. Kolejny krok w stronę samej siebie. Na tych szczytach, w podmuchach wiatru poruszającego tybetańskie flagi modlitewne zniknęło to, co mnie uciskało, rozwiały się rozpacz i gorycz. Życie jest dzisiaj, przede mną.

ANEKSY

BIOGRAM Élisabeth Revol urodziła się 29 kwietnia 1979 roku w Crest (departament Drôme). 1999 – zaczyna przygodę ze wspinaczką i alpinizmem, jednocześnie podejmuje studia na Wydziale Sportu i Wychowania Fizycznego (STAPS). 2005 – zostaje przyjęta do reprezentacji narodowej młodych wspinaczy Francuskiego Związku Klubów Alpejskich i Górskich (FFCAM). Wyrusza na pierwsze dalekie wyprawy. 2005-2015 – na przemian uczy wychowania fizycznego w gimnazjum i liceum oraz podróżuje i uprawia himalaizm (w najwyższych górach świata, na lekko, bez tlenu z butli i bez pomocy Szerpów, nieraz solo, czasem zimą). Odkrywa w sobie upodobanie do wspinania się na bardzo duże wysokości w warunkach zimowych. KARIERA SPORTOWA

2000-2010 – wspinaczka w Alpach (północna ściana Drusa, północna ściana Grandes Jorasses, Droites, Aiguille Verte, Courtes, Eiger, Matterhorn, Ailefroide, Pelvoux, Meije itp.). 2006 – pierwsza wyprawa – z zespołem młodych alpinistów – do Boliwii, w masyw Illampu. Wchodzi na Pico Schulze, Yacumę i Illampu. 2007 – wyprawa do Nepalu, zdobycie szczytu Pharilapcha. 2008 – wyprawa na lodowiec Baltoro, pierwszy raz przekracza wysokość 8000 metrów – zdobywa Gaszerbrum I i Gaszerbrum II (drogami normalnymi, na lekko). 2009 – idąc od południowej strony, dociera nową drogą, w stylu alpejskim, do wschodniego wierzchołka Annapurny. 2009-2013 – udział w rajdach przygodowych z ekipą Team Lafuma. 2013 – próba wejścia na Nanga Parbat zimą, w stylu alpejskim Żebrem Mummery’ego. Dociera na wysokość 6500 metrów. 2014 – wyprawa rowerowa Szosą Pamirską (Pamir Highway) w Tadżykistanie; w Kirgistanie wchodzi na dziewicze szczyty nad lodowcem Inylczek Południowy. 2015 – powrót na Nanga Parbat, znów w stylu alpejskim, lecz tym razem od strony lodowca Diama. Wchodzi na wysokość 7800 metrów. 2016 – kolejna próba wejścia na Nanga Parbat, dociera do wysokości 7500 metrów. 2017 – zdobywa Lhotse (drogą normalną). 2017/2018 – zdobywa Nanga Parbat wraz z Tomkiem Mackiewiczem, w stylu alpejskim, wytyczając nową drogę zachód/północ/zachód. 2019 – wchodzi na Everest i na Lhotse.

DROGA EISENDLEGO-MESSNERA Droga prowadząca północno-wschodnią ścianą Diamir. Po raz pierwszy próbowali nią wejść w lipcu 2000 roku Reinhold i Hubert Messnerowie, Wolfgang Thomaseth (Włochy) i Hanspeter Eisendle (Niemcy). DROGA REVOL-MACKIEWICZA Tą trasą podczas trzech wypraw szli Élisabeth Revol i Tomasz Mackiewicz. W 2015 roku dotarli do wysokości 7800 metrów n.p.m., 25 stycznia 2018 roku zdobyli szczyt. Ostatni odcinek ich drogi pokrywa się z drogą Kinshofera. DROGA NORMALNA (KINSHOFERA) W 1962 roku, po nieudanej próbie rok wcześniej, Siegfried Löw, Toni Kinshofer i Andreas Mannhardt zdobyli szczyt drogą po lewej stronie od zachodniej flanki Diamir. Było to drugie wejście, pierwszego dokonał w 1953 roku Hermann Buhl.

List do Tomka

Wspomnienia stopniowo ożywają, wypełniają się, zaczynam znajdować słowa dla moich uczuć. Zapisuję te stronice, jakbym szła w rozwiewającej się powoli mgle. Myślami wciąż jestem z Tomkiem, na Nandze, wciąż wracam do tego, co przeżyłam tam z nim – a potem już bez niego. Kiedy jestem sama, przychodzą mi do głowy jednocześnie tysiące słów, widzę tysiące niuansów. Może potęga słów złagodzi ból... Cały czas myślę o nim; o tym, jak żył, o jego filozofii, jego sztuce życia, jego miłości do Nangi... Dotąd nie byłam w stanie napisać tego listu. Tomek był jednym z najbardziej wolnych duchów, najbardziej niezależnych ludzi, jakich znam. Był poza normami. Zimowy himalaizm, wspinanie się na Nangę były jego sposobami na życie. Dziesięć lat temu szukał swojej drogi, chciał przeżyć przygodę, realizować marzenia – te, które pozwalają żyć pełnią życia. Postanowił wyjść naprzeciw temu, co nieznane, w towarzystwie Marka. Miał pewność, że wspinaczka, badanie nowych przestrzeni, parcie do przodu są tym, o co mu chodzi! Postanowił, że będzie wolny. Czysta energia gór stała się jego szlachetną pasją. Stawiał czoło złej pogodzie i naturze. Dzisiaj piszę do Ciebie list pożegnalny, choć wolę nie kończyć go słowami „do widzenia”, wciąż jeszcze nie jestem na to gotowa. Przeżyłam z Tobą nadzwyczajne chwile, czułam wtedy coś, czego z niczym nie da się porównać. Wspólnie robiliśmy rzeczy piękne

i prawdziwe. Pozostaniesz we mnie na wiele sposobów, bo gdy się odkryje kogoś takiego jak Ty, gdy się z nim dzieli życie wspinacza, nie sposób wymazać śladów, które to zostawia. Pamięć o Twoim uśmiechu będzie mi zawsze towarzyszyć, a blask Twoich oczu rozjaśnia moje życie. Nigdy nie zapomnę, w jakim oczarowaniu ludzie patrzyli na Ciebie, gdy zaczynałeś opowiadać. Byłeś wielkim człowiekiem, pomnikiem, mitem, duchem zimowej Nangi. Dawałeś innym energię i zapał, marzenia i życiową siłę. Tomku byłeś jednym z tych, dzięki którym chciałam spędzać czas na tej górze, sycić się jej ciszą, odważyć się na krok w nieznane, na sprawdzenie swoich możliwości. Gdy byłam z Tobą tam, na górze, zrozumiałam, co czułeś, co pchało Cię wciąż wyżej w górę, co kazało Ci tam spędzać tyle czasu. To poczucie ogromu, który nie przytłacza, lecz przeciwnie – budzi nieodparte pragnienie lotu ku górze, ku szczytom, ku niebu, przestrzeni, aż do zawrotu głowy. Potęga wszechświata – jak mawiałeś. Nie wiem, kiedy przekroczyłeś granicę. Gdybym tylko dostrzegła jakiś znak! Nie wiem, kiedy zaczęłam Cię tracić, kiedy minąłeś ten niebezpieczny punkt, za którym nie było już odwrotu. Nie wiem, czy Ty sam to poczułeś. Dziewięćdziesiąt metrów przed szczytem byłeś jeszcze w dobrej formie. Potem rozmawialiśmy mało, ale też ani mniej, ani więcej niż zwykle w takich okolicznościach. Przecież zawsze tak się wspinaliśmy, w skupieniu. Nie wiem nadal, jak to się stało, dlaczego dziś musimy się pożegnać. Wiem tylko, że boli mnie Twoja nieobecność, że zalewają mnie fale uczuć. Robiliśmy razem to trudne zimowe wejście, bo nasza historia opierała się na szczerych uczuciach, na pierwotnym, prawdziwym

doświadczeniu życia... Byłeś człowiekiem o wielkim sercu i walczyłeś do końca, żeby zejść jak najniżej, żeby mi uratować życie. Zawdzięczam Ci życie, Tomku, przede wszystkim Tobie, bo gdybyś tej lodowatej i nieludzkiej nocy z 25 na 26 stycznia nie miał siły i odwagi, żeby zejść na wysokość 7280 metrów, nie byłoby mnie dziś tutaj, byłabym z Tobą... Wiedzieliśmy oboje, że nie mamy prawa do błędu, godziliśmy się na to. Gdy jedno z nas przekraczało granicę, drugie traciło grunt pod nogami. Spotkanie z kimś takim jak Ty zdarza się rzadko, to coś wyjątkowego. Byłeś panem na Nandze i pojawiłeś się tam po raz kolejny, żeby nie żałować, żeby doprowadzić swój projekt do końca, po prostu żeby żyć. Tomku, czułeś do tej góry bezgraniczną namiętność. Miałeś dość zapału i siły, żeby realizować swoje marzenie do samego końca. Nanga była Twoim natchnieniem, księgą Twojego życia. To na Nandze narodził się nasz zespół wspinaczkowy – szczęśliwy związek, wyjątkowa wspólnota bratnich dusz. Pojawiłeś się w moim życiu, Tomku, jak wiatr, który wypełnił mnie energią Twojej góry. Ta potężna i piękna energia, ten prezent od Ciebie, nigdy mnie nie opuści. Ale niezależnie od Nangi spotkanie z Tobą będzie dla mnie zawsze czymś niezwykłym i niezapomnianym. Spotkanie pełne marzeń i przygód, pełne prostoty. Spotkanie, które zachowa na zawsze słodko-gorzki smak wolności. Dziękuję Ci, Tomku, że byłeś tym, kim byłeś. Élisabeth Revol, maj 2018

W hołdzie Tomkowi Mackiewiczowi

Głównodowodzący sił lotniczych armii pakistańskiej generał Khalil Dar tak zakończył raport dotyczący akcji ratunkowej przeprowadzonej na Nanga Parbat: „Jeden z wielkich wspinaczy Tomasz Mackiewicz poniósł bohaterską śmierć (...). Nim opuścił ten świat, mógł z dumą pomyśleć, że zostawi trójce swoich dzieci pamięć o sobie jako człowieku, który wraz z Revol, wspinając się zimą w stylu alpejskim, wytyczył nową drogę na Nanga Parbat” [15]. Wielkim wzorem dla Tomka Mackiewicza był polski wspinacz Wojciech Kurtyka, pionier stylu alpejskiego w himalaizmie, człowiek, który dokonał wielu pierwszych wejść na najwyższe szczyty. W poświęconej Tomaszowi Mackiewiczowi książce Mariusza Sepioły Nanga Dream (Znak, 2018) Kurtyka mówi o Tomku tak: „Był mi bliski, bo wymyślił sobie wyzwanie, które zdumiewająco wykraczało poza »zwykły« himalaizm (...) Tomek był totalnym zaprzeczeniem tandety, w jaką przeistoczył się himalaizm. Dziś nie szuka się wyzwań, szuka się komercyjnych celów, które przyciągną uwagę mediów, a ze wspinacza zrobią gwiazdora, celebrytę. (...) Simone Moro ze zdumiewającą szczerością wyjaśnił w jakimś wywiadzie, że zajął się himalaizmem zimowym, bo to jedyna szansa, aby przestać być drugim za Messnerem. Tomek czegoś

takiego nie chciał (...) był w nim silny wewnętrzny przymus, który siedem razy pchał go na jedną górę (...) Wiedział, że świat – obłąkany na punkcie tych wszystkich »pierwszych«, »najlepszych«, »najsilniejszych« – za drugie miejsce nie nagrodzi tak hojnie. A mimo to wrócił (...) Mackiewicz dokonuje kilku fascynujących, samotnych prób zdobycia Nangi zimą, dochodzi do sporych wysokości, po czym zdobycie szczytu uniemożliwiają mu tylko trudne warunki pogodowe (...) Podczas jednej z tych prób spędził na wysokości mniej więcej 7000 metrów około tygodnia. Zamieszkał w jamach śnieżnych i uczynił górę swoim domem. Powiodło mu się coś niebywałego, osiągnięcie uderzającej zażyłości z górą (...)! Szczerze mu tego (w pozytywnym sensie) zazdrościłem. Nie ma większej satysfakcji wspinaczkowej niż pozyskanie przyjaźni góry[16]”.

Adam Bielecki i Denis Urubko, lodowi gladiatorzy

W styczniu 2018 roku dwie gwiazdy zimowego himalaizmu, trzydziestosześcioletni Polak Adam Bielecki i czterdziestopięcioletni kazachsko-rosyjsko-polski wspinacz Denis Urubko, zaczęli w ramach polskiej ekspedycji zimową wspinaczkę na wciąż niezdobyte zimą K2, drugą pod względem wielkości górę na świecie. Przerwali wyprawę, żeby pomóc Élisabeth Revol i Tomkowi Mackiewiczowi. Wraz z dwoma innymi członkami wyprawy – Jarosławem Botorem, ratownikiem medycznym, specjalistą od ratownictwa górskiego i alpinistą, oraz Piotrem Tomalą, wspinaczem i właścicielem firmy zajmującej się alpinizmem przemysłowym – dolecieli helikopterem armii pakistańskiej na Nanga Parbat, uratowali Élisabeth Revol, a następnie wrócili do bazy pod K2. Denis Urubko, były żołnierz, już dziewiętnaście razy zdobywał ośmiotysięczniki bez tlenu, z czego dwa zimą (Gaszerbrum II i Makalu), uczestniczył też w kilku akcjach ratunkowych w Himalajach. W wywiadzie udzielonym 28 stycznia 2018 roku Desnivelowi, hiszpańskiemu portalowi poświęconemu górom, mówił: „To przecież jasne, że nie mogliśmy stać z założonymi rękami (...) Sądzę, że w podobnej sytuacji każdy wspinacz zrobiłby to samo co my z Adamem. Mieliśmy zresztą sporo szczęścia – mogliśmy

skorzystać z helikoptera, byliśmy zaaklimatyzowani, był budżet na przeprowadzenie akcji ratunkowej, dysponowaliśmy niezbędnym sprzętem... Trzeba było tylko zrobić, co się da. Musieliśmy to zrobić. Uratowanie Tomka było niemożliwe. Musieliśmy podjąć decyzję (...) Prognozy na kolejne dni były bardzo złe. Nie byliśmy w stanie uratować Tomka (...) Oczywiście nie jesteśmy do końca usatysfakcjonowani, ponieważ nie udało się pomóc Tomkowi. Ale wspaniale, że mogliśmy pomóc Élisabeth Revol. Na drodze Kinshofera zostały liny poręczowe zainstalowane podczas wypraw komercyjnych. Znaleźliśmy wiele poręczówek w dobrym stanie, co pozwoliło nam wspiąć się szybko, bez dodatkowego ryzyka. Kiedy dotarliśmy do Élisabeth, była w okropnym stanie, palce u rąk miała całkiem białe. Była potwornie przemarznięta i wyczerpana, ale to bardzo silna kobieta, która zrobiła coś niezwykłego. Schodziła sama, w naprawdę ekstremalnej sytuacji. Udało jej się powoli zejść do miejsca, gdzie się spotkaliśmy. Odpoczęliśmy przez kilka godzin w dwuosobowym namiocie (w trójkę). Daliśmy jej wodę, lekarstwa, trochę się przespała, opierając się raz na mnie, raz na Adamie. Byliśmy szczęśliwi, że możemy pomóc tej wielkiej damie i wspaniałej alpinistce. My z Adamem w ogóle nie spaliśmy. Ważne było, żeby Élisabeth przespała parę godzin. Jest bardzo silną kobietą. Kobietą, która może robić w przyszłości piękne rzeczy, prawdziwą alpinistką”.

Podziękowania

Pragnę szczególnie podziękować Jeanowi-Christophe’owi Revolowi za jego nieustanne i absolutne wsparcie. Wiem, jak wiele zawdzięczam czterem polskim wspinaczom, którzy porzucili wyprawę na K2 i ruszyli nam na ratunek. Był to niezwykły akt solidarności i odwagi. Denisie Urubko, Adamie Bielecki, Piotrze Tomalo, Jarosławie Botorze, Krzysztofie Wielicki – jesteście moim życiem. Dziękuję Ludovicowi Giambiasiemu, mojemu przewodnikowi, od którego zaraziłam się miłością do gór. To on zainicjował akcję ratunkową, on umiał znaleźć właściwe słowa, żeby utrzymać mnie przy życiu. Dziękuję rodzicom, którzy otworzyli mi oczy na góry. I mojemu bratu, który najwierniej towarzyszył mi w czasie treningów. Jestem nieskończenie wdzięczna Tomkowi Mackiewiczowi i mam ogromny szacunek dla jego mistycznej fascynacji Nanga Parbat (telefon do Fairy!), trudnej do zrozumienia dla osób niewtajemniczonych, będącej inspiracją każdej nowej próby zdobycia tego szczytu zimą. Dziękuję Annie Antoninie Solskiej, partnerce Tomka. Myślami jestem z trójką dzieci Tomka. Dziękuję Danielemu Nardiemu, himalaiście doskonale znającemu zimowe Nanga Parbat i Pakistan. Wraz Ludovikiem Giambiasim

mocno zaangażował się w organizowanie akcji ratunkowej. W marcu 2019 roku sam został na zawsze na stokach tej góry. Podziękowania dla Zbigniewa Wyszomirskiego, polskiego konsula w Pakistanie. Podziękowania dla Michela Nehme, francuskiego konsula w Pakistanie. Podziękowania dla całej ekipy ratunkowej, która przez ponad siedemdziesiąt dwie godziny z poświęceniem walczyła o nasze życie, a zwłaszcza dla Agostina Da Polenzy, Stefanii Mondini i Maurizia Galla. Dziękuję doktorowi Robertowi Szymczakowi, Januszowi Majerowi i całej ekipie polskiej ekspedycji na K2, społeczności wspinaczy w Polsce oraz Polonii z całego świata. Dziękuję Riazowi Ul Hassanowi z Askari Aviation i generałowi Khanowi stojącemu na czele pakistańskich służb ratowniczych. Chcę wyrazić wdzięczność Emmanuelowi Cauchy’emu, lekarzowi, który z Chamonix przez internet współpracował z doktorem Robertem Szymczakiem. Dziękuję Yanowi Giezendannerowi, meteorologowi z Chamonix, który podczas całej akcji ratunkowej przygotowywał dokładne prognozy pogody. Dziękuję rządowi polskiemu, który miał wielki wkład w finansowanie akcji ratunkowej. Dziękuję Ambasadzie Francji w Pakistanie, która nie szczędziła wysiłków, by rozwiązywać trudne sytuacje w czasie akcji. Dziękuję Ambasadzie Pakistanu we Francji za miłe listy, jakie dostałam po powrocie, dzięki którym powstała łącząca nas do dziś więź. Dziękuję pilotom śmigłowców, którzy tak świetnie poradzili sobie w zimowych trudnych warunkach pogodowych na Nanga

Parbat. Pakistanowi, gdzie spotkałam tylu wartościowych ludzi – wielkie dzięki. Dziękuję tragarzom, którzy przynieśli nasz sprzęt do bazy, i Ghaniemu, przyjacielowi Tomka z doliny Diamir. Dziękuję tym wszystkim, którzy pisali do mnie i wspierali mnie na różne sposoby – może nawet nie są świadomi, jak bardzo mi to pomagało, jak bardzo było mi potrzebne. Dziękuję zespołowi SOS Gelures (szpitale regionu Mont-Blanc w Sallanches i szpitale kliniczne w Genewie) oraz doktorowi Frédéricowi Champly’emu i członkom innych ekip medycznych zarówno we Francji, jak i w Pakistanie, którzy mieli dla mnie zawsze dobre słowo i masę życzliwości, co pozwalało mi na chwilę zapomnieć o zmartwieniach. Robi mi się ciepło na sercu, kiedy myślę o wielkiej hojności, jaka objawiła się w czasie zbiórki pieniędzy – pozdrawiam te wszystkie nieznane mi osoby, które w ten sposób wyraziły swoje wsparcie i współczucie. Dziękuję Mashy Gordon, pomysłowej, pragmatycznej i wrażliwej osobie, która zainicjowała to finansowanie społecznościowe. Dziękuję wszystkim, którzy udzielili mi wsparcia podczas akcji ratunkowej i po moim powrocie do kraju – nie jestem w stanie ich wszystkich tu wymienić, lecz o nich nie zapomnę. Chcę też podziękować Catherine Destivelle za wsparcie moralne, liczne wystąpienia i pomoc. Składam podziękowania Laetitii Briand i Anne Gery, które potrafiły opanować medialne ataki po moim powrocie i pomogły mi w kontaktach z dziennikarzami. Dziękuję też Éliane Patriarce i Valérie Dumeige, bez których nie powstałaby ta książka.

Crowdfunding

Dzięki finansowaniu społecznościowemu zebrano w sumie 157 tysięcy euro, z czego 80 procent stanowiły wpłaty Polaków z różnych krajów. Zaliczka na akcję ratunkową w wysokości 31 tysięcy euro, którą wpłacił francuski rząd, została zwrócona, częściowo z ubezpieczenia Élisabeth Revol (20 tysięcy euro), częściowo z crowdfundingu. Polski rząd opłacił koszty akcji ratunkowej Tomka. Dzięki internetowej zbiórce każde z trojga dzieci Tomka otrzymało 44 tysiące euro. Reszta sumy została podzielona tak, jak pokazuje poniższy wykres.

STYCZEŃ 2013

Tu zaczyna się Żebro Mummery’ego, 5600 metrów.

Na Żebrze Mummery’ego, na wysokości 6000 metrów. Wchodzimy przy wietrznej pogodzie, lecz bez poważnego zagrożenia.

Żebro Mummery’ego, na wysokości ponad 6200 metrów, w kierunku plateau Bazin.

Daniele Nardi na Żebrze Mummery’ego, na 6300 metrach. Wspina się w kierunku plateau Bazin.

STYCZEŃ 2016

Wysokość 6500 metrów, lodowiec Diama. Tomek z ciężkim plecakiem podczas naszej ośmiodniowej wyprawy. Tomek ma w sobie nadludzką moc.

Zachód słońca nad lodowcem Diama, na wysokości 6200 metrów. To mi przypomina wszystkie nasze wspólne przeżycia, moje i Tomka.

W Ćilas. Czekając na załatwienie urzędowych formalności, zwiedzam dolinę Indusu.

Widok na Nangę z naszej bazy w Kotogali.

Na przełęczy prowadzącej z doliny Diamir na lodowiec Diama. Od tej chwili nie mamy już kontaktu wzrokowego z bazą. Jesteśmy daleko od świata. Na zdjęciu Tomek.

Przejście przez serak, 6200 metrów. Na fotografii Tomek. Widok na Ganalo Peak.

Wysokość 6200 metrów. Pokonujemy serak, by dotrzeć na stok i górną część lodowca Diama.

Biwak na wysokości 6600 metrów na lodowcu Diama. Widok na Hindukusz i Afganistan.

Zachód słońca nad Nangą. Wkrótce na trzy długie tygodnie nadciągnie jet stream.

STYCZEŃ 2018

Wschód słońca na 7300 metrach. Nie wyruszamy natychmiast, Tomek ma zbyt zmarznięte nogi. Wracamy do namiotu, żeby przed atakiem szczytowym ogrzać buty i stopy Tomka nad piecykiem. 24 stycznia 2018 roku.

23 stycznia 2018 roku, na wysokości 6900 metrów. Szczęśliwi, że udało się nam tego popołudnia zrobić kawał drogi – po całym okresie silnych wiatrów w styczniu i ponad czterdziestu godzinach spędzonych z powodu wichury w namiocie na wysokości 6600 metrów.

Na trawersie między lodowcem Diama a lodowcem łączącym obozy III i IV. 24 stycznia 2018 roku, 7200 metrów. Na zdjęciu Élisabeth.

Biwak w szczelinie na wysokości 7350 metrów nocą z 24 na 25 stycznia 2018 roku.

Ostatnie zdjęcie z 25 stycznia, przed atakiem szczytowym. Godzina 17.15. Lokalizator wskazuje wysokość 8036 metrów.

25 stycznia, 7350 metrów. Wyruszamy spokojnie o poranku, po noclegu w jednej ze szczelin plateau. Jest bardzo zimno. Na selfie ja z bliska i Tom już w drodze.

Prowizoryczny biwak na 6800 metrach, poranek 27 stycznia. Czekam na pomoc dla Tomka.

Z Adamem w ścianie Kinshofera 28 stycznia 2018 roku. Na drodze normalnej została plątanina zbawiennych nylonowych lin, choć niewiele zespołów szło nią

od 2013 roku. Słynne poręczówki... Zdjęcie zrobione przez Denisa.

Dziękuję, Tomku, że byłeś tym, kim byłeś.

Przypisy

[1] Chodzi o Tomasza Mackiewicza. [2] Niewielu alpinistów porywa się na wejście powyżej 8000 metrów, na dodatek zimą, w stylu alpejskim, czyli bez butli tlenowej, bez poręczówek, bez wsparcia, bez tragarzy. Bez żadnego zabezpieczenia. [3] Skrót od oznaczającego wysokogórskich tragarzy określenia high altitude porter. [4] W zespole z Alexem Txikonem i Alim Sadparą. [5] Wielofunkcyjny element ubrania hiszpańskiej firmy Original Buff SA – tuba z elastycznego materiału stosowana do ochrony przed złymi warunkami pogodowymi. Można założyć ją na szyję i zasłonić twarz, nos, można też jej używać jako opaski, czapki, kominiarki. [6] 26 lutego 2016 roku Włoch Simone Moro, Bask Alex Txikon i Pakistańczyk Ali Sadpara dokonali pierwszego zimowego wejścia na Nanga Parbat, drogą Kinshofera od strony Diamiru. Włoszka Tamara Lunger, która uczestniczyła w ataku szczytowym, z powodu osłabienia musiała się wycofać przed szczytem. [7] Psalm 4,9, Biblia Tysiąclecia.

[8] Emmanuel Cauchy, lekarz, specjalista od medycyny górskiej, zwłaszcza od odmrożeń, przewodnik wysokogórski, założyciel specjalizującego się w medycynie górskiej instytutu Ifremmont w Chamonix. Nazywany „Doktorem Vertical”. Zginął w lawinie niedaleko Chamonix 2 kwietnia 2018 roku. [9] Yan Giezendanner, specjalista ze stacji meteorologicznej w Chamonix. [10] Francuski alpinista urodzony w 1965 roku w Gap. Zaginął 26 stycznia 2006 roku na stokach Makalu w Nepalu. [11] Przyrząd służący do asekuracji, rodzaj kotwicy śnieżnej w kształcie łyżki łopaty z wieloma okrągłymi otworami i stalową linką. [12] 22 czerwca 2013 roku grupa terrorystów zamordowała dziesięciu wspinaczy z różnych krajów i ich pakistańskiego przewodnika. Do zamachu przyznała się grupa Dżund Allah. [13] Elastyczny podwójny pasek, którym przypina się czekan do uprzęży, co zapobiega jego zgubieniu, a jednocześnie pozostawia dużą swobodę ruchów. [14] Piotr Tomala i Jarosław Botor razem z Adamem Bieleckim, Denisem Urubką i kilkoma innymi wspinaczami brali wtedy udział w wyprawie na K2 kierowanej przez Krzysztofa Wielickiego. [15] Fragment dokumentu GHM (Groupe de haute montagne) Les Mille nuits et une sur le Nanga Parbat, ultime sauvetage, 27 kwietnia 2018 r. [16] Mariusz Sepioło, Nanga Dream. Opowieść o Tomku Mackiewiczu, Znak, Kraków 2018.