Rutherfurd Edward - Nowy Jork .pdf

SAVE OFFLINE

Plik jest zabezpieczony znakiem wodnym

Spis treści

Okładka

Strona tytułowa

Strona redakcyjna

Przedmowa

Nowy Amsterdam

Nowy Jork

Dziewczyna z Bostonu

Dziewczyna z Filadelfii

Gospoda Montayne’a

Londyn

Abigail

Lojalista

Patriota

Vanessa

Wojna

Pożar

Miłość

Stolica

Niagara

Poza Five Points

Crystal Palace

Lincoln

Pobór

Sonata księżycowa

Śnieżyca

Stara Anglia

Ellis Island

Empire State

Brooklyn

Cieśnina Verrazano

Po zmierzchu

Poród

Milenium

Próba sił

Wieże

Epilog

Podziękowania

MAPY

Tytuł oryginału NEW YORK Redakcja Robert Sudół Cover layout © Random House LLC Zdjęcie na okładce © Mary Evans Picture Library Adaptacja okładki Magdalena Zawadzka/Aureusart Mapy Nowego Jorku © Mike Morgenfeld Korekta Maciej Korbasiński, Igor Mazur Redaktor prowadzący Anna Brzezińska Copyright © 2009 by Edward Rutherfurd Copyright © for the Polish edition by Wydawnictwo Czarna Owca, 2015 Copyright © for the Polish translation by Elżbieta Smoleńska Wszelkie prawa zastrzeżone. Niniejszy plik jest objęty ochroną prawa autorskiego i zabezpieczony znakiem wodnym (watermark). Uzyskany dostęp upoważnia wyłącznie do prywatnego użytku. Rozpowszechnianie całości lub fragmentu niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci bez zgody właściciela praw jest zabronione. Wydanie I ISBN 978-83-8015-025-6 Wydawnictwo Czarna Owca Sp. z o.o. ul. Alzacka 15a, 03-972 Warszawa www.czarnaowca.pl Redakcja: tel. 22 616 29 20; e-mail: [email protected] Dział handlowy: tel. 22 616 29 36; e-mail: [email protected]

Księgarnia i sklep internetowy: tel. 22 616 12 72; e-mail: [email protected] Konwersję do wersji elektronicznej wykonano w systemie Zecer.

Dedykuję tę książkę, z dozgonną wdzięcznością, Eleanor Janet Wintle

Przedmowa NOWY JORK JEST PRZEDE WSZYSTKIM powieścią. Wszystkie przedstawione tu rodziny są fikcyjne, tak samo jak ich udział w wydarzeniach historycznych. Jednak opowiadając na tle kolejnych stuleci losy tych bohaterów, próbowałem osadzić je wśród postaci i okoliczności, które były albo mogły być prawdziwe. Nazwiska głównych rodów występujących w tej książce zostały dobrane tak, by mogły uchodzić za reprezentatywne dla danej kultury. Van Dyck jest częstym i łatwym do zapamiętania nazwiskiem holenderskim. Angielskie nazwisko Master też jest dość powszechne, choć przyznaję, że gdy obmyślałem dzieje tej rodziny kupców i maklerów z Wall Street, określenie „Master of the Universe” samo przychodziło mi do głowy. Innym typowym angielskim nazwiskiem jest White. Keller to piętnaste pod względem popularności nazwisko niemieckie, oznaczające „człowiek z piwnicy”. O’Donnell to charakterystyczne nazwisko irlandzkie, słynne włoskie nazwisko Caruso wywodzi się z południowych Włoch, natomiast nazwisko Adler – czyli po niemiecku „orzeł” – można spotkać w całej Europie Środkowej. Jeśli idzie o postacie przelotnie przewijające się na kartach książki, to nazwisko rodu Riversów zostało przeze mnie wymyślone, a rodzina Albionów pojawiła się w mojej książce The Forest. Inspiracją dla imienia i nazwiska Juan Campos był słynny portorykański kompozytor Juan Morel Campos. O ile mi wiadomo, nazwisko Humblay nie istnieje, ale jest starą,

występującą w szesnastowiecznych książkach modlitewnych formą zapisu słowa humbly. Natomiast pochodzenie nazwisk Vorpal i Bandersnatch czytelnik może znaleźć w wierszu Lewisa Carrolla Jabberwocky. Prowadzenie narracji nie wymagało ode mnie wymyślania wydarzeń historycznych. W kilku miejscach, dla podtrzymania toku opowieści, dokonałem pewnych uproszczeń skomplikowanych zjawisk i szczegółów, ale w moim przekonaniu nie wypaczyły one prawdy historycznej. W tym miejscu muszę jednak dodać kilka uwag w sprawie interpretacji. Chodzi mi o plemiona amerykańskich Indian. Rejon Nowego Jorku zamieszkiwało mnóstwo plemion, między innymi Tappanowie czy Hackensackowie – nazwy te przetrwały w miejscowej topografii – jednak wymienianie ich wszystkich mogłoby być dla czytelnika zbyt zawiłe. Dlatego wspominając o tych plemionach, posługuję się – zgodnie z powszechną praktyką – nazwą wspólnej im wszystkim grupy językowej: Algonkinowie. Z tego samego powodu plemiona żyjące nieco dalej na północ nazywam Irokezami, chociaż tam, gdzie wydało mi się właściwe, wymieniam też pojedyncze plemiona, na przykład Mohawków. Niektórym czytelnikom może się wydawać dziwne, że w pierwszej części książki nie pojawia się nazwa Lenape, oznaczająca pierwotnych mieszkańców Manhattanu. Jednak termin ten pojawił się w późniejszym okresie historycznym i opisywane przeze mnie ludy nie mogły go używać. W niektórych nowszych pracach, a zwłaszcza w The Island at the Center of the World, wspaniałej książce Russella Shorto o Nowym Amsterdamie, zwraca się uwagę na tradycję

wolności obywatelskich, którą wprowadzili do Nowego Jorku Holendrzy. Starałem się zobrazować to w swojej książce, pokazując jednak, że tradycja ta ma również korzenie w średniowiecznej Anglii i innych krajach Europy. Moje pierwotne przekonanie, że Anglicy traktowali niewolników z większym okrucieństwem niż Holendrzy, zostało skorygowane po rozmowach z profesorem Grahamem Hodgesem, który w książce Root & Branch omawia tę kwestię bardzo szczegółowo. Wedle mojej oceny angielski gubernator lord Cornbury rzeczywiście był transwestytą. Kilku wybitnych historyków potwierdziło taką opinię. Moje spojrzenie na zmieniające się relacje pomiędzy Anglikami i Amerykanami ewoluowało w toku narracji, a to za sprawą rozmów z profesorem Edwinem G. Burrowsem, wybitnym współautorem Gotham i autorem książki Forgotten Patriots, która ukazała się, gdy pisałem tę powieść. Nowy Jork to chyba najbardziej skomplikowane miasto na świecie. Każdy powieściopisarz opisujący jego bogatą historię musi dokonywać wielu wyborów. Mam jednak nadzieję, że udało mi się oddać przynajmniej jakąś część dziejów i ducha miasta, które darzę wielką miłością.

Nowy Amsterdam Rok 1664

A WIĘC TAK SMAKUJE wolność. Kanoe płynęło z nurtem rzeki, woda uderzała o dziób. Dirk van Dyck spojrzał z niepokojem na dziewczynkę. Może ta podróż to jednak straszny błąd? Wielka rzeka przyzywała go na północ. Wielkie niebo przyzywało go na zachód. Kraina wielu rzek, kraina wielu gór, kraina wielu lasów. Jak daleko mogła się ciągnąć? Tego nie wiedział nikt. W każdym razie nie wiedział na pewno. Jedynie słońce, zawieszone wyżej niż orły, w swojej wędrówce na zachód widziało ją w całości. Tak, na tych dzikich przestrzeniach van Dyck odnalazł wolność. I miłość. Był potężnym mężczyzną. Miał na sobie holenderskie pantalony, buty z wywiniętymi cholewami i skórzaną kamizelkę narzuconą na koszulę. Zbliżali się do portu, więc włożył kapelusz z piórem i szerokim rondem. Cały czas obserwował dziewczynkę. Jego córka. Owoc grzechu. Grzechu, za który – jak głosiła jego religia – będzie musiał ponieść karę. Ile miała lat? Dziesięć? Jedenaście? Ucieszyła się, gdy zgodził się zabrać ją ze sobą. Miała oczy swojej matki. Śliczne indiańskie dziecko. U swoich nosiła imię Biała Łania. Jedynie jaśniejsza skóra zdradzała sekret jej życia.

– Niedługo będziemy na miejscu. – Holender mówił w języku Algonkinów, miejscowych plemion. Nowy Amsterdam. Faktoria. Fort i miasteczko ukryte za palisadą. A jednocześnie ważne miejsce na mapie obejmującego cały świat handlowego imperium Holendrów. Van Dyck czuł się dumny z bycia Holendrem. Mały kraj, który umiał przeciwstawić się królestwu Hiszpanii i zdobyć niepodległość. To Holendrzy zbudowali wielkie groble i wydarli morzu ogromne połacie żyznej ziemi. Ich nadmorskie prowincje tworzyły handlową potęgę, której zazdrościły im inne narody. A w złotym wieku Rembrandta i Vermeera niderlandzkie miasta – Amsterdam, Delft, Antwerpia – z rzędami wysokich domów ze spadzistymi dachami, stojącymi nad okazałymi kanałami, były mekką artystów, uczonych i wolnomyślicieli z całej Europy. Tak, van Dyck był dumny, że jest Holendrem. Pływy oceanu docierały do dolnego biegu rzeki. Tego ranka nurt ciągnął w kierunku morza. Ale po południu prąd zawróci i podąży na północ. Dziewczynka patrzyła w dół rzeki, przed siebie. Van Dyck siedział zwrócony do niej twarzą, opierając się o wielki stos skór, głównie bobrowych, zajmujący całą środkową część łodzi. Wiosłowało czterech Indian, dwóch na dziobie i dwóch na rufie. Tuż za nimi płynęło drugie czółno z indiańską załogą. Van Dyck musiał je zabrać, żeby przewieźć wszystkie zakupione towary. W górnym biegu rzeki późnowiosenne niebo wydawało grzmiące pomruki; teraz mieli nad sobą szare chmury. A z przodu spokojną wodę.

Nagle zza chmur przedarły się promienie słońca. Stukanie wody o burtę zabrzmiało jak indiański bęben niosący ostrzeżenie. Van Dyck poczuł na twarzy łaskotanie wiatru, lekkie jak musujące wino. Nie chciał zrobić dziewczynce przykrości, ale przecież musiał to powiedzieć. – Nie wolno ci wspomnieć, że jestem twoim ojcem. Spojrzała na kamienny wisiorek, który miała na szyi. Zawieszono go po indiańsku, do góry nogami. To było logiczne, bo kiedy trzymała go przed oczami, widziała go we właściwej pozycji. Amulet na szczęście. Zamaskowany, Pan Lasu, strażnik równowagi w przyrodzie. Biała Łania nie odpowiedziała, patrzyła jedynie na oblicze indiańskiego bożka. O czym ona myśli? Zrozumiała jego słowa? Van Dyck nie wiedział. Zza skał, które ciągnęły się wzdłuż lewego brzegu jak wysoki, kamienny ostrokół, dobiegł odległy pomruk. Dziewczynka się uśmiechnęła. Van Dyck pomyślał, że jego rodacy, jako ludzie morza, nie lubią grzmotów, bo te zwiastowały dla nich lęk i zniszczenie. Ale Indianie byli mądrzejsi. Umieli odczytać mowę gromu: oto bogowie zamieszkujący najniższy z dwunastu poziomów niebios chronią świat przed złem. Przez chwilę dźwięk niósł się echem po rzece, a potem rozpłynął w oddali. Biała Łania puściła wisiorek, poruszając z gracją ręką. Podniosła wzrok. – Poznam twoją żonę? Dirk van Dyck wciągnął powietrze. Jego żona Margaretha nie spodziewała się go. Nie uprzedził jej o swoim powrocie.

Liczył, że uda mu się wysadzić dziewczynkę na brzeg, ukryć ją przed żoną. Co za głupota. Odwrócił się z zakłopotaniem i popatrzył na rzekę. Dotarli już do północnego skrawka wąskiego terytorium zwanego Manhattanem. z prądem. Za późno, żeby zawrócić.

Płynęli

*** Margaretha de Groot powoli zaciągnęła się dymem z glinianej fajki, trzymanej w zmysłowych ustach. Patrzyła badawczo na mężczyznę z drewnianą nogą, zastanawiając się, jaki byłby w łóżku. Wysoki, wyprostowany, o przenikliwym spojrzeniu, pomimo siwych włosów zdradzających mocno dojrzały wiek nieustraszony. Drewniana proteza była medalem za odwagę, świadectwem stoczonych bitew. Dla wielu taka rana zakończyłaby się śmiercią, ale nie dla Petera Stuyvesanta. Szedł ulicą zadziwiająco szybko. Patrząc na twarde, wypolerowane drewno, Margaretha poczuła lekki dreszcz, ale on tego nie zauważył. Co on o niej myśli? Na pewno mu się podobała. Bo czemuż by nie? Była ładną, trzydziestoparoletnią kobietą z dużym biustem, okrągłą twarzą i jasnymi włosami. Nie roztyła się jak wiele innych Holenderek. Zachowała zgrabną figurę i miała w sobie coś pociągającego. A fajkę palili prawie wszyscy Holendrzy, kobiety i mężczyźni. Zauważył ją, zatrzymał się i uśmiechnął. – Dzień dobry, Greet. – Greet. Dość poufała forma. Margaretha van Dyck, jak większość Holenderek, była znana pod panieńskim nazwiskiem, Margaretha de Groot. On jednak zwrócił się do niej inaczej. To prawda, znał ją od dziecka. Ale

mimo to… Zwykle zachowywał się oficjalnie. Prawie się zaczerwieniła. – Wciąż jesteś sama? Stała przed swoim domem. Był to typowy holenderski dom, prosta, prostokątna siedziba, jednopiętrowa, drewniana po bokach, ze szczytową ścianą od frontu, na której widniał kunsztowny wzór z żółtych i czarnych cegieł. Krótkie schodki prowadziły do drzwi wejściowych, dużych i ocienionych gankiem, prawdziwym holenderskim stoopem. Okna nie były duże, ale całość tworzyła imponujące wrażenie za sprawą tak lubianej przez Holendrów schodkowej ściany szczytowej i wiatrowskazu na krawędzi dachu. – Twój mąż jest jeszcze w górze rzeki? – ponowił pytanie Stuyvesant. Skinęła głową. – Kiedy wraca? – A kto to wie? – Wzruszyła ramionami. Nie skarżyła się na częste wypady męża na północ. Handel futrami, zwłaszcza skórami bobrów, rozwinął się tak bardzo, że Indianie niemal wytępili miejscowe zwierzęta. Van Dyck musiał zapuszczać się coraz dalej w głąb lądu i kupować towar od Irokezów. Trzeba przyznać, że radził sobie całkiem nieźle. Naprawdę musiał wyjeżdżać na tak długo? W pierwszych latach małżeństwa jego ekspedycje trwały dwa tygodnie, jednak potem zaczęły się wydłużać. W domu był dobrym mężem, troszczył się o żonę i o dzieci. Ale mimo to czuła się zaniedbana. A dziś rano młodsza córka spytała, kiedy tatuś wróci. „Jak tylko będzie mógł – odpowiadała Margaretha z uśmiechem. – Na pewno wróci”.

A może jednak jej unika? Może ma inne kobiety? Dla Margarethy de Groot wierność była ważna. Nic więc dziwnego, że podejrzewając męża o zdrady, dopatrywała się w nim słabości charakteru i marzyła o znalezieniu pocieszenia w bardziej zacnych ramionach, wsłuchiwała się w wewnętrzny głos podszeptujący: „Gdyby był takim mężczyzną jak gubernator Stuyvesant”. – Nadeszły ciężkie czasy, Greet. – W jego głosie usłyszała smutek, choć twarz niczego nie zdradzała. – Mam wielu wrogów. Zwierzał się jej. Poczuła dreszcz podniecenia. Najchętniej położyłaby mu dłoń na ramieniu, ale zabrakło jej śmiałości. – Ci przeklęci Anglicy. Skinęła głową. Imperium handlowe Holendrów rozciągało się od Orientu po obie Ameryki, ale angielscy kupcy nie pozostawali w tyle. Czasem te dwa protestanckie narody występowały razem przeciwko

wspólnym

wrogom,

katolickim

królestwom

Hiszpanii i Portugalii, jednak najczęściej rywalizowały ze sobą. Piętnaście lat temu, kiedy Oliver Cromwell i jego bogobojne wojsko pozbawili króla Karola korony wraz z głową, rywalizacja zaogniła się jeszcze bardziej. Holendrzy prowadzili lukratywny handel niewolnikami między Afryką a Karaibami. Zamiary Cromwella były jasne: „Handel niewolnikami musi należeć do Anglii”. Wielu uczciwych Holendrów uważało sprzedawanie ludzi za okrutny proceder, natomiast dobrzy purytanie z Anglii nie mieli takich obiekcji. Cromwell przejął od Hiszpanów

Jamajkę, która miała służyć jako baza handlu niewolnikami. Po jego śmierci cztery lata temu na tronie zasiadł kolejny król, Karol II, jednak kierunek angielskiej polityki się nie zmienił. Do Nowego Amsterdamu dotarły już wieści, że Anglicy zaatakowali holenderskie porty u afrykańskich wybrzeży Gwinei. A po oceanach krążyły pogłoski, jakoby celem Anglików było przejęcie nie tylko handlu niewolnikami, ale także samego Nowego Amsterdamu. Nowy Amsterdam nie był duży: fort, dwa wiatraki, kościół ze spiczastą wieżą, coś w rodzaju małego kanału, który bardziej przypominał duży rów, kilka ulic zabudowanych domami ze szczytową ścianą od frontu, a wszystko to, wraz z paroma niepozornymi sadami i ogródkami, otaczał mur biegnący z zachodu na wschód przez południowy cypel Manhattanu. Jednak to miejsce miało swoją historię. Dziesięć lat przedtem, zanim na „Mayflower” podniesiono żagle, Holenderska Kompania Zachodnioindyjska, doceniwszy wartość ogromnej naturalnej przystani, założyła tu faktorię. W ciągu pół wieku Nowy Amsterdam stał się ruchliwym portem, a ludzkie osiedla ciągnęły się wokół w promieniu dziesiątek mil. Terytorium to Holendrzy nazywali Nowymi Niderlandami. Miało ono swój charakter. Dwa pokolenia Holendrów oraz ich protestanckich sąsiadów, francuskojęzycznych Walonów, walczyły o niepodległość pod panowaniem katolickiej Hiszpanii. I wreszcie odnieśli zwycięstwo. Jedni i drudzy osiedlali się teraz w Nowym Amsterdamie. Czterdzieści lat temu to właśnie Walon, Pierre Minuit – którego nazwisko nadal wymawiano z francuska – wytargował od miejscowych Indian prawo do założenia osady. Duch niezależności

i nieustępliwości protestanckich kupców unosił się tutaj do dziś. Jednak o wszystkim decydowało położenie. Sam fort, choć niepozorny w oczach żołnierza, górował nad południowym cyplem Manhattanu, który wcinał się w szerokie wody doskonale osłoniętego portu. Strzegł wejścia do wielkiej Rzeki Północnej. A fortem dowodził Peter Stuyvesant. Nieprzyjaciel był blisko. Anglicy z kolonii w Nowej Anglii – z Massachusetts, a zwłaszcza z Connecticut – i ich przebiegły gubernator Winthrop nieustannie próbowali odebrać Holendrom najdalej położone terytoria. Kiedy Stuyvesant nakazał zbudowanie mocnego muru i palisady w północnej części miasteczka, Anglikom tłumaczono chytrze, że mur ma „powstrzymać Indian”. Ale nikt nie dał się zwieść. Chodziło o powstrzymanie Anglików. Gubernator wciąż uważnie przyglądał się Margarecie. – Nie tylko Anglicy są moimi wrogami. Biedak! Podli mieszkańcy Nowego Amsterdamu nie zasługiwali na tak zacnego człowieka. Społeczność miasteczka liczyła tysiąc pięćset ludzi. Sześć setek Holendrów i Walonów, trzy setki Niemców i prawie drugie tyle Anglików, którzy wybrali niderlandzkie panowanie. Reszta pochodziła z najrozmaitszych zakątków świata. Znalazło się nawet trochę Żydów. A ilu wśród nich wszystkich było ludzi prawych i uczciwych? Zdaniem Margarethy niewielu.

Sama nie należała do gorliwych chrześcijan. Holenderski Kościół Reformowany był surową odmianą kalwinizmu, a ona nie zawsze przestrzegała jego wskazań. Podziwiała jednak tych nielicznych silnych mężczyzn, którzy umieli się im podporządkować, takich jak stary kaznodzieja Bogard czy Stuyvesant. Przynajmniej stali na straży porządku. Gdy Stuyvesant zakazał pijaństwa w mieście, gdy zabronił obchodzenia pogańskich świąt i próbował usunąć z miasteczka tych głupawych kwakrów i parszywych anabaptystów, czy któryś z kupców go wsparł? Prawie żaden. Stuyvesant nie mógł nawet ufać Kompanii Zachodnioindyjskiej, której przecież służył. Gdy pojawiła się banda sefardyjskich Żydów z Brazylii, kazał im się wynosić, ale Kompania postanowiła inaczej: „Wpuść ich. Oni umieją robić interesy”. Nikt nie mógł zaprzeczyć, że Stuyvesant jest dobrym gubernatorem. Przed nim to stanowisko zajmowali sprzedajni bufoni. Jeden z takich idiotów rozpoczął niepotrzebną wojnę z Indianami, która o mało nie doprowadziła do zniszczenia miasta. Stuyvesant rządził mądrze. Na północy trzymał Anglików z daleka, na południu szybko uporał się ze sprawiającymi problemy parweniuszami ze szwedzkiej kolonii nad rzeką Schuylkill. Wspierał handel cukrem i sprowadził większą liczbę niewolników. Każdy statek z Niderlandów przywoził jako balast najlepszą holenderską cegłę pod budowę domów w miasteczku. Ulice były czyste, powstał mały szpital, a szkoła miała nauczyciela łaciny. Ale czy spotkała go za to jakaś wdzięczność? Żadna. Ludziom nie podobały się takie rządy. Uważali wręcz, że mogą sami stanowić o sobie. Głupcy! Czy którykolwiek z nich nadawał się do tego?

Najgorszy był ten jurysta, dwulicowy van der Donck. Junkier, wielmożny pan, jak się do niego zwracali. To on knuł za plecami gubernatora, wysyłał listy do Kompanii Zachodnioindyjskiej i składał skargi – a wszystko po to, żeby pozbyć się Stuyvesanta. W imię czego? „Junkier kocha wolność”, mawiał mąż Margarethy. „Ale z was głupcy! – krzyczała w odpowiedzi. – On kocha tylko siebie. Dajcie mu palec, a odgryzie wam rękę i będzie wami rządził zamiast Stuyvesanta”. Na szczęście Junkrowi nie udało się zniszczyć gubernatora, ale położył łapy na dużej posiadłości na północy miasta. Napisał nawet książkę o historii Nowych Niderlandów, dobrą, jak zapewnił ją mąż. Dzięki Bogu parszywiec zmarł. Ale mieszkańcy Nowego Amsterdamu wciąż nazywali jego wielką posiadłość „ziemią Junkra”, jakby ich ziomek wciąż był wśród żywych. A jego przykład tak skaził kupców, że zdaniem Margarethy Stuyvesant nie mógł już ufać nikomu. Gubernator nie spuszczał z niej wzroku. – Greet, mogę na tobie polegać? Serce zabiło jej mocniej. – Tak. To prawda, był szczęśliwym małżonkiem. W każdym razie miała powody tak sądzić. On i Judith Bayard mieszkali na bouwerie, jak Holendrzy nazywali swoje farmy, zachowując pozory dobrego związku. Judith była starsza od Petera. Opiekowała się nim, gdy stracił nogę, a potem wyszła za niego za mąż. O ile wiedziała Margaretha, Stuyvesant miał wcześniej tylko jeden romans, gdy był bardzo młody, na długo przedtem, nim poznał Judith. Taki mały skandal. Co właściwie

wyszło mu na dobre. Gdyby nie to, zostałby pewnie kalwińskim pastorem jak jego ojciec, a tak dołączył do Kompanii Zachodnioindyjskiej i wyruszył szukać szczęścia na dalekich morzach. – A twój mąż? Na nim też mogę polegać? – Mój mąż? – Ciągle go nie było. Jakby od niej stronił. Ale to miało się zmienić. Pod jego nieobecność wszystko sobie przemyślała i zaplanowała przyszłość, dużo bardziej zadowalającą. Na szczęście holenderska tradycja dawała kobietom większą swobodę – oraz władzę – niż kobietom z innych narodów. I Bogu dzięki za intercyzy. Tak, Margaretha miała wobec Dirka van Dycka jasno sprecyzowane plany. – O tak – potwierdziła. – Zrobi, co mu każę. – Idę teraz do fortu – powiedział Stuyvesant. – Zechcesz mi towarzyszyć? *** Londyn. Wiosenny pogodny dzień. Tamiza zatłoczona statkami. Thomas Master patrzył na stojący przed nim żaglowiec. Musiał podjąć decyzję. W ręku trzymał list od swojego brata Eliota z wiadomością o śmierci ojca. Tom nawet nie udawał żalu, był na to zbyt uczciwy. Miał dwadzieścia dwa lata i w końcu odzyskał wolność. Co wybrać? Anglię czy Amerykę? Po lewej stronie majaczyła potężna szara sylwetka Tower, milcząca i strzegąca swoich tajemnic. Zerknął za siebie. Długi, wysoki dach starej katedry Świętego Pawła przywodził na

myśl potępienie. Potępienie czego? Jego oczywiście. Przecież zesłano go do Londynu w niesławie. Adam Master ze wschodniej Anglii i Abigail Eliot z zachodu poznali się w Londynie trzydzieści lat wcześniej. Jako żarliwi purytanie uznali zgodnie, że stolica stała się przerażającym miastem. Na tronie zasiadał Karol I, ożeniony z Francuzką, do tego katoliczką. Próbował wprowadzić władzę absolutną i wraz ze swoim poplecznikiem arcybiskupem Laudem usiłował wymusić na poddanych posłuszeństwo wobec butnego Kościoła anglikańskiego – który wbrew nazwie był uległy wobec papieża. Po ślubie Adam i Abigail wytrwali w Londynie kilka lat z nadzieją, że sytuacja zmieni się na lepsze. Jednak dla purytanów nastały bardzo złe czasy. Dlatego Adam i Abigail Masterowie wyemigrowali do Ameryki. Już dwa pokolenia wcześniej Anglicy zaczęli wyjeżdżać do Wirginii. Gdy na deskach położonego nad Tamizą teatru Globe Shakespeare wystawiał swoje sztuki, połowa londyńczyków paliła już w glinianych fajkach wirginijski tytoń. Ale życie w Wirginii wybrało niewielu. Najodważniejsi wyprawiali się do Massachusetts, powstawały też inne osady. Jednak trudno było to nazwać emigracją. W późniejszych latach panowania Karola zaszła radykalna zmiana. Purytanie zaczęli masowo opuszczać Anglię. Wyjeżdżali z południa, ze wschodu, z zachodu, całe grupy, rodziny, a nawet całe wioski wsiadały na statki płynące przez Atlantyk. Z każdego portu co tydzień wyruszał jakiś żaglowiec. Od połowy lat trzydziestych XVII wieku król Karol stracił w ten sposób co pięćdziesiątego poddanego. Szlachcice pokroju Winthropa, majętni młodzi ludzie jak John

Harvard, kupcy, rzemieślnicy, pracownicy najemni, pastorzy z żonami, dziećmi i służbą – wszyscy wypływali statkami do Ameryki, byle jak najdalej od króla i jego arcybiskupa. W ciągu niecałej dekady amerykańskie kolonie zaludniła ogromna fala osadników. Karol I nie dostrzegał w tym żadnej straty. Wręcz przeciwnie, takie rozwiązanie było dla niego korzystne. Nie dość, że emigranci przestali sprawiać mu problemy w ojczyźnie – gdzie próbował ustanowić autorytarne rządy – to jeszcze chętnie poszerzali granice jego królestwa. Wciąż byli jego poddanymi, więc zasiedlane przez nich ogromne połacie niezbadanego kontynentu amerykańskiego stawały się własnością Anglii. A wolność wyznania? No cóż, ten problem można przecież rozwiązać później. Adam i Abigail udali się do Bostonu. Tam znaleźli pokrewną ich przekonaniom wspólnotę wiernych o surowych, bogobojnych zasadach. Nie chodziło przecież o tolerancję, lecz o ustanowienie Bożego królestwa. Ich starszy syn Eliot podążał wiernie za ich przykładem. Sumienny, roztropny, oddany wierze, wymarzony syn każdego ojca w Bostonie. Niestety, młodszy syn bardzo się od niego różnił. Tom Master był blondynem o niebieskich oczach. Mimo lekko wystających zębów miał u kobiet powodzenie. Już jako mały chłopiec odznaczał się niezwykłą pomysłowością. A gdy wkroczył w wiek dorosły, swoim zachowaniem dowodził bystrego umysłu i niepozbawionej poczucia humory przenikliwości. Rozsadzała go energia. Ale jego postępowanie, a zwłaszcza dobór przyjaciół, pozostawiały wiele do życzenia.

Już w początkowym okresie osadnictwa do Massachusetts przybywali ludzie – żeglarze, rybacy, kupcy, farmerzy, nie mówiąc o zwykłym pospólstwie – którym bardziej zależało na zbiciu fortuny niż na zbawieniu duszy. Zbór próbował trzymać ich twardą ręką, ale wielu zeszło na złą drogę. A młody Tom, ku rozpaczy rodziców i Eliota, zmierzał wprost do piekła! Nie chciał się kształcić. Owszem, był zdolny, ale nie przykładał się do nauki. Sięgał po alkohol. Obracał się w złym towarzystwie. Ojciec nie szczędził mu kija, ale po jakimś czasie zrozumiał, że nie jest to kwestia dyscypliny czy przekonań. Tom miał w sobie coś, czego nie dało się zmienić. Adam Master prowadził renomowaną praktykę prawniczą. Kupił gospodarstwo. Miał własny statek. Eliot studiował prawo i chciał zostać pastorem. Tom został przyjęty do terminu u jednego z kupców i okazał się dość pojętny w interesach. Przynajmniej tyle. Jednak potem nastąpiły dwa wydarzenia, które złamały Adamowi serce. Abigail leżała na łożu śmierci. Posłała po młodszego syna i w obecności ojca błagała go, żeby zmienił swoje życie. Ze względu na siebie i ze względu na nią, bo chciała odejść z tego świata w pokoju, prosiła go, by przysiągł, że nigdy więcej nie weźmie kropli alkoholu do ust. Miała nadzieję, że będzie to jego pierwszy krok na drodze do nawrócenia. I co od niego usłyszała? „Do diabła, mamo! Nie mogę ci tego obiecać”. Powiedział to własnej matce, leżącej na łożu śmierci. Adam nigdy mu tego nie wybaczył. Nie kłócił się z Tomem, bo wiedział, że Abigail by tego nie chciała. Traktował go łagodnie. Robił to, co powinien robić ojciec. Ale wiedział, że z Toma już nic dobrego nie będzie.

Kiedy Tom, w wieku dziewiętnastu lat, wdał się w swój pierwszy romans z żoną zacnego kapitana, który akurat wypłynął w daleki rejs – kapitana statku będącego własnością Adama! – ojciec zachował milczenie ze względu na Eliota. Ale przymusił młodszego syna do natychmiastowego wyjazdu z Massachusetts. Posłał go z dość chłodnym listem polecającym do znajomego kupca w Londynie. I zakazał powrotu. Tom został przepędzony do Starego Świata. Na Nowy nie zasługiwał. Spodobało mu się w Londynie. Wprawdzie Cromwell i purytanie władali Anglią przez dziesięć lat, jednak wielki eksperyment rządów bez króla skończył się chaosem i wprowadzeniem stanu wojennego. Kiedy Tom przybył do Anglii, na tronie zasiadał już syn zmarłego króla, Karol II. A ten był bardzo wesołym człowiekiem. A także ugodowym i roztropnym, w odróżnieniu od swojego młodszego brata Jakuba, księcia Yorku, który uchodził za dumnego sztywniaka. Karol II nie zamierzał podzielić losu swojego ojca. Po latach spędzonych na wygnaniu pragnął zabaw i tego samego życzył poddanym. Uganiał się za kobietami, uwielbiał wyścigi konne i wyjścia do teatru. A do tego poważnie interesował się nauką. Tom pojawił się w Londynie, gdy miasto znajdowało się na granicy dwóch światów: średniowiecza i nowoczesności. Brytyjskie dominia rozrastały się, dzięki czemu londyńscy kupcy zbijali wielkie fortuny. Szlachta i arystokracja dyktowały trendy w modzie. Kwitły rozmaite formy rozrywki. Przez pierwszy rok Tom był w Londynie szczęśliwy.

Jednak po pewnym czasie zaczął tęsknić za Ameryką. Nie za Bostonem czy swoją purytańską rodziną, ale za czymś, co trudno mu było określić. Za przestrzenią, za nieznanym lądem, za światem, który można było zbudować od nowa. *** Daleko na północy odezwał się grzmot. Ale z przodu, tam gdzie wielka rzeka docierała do rozległej przystani, gładka tafla wody przypominała płynne złoto. Poprzedniego wieczoru van Dyck próbował opisać Białej Łani znaczenie miasta, posługując się własnoręcznie narysowaną mapą. Wskazując kolejne miejsca ustnikiem fajki, tłumaczył: – Ta linia biegnąca z góry na dół to Rzeka Północna. O kilka dni drogi w górę rzeki znajdują się wielkie jeziora i liczne szlaki wodne, które ciągną się aż do krainy lodów. Na lewo od rzeki – przesunął fajkę po kartce – leży cały kontynent Ameryki. Na prawo – wskazał wielki obszar w kształcie trójkąta wcinającego się wierzchołkiem w wody Atlantyku – są terytoria Connecticut, Massachusetts i wiele innych miast. Zza tego wielkiego oceanu przybyli moi rodacy. – Przesunął fajkę na południe. Była tam wyspa długa na sto mil i szeroka na dwadzieścia, jak gdyby zacumowana przy krawędzi trójkąta. Pomiędzy nią a stałym lądem leżała wąska, osłonięta cieśnina. – Na tym obszarze – wskazał kawałek lądu i najbliższy mu skrawek wyspy – przez wiele lat mieszkały twoje plemiona. A tu – postukał fajką w najbardziej wysunięty na południe cypel – jest Manhattan. Manna hata. Stara indiańska nazwa. Zdaje się, że oznaczała po prostu „wyspę”. Tak naprawdę był to wąski półwysep

przecięty na północy stromym wąwozem, przez który wody Rzeki Północnej sączyły się do cieśniny. Gdyby nie potężny falochron w postaci długiej wyspy, Manhattan byłby narażony na potęgę wściekłego Atlantyku. Dogodne położenie geograficzne sprawiło, że Rzeka Północna, docierając do jego krańca, wpływała do spokojnej, osłoniętej przystani, szerokiej na cztery mile i długiej na siedem – to wielkie kotwicowisko marynarze nazywali Górną Zatoką. Co więcej, za przesmykiem prowadzącym na Atlantyk znajdowały się dwie ogromne mielizny, stanowiące zewnętrzne bariery powstrzymujące napór fal. Dzięki nim powstała Dolna Zatoka, tak wielka, że mogłyby w niej zarzucić kotwicę wszystkie statki świata. – To są wrota na północ – tłumaczył van Dyck. Ale Biała Łania nie rozumiała. I mimo że opowiedział jej o handlu futrami i szlaku przewozowym, nie pojmowała, czym są mapy kreślone przez białych ludzi. Biali przybywali od czasów Krzysztofa Kolumba. Najpierw szukali złota i próbowali odkryć drogę na Wschód. Jeden z nich, Verrazano, który przypłynął w 1524 roku, został zapamiętany z nazwiska, inni odeszli w niepamięć. Nie wszyscy byli biali; portugalski kapitan Gómez miał czarną skórę. Pojawił się, pojmał prawie sześćdziesięciu Indian, żeby sprzedać ich jako niewolników, i zniknął za widnokręgiem. Lecz życie plemion zamieszkujących tereny wokół zatoki i Rzeki Północnej tak naprawdę odmieniło przybycie jednego człowieka. Henry Hudson był Anglikiem, ale służył Holendrom i miał dla nich odnaleźć krótszą drogę do Chin, żeglując na wschód.

Zbadawszy

legendarne

Przejście

Północno-Wschodnie

powyżej Rosji, uznał je za nieprzydatne, zignorował wszystkie rozkazy i wyruszył w drogę powrotną przez Atlantyk, szukając Przejścia Północno-Zachodniego. To właśnie Hudson dotarł do zatoki poniżej Manhattanu, a następnie przez kilka dni płynął w górę rzeki. „To nie jest droga do Chin”, orzekł w końcu. „To nie jest droga do Chin – obwieścił po powrocie mocodawcom. – Ale ciągnie się tam wspaniała kraina. Pełna bobrów”. „Bóbr – tłumaczył van Dyck swoim dzieciom – to najbardziej użyteczne zwierzę. Bobrze sadło pomaga na reumatyzm, ból zębów i bóle brzucha. A bobrze jądra, starte na proszek i rozpuszczone w wodzie, przywracają szaleńcowi zmysły. Futro bobra jest gęste i ciepłe”. Ale tak naprawdę najbardziej pożądane było miękkie włosie rosnące pod futrem. Dlaczego? Bo można je było przerobić na filc. Kapelusze. Każdy chciał mieć kapelusz z takiego filcu – szczyt mody – chociaż stać było jedynie bogaczy. Kapelusznicy, którzy wyrabiali takie nakrycia głowy, popadali czasem w szaleństwo w wyniku zatrucia rtęcią używaną do oddzielania miękkiego włosia od sztywniejszej sierści. A może – jak czasem myślał van Dyck – to wszystko było szaleństwem: ludzie ryzykowali życie i gotowi byli zabijać, zbudowali wielką kolonię, a nawet prawdziwe imperium – wszystko z powodu mody na kapelusze z bobrowego futra. Ale taki był ten świat. Północno-wschodnie wybrzeże Ameryki zostało skolonizowane z powodu handlu rybami, lecz wielki port w Nowym Amsterdamie i brzegi potężnej Rzeki Północnej zasiedlono w pogoni za bobrowym filcem.

Z wdzięczności dla nieustraszonego podróżnika van Dyck i inni handlarze futrami nazywali wielką rzekę nie Rzeką Północną, ale Rzeką Hudsona. *** – Oto Nowy Amsterdam. – Van Dyck uśmiechnął się, widząc u córki dreszcz podniecenia. Południowy cypel Manhattanu wcinał się w wody ogromnego portu. Nad małymi falami unosiły się chmary ptactwa. Powietrze miało rześką słonawą nutę. Biała Łania patrzyła na wielkie skrzydła wiatraka i potężny fort wznoszący się nad otwartym nabrzeżem. Gdy okrążyli cypel, z domami kupców w mniej więcej równych rzędach, van Dyck zaczął pokazywać jej najciekawsze miejsca. – Widzisz ten dom przy brzegu? Zanim pojawili się biali, twoi ludzie mieli tam obóz. Zostawili po sobie tak wielkie sterty muszli po ostrygach, że nazwaliśmy to miejsce De Peral Straet, Perłową Ulicą. A tamten jasny dom należy do Stuyvesanta. Nazywamy go Białym Dworem. Minąwszy cypel, skierowali się do szerokiego kanału biegnącego po wschodniej stronie Manhattanu. Mówili o nim Rzeka Wschodnia, choć nie był w rzeczywistości rzeką. Van Dyck wskazał przeciwległy brzeg. – To jest Brooklyn. – Holendrzy nadali mu nazwę miasta leżącego nieopodal Amsterdamu. – Ziemia mojego plemienia – powiedziała dziewczynka. – Tak, kiedyś była waszą ziemią. Kanoe płynęło ku wschodniej stronie cypla, gdzie zbudowano keję. Kilka statków stało na kotwicy na Rzece

Wschodniej. Gdy van Dyck i jego załoga dobili do lądu, ludzie zaczęli im się przyglądać z ciekawością. Skóry od

razu

załadowano

na

dwa

duże

wózki

i przetransportowano do wielkiego magazynu Kompanii Zachodnioindyjskiej. Van Dyck szedł obok wózków, z Białą Łanią za plecami. Skinął głową kilku znajomym na powitanie. Na przystani kręciło się mnóstwo ludzi – marynarze w rozpiętych koszulach, kupcy w obszernych pantalonach, a nawet pastor w czarnych szatach i wysokim stożkowatym kapeluszu z szerokim rondem. Van Dyck natknął się na dwóch holenderskich kupców, Springsteena i Steenburgena, którzy cieszyli się w mieście sporym poważaniem, więc należało zatrzymać się i pogawędzić z nimi chwilę. – Wasza żona rozmawiała ze Stuyvesantem koło fortu, meinheer van Dyck – powiedział Springsteen. – Pewnie zaraz ją zobaczycie – dorzucił Steenburgen. Van Dyck zaklął pod nosem. Wczoraj plan wydawał się całkiem dobry. Po rozładunku łodzi Indianie musieli zaczekać na popołudniowy przypływ. On w tym czasie chciał oprowadzić Białą Łanię po mieście i kupić jej trochę holenderskich ciasteczek – to miało być radosne ukoronowanie ich spędzonego wspólnie czasu. Potem Indianie zabraliby ją ze sobą w górę rzeki, a on wróciłby do żony i dzieci. Margaretha wiedziała, że po przybiciu do przystani mąż musi załatwić liczne formalności w składzie celnym, więc nawet jeśli słyszała o jego powrocie, zapewne czeka w domu. Van Dyck raczej nie spodziewał się, że spotka ją w forcie.

No cóż, dotrzyma obietnicy złożonej córce. Ale należało uważać. – Chodźmy, Biała Łanio – powiedział. Wypatrywanie

żony

i

jednoczesne

oprowadzanie

dziewczynki po okolicy nie było łatwe. Ale córka i tak wyglądała na uszczęśliwioną. Van Dyck był dumny ze swojego miasta. Musiał przyznać, że Stuyvesant wykonał kawał dobrej roboty. Szerokie błotniste nabrzeże zostało częściowo wybrukowane. Nawet w najbardziej ruchliwym rejonie, niedaleko rynku, na tyłach wysokich domów ze spadzistymi dachami znajdowały się duże, dobrze utrzymane ogrody. Podążając na północ, przeszli na drugą stronę niewielkiego kanału i dotarli do ratusza, Stadt Huys. Był to spory budynek z wejściem od frontu, trzema rzędami okien, podwójnym oknem w stromym, mansardowym dachu i małym tarasem u góry. Obok stało kilka innych domów wpatrzonych obojętnie, niczym holenderscy kupcy, w Rzekę Wschodnią. Przed ratuszem ustawiono podwójne dyby przeznaczone do karania przestępców. Van Dyck wytłumaczył Białej Łani, że służyły do zakuwania tych, którzy zasłużyli na publiczne upokorzenie. – A tam – wskazał brzeg rzeki – mamy szubienicę, na której wieszamy na sznurze największych zbrodniarzy. –

My nie mamy takiego

zwyczaju

–

zauważyła

dziewczynka. – Wiem – powiedział dobrotliwie. – Ale my tak. Zatrzymali się na chwilę przed gospodą, w której piło kilku marynarzy, gdy nagle zza rogu wyłoniła się Margaretha van Dyck w luźnej sukni i z fajką w ręku.

*** Wpatrywała się w męża i towarzyszącą mu dziewczynkę. Kilka minut wcześniej żona meinheera Steenburgena powiedziała jej, że van Dyck jest w mieście. Margaretha zauważyła wtedy w jej oczach – choć może to tylko wyobraźnia spłatała jej figla – szczególny błysk, spojrzenie, którym obdarza się żonę mężczyzny widzianego z inną kobietą. Wzbudziło to jej czujność. Czy Dirk gotów byłby narazić ją na coś takiego? Owładnął nią lodowaty lęk, ale się opanowała, uśmiechnęła nawet, jakby powrót męża nie był dla niej zaskoczeniem. A teraz stał przed nią w towarzystwie małej Indianki. Nie, nie kochanki. Dziewczynki, która… miała zbyt jasną skórę jak na Indiankę czystej krwi. – Wróciłeś. – Przytuliła się do niego lekko i zaraz zrobiła krok do tyłu. – Tak. Wyładowujemy towar w składzie celnym. Czy on jest podenerwowany? Być może. – Podróż się udała? – Bardzo. Kupiłem tyle skór, że musiałem zabrać drugie kanoe. – To dobrze. – Popatrzyła na Białą Łanię. – Co to za dziewczynka? Dirk van Dyck zerknął na małą, nie wiedząc, czy zrozumiała jego wcześniejsze słowa. Nie był pewien. Niektórzy Indianie znali niderlandzki, ale on zawsze

rozmawiał z córką w jej ojczystym języku. Pomodlił się w myślach. – Przypłynęła czółnem z Indianami – powiedział spokojnie. – Jest z Klanu Żółwia. – Wśród miejscowych ludów przynależność do rodu dziedziczyło się w linii żeńskiej. Każdy należał do rodziny swojej matki. – Mam z nimi dobre stosunki. Margaretha z uwagą przyglądała się Białej Łani. – Znasz jej matkę? – Nie. – Van Dyck pokręcił głową. – Jej matka zmarła. – Wygląda mi na mieszańca. Domyśliła się? Poczuł ukłucie lęku, ale szybko stłumił w sobie to doznanie. – Też mi się tak wydaje. – A ojciec? – Kto to wie? – Wzruszył ramionami. Jego żona zaciągnęła się fajką. – Wszystkie Indianki są takie same. Dziwne, pomyślał van Dyck. Wbrew nakazom Kościoła kalwińskiego wiele Holenderek miało kochanków przed ślubem, co powszechnie tolerowano. Ale Indianki, wypędzone ze swymi plemionami z ojczystych ziem przez białego człowieka i sprzedające się w faktoriach za niewielkie sumy pieniędzy, których wartości nie pojmowały, uchodziły w oczach Margarethy za zwykłe ladacznice. – Nie wszystkie – powiedział cicho.

– Ładne z niej dziecko. – Wydmuchnęła dym kącikiem ust. – Szkoda, że jej uroda szybko przeminie. Naprawdę tak będzie? Uroda jego córki zblednie jeszcze za jego życia? Zauważył, że Biała Łania patrzy nieruchomo przed siebie. Boże, czyżby wszystko zrozumiała? A może tylko domyśliła się znaczenia słów z tonu ich głosów? Dirk van Dyck kochał swoją żonę. Może nie aż tak, jak powinien, ale na swój sposób była dobrą kobietą i dobrą matką. Podejrzewał, że żadne małżeństwo nie jest idealne, a winę za braki i niepowodzenia ponoszą obie strony. Nie zdradzał jej – wyjątkiem była matka Białej Łani. Mimo wszystko Margaretha nie miała żadnego powodu przypuszczać, że dziewczynka jest jego córką. Żadnego poza swoim kobiecym instynktem. – Tylko nie przyprowadzaj jej do domu – przykazała cicho. – Oczywiście, że nie – powiedział wbrew sobie. Domyśliła się. Był niemal pewny. Zarzuci mu niewierność po powrocie do domu? Zrobi awanturę? Być może. Ale on wtedy zaprzeczy, a ona wyjdzie na idiotkę. A może ma w sobie zbyt dużo dumy? Żałował teraz, że swoim postępowaniem naraża ją na cierpienie. – Odeślij ją – powiedziała Margaretha stanowczo. – Dzieci na ciebie czekają. – Odwróciła się, żeby odejść. Nie mógł mieć do niej żalu. W pewnym sensie ją podziwiał. Zachowała godność, chroniąc swoją rodzinę. Po

chwili spojrzał na Białą Łanię. Wciąż patrzyła przed siebie, ale jej pobladła twarz była aż nadto wymowna. Nie musiała rozumieć słów. Wystarczyły ton głosów i spojrzenia. Wyparł się jej, choć tego nie chciał. Zalała go potężna fala wyrzutów sumienia. Nie może tak zostawić swojej córki! Sprawił żonie ból, ale tego nie dało się już cofnąć. Poza tym była dorosłą, silną kobietą. A obok stało niewinne dziecko. Błyskawicznie podjął decyzję. – Gdy Indianie odpłyną, będę musiał załatwić kilka spraw! – zawołał za Margarethą. – Muszę pojechać na bouwerie Smita. Jedna czwarta skór jest dla niego, pamiętasz. – Rzeczywiście musiał zobaczyć się z farmerem, ale nie zamierzał jechać tego dnia. – Powiedz dzieciom, że będę w domu jutro. Odwróciła się w jego stronę. – A kiedy planujesz znów wyjechać? – Wyjechać? – Uśmiechnął się. – Za parę miesięcy. Skinęła głową. Dała się udobruchać? – W takim razie do jutra – powiedziała. Przez dłuższą chwilę ani on, ani Biała Łania nie odezwali się ani słowem. Zapragnął otoczyć ją ramieniem, pocieszyć, ale zabrakło mu odwagi. Ruszyli ulicą w milczeniu. – To twoja żona? – spytała w końcu dziewczynka. – Tak. – Jest dobrą kobietą?

– Tak, dobrą kobietą. Przeszli kilka kroków. – Odeślesz mnie teraz z powrotem? – Nie. – Uśmiechnął się. – Chodź, moja córko – powiedział. *** Przygotowania zabrały mu mniej niż godzinę. Posłał jednego ze swoich ludzi po konia. Kupił też trochę jedzenia i dwie derki. Wydał ostatnie polecenia Indianom, po czym wyruszyli z Białą Łanią w drogę. Głównym

gościńcem

wychodzącym

z

Nowego

Amsterdamu był szeroki trakt, który zaczynał się na rynku przed fortem i prowadził przez zachodnią część miasta do murów. Van Dyck jechał powoli. Biała Łania szła zadowolona obok niego. Wkrótce holenderskie domy ustąpiły miejsca ogrodom i sadom. Dotarli do muru i przekroczyli bramę z kamiennym bastionem. Dalej szeroka droga biegła prosto, obok cmentarza i wiatraka, a potem skręcała w prawo. Po stronie Rzeki Wschodniej minęli małą plantację tytoniu i bagno. Wkrótce po lewej stronie pojawił się duży staw. Od tego miejsca szlak biegł na północ aż do krańca wyspy. Wyspa Manhattan miała dziwny kształt: szeroka na jedną milę, a długa na trzynaście. Dzikie okolice składające się z moczarów, łąk i lasów usianych pagórkami i skałami stanowiły kiedyś wspaniałe tereny łowieckie Indian. I to Indianie wytyczyli dawno temu szlak, po którym teraz wędrował van Dyck.

Wcześniej wyspę zamieszkiwali Manhattanowie. Byli jednym z wielu osiadłych w tym rejonie szczepów mówiących w języku Algonkinów. Indianie Canarsee żyli po drugiej stronie Rzeki Wschodniej na Brooklynie; po przeciwnej stronie portu, na rozległym obszarze ziemi zwanym przez Holendrów wyspą Staten, mieszkali Raritanowie. Płynąc z biegiem wielkiej rzeki na północ, można było natknąć się na Hackensacków i Tappanów. Tych nazw było co najmniej dwadzieścia. Już na samym początku biali zauważyli, że tubylcy odznaczali się szczególną urodą – mężczyźni byli wysocy, a kobiety miały piękne rysy. Van Dyck poczuł dumę, patrząc na idącą obok córkę. Ale niewielu białych chciało poznać zwyczaje Indian. Czy on też zachowywałby się tak samo, gdyby nie matka dziewczynki? Nawet osadnictwo na Manhattanie było wynikiem pomyłki. Gdy miejscowi Indianie przyjęli z rąk Pierre’a Minuita pakunek z towarami, zrozumieli to w sposób dla nich oczywisty: biali składali zwyczajowe dary za prawo do korzystania z terenów łowieckich przez rok czy dwa. W europejskich kategoriach można by to nazwać opłatą za dzierżawę. Indianie nie uznawali ziemi za swoją własność, więc pomysł, że Minuit kupuje ją od nich na zawsze, nie przyszedł im do głowy. Ale stateczni obywatele Nowego Amsterdamu niespecjalnie by się tym przejęli, nawet gdyby zdawali sobie z tego sprawę, pomyślał cierpko van Dyck. Holendrzy podchodzili do prawa własności w sposób praktyczny: ziemia należy do tego, kto się na niej osiedlił. Nic dziwnego, że w ciągu tych lat dochodziło do wielu utarczek. Oburzeni Indianie atakowali białych. Osiedla

położone najdalej na północ zostały opuszczone. Nawet tu, na Manhattanie, dwie holenderskie wioski – Bloomingdale, położona kilka mil na zachód, i Harlem na północy – doznały poważnych zniszczeń. Ale biały człowiek i tak zajmował coraz więcej terenów. Wielkie obszary ziemi ciągnące się w górę rzeki przekazano holenderskim właścicielom ziemskim, patroonom. Duńczyk nazwiskiem Bronck zapłacił miejscowym Indianom za wyniesienie się z jego wielkiej posiadłości na północy. Małe grupki wciąż próbowały przetrwać na jego ziemi i w najdzikszych zakątkach Manhattanu. Ale to wszystko. Po przebyciu pięciu mil dotarli do lasu porastającego środek wyspy. Van Dyck uznał, że czas się posilić. Skręcili w wąską ścieżkę wiodącą na zachód, minęli parę kotlinek i skalnych wzniesień, aż w końcu znaleźli się na polanie porośniętej trawą i poziomkami. Van Dyck zsiadł z konia i przywiązał go do młodego drzewka. Rozłożył na ziemi derkę i dał znak Białej Łani, żeby usiadła. – A teraz – powiedział z uśmiechem – zobacz, co ci ojciec przygotował. Bez trudu udało mu się kupić płatki kukurydzy, rodzynki, orzeszki hikory i kilka kawałków wędzonego mięsa – taką mieszankę Indianie nazywali „pimekan”. Miał też holenderską sałatkę z kapusty i chleb żytni. Oraz holenderskie przysmaki, czekoladki i ciasteczka, uwielbiane przez wszystkie dzieci. Usiedli obok siebie, ojciec i córka, i zaczęli ze smakiem jeść posiłek. Biała Łania połknęła pierwsze ciasteczko i zwróciła się do ojca z pytaniem: – Jak myślisz, mam sobie zrobić tatuaż?

Nie odpowiedział od razu. Była taka śliczna. Jej drobne stopy były obute w mokasyny, długie ciemne włosy związała z tyłu głowy rzemieniem. Jak większość indiańskich dziewczynek w tym wieku i o tej porze roku miała na sobie jedynie sięgającą do kolan spódnicę ze skóry jelenia. Na nagiej piersi wisiał amulet; biust nie zaczął jeszcze rosnąć. Miała idealną skórę, chronioną przed słońcem i komarami cienką warstwą tłuszczu z szopa. Gdy dorośnie, zapewne zacznie się malować – odrobina czerwonej farby na policzkach i czarnej wokół oczu. Van Dyck miał nadzieję, że do tego czasu pozostanie taką samą cudowną dziewczynką. Indianki nie robiły sobie takich wielkich tatuaży jak mężczyźni, ale mimo wszystko… – Lepiej będzie, jak z tym zaczekasz – powiedział ostrożnie. – Dopóki nie wyjdziesz za mąż. Wtedy wybierzesz sobie tatuaż, który spodoba się także mężowi. Zamyśliła się na chwilę i skinęła głową. – Zaczekam. Siedziała w milczeniu, jakby się nad czymś zastanawiała. – Zabiłeś kiedyś niedźwiedzia? – spytała w końcu. Rytuał inicjacji. Wśród jej współplemieńców każdy chłopiec, chcąc stać się mężczyzną, musiał zabić jelenia. Miało to głęboki sens. Chłopak pokazywał w ten sposób, że będzie w stanie wyżywić rodzinę. Ale żeby wykazać się męstwem,

musiał

wypełnić

dużo

trudniejsze

i niebezpieczniejsze zadanie: zabić niedźwiedzia. Mężczyzna, któremu się to udało, stawał się prawdziwym wojownikiem.

– Zabiłem – powiedział. Siedem lat wcześniej, na ziemiach Irokezów. Miejscowi Indianie przestrzegli go, że na górskim szlaku, którym zamierzał podążyć, doszło ostatnio do kilku wypadków. Ataki niedźwiedzi, choć zdarzały się rzadko, budziły grozę. Ale był na to przygotowany. Jednak miał dużo szczęścia, bo gdy zwierzę pojawiło się nagle i go zaatakowało, zabił je jednym strzałem z muszkietu. – To był czarny niedźwiedź. W górach. – Sam go zabiłeś? – Sam. Nie odezwała się, ale zauważył, że jest zadowolona: jej ojciec był prawdziwym wojownikiem. Było wczesne popołudnie. Promienie słońca przenikały przez liście drzew i padały na trawiaste skarpy porośnięte poziomkami. Van Dyck wyciągnął się na derce, czując ogarniający go spokój. Plan, który tak nagle przyszedł mu do głowy, pozwoli mu spędzić z córką cały dzień. Rano spotka się

na

północnym

krańcu

wyspy

z

Indianami

odprowadzającymi kanoe i odda im Białą Łanię. Potem zajrzy na bouwerie Smita i jeszcze przed zmrokiem wróci do domu. Tak, to był dobry plan, mieli dużo czasu. Zamknął oczy. Drzemał może kilka minut. Gdy się obudził, Białej Łani nie było. Rozejrzał się dokoła. Ani śladu dziewczynki. Ogarnął go lęk. A jeśli coś jej się stało? Już miał ją zawołać, gdy kątem oka uchwycił jakiś ruch. Wśród drzew, jakieś sto metrów dalej, podniósł głowę jeleń. Van Dyck znieruchomiał instynktownie, nie wydając z siebie głosu. Zwierzę patrzyło w jego kierunku, ale go nie zauważyło i opuściło łeb.

Dostrzegł Białą Łanię. Kryła się za drzewem, na prawo od jelenia, stojąc pod wiatr. Położyła palec na ustach, nakazując mu milczenie, i wyszła ze swojej kryjówki. Wiele razy był świadkiem tropienia jeleni, sam też to robił. Ale nigdy w ten sposób. Biała Łania, przemykając między drzewami, wydawała się lżejsza niż cień. Jej stąpające po mchu mokasyny nie wydawały najmniejszego szmeru. Gdy znalazła się blisko jelenia, przypadła do ziemi niczym kot – posuwała się coraz wolniej, zamierając co chwila, sunęła nad ziemią jak leciutki włos. Znalazła się za jeleniem, może w odległości piętnastu metrów… potem dziesięciu… pięciu. Zwierzę nadal nie poczuło jej zapachu. Van Dyck patrzył z niedowierzaniem. Dziewczynka stała za drzewem, trzy kroki od jelenia, skubiącego trawę. Czekała. Zwierzę podniosło łeb, znieruchomiało i znów zaczęło się paść. Biała Łania wystrzeliła do przodu. Przecięła powietrze jak błyskawica. Jeleń podskoczył i rzucił się do ucieczki, ale wcześniej dziewczynka zdążyła dotknąć jego grzbietu, wydając przy tym okrzyk radości. Podbiegła ze śmiechem do ojca, który chwycił ją w ramiona. Dirk van Dyck zdał sobie sprawę, że z żadnego ze swoich dzieci nigdy nie był i nie będzie tak dumny, jak dumny był ze ślicznej indiańskiej córki. – Dotknęłam go! – zawołała wesoło. – Rzeczywiście. – Przytulił ją. I pomyśleć, że jest ojcem takiego cudownego dziecka! Pokręcił ze zdziwieniem głową. Przez jakiś czas siedzieli obok siebie na derce. Van Dyck prawie się nie odzywał, ale dziewczynce to nie przeszkadzało.

Pomyślał, że czas ruszyć dalej, lecz wtedy Biała Łania odwróciła się do niego. – Opowiedz mi o mojej matce. – No cóż – zaczął niepewnie. – Była piękna. Jesteś do niej podobna. Wrócił myślami do ich pierwszego spotkania w obozie nad cieśniną,

gdzie

jej

ziomkowie

zbierali

latem

małże.

Rozstawiali nad brzegiem wigwamy, a nie długie, indiańskie domy. Zebrane małże suszyli, wyskrobywali je z muszli, które potem zakopywali, a mięso wykorzystywali do gotowania zupy.

Dlaczego

właśnie

ta

młoda

kobieta

tak

go

zafascynowała? Bo była wolna? Być może. Jej mąż i dziecko zginęli.

A

może

przyciągnął

go

szczególny

błysk

zaciekawienia w jej oczach? To też. Zatrzymał się tam na dwa dni, przegadali razem cały wieczór. Czuli do siebie pociąg, ale on miał do załatwienia pilne sprawy, więc skończyło się jedynie na rozmowie. Wrócił po tygodniu. Dopiero u jej boku naprawdę poznał Indian. Zrozumiał, dlaczego wielu pierwszych holenderskich osadników, nie mając swoich kobiet, żeniło się z Indiankami, a potem nie chciało ich oddalić mimo silnych nacisków ze strony pastorów. Matka Białej Łani była zwinna jak dzikie zwierzę, ale gdy on był zły albo zmęczony, stawała się łagodna jak gołębica. – Bardzo ją kochałeś? – Bardzo. – To była prawda. – A potem ja się urodziłam.

Zgodnie ze zwyczajami tego ludu w klanie matki zawsze było miejsce dla dzieci takich jak ona. – Gdybyś nie miał żony w forcie białych ludzi, ożeniłbyś się z moją matką, prawda? – Oczywiście. – Kłamstwo. Ale niewinne. – Zawsze do niej przyjeżdżałeś. Tak, do tamtej strasznej wiosny trzy lata wcześniej. Kiedy pojawił się w wiosce, dowiedział się, że matka Białej Łani jest chora. „Była w szałasie potu – powiedziano mu. – Ale nic nie pomogło. Teraz są u niej szamani”. Znał ich zwyczaje. Nawet przy wysokiej gorączce Indianin szedł do maleńkiej chatki, w której za sprawą rozgrzanych do czerwoności kamieni było jak w piecu. Gdy chory był dosłownie zlany potem, wychodził, zanurzał się w chłodnej rzece, a potem sechł przy ogniu zawinięty w ciepły pled. Taka terapia często pomagała. A jeśli nie przynosiła oczekiwanych rezultatów, byli jeszcze znający się na ziołach szamani. Gdy zbliżył się do chaty, w której leżała matka Białej Łani, wyszedł mu na spotkanie stary Indianin. „Tylko meteinu mogą jej pomóc”, powiedział ze smutkiem. Meteinu mieli dużo większą moc niż zwykli szamani. Potrafili przenosić się do świata duchów i znali tajemne zaklęcia. Jeśli tylko oni mogli jej pomóc, to znaczy, że kobieta była bliska śmierci. „Na co zachorowała?” – spytał van Dyck. „Na gorączkę. – Starzec skrzywił się niepewnie. – Na skórze ma…”. Wskazał blizny po ospie i odszedł w milczeniu. Blizny po ospie. Van Dyck poczuł na plecach zimny dreszcz. Choroby przywleczone przez białych ludzi do

Ameryki, największe przekleństwo. Grypa, odra, ospa wietrzna były w Europie powszechne, ale Indianie nie mieli na nie żadnej odporności. Nieraz całe wioski padały ich ofiarą. Z tego powodu rdzenna ludność w tych okolicach zmniejszyła się niemal o połowę. Biali ludzie przywieźli na swoich statkach malarię i syfilis. Ale największy lęk budziła ospa. Poprzedniego roku ta potworna plaga wybiła niemal całe plemię na południe od Nowych Niderlandów, a potem choroba pojawiła się nawet w Nowym Amsterdamie. Czy to rzeczywiście ospa? Potem zrobił coś strasznego. Oczywiście miał wiele na swoje usprawiedliwienie. Musiał myśleć o sobie, o swojej żonie i dzieciach, o mieszkańcach Nowego Amsterdamu. Nawet pastor by mu powiedział: wybierz większe dobro. Tak, czuł się usprawiedliwiony. Postąpił słusznie, kiedy po krótkim wahaniu popędził do łodzi i nie zobaczywszy się nawet z Białą Łanią, popłynął w dół rzeki. A może powinien był zaczekać, zamiast uciekać jak tchórz? Rodzina zgromadziła się przy niej, ale on ją opuścił. Mógł przynajmniej porozmawiać z dzieckiem. Do tej pory odczuwał z tego powodu ból i przeraźliwy lodowaty wstyd. Kilka razy w roku budził się w środku nocy i płakał nad swoją podłością. Kiedy wrócił po miesiącu, znalazł Białą Łanię pod dobrą opieką dalszych krewnych. Jej matka zmarła następnego dnia po jego ucieczce – nie na ospę, lecz na odrę. Ze wszystkich sił starał się to córce wynagrodzić. Pojawiał się w obozie co roku, gdy Indianie obchodzili święto zmarłych. Zazwyczaj nie rozmawiało się o tych, którzy odeszli, ale podczas święta należało o nich mówić i modlić się

za ich dusze. Właśnie to robił przez ostatnie kilka dni, a potem zabrał Białą Łanię do Nowego Amsterdamu. – A jaka byłam jako dziecko? – spytała dziewczynka. – Musimy ruszać dalej – odparł. – Ale opowiem ci po drodze. Opuścili porośniętą poziomkami polanę i znów znaleźli się na starym indiańskim szlaku. Posuwali się powoli, a van Dyck starał się przywołać jak najwięcej wspomnień z tamtych dni, gdy był z nią i z jej matką. Biała Łania wyglądała na zadowoloną. Po jakimś czasie posadził ją przed sobą na koniu, choć nie uskarżała się na zmęczenie. Przed zmierzchem dotarli na skraj Manhattanu i rozbili obóz na niewielkim wzniesieniu powyżej indiańskich jaskiń. Owinęli się derkami i leżąc na wznak, patrzyli na bezchmurne, rozgwieżdżone niebo. – Wiesz, gdzie jest teraz moja mama? – spytała dziewczynka. – Tak. – Wiedział, w co wierzą Indianie. Podniósł rękę, wskazując Drogę Mleczną. – Jej dusza wędrowała gwiezdną ścieżką, aż dotarła do dwunastego nieba. Teraz jest u Stwórcy wszystkich rzeczy. Milczała tak długo, że uznał, że zasnęła. – Często o tobie myślę – powiedziała nagle sennym głosem. – Ja też o tobie myślę. – Wiesz, że jak jestem daleko, to zawsze możesz mnie usłyszeć?

– W jaki sposób? – Kiedy wieje lekki wiatr, wsłuchuj się w jego oddech pośród sosen. Wtedy mnie usłyszysz. – Będę słuchał. Rano dotarli do rzeki, gdzie czekali już dwaj Indianie z dużym kanoe. Pożegnali się i Dirk van Dyck pojechał do domu. *** Margaretha van Dyck zwlekała trzy tygodnie. Nastało niedzielne popołudnie. Mąż czytał w salonie dzieciom i Quashowi, małemu niewolnikowi, a ona obserwowała ich z fotela. W takich sytuacjach podobał się jej najbardziej. Ich syn Jan, trzynastoletni silny chłopiec z czupryną ciemnych włosów, uwielbiał ojca i chciał pójść w jego ślady. Dirk zabierał go czasem do składu celnego, wyjaśniał, jak są zbudowane

żaglowce,

opowiadał

o

dalekich

portach

i morskich wiatrach, które wyznaczały trasy podróży. Ale Jan przypominał też Margarecie jej własnego ojca. Nie był tak krnąbrny i samowolny jak Dirk, wolał spędzać czas w kantorze. Dobrze się zapowiadał. Kilka lat wcześniej z powodu febry stracili dwoje dzieci. To był dla nich straszny cios. Los im to wynagrodził, dając Clarę. Miała teraz pięć lat, jasnowłosa i niebieskooka wyglądała jak aniołek. Była rozkosznym dzieckiem. Ojciec ją uwielbiał. Niewolnik Quash też dobrze się sprawował. Miał tyle samo lat co Jan, więc bawili się razem jako małe dzieci. I dobrze się odnosił do Clary. Ale znał swoje miejsce.

Patrząc na męża czytającego na głos całej rodzinie, Margaretha pomyślała, że jej małżeństwo ma szansę przerodzić się w szczęśliwy związek pod warunkiem, że uda jej się dokonać małych zmian. Kiedy więc wspólna lektura dobiegła końca, dzieci pobiegły do sąsiadów, a mąż wspomniał o czekającej go wkrótce kolejnej wyprawie w górę rzeki, skinęła spokojnie głową. A potem zastawiła swoją pułapkę. – Chyba powinieneś w końcu dołączyć do syndykatu. Rzucił jej szybkie spojrzenie i wzruszył ramionami. – Nie stać mnie na to. Zauważyła jednak, że wzbudziła jego zainteresowanie. Dirk van Dyck odnosił duże sukcesy w handlu futrami. Ćwierć wieku wcześniej, gdy Kompania Zachodnioindyjska była monopolistą w porcie, mógłby odgrywać naprawdę znaczącą rolę. Ale od tamtego czasu gospodarka Nowego Amsterdamu rozwinęła się i stała bardziej otwarta. No i zawiązał się złoty krąg najważniejszych rodów – Beekmanów, van Rensselaerów, van Cortlandtów i kilku innych – które stworzyły syndykaty finansujące przewóz tytoniu, cukru, niewolników i innych towarów. Właśnie na tym można było zbić fortunę. O ile miało się odpowiednią sumę na wpisowe. – Mamy więcej pieniędzy, niż myślisz – powiedziała spokojnie. My: mąż i żona. Jakby te pieniądze były ich wspólną własnością. Ale oboje wiedzieli, że to nieprawda. Pół roku wcześniej Margaretha odziedziczyła majątek po ojcu, a zgodnie z intercyzą jej mąż nie miał nad nim kontroli. Nie

zamierzała też zdradzać, ile ten majątek jest wart. – Myślę, że moglibyśmy zainwestować trochę w syndykat. – To dość ryzykowne – zaoponował. Spodziewała się tego. Największymi inwestorami w całej kolonii były bogate wdowy i żony. Rozmawiała już ze wszystkimi. – Owszem. Ale wierzę w twój zmysł. – Patrzyła, jak van Dyck się zastanawia. Przejrzał jej plan? Być może. Ale taką ofertę trudno odrzucić. Uśmiechnął się po chwili. – Moja kochana żono – powiedział z czułością w głosie. – Czuję się zaszczycony twoim zaufaniem i przyrzekam, że zrobię wszystko dla dobra naszej rodziny. „Nie próbuj rządzić swoim mężem. Przeprowadź wszystko tak, by to on podjął decyzję”. Tej rady udzieliła jej najbogatsza kobieta w kolonii, która właśnie wzięła sobie trzeciego młodszego męża. Margaretha uznała, że van Dyck szybko rozsmakuje się w większych transakcjach i interesach. Oraz w bogatym życiu towarzyskim, które się z tym wiązało. Niedługo będzie tak zajęty w Nowym Amsterdamie, że zapomni o uganianiu się za Indiankami. A gdy już przywyknie do nowego życia, nie popełni żadnego błędu, bojąc się, że żona obetnie mu fundusze. – I tak muszę wyruszyć w górę rzeki – rzucił. – Naprawdę? – Zmarszczyła brwi. – Nie mogę z dnia na dzień rzucić handlu futrami. W każdym razie nie teraz. Te pieniądze wciąż są nam potrzebne.

Zawahała się. To prawda, jego dochody przydawały się w w

gospodarstwie. Zwłaszcza że wciąż tajemnicy wysokość odziedziczonej

utrzymywała sumy. Ale

rozszyfrowała jego grę. Próbował wyślizgnąć się z pułapki. Do diabła z nim. Czyżby miał inną kobietę? A może nawet kilka? Tamto indiańskie dziecko na pewno było jego sprawką. Co oznaczało, że mógł się wpakować w niezłe tarapaty. Stuyvesant, jako żarliwy obrońca porządku moralnego, ogłosił, że wszelkie kontakty seksualne z Indianami są sprzeczne z prawem. Ale postawienie męża przed gubernatorskim sądem niczego by nie rozwiązało, nie mówiąc już o uczuciach Margarethy. Nie, zachowanie spokoju będzie najlepszym rozwiązaniem. Niech van Dyck wykręca się, ile chce, ona i tak go przechytrzy. Da mu tyle zajęć, że zaniecha długich wyjazdów. – Masz rację – powiedziała potulnie. Niech myśli, że postawił na swoim. *** Kolejne tygodnie były dla Dirka van Dycka bardzo udane. Zawarł bliższą znajomość z grupą poważnych kupców przewożących wytwarzających

tytoń

na

drugą

mieszanki

stronę

manufaktur

Atlantyku w

do

starym

Amsterdamie. Jego i Margarethę zapraszano do zamożnych domów, w których wcześniej nie bywali. Kupił sobie nowy kapelusz i kilka par cienkich jedwabnych pończoch. Piec w salonie został obłożony pięknymi niebiesko-białymi kaflami. A Quashowi, małemu niewolnikowi, który kręcił się po obejściu i wykonywał drobne prace, Margaretha sprawiła

odpowiednie odzienie i przyuczyła go do podawania do stołu. Gdy stary pastor zaszczycił ich wizytą, wyraził szczególne uznanie dla umiejętności chłopca. Któregoś czerwcowego dnia, po zakończeniu partii kręgli w gospodzie, jakiś młody kupiec nazwał Dirka baas, czyli pryncypałem. Baas – to holenderskie słowo oznaczało kogoś poważanego. Dirk poczuł się pewny siebie; jego żona wyglądała na uszczęśliwioną. Dlatego późniejsza kłótnia tak bardzo go zaskoczyła. Był lipcowy wieczór. Następnego dnia Dirk miał wyruszyć w górę rzeki. Margaretha wiedziała o tym już od jakiegoś czasu. Więc jej nagłe słowa wydały mu się bezsensowne. – Nie powinieneś jutro wyjeżdżać – powiedziała. – Dlaczegóż to? Wszystko przygotowane. – Bo nie powinieneś zostawiać rodziny w takich niebezpiecznych czasach. – Niebezpiecznych? – Przecież wiesz. Anglicy. – Co tam Anglicy. – Wzruszył ramionami. Miała trochę racji. Springsteen, z którego zdaniem bardzo się liczył, objaśnił mu to kilka dni temu. „To prawda, Anglicy chcą przejąć handel futrami i niewolnikami. Na dodatek co roku w naszym porcie przeładowuje się tytoń o wartości dziesięciu tysięcy funtów, i na tym też chętnie położyliby rękę. Ale najważniejszy, przyjacielu, jest Nowy Amsterdam. Ten, kto go ma, ma i rzekę, czyli może kontrolować wszystkie tereny na północy”.

Anglicy stawali się coraz bardziej napastliwi. Kontrolowali zachodni skrawek długiej wyspy, a część położoną bliżej Manhattanu zostawili Holendrom. Jednak zeszłego roku Winthrop, gubernator Connecticut, zażądał od niektórych holenderskich osadników płacenia podatków. Nie wszyscy mieli odwagę odmówić. A niedawno pojawiły się podstawy do jeszcze większych obaw. Król Anglii Karol II był może zabawnym hultajem, ale jego młodszy brat Jakub, książę Yorku, stanowił przeciwieństwo. Niewielu darzyło go sympatią. Uchodził za człowieka dumnego, upartego i ambitnego. Dlatego wieść o tym, że „król przekazał bratu amerykańskie kolonie, od Massachusetts aż po Maryland”, wywołała wielkie poruszenie. Na tym terytorium leżały Nowe Niderlandy. Książę Yorku wysyłał do Ameryki flotę, żeby wyegzekwować swoje prawa. Stuyvesant wziął się ostro do roboty. Wzmacniał obronę i rozmieszczał nowe posterunki. Kompania Zachodnioindyjska kazała mu bronić kolonii, choć nie dała mu ani wojska, ani pieniędzy. Waleczny gubernator gotów był utrzymać Nowy Amsterdam za wszelką cenę. Tymczasem z Holandii przyszła też inna wiadomość. Brytyjski gubernator dał Holendrom solenne zapewnienie, że nie muszą się obawiać o swoje kolonie. Angielska flota miała płynąć tylko do Bostonu. Statki rzeczywiście tam się zatrzymały. Kryzys został zażegnany. Stuyvesant wyruszył w górę rzeki, żeby uporać się z problemami stwarzanymi przez Mohawków.

Kiedy

więc

Margaretha

posłużyła

się

argumentem

o angielskim zagrożeniu, van Dyck przejrzał jej grę: chciała mu dyktować, co ma robić. Nie mógł do tego dopuścić. – A moje interesy? – spytał. – Zaczekają. – Wątpię. – Umilkł, czując na sobie jej baczne spojrzenie. – Tobie i dzieciom nic nie grozi – dodał. – Ty tak uważasz. – Bo to prawda. – To znaczy, że nie zostaniesz z nami? – Nawet Moskiewski Książę uważa, że jest bezpiecznie – rzucił swobodnie. Tak mieszkańcy Nowego Amsterdamu nazywali Stuyvesanta, mając mu za złe dyktatorskie zapędy. – Nie musisz używać tego głupiego przezwiska – powiedziała ze złością. – Dobrze. – Wzruszył ramionami. – Jak dla mnie może być Kuternoga. Tak naprawdę większość kupców, łącznie z bogatymi przyjaciółmi jego żony, nie lubiła ani Stuyvesanta, ani Kompanii Zachodnioindyjskiej. Van Dyck podejrzewał, że niektórym jest wręcz wszystko jedno, w czyich rękach znajdzie się kolonia, byle ich interesy nie ucierpiały. Wydało mu się nieco zabawne, że przyjaciele Margarethy podzielali raczej jego poglądy, a nie jej. – On jeden jest wart więcej niż was dziesięciu! – krzyknęła rozwścieczona.

– Mój Boże! – roześmiał się. – Gotów jestem pomyśleć, że się w nim zakochałaś. Posunął się za daleko. Wybuch był nieunikniony. – Tylko to ci chodzi po głowie? Nie sądź innych własną miarą. A skoro już mowa o twoich wyprawach do Indian… – Gorzka pogarda w jej głosie była aż nadto wyraźna. – Radzę ci wrócić w ciągu trzech tygodni, jeśli chcesz nadal wydawać moje pieniądze! – Wykrzyczała tę groźbę, zrywając się z miejsca. Jej oczy rzucały gniewne błyski. – Wrócę – zaczął z lodowatym spokojem – gdy załatwię wszystkie sprawy. Ale Margaretha była już za drzwiami. Wyjechał nazajutrz o świcie, nawet się z nią nie pożegnawszy. *** Był pogodny letni ranek. Szeroka łódź z poszyciem klinkierowym, napędzana przez czterech wioślarzy, kierowała się na północ. Jednak tego dnia van Dyck nie wypłynął na wielką Rzekę Hudsona, lecz rozpoczął wyprawę po drugiej stronie Manhattanu, na Rzece Wschodniej. Na środku pokładu leżał ogromny stos kurtek z grubej, sztywnej wełny. Taki ładunek powinien zwieść podejrzliwe spojrzenia. Wokół panowała cisza. Powoli minęli długi, niski skrawek lądu na środku rzeki i znalazłszy się w odległości ośmiu mil od nabrzeża Nowego Amsterdamu, skręcili w prawo, ku małej przystani po wschodniej stronie, gdzie czekała na nich grupka mężczyzn z wozem pełnym beczułek. To był ich prawdziwy ładunek.

Przeniesienie go na łódź zabrało im dłuższą chwilę. Korpulentny osadnik, najwyraźniej przywódca całej grupy, zapytał, czy van Dyck chce sprawdzić jakość. – Taka sama jak ostatnio? – Taka sama. – Mam do was zaufanie. – Wiele razy robili interesy. Brandy. Indianie kupowali ją w każdej ilości, choć taki handel był zakazany prawem. „Ale przestępstwo jest mniejsze – tłumaczył dobrotliwie osadnik – bo ją rozwodniłem”. Tylko trochę – Indianie nie wyczuwali różnicy – ale wystarczająco, żeby dołożyć parę groszy do zarobków van Dycka. Po załadowaniu całego towaru łódź wpłynęła w główny nurt. W tym przedsięwzięciu była tylko jedna trudność: towar odbierało się na Rzece Wschodniej. Stąd van Dyck mógł albo wrócić do Nowego Amsterdamu, albo płynąć wzdłuż wschodniego brzegu Manhattanu i dotrzeć do Rzeki Hudsona nieco dalej na północ. A to było dość niebezpieczne. Na końcu Rzeki Wschodniej nurt się rozwidlał. Na lewo wąski kanał okrążał północny czubek Manhattanu. Szerszy kanał po prawej stronie prowadził na wschód, ku dużej cieśninie, której gładkie wody, osłaniane przez długą wyspę, ciągnęły się przez blisko sto mil. Niebezpieczne było samo rozwidlenie. Nurt we wszystkich trzech odnogach wydawał się spokojny, ale spotykały się tu rozmaite prądy i pływy, wywołując silne wiry, których wypatrzenie utrudniały liczne małe wysepki. Nawet w najbardziej bezwietrzne dni, gdy wydawało się, że leniwy nurt ledwo porusza trzcinami, łodzie niedoświadczonych przewoźników wpadały nagle w odmęty i roztrzaskiwały się o ścianę wody, która wyłaniała się z głębin

niczym rozgniewany bóg. To miejsce nazywano Wrotami Piekieł. I najlepiej było go unikać. Z największą ostrożnością, trzymając się blisko brzegu Manhattanu, wpłynęli do wąskiego kanału po lewej stronie i pokonali go bezpiecznie mimo kilku gwałtownych uderzeń fal. Po lewej ręce leżało niewielkie osiedle Harlem. Najbardziej wysunięta na północ część Manhattanu miała zaledwie milę szerokości, ale wznosiła się na imponującą wysokość. Z prawej strony zaczynały się ziemie Broncka. Wąski kanał ciągnął się jeszcze przez kilka mil, mijając stare indiańskie jaskinie i obozowiska, i przez kręty wąwóz dochodził do wielkiej Rzeki Północnej. Tam trzeba było pokonać kolejne niebezpieczne miejsce pełne poprzecznych prądów. Znalazłszy się na wielkiej rzece, van Dyck odetchnął z ulgą. Dalej podróż była już łatwa. Kiedy przypływ Atlantyku wdzierał się do zatoki, łagodnie cofał nurt rzeki. Teraz przypływ działał na ich korzyść, ze wstecznym prądem mogli płynąć przez wiele mil. Wyładowane łodzie posuwały się szybko na północ przy niewielkim wysiłku wioślarzy. Po prawej stronie minęli posiadłość Junkra. Po lewej ciągnęły się wysokie nadrzeczne skały zachodniego brzegu, ustępując w końcu łagodnym wzgórzom. Wreszcie van Dyck zobaczył swój cel – indiańską wioskę na wschodnim brzegu. – Tu zostaniemy na odpoczynek do rana – powiedział wioślarzom. *** Jego przyjazd ją ucieszył, z radością więc oprowadzała go po wiosce, żeby mógł przywitać się ze wszystkimi rodzinami.

Domy, zrobione z młodych drzewek, wygiętych, powiązanych i pokrytych korą, niechronione żadną palisadą, stały na ziemnej półce nad brzegiem. Największy dom, długi i wąski, zamieszkiwało pięć rodzin. Obok rosły dwa kasztanowce, a w zaroślach z tyłu krzaki dzikich winogron. Nad wodą stały ramy z nawiniętymi sieciami rybackimi. Na płyciznach w pobliżu trzcin żerowały łabędzie i kaczki krzyżówki. Może i moja córka jest biedna, ale jej życie nie jest gorsze od mojego, pomyślał van Dyck. Późnym popołudniem zjedli posiłek – mięsistą rybę wyłowioną z rzeki. Do zmierzchu pozostało jeszcze kilka godzin, więc Biała Łania poprosiła go, by poszedł z nią na skałę na szczycie wzgórza, skąd roztaczał się piękny widok na rzekę. Zauważył, że dziewczynka niesie jakiś mały przedmiot zawinięty w liście. Rozsiedli się wygodnie w popołudniowym słońcu i patrzyli na krążące w górze orły. – Mam dla ciebie podarunek – powiedziała po dłuższej chwili. – Sama go zrobiłam. – Mogę zobaczyć? Podała mu zawiniątko. Rozplątał liście i uśmiechnął się z zachwytem. – Wampum! – zawołał. – Piękny. – Bóg wie, ile godzin poświęciła, żeby go wykonać. Wampum. Maleńkie muszelki z dziurkami w środku nawleczone na sznurki. Białe muszle pobrzeżek, fioletowe i czarne sercówek. Splecione sznurki służyły jako pasy, opaski na włosy i inne ozdoby.

Oraz jako środek płatniczy. Wśród Indian wampumami płaciło się za rozmaite towary, spłacało daniny i posagi. Biały oznaczał pokój i życie, czarny – wojnę i śmierć. Ale wampumy miały też skomplikowane wzory i geometryczne piktogramy, które dawało się odczytać. Wielkie, ceremonialne pasy, długie na ponad metr, uświetniały ważne uroczystości albo zawieranie traktatów. Święci mężowie nosili wampumy bogate w symbolikę o głębokim znaczeniu. Holendrzy dość szybko zauważyli, że mogą kupować futra za wampumy, na które mówili „sewan”. Ale angielscy purytanie z Massachusetts posunęli się jeszcze dalej. Zgodnie z tradycją Indianie latem wykopywali muszle z piasku, a zimą wykonywali żmudną pracę wiercenia otworów kamiennym świdrem. Wykorzystanie stalowych świdrów przyśpieszyło produkcję i Anglicy zaczęli wyrabiać własne wampumy, eliminując w ten sposób miejscowych Indian. W rezultacie wartość wampumów malała, bo ich podaż ciągle rosła. Dla holenderskich i angielskich kupców taka inflacja była czymś normalnym, ale Indianie, ceniąc piękno i rzeczywistą wartość swoich wyrobów, uważali, że biali ludzie chcą ich oszukać. Van Dyck trzymał w dłoniach pas, który miał siedem centymetrów szerokości, ale był długi na prawie dwa metry, mógł się nim więc owinąć w pasie co najmniej dwa razy. Na tle z białych muszelek widniały drobne, geometryczne figury zaznaczone fioletowym kolorem. Dziewczynka wskazała z dumą. – Wiesz, co to znaczy? – spytała. – Nie – przyznał.

– Tu jest napisane – przeciągnęła palcem – ojciec Białej Łani. – Uśmiechnęła się. – Będziesz go nosił? – Tak, zawsze – obiecał. – To dobrze. – Patrzyła z radością, jak van Dyck zakłada pas. Potem siedzieli długo w milczeniu, obserwując słońce, które powoli czerwieniało, a wreszcie skryło się za lasem po drugiej stronie rzeki. Rano, przy odjeździe, van Dyck obiecał córce, że w drodze powrotnej znów ją odwiedzi. *** Miał tego lata przyjemną podróż. Pogoda mu sprzyjała. Na zachodnim brzegu ciągnęły się ogromne, zalesione tereny znajdujące się pod kontrolą plemion mówiących po algonkeńsku, tak jak lud jego córki. Mijał dobrze sobie znane strumienie. Lubił mówić, że podróżuje jako gość tej rzeki. Puls potężnego oceanicznego przypływu docierał na odległość stu pięćdziesięciu mil w głąb lądu, prawie do fortu Orange. Latem słona morska woda pojawiała się nawet sześćdziesiąt mil od ujścia. Dlatego van Dyck mógł płynąć, leniwie niesiony przez prąd aż do swojego celu na terytorium Mohawków. Mohawkowie wzbudzali w wielu ludziach lęk. Indianie zamieszkujący tereny wokół Manhattanu mówili w języku Algonkinów, ale potężne plemiona, takie jak Mohawkowie, kontrolujące wielkie obszary na północy, władali irokeskim. Mohawkowie nie darzyli miłością Algonkinów. Od blisko czterdziestu lat prowadzili z nimi wojny. Najeżdżali ich wioski i wymuszali daniny. Choć otaczała ich groźna aura, Holendrzy traktowali relacje z nimi trzeźwo i pragmatycznie.

„To nawet lepiej. Jeśli szczęście dopisze, Angolkinowie będą zajęci walką z Mohawkami i nas zostawią w spokoju”. Holendrzy sprzedawali Mohawkom nawet broń. W opinii van Dycka takie postępowanie było dość ryzykowne. Północne placówki należące do Nowych Niderlandów, fort Orange i Schenectady, leżały na terytoriach Mohawków, a ci czasem sprawiali problemy. Właśnie z tego powodu Stuyvesant udał się niedawno do fortu Orange. Van Dyck nie darzył go szczególną sympatią, ale był pewien, że stary gubernator poradzi sobie z Indianami. Mohawkowie byli wojowniczy, lecz chętnie przystępowali do rokowań, bo te leżały w ich interesie. Van Dyck nie obawiał się Indian. Mówił w języku Irokezów i znał ich obyczaje. Nie wyprawiał się zresztą aż do fortu Orange, lecz do małej faktorii leżącej nad mniejszą rzeką o godzinę drogi na południe. Wiele razy się przekonał, że kupców zawsze witano mile, bez względu na toczące się wokół wydarzenia. Dotrze więc do dzikich terenów, sprzeda Mohawkom oszukaną brandy i wróci z dużym ładunkiem futer. „Cała nadzieja w handlu – mawiał. – Królestwa będą upadać, ale handel zawsze przetrwa”. Żałował nieco, że musi prowadzić interesy z Mohawkami. Dużo bardziej lubił Algonkinów. Ale co mógł na to poradzić? Zachłanność białego człowieka na futra i gorliwe dostarczanie ich przez Indian doprowadziły do tego, że w dolnym biegu Rzeki Hudsona zostało już niewiele bobrów i Algonkinowie nie mieli czego sprzedawać. Nawet Mohawkowie, chcąc zaspokoić niekończące się potrzeby białych, zapuszczali się

coraz dalej na północ, na terytoria Huronów. I to oni dostarczali towar. Więc van Dyck z nimi głównie handlował. Podróż zajęła mu dziesięć dni i przebiegała bez żadnych incydentów. Faktoria Mohawków, w odróżnieniu od większości wiosek Angolkinów, była otoczona solidną palisadą. Tutejsi Indianie byli twardzi i nieustępliwi, lecz przyjęli jego brandy. – Chociaż byłoby lepiej, gdybyś przywiózł też strzelby – stwierdzili. Wracał z największym ładunkiem skór, jaki kiedykolwiek udało mu się kupić. Ale mimo to wcale nie śpieszył się z powrotem na Manhattan. Zamierzał zatrzymywać się po drodze, dzień tu, dzień tam. Chciał, żeby Margaretha na niego czekała. Niezbyt długo. Obliczył to sobie starannie. Wyznaczyła mu termin, więc nie mógł go dotrzymać. Naturalnie powie jej, że interesy zatrzymały go dłużej, niż się spodziewał. Ona będzie podejrzewać kłamstwo, ale nic nie zrobi. Zostawić ją w niepewności, tak, to było najlepsze wyjście. Kochał swoją żonę, ale musiał jej pokazać, że nie pozwoli sobą rządzić. Tydzień powinien wystarczyć. Dlatego powiedział wioślarzom, że w drodze powrotnej na południe nie muszą się szczególnie wysilać. Dirk van Dyck spokojnie liczył mijające dni. Martwiła go tylko jedna rzecz – to, czego nie dopełnił. Niby drobiazg, ale ciągle o tym myślał. Nie miał podarunku dla córki.

Ten wampum, który mu dała. Naturalnie miał swoją cenę. Ale jednocześnie był bezcenny. Córka zrobiła go dla niego, własnymi rękami nawlekała koraliki, splatała je całymi godzinami, tworząc z nich proste przesłanie miłości. Jak miał się jej odwdzięczyć? Co dać w zamian? Dłoniom brakowało zręczności. Nie umiał rzeźbić, obrabiać drewna, tkać. Nigdy nie nauczyłem się tych pradawnych umiejętności, pomyślał. Potrafię jedynie kupować i sprzedawać. Jak mam okazać jej miłość, jeśli nie kosztownymi darami? O mało nie kupił kurtki uszytej przez Mohawków. Ale zapewne by się jej nie spodobała. Poza tym chciał jej dać coś, co pochodziłoby od jego ludu, w końcu krew Holendrów też płynęła w jej żyłach. Gryzło go to nieustannie, ale żaden pomysł nie przychodził mu do głowy i problem pozostał nierozwiązany. Wpłynęli na terytorium Algonkinów. Nakazał swoim ludziom przybić do zachodniego brzegu, do wioski, w której wcześniej robił interesy. Chętnie podtrzymywał te kontakty, poza tym mógł w ten sposób opóźnić powrót do domu. Powitano go przyjaźnie. Mieszkańcy byli zajęci przy zbiorach. Jak większość miejscowych plemion, siali w marcu kukurydzę, a w maju czerwoną fasolę, dla której doskonałą podporę stanowiły kukurydziane łodygi. Teraz zbierano jedno i drugie. Van Dyck i jego ludzie zatrzymali się w wiosce na dwa dni, pomagali przy żniwach. Praca była ciężka, w upale, mimo to sprawiała mu przyjemność. Algonkinowie nie handlowali już skórami, ale mieli na sprzedaż kukurydzę, więc van Dyck obiecał, że wróci za miesiąc i przewiezie ich ładunek w dół rzeki.

Zbiory przebiegły sprawnie. Trzeciego dnia wszyscy zasiedli do wieczornego posiłku, a kobiety zaczęły wnosić jedzenie, gdy nagle na rzece pojawiła się mała łódka. Wiosłował jeden człowiek. Van Dyck z uwagą obserwował zbliżającą się łódź. Gdy przybiła do brzegu, wyskoczył z niej młody mężczyzna i wciągnął ją na ląd. Mężczyzna był jasnym blondynem, najwyżej dwudziestoparoletnim, z lekko wystającymi zębami. Miał przystojną, ale nieco zawziętą twarz. Pomimo ciepłej pogody ubrany był w buty do konnej jazdy i opryskany błotem czarny płaszcz. Niebieskie oczy patrzyły czujnie. Wyjął z łódki skórzaną torbę i zarzucił ją sobie na ramię. Indianie przyglądali mu się podejrzliwie. Jeden zwrócił się do niego z pytaniem, ale mężczyzna najwyraźniej nie mówił w języku Algonkinów. Gestami wyjaśnił, że prosi o jedzenie i schronienie. Algonkinowie nie odmawiali takim prośbom. Van Dyck wskazał miejsce obok siebie. Po kilku chwilach okazało się, że przybysz nie mówi też po niderlandzku. Był Anglikiem. Na szczęście van Dyck całkiem dobrze znał angielski. Jednak jasnowłosy mężczyzna w ciemnym płaszczu uważnie dobierał słowa, jakby nie chciał powiedzieć za wiele. – Skąd jesteś? – spytał van Dyck. – Z Bostonu. – A czym się zajmujesz? – Handlem. – Co cię tu sprowadza?

– Byłem w Connecticut. Okradli mnie. Straciłem konia. Pomyślałem, że udam się w dół rzeki. – Wziął podaną mu miskę z kukurydzą i zaczął jeść, unikając dalszych pytań. Van Dyck znał dwa rodzaje bostończyków. Pierwszym byli ludzie bogobojni, surowi purytanie, których zbory żyły zgodnie z zaleceniami Pana Boga. Zalecenia te były jednak dość surowe. Jeśli Stuyvesant uchodził za nietolerancyjnego wobec obcych, takich jak kwakrzy, bo gdy tylko mógł, wyrzucał ich z miasta, jego postępowanie i tak wydawało się łagodne w porównaniu z tym, co działo się w Massachusetts. Wieść niosła, że kwakrów chłostano tam niemal na śmierć. Młodzieniec nie wyglądał jednak na pobożnego człowieka. Drugą grupę stanowili ci, którzy przybywali do Nowej Anglii, by dorobić się fortuny na handlu i łowieniu ryb. Twardzi, zahartowani mężczyźni. Być może nieznajomy młodzieniec był jednym z takich. Jego opowieść nie brzmiała wiarygodnie. Zbieg, który ucieka na zachód, żeby zgubić pogoń? Łódź była zapewne kradziona. Van Dyck postanowił nie spuszczać z mężczyzny oka. *** Tom Master miał za sobą ciężkie chwile. Podczas rejsu do Bostonu jego statek napotkał liczne sztormy. Kiedy po zawinięciu do portu udał się do rodzinnego domu, obecnie zajmowanego przez brata, Eliot przeraził się na jego widok, a potem nie odzywał się przez wiele godzin, co dla Toma było nawet gorsze niż morskie burze. Brat wprawdzie nie wyrzucił go na ulicę, ale na swój milczący sposób dał mu jasno do zrozumienia, że wolę ojca należy szanować nawet po jego

śmierci. A Tom złamał wszelkie zasady przyzwoitości, próbując powrócić na łono rodziny. Początkowo był dotknięty, potem zły. Trzeciego dnia postanowił potraktować całą sprawę jak żart; śmiał się wręcz za plecami brata. Jednak znalezienie zajęcia w Bostonie nie było już takie zabawne. Nie wiadomo, czy to z powodu swojej kiepskiej reputacji, czy dlatego, że Eliot zdążył ostrzec przed nim całe miasto, Tom nie usłyszał dobrego słowa od żadnego ze znajomych kupców. Wszystko wskazywało na to, że życie w Bostonie nie będzie łatwe. Zastanawiał

się

też,

czy

ojciec

zapisał

mu

coś

w testamencie. Zapytał o to wprost, a Eliot odpowiedział: „Tak, ale pod pewnymi warunkami, których nie spełniasz”. Zrozumiał, że jest na przegranej pozycji. Co powinien zrobić? Wrócić do Londynu? Eliot na pewno zapłaciłby za tę podróż, bo w ten sposób pozbyłby się go z Bostonu na zawsze. Ale Tom wściekał się na samą myśl, że własny brat miałby go wypędzić z miasta. Poza tym w Ameryce zatrzymywały go też inne powody. Do Bostonu zawinęła flota księcia Yorku. Jej dowódca ostentacyjnie wypełniał przypisane mu obowiązki reprezentacyjne. Jednak Tom żywił pewne podejrzenia, a rozmowa z jednym z młodych oficerów tylko je potwierdziła. Flota miała wkrótce wyruszyć do Nowego Amsterdamu. „Jeśli królowi uda się przejąć Nowe Niderlandy, mój pan stanie się władcą tutejszego imperium – mówił oficer. – Mamy wystarczająco dużo dział i prochu, żeby obrócić Nowy Amsterdam w perzynę”. Zapewnienia składane

Holendrom przez króla Anglii były jedynie ulubioną taktyką monarchów: bezwstydnym kłamstwem. Gdyby słowa młodego oficera okazały się prawdą, przed młodymi Anglikami z amerykańskich kolonii otwarłyby się nowe możliwości. Głupotą byłoby wracać do Anglii. Tom potrzebował jedynie dobrego planu. Pomysł przyszedł mu do głowy następnego dnia. Jak większość jego pomysłów był bezczelny, ale nie pozbawiony poczucia humoru. Już wcześniej Tom spotkał w karczmie młodą kobietę o dość marnej reputacji, którą pamiętał z dawnych czasów, i wdał się z nią w krótką pogawędkę. Nazajutrz wrócił, by porozmawiać z nią jeszcze raz. Gdy powiedział jej, czego od niej chce, i wymienił sumę, którą gotów był zapłacić, zgodziła się ze śmiechem. Wieczorem odbył rozmowę z bratem. Zaczął od przeprosin. A potem wyraził skruchę z powodu swoich dawnych występków. Reakcją było milczenie. Zaraz więc wyjaśnił, że chce się ustatkować, żyć nader skromnie, za to cnotliwie. – Ale mam nadzieję, że nie tutaj – powiedział na to Eliot. Tom przyznał, że właśnie Boston obrał za swoje miasto. A na dodatek znalazł sobie żonę. Słysząc to, Eliot spojrzał na niego w osłupieniu. Tom tłumaczył, że zna tę kobietę od dawna; ona też wiodła życie dalekie od doskonałości, ale teraz żałuje za swoje grzechy. Dlatego postanowił ją ocalić, widząc w tym wyraz prawdziwej chrześcijańskiej pokory i przebaczenia. – Co to za kobieta? – spytał Eliot chłodno.

Tom podał mu imię dziewczyny i nazwę oberży, w której pracowała. – Miałem nadzieję – powiedział – że zechcesz nam pomóc. W południe następnego dnia Eliot wiedział już wszystko. Dziewczyna była zwykłą ladacznicą. Owszem, powiedziała, chętnie wyjdzie za mąż za Toma, da się ocalić i będzie wiodła w Bostonie życie skromne i pokorne. Bo nie ma nic gorszego niż jej obecny upadek. Eliot natychmiast zorientował się, że to oszustwo, w dodatku nie zobaczył w nim niczego śmiesznego. To jednak nie miało większego znaczenia. Tom najwyraźniej zamierzał sprawiać mu kłopoty i wystawiać na pośmiewisko. Albo też, jak przypuszczał Eliot, gotów był wyjechać – za określoną cenę. Tego wieczoru odbyli kolejną rozmowę. Przebiegała w grobowym nastroju, w którym Eliot najwyraźniej się lubował. Siedzieli w małym kwadratowym pokoju służącym za kantor. Na oddzielającym ich biurku stał kałamarz, obok leżała Biblia, jakaś księga prawnicza, gilotyna do papieru i sosnowe pudełeczko ze świeżo wybitym srebrnym dolarem. Eliot złożył ofertę w postaci spadku, który Adam Master zapisał młodszemu synowi – pod warunkiem że ten dowiedzie swoim zachowaniem powrotu na drogę cnoty. – Dając ci te pieniądze, okazuję ojcu nieposłuszeństwo – oznajmił Eliot szczerze. – Błogosławieni są ludzie miłosiernego serca – powiedział Tom uroczyście. – Odmawiasz powrotu do Anglii? – Odmawiam.

– W takim razie na podstawie tego pisma wypłacisz pieniądze u pewnego kupca w Hartford w Connecticut. Oni tam są bardziej tolerancyjni wobec ludzi takich jak ty – stwierdził Eliot cierpko. – Ale jest jeden warunek: nie wolno ci nigdy wrócić do Massachusetts. Nawet na jeden dzień. – Ewangelia głosi, że nawet syn marnotrawny został w domu serdecznie przyjęty – zauważył Tom łagodnie. – On wrócił do domu raz. Nie dwa. – Będę potrzebował pieniędzy na podróż. List zapewnia mi fundusze dopiero po przybyciu do Hartford. – To wystarczy? – Eliot podał mu parę wampumów i sakiewkę z kilkoma szylingami. Tom uznał, że po opłaceniu dziewczyny z karczmy reszta wystarczy na drogę. – Dziękuję. – Lękam się o twoją duszę. – Wiem. – Przysięgnij mi, że więcej tu nie wrócisz. – Przysięgam. – Będę się za ciebie modlił – powiedział Eliot, nie mając większego przekonania, że to przyniesie jakiś skutek. Tom wyjechał nazajutrz o świcie. Wcześniej wślizgnął się do kantorka brata i ukradł pudełeczko ze srebrnym dolarem. Żeby zrobić Eliotowi na złość. Jechał nieśpiesznie przez Massachusetts na zachód, zatrzymując się po drodze w kolejnych gospodarstwach.

Dotarł do rzeki Connecticut, a tam powinien był skręcić na południe, żeby znaleźć się w Hartford. Ale złościło go, że musi słuchać poleceń brata, więc bez żadnego szczególnego powodu przez kilka następnych dni podążał dalej na zachód. Sądził, że pieniądze, które trzymał w małym chlebaku, wystarczą na jakiś czas. Wiele razy słyszał, że wielka Rzeka Północna jest piękna. Postanowił więc, że dopiero nad jej brzegiem zawróci i skieruje się do Hartford. Opuściwszy Connecticut, wjechał na terytorium holenderskie. Nigdzie żywej duszy. Wypatrując Indian, posuwał się ostrożnie dalej przez kolejne dwa dni. Drugiego dnia po południu teren zaczął opadać i wkrótce Tom zobaczył rzekę. Na szerokim wypłaszczeniu powyżej brzegu stały zabudowania gospodarstwa. Były niepozorne: niewielka chata z szerokim gankiem, po jednej stronie stodoła, a po drugiej stajnia i niska przybudówka. Łąka dochodziła do samej rzeki, a tam znajdował się drewniany pomost z zacumowaną łódką. Na spotkanie wyszedł mu chudy mężczyzna ze skwaszoną miną, może sześćdziesięcioletni, niemówiący ani słowa po angielsku. Gdy Tom wyjaśnił, że szuka noclegu, mężczyzna niechętnie pokazał mu, że zjeść może w chacie, ale spać musi w stajni. Tom przywiązał konia i wszedł do domu. Zastał tam już gospodarza, dwóch mężczyzn, których wziął za robotników na indenturze, oraz Murzyna, zapewne niewolnika. Wszyscy czekali na kolację. Gospodyni, niska, jasnowłosa kobieta, znacznie młodsza od osadnika, kazała im usiąść, wskazując Tomowi jego miejsce. Nie zauważył żadnych dzieci. Słyszał już wcześniej, że holenderscy rolnicy jadają ze swoimi

niewolnikami. Najwidoczniej w tej rodzinie też wszyscy zasiadali przy jednym stole. Kobieta była znakomitą kucharką. Duszone mięso, popijane piwem, miało doskonały smak. Potem podano wielki placek z owocami. Nie rozmawiano dużo przy posiłku, ale Tom i tak nie znał niderlandzkiego. Kobieta budziła jego ciekawość. Wyszła za mąż za starszego od siebie wdowca? Była jego córką? A może odgrywała tu tylko rolę gospodyni? Mimo drobnej figury miała obfite piersi i rozsiewała wokół siebie zmysłową aurę. Mężczyźni traktowali ją z szacunkiem. Siwy gospodarz zwracał się do niej po imieniu – Annetie – ale wyczuwało się między nimi wyraźne napięcie. On ignorował ją w rozmowie, zwracając się jedynie do robotników, a kiedy ona podawała mu miskę z mięsem, odsunął się nieznacznie, co Tom od razu zauważył. Przysłuchiwała się rozmowie w milczeniu, ale na jej twarzy pojawiał się wyraz tłumionej irytacji. Raz lub dwa razy, gdy ich spojrzenia się spotkały, uśmiechnęła się lekko do Toma. Po skończonym posiłku robotnicy i niewolnik udali się do przybudówki na spoczynek, a Tom poszedł do stodoły. W zapadającym zmroku znalazł kilka snopków słomy i rozłożył na nich płaszcz. Już miał się położyć, gdy zauważył zbliżającą się postać z lampą. Była to Annetie. Przyniosła mu dzbanek z wodą i kilka ciastek zawiniętych w serwetkę. Podając mu je, dotknęła jego ramienia. Spojrzał na nią zaskoczony. Umiał rozpoznać kobiece zaloty. Obserwował ją uważnie w świetle lampy. Ile mogła

mieć lat? Trzydzieści pięć? Była całkiem ładna. Z uśmiechem spojrzał jej w oczy. Uścisnęła mu lekko ramię i odwróciła się. Odprowadził ją spojrzeniem, gdy szła przez podwórze do domu. Zjadł ciastka, wypił trochę wody i się położył. Noc była ciepła. Wrota do stodoły zostawił otwarte. Dzięki temu widział światło sączące się przez okiennice w chacie. Po jakimś czasie światło zgasło. Ze snu wybudził go jakiś dźwięk. Był głośny, dochodził z chaty. Chrapanie właściciela farmy. Z pewnością docierało aż na drugi brzeg rzeki. Tom zasłonił sobie uszy, próbując ponownie zasnąć, ale nagle zauważył, że ma towarzystwo. Ktoś zamknął drzwi do stodoły. Obok niego leżała Annetie. Miała ciepłe ciało. Z chaty wciąż dobiegało chrapanie. Obudził się tuż przed świtem. Przed drzwiami stodoły zauważył nikły blask. Annetie spała obok. Chrapanie ucichło. Czyżby gospodarz już wstał? Trącił łokciem Annetie. Kiedy przekręcała się na drugi bok, zaskrzypiały wrota. Zalało ich chłodne światło. W drzwiach stał stary rolnik. W rękach trzymał skałkówkę. Celował w Toma. Annetie popatrzyła na niego zaskoczona. Ale mężczyzna skierował całą uwagę na Toma. Gestem nakazał mu wstać. Tom usłuchał, wciągając na siebie ubranie i zgarniając płaszcz i chlebak. Kolejnym gestem gospodarz kazał mu wyjść na zewnątrz. Zamierzał go zastrzelić? Gdy znaleźli się na podwórzu, wskazał tylko ścieżkę prowadzącą na szczyt wzniesienia. Przekaz był jasny: wynoś się. Tom wskazał stajnię, gdzie przywiązał swojego konia. Rolnik odciągnął kurek strzelby. Tom zrobił kolejny krok.

Mężczyzna wycelował w niego. Ten stary Holender naprawdę chce go zabić? Byli na odludziu. Nikt nie zauważyłby jego zniknięcia. Tom niechętnie ruszył ścieżką w stronę lasu. Zatrzymał się, gdy tylko zniknął z pola widzenia. Odczekał jakiś czas i zaczął skradać się z powrotem w kierunku zabudowań. W gospodarstwie panowała cisza. Żadnego ruchu. Tom okrążył chatę, chcąc wślizgnąć się do stajni. Aż podskoczył, słysząc głośny huk. Kula minęła jego głowę i wbiła się w stajenne wrota. Odwrócił się. Gospodarz stał na ganku i właśnie ładował strzelbę. Tom rozejrzał się, szukając drogi ucieczki. Rzucił się biegiem w kierunku rzeki. Udało mu się wpaść na pomost, w okamgnieniu odcumował łódkę. Dzięki Bogu w środku było wiosło. Ledwo wskoczył do łodzi, rozległ się drugi strzał. Rozbryzg na wodzie wskazywał, że gospodarz chybił zaledwie o kilkadziesiąt centymetrów. Tom chwycił wiosło, odepchnął się od pomostu i zaczął jak szalony płynąć w dół rzeki. Dopiero gdy pokonał ćwierć mili, odważył się zatrzymać i spojrzeć za siebie. Płynął dalej z prądem, a za zakrętem przybił do brzegu, żeby odpocząć. Przyszło mu wtedy do głowy, że wciąż nie wie, czy Annetie była córką starego rolnika, jego żoną, czy może łączyła ich inna relacja. Jedno było pewne: mężczyzna miał jego konia. A koń był znacznie więcej wart niż mała łódka. Ta myśl bardzo Tomowi doskwierała. *** Van Dyck pozwolił Tomowi zjeść w milczeniu. A potem zapytał młodzieńca, czy widział w Bostonie angielską flotę.

Tom z wahaniem przyznał, że tak, widział okręty. – A po co Anglicy się tam zjawili? – dociekał van Dyck. Młody człowiek znów się zawahał i wzruszył ramionami. – Gdy wyjeżdżałem, mieli jakieś sprawy w Bostonie. – Ugryzł kawałek placka kukurydzianego i przez kilka chwil przeżuwał w milczeniu, patrząc w ziemię. Van Dyck podejrzewał, że Tom wie więcej, niż mówi. Indianie zapytali go, czy nieznajomy jest dobrym człowiekiem. – Nie wiem – odpowiedział w języku Algonkinów. – Lepiej mieć na niego oko. Indianie zaprosili go ponownie do wioski pod koniec lata na polowanie. Już wcześniej wyruszał z nimi na łowy. Wielkie polowania sprawiały mu przyjemność, ale były okrutne. Po wytropieniu jeleni gromada ludzi – im więcej, tym lepiej – szła wielkim łukiem przez las, uderzeniami w pnie drzew płosząc zwierzęta i zaganiając nad rzekę. W wodzie jelenie musiały zwolnić i łatwo było je ustrzelić. Stada zapewniały Algonkinom dobre życie. Van Dyck obiecał, że się zjawi. Przez jakiś czas rozmawiali jeszcze, śmiejąc się. Było jasne, że zażyłość między van Dyckiem i Indianami zaintrygowała młodego Anglika. Zapytał, czy wszyscy Holendrzy utrzymują z miejscowymi tak bliskie stosunki. – A wy, Anglicy, nie chcecie poznawać zwyczajów Indian? – zdziwił się van Dyck. Młodzieniec pokręcił głową.

– Bostończycy robią wszystko, żeby się Indian pozbyć. Co nie jest trudne. Mają na to swój sposób. – Jaki? – Wampumy. – Młody mężczyzna uśmiechnął się kwaśno. – Bostończycy każą Indianom płacić daniny w tej walucie. A wysokość opłat zależy od liczby mężczyzn, kobiet i dzieci. Tylko że Indianie nie są w stanie tak szybko zrobić wampumów, więc zamiast tego dają nam ziemię. Z każdym rokiem jest ich u nas coraz mniej. – A jeśli mimo wszystko uda im się zapłacić? – Wtedy nasi sędziowie pokoju wymierzają im kary za różne przestępstwa. – Jakie przestępstwa? – To zależy. – Tom wzruszył ramionami. – W Massachusetts zawsze można coś wymyślić. Któregoś dnia Indianie po prostu znikną. – Rozumiem. – Van Dyck spojrzał na młodego Anglika z niechęcią. Wręcz miał ochotę go uderzyć. Ale nagle przyszło mu do głowy, że Holendrzy wcale nie są lepsi. Liczba Algonkinów w Nowych Niderlandach malała z każdym rokiem. Ich tereny łowieckie na Manhattanie niemal przestały istnieć. Indianie byli wypierani ze swoich ziem, leżących na terenie posiadłości Broncka i Junkra. To samo działo się na Długiej Wyspie. Przyjdzie taki dzień, że Algonkinowie zostaną wyparci nawet z tych terenów w górze rzeki, gdzie Holendrzy mieli dziś tylko kilka placówek. Do tego dochodziły spustoszenia w wyniku przyniesionych z Europy chorób – odry, ospy i innych. Niestety, pomyślał van Dyck ze

smutkiem, nieważne, skąd jesteśmy, biały człowiek prędzej czy później doprowadzi do zagłady Indian. Te rozmyślania ostudziły nieco jego emocje, ale i tak postanowił przywołać młodzieńca do porządku. Gdy Tom stwierdził, że wampumy są dobre dla Indian, natomiast w Bostonie wszystkie rozliczenia prowadzone są w funtach, van Dyck natychmiast wykorzystał tę sposobność. – Anglicy tylko o funtach gadają, ale w ręku nie mają nic. A Indianie mają przynajmniej swoje wampumy. Coś mi się wydaje – dorzucił oschle – że pod tym względem wciąż was wyprzedzają. Nie mijał się z prawdą. W Anglii w obiegu były pensy, szylingi i złote floreny, monety o wyższej wartości zdarzały się rzadko. W koloniach obowiązywały wręcz prymitywne zasady. Na przykład w Wirginii walutą był tytoń i najczęściej prowadzono handel wymienny. W Nowej Anglii kupcy rozliczali się między sobą w funtach i wystawiali własne banknoty, ale angielskie monety, zarówno złote, jak i srebrne, były praktycznie niedostępne. Młody Anglik wcale się nie przejął, tylko wybuchnął śmiechem. – Nie da się zaprzeczyć. Oto jedyny pieniądz, któremu ufam. – Z kieszeni płaszcza wyjął małe płaskie pudełko, popukał w nie lekko i podał je van Dyckowi. Sosnowa szkatułka mieściła się w dłoni. Holender otworzył wieczko. Na wyściółce z kawałka tkaniny leżała moneta, w której odbijało się gasnące światło dnia. Był to srebrny dolar, który Tom ukradł bratu.

Holendrzy używali nazwy „daalder”, co brzmiało trochę jak niemieckie „talar”. Kupcy posługiwali się tą walutą od prawie stu pięćdziesięciu lat, a większość monet krążących w Nowym Świecie bili właśnie Holendrzy. W obiegu były trzy rodzaje. Dukaton z koniem i jeźdźcem, znany jako dukat, miał wartość sześciu angielskich szylingów. Był też rijksdaalder, zwany przez Anglików „rix dolarem”, o wartości pięciu szylingów albo – gdy docierało się na południe – ośmiu hiszpańskich reali. Jednak najbardziej powszechny był dolar z lwem. Miał nieco mniejszą wartość niż pozostałe, ale był najładniejszy. Na awersie widniał rycerz z tarczą, na której lew czaił się do skoku. Monety miały pewną wadę: nie zawsze były dobrze wybite. Ale nie zwracano na to uwagi. Piękny holenderski dolar z lwem krążył od Nowej Anglii po Hiszpański Ląd nad Zatoką Meksykańską i Morzem Karaibskim. – Holenderski pieniądz – powiedział Tom z uśmiechem. Van Dyck wyjął monetę z pudełka i uważnie ją obejrzał. Zazwyczaj dolary z lwem były wytarte, ale ten nie miał nawet najmniejszej rysy. Był nowiuteńki. Doskonale odbijał światło. Nagle van Dyckowi przyszła do głowy pewna myśl. Wstał i podszedł do

siedzących niedaleko

dwóch

dziewczynek, mniej więcej w wieku Białej Łani. Pokazał im monetę, pozwolił im wziąć ją do ręki. Obracały w palcach błyszczący krążek, podziwiając wybity na nim wizerunek i patrząc, jak odbija promienie słońca, a na ich twarzach malował się zachwyt. Dlaczego złote i srebrne przedmioty tak fascynują człowieka?, zastanawiał się van Dyck w myślach. – Jest piękny – powiedziały dziewczynki.

Wrócił na swoje miejsce. – Chcę go kupić – powiedział do młodego bostończyka. – Musisz mi dać… – Tom zastanawiał się przez chwilę. – Dukata i bobrową skórkę. – Co? To rozbój! – Dorzucę jeszcze pudełko – powiedział Tom wesoło. – Niezły z ciebie szubrawiec – stwierdził van Dyck z rozbawieniem. – Dobra, biorę. – Nie zamierzał się dłużej targować. Właśnie rozwiązał swój problem. Chętnie poświęcił bobrowe futro. Nareszcie miał prezent dla córki. Tę noc przespał w łodzi, żeby mieć pewność, że Tom niczego nie ukradnie. Leżał na stosie futer, czując sosnowe pudełeczko w sakiewce przy pasku. Wsłuchiwał się w szum wiatru w gałęziach drzew i wyobrażał sobie, że słyszy głos córki. Uśmiechnął się z zadowoleniem. *** Rano van Dyck pożegnał się z młodym Anglikiem. Pod wieczór powinien dotrzeć do wioski Białej Łani. Pozostanie tam do jutra, a następnie wyruszy do Manhattanu. Było ciepło. Miał na sobie rozpiętą koszulę. Zamiast skórzanego pasa, który zawsze nosił, założył wampum, dar od córki. Zwisała z niego mała sakiewka ze srebrnym dolarem. Rzeka była niemal pusta. Na płyciznach z rzadka widywali indiańskie czółna, ale cały wielki szlak wodny mieli tylko dla siebie. Wysoki zachodni brzeg osłaniał ich przed wiatrem. Woda była spokojna. Otaczał ich niemal nieziemski spokój. Po jakimś czasie minęli zakręt, przy którym z prawego brzegu

wystawał wysoki cypel wyglądający jak wartownik. Van Dyck nadawał takim szczególnym miejscom własne nazwy. To na przykład był Zachodni Cypel. Nieco dalej rzeka opływała wzgórze, które z powodu spłaszczonego grzbietu van Dyck nazwał Górą Niedźwiedzią. W końcu koryto rozlewało się na szerokość prawie trzech mil, a piętnaście mil dalej zwężało się w długi kanał, który przepływał wzdłuż Manhattanu i docierał do ogromnej zatoki. Czas mijał, do kanału zostało im jeszcze kilka mil. Nagle jeden z wioślarzy kiwnął głową, dając van Dyckowi znak, żeby się odwrócił. W oddali pojawiła się inna łódź, która zbliżała się do nich w szybkim tempie. – Musi im się śpieszyć – zauważył van Dyck bez specjalnego zainteresowania. Pół godziny później, gdy znajdowali się przy wejściu do kanału, zerknął do tyłu jeszcze raz. Zdziwiło go, że przez ten czas łódź pokonała tak dużą odległość. Była sporo większa, miała na pokładzie maszt. Jednak wiatr wiał z południa, więc tamci nie mogli zrobić z żagla użytku. Dystans między łodziami zmniejszył się o połowę. Van Dyck nie mógł dojrzeć, ilu wioślarzy znajduje się na pokładzie, ale jedno było pewne: bardzo im się śpieszyło. – Wiosłują jak szaleni – zauważył. Wpływali właśnie do wąskiego kanału, więc nakazał swoim ludziom zwolnić. Posuwali się zachodnim skrajem nurtu. Promienie popołudniowego słońca padały na palisadę niebosiężnych klifów. Woda zaczynała się lekko burzyć. Van Dyck spojrzał przez ramię, ale druga łódź, która – jak mniemał – również kierowała się do kanału, skryła się za zakrętem.

Nagle ją zobaczył. Zbliżała się szybko, widział więc coraz więcej szczegółów. Był to duży barkas z poszyciem klinkierowym. Ze środkowej części, pokrytej daszkiem, wznosił się maszt. Cztery pary wioseł obsługiwało ośmiu ludzi. Burty wystawały wysoko nad wodę, co znaczyło, że statek nie przewoził żadnego ładunku. Na rufie stała jakaś postać. Barkas zbliżał się coraz bardziej. Znajdował się już tylko o kilka długości z tyłu, w końcu zrównał się z łodzią van Dycka. Ten spojrzał z ciekawością na mężczyznę na rufie. Zobaczył znajomą twarz. Należała do człowieka, którego – jak podpowiadała mu intuicja – powinien się wystrzegać. Stuyvesant. Odwrócił wzrok, ale było za późno. Nad wodą rozległ się ostry głos: – Dirk van Dyck! – Dzień dobry, gubernatorze! – zawołał. Nic innego nie przychodziło mu do głowy. – Pośpieszcie się! Czemu się tak wleczecie? – Łodzie płynęły burta w burtę. Nie czekając na odpowiedź, gubernator zwrócił się do ludzi van Dycka: – Wiosłować szybciej! – huknął. – Mocniej! – Wioślarze, rozpoznając groźny głos, natychmiast wykonali polecenie i łódź pomknęła do przodu. – Tak trzymać! Dobra robota! Za mną. Popłyniemy razem. – Dlaczego? – zawołał van Dyck. Barkas wysunął się nieznacznie do przodu, ale łodzie utrzymywały podobną prędkość, więc mężczyźni słyszeli siebie nawzajem.

– Nie wiesz? Anglicy są w zatoce przy Manhattanie. Cała flota! Więc jednak przypłynęli. Nie słyszał o tym po drodze, ale to nic dziwnego. Mieszkańcy Nowego Amsterdamu zapewne wysłali dobrego jeźdźca do fortu Orange z wiadomością dla gubernatora, który teraz wracał pośpiesznie na południe, korzystając ze sprzyjającego pływu. Wieść rozniesie się też wśród Indian, ale to trochę potrwa. A więc Anglicy kłamali. Przypomniał sobie młodzieńca z Bostonu. Czy wiedział o planach floty? Na pewno. Dlatego zawahał się, gdy van Dyck zapytał go o angielskie okręty. – Co zamierzacie zrobić? – krzyknął do Stuyvesanta. – Walczyć, van Dyck! Walczyć. Potrzebujemy ludzi. Miał zawziętą, kamienną twarz. Stał na drewnianej nodze, wyprostowany, z wysoko uniesioną głową. Jeszcze nigdy nie biła od niego tak wielka odwaga. Naprawdę budził podziw. Ale jeśli z Bostonu przypłynęła cała angielska flota, to oznaczało, że mieli przeciwko sobie ogromną potęgę. Okręty były uzbrojone w działa. Pomimo ostatnich starań Stuyvesanta nadbrzeżne umocnienia Nowego Amsterdamu nie wytrzymałyby długo. Jeśli gubernator zamierzał walczyć, to wziął na swoje barki misję niebezpieczną i właściwie skazaną na niepowodzenie. Chmura zakryła słońce, jakby dostrajając się do czarnych myśli Dirka, a nadbrzeżne skały przybrały kolor groźnej posępnej szarości. Przez głowę van Dycka przemknęła jeszcze jedna myśl: jeśli on sam uznał opór za bezsensowny, to zapewne do

podobnego wniosku doszli też inni kupcy. Czy mieszkańcy Nowego Amsterdamu staną po stronie swojego gubernatora przeciwko Anglikom? Chyba nie, jeśli siła Anglików okaże się znaczna. Czy rodzina van Dycka znalazła się w niebezpieczeństwie? Mało prawdopodobne. Czy Anglicy będą chcieli zniszczyć miasto i uczynić z holenderskich kupców swoich wrogów? Też wątpliwe. Anglikom zależało na bogatym porcie, a nie na wrogim mieście obróconym w ruinę. Mogli zaoferować bardzo korzystne warunki. Van Dyck uważał, że człowiek staje się niebezpieczny za sprawą polityki i religii. Handel natomiast sprawiał, że ludzie mądrzeli. Przypuszczał więc, że z Anglikami można dojść do porozumienia, bez względu na działania Stuyvesanta. Po co więc miałby pędzić na Manhattan z gubernatorem jak anioł zemsty? Spojrzał na rzekę. Przy tej prędkości za godzinę znajdą się przy północnym skraju Manhattanu. Zerknął na swoich wioślarzy. Dadzą radę utrzymać tempo? Raczej nie. Tym lepiej. Gdyby został z tyłu, nie wpłynąłby do Nowego Amsterdamu razem z Kuternogą. Czekał. Barkas gubernatora wyprzedzał ich już o kilka długości. – Trzymaj się mnie! – krzyknął Stuyvesant. Musiał się odwrócić, żeby nie stracić łodzi z oczu. – Jestem z tobą, generale! – odkrzyknął van Dyck. Na te słowa jego ludzie zaczęli wiosłować jeszcze mocniej i przez chwilę nadążali za większą łodzią. Dobrze, niech się zmęczą. Najważniejsze to przypodobać się teraz gubernatorowi.

Dziób napotkał niewielkie fale, łódź się zakołysała i van Dyck musiał się pochylić. Kiedy się prostował, poczuł na udzie uderzenie przymocowanej do pasa sakiewki. Spojrzał na nią, przypominając sobie o ukrytym w niej pudełeczku ze srebrnym dolarem, i nagle uświadomił sobie ze zgrozą, że znajdują się w pobliżu wioski Białej Łani. Wskutek nieoczekiwanego spotkania ze Stuyvesantem zapomniał o córce. Biała Łania. I co teraz? Stuyvesant obserwował go uważnie. To nie jest dobry moment, żeby przybijać do brzegu. Van Dyck wiedział doskonale, że gubernator zawróciłby i zmusił go do wspólnej podróży. Z pewnością był do tego zdolny. Upływały kolejne minuty. Dwie łodzie, jakby połączone siłą woli Stuyvesanta, płynęły szybko z prądem. Właśnie mijali wieś położoną na odległym, wschodnim brzegu. Van Dyck widział indiańskie sieci na płyciznach. Ze wzniesienia obserwowały ich jakieś postacie, zapewne kobiety. Czy Biała Łania jest wśród nich? Nie mógł jej dostrzec. Patrzy na niego? Widzi, że przepływa obok, nie zatrzymując się wbrew złożonej obietnicy? Pomyśli, że ojciec odwrócił się od niej? Wpatrywał się w daleki brzeg, a potem odwrócił głowę. Jeśli tam stoi jego córka, to nie chciał, żeby zobaczyła jego twarz. Co za głupota! Przecież nawet z doskonałym wzrokiem nie rozpoznałaby rysów twarzy z takiej odległości. Opuścił głowę, wpatrując się w leżące na pokładzie skóry, i poczuł, jak zalewa go wstyd. Indiańska wioska powoli znikała w tyle. Spojrzał za siebie. Wciąż widział grupkę kobiet, teraz już niewyraźną i zamazaną.

Przepłynęli kolejne sto metrów. I drugie sto. – Do brzegu! – rozkazał. Wioślarze mieli zaskoczone miny. – Ale panie… – odezwał się jeden. – Do brzegu! – Pokazał na wschód. On tu rozkazywał. Niechętnie wykonali jego polecenie. Stuyvesant natychmiast zauważył, że łódź skręca. – Co ty robisz, do diabła? – krzyknął nad wodą. Van Dyck się zawahał. Ma odpowiedzieć? Zastanawiał się gorączkowo. – Zaraz was dogonimy! – zawołał w nadziei, że tonem swojego głosu wyraża lojalność wobec gubernatora. – Trzymać kurs! – ryknął Stuyvesant. Po chwili znowu rozległ się jego krzyk: – Daj sobie spokój z tym indiańskim bękartem! Myśl o kraju! Skąd wiedział o Białej Łani? Van Dyck przeklął gubernatora w myśli. Popełnił błąd, zabierając dziewczynkę do Nowego Amsterdamu. Nie powinien był tego robić. – Masz płynąć za mną, Dirku van Dyck! Zapomnij o swoim mieszańcu albo powiem wszystko twojej żonie, przekonasz się! Van Dyck zaklął znowu. Czyżby gubernator i Margaretha rozmawiali o dziewczynce? Co łączy jego żonę z gubernatorem? Kto wie? Groźbę, że dowie się o wszystkim, należało potraktować poważnie. Mógł wyjechać, nie mówiąc żonie, dokąd się wybiera ani kiedy wróci. Ale jeśli ona dowie się, że wypowiedział posłuszeństwo gubernatorowi, że

zwlekał z przyjściem z pomocą własnej rodzinie – bo z pewnością tak to będzie wyglądało – a wszystko z powodu córki półkrwi… Podobne oskarżenia miałyby poważne konsekwencje. Margaretha nie puściłaby tego płazem. Mogłyby na tym ucierpieć jego interesy, nie mówiąc o rodzinie. Przeklęty Kuternoga. Do diabła z nim! Skinął na swoich ludzi. – Płyniemy za nimi – powiedział z rezygnacją. Łódź znów wykonała skręt, kierując się w dół rzeki. Van Dyck patrzył przed siebie. Wszystko na nic. Czy będzie musiał podążać za Kuternogą aż do końca? Właśnie tego chciał uniknąć. Wskutek jego wahań zwiększył się dystans między obiema łodziami. Van Dyck pomyślał o angielskiej flocie stojącej w zatoce, o upartym, przewrotnym gubernatorze, o zbolałej i rozzłoszczonej żonie. Pomyślał o czekającej na niego niewinnej, bezbronnej córeczce. Miał wrażenie, że plusk wody odbija się od szarych skał echem bezgłośnego płaczu. Znów zerknął przez ramię. Wioska zniknęła za drzewami. Zamierzał zobaczyć się z córką, a ominął jej wioskę jak tchórz. – Zawracać. – Panie? – Zawracamy – rozkazał. Wioślarze popatrzyli na siebie niepewnie. – Wolicie walczyć z Anglikami?! – krzyknął. Mężczyźni znów spojrzeli po sobie. Usłuchali polecenia. Dziób łodzi skierował się w stronę wschodniego brzegu. Stuyvesant obserwował ich przez cały czas. Zrozumiał, co się dzieje. Jego donośny głos zadudnił na rzece:

– Zdrajca! – To słowo uderzyło van Dycka jak grom. Miał wrażenie, że niesie się daleko na północ, aż do źródeł wielkiej rzeki. – Zdrajca! Patrzył na łódź gubernatora, ale nie zmienił kursu. Obaj wiedzieli, że ich drogi się rozchodzą. Potężny nurt rzeki niósł Stuyvesanta na południe, a van Dyck, wolny przynajmniej na chwilę, zawracał, żeby zawieźć córce srebrną monetę.

Nowy Jork NAZYWAM SIĘ QUASH, co oznacza, że urodziłem się w niedzielę. W Afryce, skąd pochodzi mój lud, dziecku daje się imię od dnia tygodnia, w którym przyszło na świat. W Afryce nazywałbym się Kwasi. Gdybym urodził się w piątek, wołaliby na mnie Kofi, po angielsku Cuffe. Dzieci z poniedziałku to Kojo, po angielsku Cudjo. Podobnych imion jest wiele. Wydaje mi się, że urodziłem się w roku Pańskim 1650. Moich rodziców wywieziono z Afryki i sprzedano jako niewolników do pracy na Barbados. Kiedy miałem pięć lat, mnie i mamę ponownie wystawiono na sprzedaż. Na targu rozdzielono nas i do dziś nie wiem, co się z nią stało. Mnie kupił kapitan holenderskiego statku, co okazało się dla mnie szczęśliwym zrządzeniem losu, bo znalazłem się w Nowym Amsterdamie, jak wówczas nazywano to miasto. Gdybym pozostał w swoim dawnym domu, z pewnością bym już nie żył. W Nowym Amsterdamie kapitan sprzedał mnie i tak stałem się własnością wielmożnego pana Dirka van Dycka. Miałem wtedy sześć lat. Ojca nie pamiętam w ogóle, a matkę tylko trochę. Myślę, że oboje dawno pomarli. Już jako dziecko marzyłem, że pewnego dnia będę wolny. Tę myśl zaszczepił mi pewien stary Murzyn, którego poznałem, mając osiem lub dziewięć lat. W tamtych czasach w całych Nowych Niderlandach było nie więcej niż sześciuset niewolników, z czego połowa żyła w granicach miasta. Część

należała do rodzin, pozostali do Holenderskiej Kompanii Zachodnioindyjskiej. Pewnego dnia na targu zobaczyłem starego Murzyna. Siedział na wozie, miał wielki słomiany kapelusz, uśmiechał się, jakby był z siebie bardzo zadowolony. Podszedłem do niego, bo jako dziecko byłem dość śmiały. – Wyglądasz na szczęśliwego, staruszku – powiedziałem. – Kto jest twoim panem? A on na to: – Nie mam pana. Jestem wolny. – A potem opowiedział mi swoją historię. Otóż wiele lat wcześniej Holenderska Kompania Zachodnioindyjska sprowadzała całe transporty niewolników, których wykorzystywano do robót publicznych, takich jak wznoszenie fortu czy brukowanie ulic. Ci, którzy pracowali najdłużej i najlepiej i należeli do Kościoła, otrzymali po kawałku ziemi oraz – pod warunkiem dalszej służby – wolność. Nazywano ich wyzwoleńcami. Zapytałem, czy jest ich wielu. – Nie, niewielu – odpowiedział mężczyzna. Część mieszkała tuż za murem, inni trochę bardziej na północ, po wschodniej stronie wyspy, a pozostali na drugim brzegu północnej rzeki w okolicy, którą nazwali Pavonia. Miałem niewielką nadzieję, że coś takiego przydarzy się również mnie, bo uważałem, że każdy człowiek powinien być wolny. Dopisało mi szczęście, bo trafiłem do dobrego domu. Pan van Dyck był pełnym wigoru mężczyzną, lubił prowadzić handel i wyprawiać się w górę rzeki. Jego żona, piękna

postawna kobieta, należała do Holenderskiego Kościoła Reformowanego i była zwolenniczką pastorów i gubernatora Stuyvesanta. Miała złe zdanie o Indianach i nie lubiła, gdy pan do nich jeździł. Kiedy pojawiłem się u nich, w domu był także kucharz i służąca na indenturze, Anna. Państwo opłacili jej podróż przez ocean, a ona musiała to odpracowywać przez siedem lat. Po tym terminie miała otrzymać pewną sumę pieniędzy oraz wolność. Ja byłem jedynym niewolnikiem. Meinheer van Dyck i jego żona zawsze troszczyli się o swoją rodzinę. Rzadko byliśmy świadkami ich kłótni, a największą przyjemność sprawiało im, gdy cała rodzina zbierała się razem. Pracowałem w domu, więc dużo czasu spędzałem z ich dziećmi, dzięki czemu wkrótce mówiłem po niderlandzku tak jak one. Ich syn Jan miał tyle samo lat co ja. Był ładnym chłopcem z bujną ciemną czupryną. Przypominał swojego ojca, ale chyba po matce odziedziczył nieco tęższą figurę. Kiedy byliśmy mali, często bawiliśmy się razem i bardzo się zaprzyjaźniliśmy. Jego młodsza siostra Clara była najładniejszym dzieckiem, jakie kiedykolwiek widziałem, miała złote włoski i jasnoniebieskie oczy. Kiedy była mała, nosiłem ją na ramionach. Prosiła mnie o to nawet wtedy, gdy miała już dziesięć czy jedenaście lat, i śmiała się przy tym, bo – jak mawiała – chciała mi trochę podokuczać. Uwielbiałem ją. Zawsze szybko biegałem. Czasem meinheer van Dyck bawił się ze mną i dziećmi w wyścigi. Jan startował dużo przede mną, a Clara tuż przy mecie. Zazwyczaj wyprzedzałem

Jana, ale gdy doganiałem Clarę, zwalniałem, pozwalałem jej wygrać. Była zachwycona. Niektórzy holenderscy panowie traktowali swoich niewolników okrutnie, ale meinheer van Dyck i jego małżonka okazywali mi dużo dobroci. Gdy byłem mały, wyznaczali mi tylko lekkie prace. A gdy dorosłem, meinheer van Dyck dawał mi rozmaite zadania. Ciągle coś przynosiłem albo zanosiłem. Wychłostał mnie tylko raz, kiedy z Janem wybiliśmy szybę. A i wtedy dostało nam się po równo. *** Kiedy miałem jakieś czternaście lat, meinheer van Dyck stał się wśród miejscowych kupców znaczącą postacią i wszyscy zaczęli zwracać się do niego baas, ja też. Więc od teraz będę tak go nazywał. W tym czasie pani wpadła na pomysł, że powinienem nosić liberię jak służący z bogatego domu. Baas śmiał się z tego, ale nie sprzeciwiał się, a ja wyglądałem w niebieskiej liberii bardzo dobrze. Byłem z siebie dumny. Pani pokazała mi, jak należy otwierać drzwi przed gośćmi, i nauczyła mnie podawać do stołu, co robiłem z wielką przyjemnością. Powiedziała też: „Quash, masz piękny uśmiech”, więc starałem się uśmiechać przez cały czas, a pani bardzo mnie chwaliła, baas zresztą też. Pewnego dnia przyszedł do nas stary pastor Cornelius, bardzo ważna osobistość. Był wysoki, zawsze ubrany na czarno, i pomimo zaawansowanego wieku trzymał się prosto. Pochwalił nawet mój elegancki wygląd przed żoną baasa. Po czymś takim nie mogłem jej zawieść. Podejrzewam, że to z powodu tego dobrego traktowania nabrałem o sobie zbyt wysokiego mniemania. Uważałem się bardziej za służącego na indenturze

niż za niewolnika. I często myślałem, co mógłbym zrobić, żeby jeszcze bardziej szanowano mnie w rodzinie. Miesiąc po tej wizycie akurat załatwiałem dla pani jakieś sprawy, gdy zobaczyłem na ulicy pastora, jak zwykle w czerni i wysokim kapeluszu z szerokim rondem. Tak się złożyło, że kilka dni wcześniej narodził się pomysł, jak zasłużyć sobie na większe poważanie baasa i jego rodziny. Przypomniałem sobie bowiem opowieść starego Murzyna o tym, że wyzwoleńcy mogli dołączyć do Kościoła holenderskiego. Więc gdy tylko ujrzałem pastora, podszedłem do niego i powiedziałem z wielkim szacunkiem: – Dzień dobry, panie. Spojrzał na mnie surowo, bo wyrwałem go z zamyślenia, ale poznał mnie i odrzekł: – Jesteś młodym niewolnikiem van Dycków. – Tak, panie. I chciałbym o coś zapytać waszą wielebność. – A o cóż to? – Czy mógłbym dołączyć do Kościoła? Spojrzał na mnie, jakby go piorun strzelił. – Chciałbyś zostać członkiem mojego zboru? – Tak, panie. Przez chwilę nie mówił nic, tylko patrzył na mnie z zimną uwagą. W końcu odezwał się cichym głosem. – Wiem, co się w tobie kryje – powiedział. A ja, młody i naiwny, sądziłem, że czeka mnie coś dobrego. – Chcesz wieść lepsze życie?

– Tak, panie – przyznałem z uśmiechem. – Tego się spodziewałem – mruknął, bardziej do siebie niż do mnie. Pokiwał głową. – Ci, którzy dołączają do zboru, robią to z miłości do Boga, a nie w oczekiwaniu na nagrodę. Mieszkałem przez wiele lat z rodziną van Dycków i patrzyłem, jak wychowują dzieci, więc uznałem, że mam niejaką wiedzę o chrześcijaństwie. Zapominając, że jestem zwykłym niewolnikiem, a on pastorem, zacząłem się z nim spierać. – Ale przecież robią to, żeby uniknąć ognia piekielnego – odpowiedziałem. – Mylisz się. – Najwyraźniej nie miał ochoty na rozmowę ze mną, ale jako pastor musiał pouczyć nawet niewolnika. – Już zostało przeznaczone, kto trafi do piekła, a kto zostanie zbawiony – powiedział. – Pobożny człowiek służy Panu dla Niego samego, a nie dla swoich korzyści. – Wskazał mnie palcem. – Ceną za wstąpienie do Kościoła jest, młody człowieku, posłuszeństwo. Zrozumiałeś? – Tak, panie. – Nie jesteś pierwszym niewolnikiem, któremu wydaje się, że wstąpienie do Kościoła okaże się drogą do wolności. Ale na to nigdy nie będzie przyzwolenia. Poddajemy się Bogu, bo On jest dobrem. A nie po to, by sobie ulżyć. – Mówił coraz głośniej, więc mijający nas przechodnie odwracali głowy w naszym kierunku. – Boga nie da się oszukać, młody człowieku! – krzyknął i odszedł, rzuciwszy mi gniewne spojrzenie. Kilka dni później baas odciągnął mnie na stronę.

– Podobno rozmawiałeś z pastorem Corneliusem – powiedział, patrząc na mnie nieco dziwnie. – Tak – przyznałem. Ale od tamtej pory bardzo się pilnowałem, żeby nic nie mówić na temat religii. *** Wkrótce nastąpiły wydarzenia znacznie większej wagi niż zbawienie mojej duszy. Tamtego lata, gdy baas udał się po raz kolejny w górę rzeki, przybyli Anglicy. Akurat

byłem

zajęty

w

kuchni,

gdy

Jan

wpadł

z wiadomością. – Szybko, Quash! – krzyknął. – Nad wodę! Chodź coś zobaczyć! Nie wiedziałem, czy pani mi pozwoli, ale ona też poszła z nami, zabrała nawet małą Clarę. Pamiętam, że Clara była bardzo podekscytowana. Poszliśmy wszyscy na nabrzeże przy forcie. Dzień był pogodny, więc wzrok sięgał daleko przez całą zatokę. A tam widać było dwa angielskie żagle. Okręty stały u wejścia do portu, tak że żaden statek nie mógł się przecisnąć. Nagle pojawił się obłok białego dymu. Potem była długa cisza i wreszcie rozległ się dźwięk działa, który brzmiał jak cichy grzmot, bo dzieliła nas odległość siedmiu mil. Ludzie na brzegu zaczęli krzyczeć. Pojawiły się pogłoski, że angielscy osadnicy pod Brooklynem zaczynają chwytać za broń, ale nikt nie wiedział tego na pewno. Ludzie na murach fortu wycelowali działo w zatokę, ale pod nieobecność gubernatora nikt nimi nie dowodził, co wzbudziło w mojej pani odrazę. Chyba sama miała ochotę przejąć przywództwo.

Wysłano posłańca z ostrzeżeniem do gubernatora. Ale on wrócił dopiero po dwóch dniach. Przez ten czas angielskie okręty stały w tym samym miejscu. Gubernator pojawił się wieczorem, a pani, gdy tylko dowiedziała się o tym, natychmiast poszła się z nim zobaczyć. Po powrocie wyglądała na zagniewaną, ale nic nie mówiła. Następnego ranka baas też wrócił do domu. Gdy stanął w drzwiach, pani stwierdziła, że bardzo długo go nie było. A on odpowiedział, że wrócił najszybciej, jak mógł. Na co ona, że gubernator twierdzi coś innego. Doszły ją słuchy, że pan zatrzymał się w górnym brzegu rzeki. Spojrzała na niego z gniewem. Anglicy napadają jego rodzinę, a on robi sobie postój? – Tak właśnie było – przyznał z uśmiechem. – I powinnaś się z tego cieszyć. Słuchając tych słów, popatrzyła na niego surowo, ale on nie zwracał na to uwagi. – Pomyśl tylko – mówił. – Kiedy Stuyvesant powiedział, że przypłynęli Anglicy, nie miałem pojęcia, jak sprawy stoją. Miałem podstawy przypuszczać, że zdążyli wkroczyć do miasta, zrabowali nasze dobra i wygnali was z domu. Miałem pozwolić, żeby nasz ładunek, i to taki cenny, wpadł w ich łapy? To mógł być nasz jedyny majątek. Dlatego postanowiłem schować go w bezpiecznej kryjówce. Pilnuje go wódz indiańskiej wioski, do której popłynąłem na oczach Stuyvesanta. Greet, znam tego Indianina od lat. Jest jedną z niewielu osób, którym ufam. Zgodzisz się chyba ze mną, że towar powinien tam zostać, dopóki sprawy się nie unormują.

Pani nie odezwała się już ani słowem, a ja zobaczyłem, jak dobrym człowiekiem jest baas, bo zawsze myśli o swojej rodzinie. Tamtego dnia w Nowym Amsterdamie panowało wielkie zamieszanie. Łodzie pływały w tę i z powrotem, przewożąc listy między dowódcą Anglików, komandorem Nicollsem, a gubernatorem Stuyvesantem. Nikt nie wiedział, co w tych listach napisano, a gubernator nie zdradzał się ani słowem. Jednak angielskie okręty wciąż stały w przesmyku. Następnego dnia poszliśmy z baasem i Janem na nabrzeże, gdzie zgromadził się już tłum ludzi. Wszyscy pokazywali na lewo, na Brooklyn. Obok przystani, gdzie zgromadziły się angielskie oddziały, widać było migotanie broni. Ktoś wskazał palcem w kierunku przesmyku, mówiąc, że po zachodniej stronie, na dużym wzniesionym terenie nazywanym przez Holendrów wyspą Staten, Anglicy wysadzili jeszcze więcej wojska. Był tam też meinheer Springsteen. – W forcie mamy stu pięćdziesięciu ludzi – powiedział do baasa. – W mieście zbierzemy może kolejnych dwustu pięćdziesięciu zdolnych do walki. Razem z niewolnikami da to co najwyżej pięciuset mężczyzn. Dowódca Anglików ma dwa razy tyle wyszkolonych żołnierzy. I podobno osadnicy angielscy na długiej wyspie też formują oddziały. – Mamy działo w forcie – zauważył baas. – Ale mało prochu. I amunicji. Jeśli angielskie okręty podpłyną bliżej, rozniosą nas w puch. – Wziął baasa za ramię. – Krążą pogłoski, że zażądali poddania miasta i że Stuyvesant nie chce ustąpić.

Meinheer Springsteen odszedł, a wtedy Jan spytał ojca, czy Anglicy nas zniszczą. – Wątpię, synu. Dla nich mamy większą wartość jako żywi. – Roześmiał się. – Chociaż nigdy nic nie wiadomo – dorzucił i poszedł porozmawiać z innymi kupcami. Po powrocie do domu powiedział pani, że żaden z kupców nie chce walczyć, a ona wpadła w złość i nazwała ich tchórzami. Nazajutrz przypłynął Winthrop, gubernator Connecticut. Widziałem go. Był niskim mężczyzną o śniadej cerze. Przywiózł kolejny list od komandora Nicollsa. Poszli ze Stuyvesantem do gospody, żeby się naradzić. Wszyscy kupcy zgromadzili się już wówczas na nabrzeżu, domagając się wiadomości, więc baas do nich dołączył. Gdy wrócił do domu, powiedział, że jacyś kupcy dowiedzieli się od ludzi Winthropa, że Anglicy proponują Stuyvesantowi bardzo dogodne warunki kapitulacji; po odpłynięciu Winthropa kupcy zażądali, by Stuyvesant pokazał im list. Ale gubernator podarł pismo i rzucił im je w twarz, co mocno ich rozgniewało. Zebrali jednak kawałki i złożyli w całość, dzięki czemu dowiedzieli się, że Anglicy pozwolą Holendrom zachować ich obyczaje, majątki i dotychczasowe życie, o ile gubernator Stuyvesant podda miasto. Wszyscy gotowi byli przyjąć takie warunki. Oczywiście z wyjątkiem Stuyvesanta. Pani popierała go całym sercem. – Słusznie uczynił! – krzyczała. – On jest tutaj jedynym prawdziwym mężczyzną. – Nazwała kupców stadem kundli, użyła też innych wyzwisk, których nie będę powtarzał. I wtedy na ulicy rozległ się krzyk:

– Anglicy nadchodzą! Wybiegliśmy z domu na nabrzeże i zobaczyliśmy płynące w naszym kierunku angielskie okręty. Po jakimś czasie zatrzymały się na wysokości miasta, z wycelowanymi działami. Po prostu stały, pokazując, co mogłyby zrobić, gdyby tylko chciały. Następnego dnia wszyscy kupcy podpisali petycję nakazującą gubernatorowi poddanie miasta. Pani zapytała baasa, czy też ją podpisze, na co odpowiedział: – Tak zrobię. Swój podpis złożył nawet syn Stuyvesanta, co musiało być bolesnym ciosem dla gubernatora. Ale mimo to dowódca nie chciał ulec. Poszliśmy do fortu, na murach stał samotny Stuyvesant, a wiatr rozwiewał jego siwe włosy. – Do diabła! – powiedział baas. – On chyba zamierza sam wystrzelić z działa. Zaraz potem zobaczyliśmy dwóch pastorów, którzy poszli błagać gubernatora, żeby tego nie robił, bo ściągnie nieszczęście na wszystkich. W końcu, jako że byli duchownymi, udało im się go przekonać. W ten sposób Anglicy przejęli miasto. *** Za oceanem Anglicy byli tak uszczęśliwieni odniesionym zwycięstwem, że wypowiedzieli Holendrom wojnę, licząc na zajęcie ich kolejnych posiadłości. Ale wkrótce Holendrzy się odpłacili, odbierając im część bogatych kolonii w tropikach. Następnego roku Londyn nawiedziła straszna zaraza, a miasto zniszczył wielki pożar. Rok później Holendrzy wpłynęli

Tamizą do Londynu, przejęli najlepszy królewski okręt wojenny i zabrali go ze sobą. Anglicy byli wówczas tak osłabieni, że nie mogli się temu przeciwstawić. Zawarli więc pokój. Holendrzy dostali z powrotem przejęte przez Anglików kolonie tropikalne, głównie ze względu na niewolników i handel cukrem. Za to Anglicy zatrzymali Manhattan. Moja pani nie była z tego zadowolona, ale baasowi to nie przeszkadzało. – Greet, my jesteśmy tylko pionkami w większej grze – tłumaczył. Komandor Nicolls, który został nowym gubernatorem, powiedział Holendrom, że mogą opuścić miasto, jeśli taka jest ich wola, zarazem obiecał, że jeśli zostaną, to bez względu na okoliczności nigdy nie będą musieli walczyć przeciwko Niderlandom. Na cześć księcia Yorku zmienił nazwę miasta na Nowy Jork, a ziemie wokół nazwał Yorkshire. Potem dał nam burmistrza i radę miasta, tak jak w Anglii. Rajcami zostali głównie holenderscy kupcy, nic więc dziwnego, że byli bardziej zadowoleni z rządów Nicollsa, który zawsze pytał ich o zdanie, niż z rządów Stuyvesanta. W dodatku Nicolls był bardzo miłym człowiekiem – kiedy widział moją panią na ulicy, zawsze uchylał kapelusza. Zaczął też urządzać w mieście wyścigi koni, co bardzo się ludziom spodobało. Niedługo potem na swoją bouwerie wrócił gubernator Stuyvesant, który musiał był popłynąć do Niderlandów, żeby wytłumaczyć się z utraty miasta. Komandor Nicolls potraktował go z wielkim szacunkiem i wkrótce bardzo się zaprzyjaźnili. Angielski gubernator, gdy tylko mógł, jeździł na gospodarstwo Stuyvesanta. Moja pani nadal nie darzyła Anglików sympatią.

– Nie mogę jednak zaprzeczyć – mówiła – że Nicolls jest uprzejmy. Następny gubernator był taki sam. Uruchomił usługi pocztowe do Bostonu. Oczywiście znaczna część zysku trafiała do niego. Bogatym kupcom to nie przeszkadzało, ale biedniejsi Holendrzy, którzy stanowili większość mieszkańców, byli coraz bardziej niezadowoleni z angielskich rządów, głównie z powodu obecności żołnierzy, na których utrzymanie musieli łożyć. *** Kiedy byłem chłopcem, większość niewolników należących do Kompanii Zachodnioindyjskiej pracowała przy budowach. Niewolnicy

kupców

zajmowali

się

ogrodnictwem

i przeładunkiem towarów na przystani. Niektórzy pływali też na statkach jako dodatkowa załoga. Wśród niewolników były również kobiety. Najczęściej służyły w pralniach albo wykonywały cięższe prace domowe, ale tylko niektóre gotowały. Wieczorami, po zapadnięciu zmroku, można było zobaczyć, jak idący ulicą mężczyźni zagadują niewolnice nad ogrodzeniami domów. Jak się łatwo domyślić, owocem takich rozmów bywały często dzieci. A właścicielom wcale to nie przeszkadzało, mimo że ich religia potępiała takie zachowania. Przyczyna była oczywista. Handel niewolnikami przynosił duże zyski. Niewolnika kupionego w Afryce sprzedawano na nabrzeżu na Manhattanie za dziesięciokrotnie wyższą cenę, a w innych miastach jeszcze drożej. Więc jeśli nawet podczas podróży część ładunku przepadała, to i tak kupiec świetnie na tym zarabiał. Z tego właśnie powodu zarówno gubernatorowi Stuyvesantowi, jak

i naszemu nowemu władcy, księciu Yorku, bardzo zależało na tym, żeby Manhattan stał się wielkim rynkiem handlu niewolnikami. I rzeczywiście, za czasów Stuyvesanta i później do Nowego Amsterdamu przywieziono setki niewolników, część wprost z Afryki. Jedni zostali w naszych okolicach, innych sprzedano na plantacje w Wirginii. Gdy więc jakiś niewolnik w Nowym Jorku miał dzieci, jego właściciel czekał, aż podrosną, a potem je sprzedawał. Czasem je zatrzymywał i przyuczał do jakichś prac, a sprzedawał ich matkę, żeby ich za bardzo nie rozpieszczała. W mieście było sporo młodych kobiet, więc coraz bardziej się nimi interesowałem, a po przybyciu Anglików bardzo chciałem stać się w końcu mężczyzną, jeśli wiecie, co mam na myśli. Rozglądałem się więc, szukając jakiejś młodej niewolnicy, za której przyzwoleniem mógłbym nabrać pewnego doświadczenia. W każdą niedzielę, gdy baas i wszystkie inne rodziny szli do kościoła, Murzyni wychodzili na ulice, żeby się trochę zabawić. To właśnie wtedy zawierałem znajomości z dziewczętami z innych części miasta. Poznałem nawet bliżej dwie lub trzy, ale nic z tego nie wyszło. Dwukrotnie goniono mnie po ulicy, bo próbowałem wejść do domu właściciela dziewczyny, a jedna z nich dostała baty za to, że ze mną rozmawiała. Sami więc widzicie, że nie było to łatwe. Oczywiście w naszym mieście, jak w każdym porcie, były też kobiety, które za odpowiednią opłatą dawały mężczyźnie to, czego chciał. A ja miałem trochę pieniędzy. Gdy baas był ze mnie zadowolony, czasem dawał mi drobną monetę. Gdy mnie wynajmował na cały dzień, co zdarzało się dość często, oddawał mi małą część należnej zapłaty. Odkładałem te

pieniądze w bezpiecznym miejscu. I pomyślałem sobie, że mogę trochę wydać na damę, która uczyni ze mnie mężczyznę. Któregoś wieczoru wymknąłem się z domu i dołączyłem do innych niewolników. Zaprowadzili mnie do północnej części miasta, gdzie mieszkało dużo czarnych wyzwoleńców. Weszliśmy do drewnianego domu, większego od innych, przypominającego gospodę. Właściciel, wysoki mężczyzna, podał nam słodkie ciastka i rum. W środku siedziało kilkunastu Murzynów, niektórzy byli niewolnikami. W kącie zobaczyłem śpiącego starca w słomianym kapeluszu. To był ten sam mężczyzna, którego w dzieciństwie spotkałem na targu; właśnie po rozmowie z nim postanowiłem, że kiedyś będę wolny. Zapytałem właściciela, kim jest. – To mój ojciec – powiedział. Rozmawialiśmy przez chwilę. Bardzo mi zaimponował. Miał dom, trochę ziemi i robotników, którzy dla niego pracowali. Był wolny jak biały człowiek i nie skarżył się na brak pieniędzy. Nazywał się Cudjo. Popijałem sobie potem rum. Wtem zobaczyłem, że do domu wchodzi dziewczyna mniej więcej w moim wieku. Usiadła cicho w kącie obok śpiącego starca, nie zwracając na siebie żadnej uwagi. Zerknąłem na nią kilka razy, byłem ciekaw, czy mnie zauważyła. W końcu odwróciła głowę i spojrzała wprost na mnie. Wydawało mi się, że ma roześmiane oczy, uśmiechnęła się do mnie ciepło. Już chciałem do niej podejść, ale Cudjo chwycił mnie za rękę. – Lepiej zostaw ją w spokoju – powiedział cicho.

– Dlaczego? – spytałem. – To twoja kobieta? – Nie. – Jesteś jej ojcem? – Nie. – Pokręcił głową. – To moja niewolnica. W pierwszej chwili nie uwierzyłem. Nie wiedziałem, że czarni mogą posiadać niewolników. Wydało mi się dziwne, że człowiek, którego ojciec otrzymał wolność, ma niewolnicę. Ale tak właśnie było. –

Szukasz kobiety, młodzieńcze?

–

spytał

Cudjo.

Potwierdziłem. – A miałeś kiedyś jakąś przyjaciółkę? – dociekał. Przyznałem, że nie. – Poczekaj chwilę – powiedział i wyszedł. Wrócił niedługo potem z młodą kobietą. Na moje oko miała jakieś dwadzieścia, może dwadzieścia pięć lat. Była niemal mojego wzrostu, a jej powolny, swobodny krok zdawał się mówić, że bez względu na to, jak czują się inni, ona jest z siebie zadowolona. Usiadła obok mnie na ławie i spytała, jak się nazywam. Rozmawialiśmy przez chwilę, popijając. Potem spojrzała na Cudja i skinęła lekko głową. – Chodź ze mną, skarbie – powiedziała. Wyszliśmy. Kiedy stanąłem w drzwiach, Cudjo rzucił z uśmiechem: – Wszystko będzie dobrze! Tej nocy zostałem mężczyzną.

W ciągu kolejnych lat zawarłem bliższą znajomość z wieloma niewolnicami w mieście. Kilka razy baas mówił, że jakiś meinheer skarży się, bo jego niewolnica jest przy nadziei i to moja sprawka. A niektórzy sąsiedzi uważali, że powinien wysłać mnie do pracy na jakieś gospodarstwo za miastem. Ale tego nie zrobił. *** Na ogół starałem się po równo zadowolić baasa i panią. Ale czasem nie było to łatwe, bo nie zawsze zgadzali się ze sobą. Na przykład pani nie darzyła sympatią niektórych przyjaciół baasa. Najpierw na jej niechęć zasłużył meinheer Philipse. Co było dość dziwne, bo był Holendrem, a jego żona i moja pani przyjaźniły się ze sobą. No i byli bogaci. Ale pani mówiła, że jak dla niej meinheer Philipse za bardzo się zangielszczył i zapomniał, że jest Holendrem. Jednak baas bardzo go lubił. Kolejny taki znajomy pojawił się w naszym życiu w następujących okolicznościach. Baas uwielbiał pływać po rzece. I zawsze znalazł jakiś pretekst, żeby wsiąść do łodzi. Czasem zabierał ze sobą rodzinę. Jednego razu popłynęliśmy na małą wyspę u czubka Manhattanu, nazywaną Wyspą Orzechową, zabraliśmy ze sobą wielki kosz z piciem i jedzeniem i spędziliśmy tam całe popołudnie. A innym razem wybraliśmy się dalej, na drugą stronę zatoki, na Wyspę Ostryg. Któregoś dnia baas oznajmił, że jedzie do jakiejś wsi na długiej wyspie i że Jan i ja mamy mu towarzyszyć.

Wyruszyliśmy z portu i popłynęliśmy Rzeką Wschodnią. Gdy znaleźliśmy się na rozwidleniu i skierowaliśmy do kanału prowadzącego na wschód, woda zaczęła się burzyć tak gwałtownie, że ogarnął mnie strach. Nawet Jan pobladł, choć próbował to ukryć. Ale baas roześmiał się tylko i rzekł: – To Wrota Piekieł, chłopcy. Nie bójcie się. Zaraz potem wody się uspokoiły, a baas zwrócił się do mnie: – Tu jest cieśnina. A tam… – wskazał na lewo – wybrzeże ciągnie się aż do Connecticut i Massachusetts. Tam… – wskazał na prawo – jest Długa Wyspa, ma sto mil. Cieszysz się, że cię tu zabrałem? Nigdy w życiu nie widziałem tak pięknego miejsca. Nad nami było czyste błękitne niebo; czułem na sobie promienie słońca. Wszędzie wokół woda była spokojna, brzeg wznosił się łagodnie, raz jako piaszczysta plaża, kiedy indziej był porośnięty trzcinami, a ponad falami szybowały stada ptaków. Wydawało mi się, że znalazłem się w raju. Po kilku godzinach dobiliśmy do małej wioski na wyspie nad cieśniną. Na przystani załadowaliśmy na łódź towary, które baas zamierzał sprzedać w mieście. Kończyliśmy już pracę, gdy podszedł do nas jakiś mężczyzna. Był angielskim kupcem. Przez chwilę przyglądał się uważnie baasowi, wreszcie powiedział: – Nie sprzedałem wam kiedyś srebrnego dolara? – Rzeczywiście tak było – potwierdził baas. Rozmawiali potem chyba z pół godziny. Nie wszystko słyszałem, ale byłem akurat w pobliżu, kiedy Anglik mówił,

że dwa lata wcześniej ożenił się i jest wielce szczęśliwy, że przybył tu z Londynu. A gdy odpływaliśmy, baas powiedział nowemu znajomemu, żeby przeniósł się do Nowego Jorku, bo tam będzie mu się dobrze wiodło. Anglik przyznał mu rację. Na nazwisko miał Master. I w przyszłości miał przysporzyć mojej pani wiele zgryzot. *** Pewnego razu zaskarbiłem sobie wielką przychylność mojej pani. W amerykańskich koloniach wszyscy wiedzieli, że o naszym losie decydują spory władców za oceanem. Pięć lat po zakończeniu ostatniego zatargu Anglików z Holendrami zaczęły się nowe problemy. Tym razem dotknęło to naszą rodzinę. Król Anglii Karol II utrzymywał bliskie stosunki ze swoim kuzynem Ludwikiem XIV, królem Francji. I cały czas pamiętał lanie, które mu sprawili Holendrzy. Kiedy więc Ludwik zaatakował w 1672 roku Niderlandy, Karol dołączył do niego. Ale sprawy nie ułożyły się po ich myśli, bo gdy wszystkie wojska francuskie wkroczyły do Niderlandów, Holendrzy otworzyli zapory, woda zalała tereny i Francuzi nie mogli nacierać. Następnego lata doszły nas słuchy, że wzdłuż wybrzeża płyną holenderskie okręty, paląc po drodze angielskie statki z tytoniem i powodując potężne zamieszanie. Pod koniec lipca okręty stanęły na kotwicy przy wyspie Staten. W mieście mieszkał już wtedy młody dżentelmen nazwiskiem Leisler. O ile wiem, był Niemcem, a po przybyciu na Manhattan ożenił się z bogatą holenderską wdową i odtąd

prowadził udane interesy. Nosił się i zachowywał jak Holender, dlatego miał u mojej pani pewne względy. Pojawił się u nas z wizytą pod nieobecność baasa. Słyszałem, jak mówi mojej pani, że wiele osób zastanawia się, czy nie przyjąć ciepło Holendrów i nie powiedzieć im, że jeśli mają taką wolę, to mogą wyrzucić Anglików z Manhattanu. – Część kupców uważa, że należy wysłać poselstwo na Staten – oznajmił. – Ale martwią mnie działa w forcie. Ta czterdziestosześciofuntowa armata mogłaby wyrządzić wiele szkód holenderskim okrętom. Po wyjściu Leislera pani wyglądała na zatroskaną. Gdy baas wrócił, o wszystkim mu opowiedziała. Znał już te plotki i kazał wszystkim pozostać w domu, a sam wyszedł, żeby dowiedzieć się czegoś więcej. Niedługo potem pani zawołała do mnie: – Quash, masz młotek? Oczywiście, że miałem, w warsztacie na tyłach domu. Rozejrzała się po warsztacie i zobaczyła cienkie, metalowe kołki, których baas używał do przymocowania namiotu. – Je też zabierz – powiedziała. – I chodź ze mną. Bałem się, nie wiedząc, co baas na to powie, lecz nie śmiałem zaprotestować. Udaliśmy się do fortu. Słońce stało już nisko, ale wszędzie kręciło się dużo ludzi. Kapitan fortu był na służbie. Miał żołnierzy, ale próbował zebrać też ochotników, którzy stali teraz przy Bowling Green niedaleko fortu. Pani, nie zważając na kapitana, weszła ze mną do fortu i przywołała kilku ochotników. Razem było nas ze dwudziestu ludzi. Skierowała się wprost do armat i zanim

ktokolwiek zdążył się zorientować, wzięła ode mnie młotek i zabrała się do wbijania kołka do otworu zapałowego, żeby z działa nie dało się już wystrzelić. Żołnierze zaczęli krzyczeć, próbowali jej przeszkodzić, ale ona, nie zważając na nic, wbiła kołek tak mocno, że nie dało się go wyciągnąć. To się nazywa zagwożdżenie działa. Żołnierze byli wzburzeni. Nie byli dobrze wyszkolonym wojskiem. Ruszyli ku nam, krzycząc do ochotników, żeby powstrzymali moją panią. Ale ci, będąc Holendrami, wcale się do tego nie kwapili. Moja pani zabrała się za drugie działo. W tym momencie dobiegł do niej jakiś żołnierz, wymachując muszkietem. Bez namysłu rzuciłem się na niego i go obaliłem. Uderzył głową o ziemię tak mocno, że już się nie podniósł. Ale przy mnie wyrósł już drugi żołnierz i mierzył do mnie z wielkiego pistoletu. Pociągnął za spust. Myślałem, że zginę. Na szczęście broń była licho naładowana i nie wystrzeliła. Pani widziała to wszystko i krzyknęła na ochotników, żeby zatrzymali innych żołnierzy. Tak też się stało. Wybuchło okropne zamieszanie, żołnierze nie wiedzieli, co robić, w forcie gromadziło się coraz więcej ochotników gotowych przyjść mojej pani z pomocą, a kapitan odchodził od zmysłów na widok tego, co się dzieje. Moja pani zagwożdżała kolejne działa, aż w końcu zabrakło jej kołków. Zostawiła więc młotek ochotnikom, mówiąc, że teraz oni mają się tym zająć. Następnego dnia na otwartym terenie powyżej muru wylądowało

sześciuset

holenderskich

Wmaszerowali

do

całkiem

miasta,

dużo

żołnierzy. Holendrów

wiwatowało na ich widok, a angielski kapitan musiał się poddać. Nie miał innego wyjścia. Od tamtej pory pani traktowała mnie bardzo przychylnie. Trochę się bałem, że baas będzie na mnie zły za niewykonanie jego polecenia i pójście do fortu, ale powiedział tylko: – Pani mówi, że uratowałeś jej życie. – Tak, panie. Wtedy się roześmiał. – Chyba powinienem być ci wdzięczny. I nie miałem z tego powodu żadnych kłopotów. *** W ten sposób Nowy Jork znów znalazł się w rękach Holendrów. Tym razem nazwali go Nowe Oranje. Ale trwało to tylko rok. Po drugiej stronie oceanu nasi władcy zawarli nowy pakt i z powrotem oddano nas Anglikom, co wcale nie spodobało się pani. Przez jakiś czas żyło nam się spokojnie. Manhattan znów nazywał się Nowy Jork, ale obecny gubernator nazwiskiem Andros mówił po niderlandzku i wspierał kupców, zwłaszcza bogatych. Kazał zasypać kanał biegnący przez miasto. Pani twierdziła, że zrobił to, bo kanał przypominał ludziom Amsterdam. Ale z rowu po prostu śmierdziało i według mnie to był główny powód. W tym miejscu zrobiono piękną aleję, którą Anglicy nazwali Broad Street, ulicą szeroką. Właśnie w tym czasie w Nowym Jorku osiedlił się pan Master, którego poznaliśmy na Długiej Wyspie. On i baas często robili razem interesy. Baas lubił swoje wyprawy po

futra w górę rzeki, ale teraz szybko rozwijał się handel z plantacjami trzciny cukrowej w Indiach Zachodnich. Tym właśnie zajmował się pan Master. Baas miał udziały w niektórych jego przedsięwzięciach, podobnie jak meinheer Philipse. I baas zrobił coś, co bardzo panią uszczęśliwiło. Jan był już w wieku do ożenku, więc baas wyswatał go z dziewczyną z dobrej holenderskiej rodziny. Nazywała się Lysbet Petersen i miała znaczny majątek. Widywałem ją w mieście, ale po raz pierwszy rozmawiałem z nią w dniu, w którym ogłoszono zaręczyny. – To jest Quash – powiedział Jan, uśmiechając się do mnie życzliwie, a młoda dama skinęła mi głową. Ucieszyło mnie, gdy panna Clara dodała: – Quash był z nami zawsze. To mój najlepszy przyjaciel. Młoda dama uśmiechnęła się do mnie zrozumiawszy, że powinna mnie dobrze traktować.

ciepło,

Miałem też przyjemność być na ich ślubie, widziałem uśmiechniętego pastora, a baas i pani stali tuż obok siebie i byli bardzo szczęśliwi. *** Rok później przysłużyłem się baasowi w sposób, który miał odmienić moje życie. W 1675 roku wybuchło wielkie powstanie Indian. Dowodził nim wódz imieniem Metacom, chociaż niektórzy mówili na niego król Filip. Nie bardzo wiem, co było zarzewiem, ale w sercach Indian wezbrały gorycz i żal do białych ludzi za odebranie im ziem. Najpierw zaczęły się

niepokoje w Massachusetts i na dalekich rubieżach Connecticut, a niedługo potem biali i Indianie zabijali się na potęgę. Mieszkańcy Nowego Jorku byli przerażeni. Buntownicze plemiona należały do rodziny Algonkinów, więc było bardzo prawdopodobne, że Indianie mieszkający wokół nas również dołączą do walki. Zostali już nieco wytrzebieni, ale w górnym biegu rzeki i na Długiej Wyspie było ich wciąż dużo. Jednak gubernator Andros wiedział, co robić. Zebrał tych wszystkich Indian i kazał im przysiąc, że nie przystąpią do wojny. Większość musiała zamieszkać w obozie pod miastem, żeby gubernator miał na nich oko. Potem Andros udał się w górę rzeki do Mohawków, obiecał im dużo towarów, ale pod jednym warunkiem: gdyby Algonkinowie wokół Nowego Jorku zaczęli się burzyć, Mohawkowie przybędą i się z nimi rozprawią. To był dobry pomysł, bo dzięki temu nie mieliśmy u siebie żadnych niepokojów. W tamtym okresie baas zabrał mnie w jedno miejsce na środku Manhattanu, gdzie obozowali Indianie. Powiedział, że zna tych ludzi od dawna, jeszcze z czasów, gdy prowadził z nimi handel. Na skraju polany rozstawili kilka wigwamów. Było tam bardzo ładnie. W trawie rosły poziomki. Baas przez jakiś czas rozmawiał z Indianami w ich języku. Widać było, że jego przyjazd ich ucieszył. Zauważyłem jednak, że niektórzy chorowali. Zaraz potem baas podszedł do mnie i powiedział: – Quash, boisz się febry? Febra pojawiała się czasem w mieście. Kiedy miałem z osiemnaście lat, choroba była naprawdę groźna, umierały dzieci i starsi ludzie. Ale mnie nigdy nie dopadła.

– Nie, nie boję się. – To dobrze. Zostaniesz z tymi ludźmi przez jakiś czas i dopilnujesz, żeby mieli wszystko, czego potrzebują. Gdyby zabrakło jedzenia albo lekarstw, przyjedziesz do mnie do miasta. Mieszkałem tam przez blisko miesiąc. Niektóre rodziny rzeczywiście ciężko przechodziły chorobę. Zwłaszcza jedna z kobiet, o nieco jaśniejszej skórze niż reszta. Najpierw zmarł jej mąż, a potem o mało nie straciła też dzieci. Ale pomogłem jej zanieść dzieci nad rzekę, gdzie je ochłodziliśmy, a potem pojechałem do miasta po płatki owsiane i inne rzeczy. Tak sobie myślę, że gdybym jej nie pomógł, to te dzieci też by umarły. Opowiedziałem o tym baasowi, a on powiedział, że dobrze się sprawiłem. Ale gdy choroba minęła i wróciłem do domu, ledwo przekroczyłem próg, naskoczyła na mnie moja pani. – Traciłeś tylko czas na tych Indian! – krzyczała. – Zajmij się swoją robotą, masz wysprzątać cały dom, bo przez ten miesiąc zdążyłeś go zapuścić. – Wiedziałem, że pogardza Indianami, ale to przecież nie moja wina, że im pomagałem. Baas uspokajał mnie, żebym się tym nie przejmował, jednak pani już chyba zapomniała, że uratowałem jej życie, bo przez jakiś czas odnosiła się do mnie bardzo chłodno. Te wydarzenia uświadomiły mi, że można przeżyć z kimś całe życie, a i tak nie pozna się go do końca. *** Z pewnością zaskarbiłem sobie wielką wdzięczność baasa. Jakiś miesiąc potem zawołał mnie do izby, w której zwykle

pracował, i kazał zamknąć za sobą drzwi. Palił fajkę. Patrzył na mnie z powagą, więc przez chwilę myślałem, że czekają mnie kłopoty. – Quash – odezwał się po jakiejś minucie albo dwóch. – Nikt nie żyje wiecznie. Któregoś dnia ja też umrę. Zacząłem się zastanawiać, co się wtedy z tobą stanie. Pomyślałem, że będę zapewne potem pracował dla jego syna Jana. Ale nie odzywałem się, tylko słuchałem z szacunkiem. – Postanowiłem więc, że odzyskasz wolność. Nie mogłem uwierzyć własnym uszom. Dawno temu wszyscy znani mi wyzwoleńcy pracowali dla Kompanii Zachodnioindyjskiej. Rzadko się słyszało, żeby prywatni właściciele wyzwalali swoich niewolników. Więc gdy to powiedział, byłem wniebowzięty. – Dziękuję z całego serca, panie. Przez chwilę pykał fajkę. – Ale dopóki żyję, będę cię potrzebował – dorzucił. Musiałem dziwnie na niego spojrzeć, bo zaczął się śmiać. – Pewnie teraz zastanawiasz się, ile mi jeszcze zostało, co? – Nie – zaprzeczyłem, ale obaj wiedzieliśmy, że to nieprawda. Zaczął śmiać się jeszcze głośniej. – No cóż, jeszcze mi się nie śpieszy na tamten świat – powiedział. A potem uśmiechnął się dobrotliwie. – Może będziesz musiał długo poczekać, ale nie zapomnę o tobie. Uwierzyłem, że któregoś dnia spełni się moje marzenie o wolności.

*** Nie spodziewałem się więc, że niedługo potem będę miał powód do jeszcze większej radości. Po wojnie z Indianami w Nowym Jorku znów zapanował spokój. Mieszkali już wtedy u nas bogaci angielscy plantatorzy, którzy przybyli z Barbadosu i innych miejsc. Zajmowali duże domy przy nabrzeżu Rzeki Wschodniej, a niektórzy nie mówili nawet po niderlandzku. Ale Holendrzy i tak trzymali się razem. W ogóle można było odnieść wrażenie, że gubernator Stuyvesant wciąż jest na stanowisku, bo w mieście przeważały holenderskie domy, a na ulicach słychać było głównie język niderlandzki. Meinheer Leisler był już wtedy ważną figurą w mieście, a Holendrzy z niższych warstw bardzo go lubili. Często zaglądał też do mojej pani, zawsze był miły i schludnie ubrany, w kapeluszu miał pióro. Jego zainteresowanie sprawiało pani wielką przyjemność. A to dlatego, że – choć wciąż była piękną kobietą – zbliżała się do wieku, w którym nie rodzi się już dzieci, i czasem była nieco przygnębiona. Baas o tym wiedział, więc zawsze był dla niej czuły i starał się sprawiać jej różne przyjemności. Niestety nie dało się tego powiedzieć o panience Clarze. Po ślubie swojego brata moja ukochana dziewczynka zamieniła się w potwora. Aż nie mogłem w to uwierzyć. Na pozór była wciąż tą samą śliczną jasnowłosą dziewczynką. Mnie traktowała dobrze, a do ojca odnosiła się prawie zawsze z szacunkiem. Ale dla matki była diablicą. Gdy pani prosiła ją o pomoc w gotowaniu albo pójście na targ, zaczynała narzekać, że obiecała odwiedzić przyjaciółkę, przecież matka

o tym dobrze wie, a teraz się z nią nie liczy. Gdy pani coś powiedziała, panienka Clara od razu jej zaprzeczała. Gdy coś szło nie tak, winą obarczała matkę. Czasem pani nie mogła tego wytrzymać. Baas brał Clarę na rozmowę i groził, że ją ukarze. Ale wkrótce panienka znów zaczynała swoje fochy. Bardzo współczułem swojej pani. Pewnego dnia przyszedł do nas pan Master w towarzystwie jednego z angielskich plantatorów. Rozmawiali po angielsku, ale znałem już wtedy trochę słów w tym języku, więc co nieco zrozumiałem. Zaraz na początku baas poprosił mnie po niderlandzku, żebym mu czegoś poszukał. Spełniłem polecenie. Poprosił mnie o kolejną rzecz, którą równie szybko znalazłem, przy okazji rzuciłem jakąś uwagę, która go rozśmieszyła. Wróciłem na swoje miejsce. Zauważyłem jednak, że plantator przygląda mi się uważnie, a potem mówi do baasa po angielsku, że nie powinien mnie tak łagodnie traktować, bo na plantacjach mają z niewolnikami wiele problemów i jedynym na to sposobem jest trzymanie broni pod ręką i wymierzanie chłosty za najmniejszą zuchwałość. Wbiłem wzrok w podłogę, udając, że nie rozumiem, a baas roześmiał się i powiedział, że sobie to zapamięta. Ich rozmowa dotyczyła niewolników. Pan Master wrócił właśnie do Nowego Jorku ze świeżym ładunkiem, miał też kilku Indian. Inne kraje skarżyły się, że do niewoli trafiają ich ludzie, więc gubernator Andros wydał dekret, na mocy którego na targu można sprzedawać tylko czarnych – wszystkie kraje były zgodne, że Murzyni powinni być niewolnikami. To jednak było dla pana Mastera pewną niedogodnością.

– Zamierzam sprzedać tych Indian w prywatne ręce – powiedział. – Mam ładną młodą Indiankę i pomyślałem sobie, że zechcecie ją kupić. W tym momencie do pokoju weszła pani. Była bardzo zirytowana, więc domyśliłem się, że panienka Clara znów wyrządziła jej przykrość. Pani czasem udawała, że nie rozumie angielskiego, ale tym razem zaczęła krzyczeć: – Nie chcę w swoim domu żadnych śmierdzących Indian! – Potem zwróciła się do baasa: – Ale potrzebna mi dziewczyna do pomocy. Kup jakąś czarną. Baas chętnie korzystał ze sposobności, żeby sprawiać pani przyjemność, więc już nazajutrz kupił jej młodą niewolnicę. Miała na imię Naomi. *** Miałem wtedy jakieś trzydzieści lat. Naomi była o dziesięć lat młodsza ode mnie. Ale jak na swój wiek była bardzo mądra. Miała okrągłą twarz, była drobna i nieco pulchna, co akurat mi się podobało. Na początku czuła się w domu obco, więc niewiele mówiła. Ze mną jednak rozmawiała. Dni mijały, a my zawieraliśmy ze sobą coraz bliższą znajomość, opowiadaliśmy sobie o swoim życiu. Ona mieszkała wcześniej na plantacji, ale miała szczęście, bo pracowała w domu jako służąca. Gdy właściciel plantacji po śmierci pierwszej żony ożenił się ponownie, nowa pani oznajmiła, że chce mieć nowych niewolników, a wszystkich starych należy sprzedać. W ten sposób Naomi trafiła do handlarza, który przywiózł ją do Nowego Jorku, gdzie ceny za niewolników były wysokie. Powiedziałem jej, że trafiła do dobrego domu, co ją trochę uspokoiło.

Nieźle nam się ze sobą układało. Czasem pomagałem jej przy cięższych pracach, a gdy byłem zmęczony, ona pomagała mnie. Kiedy przez kilka dni chorowałem, opiekowała się mną. Była bardzo dobra i z tego powodu zacząłem darzyć ją coraz większym uczuciem. Pomyślałem nawet, że mogłaby zostać moją żoną. Nigdy nie narzekałem na brak przyjaciółek. Miałem znajome w mieście, ale szczególnie chętnie zaglądałem do dziewczyny, która mieszkała w małej wiosce nad Rzeką Wschodnią niedaleko Świńskiej Wyspy. Nazywała się Violet. Letnimi wieczorami, kiedy baas już mnie nie potrzebował, wymykałem się do niej. Violet miała kilkoro dzieci – być może byłem ojcem któregoś. Ale Naomi była inna niż te kobiety. Zależało mi na niej. Gdybym miał zawrzeć z nią związek, musiałbym się ustatkować, a wcześniej nie przychodziło mi to do głowy. Więc przez jakiś czas pilnowałem się, aby nasza przyjaźń nie przerodziła się w nic głębszego. Wkrótce zauważyłem, że moje zachowanie ją zastanawia, ale nic nie mówiła, a ja nie zwierzałem się jej ze swoich przemyśleń. Pewnego wieczoru, a było to zimą, zobaczyłem, że Naomi cała się trzęsie. To była jej pierwsza zima w Nowym Jorku. Pochodziła z ciepłych krajów, nie spodziewała się więc, że będzie marznąć. Usiadłem obok niej i otoczyłem ją ramieniem. I oczywiście na tym się nie skończyło. Po tamtej nocy dość szybko zaczęliśmy żyć z sobą jak mąż i żona. Baas i pani musieli o tym wiedzieć, ale nic nie mówili. ***

Przyszła wiosna. Któregoś dnia baas zabrał mnie ze sobą w górę Rzeki Hudsona. Zawsze chciałem zobaczyć tę wielką rzekę, więc wyjazd mnie ucieszył, mimo że oznaczał rozłąkę z Naomi. Zazwyczaj baas wyprawiał się na północ kilka tygodni później, ale Clara i pani ciągle się ze sobą kłóciły, więc podejrzewam, że chciał mieć od nich trochę spokoju. Tuż przed naszym wyjazdem baas i pani odbyli przykrą rozmowę. Pani nigdy nie lubiła wypraw męża, a teraz zaczęła go winić za zachowanie Clary. Zamknęli drzwi, więc nie wszystko słyszałem, ale gdy odbiliśmy od brzegu, baas patrzył w ziemię i prawie się nie odzywał. Miał na sobie swój wampum. Zauważyłem już wcześniej, że zakłada go zawsze, gdy wybiera się w górę rzeki. Podejrzewam, że podarował mu go jakiś indiański wódz. Mieliśmy czterech wioślarzy; baas oddał mi rumpel. Po godzinie od wypłynięcia z przystani wrócił mu dobry nastrój. Mieliśmy przeciwko sobie odpływ i wiatr, więc tego dnia przebyliśmy niewielką odległość, ale baas się tym nie martwił. Chyba po prostu był szczęśliwy, że znów jest na szlaku. Wciąż widzieliśmy w tyle Manhattan, gdy przybiliśmy do brzegu na biwak. Następnego dnia, gdy nie odpłynęliśmy jeszcze daleko, baas spogląda na mnie i mówi: – Coś mi się wydaje, Quash, że wziąłeś sobie Naomi za żonę. Nie wiesz, że powinieneś zapytać mnie o zgodę? –

Chyba

nie

można

jej

nazwać

moją

żoną

–

odpowiedziałem. – Żeby mieć żonę, trzeba wziąć ślub w kościele. – Byłem ciekaw, co na to odrzeknie.

– Anglicy mają na to odpowiednie określenie. Ponieważ mieszkacie razem jak małżonkowie, to zgodnie z angielskim prawem, któremu przecież powinniśmy podlegać, należy ją nazywać twoją konkubiną. A więc – uśmiechnął się – masz być dla niej dobry. – Więc nie jesteście na mnie źli, panie? – spytałem. Pokręcił głową z uśmiechem. – A pani? – Nie bój się. – Westchnął. – Przynajmniej w tym się zgadzamy. Przez jakiś czas patrzył na rzekę, wystawiając twarz do wiatru. Przyglądałem mu się, chcąc zgadnąć, czy nadal jest w dobrym humorze. W końcu odwrócił się do mnie z uśmiechem. – Panie, mogę was o coś zapytać? – Pytaj. – Sprawa jest taka. Powiedzieliście mi, że któregoś dnia będę wolny. Ale Naomi nadal będzie niewolnicą, mimo że jest moją konkubiną. Milczał. – Bo widzicie, panie, zastanawiam się, co będzie, jeśli tak się zdarzy, że urodzą nam się dzieci. Nadal nie odpowiadał, a po chwili skinął głową jakby do swoich myśli. – No cóż, Quash – rzekł w końcu. – To wymaga namysłu. Zrozumiałem, że nie chce rozmawiać na ten temat. ***

Jeszcze tego samego popołudnia przybiliśmy do brzegu. Była tam indiańska wioska. Baas kazał mi zostać w łodzi, a sam poszedł porozmawiać z Indianami. Nie było go dość długo, a kiedy wrócił, wsiadł i kazał wioślarzom ruszać w górę rzeki. Widać było, że coś go gnębi, więc siedziałem cicho i pilnowałem steru. Po półgodzinie, gdy minęliśmy zakręt, odezwał się do mnie: – Pamiętasz te indiańskie dzieci, którym uratowałeś życie? – Tak, panie. – Ich matka zmarła. Na febrę. Ta kobieta była mi obojętna, ale włożyłem dużo wysiłku, żeby uratować jej dzieciaki, więc spytałem, czy im nic się nie stało. – Nie – powiedział. – Dzieci żyją. – To dobrze. *** Wieczorem rozbiliśmy obozowisko. Zjedliśmy razem posiłek przy ognisku, baas, ja i czterej wioślarze. Baas zawsze dobrze traktował swoich ludzi. Szanowali go, a on potrafił usiąść z nimi i pożartować. I nawet jeśli miał inne sprawy na głowie, zawsze poświęcił im choć chwilę. Tym razem zabrał ze sobą dobre zapasy i beczułkę piwa. Gdy już się najedliśmy i trochę popiliśmy, wszyscy zaczęli sobie ze mnie żartować, że niby wziąłem sobie kobietę. I tak rozmowa zeszła na kobiety w ogóle. Jeden z wioślarzy roześmiał się i przyznał, że boi się mojej pani.

– Nie chciałbym popaść u niej w niełaskę – powiedział. Zupełnie niepotrzebnie to powiedział, zważywszy na to, że przed odjazdem moi państwo się pokłócili. Zauważyłem, że baas sposępniał, ale zaraz się uśmiechnął. – Najlepiej nie narażać się żadnej kobiecie – rzucił żartobliwie. Wszyscy się z nim zgodzili. Zaraz potem dodał: – Chyba czas pójść spać. Wkrótce wszyscy w obozowisku drzemali, ja też się położyłem. Lecz baas nie mógł zasnąć. Siedział przy ogniu, wpatrując się w rzekę. Wyglądał na zatroskanego, więc pomyślałem, że rozmyśla o przykrej sprzeczce z żoną. Nie odzywałem się. Siedział tak dosyć długo. Ogień powoli przygasał. Gwiazdy nad rzeką świeciły jasno, ale tu i tam przesłaniały je chmury; po jakimś czasie lekki wiatr zaczął szumieć wśród drzew, delikatnie, jakby szeptał. Ten dźwięk był kojący jak kołysanka, gdy się w niego wsłuchiwałem. Ogarnęła mnie senność. Ale baas wcale nie szykował się do snu. Chciałem odciągnąć jego myśli od przykrych spraw, żeby mógł w końcu zasnąć, więc powiedziałem: – Posłuchajcie wiatru, panie. – Jeszcze nie śpisz? – spytał. – Może to wam pomoże zasnąć. – Może. – Ten wiatr jest taki cichy – mówiłem dalej. – Jakby jakiś głos unosił się wśród sosen. Spróbujcie, panie, na pewno uda się wam go usłyszeć.

Milczał. Ale po chwili zobaczyłem, że przechylił głowę, więc może nasłuchiwał? A gdy przez jakiś czas nie ruszał się, uznałem, że zasnął. Jednak po chwili wstał powoli i spojrzał ku mnie. Udawałem, że śpię. Baas ruszył w ciemnościach wzdłuż rzeki. Długo leżałem, czekając na jego powrót. W końcu zacząłem się niepokoić. W lasach było dużo niedźwiedzi, chociaż gdyby bestia odważyła się zaatakować, usłyszałbym krzyk. Ale gdy baas nadal nie wracał, wstałem i poszedłem za nim. Stąpałem bardzo ostrożnie, nie wydając żadnego szmeru. Nigdzie go nie było. Nie chciałem go wołać, więc nie pozostawało nic innego, jak iść dalej. Przeszedłem chyba pół mili, gdy go w końcu zobaczyłem. Siedział na skrawku trawy nad wodą, nad nim świeciły gwiazdy. Obejmował ramionami przyciśnięte do piersi kolana. Płakał. Cały się trząsł i zanosił się szlochem. Nigdy nie widziałem, żeby mężczyzna tak łkał. Nie miałem śmiałości pójść dalej, ale nie chciałem zostawiać go w tym stanie, więc zatrzymałem się, a on płakał, jakby serce miało mu pęknąć. Minęło dość dużo czasu, wiatr przybrał na sile, ale on tego nie zauważał. A potem wiatr ustał i pod gwiazdami zapanowała niesamowita cisza. Baas uspokoił się trochę. Nie chciałem, żeby mnie zobaczył, więc oddaliłem się niepostrzeżenie. Wróciłem

do

ogniska

i

próbowałem

zasnąć,

ale

jednocześnie wyczekiwałem, czy nie usłyszę jego kroków. Pojawił się w obozie tuż przed świtem. ***

Płynęliśmy Rzeką Hudsona przez kolejne dni, po drodze zaglądaliśmy do wiosek Mohawków z drewnianymi domami i palisadami. Baas kupił od nich bardzo dużo skór. A gdy tylko wróciliśmy, wbiegłem do domu, żeby przywitać się z Naomi. Uśmiechnęła się do mnie i powiedziała, że będziemy mieli dziecko, co mnie wielce uradowało. A niedługo potem nawiedziła mnie myśl, że jeśli to będzie chłopiec, dam mu na imię Hudson, na pamiątkę mojej wyprawy. Dowiedziałem się też od Naomi, że tego ranka pani i Clara bardzo się pokłóciły i dziewczyna wybiegła z domu. – Pani jest w okropnym humorze – uprzedziła mnie Naomi. Baas wszedł do salonu, a ja akurat przechodziłem obok otwartych drzwi, więc usłyszałem, jak mówi pani o futrach kupionych u Mohawków, ale ona nic na to nie odpowiedziała. – Gdzie Clara? – spytał. – Wyszła. – Umilkła na chwilę. – Podejrzewam, że zajrzałeś też do swoich indiańskich przyjaciół. – Tylko na krótko – przyznał. – Nie mieli futer. Pani się nie odezwała. – A skoro już o nich mowa. Biała Łania nie żyje – powiedział baas. Stałem przy drzwiach już od dobrych paru chwil i pomyślałem, że lepiej będzie, jak sobie pójdę, ale usłyszałem jeszcze głos pani: – I po co mi to mówisz? Przecież to była tylko śmierdząca Indianka.

Po tych słowach zapadła cisza. W końcu baas odezwał się cichym głosem: – Jesteś okrutna. Jej matka była lepszą kobietą niż ty. Usłyszałem, że zbliża się do drzwi, więc oddaliłem się pośpiesznie. Od tamtej pory stosunki między nimi zrobiły się chłodne, jakby coś umarło. *** Później często rozmyślałem o tych słowach i chyba odgadłem, co znaczyły. Ale nieszczególnie mnie to obchodziło. Troszczyłem się przede wszystkim o swoją rodzinę. Z każdym mijającym rokiem coraz mocniej docierało do mnie, jakim szczęściarzem byłem, żeniąc się z Naomi. Cały czas ciężko pracowała w domu, nawet gdy miała wielki brzuch, ale nigdy się nie skarżyła. Wiedziałem, ile ma do roboty, więc pomagałem jej, gdy tylko mogłem. A ona zawsze miała dla mnie miły uśmiech. Mówiliśmy sobie o wszystkim, a uczucie, które nas łączyło, było coraz silniejsze, po kilku latach nie umiałem sobie wyobrazić życia bez niej. Mały Hudson był chyba najbardziej ruchliwym dzieckiem na świecie. Uwielbiałem się z nim bawić, a baas też czasem do nas dołączał. Hudson myślał chyba przez jakiś czas, że baas jest jego dziadkiem czy kimś takim. Kiedy miał dwa latka, Naomi urodziła drugie dziecko, dziewczynkę. Ale to maleństwo było bardzo słabe i umarło. Jednak po dwóch latach urodziła kolejną córeczkę, daliśmy jej na imię Martha. Miała okrągłą buzię jak jej mama, a gdy dorastała, widać było, że odziedziczyła po niej także charakter.

Czas płynął szybko i wkrótce Hudson skończył pięć lat. Nic, tylko wszędzie biegał. Baas mówił, że nie daje rady go dogonić. A Naomi mówiła, że Hudson jest podobny do mnie. Sadzałem go sobie na ramiona i zabierałem do miasta, gdy miałem jakieś sprawy do załatwienia. A gdy tylko czas na to pozwalał, szliśmy na nabrzeże, bo uwielbiał patrzeć na statki. Najbardziej był zachwycony, gdy słychać było łopot stawianych żagli. Pewnego dnia pan Master, który przyszedł do nas z wizytą, zapytał Hudsona, co chciałby kiedyś robić. A Hudson na to, że chciałby być żeglarzem. – Ha! – zawołał pan Master do baasa. – W takim razie powinien pracować u mnie. Baas się roześmiał. Ale ja przypomniałem sobie te wszystkie ładunki niewolników, których pan Master sprowadzał do Nowego Jorku, i pomyślałem, że nie chcę, by mój syn pływał na takich statkach. Martha była najczulszym dzieckiem. Gdy wracałem do domu, rzucała mi się na szyję i mówiła, że nie puści, dopóki nie opowiem jej jakiejś bajki. Nie znałem żadnych bajek, więc musiałem je wymyślać. I wkrótce opowiadałem jej historie o wielkim myśliwym imieniem Hudson, który miał bardzo mądrą siostrę Marthę. I oboje przeżywali niezwykłe przygody w lasach pełnych dzikich zwierząt. *** W tym samym czasie baas znalazł dla Clary odpowiedniego męża. Oboje z panią byli chyba zadowoleni, że mogą pozbyć się córki z domu. Pani była uszczęśliwiona, że baas wybrał porządną holenderską rodzinę. Ślubu udzielił panience pastor,

w holenderskim kościele, tak jak Janowi. Państwo młodzi zamieszkali na Długiej Wyspie, więc nie widywaliśmy panienki zbyt często. Ale pani od czasu do czasu jeździła do Clary, a ich relacje bardzo się poprawiły. Baas i pani mieszkali pod jednym dachem, ale każde z nich miało swoje życie, więc nawet się ze sobą nie kłócili. Za to baas bardzo zaprzyjaźnił się z panem Masterem. Pan Master należał do tych ludzi, których czas się nie ima. Wciąż miał taką samą pociągłą twarz, jasne włosy i niebieskie oczy i tylko zmarszczki na twarzy zdradzały jego wiek. Miał przyjemne maniery i zawsze był czymś zajęty. Gdy przychodził, za każdym razem mówił: – Dobry z ciebie człowiek, Quash. – I patrzył na mnie tymi swoimi niebieskimi oczami. A czasem mówił do baasa: – Quash to mój przyjaciel. Prawda, Quash? A ja odpowiadałem: – Tak, panie. W tamtym czasie angielscy gubernatorzy, chcąc zapewnić sobie przychylność bogatych holenderskich rodów i czerpać z nich profity, rozdawali hojną ręką nadania ziemskie. Angielskim kupcom też się dobrze wiodło. Pan Master namawiał baasa do nabycia ziemi. Bo w Anglii, mawiał, dżentelmenem jest tylko ten, kto ma dużo gruntów. A inni ważni panowie, jak meinheer Philipse i van Cortlandtowie, do których należały duże posiadłości na północ od miasta, robili wszystko, żeby jak najszybciej stać się dżentelmenami. Ich żony upinały sobie włosy i wkładały piękne suknie, które spłaszczały brzuchy i wypychały biust.

Widziałem, że baas coraz bardziej skłania się do tego pomysłu. Jan też czasem mówił, że powinni kupić trochę ziemi. Ale pani tego nie pochwalała. Nadal nosiła prosty, okrągły czepek i luźną suknię jak inne Holenderki. Ale holenderskie damy kochały klejnoty jeszcze bardziej niż Angielki. Nasza pani miała w uszach wielkie kolczyki i pierścionek na każdym palcu. I cały czas paliła fajkę. A wszystko, co angielskie, budziło jej coraz większą niechęć.„To naród godny pogardy – mawiała. – Pozwalają, by rządzili nimi papiści”. Wyszło bowiem na jaw, że nasz władca, książę Yorku, przez cały czas był katolikiem. Ludzie podejrzewali, że król Karol II też jest w tajemnicy katolikiem, ale on zaprzeczył. Książę Yorku tego nie ukrywał. Wspierał katolików, a nawet wysłał do Nowego Jorku katolickiego gubernatora. W naszym mieście można było wyznawać dowolną religię. A mówią nawet, że połowa mieszkańców w nic nie wierzyła. Ale wszyscy bali się katolików. Ten katolicki gubernator ogłosił, że w całej prowincji będą się odbywać wolne wybory i że bez zgody tych, którzy zostaną wybrani, nie będą podnoszone podatki. Więc nawet część religijnych Holendrów uznała, że nie jest taki zły. Ale na mojej pani nie zrobiło to żadnego wrażenia. – Anglikowi nie wolno ufać – oznajmiła. – Tak samo jak papiście. *** Koniec 1684 roku był wyjątkowo mroźny. Wielki staw na północ od miasta zamarzł na całe trzy miesiące. Baas, podobnie jak większość Holendrów, lubił jeździć na łyżwach,

dlatego pewnego ranka wybraliśmy się na ślizgawkę z Janem i jego dwiema córeczkami. Jan pracował u swojego ojca, ale wtedy najlepszym interesem było destylowanie rumu z melasy. Już od jakiegoś czasu na wyspie Staten działała gorzelnia, ale Jan wspólnie z panem Masterem założył w mieście nową. Handlował też alkoholami sprowadzanymi z Holandii, między innymi ginem, który nazywał się Genever. Nad staw wybrała się też pani i panienka Clara z mężem. Nie mieli dzieci, ale panienka wyglądała pięknie jak nigdy. Baas pokazał wszystkim dzieciom, także mojemu Hudsonowi, jak się jeździ na łyżwach, a pani ciągle się uśmiechała i powiedziała, że ci wszyscy ludzie na wielkim stawie wyglądają jak na holenderskim obrazie. Nie przeszkadzało jej nawet, gdy pojawił się pan Master z rodziną. Pan Master miał syna imieniem Henry, który w tamtym czasie musiał mieć jakieś osiemnaście lat. Był bardzo podobny do swojego ojca. A kiedy zobaczył panienkę Clarę, pięknie zarumienioną od mroźnego powietrza, nie mógł oderwać od niej oczu. I razem jeździli na łyżwach. Nawet panią to rozbawiło. – Ten chłopak się w tobie zakochał – powiedziała do córki. Ten radosny dzień na zawsze zapisał się w mojej pamięci. *** Nieszczęście przyszło w 1685 roku. Wieść rozniosła się po Nowym Jorku lotem błyskawicy. Zmarł Karol II, a na tronie zasiadł jego brat, książę Yorku. Jakub II, katolik.

Nowy Jork miał katolickiego króla. Który natychmiast przekazał rządy katolikom. A potem podarł dokument ustanawiający wybory w naszej prowincji. – A nie mówiłam! – zżymała się pani. – Nigdy nie wolno ufać katolikowi. Ale nie to było najgorsze. Król Ludwik IV postanowił wygnać z Francji wszystkich protestantów. A było ich naprawdę wielu. Musieli pakować dobytek i uciekać. Część udała się do Niderlandów, a wkrótce zaczęli też przybywać do Nowego Jorku. Mówili na nich hugenoci. Pewnego dnia zawitał do nas meinheer Leisler w towarzystwie jednego z nich, monsieur Jaya. To monsieur Jay powiedział nam, że król Jakub wysłał królowi Ludwikowi list z gratulacjami. I że w Anglii wzbierało niezadowolenie z władcy. Baas był wstrząśnięty, a pani od tej pory rozmawiała tylko o tym. Mówiła, że Anglicy powinni się zbuntować i wygnać króla. Tak właśnie zrobili Holendrzy, będąc pod panowaniem hiszpańskiego króla. Jednak baas zauważył, że Anglicy będą woleli poczekać. Jakub nie miał syna, a jego obie córki były protestantkami. W swoim czasie, powtarzał baas, wszystko wróci do normy. Ale pani wcale nie była tym usatysfakcjonowana. Przez następne dwa lata wszyscy w Nowym Jorku narzekali na króla. Któregoś dnia wiosną 1689 roku pani wpadła do domu z szerokim uśmiechem na twarzy, mówiąc, że Anglicy wygnali Jakuba II z kraju. – Stała się wola boska! – zawołała.

A wszystko z powodu dziecka. Po wielu latach królowi nagle urodził się syn, który miał zostać katolikiem. – Tego już nawet Anglicy nie zdzierżyli – stwierdziła pani. Wygnali go niemal natychmiast i posłali po jego starszą córkę Marię. Nazwali to „chwalebną rewolucją”. – Maria jest nie tylko protestantką, ale też żoną Wilhelma, władcy Niderlandów – mówiła. – A teraz będą wspólnie rządzić Anglią. – Niemal tańczyła z radości na myśl o tym, że znowu trafiliśmy pod holenderskie panowanie. Niedługo po chwalebnej rewolucji dotarły do nas wieści, że Holendrzy i Anglicy wypowiedzieli wojnę królowi Francji Ludwikowi. Ludzie nazwali to wojną króla Wilhelma. Obawialiśmy się, że francuscy katolicy z północy zmówią się z Irokezami i dotrą aż do Nowego Jorku. Rzeczywiście, razem zaatakowali kilku holenderskich osadników w górnym biegu rzeki. Ale dla kupców takich jak baas i pan Master wojna stanowiła też okazję do zarobku. Zawsze będę pamiętał ten słoneczny dzień, gdy baas zabrał nas na nabrzeże. Pozwolił mi wziąć ze sobą Hudsona. Na miejscu czekali już na nas Jan, pan Master i jego syn Henry. Wiosłową łódką dopłynęliśmy na statek stojący na kotwicy na Rzece Wschodniej. To był naprawdę piękny okręt, miał wysokie maszty i kilka dział. Pan Master oprowadzał nas po pokładzie. Hudson przyglądał się wszystkiemu z ciekawością, jeszcze nigdy nie widziałem, żeby był tak ożywiony. Okręt był wspólną inwestycją kilku kupców, a że byliśmy z Francją w stanie wojny, miał w czasie rejsów atakować francuskie statki handlowe i przejmować ich ładunki. Pan Master miał

jedną ósmą udziałów, a baas i Jan tak samo. Nawet ja widziałem, że okręt mógł osiągać znaczną prędkość. – Przegoni każdego Francuza – powiedział pan Master, bardzo z siebie zadowolony. – Kapitan jest świetnym korsarzem. Jeśli szczęście nam dopisze, zdobędziemy fortunę. Hudson chciał o coś zapytać i zaczął ciągnąć mnie za rękaw. Kazałem mu być cicho. Ale pan Master powiedział: – Pozwól mu mówić. Więc Hudson na to: – Panie, powiedzcie proszę, jaka jest różnica między korsarzem a piratem? Baas i pan Master spojrzeli na siebie i się roześmiali. – Jeśli jakiś statek okrada nas, to jest piratem – wyjaśnił baas. – Ale jeśli okrada wroga, to jest korsarzem. *** Niedługo po wypłynięciu okrętu mąż panienki Clary rozchorował się i umarł. Nie mieli dzieci, więc panienka wróciła do rodzinnego domu. Spodziewałem się kłótni, ale lata mijały, a ona dobrze dogadywała się z matką. Oczywiście przez jakiś czas była w żałobie, ale kiedyś usłyszałem, jak pani mówi do baasa: – Musimy jej znaleźć męża. Myślę jednak, że była zadowolona z obecności córki w domu. Moja Naomi dobrze posługiwała się igłą, więc wszystko cerowała i robiła inne poprawki. Zaczęła też uczyć szycia Marthę. Mała miała szybkie i zwinne paluszki, aż dziw, co

potrafiła nimi robić. Wkrótce panienka Clara też to zauważyła i była zaskoczona, że dzieciak może być taki zdolny. – Ta mała to prawdziwy skarb – mówiła. Zabierała Marthę na spacery. A pani wcale się temu nie sprzeciwiała. *** Wysyłanie korsarzy na wrogów okazało się łatwiejsze niż rządzenie prowincją. Przez jakiś czas panowało u nas spore zamieszanie. W Bostonie gubernator króla Jakuba został wtrącony do więzienia. W Nowym Jorku nikt nie wiedział, komu należy się władza. I w tym właśnie czasie meinheer Leisler zapisał się na kartach historii. Jako że był jednym z dowódców straży miejskiej, ojcowie miasta poprosili go, by przejął stery do czasu, aż sprawy się unormują. Możecie sobie pewnie wyobrazić, że pani była z tego bardzo zadowolona. Leislera wspierało wielu znaczących Holendrów, między innymi doktor Beekman i niektórzy Stuyvesantowie. Miał też za sobą drobnych kupców, rzemieślników i holenderską biedotę, bo był Holendrem. Zaskarbił

sobie

również

względy

hugenotów,

którzy

przybywali niemal na każdym statku. Pomógł im założyć osiedle, które nazwali Nowe Rochelle, na pamiątkę miasta we Francji, z którego ich wygnano. Leislera lubiło też wielu Anglików, zwłaszcza z Długiej Wyspy, bo nienawidzili katolików,

a

Leisler

był

porządnym

protestantem.

A najbardziej religijni mieszkańcy mówili nawet, że chwalebna rewolucja była dowodem na to, że zbliża się Królestwo Boże.

Tak oto meinheer Leisler rządził w Nowym Jorku przez jakiś czas. Ale nie miał łatwego zadania. Pamiętam, jak któregoś razu złożył mojej pani wizytę i skarżył się, że utrzymanie porządku nie jest proste. – Będę musiał podnieść podatki – mówił. – A to nie będzie dobrze przyjęte. – Zazwyczaj na jego twarzy malowała się beztroska wesołość, ale teraz wyglądał na zmęczonego i strapionego. – Jedno mogę wam obiecać: nigdy nie oddam miasta żadnemu katolikowi. Meinheer Leisler rządził miastem przez półtora roku. Pani popierała go całym sercem, ale baas był bardziej ostrożny. Zacząłem się domyślać, w czym rzecz, gdy pewnego dnia szliśmy główną ulicą biegnącą od fortu do bramy miejskiej. Anglicy nazwali ją Broadway. W tej części miasta mieszkali biedniejsi Holendrzy: stolarze, wozacy, strycharze, szewcy, marynarze. Wszyscy kochali Leislera. Rzuciłem jakąś uwagę, że meinheer Leisler jest bardzo popularny. – No cóż – powiedział baas. – Nie wyjdzie mu to na dobre. – Dlaczego? – spytałem. Ale nie odpowiedział. Jednak wkrótce wszystko stało się jasne. Meinheer Leisler zaczął obsadzać różne stanowiska prostymi ludźmi. A to się nie podobało wielkim holenderskim kupcom. Oraz niektórym pastorom. Pani nie zwracała uwagi na te narzekania. Za każdym razem stawała po stronie Leislera. – Jest Holendrem, a my mamy teraz holenderskiego króla – mówiła.

– Ale on jest też królem Anglii – zauważył kiedyś baas. – I ma dwór w Londynie. Wielcy kupcy mają tam swoich przyjaciół, a Leisler nie. – I kazał jej uważać na to, co mówi. Po kilku miesiącach opozycja urosła w taką siłę, że meinheer Leisler musiał uderzyć. Aresztował meinheera Bayarda. I domagał się rękojmi od van Cortlandta i paru innych. Prosty lud, który kochał Leislera, dopuścił się nawet kilku ataków na domy największych panów. Baas był bogaty, więc obawiał się, że i nas mogą spalić. Któregoś wieczoru wrócił do domu z wiadomością, że na ulicach robi się niespokojnie. A kiedy dowiedział się, że pani wyszła, powiedział: – Chodź ze mną, Quash. Musimy sprawdzić, czy nic jej nie grozi. Zaczęliśmy krążyć po mieście. U zbiegu Beaver Street i Broadwayu zobaczyliśmy jakąś setkę kobiet. Maszerowały w kierunku fortu, chcąc okazać poparcie Leislerowi. A na samym czele szła moja pani. Baas wpadł w taką złość, że przez chwilę wydawało mi się, że siłą zawlecze ją do domu, ale zaraz się roześmiał. – No cóż, Quash – powiedział. – Przynajmniej nie zaatakują naszego domu. Jednak w końcu okazało się, że miał słuszność, ostrzegając nas przed Leislerem. Z Londynu przybył statek z żołnierzami, którzy mieli przejąć miasto. Meinheer Leisler, wiedząc, ilu ma wrogów, bronił się w forcie, mówiąc, że nie podda miasta bez rozkazu samego króla Wilhelma. Wkrótce takie rozkazy nadeszły. Leisler został aresztowany, bo przedstawiono go królowi jako groźnego buntownika.

– Twoi przyjaciele to uknuli – powiedziała pani z wyrzutem do baasa. – Ciesz się, że ciebie też nie aresztowali – odparł. Ale gdy dowiedział się, że rajcy zwrócili się do króla Wilhelma z prośbą o zgodę na egzekucję Leislera, stwierdził, że to hańba. *** Niedługo potem do portu zawinął korsarz baasa i pana Mastera. Zdobył jakieś łupy, ale zysk z nich był nieduży. Przywiózł też trochę niewolników. Nie spodobał mi się ich wygląd. – Oni są chorzy – powiedział pan Master. – Lepiej sprzedajmy ich jak najszybciej. – I pozbył się ich już następnego dnia. Przez ten cały czas meinheer Leisler siedział w więzieniu, nie wiedząc, jaki los go czeka. Większość mieszkańców była w szoku. W naszym domu panował ponury nastrój. Pani prawie się nie odzywała. Na początku maja jedna z kobiet, która maszerowała z panią do fortu, poprosiła o wypożyczenie Naomi na kilka dni. Miała dla niej jakieś prace krawieckie u siebie na gospodarstwie. Pani się zgodziła. Noami chyba była zadowolona z wyjazdu. W domu było smutno, więc powiedziałem: – Zabierz ze sobą Marthę. I pojechały na tę bouwerie, zaledwie dwie mile na północ od miasta. Zostały tam przez dziesięć dni. Pogoda była wtedy bardzo zmienna. Raz było duszno i gorąco, na ulicach cuchnęło końskim łajnem, a zaraz potem

robiło się zimno i padał deszcz. Wszyscy źle to znosili. Na ogół mam dobry humor, ale wtedy ogarniało mnie przygnębienie. Ledwo mogłem pracować. W końcu Naomi i Martha wróciły do domu. Był późny wieczór, nie rozmawialiśmy wiele, a one były takie zmęczone, że od razu poszły spać. Następnego ranka wybrałem się z baasem na nabrzeże. Pan Master i inni kupcy rozliczali się po ostatnim rejsie korsarza, zastanawiali się, czy wysłać go znów na morze. Potem poszliśmy do fortu, bo baas i pan Master chcieli zasięgnąć wieści o Leislerze. Gdy stamtąd wyszli, baas pokręcił głową. – Bayard chce go zniszczyć – powiedział. – Podejrzewam, że nie będą się nawet oglądać na króla Wilhelma. Zbliżaliśmy się akurat do gospody, gdy zobaczyliśmy biegnącego w naszą stronę Hudsona. – Co się stało? – spytał baas. – Martha, panie! – krzyknął. – Ona chyba umiera. *** Biedne dziecko było rozpalone gorączką. Wyglądało strasznie. Naomi też sprawiała wrażenie chorej, miała dreszcze. – To przez tych niewolników ze statku baasa – powiedziała. – Sprzedali ich na tamto gospodarstwo. Kiedy przyjechałyśmy, już byli chorzy, a jeden nawet umarł. Jestem pewna, że to przez nich. Nikt nie wiedział, co to za choroba. Moja mała Martha gorączkowała całą noc, a rano ledwo oddychała. Ja i Naomi opiekowaliśmy się nią przez cały czas, ale gdzieś około północy Naomi była już tak samo chora. Obmywałem je

chłodną wodą, żeby zbić gorączkę, ale nie na wiele się to zdało. Rano w drzwiach stanęła Clara. – Niech panienka tu nie wchodzi – powiedziałem. – Może się panienka zarazić. – Wiem, Quash. Ale chcę się nią opiekować. O mało się nie udławiłem, słysząc te słowa. Ale zawołałem do pani, żeby nie pozwoliła panience wchodzić. Pani próbowała ją powstrzymać, lecz Clara zawsze umiała postawić na swoim. Nie posłuchała ani baasa, ani matki. Powiedziała, że nie odejdzie, dopóki nie da Marcie naparu z ziół, które przyniosła ze sobą. Wtedy baas powiedział: – Daj też Quashowi. Ale ona mi nie dała. A potem wzięła Marthę za rączkę i podała jej lekarstwo. Mała ledwo je połknęła, ale musiało jej pomóc, bo trochę się uspokoiła. Dopiero wtedy panienka zgodziła się wyjść. Niestety, moja mała Martha zmarła o zmierzchu. Jej matka była wyczerpana i przedtem zapadła w niespokojny sen. Nie chciałem, żeby spała obok martwego dziecka, więc wziąłem Marthę na ręce i wyniosłem ją na podwórze. Baas powiedział, żebym położył ją w stodole i że trzeba ją pochować jeszcze dziś. Gdy wróciłem, Naomi próbowała wstać. Spytała o Marthę. – Gdzie ona?! – krzyczała. – Na dworze jest chłodniej – powiedziałem. Nie potrafiłem wyznać jej prawdy. – Niech sobie trochę odpocznie. – Ale za

oknem rozległ się płacz Clary. Widocznie jej powiedzieli. – Ona nie żyje, prawda? – spytała Naomi. – Moja córeczka nie żyje. Nie wiem, co mi się stało, ale nie mogłem wydusić z siebie słowa. Naomi opadła na łóżko i zamknęła oczy. W nocy bardzo źle znosiła gorączkę. Była rozpalona i targały nią dreszcze. – Ja umieram, Quash – powiedziała. – Umrę jeszcze dziś. – Musisz się trzymać, jesteś nam potrzebna, mnie i Hudsonowi. – Wiem. Nazajutrz się rozpadało. Drobny, ciągły deszcz. Nie miałem głowy do niczego, nie wiedziałem, co się dzieje na świecie, bo opiekowałem się Naomi. Ale po południu przyszedł baas. Zapytał o jej zdrowie, a potem powiedział: – Słyszałeś najnowsze wieści? Stracili biednego Leislera. – Przykro mi, panie. – Pani bardzo źle to zniosła. Skazali go na śmierć jako zdrajcę. Wiedziałem, co to znaczy. Wieszają człowieka, ale nie tak, żeby umarł, a potem wydzierają mu wnętrzności i obcinają głowę. Aż trudno sobie wyobrazić, że coś podobnego spotkało takiego dżentelmena jak meinheer Leisler. – Nie był większym zdrajcą niż ja – powiedział baas. – A ludzie biorą sobie kawałki jego ubrania jako relikwie. Mówią, że jest męczennikiem. – Westchnął. – Chyba lepiej, żeby Hudson spał dzisiaj w kuchni.

– Jak pan każe. Padało przez całą noc. Myślałem, że chłód pomoże Naomi, ale tak się nie stało. O północy rzucała się i krzyczała w gorączce. Potem trochę się uspokoiła. Miała zamknięte oczy i nie wiedziałem, czy czuje się lepiej, czy przestała już walczyć. Tuż przed świtem zauważyłem, że deszcz ustał. Naomi oddychała płytko i była bardzo słaba. Nagle otworzyła oczy. – Gdzie Hudson? – spytała. – Nic mu nie jest – powiedziałem. – Chcę go zobaczyć – szepnęła. – Lepiej nie. Jakby zapadła się w sobie. Gdy zaczęło świtać, wyszedłem na chwilę na dwór, żeby zaczerpnąć świeżego powietrza i popatrzeć na niebo. Było bezchmurne. Na wschodzie świeciła gwiazda zaranna. Gdy wróciłem do domu, Naomi już nie żyła. *** Przez kolejne dni po pogrzebie baas i pani byli dla mnie bardzo dobrzy. Baas pilnował, żebym miał coś do roboty, dawał też jakieś zajęcia Hudsonowi. Miał rację. Pani prawie się nie odzywała, ale widać było, że wciąż nie może otrząsnąć się po śmierci meinheera Leislera. Pewnego dnia, gdy pracowałem w ogrodzie, przyszła pani i stanęła obok mnie. Wyglądała na zasmuconą. Po chwili powiedziała: – Ty i Naomi byliście ze sobą szczęśliwi, prawda?

– Nigdy nie powiedzieliśmy sobie przykrego słowa. Milczała przez chwilę. W końcu odezwała się: – Tak, okrutne słowa to straszna rzecz. Czasem człowiek ich żałuje. Ale jak już coś zostało powiedziane, to nie da się tego cofnąć. Nie wiedziałem, co na to odrzec. Po dłuższej chwili pani pokiwała głową do siebie i weszła do domu. *** Pod koniec tego roku pani kupiła nową niewolnicę w miejsce Naomi. Chyba myślała, że się z nią zwiążę. Ale nie umieliśmy się dogadać, chociaż nie była złą kobietą. A tak prawdę powiedziawszy, nie sądzę, żeby ktokolwiek mógł mi zastąpić Naomi. Hudson był dla mnie wielką pociechą. Mieliśmy tylko siebie, więc spędzaliśmy razem dużo czasu. Był ładnym chłopcem i dobrym synem. I potrafił cały czas siedzieć na nabrzeżu. Uprosił marynarzy, żeby nauczyli go wiązać węzły. Nabrał w tym takiej biegłości, że wiązał liny na najróżniejsze sposoby, a nawet robił z nich różne wzory. Uczyłem go wszystkiego, co sam umiałem. Powiedziałem mu też, że być może pewnego dnia, jeśli taka będzie wola baasa, odzyskamy wolność. Ale nie wracałem często do tego tematu, żeby nie rozbudzać w nim nadmiernych nadziei lub nie skazywać na rozczarowanie, gdyby okazało się, że musimy na tę wolność długo czekać. Bardzo lubiłem, kiedy chodziliśmy gdzieś razem. Mówiąc coś do niego, opierałem mu dłoń na ramieniu; gdy urósł, wtedy to on czasem kładł dłoń na moim.

Dla pani nadszedł bardzo trudny czas. Wciąż była piękną kobietą. Jej jasne włosy posiwiały, ale twarz niewiele się zmieniła. I właśnie wtedy zaczęło się u niej pojawiać coraz więcej zmarszczek, a kiedy była smutna, wyglądała staro. Wydawało się, że wszystko się przeciwko niej sprzysięgło. Większość mieszkańców Nowego Jorku nadal mówiła po niderlandzku, ale z każdym rokiem mieliśmy coraz więcej angielskich praw. Doszło do tego, że Anglicy chcieli, by ich Kościół – nazywali go Kościołem anglikańskim – był główną religią w mieście. A gubernator ogłosił, że bez względu na to, do jakiego Kościoła ktoś przynależy, i tak musi płacić na utrzymanie angielskich duchownych. Wielu ludzi to oburzyło, zwłaszcza moją panią. Ale niektórzy pastorzy chcieli się przypodobać gubernatorowi, więc się nie skarżyli, a nawet zgodzili się udostępnić anglikanom swoje świątynie, dopóki tamci nie zbudują sobie własnych. Pani miała przynajmniej rodzinę. Ale baas, mimo że miał już ponad sześćdziesiąt lat, ciągle był zajęty. Wojna króla Wilhelma przeciwko Francji trwała, więc wyruszało wiele wypraw korsarskich. Baas i pan Master właśnie tym się zajmowali. Czasem baas udawał się na północ po futra. A raz wyprawił się z panem Masterem do Wirginii. Moja pani często zaglądała do Jana, który miał dom niedaleko, i spotykała się z wnukami. Clara też była dla niej pociechą, ale dużo czasu spędzała poza domem, więc pani czuła się chyba samotna. Jakoś niedługo po powrocie baasa i pana Mastera z Wirginii cała rodzina zebrała się na obiad. Przyszedł Jan

z żoną Lysbet i dziećmi, była też panienka. Ja i Hudson usługiwaliśmy przy stole. Wszyscy byli weseli. Akurat podaliśmy maderę po posiłku, gdy panienka wstała i powiedziała, że chce coś ogłosić. – Mam dla was dobrą wiadomość – oznajmiła, spoglądając dookoła na wszystkich. – Wychodzę za mąż. Pani była bardzo zdziwiona. Zapytała za kogo. – Za Henry’ego Mastera. O mało nie upuściłem talerza, który trzymałem w ręku. A pani patrzyła na panienkę Clarę z niedowierzaniem. – Za tego chłopca?! – krzyknęła. – Ale on przecież nie jest Holendrem. – Wiem – powiedziała Clara. – I jest od ciebie dużo młodszy. – Wiele kobiet w naszym mieście ma młodszych mężów – zauważyła panienka. I wspomniała jedną holenderską damę, która miała już trzech młodych oblubieńców. – Rozmawiałaś z pastorem? – Pastor nie ma tu nic do gadania. Zamierzamy wziąć ślub w Kościele anglikańskim, przed panem Smithem. – Anglikańskim? – Pani aż dech odebrało. – Jego rodzina ośmieliła się postawić takie żądanie? – To był mój pomysł. Pani patrzyła przed siebie, jakby nie mogła w to wszystko uwierzyć. Potem spojrzała na baasa. – Wiedziałeś o tym?

– Coś mi się obiło o uszy. Ale Clara ma już ponad trzydzieści lat i jest wdową. Sama może decydować. Pani odwróciła się do swojego syna i zapytała, czy o tym wiedział. – Co nieco – przyznał. Słysząc to, jakby zapadła się na krześle. – Byłoby lepiej, gdyby ktoś mnie uprzedził. – Nie wiedzieliśmy na pewno – tłumaczył się Jan. – Nie ma się czym martwić, Greet – rzucił baas wesoło. – Henry to miły chłopiec. – A więc, Claro – zwróciła się pani do córki – chcesz wyjść za Anglika i opuścić swój Kościół? To dla ciebie nic nie znaczy? – Ja go kocham – odpowiedziała Clara. – To kiedyś minie. Zdajesz sobie sprawę, że w angielskim małżeństwie będzie ci wolno mniej? – Znam prawo. – Nie możesz pozwolić, byś stała się własnością męża. Holenderskie kobiety są wolne. – Tym akurat się nie martwię, mamo. Przez chwilę panowało milczenie. Pani wpatrywała się w stół. – Widzę, że w tej rodzinie nikt się ze mną nie liczy – powiedziała w końcu. – Trzymacie stronę Mastera. – Odwróciła się do Clary. – Niech ci to przyniesie szczęście.

Pod koniec roku pan Smith, angielski duchowny, udzielił im ślubu. Pani nie pojawiła się na ceremonii. Co nikogo nie zdziwiło. Wielu jej holenderskich przyjaciół na jej miejscu postąpiłoby tak samo. Gdy baas wrócił do domu, pani siedziała w salonie i wyglądała jak chmura gradowa. Pan za to był zadowolony, najwyraźniej trochę sobie popił. – Nie martw się, moja droga – powiedział. – Nikt za tobą nie tęsknił. *** Właściwie byłbym szczęśliwym człowiekiem, gdyby nie to, że mój syn Hudson pragnął wyruszyć na morze. Nie dawał mi z tym spokoju, a baas nawet go popierał. Pan Master powiedział, że może go przyjąć w każdej chwili. Baas nie wysłał go na statek tylko dlatego, że wiedział, że nie mam nikogo oprócz niego. – Tracę przez ciebie pieniądze, Quash – powiedział. Wcale nie żartował. Któregoś

dnia

przyprowadził

do

domu

szkockiego

dżentelmena, kapitana Kidda. Korsarza ożenionego z bogatą holenderską wdową. Kapitan był dobrze zbudowanym mężczyzną, o prostej sylwetce. Miał ogorzałą twarz, ale zawsze nosił elegancką perukę, nienagannie zawiązany fular i kosztowny płaszcz, czerwony lub niebieski. Pani nazywała go piratem. Ale że był bardzo majętny, cieszył się poważaniem i przyjaźnił z gubernatorem oraz wszystkimi wpływowymi rodzinami. Pan Master powiedział mu, że Hudson potrafi zawiązać każdy węzeł. A potem kazał Hudsonowi pokazać swoje umiejętności, co zrobiło na kapitanie wielkie wrażenie.

– Miejsce tego chłopaka jest na morzu, van Dyck – powiedział z tym swoim szkockim akcentem. – Powinniście zrobić z niego marynarza. Siedzieli w salonie z Hudsonem, a kapitan opowiadał baasowi o swoich przygodach. Przez następny miesiąc mój syn nie dawał mi spokoju i mówił tylko o tym, że chce wypłynąć w morze. *** Spędziłem w tym domu niemal całe życie, więc wszyscy w rodzinie swobodnie rozmawiali w mojej obecności. Jeśli jakiś temat wymagał poufności, baas i pani zamykali się w pokoju. Ale podczas posiłków, kiedy podawałem do stołu, każdy mówił szczerze, co mu leży na sercu. Lata mijały, a ja wiedziałem niemal wszystko o rodzinnych interesach i znałem opinie moich państwa o tym, co dzieje się na świecie. Ale pewnego razu usłyszałem coś, czego nie powinienem był słyszeć. To nie była moja wina. Za domem mieliśmy ładny ogródek. Wychodziły na niego okna pokoju, w którym baas urządził sobie kantorek. Ogródek był wypielęgnowany, jak wszystkie holenderskie ogrody. Była tam grusza i rabata z tulipanami, a także grządki kapusty, cebuli, marchewki, endywii i trochę indiańskiej kukurydzy. Przy murze, w zacisznym miejscu, rosły brzoskwinie. W młodości nie lubiłem pracować w tym ogródku, ale na starość chętnie zajmowałem się roślinami. Któregoś wiosennego dnia pracowałem sobie spokojnie, niedaleko okna, które akurat było otwarte. Dopiero gdy usłyszałem głos Jana, zorientowałem się, że ktoś jest w środku.

– Podobno meinheer Philipse sporządził testament zgodnie z angielskim prawem. – Hm – mruknął baas. – Tak postępuje prawdziwy dżentelmen – mówił dalej Jan. – Powinniście się nad tym zastanowić, ojcze. W kwestii testamentów Holendrzy i Anglicy bardzo się różnili. Po śmierci Holendra jego dom i wszystkie interesy przejmowała żona i pozostawała ich właścicielką do śmierci. Potem wszystko dzielono pomiędzy dzieci, zarówno chłopców, jak i dziewczynki. Ale w rodzinach angielskich kobiety nie miały takiego poważania. Kiedy Angielka wychodziła za mąż, cały jej majątek przejmował mąż, jakby była niewolnicą. Nie wolno jej było prowadzić żadnych interesów. A po śmierci męża najstarszy syn dziedziczył wszystko, przekazując jedynie jakąś sumę na utrzymanie wdowy. Anglicy mieli nawet prawo, które pozwalało synowi po czterdziestu dniach od śmierci ojca wyrzucić matkę z domu. Wielkim właścicielom ziemskim takie rozwiązanie było na rękę, bo ród, nie dzieląc swojego majątku, zachowywał władzę i potęgę. Część Holendrów, stając się dżentelmenami, opowiadała się za angielskimi testamentami, ale większość miała za nic angielskie prawo. Podejrzewam, że ich żony nigdy by się na to nie zgodziły. Nie sądziłem też, by baas się ku temu skłaniał. – Mamy holenderski testament, który został spisany zaraz po naszym ślubie – powiedział. – Złożyliśmy go u starego Schermerhorna, prawnika twojej matki. Wpadłaby w szał, gdybym go zmienił.

– Nie musiałaby o tym wiedzieć. A ważny byłby angielski, jako ten późniejszy – stwierdził Jan. – A dlaczego ci na tym zależy? – Prawdę mówiąc, ojcze, nie ufam jej osądom. Przypomnij sobie, jak się zachowywała w sprawie Leislera. To nie jest właściwa osoba do zarządzania naszymi pieniędzmi. Clara ma zapewnione utrzymanie. Dostała duży posag, ma też pieniądze po pierwszym mężu. A Henry Master, dzięki Bogu, też jest majętnym człowiekiem. I to on odziedziczy majątek po swoim ojcu. Jest dużo bogatszy ode mnie. – Rozumiem. – Przecież wiesz, że zawsze będę się mamą opiekował. Clara też. – Nie mam co do tego wątpliwości. – Jednak uważam, że powinieneś mnie jakoś zabezpieczyć. I pomyśleć o rodzie van Dycków. To wszystko. – Zastanowię się nad tym, Janie, obiecuję. Ale niech to lepiej zostanie między nami. – Oczywiście – powiedział Jan. Po tych słowach szybko poszedłem w drugi koniec ogrodu. A kiedy wróciłem do domu, nigdy nikomu nie wspomniałem o tej rozmowie, nawet Hudsonowi. *** Z roku 1696 pamiętam dwa wydarzenia. Stary mur na północy miasta rozpadł się, a kilka lat wcześniej zbudowano tam ulicę, którą nazwano Wall Street. W tamtym właśnie roku anglikanie położyli fundamenty pod piękny kościół w miejscu, gdzie

nowa Wall Street dochodziła do Broadwayu. Nazywali go kościołem Świętej Trójcy. Drugim wydarzeniem był ostatni rejs kapitana Kidda. Wojna króla Wilhelma z Francuzami trwała w najlepsze. Dwieście mil w górę rzeki Francuzi wspomagani przez Indian zaatakowali holenderskie osiedle Schenectady, a na morzach ich piraci panoszyli się tak bardzo, że Anglicy błagali kapitana Kidda, aby się z nimi rozprawił. Jak już mówiłem, kapitan był już wtedy szacownym starszym człowiekiem, na dodatek akurat pomagał w budowie kościoła Świętej Trójcy. Ale wyraził zgodę. – Nie sądzę, żeby trzeba go było bardzo namawiać – stwierdził baas. – Te stare wilki morskie źle się czują na stałym lądzie. Któregoś dnia, wracając do domu, spotkałem po drodze Hudsona. Był bardzo ożywiony, ale nic nie mówił. Szliśmy obok siebie, w przyjaznym nastroju, jak to nam często się zdarzało. Jak zwykle położyłem mu dłoń na ramieniu. Nie musiałem długo czekać. – Kapitan Kidd chce, żebym z nim popłynął – powiedział. – Jesteś na to za młody. – Mam prawie szesnaście lat. Chłopcy okrętowi są dużo młodsi. – Baas się nie zgodzi – stwierdziłem. I modliłem się w duchu, żeby tak było. – Tak ci się śpieszy, żeby zostawić ojca? – spytałem. – Nie w tym rzecz! – Otoczył mnie ramieniem. – Ale na morzu mógłbym się wyszkolić na żeglarza.

– Wyszkolisz się na pirata – odrzekłem. Często widywałem załogi korsarskich statków i aż mnie ciarki przechodziły na myśl, że Hudson mógłby się obracać wśród takich ludzi. Ledwo przyszliśmy do domu, baas mnie przywołał. – Kapitan Kidd chce kupić Hudsona – oznajmił. – Daje za niego bardzo dobrą cenę. Nie wiedziałem, co odpowiedzieć. Mogłem tylko paść na kolana. – Niech go pan nie wysyła na morze. Mam tylko jego jednego. – Ale wiesz, że chce popłynąć. – Wiem – przyznałem. – Ale on nie wszystko rozumie. Kapitan Kidd jest prawdziwym dżentelmenem, ale ta jego załoga… On werbuje nawet piratów. – Nie możesz zatrzymać Hudsona przy sobie na zawsze, Quash. Rozmyślałem gorączkowo. Bałem się nie tylko niebezpieczeństw związanych z morzem. Co będzie, jeśli kapitan Kidd postanowi sprzedać mojego syna w jakimś dalekim porcie? Co się z nim wtedy stanie? Cały czas miałem nadzieję, że któregoś dnia baas da mu wolność. – Czy kapitan Kidd nie mógłby zapłacić za służbę Hudsona, nie kupując go? – zasugerowałem. – Moglibyście go wynająć, panie. Ale kapitan musiałby go potem zwrócić. A wtedy on miałby większą wartość, bo byłby wyćwiczonym

żeglarzem.

–

Szukałem

jeszcze

innych

argumentów.

Zauważyłem jednak, że baas wygląda na zatroskanego. – Dość tego, Quash – powiedział. – Wracaj do swoich zajęć, porozmawiamy jutro. Następnego dnia zostało postanowione, że Hudson zostanie wydzierżawiony kapitanowi. Mimo wszystko miałem za co dziękować. Szykowanie okrętu zajęło wiele tygodni, a ten czas był mi szczególnie drogi, myślałem bowiem, że nigdy więcej nie zobaczę syna. Nie zwierzyłem mu się jednak ze swoich obaw. A on był tak rozemocjonowany perspektywą rejsu, że gdy tylko mógł, szedł na nabrzeże. Wielu ludzi liczyło, że ta wyprawa przyniesie duże zyski. Zainwestował w nią nie tylko gubernator, ale też kilku angielskich panów. Krążyły pogłoski, że sekretny udział miał także król Wilhelm. Okręt nazywał się „Adventure Galley”, był wyposażony w wiosła, co pozwalało mu atakować przeciwnika nawet przy braku wiatru. Miał też trzydzieści cztery działa. Załoga liczyła stu pięćdziesięciu ludzi. Gdy zbliżał się dzień wyjazdu, wziąłem Hudsona na rozmowę. – Teraz masz we wszystkim słuchać kapitana Kidda, bo on będzie twoim panem. Ale niektórzy marynarze są złymi ludźmi, Hudsonie. Dlatego pilnuj swoich spraw, nie zadawaj się z nimi, a może dadzą ci spokój. Pamiętaj tylko, co ci przykazywali matka i ojciec, a nie spotka cię nic złego. W końcu we wrześniu 1696 roku „Adventure Galley” wypłynął z nowojorskiego portu. Patrzyłem na Hudsona, dopóki nie zniknął mi z oczu.

*** Mijały miesiące bez wieści. Wiedziałem, że nie zdobywszy żadnych łupów na pobliskich wodach, kapitan Kidd popłynie przez ocean aż ku wybrzeżom południowej Afryki i na Przylądek Dobrej Nadziei. Po drugiej stronie przylądka, niedaleko wyspy Madagaskar, można było spotkać francuskie statki handlowe i francuskich piratów. Któregoś dnia do portu zawinął statek, który pływał w tamtych stronach. Przywiózł wiadomość, że jedna trzecia załogi kapitana Kidda zmarła na cholerę w pobliżu Madagaskaru. Nie wiedzieliśmy jednak, czy to prawda ani czy mój Hudson przeżył. Wiosną panienka Clara urodziła syna. Jak na razie Jan miał tylko córki, więc wnuczek sprawił baasowi wielką radość. Dali mu na imię Dirk, na cześć dziadka. – Mam wnuka, Quash – mówił. – Jeśli szczęście dopisze, zobaczę, jak wyrasta na mężczyznę. Czy to nie wspaniałe? – Tak – przytaknąłem. – Los się do was uśmiecha, panie. Panienka Clara przyniosła syna, żeby pokazać go matce, ale pani nie była zadowolona z anglikańskiego wnuka. *** To, na co czekałem całe życie, wydarzyło się, gdy najmniej się tego spodziewałem. Pani tego dnia wyjechała. Baas zawołał mnie do salonu. – Quash – zaczął. – Pamiętasz, jak obiecałem ci, że po mojej śmierci będziesz wolny? – Tak, panie.

– No cóż, wolność nie zawsze jest taka, jak sobie wyobrażasz. Ale tak czy inaczej, w swoim testamencie czynię cię wolnym człowiekiem. Zapisuję ci też trochę pieniędzy. – Ja już się starzeję – powiedziałem, modląc się w duchu. – Czy Hudson też będzie wolny? – Tak, on też otrzyma wolność. O ile będzie żył. – Dziękuję, panie. – Ale masz nikomu o tym nie mówić – przykazał baas surowo. – Nie rozmawiaj o tym z Hudsonem ani z nikim z rodziny. Ta sprawa ma zostać między nami. Rozumiesz? – Tak, panie. Domyśliłem się, że baas spisał angielski testament. – Jeszcze jedno. Przyrzeknij, że po mojej śmierci zrobisz coś dla mnie. – Wyjął małe zawiniątko i rozłożył tkaninę. W środku zobaczyłem wampum, który baas założył, gdy popłynęliśmy w górę rzeki. – Widziałeś to już kiedyś? – Widziałem, panie. – To bardzo szczególny pas – powiedział. – Ma dla mnie wielkie znaczenie i wielką wartość. Prawdę powiedziawszy, to moja najcenniejsza rzecz. Trzymam go w sekretnej kryjówce, którą ci teraz pokażę. Kiedy umrę, wyjmiesz pas. Nie wolno ci o tym mówić nikomu, nawet pani. Zaniesiesz wampum do domu panienki Clary i powiesz, że to drogocenny dar ode mnie dla małego Dirka. Ma go pieczołowicie przechowywać, a potem oddać swojemu synowi, o ile będzie go miał, albo

przekazać moim potomkom, żeby o mnie pamiętali. Quash, przyrzeknij, że zrobisz to dla mnie. – Przyrzekam, panie. – Dobrze – powiedział, po czym pokazał mi kryjówkę. Umieściliśmy w niej wampum, żeby był bezpieczny. *** Wiosną następnego roku zaczęły napływać pogłoski o kapitanie Kiddzie. Marynarze z kolejnych statków mówili, że zamiast walczyć z piratami, sam stał się piratem. Spytałem baasa, co o tym myśli. – Kto to wie – powiedział, wzruszając ramionami. – Na morzu dzieją się różne rzeczy. Pomyślałem o Hudsonie, ale milczałem. Takie wieści pojawiały się ciągle, lecz przez cały rok nie wiedzieliśmy nic pewnego. Wiosną 1699 roku przyszła wiadomość, że na poszukiwania kapitana wyruszyły angielskie okręty. Wreszcie latem kapitan Kidd pojawił się w Bostonie, gdzie podobno został aresztowany. I właśnie wtedy baas pokazał się z najlepszej strony. Gdy ta wieść rozniosła się po mieście, w ciągu godziny wyruszył do Bostonu, żeby dowiedzieć się o los Hudsona. Żegnając się z nim, chciałem mu podziękować, ale on uśmiechnął się tylko i powiedział, że troszczy się jedynie o swoją własność. Minęły dwa tygodnie. Któregoś popołudnia zobaczyłem, że do domu zbliżają się dwaj mężczyźni. Jednym był baas, a drugim Murzyn, nieco wyższy ode mnie, wyglądający na silnego mężczyznę. Ku mojemu zaskoczeniu ruszył biegiem

w moją stronę, chwycił mnie w ramiona i wtedy zorientowałem się, że to mój syn Hudson. *** W ciągu następnych dni opowiedział mi wszystko o swoim rejsie, o cholerze, o tym, jak nie mogli znaleźć francuskich okrętów. Kapitan próbował wypełnić swoją misję, ale wśród załogi było wielu piratów gotowych atakować nawet holenderskie statki. Kidd ledwo trzymał ich w ryzach. Hudson mówił, że to byli źli ludzie. W końcu przejęli francuski statek, ale okazało się, że jego kapitan jest Anglikiem. I to był początek ich kłopotów. – W Bostonie ja też trafiłem do aresztu – opowiadał Hudson. – Ale wypuścili mnie, gdy pojawił się baas i powiedział im, że jestem tylko niewolnikiem, którego wydzierżawił kapitanowi, wierząc, że ten jest korsarzem. Podejrzewam, że musiał im też coś zapłacić. Kapitan Kidd nie miał tyle szczęścia. Przez długi czas więziono go w Bostonie, a potem wysłano do Anglii, gdzie miał stanąć przed sądem. Ludzie w Nowym Jorku mówili teraz tylko o jednym: o fortunie, którą kapitan Kidd zapewne zgromadził podczas rejsu. Kupcy, którzy zainwestowali w wyprawę, nie zobaczyli ani grosza – z wyjątkiem gubernatora. To właśnie jemu kapitan zdradził położenie miejsca, w którym zakopał swój skarb. Podobno było to na Wyspie Gardinera, ale ludzie mówili, że skarby zakopano też na Długiej Wyspie. Spytałem Hudsona, czy to prawda, ale on tylko pokręcił głową. Zastanawiałem się jednak, czy przypadkiem nie wie czegoś, o czym nie chce mówić.

Prawdę powiedziawszy, niewiele mnie to obchodziło. Najważniejsze, że odzyskałem syna i że któregoś dnia miał być wolnym człowiekiem. Ale zgodnie z obietnicą daną baasowi nic mu o tym nie mówiłem. *** Miałem jeszcze jeden powód do wdzięczności. Po rejsie z piratami Hudson na jakiś czas przestał wspominać o pływaniu po morzach. Był szczęśliwy, mieszkając ze mną. Przez kilka miesięcy byliśmy bardzo zadowoleni z życia. W Nowym Jorku panował względny spokój. Baas często chodził do Jana i do panienki Clary, ale widziałem, że ma szczególną słabość do swojego wnuka Dirka. W 1701 roku dotarła do nas wiadomość, że kapitan został stracony w Londynie za piractwo. Hudson twierdził, że proces musiał być sfingowany, chociaż przyznał, że kapitanowi zdarzyło się zabić człowieka. Szkoda mi było kapitana, ale na szczęście mój syn przekonał się, jak niebezpieczne mogą być korsarskie wyprawy. Baas często wynajmował Hudsona, a ponieważ nauczyłem swojego syna różnych umiejętności, jego praca przynosiła baasowi całkiem godziwy zarobek. Za każdym razem baas oddawał Hudsonowi drobną sumę, dzięki czemu chłopak zaczął odkładać pieniądze. Pewnego październikowego ranka baas wysłał mnie z wiadomością do właściciela gorzelni na wyspie Staten. Rzadko tam bywałem, więc ucieszyłem się, że nadarza mi się taka okazja. Z naszej przystani wypływała łódź i po przyjemnej podróży przez zatokę docierała do portu niedaleko wioski zwanej „starym miasteczkiem”. Anglicy nazwali tę

wysepkę Richmond. Znajdowały się tam dwie duże posiadłości, a na niewielkich wzgórzach porozrzucane były gospodarstwa. Bardzo mi się tam podobało. Wróciłem dobrze po południu. Szedłem nabrzeżem do domu i nagle zobaczyłem nadbiegającego Hudsona. – Szybko! – krzyknął. – Baas umiera! Pobiegliśmy do domu. Tam powiedziano mi, że zaraz po moim wyjeździe baas miał napad jakiejś choroby i prawdopodobnie tego nie przeżyje. Natychmiast mnie do niego zaprowadzono. Czuwali przy nim doktor i rodzina, łącznie z panienką Clarą. Baas był niemal szary na twarzy, miał bardzo płytki oddech. Ale mnie poznał, a gdy stanąłem przy łóżku, próbował się uśmiechnąć. – Wróciłem bezpiecznie, panie – powiedziałem. – Szkoda tylko, że wyście zachorowali. Próbował coś odpowiedzieć, ale jedynie wydał z siebie dziwny dźwięk. Wiedziałem, co to oznacza. Mówił do mnie: „Quash, jesteś wolny”. I chociaż nikt nie mógł go zrozumieć, uśmiechnąłem się i powiedziałem: – Wiem, panie. Wiem. – Po chwili głowa opadła mu na poduszkę. Próbowałem go jakoś pocieszyć. – Nie martwcie się teraz o to. Wziąłem go za rękę, a on zmarszczył brwi i wydawało się, że chce potrząsnąć moim ramieniem. A potem spojrzał mi prosto w oczy. Wiedziałem, czego żąda. – Nie zapomniałem o swoim przyrzeczeniu, baas – powiedziałem. – Pamiętam, co kazaliście mi zrobić.

Nie mógł nic odrzec, tylko ścisnął mi lekko rękę. Umarł jeszcze tego samego dnia. Wczesnym wieczorem byłem na podwórzu z Hudsonem, gdy z domu wyszła panienka Clara i ze łzami w oczach powiedziała, że miał kolejny ciężki atak i nie żyje. – Wiem, że go kochałeś, Quash – dodała. – To prawda, panienko. Z jednej strony było mi smutno, bo baas zawsze dobrze mnie traktował i każdy niewolnik mógłby sobie życzyć takiego pana. Ale z drugiej strony myślałem o czekającej mnie wolności. Nie wiedziałem, czy baas powiedział o tym rodzinie, ale byłem pewien, że zapisał to w testamencie. *** Miał wspaniały pogrzeb. Przyszła chyba połowa Nowego Jorku, zarówno Anglicy, jak i Holendrzy. I wszyscy okazywali mojej pani szacunek i współczucie. Tego wieczoru pani odwiedziła Jana. Przyszło mi wtedy do głowy, że to dobry moment, aby wyjąć wampum z kryjówki. Tak też zrobiłem. Schowałem potem zawiniątko w pokoju, w którym spałem. Następnego ranka pani powiedziała, że idzie pozałatwiać sprawy związane z interesami baasa. Zastanawiałem się przez chwilę, czy nie jest to właściwa chwila, żeby porozmawiać z nią o mojej wolności. Uznałem, że zrobię to po jej powrocie, o ile będzie w dobrym nastroju. Na razie, korzystając z jej nieobecności, wypełnię obietnicę złożoną baasowi. Wziąłem więc pas, zawinąłem go i ruszyłem do domu panienki Clary przy Bridge Street.

Byłem może w połowie drogi, akurat mijałem Mill Street, gdy usłyszałem głos za plecami: – Quash, co ty tam niesiesz? To była moja pani. W pierwszej chwili chciałem udać, że jej nie słyszę, i tylko rozejrzałem się, gdzie by czmychnąć, ale zanim zdążyłem cokolwiek zrobić, poczułem na ramieniu jej dłoń. – Słucham, ma pani dla mnie jakieś polecenie? – Nie, ale pokaż, co tam niesiesz. – To moje rzeczy – powiedziałem. – Nic takiego. – Więc pokaż. Chyba po tych wszystkich latach nie podejrzewa, że ją okradam, pomyślałem. Nie chciałem pokazywać jej pasa, bo baas kazał mi dochować tajemnicy. Ale niewiele mogłem zrobić. Zacząłem rozsupływać zawiniątko. Gdy zobaczyła, co jest w środku, zrobiła się purpurowa na twarzy. – Daj mi to – powiedziała. – Baas kazał mi to zabrać. Nie chciałem jej zdradzić, co mam zrobić z pasem. Niech sobie myśli, że go dostałem. – A ja każę ci to oddać! – krzyknęła. Aż zatrzęsła się ze złości. Domyślałem się, dlaczego ten widok wzbudził w niej wściekłość, ale nie mogłem nic na to poradzić. Musiałem natychmiast coś wymyślić. Nie mogłem złamać danej baasowi obietnicy. Poza tym gdybym oddał pas panience Clarze, nikt nie mógłby mi zarzucić kradzieży. Uznałem też, że skoro jestem już wolny, nie muszę się przejmować

wzburzoną reakcją pani. Zamiast więc spełnić jej polecenie, odwróciłem się i nim zdążyła chwycić wampum, rzuciłem się do ucieczki, chowając za jakimiś wozami. Potem poszedłem do domu panienki Clary. Przekazałem jej dokładnie słowa baasa, mówiąc, że pas ma trafić do młodego Dirka, a później do jego potomków tak długo, jak długo będzie trwał ród, bo taka była wola baasa. Potem opowiedziałem o zdarzeniu z panią, ale Clara uspokoiła mnie i zapewniła, że porozmawia z nią o wszystkim. Do domu wróciłem dopiero wczesnym popołudniem, żeby pani zdążyła trochę ochłonąć. *** Nie zobaczyłem jej po powrocie. Od Hudsona dowiedziałem się, że pani jest w salonie razem z Janem i adwokatem, którzy niedawno przyszli. Domyśliłem się, że chodzi o testament. Stanąłem w westybulu, próbując coś usłyszeć. Drzwi do salonu były zamknięte, ale dobiegał zza nich podniesiony głos pani: – Do diabła z waszym angielskim testamentem! Nie obchodzi mnie, kiedy go spisano. Ja mam porządny holenderski testament! Z pewnością was nie dziwi, że po czymś takim przysunąłem się do drzwi. Usłyszałem głos prawnika, ale nie mogłem rozróżnić słów. Za to odpowiedź pani była bardzo wyraźna: – Co to znaczy, że mogę tu mieszkać przez rok? To mój dom! Jeśli zechcę, będę tu mieszkać do śmierci! – Potem adwokat coś powiedział, a pani znów zaczęła krzyczeć: –

Mam uwolnić Hudsona? Nikt mi tego nie będzie nakazywał. Hudson jest moją własnością. – Znów usłyszałem spokojny głos adwokata i kolejny wybuch pani: – Dobrze wiem, co się tutaj dzieje, zdrajco! Nie wierzę, że mój mąż podpisał ten testament. Pokaż mi go zaraz. Na chwilę zapanowała cisza, a potem rozległ się krzyk Jana. Trzymałem ucho tak blisko drzwi, że kiedy się otworzyły, o mało nie upadłem na podłogę. W tej samej chwili obok mnie przebiegła pani. Patrzyła prosto przed siebie. Chyba mnie nawet nie zauważyła. W ręku trzymała dokument i zmierzała wprost do kuchni. Chwilę później zderzyłem się z Janem, który ścigał matkę. Zanim odzyskałem równowagę, pani wpadła do kuchni, z hukiem zamknęła za sobą drzwi i założyła skobel. Jan nie zdążył jej złapać, więc zaczął krzyczeć i walić w drzwi, ale na nic to się nie zdało. Hudson, który akurat był w kuchni, opowiedział mi później, co się wydarzyło. Pani podeszła wprost do paleniska i wrzuciła testament do ognia. Dopilnowała, żeby spalił się do szczętu, a potem jeszcze rozgrzebała popiół pogrzebaczem. Wtedy spokojnie otworzyła drzwi, za którymi stał Jan z adwokatem. – Gdzie testament? – spytał prawnik. – Jaki testament? Jedyny testament, o którym mi wiadomo, leży w sejfie u mojego adwokata. – To ci się nie uda – powiedział Jan. – Testament sporządzono przy świadkach. Pójdę z tym do sądu.

– Proszę bardzo. Ale możesz przegrać. A wtedy, mimo że jesteś krwią z mojej krwi, dopilnuję, żebyś nie dostał nic. Wydam wszystkie pieniądze. A na razie, dopóki sąd nie postanowi inaczej, ten dom i wszystko, co się w nim znajduje, należy do mnie. Obaj mężczyźni wyszli, mówiąc, że jeszcze o nich usłyszy. Spodziewałem się, że teraz pani wyładuje swoją złość na mnie, ale ona odwróciła się tylko i powiedziała z całkowitym spokojem: – Quash, podaj mi szklaneczkę genever. – A kiedy przyniosłem jej trunek, dodała: – Jestem teraz zmęczona, ale jutro porozmawiamy o wolności dla ciebie i Hudsona. – Tak, pani. *** Nazajutrz pani wstała bardzo wcześnie i wyszła dokądś, mówiąc, że do jej powrotu mamy pilnować domu i że nie wolno nam nikogo wpuszczać do środka. Przed południem przysłała po Hudsona, żeby pomógł jej na targu. Po jakimś czasie wróciła pierwsza i kazała mi pójść za sobą do salonu. – Sam wiesz, Quash, że ostatnie dni przyniosły nam wiele smutku – powiedziała. – Przykro mi z powodu śmierci baasa. – Nie wątpię. – Siedziała przez chwilę w milczeniu, jakby się nad czymś zastanawiała. – Dla mnie przykre było to, że mój mąż chciał mnie wydziedziczyć i wyrzucić mnie z mojego własnego domu. I że moja rodzina brała w tym udział. – Spojrzała na mnie ozięble, a potem spuściła wzrok. –

I przykre było to, że wczoraj okazałeś mi nieposłuszeństwo i uciekłeś z tym indiańskim pasem. Zapewne wiedziałeś o angielskim testamencie i uznałeś, że skoro ty i twój syn jesteście wolni, to możesz mnie obrażać. – Baas powiedział mi tylko, że po jego śmierci ja i Hudson będziemy wolni – odparłem, co było zgodne z prawdą. – Ja jednak zdecydowałam inaczej – powiedziała pani spokojnie. – Hudson został sprzedany. Wpatrywałem się w nią, próbując zrozumieć to, co przed chwilą usłyszałem. – Sprzedany? – Tak, na statek. Już jest na pokładzie. – Chciałbym go zobaczyć. – Nie. Po chwili rozległo się pukanie do drzwi. Do salonu wszedł siwy dżentelmen i ukłonił się przed panią. Wiedziałem, że skądś go znam. Przypomniałem sobie, to był ten angielski plantator, którego pan Master przyprowadził do nas kilka lat wcześniej. Pani skinęła mu głową i zwróciła się do mnie: – Skoro teraz jestem właścicielką wszystkiego, co należało do mojego męża, ty też jesteś moją własnością, Quash. A ponieważ okazałeś mi nieposłuszeństwo, to bez względu na to, co powiedział mój małżonek, postanowiłam cię sprzedać. Akurat spotkałam na targu tego dżentelmena. On cię kupił i od razu cię zabierze. Byłem tak wstrząśnięty, że nie mogłem wykrztusić z siebie słowa. Zacząłem się rozglądać, jakbym szukał drogi ucieczki.

– Mam ze sobą dwóch ludzi – powiedział plantator ostro. – Nie próbuj żadnych sztuczek. Wciąż nie mogłem uwierzyć, że pani była zdolna do takiej podłości. – Pani! – zawołałem. – Po tylu latach… Ale tylko odwróciła głowę. – Dość, zabrać go! – krzyknął plantator i do pokoju weszło dwóch mężczyzn. Jeden był mojego wzrostu, ale wyglądał na siłacza, a drugi był prawdziwym olbrzymem. – Muszę zabrać swoje rzeczy – wymamrotałem. – Pośpiesz się – powiedział plantator. – Idźcie za nim! – rozkazał. Zabrałem więc swoje rzeczy, razem z pieniędzmi, które ukryłem wcześniej w bezpiecznym miejscu. Obawiałem się, że mi je odbiorą, ale nie uczynili tego. Wsiedliśmy na wóz, a ja wciąż nie mogłem otrząsnąć się z oszołomienia. *** Posiadłość plantatora leżała jakieś dwie mile na północ od Manhattanu. Dom miał czterospadowy dach, ale ze wszystkich stron dobudowano do niego szeroką werandę. Plantator miał sześciu niewolników, których trzymał w niskiej drewnianej komórce obok zagrody dla krów. Gdy dojechaliśmy na miejsce, kazał mi zdjąć koszulę, żeby mnie dokładnie obejrzeć. – No cóż – powiedział. – Nie jesteś już najmłodszy, ale wyglądasz na silnego. Myślę, że wyciśniemy z ciebie parę lat pracy. – Prowadzili mnie już do komórki, gdy nagle plantator

kazał nam się zatrzymać. W tym miejscu stał duży słup wbity w ziemię. Nagle mężczyźni chwycili mnie za ręce i włożyli mi nadgarstki w kajdany, które zwisały na łańcuchach z czubka słupa. – Uważaj teraz, czarnuchu – odezwał się plantator. – Twoja pani powiedziała mi, że ją okradłeś i próbowałeś uciec. Tutaj nie ma pozwolenia na takie rzeczy, rozumiesz? – Skinął głową do niższego mężczyzny, który najwyraźniej był nadzorcą. Nadzorca wszedł przez werandę do domu i wrócił z potwornym pejczem. – A teraz nauczymy cię odpowiedniego zachowania – powiedział plantator. Rozglądałem się dookoła, nie mogąc uwierzyć, że to dzieje się naprawdę. – Odwróć głowę – rozkazał. Wtedy nadzorca uderzył mnie pierwszy raz. Nie wiedziałem, czym jest biczowanie. Baas sprawił mi lanie tylko raz, kiedy byłem mały, i używał wtedy paska. Ale pejcz to zupełnie co innego. Gdy spadło na mnie pierwsze uderzenie, poczułem na skórze żywy ogień. Miałem wrażenie, że ciało rozrywa mi się do kości. Było to tak niespodziewane, że aż krzyknąłem. I zaraz usłyszałem kolejny trzask bata. To smagnięcie było jeszcze gorsze. Niemal wyskoczyłem z siebie. Zauważyłem, że plantator obserwuje mnie, jakby chciał sprawdzić, czy to zniosę. Trzecie uderzenie było tak straszne, że wydawało mi się, że ból rozerwie mnie na kawałki. Szarpnąłem głową w tył, a oczy niemal wyskoczyły mi z orbit. Przestali na chwilę. Trząsłem się na całym ciele. Myślałem, że to już koniec. Plantator skinął głową do zarządcy, jakby chciał powiedzieć: „Wystarczy”.

– Niczego nie ukradłem! – krzyknąłem. – Nie zasłużyłem na baty! Bicz znów spadł na moje plecy, a potem znowu i znowu. Byłem cały w ogniu. Moje udręczone ciało obijało się bezwładnie o słup. Kajdany były tak mocno zaciśnięte, że z palców płynęła krew. Po dwunastu razach myślałem, że umrę. Ale oni przestali dopiero, gdy wymierzyli mi dwadzieścia batów. Plantator podszedł do mnie. – No i co, czarnuchu? Chcesz coś jeszcze powiedzieć? Miałem ponad pięćdziesiąt lat, byłem przywiązany do słupa i po raz pierwszy w życiu zostałem wychłostany. Moja godność została zdeptana. – Przepraszam, baas! – krzyknąłem. – Zrobię wszystko, co pan każe. – Nie mów do mnie baas! Nie jestem Holendrem, do diabła. – Dobrze, panie – szepnąłem. I nawet jeśli płonął we mnie gniew, to chłosta była tak straszna, że gotów byłbym lizać piach, gdyby mi kazał. Spojrzałem mu w oczy z rozpaczą. – Nie odzywaj się do mnie, jeśli cię o nic nie pytam. A jeśli już mówisz, ty złodziejski, czarny skurwielu, to patrz w ziemię. Żebyś mi się nie ważył patrzeć mi w twarz. Zapamiętasz to sobie? – Gdy spuściłem wzrok, krzyknął do nadzorcy: – Dołóż mu, żeby nie zapomniał! Nadzorca dał mi jeszcze kilka batów. Pod koniec musiałem chyba stracić przytomność, bo nie pamiętam, jak znalazłem się w komórce.

*** Pracowałem na tej plantacji pół roku. Robota była ciężka. Właściciel miał kuźnię, więc zimą, kiedy spadły śniegi, przez dziesięć godzin dziennie wyrabialiśmy gwoździe, które potem szły na sprzedaż. Na wszystkim, co robiliśmy, nasz właściciel musiał zarobić. Jedzenia dostawaliśmy tyle, żeby móc stanąć do pracy. A pod koniec dnia byliśmy zbyt wykończeni, żeby się buntować, nawet jeśli czasem takie myśli przychodziły nam do głowy. Więcej nie dostałem batów. Ale wiedziałem, że gdybym tylko dał im jakikolwiek powód, plantator od razu by mnie wychłostał, a może nawet spotkałoby mnie najgorsze. W tym czasie często myślałem o tym, że byłem szczęściarzem, mając takiego pana jak baas. Ludzie pokroju pana Mastera co roku sprowadzali tysiące Murzynów na plantacje, na których panowały takie same warunki albo jeszcze gorsze. Myśl, że takie samotne życie, z dala od dzieci, było udziałem moich rodziców, napawała mnie wielkim smutkiem. Wiosną znów posłano nas na pola, żebyśmy kopali i orali ziemię. Któregoś dnia około południa pracowałem cały upaprany w błocie, gdy nagle zobaczyłem, że pod dom zajeżdża lekki powóz. Wysiadła z niego para, mężczyzna i kobieta. Po jakimś czasie na werandę wyszedł plantator i krzyknął, żebym do niego podszedł, więc rzuciłem się biegiem w jego kierunku. Stojąc przed nim ze wzrokiem wbitym w ziemię, usłyszałem na werandzie szelest kobiecej sukni. Nie odważyłem się jednak podnieść oczu. I wtedy usłyszałem znajomy głos: – Quash, nie poznajesz mnie?

To była panienka Clara. *** – Zmieniłeś się, Quash – stwierdziła panienka, gdy razem z panem Masterem przywieźli mnie z powrotem do Nowego Jorku. – Źle cię tam traktowali? Wstydziłem się przyznać, że dostałem baty, więc powiedziałem: – Nic mi nie jest, panienko. – Nie mogliśmy cię znaleźć. Matka nie chciała powiedzieć, komu cię sprzedała. Kazałam ludziom pytać o ciebie w całym mieście. Dowiedzieliśmy się dopiero wczoraj. Spytałem, czy wiedzą coś o Hudsonie. – Został sprzedany jakiemuś kapitanowi, ale nie wiemy któremu. Przykro mi, Quash. Być może gdzieś zaginął. Przez chwilę nie mogłem wydusić z siebie słowa. – Dobrze, że państwo po mnie przyjechali – powiedziałem. – Musiałem zapłacić za ciebie dość wysoką cenę – odparł Henry Master ze śmiechem. – Plantator zorientował się, że nam na tobie zależy, i był bezwzględny. – Wiemy, że miałeś otrzymać wolność – wtrąciła panienka Clara. – Hm, nic mi o tym nie wiadomo – mruknął jej mąż. – W dodatku musiałem słono zapłacić. Ale rzeczywiście, musimy postanowić, co z tobą będzie. Okazało się, że problem stanowi moja dawna pani. Niedawno przeniosła się aż do Schenectady, gdzie zamierzała

osiąść. Wybrała to miasteczko, bo Kościół holenderski miał tam dużo do powiedzenia, a Anglików było niewielu. – Dopóki tam pozostanie, możesz mieszkać u nas albo u mojego brata – wyjaśniła panienka. – Ale Jan nie chce, żeby matka zobaczyła cię po powrocie. To by ją mogło rozzłościć, a ona nadal trzyma na wszystkim rękę. Przykro mi, że nie możesz być wolny. – To nieważne, panienko – odpowiedziałem. Bo wolałem być u nich niż u plantatora. A poza tym po co mi wolność, skoro mój syn wciąż jest niewolnikiem? Przez całą wiosnę i lato pracowałem dla panienki Clary i jej rodziny. A ponieważ wiedziałem, co trzeba robić w domu, mieli ze mnie pociechę. Ale najbardziej lubiłem zajmować się małym Dirkiem. Był pełnym życia, psotnym chłopczykiem i bardzo przypominał mi baasa. Miał jasne włosy i niebieskie oczy swojej matki, ale już teraz widać było, że jest bystry i przenikliwy, choć do nauki niespecjalnie się garnął. Jak ten dzieciak lubił chodzić na nabrzeże! Pod tym względem był podobny do mojego syna. Zabierałem go na przystań i pozwalałem mu patrzeć na statki i rozmawiać z marynarzami. Ale najbardziej lubił, jak chodziliśmy za fort, żeby patrzeć na rzekę. Latem wypadały jego urodziny, więc zapytano go, jaki chciałby dostać prezent. A on odpowiedział, że chciałby popłynąć łodzią w górę rzeki. Więc któregoś pięknego dnia Henry Master zabrał mnie i Dirka na wielką łódź żaglową. Popłynęliśmy w górę rzeki wzdłuż wysokich nadbrzeżnych skał, popychani przez wiatr i prąd. Rozbiliśmy obozowisko na noc, a potem wróciliśmy do

domu. Podczas tej wyprawy Dirk miał na sobie indiański wampum, którym trzy razy owinął się w pasie. – Ten pas jest bardzo ważny, prawda, Quash? – zwrócił się do mnie. – Twój dziadek bardzo go cenił – odpowiedziałem. – Dał ci go, żebyś go pilnował i przekazał następnemu dziedzicowi w rodzinie. – Podobają mi się te wzorki. – Podobno wzory na wampumach mają znaczenie. Może ten mówi na przykład, że baas był wspaniałym człowiekiem? Moim zdaniem twój dziadek dostał go od Indian, którzy musieli go bardzo lubić. Ale nic więcej nie wiem. Widziałem, że chłopak uwielbia rzekę. Czuł się na niej jak w domu. Miałem nadzieję, że będzie zarabiał dzięki żeglowaniu po tej rzece, a nie dzięki statkom sprowadzającym niewolników. Być może moja osoba odegrała w tej sprawie pewną rolę. Oto bowiem któregoś dnia myłem się w swoim pokoju na strychu. Myślałem, że jestem sam, gdy nagle usłyszałem z tyłu głos Dirka: – Skąd masz te znaki na plecach, Quash? Po biczowaniu na plantacji zostały mi okropne blizny. Zawsze je ukrywałem; za nic nie pokazałbym ich chłopcu. – To było dawno temu – odpowiedziałem. – Nie zaprzątaj sobie tym głowy. – Kazałem mu wracać na dół. Ale nieco później tego samego dnia, kiedy pieliłem grządki w ogrodzie, podeszła do mnie panienka Clara.

– Tak mi przykro, Quash – szepnęła, dotykając mojego ramienia. A dwa dni później, kiedy podawałem obiad, mały Dirk zawołał nagle: – Ojcze, czy można wychłostać niewolnika?! Jego ojciec speszył się nieco i mruknął: – No cóż, to zależy. Lecz panienka Clara powiedziała bardzo spokojnie: – Nie, nie wolno bić niewolników. Nigdy. Wiedziałem, że ma stały charakter i nie zmieni zdania. Kiedyś słyszałem, jak mówi do męża, że byłaby bardzo zadowolona, gdyby zniesiono niewolnictwo. Ale on odrzekł, że znaczna część bogactwa angielskiego imperium powstała dzięki niewolniczej pracy na plantacjach trzciny cukrowej, więc trudno się spodziewać, żeby w najbliższym czasie niewolnictwo zniknęło. *** Pozostałem u panienki Clary i jej męża przez prawie cały następny rok. W tym czasie w mieście wybuchła epidemia żółtej febry, ale na szczęście nie dotarła do naszego domu. Królowa Anglii Maria i jej mąż król Wilhelm pomarli i tron przypadł Annie, siostrze królowej. Ówczesny rząd przywiązywał wielką wagę do kolonii w Ameryce, więc przysłano do nas wielkiego dżentelmena, kuzyna samej królowej, który nazywał się lord Cornbury. Tak oto lord Cornbury zamieszkał w Nowym Jorku.

Wszystko to nic by mnie nie obeszło, gdyby nie moja dawna pani. Nie wiadomo dlaczego – Jan podejrzewał, że musiała się z kimś pokłócić – przysłała w październiku list z wiadomością, że wraca do Nowego Jorku. Panienka Clara posłała po brata, żeby się naradzić. Byłem z nimi w salonie. – Ona nie może cię tu zobaczyć – stwierdzili zgodnie. – Ale Quash jest pod naszą opieką – powiedziała panienka. – Oczywiście. I myślę, że znalazłem rozwiązanie. Dom, w którym nie będzie musiał ciężko pracować i w którym będzie dobrze traktowany. – Pokiwał do mnie głową z uśmiechem. – Przed chwilą wróciłem od gubernatora. – Od lorda Cornbury? – zdziwiła się Clara. – W rzeczy samej. Jego lordowska mość szuka osobistego służącego. Opowiedziałem mu o Quashu i był bardzo zainteresowany. – Zwrócił się do mnie. – Będzie ci u niego dobrze. A poza tym gubernator za kilka lat wraca do Anglii. Obiecał, że jeśli będzie z ciebie zadowolony, to na zakończenie swojego pobytu da ci wolność. – A co będzie, jeśli lord Cornbury zmieni zdanie i sprzeda Quasha? – zaniepokoiła się Clara. – Pomyślałem o tym. Lord dał słowo, że jeśli nie będzie zadowolony, to zwróci nam Quasha za cenę, którą zapłacił. – Jesteś pewien, że Quashowi będzie tam dobrze? – Dobrze? – Pan Master się roześmiał. – Będzie miał lepsze życie niż my. – Jeśli spotka cię coś złego, to przyjdź z tym do mnie – powiedziała Clara.

– Lord jeszcze Quasha nie widział – rzekł Jan. – Ale jeśli wszystko pójdzie dobrze, to będę ci bardzo wdzięczny, Quash, bo dzięki temu moje notowania u gubernatora znacznie wzrosną. – Zrobię, co będę mógł – zapewniłem. I tak w ciągu zaledwie półtora roku przeszedłem z rąk okrutnego plantatora do domu samego namiestnika królowej. *** Jego lordowska mość pochodził ze starego rodu z Hyde, był synem i dziedzicem hrabiego Clarendon, wuja królowej. Tym samym należał do rodziny królewskiej. Ale nie miał w sobie pychy. Odnosił się uprzejmie nawet do takiego niewolnika jak ja. Był dość wysoki, dobrze zbudowany, miał ciemne włosy i duże czarne oczy. Gdyby nie to, że co dzień starannie się golił, jego skóra miałaby śniady odcień. A golenie go było jednym z moich obowiązków. Nigdy przedtem nie mieszkałem w domu arystokraty, więc często obserwowałem lorda, zarówno z ciekawości, jak i po to, żeby wiedzieć, jak go zadowolić. Szybko się zorientowałem, dlaczego Janowi tak zależało na względach lorda Cornbury. – Jestem torysem – oznajmił jego lordowska mość z uśmiechem. – Popieram królową i jej dwór. Nie mogę inaczej, bo przecież jestem jej krewnym. – Miał słabość do bogatych rodzin kultywujących angielski obyczaj, faworyzował je, rozdając im urzędy, kontrakty i ziemię. Z tego powodu biedniejsi Holendrzy, którzy wciąż pamiętali nieszczęsnego Leislera, nie darzyli lorda Cornbury sympatią. Z wzajemnością zresztą. Ale na szczęście mówiłem dość

dobrze po angielsku, a po tylu latach spędzonych z baasem wiedziałem, co robić, żeby pan czuł się przy mnie swobodnie. Jego lordowskiej mości i jego małżonce urodziło się pięcioro dzieci, ale tylko dwoje pozostało przy życiu. Edward, który miał dwanaście lat, gdy u nich nastałem, oraz Theodosia, ładna, ośmioletnia dziewczynka z ciemnymi włosami. Edward spędzał większość czasu ze swoim guwernantem, a Theodosia z matką. Ja służyłem tylko jego lordowskiej mości. Z łatwością wypełniałem wszystkie obowiązki, bo chociaż pan bardzo pilnował porządku, to zawsze tłumaczył, czego chce, i chwalił mnie, gdy był zadowolony. Bardzo uprzejmie odnosił się do ludzi, którzy składali mu wizyty. Widziałem jednak, że pod tymi dobrymi manierami kryją się wielkie ambicje. – Gubernator powinien odcisnąć swoje piętno – powiedział kiedyś. Szczególnie zależało mu na zbudowaniu anglikańskiej świątyni. Członkowie rady parafialnej kościoła Świętej Trójcy, do której należeli najwięksi kupcy, często dotrzymywali mu towarzystwa, a on ofiarował kościołowi duży kawał ziemi w zachodniej części miasta. Kazał też wybrukować Broadway na całej długości od Świętej Trójcy po Bowling Green przy forcie. Umieścił także anglikańskich duchownych w kościele prezbiteriańskim i holenderskim, co spotkało się z bardzo nieprzychylnym przyjęciem. Ale lord nie zważał na to. – Panowie, bardzo mi przykro, taka jest wola królowej – oznajmił. To była część jego planu. Któregoś dnia słyszałem, bo akurat byłem w pokoju, jak zwraca się do członków rady parafialnej ze Świętej Trójcy:

– Nowy Jork to angielska nazwa. Dlatego oczekujemy, że dzięki wam i anglikańskiemu duchowieństwu całe miasto stanie się angielskie. Nie był próżny, ale lubił stawiać na swoim. W rezydencji gubernatora w forcie były porządne pokoje, ale lord uważał, że brakuje im elegancji. – Ten dom się nie nadaje – powtarzał. Któregoś dnia przeprawiliśmy się łodzią na Wyspę Orzechową, która leżała niedaleko wierzchołka Manhattanu. Gdy przechadzaliśmy się wśród kasztanowców, gubernator powiedział do mnie: – To piękne miejsce, Quash. Naprawdę piękne. I zaraz potem kazał zbudować na pagórku okazały dom. Dlatego wyspę zaczęto wkrótce nazywać Governor’s Island, wyspą gubernatora. Oczywiście za to wszystko trzeba było płacić. Do kasy miasta wpłynęło ponad tysiąc funtów jako podatek na umocnienia obronne. Gubernator to wydał. Część kupców płacących podatki była z tego powodu niezadowolona, ale Cornbury na to nie zważał. – Przecież nikt nas nie atakuje – mówił. Od czasu do czasu widywałem panienkę Clarę i całą rodzinę, ale żadne wieści o pani nie nadchodziły. Aż któregoś dnia natknąłem się na Jana na Wall Street. – Wróciła, Quash. Wróciła i zobaczyła, co gubernator zrobił dla anglikanów kosztem Holendrów. Po trzech dniach popłynęła do Schenectady, mówiąc, że nigdy tu nie wróci. – Jan się roześmiał. – Niech Bóg błogosławi lorda Cornbury.

Ja też miałem powody, żeby być wdzięczny jego lordowskiej mości. Któregoś dnia gubernator zauważył, że jestem smutny, i zapytał, co się stało. Wyjaśniłem, że ciągle myślę o losach Hudsona. I co on zrobił? Wysłał listy do wszystkich angielskich statków i do wszystkich portów, do których docierali angielscy kupcy, każąc zasięgnąć wieści. – To trochę potrwa i niczego nie mogę obiecać, ale spróbować warto – stwierdził. Zacny był z niego człowiek. *** Byłem u niego już ponad rok, gdy mnie zaskoczył. Lady Cornbury była piękną szczupłą kobietą. Nie mieliśmy wielu okazji do rozmów, ale zawsze traktowała mnie uprzejmie. Wiedziałem, że przysparzała jego lordowskiej mości wiele zgryzot. Czasem widywałem go przy stole pochylonego nad stosem jej niezapłaconych rachunków. – No i skąd na to wziąć? – mruczał. Jego lordowska mość wcale nie był taki bogaty, jak się ludziom wydawało. Gdy byli z żoną sami, często się śmiali. Któregoś dnia jego lordowska mość oznajmił mi, że na wieczerzę przyjdzie dwoje znajomych, którzy akurat przybyli z Londynu. Wieczorem ogoliłem go i wyjąłem ubrania. – Nie będziesz mi już potrzebny, Quash. Zejdź teraz na dół i otwórz gościom drzwi, a potem chcę, żebyś usługiwał przy stole. Przywitałem więc w drzwiach angielskiego dżentelmena z żoną, a potem zaprowadziłem do bawialni, gdzie czekała już

na nich jej lordowska mość. Pana jeszcze nie było. Zaraz potem pani powiedziała mi, że spodziewają się jeszcze jednego sekretnego gościa, który jest niezwykle ważną osobistością. Mam go przywitać w drzwiach, a potem zaanonsować. Gdy zdradziła mi, o kogo chodzi, o mało nie zemdlałem. Zrobiłem jednak, co mi kazano. Otworzyłem drzwi – gość już tam stał, więc odwróciłem się i obwieściłem na cały głos: – Jej królewska wysokość. Zobaczyłem królową Annę. Dopiero gdy mnie mijała, zorientowałem się, że to jego lordowska mość! Miał na sobie suknię małżonki. Była na niego trochę za ciasna, choć nieźle na nim leżała. I muszę przyznać, że poruszał się z dużą gracją. Był w damskiej peruce. Po tym, jak go ogoliłem, tak upudrował i uróżował sobie twarz, że mógłby uchodzić za piękną kobietę. – Na miły Bóg, Corny! – zawołał angielski dżentelmen. – Ale mnie zaskoczyłeś. Zdradził cię wzrost, ale jesteś do niej niezwykle podobny. Niesamowite! – Wiesz chyba, że jest moją krewną – odpowiedział lord, bardzo z siebie zadowolony. – Pokaż nogę – poprosiła angielska dama. Gubernator uniósł spódnicę. Jego noga w jedwabnej pończosze wyglądała naprawdę ponętnie. A potem poruszył nią w taki sposób, że prawie się zarumieniłem. – Och, Corny! – roześmiała się dama. – Mógłbyś być kobietą. – Czasami nią bywa – powiedziała cicho jej lordowska mość.

Mój pan obszedł pokój, dygając przed gośćmi, czym zasłużył sobie na oklaski. Usługiwałem im przy kolacji. Wszyscy byli bardzo rozbawieni, a jego lordowska mość zdjął perukę, mówiąc, że jest diabelnie gorąco, potem zaś opowiadał różne historyjki o ludziach z Londynu, których znali. Cieszył mnie ich dobry nastrój, bo chociaż państwo zajmowali w Nowym Jorku wysoką pozycję, to moim zdaniem bardzo tęsknili za teatrem, dworem i londyńskimi przyjaciółmi. *** Jego lordowska mość był najwyraźniej zadowolony z tego wieczoru, bo już miesiąc później urządził następne przyjęcie. Pomagałem mu w przygotowaniach. Z niejakim trudem włożył suknię, która była na niego dużo za ciasna. – Trzeba będzie coś z tym zrobić – powiedział. Tym razem zaprosił na kolację dwóch dżentelmenów z bogatych holenderskich rodzin popierających Anglików, van Cortlandta i Philipse’a. Byli zdumieni, gdy królowa weszła do pokoju, a ponieważ żaden z nich jej wcześniej nie widział, nie od razu się zorientowali, że to żart. Wyglądało na to, że występ jego lordowskiej mości nie za bardzo im się spodobał, ale z uprzejmości powstrzymali się od uwag. Podobnie jak wcześniej przyjęcie odbyło się w domu gubernatora w forcie. Po wyjściu gości jego lordowska mość zapragnął odetchnąć świeżym powietrzem, więc kazał mi pójść ze sobą na blanki wychodzące na zatokę. Noc była piękna, na niebie migotały gwiazdy. Na murach natknęliśmy się na wartownika. Spojrzał na nas, myśląc

zapewne, że to jej lordowska mość. Ale gdy zauważył, że to nie ona, zaczął się uważnie przyglądać, próbując w ciemności rozpoznać, kim jest wysoka kobieta. – Chyba właśnie stąd Stuyvesant patrzył na Anglików, którzy przybyli, by przejąć miasto – zauważył jego lordowska mość. – Chyba tak, milordzie. Postaliśmy tam przez chwilę, a potem ruszyliśmy z powrotem. Gdy mijaliśmy wartownika, gubernator powiedział: „Dobranoc”, a na dźwięk jego głosu biedny żołnierz o mało nie podskoczył. Z pewnością odprowadził nas wzrokiem, gdy schodziliśmy z murów. Kiedy znaleźliśmy się na dole, powiedziałem jego lordowskiej mości, że żołnierz był bardzo zdziwiony, słysząc męski głos w ustach kobiety, i że ciekawi mnie, czy rozpoznał, z kim miał do czynienia. Ale pan tylko się roześmiał. – Przestraszyliśmy go? Zrozumiałem wtedy, że jego lordowska mość, będąc w głębi serca wielkim arystokratą, nie przywiązuje wagi do tego, co myśli wartownik. I uznałem to za słabość. Ten wieczór dowiódł jeszcze czegoś. Po pierwsze, jego lordowska mość bardzo lubił przypominać innym, że królowa jest jego krewną i że jest do niej bardzo podobny. A po drugie, nasz gubernator miał wyraźne upodobanie do wkładania kobiecych szat. *** Od tamtej pory miałem u gubernatora wielkie względy. Nie zapomniał, że trafiłem do niego dzięki rodzinie van Dycków.

Któregoś dnia wezwał Jana do fortu. Podawałem akurat do stołu. W owym czasie pojawiło się kilka państwowych zamówień, które trzeba było komuś przydzielić. Jego lordowska mość ze spokojem wziął jeden dokument i podał go Janowi. – Dobrze mi się przysłużyliście, sprzedając Quasha – powiedział. – Wyślijcie te towary jej królewskiej mości. Jan przeczytał kontrakt i szeroko otworzył oczy ze zdziwienia. – Wasza lordowska mość jest bardzo łaskawy. Jestem dłużnikiem waszej lordowskiej mości. – W takim razie może zechcecie odwdzięczyć…? – Gubernator zawiesił głos.

mi

się

jakoś

– Z radością ofiaruję waszej lordowskiej mości pięćdziesiąt funtów, o ile wasza lordowska mość wyświadczy mi ten zaszczyt i je przyjmie. Lord łaskawie wyraził zgodę. To zdarzenie było dla mnie bardzo interesujące, albowiem pokazało, jak się załatwia państwowe interesy. *** Uważnie obserwowałem jego lordowską mość, żeby wiedzieć, jak mógłbym mu się przypodobać. Niedługo potem nadarzyła się szczęśliwa sposobność. Gdy mijałem jeden ze składów z ubraniami na Dock Street, zobaczyłem dużą jedwabną halkę, która na moje oko pasowałaby na gubernatora. Oszczędzałem każdy zarobiony grosz, więc bez trudu mogłem ją kupić. Gdy wieczorem zostaliśmy sami, dałem ją lordowi.

– Przyda się, kiedy jego lordowska mość znów zechce przebrać się za królową. Był zachwycony i od razu ją przymierzył. – Teraz potrzebuję już tylko większej sukni. Zauważyłem, że przebierał się za królową tylko wtedy, gdy dzieci nie było w domu. Domyśliłem się więc, że jego lordowska mość zważa na to, co inni mogliby pomyśleć o jego upodobaniach. Dlatego bardzo się pilnowałem, żeby w moich słowach czy zachowaniach nie pojawił się nawet najmniejszy cień kpiny. Tydzień później pan włożył halkę oraz suknię przed kolacją, którą jadł tylko z panią. Pomagałem mu się ubrać. Zapytał mnie wtedy: – Uważasz noszenie kobiecych sukien za dziwactwo? – W Afryce, skąd pochodzę, wielcy wodzowie niektórych plemion przebierają się za kobiety. Ale tylko wtedy, gdy dostaną na to przyzwolenie. Uważamy to za szczególny zaszczyt. – Wymyśliłem tę historyjkę, ale bardzo się spodobała jego lordowskiej mości. Minęło kilka miesięcy. Od czasu do czasu lord udawał królową, a kilka razy po prostu chodził w kobiecych ubraniach po domu. Właśnie tamtego roku jej lordowska mość zapadła na zdrowiu. Medycy nie wiedzieli, co jej dolega, więc puszczali jej krew, dawali zioła i mówili, że powinna odpoczywać. Życie w domu toczyło się jak zawsze. Lord często uczestniczył w lekcjach syna albo dotrzymywał towarzystwa Theodosii, czytając jej wieczorami. Zauważyłem jednak, że choroba pani czasem przyprawiała go o bezsenność. Chodził

wtedy w kółko po swoim pokoju, z reguły przebrany za kobietę. *** Od pewnego czasu zastanawiałem się, jak mógłbym wykorzystać te okoliczności na swoją korzyść. I któregoś dnia, będąc na targu, natknąłem się na Violet, Mulatkę znad East River, z którą łączyła mnie kiedyś bliższa znajomość. Była teraz dużo starsza, ale poznałem ją, a ona mnie. Miała ze sobą wnuczkę, może dziewięcioletnią. – Czy ona jest także moją wnuczką? – spytałem cicho. Roześmiała się. – Może. Dziewczynka miała na imię Rose. Okazało się, że Rose świetnie posługuje się igłą i Violet szuka kogoś, kto mógłby jej dać stałą pracę. Dowiedziawszy się, że należę teraz do gubernatora, zapytała, czy nie mógłbym jej pomóc. – Rozpytam się – obiecałem. *** Już następnego dnia podjąłem odpowiednie działania. Na rusztowaniu ze splecionych cienkich gałązek zrobiłem manekin, który przypominał gubernatora. Nie było to specjalnie trudne, bo zawsze miałem zręczne dłonie. A potem wziąłem jedną z koszul mojego pana i dokładnie dopasowałem model. Kupiłem odpowiednią ilość jedwabiu i podszewki. Wydałem na to sporą część swoich oszczędności, ale byłem pewien, że mi się to opłaci. Potem wziąłem jedną z sukni,

które jej lordowska mość przestała nosić. Załadowałem to wszystko na wózek i zawiozłem do Violet. – Jej lordowska mość chciałaby podarować suknię swojej przyjaciółce z Długiej Wyspy – wyjaśniłem. – Suknia musi pasować na ten manekin. Nie znamy wzrostu przyjaciółki, więc obręb na dole zrobimy później sami. – Potem pokazałem suknię, która miała stanowić wzór, i obiecałem Rose dobrą zapłatę, jeśli wywiąże się z zadania. – Poradzi sobie – zapewniła Violet. Powiedziałem, że wrócę za dwa tygodnie. I rzeczywiście, suknia była gotowa na czas. Wróciłem do jego lordowskiej mości, mówiąc, że znalazłem suknię, która będzie na niego idealnie pasować. Kiedy ją zobaczył, z zachwytem przesunął palcami po jedwabiu. Pochwalił mnie za dobry wybór. Suknia leżała na nim jak ulał. Od razu ją obrębiłem. Lord był wniebowzięty. – Nie była droga, milordzie – powiedziałem i podałem sumę znacznie niższą od tego, co policzyłby każdy krawiec w mieście. Gubernator zapłacił mi od ręki. Następnego dnia zaniosłem wynagrodzenie Rose, niewielką część tego, co sam dostałem, ale wystarczająco dużo, żeby była zadowolona. A potem czekałem. Akurat w tym czasie pani zaczęła zdrowieć. Ona i jej mąż wrócili do normalnego życia. Kilka razy pan włożył suknię do kolacji. Ale po jakimś czasie, tak jak się spodziewałem, spytał, czy nie mógłbym kupić nowej. Powiedziałem, że spróbuję. Nazajutrz wróciłem ze smutną miną.

– Pojawił się pewien problem, wasza lordowska mość. – Wyjaśniłem, że szwaczka, u której kupiłem suknię, nabrała podejrzeń. Wypytywała, czy nie jestem niewolnikiem gubernatora, i powiedziała, że jej lordowska mość nie może u nich kupować na kredyt. Słysząc to, jego lordowska mość aż jęknął. – I jeszcze chcieli wiedzieć, dla kogo ma być ta suknia – ciągnąłem. – Nie spodobało mi się spojrzenie tej szwaczki, więc odparłem, że zapytam jej lordowską mość. Wymyśliłem tę bajeczkę, ale gubernator wiedział, że jego popularność wśród Holendrów, prezbiterianów i innych ciągle spada. I że ma wrogów. Jej lordowska mość – z powodu niezapłaconych

rachunków.

Pojawiały

się

też

plotki

o dziwnych przebierankach gubernatora, a to wystarczyło, żeby nawet tak dumny człowiek jak on zrobił się ostrożny. – Słusznie postąpiłeś – pochwalił mnie. – Chyba powinniśmy to odłożyć na jakiś czas. – Widziałem jednak, że jest zawiedziony. Odczekałem kilka dni. I któregoś wieczoru, gdy pan był nieco zasmucony, wykonałem pierwszy ruch. – Wpadłem na pewien pomysł, wasza lordowska mość – zacząłem. – Moglibyśmy w ten sposób rozwiązać nasz problem. – Masz jakiś pomysł? – Tak, panie. – Powiedziałem, że gdybym kiedyś zyskał wolność, to otworzyłbym w mieście sklep z towarami dla dam. Szyłoby się w nim także suknie. Jan i panienka Clara na pewno wsparliby mnie finansowo i przysyłaliby mi klientki. A do tego miałem już na oku szwaczkę, którą mógłbym u siebie zatrudnić. – Gdyby udało mi się otworzyć taki sklep –

mówiłem – szyłbym sukienki dla jego lordowskiej mości, ale nikt by o nic nie pytał. W ludzkich oczach nie byłbym już niewolnikiem waszej lordowskiej mości. I tylko ja bym wiedział, że szyję dla milorda. Oczywiście dostarczałbym towary także jej lordowskiej mości. I naturalnie nie spodziewałbym się na tym żadnego zysku. Wielmożnemu państwu sprzedawałbym towar po kosztach. – Po kosztach? – spytał, a ja skinąłem głową. – I to nie tylko suknie, wasza lordowska mość. Także halki, jedwabne pończochy, co tylko państwo by sobie zażyczyli. – Hm – mruknął lord. – A ceną za to miałaby być twoja wolność, tak? – Inaczej nie da się tego urządzić. – Zastanowię się. Pewnie myślicie, że dostarczanie towarów jej lordowskiej mości było ryzykowne, biorąc pod uwagę, że nie zawsze płaciła swoje rachunki. Ale ja byłem pewien, że jego lordowska mość regulowałby płatności sumiennie, bo chciałby mieć kolejne stroje. *** Następnego dnia kazano mi się stawić w małym saloniku. Spodziewałem się, że zastanę tam lorda. Ale w fotelu siedziała pani. – Małżonek wspomniał mi o waszej rozmowie – powiedziała, patrząc na mnie uważnie. – Mam jednak pewne obawy. – Jakież to, wasza lordowska mość?

– Gdy będziesz wolny, jego lordowska mość nie będzie miał żadnych środków nacisku na ciebie. Wiesz, co mam na myśli. – Patrzyła mi prosto w oczy. – Muszę go chronić. Miała słuszność. Jego lordowska mość zdawał się na moją łaskę. Podziwiałem ją za to, że umiała mi to powiedzieć wprost. Milczałem przez chwilę. A potem zdjąłem koszulę. Otworzyła szeroko oczy ze zdumienia. Odwróciłem się do niej plecami. Gwałtownie wciągnęła powietrze, widząc blizny. – To sprawka plantatora, który kiedyś był moim panem, wasza lordowska mość. Z ręką na sercu powiem, że gdybym mógł, tobym go zabił. W tym domu zaznałem jedynie dobroci. – Byłem wzruszony, bo mówiłem prawdę. – I gdyby jego lordowska mość dał mi wolność, której pragnąłem przez całe swoje życie, to wolałbym jeszcze raz dostać baty, niż odpłacić mu zdradą. Patrzyła na mnie przez dłuższą chwilę. W końcu powiedziała: – Dziękuję, Quash. Włożyłem koszulę, ukłoniłem się i wyszedłem. *** Tak oto w roku 1705, w wieku pięćdziesięciu pięciu lat, otrzymałem wolność. Wszystko potoczyło się tak, jak się spodziewałem. Jan pomógł mi wydzierżawić skład przy Queen Street, w dobrej części miasta, i nauczył kupować towary najlepszej jakości. A panienka Clara przysyłała do mnie tyle klientek, że miałem pełne ręce roboty. Oprócz małej Rose zatrudniłem jeszcze dwie dziewczyny. Były młode, więc nie

musiałem im dużo płacić, ale wydawały się zadowolone z regularnej pracy. Wkrótce całkiem dobrze zarabiałem. Z tych wszystkich wydarzeń wyciągnąłem jedną lekcję: jeśli dajesz ludziom to, czego chcą, możesz stać się wolny. W następnym roku umarła jej lordowska mość. Bardzo mnie to zasmuciło. A rok później partia lorda utraciła władzę w Londynie. Wrogowie gubernatora, gdy tylko się o tym dowiedzieli, zaczęli słać do Anglii prośby, aby z powodu długów usunąć go z urzędu. Napisali też, że pan ubiera się w niewieście stroje, bo plotki o tym już zdążyły się rozejść, choć ode mnie nikt nie usłyszał ani jednego słowa. Doszło do tego, że wtrącili jego lordowską mość do więzienia za długi. Na całe szczęście ojciec jego lordowskiej mości zmarł i pan został hrabią Clarendon, a według angielskiego prawa, będąc parem Anglii, nie mógł być skazany przez sąd. Muszę przyznać, że to niezły kruczek. Dzięki temu lord mógł bezpiecznie wrócić do Anglii. Jan i panienka Clara cały czas mnie wspierali i dawali znać, gdy do portu wpływał ładunek jedwabiu albo innych towarów. Pomagali kupować różne rzeczy po cenie kosztów własnych. Nie zdziwiłem się więc, gdy niedługo po wyjeździe jego lordowskiej mości do Anglii Jan przysłał wiadomość, że ma dla mnie interesujące towary i powinienem pojawić się u niego jeszcze tego samego dnia. Tak się złożyło, że panienka Clara była u brata. Przeszliśmy wszyscy do salonu. – Kupiłem coś, co mogłoby cię zainteresować, Quash – powiedział Jan. – Clara jest tego samego zdania.

Wiedziałem, że panienka ma dobre oko, więc byłem mocno zaintrygowany. – Proszę, obejrzyj sobie. – Usłyszałem, że otwierają się drzwi do salonu. Odwróciłem się i w progu zobaczyłem Hudsona. – Kapitan jednego z korsarskich okrętów pana Mastera odkupił go ze statku niedaleko Jamajki – wyjaśnił Jan. – No co, bierzesz go? Hudson był niebywale postawny i przystojny, patrzył na mnie z uśmiechem. Panienka też chyba się uśmiechała, a może płakała. Nie wiem, bo nagle oczy miałem pełne łez i nie widziałem zbyt dobrze. Kiedy już się wyściskaliśmy, musiałem się upewnić, czy dobrze ich zrozumiałem. – Więc teraz Hudson należy do…? – Hudson jest wolny – powiedziała panienka. – Kupiliśmy go, a teraz dajemy go tobie. – A więc jest wolny! – Przez chwilę nie mogłem wydobyć z siebie słowa. Nagle, nie wiem nawet dlaczego, poczułem lekką gorycz. Wiedziałem, że państwo mieli wobec mnie i Hudsona jak najlepsze intencje. Wiedziałem też, po wszystkim, co w życiu przeszedłem, że handel ludźmi, którym zajmował się pan Master, jest czymś okropnym. W głębi serca uważałem, że ani on, ani żaden inny człowiek nie może być właścicielem drugiej istoty ludzkiej. Dlatego wyzwolenie nawet jednego niewolnika było dobre. Pragnąłem wolności dla Hudsona

bardziej niż dla siebie samego. Ale pomimo wszystko byłem niezadowolony. – Dziękuję wam za waszą dobroć, panie – zwróciłem się do Jana. – Ale jestem jego ojcem i to ja chciałbym kupić mu wolność. Zauważyłem, że Jan zerka na Clarę. – Zapłaciłem za niego pięć funtów – powiedział. Byłem pewien, że zaniżył kwotę, ale odparłem, że zapłacę. Jeszcze tego wieczoru wręczyłem mu pierwszą ratę. – Oto twój ojciec kupił ci wolność – powiedziałem do Hudsona. Nie wiem, czy to dobrze, czy źle, ale załatwienie sprawy w ten sposób było dla mnie bardzo ważne. *** To wydarzyło się dwa lata temu. Dziś mam sześćdziesiąt lat. Nie wszystkim udaje się dożyć tego wieku, a już na pewno niewielu

niewolnikom.

Ostatnio

zdrowie

mi

trochę

szwankowało, ale liczę, że zostało mi jeszcze trochę czasu. Mój interes kwitnie. Hudson ma małą gospodę na północ od Wall Street i też dobrze sobie radzi. Wiem, że wolałby wypłynąć w morze, ale nie chce mi sprawiać przykrości. Ma żonę i małego synka, więc może to zatrzyma go na stałym lądzie? Co roku chodzimy do panienki Clary na urodziny Dirka, a on zakłada wtedy swój wampumowy pas.

Dziewczyna z Bostonu Rok 1735

PROCES ZACZYNAŁ SIĘ NASTĘPNEGO DNIA. Wcześniej gubernator zapewnił sobie przychylność ławy przysięgłych. Starannie wybrał swoje marionetki. Wyrok skazujący wydawał się przesądzony. Niestety, jego plan spalił na panewce. Bo gdy dwaj sędziowie zobaczyli, co się święci, to choć byli zaprzyjaźnieni z gubernatorem Cosbym, wyrzucili figurantów i zaczęli proces od początku. Nowi ławnicy nie dali się przekupić. Zapowiadał się uczciwy proces. To była prawdziwa brytyjska sprawiedliwość. Może i Nowy Jork leżał daleko od Londynu, ale przecież należał do Anglii. Cała kolonia z zapartym tchem czekała na wyrok. Choć nie miało to szczególnego znaczenia. Oskarżony już dawno stracił nadzieję. *** Trzeci dzień sierpnia roku Pańskiego 1735. Imperium brytyjskie weszło wcześniej w epokę gregoriańską. Po królowej Annie na tron wstąpił jej krewny Jerzy Hanowerski – protestant tak jak ona. Po nim koronę przejął jego syn Jerzy II, i to on obecnie włada imperium. Epoka gregoriańska to czasy stabilności, elegancji i rozumu. Trzeci sierpnia 1735 roku, Nowy Jork. Duszne i parne popołudnie.

Widok oglądany z drugiego brzegu Rzeki Wschodniej, zwanej teraz East River, przypominał pejzaże Vermeera. Odległa niska linia nadbrzeży, wciąż noszących takie nazwy jak Beekman czy Ten Eyck – szczytowe ściany domów z uskokami, przysadziste składy i magazyny, zakotwiczone żaglowce – tworzyła sielski obrazek zanurzony w wodnistej ciszy. Pośrodku piękna, smukła wieża kościoła Świętej Trójcy wbijała się w niebo jak szpilka. Ale na ulicach nie było już tak spokojnie. Nowy Jork miał dziesięć tysięcy mieszkańców i rozrastał się z każdym rokiem. Wall Street, biegnąca wzdłuż dawnych umocnień, dochodziła niemal do nabrzeża. Po zachodniej stronie Broadwayu wciąż widywało się sady i wypielęgnowane holenderskie ogrody, ale po wschodniej stały ciasno domy z cegły i drewna. Piesi musieli przeciskać się między straganami, podestami prowadzącymi do budynków, beczkami z wodą, kołyszącymi się okiennicami, ustępując miejsca wozom jadącym jeden za drugim po bitych i brukowanych drogach na gwarny targ. Ale najgorszy był unoszący się na ulicach fetor. Końskie łajno, gnojówka, pomyje, śmieci, wszelkie nieczystości, odchody, martwe koty i ptaki leżały na ziemi, dopóki nie zmył ich deszcz albo słońce nie spaliło na proch. A gdy przychodził gorący i parny dzień, z tej gnijącej masy unosił się gęsty smród, wsiąkał w drewniane ściany i płoty, wnikał w cegły i zaprawę, wsączał się w każdą dziurkę, szczypał w oczy i dochodził do samych szczytów dachów. Tak pachniało lato w Nowym Jorku. Dzięki Bogu miasto było brytyjskie. Człowiek patrzący na nie z drugiego brzegu East River znajdował się wprawdzie

w Brooklynie, wiosce, w której nadal mówiono po niderlandzku, ale i tak stał na terenie hrabstwa Kings, a nieco dalej na północ miał hrabstwo Queens. Za Manhattanem, po drugiej stronie Rzeki Hudsona, ciągnęły się ziemie, którym sam król Karol II nadał nazwę New Jersey. W samym mieście, zwłaszcza poniżej Wall Street, nadal stały urocze holenderskie domy z czasów Nowego Amsterdamu. Nowsze budowano w stylu gregoriańskim. Stary holenderski ratusz zastąpiono klasycznym budynkiem, który usadowił się na Wall Street, skąd spoglądał z zadowoleniem na Broad Street. Niderlandzki słyszało się jeszcze przy straganach targowych, ale nie w domach kupców. A wraz z angielskim językiem pojawiły się angielskie swobody. Miasto otrzymało od króla kartę praw miejskich z prawdziwą pieczęcią. To prawda, poprzedni gubernator zażądał łapówki za ten dowód królewskiego uznania, ale nikt się temu nie dziwił. A gdy już prawa zostały przyznane, wolni obywatele miasta mogli się zawsze na nie powoływać. Wybierali rajców miejskich, którymi byli wolno urodzeni Anglicy. Niektórzy w Nowym Jorku twierdzili, że ta angielska wolność jest daleka od doskonałości. Co potwierdzała coraz większa liczba niewolników sprzedawanych na targu u podnóża Wall Street. Ale przecież byli to Murzyni, którzy – z czym zgadzała się większość nowojorczyków – stanowili gorszą rasę. Kobiety w Nowym Jorku – zwłaszcza te, które pamiętały stare holenderskie zwyczaje gwarantujące im równość wobec mężczyzn – miały żal, że angielskie prawo spycha je na podrzędną pozycję. Jednak uczciwi Anglicy byli

przekonani, że takie narzekania słabszej płci są zupełnie nieuzasadnione. Bo najważniejszą rzeczą było zabezpieczenie się przed tyranią królów. Hugenoci i protestanci byli w tym jednomyślni. Żaden Ludwik, król Francji, żaden katolicki Jakub. W wyniku „chwalebnej rewolucji” z 1688 roku brytyjski protestancki parlament miał nad królem kontrolę. A stare angielskie prawo do procesu przed ławą przysięgłych oraz prawo do zgromadzeń mogących uchylać uciążliwe podatki pochodziły sprzed pięciuset lat, od Wielkiej Karty Swobód albo jeszcze dawniejszych czasów. Mówiąc krótko, obywatele Nowego Jorku byli tak samo wolni jak ich rodacy w Anglii, którzy sto lat wcześniej ścięli króla, bo okazał się tyranem. Dlatego tak ważny był proces wyznaczony na następny dzień. *** Dwaj mężczyźni szli obok siebie ulicą. Ten w ciasno zapiętym brązowym płaszczu nie czuł się chyba najlepiej. Może to była sprawa upału. A może coś go trapiło. Pan Eliot Master z Bostonu był uczciwym człowiekiem troszczącym się o swoje dzieci. Oraz roztropnym prawnikiem. Uśmiechał się w stosownych momentach. Potrafił się nawet śmiać, gdy okoliczności tego wymagały, ale nie za głośno i tylko przez krótką chwilę. Teraz zadręczał się, że popełnił poważny błąd, co było do niego niepodobne. Dopiero poznał swojego nowojorskiego kuzyna Dirka Mastera, ale już miał wobec niego zastrzeżenia. Wiedział doskonale, że drogi życiowe ich dziadków, jego imiennika

Eliota oraz Toma, dziadka Dirka, dawno się rozeszły. Masterowie

z

Bostonu

nie

utrzymywali

kontaktów

z Masterami z Nowego Jorku. Jednak planując wyjazd do Nowego Jorku, Eliot zaczął się zastanawiać, czy nie upłynęło wystarczająco dużo czasu, by odnowić relacje rodzinne. Oczywiście przed wysłaniem listu do nieznanego krewnego zasięgnął pewnych informacji na jego temat i upewnił się, że jest człowiekiem majętnym. Przyjął to z ulgą, bo byłby bardzo zawiedziony, gdyby okazało się, że kuzyn nie radzi sobie w życiu. Natomiast pozostawała otwarta.

kwestia

jego

charakteru

wciąż

Dzień był upalny, więc kupiec miał na sobie prosty lekki płaszcz zwany banianem. Płaszcz był szykowny, ale widoczna spod niego jedwabna marynarka zaniepokoiła prawnika. Zbyt pstrokata. Peruka zbyt rzucająca się w oczy, a krawat za luźno zawiązany. Czy takie szczegóły świadczą o braku powagi? Kuzyn wprawdzie serdecznie zaprosił go do siebie na czas procesu, ale Eliot wolał zatrzymać się u godnego zaufania znajomego adwokata. Patrząc na kolorową kamizelkę kuzyna, uznał, że była to dobra decyzja. Nie wyglądali na krewnych. Dirk był potężny i jasnowłosy, miał lekko wystające zęby i tchnął pogodną pewnością siebie. Eliot, średniego wzrostu, miał ciemne włosy i szeroką poważną twarz. W Bostonie rodzina Masterów mieszkała przy Purchase Street. Eliot był diakonem w południowym kościele kongregacjonistów oraz rajcą miejskim. No i znał się na interesach. Jak zresztą wielu w portowym mieście pełnym młynów wodnych. Brat jego żony miał browar – przynajmniej zajmował się czymś porządnym i solidnym. Ale Eliot, będąc

absolwentem szkoły łacińskiej i Uniwersytetu Harvarda, najwyżej cenił wykształcenie i niewzruszone zasady moralne. Niestety, podejrzewał, że jego kuzynowi brakuje jednego i drugiego. Eliot był przezorny, ale gdy okoliczności tego wymagały, potrafił bronić swoich zasad. Na przykład w kwestii niewolnictwa wypowiadał się bardzo stanowczo. „Niewolnictwo jest złem”, powtarzał swoim dzieciom. I nie miało dla niego znaczenia, że co dziesiąty mieszkaniec Bostonu jest niewolnikiem. W jego domu nie pracowali niewolnicy. I w odróżnieniu od wielu surowych bostończyków z dawnych czasów opowiadał się za wolnością religijną – ale tylko dla protestantów. Przede wszystkim, tak jak jego przodkowie purytanie, był szczególnie wyczulony na najmniejsze oznaki królewskiego despotyzmu. To właśnie dlatego postanowił przyjechać do Nowego Jorku i przyglądać się rozprawie. *** Jego kuzyn zachował się bardzo stosownie, zapraszając go wraz z córką na obiad. Teraz Kate odpoczywała w ich kwaterze, a Dirk pokazywał przybyszowi Nowy Jork. Eliot musiał przyznać, że kupiec wiele wie o swoim mieście i najwyraźniej jest z niego dumny. Najpierw przeszli Broadwayem, przez kilka chwil podziwiali kościół Świętej Trójcy, a potem skierowali się na północ drogą biegnącą dawnym indiańskim szlakiem. Wreszcie dotarli do starego stawu. – Ta ziemia na wschodzie jeszcze dwa lata temu była mokradłem – wyjaśnił kupiec. – Wtedy właśnie nabył ją mój

przyjaciel Roosevelt i proszę, spójrz tylko. Teren osuszono i wytyczono na nim piękne ulice. Prawnik przyznał, że takie przedsięwzięcia robią wrażenie, tym bardziej że – jak słyszał – handel w Nowym Jorku mocno ucierpiał w ciągu ostatnich kilku lat. – To prawda, handel nie idzie najlepiej – potwierdził kupiec. – Plantatorzy trzciny cukrowej w Indiach Zachodnich wykazali się wielką chciwością i zaczęli produkować za dużo cukru. Wielu zbankrutowało, co odczuliśmy boleśnie, ponieważ znaczna część naszych dochodów pochodziła z dostarczania im różnych towarów. A cholerna konkurencja z Filadelfii sprzedaje mąkę po niższych cenach niż my. – Pokręcił głową. – Nie jest dobrze. Nowy Jork przez pół wieku wygrywał rywalizację handlową z Bostonem, więc trudno było się dziwić, że bostończycy uśmiechali się pod nosem, słysząc o obecnych bolączkach nowojorczyków. – Ale mimo to jakoś sobie radzisz? – spytał Eliot. – Handluję różnymi towarami. A handel niewolnikami nadal przynosi zyski. Eliot milczał. W drodze powrotnej, gdy przechodzili obok Mill Street, Dirk wskazał na jeden z budynków. – To jest synagoga – powiedział lekkim tonem. – Całkiem ładna. Mają tu dwie społeczności. Sefardyjczycy przybyli z Brazylii jako pierwsi i na ogół są dość obyci. Druga, liczniejsza, to Aszkenazyjczycy, Niemcy, ale ich trudno uznać za dżentelmenów. Na zwierzchnika kongregacji wybierają

Aszkenazyjczyka, ale nabożeństwa są sefardyjskie. Bóg jeden wie, ile Niemcy z nich rozumieją. Przyznasz, że to dość zabawne. – Uważam, że nie należy wyśmiewać czyjejś religii – powiedział Eliot cicho. – Zgadzam się. Nie o to mi chodziło. Być może. Eliot miał jednak wrażenie, że w zachowaniu kuzyna wyczuwa pewną niefrasobliwość w kwestii zasad moralnych. Co tylko potwierdziło jego zastrzeżenia dotyczące jedwabnej kamizelki. – Proszę, i kogo my tutaj mamy! – zawołał Dirk. Widząc zdumienie Eliota, uśmiechnął się. – Ten młody diabeł to mój syn. Prawnik popatrzył z przerażeniem. Eliot Master nigdy by się do tego nie przyznał, ale spośród pięciorga swoich dzieci najbardziej kochał Kate. Była najinteligentniejsza ze wszystkich, chociaż żałował czasem, że taka rozumność została zmarnowana, trafiając się kobiecie. Oczywiście lubił kobiety myślące i oczytane, ale tylko w dopuszczalnych granicach. Kate miała też bardzo dobry charakter, niekiedy aż do przesady. W wieku pięciu lat wpadła w przygnębienie, zobaczywszy w Bostonie biedaków. Wszystko pięknie, ale potem przez trzy lata musiał jej cierpliwie tłumaczyć, na czym polega różnica między biedą zawinioną i niezawinioną. Dlatego bardzo zależało mu, żeby znaleźć jej odpowiedniego męża. Mądrego, dobrego i ustatkowanego. Przez jakiś czas zastanawiał się nad synem swojego

szanowanego sąsiada, młodym Samuelem Adamsem, mimo że chłopiec był o kilka lat młodszy od jego córki. Gdy jednak zauważył u niego oznaki samowoli i lenistwa, odstąpił od tego pomysłu. Kate miała teraz osiemnaście lat, więc jako troskliwy ojciec Eliot strzegł ją przed okolicznościami, w których mogłaby nawiązać niefortunną znajomość. Właśnie z tego powodu długo wahał się, czy zabrać ją ze sobą do Nowego Jorku, jako że towarzystwo kuzynów, o których wiedział przecież tak niewiele, mogło okazać się ryzykowne. Ale tak bardzo go prosiła. Chciała obserwować rozprawę, a na kwestiach prawnych rozumiała się znacznie lepiej niż reszta rodzeństwa. Uznał więc, że będzie bezpieczna, pozostając przez cały czas pod jego opieką. Musiał też przyznać, że jej towarzystwo zawsze sprawia mu przyjemność. Dlatego się zgodził. A teraz, jakieś pięćdziesiąt metrów przed sobą, zobaczył wysokiego, jasnowłosego młodzieńca, który wychodził z karczmy wraz z trzema zwykłymi marynarzami. Miał na sobie koszulę nie pierwszej czystości. Jeden z marynarzy roześmiał się i klepnął młodego człowieka w plecy. A ten nie dość, że się nie obruszył, to jeszcze rzucił jakąś zabawną uwagę, również wybuchając śmiechem. Odwrócił się i wtedy prawnik zobaczył wyraźnie jego twarz. Młodzieniec był urodziwy. A nawet więcej. Wyglądał jak młody grecki bóg. – Twoja córka jest chyba w tym samym wieku – rzucił beztrosko kupiec. – Powinni znaleźć nić porozumienia. W takim razie do zobaczenia na obiedzie o trzeciej.

*** Kate Master spojrzała na swoje odbicie w lustrze. Niektóre jej przyjaciółki miały małe manekiny z modelami najmodniejszych sukien z Londynu i Paryża. Ale jej ojciec nigdy by się nie zgodził na taką próżność. Dlatego ubierała się z prostotą, ale i tak była zadowolona ze swojego wyglądu. Miała dobrą figurę. I ładne piersi, chociaż nikt nie mógł tego zauważyć, bo wszystko zakrywał koronkowy szal. Stan i spódnica sukni uszyte były z czerwonobrązowego jedwabiu, pasującego do jej karnacji. A pod spodem miała kremową halkę. Ciemne włosy ułożyła prosto i naturalnie; jej buciki miały obcas, ale niewielki, i zaokrąglone czubki, bo ojciec nie aprobował zgodnych z najnowszą modą spiczastych nosków. Kate miała świeżą cerę; użyła zaledwie odrobinę pudru, więc nie obawiała się, że ojciec to zauważy. Chciała dobrze wyglądać ze względu na nowojorskich kuzynów. Ciekawe, czy jest wśród nich jakiś mężczyzna w jej wieku. *** Kate i jej ojciec byli pod wrażeniem. Dom krewnych w modnym kwartale South Ward niedaleko starego fortu był naprawdę piękny. Nad przyziemiem znajdowały się dwie kondygnacje, szerokie na pięć okien, proste i klasyczne. Tak mieszkali prawdziwi dżentelmeni. W środku, w holu, zauważyli duży dębowy kredens, zapewne holenderski, oraz dwa krzesła z czasów Karola II. W salonie wisiały dwa wielkie portrety rodziców Dirka, na półkach stał czarno-złoty chiński serwis do herbaty, a eleganckie orzechowe fotele w stylu królowej Anny z wyściełanymi siedzeniami czekały na

gości. Wszystko to wskazywało, że Masterowie z Nowego Jorku są majętnymi ludźmi już od bardzo, bardzo dawna. Dirk przywitał ich serdecznie. Jego żona była elegancką wysoką damą, a jej łagodny głos wskazywał, że jest pewna swojej wysokiej pozycji społecznej. No i był też ich syn John. Ojciec nic jej o nim nie wspominał. Kate nie mogła się powstrzymać, żeby nie zerkać na niego z ciekawością. Miał na sobie śnieżnobiałą koszulę z cienkiego lnu i zielono-złotą jedwabną kamizelkę. Nie nosił peruki, zresztą przy tych bujnych, złocistych włosach nie była mu wcale potrzebna. Nigdy w życiu nie widziała tak przystojnego mężczyzny. Gdy ich sobie przedstawiano, rzucił kilka uprzejmych słów, które ledwo usłyszała. Niewiele się odzywał, raczej słuchał, co mówi jego ojciec, więc mogła jedynie zgadywać, co sobie myśli. Przed obiadem rozmawiali głównie o rodzinie. Okazało się, że John ma dwie siostry, obie akurat przebywały poza miastem, i żadnych braci. Co oznaczało, że jest spadkobiercą rodu. Obiad był znakomity. Podano dużo potraw i dobre wino. Kate miała po jednej stronie kupca, a po drugiej Johna. Rozmowa toczyła się miło, krążąc wokół rozmaitych kwestii ogólnych, ale widać było, że wszyscy bardzo uważają, by żadnym słowem nie urazić drugiej strony. Pani Master powiedziała, że zna prawnika, u którego kuzyni się zatrzymali. A jej mąż wyraził nadzieję, że w nowojorskiej palestrze Eliotowi uda się spotkać wielkie umysły. – W Nowym Jorku tęgie umysły zdarzają się nie tylko wśród prawników – odpowiedział uprzejmie Eliot. – Proszę mi

wierzyć, krąg gubernatora Huntera wciąż jest sławny w Bostonie. Gubernator Hunter, który objął urząd po ekscentrycznym lordzie Cornbury, zebrał krąg znakomitych przyjaciół, głównie Szkotów takich jak on, i utworzył coś w rodzaju klubu ludzi intelektu. Dwadzieścia lat później kulturalni obywatele innych miast wciąż wyrażali się o nim z największym szacunkiem. Kate często słyszała o tym kręgu od ojca. Zerknęła na chłopaka po prawej stronie. Miał bezmyślny wyraz twarzy. Jego matka patrzyła obojętnie. – A, Hunter – powiedział gospodarz. – Szkoda, że przy innych gubernatorach nie mieliśmy tyle szczęścia. Chcąc wciągnąć Johna do rozmowy, Kate stwierdziła, że jej zdaniem w Nowym Jorku widać więcej Murzynów niż w Bostonie. To prawda, przyznał cicho John, jedna piąta mieszkańców to niewolnicy. – Mój ojciec potępia niewolnictwo – rzuciła lekko, ale zaraz napotkała ostrzegawcze spojrzenie Eliota. Na szczęście gospodarz zręcznie z tego wybrnął. – Jak panienka pewnie zauważyła, w naszym domu służbą nie są czarni niewolnicy, ale Irlandczycy na indenturze, odpracowujący koszty podróży przez Atlantyk. Jednak to prawda, że zajmuję się handlem niewolnikami. Tak samo jak niektóre najlepsze bostońskie rodziny, chociażby Waldos czy Faneuils. Znajomy kupiec z Bostonu powiedział mi, że najlepszy zarobek daje irlandzkie masło, włoskie wino i niewolnicy. – Moja córka nie chciała was urazić, kuzynie – wtrącił się pośpiesznie Eliot. – W Bostonie niewielu ludzi ma takie

zdanie jak ja. – Najwyraźniej usiłował zrobić wszystko, żeby obiad upłynął w miłej atmosferze. – Ale jako Anglikowi… – Nie umiał się powstrzymać od tej uwagi. – Jako Anglikowi nie wolno mi ignorować faktu, że według orzeczenia brytyjskiego sędziego najwyższego niewolnictwo należy uznać w Anglii za nielegalne. Dirk Master spojrzał w zamyśleniu na kuzyna. Ciekaw był tego spotkania. Był jedynym męskim potomkiem w nowojorskiej linii rodu. Ze strony van Dycków miał tylko kuzynki, a że wszystkie po zamążpójściu wyprowadziły się z miasta, brakowało mu kontaktów rodzinnych. Ten bostoński prawnik z całą pewnością należał do ludzi innego pokroju, ale budził pewną sympatię. W każdym razie na początku. A jego córka też była całkiem miła. Rozsiadł się wygodnie na krześle i odparł, uważnie dobierając słowa: – Czterdzieści lat temu mój dziadek był handlarzem futer – zaczął. – Skórkami nadal się handluje, ale ta branża straciła już na znaczeniu. Mój drugi dziadek, Tom Master, zajmował się handlem z Indiami Zachodnimi. Te kontakty tak się rozwinęły, że obecnie trzy czwarte zysków w naszym mieście pochodzi z zaopatrywania plantacji trzciny. A tam potrzeba niewolników. – Umilkł na chwilę. – A jeśli idzie o moralną stronę handlu niewolnikami, kuzynie, to szanuję twoje zdanie. Mój dziadek miał tylko dwóch niewolników i obu zamierzał uwolnić. Eliot pochylił głowę, zwlekając z odpowiedzią. W oczach kupca pojawił się figlarny błysk. – Ale jednocześnie, drogi kuzynie, musisz przyznać, że w tej kwestii my, Brytyjczycy, jesteśmy wielkimi hipokrytami.

Bo uważamy niewolnictwo za rzecz haniebną, ale tylko na terytorium Brytanii. Na pozostałych terenach imperium brytyjskiego uznajemy je za dopuszczalne. Handel cukrem, mający dla Anglii ogromne znacznie, opiera się całkowicie na pracy niewolniczej. A angielskie statki co roku przewożą tysiące ludzi na sprzedaż. – Temu nie da się zaprzeczyć – przyznał Eliot uprzejmie. – Czy to was nie martwi, że Nowy Jork opiera się na handlu ograniczonym do jednej dziedziny? – wtrąciła się Kate. Kupiec popatrzył na nią z aprobatą. – Nie za bardzo. Najwięksi plantatorzy trzciny utworzyli grupę, która dba o ich interesy w parlamencie. Są bardzo bogaci, więc działają skutecznie. Oni i ich przedstawiciele zasiadają w ciałach ustawodawczych, pozostali członkowie parlamentu zostali opłaceni albo udało się ich przekonać. Te działania przyniosły spodziewane skutki. W ciągu ostatnich kilku lat, gdy handel cukrem stał się nieco mniej opłacalny, parlament brytyjski przedsięwziął dwa kroki, żeby go chronić. Najważniejszy był przydział rumu. Obecnie każdy marynarz służący na okręcie należącym do marynarki brytyjskiej otrzymuje ćwierć kwarty rumu dziennie. Nie wiem, ile państwo za to płaci, ale jeśli pomnoży się to przez liczbę marynarzy w ciągu całego roku, wychodzi całkiem pokaźna ilość rumu, na który potrzeba melasy z plantacji. – Uśmiechnął się. – Przydział rumu okazał się naszym zbawieniem, i to zbawieniem wiecznym. Bo gdy marynarz uzna, że codzienna racja rumu jest jego prawem, to nie da jej sobie odebrać. Brak rumu grozi buntem. Widzisz więc, panienko, że pomyślność Nowego Jorku opiera się na trwałych podstawach.

Kate zerknęła na ojca. Wiedziała dobrze, że takie ironiczne używanie religijnej retoryki nie przypadnie mu do gustu, ale jej spodobała się szczerość kupca. – Wspominaliście, że był też drugi krok – zainteresowała się. – Tak, ustawa o melasie. Pozwala na kupowanie melasy jedynie od angielskich kupców i z angielskich statków. Dzięki temu ceny są wysokie, a plantatorzy nie mają się czego obawiać. Mnie ta ustawa nie za bardzo się podoba, bo wyrabiam też rum w Nowym Jorku i mógłbym kupić tańszą melasę od francuskich kupców. – Wzruszył ramionami. – Ale mi nie wolno. W tym momencie młody John Master postanowił włączyć się do rozmowy. – Tylko że my i tak to robimy. – Odwrócił się z uśmiechem do Kate. – Kupujemy melasę od Francuzów poza portem, a potem ją szmuglujemy. To nielegalne, ale co tam. Też biorę w tym udział – dodał z niejaką dumą. Kupiec spojrzał na syna z irytacją. – Dość tego, John – powiedział głośno. – Wszyscy na pewno chętnie posłuchają, jaka jest opinia drogiego kuzyna o jutrzejszej rozprawie. – Ukłonił się lekko w stronę Eliota. Bostończyk opuścił wzrok. Prawdę powiedziawszy, poczuł ulgę. Zanim przybyli do tego domu, najbardziej obawiał się, że Kate nabierze sympatii do przystojnego kuzyna, a widząc go w czystym ubraniu i mając świadomość, że jest dziedzicem fortuny znacznie większej niż jego majątek, zauważył bolesny problem: oto bowiem, bez względu na swoje uczucia wobec

nowojorskich kuzynów i ich interesów, czy miałby prawo odmówić córce, gdyby zechciała poślubić tak bogatego kawalera? Ale na szczęście, dzięki swojej głupiej wypowiedzi, chłopak obnażył prawdę o sobie i swojej rodzinie. Nie dość, że handlarze niewolnikami, to jeszcze przemytnicy. Wiadomo, na czym zbili taką fortunę. Dla Eliota Mastera nie różnili się wiele od zwykłych przestępców. Jako ojcu pozostało mu jedynie dopilnować, żeby córka nie miała żadnych złudzeń co do tego młodego łajdaka. Zadowolony wrócił myślami do procesu Johna Petera Zengera. Odbywająca się następnego dnia rozprawa była dla kolonii szczególnie ważna, chociaż miała swoje źródła w Anglii. Skutki politycznych wydarzeń w Londynie szybko dawały o sobie znać w Bostonie i Nowym Jorku. Jak mawiał Dirk Master: „Z Londynu przybywają do nas prawa, wojny i dziwki”. W tym wypadku dziwkami nazywał królewskich gubernatorów. Oczywiście były chwalebne wyjątki, jak gubernator Hunter, ale większość ludzi piastujących ten urząd przybywała do Ameryki tylko po to, żeby napchać sobie kieszenie, o czym koloniści doskonale wiedzieli. A obecny gubernator Cosby należał do najgorszych. Skorumpowany do szpiku kości, przekupywał sądy, fałszował wybory i wyrzucał sędziów, którzy stawali mu na przeszkodzie. Kontrolował jedyną gazetę w mieście, dlatego kilku kupców postanowiło założyć własną, żeby ujawniać nadużycia władzy. Wynajęli drukarza, Johna Petera Zengera, który miał ją wydawać. Gubernator robił wszystko, żeby ją zamknąć. I w końcu, w zeszłym roku,

wtrącił Zengera do więzienia pod zarzutem wywrotowego zniesławienia. Eliot Master splótł palce. Jako prawnik dostrzegał kilka kwestii w związku z tym wydarzeniem. – Moja pierwsza uwaga – zaczął – dotyczy sposobu zatrzymania Zengera. O ile wiem, nie jest on bogatym człowiekiem. – To biedny emigrant z niemieckiego Palatynatu – wyjaśnił Dirk. – Wyuczył się na drukarza. Ale okazało się, że ma też pewien talent pisarski. – A po aresztowaniu gubernator wyznaczył skandalicznie wysoką kaucję, której oczywiście Zenger nie mógł wpłacić. W rezultacie spędził w więzieniu osiem miesięcy, zgadza się? – Tak właśnie było. – Pojawia się tu kwestia dotycząca zbyt wygórowanych kaucji. Takie rzeczy nie powinny mieć miejsca. Jednak głównym problemem jest obraza gubernatora. – Wszyscy myślą o gubernatorze to samo – zauważył Dirk. – Ale ponieważ biedny Zenger zamieścił to w swojej gazecie, stał się kozłem ofiarnym. Robimy wszystko, żeby zapewnić mu dobrych obrońców. A w nowej ławie przysięgłych są uczciwi ludzie. Podejrzewam, że część z nich uważa się nawet za Holendrów, więc nie są przyjaźnie nastawieni do gubernatora. Czy ten biedak ma jakąś szansę? – Nie sądzę – odparł Eliot. – Jeśli zostanie dowiedzione, że Zenger rzeczywiście zamieszczał obraźliwe artykuły, to zgodnie z prawem ława przysięgłych będzie musiała uznać go za winnego.

– Nie da się zaprzeczyć, że on to wydrukował. I wypuszczał kolejne wydania gazety, a nowe artykuły przekazywał żonie przez szparę pod drzwiami celi. Tylko że każde słowo o gubernatorze, które wydrukował, jest prawdą. To się nie liczy? – Brytyjskie prawo o zniesławieniach mówi, że to nie może przemawiać na korzyść oskarżonego – wyjaśnił prawnik. – A jeśli obraźliwe słowa dotyczą królewskiego przedstawiciela, to mamy do czynienia z wywrotowym zniesławieniem. Nie ma znaczenia, czy zarzuty są prawdziwe, czy nie. – To haniebne – stwierdził kupiec. – Być może. – Eliot pokiwał głową. – Mnie jednak martwi, że prawo jest nadużywane. Dlatego tak bardzo chciałbym zobaczyć proces. – Rzeczywiście, musi wam na tym zależeć, skoro przejechaliście taki kawał drogi z Bostonu. – Powiem krótko: to bardzo ważna sprawa – stwierdził stanowczo Eliot. – Moim zdaniem proces Zengera dotyczy samej istoty angielskich swobód. – Umilkł na chwilę. – Sto lat temu nasi przodkowie opuścili Anglię, bo król Karol I okazał się tyranem. Gdy członkowie parlamentu zakwestionowali jego rządy, próbował wtrącić ich do więzienia. Kiedy uczciwi protestanci wnosili skargi na jego grzechy, obcinał im uszy, wypalał piętna i zamykał w lochu. Warto zauważyć, że oskarżał ich o to samo: o wywrotowe zniesławienie. Osiemdziesiąt pięć lat temu tyrania Karola dobiegła końca, bo parlament kazał go ściąć. Ale nie zapobiegło to przyszłym nadużyciom. A teraz widzimy ten sam mechanizm na

przykładzie małej tyranii gubernatora. – Wzburzony Eliot przemawiał coraz głośniej. – Widzę, kuzynie, że niezły z ciebie mówca – zauważył Dirk z szacunkiem. Kate rzadko słyszała, żeby jej układny ojciec wypowiadał się z taką pasją. Była wtedy z niego dumna. Postanowiła włączyć się do rozmowy. – A zatem kiedy Locke mówi o prawie naturalnym, o naturalnym prawie do życia i wolności, to ma też chyba na myśli wolność wypowiedzi? – spytała. – Tak uważam – przyznał ojciec. – Locke? – spytała pani Master, lekko zdezorientowana. – Locke, ten filozof – wyjaśnił gospodarz żonie. Gorączkowo próbował przypomnieć sobie cokolwiek o tym myślicielu, o którym słyszał i którego koncepcje stanowiły inspirację dla kochających wolność ludzi po obu stronach Atlantyku. – Czytasz filozofów? – zwróciła się pani Master do Kate, z nieco zakłopotaną miną. – Tylko najbardziej znane fragmenty – odpowiedziała pogodnie Kate, uśmiechając się do młodego mężczyzny, który w jej przekonaniu również zaglądał do książek. Ale on tylko pokręcił głową, spuszczając skromnie wzrok. Kate uznała, że siedzący obok niej grecki bóg jest nieśmiały. Co tym bardziej wzmogło jej zainteresowanie. Zastanawiała się, co powinna powiedzieć, żeby dodać mu odwagi. Wychowana w domu kultywującym literackie

zamiłowania, nie do końca zdawała sobie sprawę, że znalazła się w innym środowisku. – Latem zeszłego roku w Harvardzie wystawiono fragment Katona Addisona. Słyszałam, że w tym roku cała sztuka ma być pokazana w amerykańskich koloniach. Będzie też w Nowym Jorku? Pytanie miało związek z procesem Zengera. Addison, założyciel angielskiego pisma „Spectator”, wzór dla każdego cywilizowanego angielskiego dżentelmena, odniósł wielki sukces opowieścią o szlachetnym rzymskim republikaninie sprzeciwiającym się tyranii Cezara. Sława dramatu już dawno przekroczyła Atlantyk i Kate była pewna, że jej rozmówca czytał o tym w gazetach. Ale usłyszała jedynie: „Nie wiem”. – Proszę nam wybaczyć, panno Kate, ale w tym domu bardziej zajmujemy się handlem niż literaturą – wtrącił Dirk i dodał z nutą lekkiej wymówki: – Mam nadzieję, John, że czytałeś Katona. – Handel jest kluczem do wolności – powiedział Eliot stanowczo, przychodząc gospodarzom w sukurs. – Zapewnia bogactwo, a dzięki temu sprzyja wolności i równości. Tak twierdzi Daniel Defoe. John z nadzieją podniósł wzrok. – Czy to ten, co napisał Robinsona Crusoe? – Ten sam. – Czytałem. – Przynajmniej tyle – skwitował prawnik. ***

Porzucili próby rozmawiania o literaturze i przez jakiś czas poświęcili uwagę trzem wspaniałym plackom owocowym, które podano. Eliot Master rozejrzał się z zadowoleniem. Mała oracja okazała się całkiem udana, a każde słowo miało dla niego duże znaczenie. Jego kuzyn słusznie zauważył: nie przyjechałby aż z Bostonu, gdyby ta sprawa nie leżała mu na sercu. A co do charakteru Dirka, to może i był łajdakiem, ale na pewno nie głupcem. A to już coś znaczyło. Żonę kupca można było spokojnie pominąć. Zostawał jeszcze chłopak. Nie ulegało wątpliwości, że młodzieniec, choć przystojny, nie grzeszy inteligencją. Nadawał się do towarzystwa prostych marynarzy i przemytników. Eliot był pewien, że jego córka, która tak dobrze wypadła w rozmowie, nie zainteresuje się takim osobnikiem. Uspokojony, uraczył się drugim kawałkiem ciasta. Tym bardziej był wdzięczny losowi za krótką wymianę zdań pod koniec obiadu. Wizyta zbliżała się do końca. Kate próbowała na różne sposoby zabawiać młodego kuzyna. Spytała go, co najbardziej lubi robić, na co odpowiedział, że uwielbia spędzać czas na nabrzeżu, a jeszcze lepiej na statku. Delikatnie indagując, dowiedziała się też czegoś o rodzinnych interesach. Jak wielu innych kupców, nowojorscy Masterowie prowadzili szeroką działalność. Mieli kilka statków, świetnie prosperujący dom handlowy, wytwarzali rum – z nielegalnej melasy – a nawet zaczęli ubezpieczać statki innych kupców. John był oszczędny w słowach i mówił dość cicho, ale gdy raz czy dwa razy spojrzał na nią, niemal się zarumieniła, patrząc w jego oczy błękitne jak niebo. Trudno było jednak orzec, czy przypadła mu do gustu.

Zanim wstali od stołu, Dirk Master kazał Eliotowi przyrzec, że podczas pobytu w Nowym Jorku jeszcze raz ich odwiedzą. Ucieszyło ją, gdy ojciec przyjął zaproszenie. – Będziecie w sądzie przez cały proces? – spytał kupiec. – Od początku do końca. – A panna Kate? – Tak, ja też! – potwierdziła z zapałem. – Mój ojciec sprzeciwia się królewskiej tyranii, ja natomiast przyjechałam wspierać wolność słowa. Eliot się uśmiechnął. – Moja córka ma takie samo zdanie co nasz poeta: „Zabić książkę to niemal jak zabić człowieka”. W ich bostońskim domu podobne cytaty słyszało się niemal codziennie. – „Kto niszczy dobrą książkę, zabija rozum sam w sobie” 1 – dorzuciła natychmiast Kate. Gospodarz spojrzał na nich, potrząsając głową. – Brzmi znajomo, ale nie wiem, czyje słowa przywołujecie – powiedział dobrodusznie. Kate zdziwiła się, że Dirk nie rozpoznaje cytatu. Słowa te wypowiedział John Milton, autor Raju utraconego. Jednak nie pochodziły z tego poematu, lecz z pamfletu będącego najlepszą obroną wolności słowa, jaką kiedykolwiek napisano. – To z Areopagitiki Miltona – powiedziała. – A, z Miltona – powtórzył gospodarz. John zmarszczył brwi w głębokim zastanowieniu.

– Jakiego Aero? – spytał. Było to tak nieoczekiwane, że Kate wybuchnęła śmiechem. Młody John Master zaczerwienił się. Wyglądał na zawstydzonego. *** – No cóż – powiedział Eliot wesoło, gdy wracali do swojej kwatery – mogło być gorzej. Chociaż żałuję, że nasi nowojorscy krewni okazali się szmuglerami. – Pan Master wygląda na wykształconego. – Hm, w pewnych dziedzinach, można by rzec. Ale obawiam się, że tego chłopaka nie da się już ocalić. – Chyba jesteś zbyt surowy, ojcze. – Nie sądzę. – Ale ja go polubiłam. I to bardzo. *** Sąd mieścił się na parterze ratusza przy Wall Street. Sala rozpraw była wysoka, jasna i przestronna. Na podwyższeniu zasiadło dwóch sędziów w perukach i szkarłatnych szatach, Philipse i Delancey. Po lewej stronie mieli dwie ławy z miejscami dla sędziów przysięgłych. Pod ścianami, a także na podłodze w holu tłoczyła się publika wszelkiej maści. Wyglądało to trochę jak zbór protestancki czekający na kazanie kaznodziei. Na środku sali stała ogrodzona ławka przeznaczona dla oskarżonego, który jeszcze się nie pojawił, jako że cele więzienne znajdowały się w piwnicy. Kate w

i

jej

pierwszym

ojciec

zajęli

rzędzie.

wcześniej

Dziewczyna

dobre

miejsca

rozglądała

się

z zainteresowaniem dokoła. Ale jej największe zaciekawienie wzbudziła zmiana, która zaszła w jej ojcu. W oczach postronnych obserwatorów mógł uchodzić za spokojnego, powściągliwego prawnika, którym rzeczywiście był. Jednak jego niezwyczajna bladość, czujne spojrzenie i nerwowe napięcie twarzy mówiły coś innego. Kate jeszcze nigdy nie widziała, żeby ojciec był tak przejęty. Ubrany w perukę i długą czarną togę prokurator Bradley, otyły i pewny siebie, skinieniem głowy witał jakichś ludzi. Na obrońcę drukarza sąd wyznaczył całkiem kompetentnego prawnika nazwiskiem Chambers. Prokurator ukłonił się także jemu, jakby chciał powiedzieć: „To nie wasza wina, panie, że za chwilę poniesiecie klęskę”. Nagle przez salę przebiegł szmer. Przez niewielkie drzwi dwóch strażników wyglądających jak wielkie, czarne trzmiele wprowadziło Zengera. W porównaniu z nimi był drobny; schludny, niepozorny człowiek w niebieskiej kurcie, który mimo wszystko kroczył z godnie podniesioną głową. Przeczytano akt oskarżenia. Prokurator wstał ze swojego miejsca. Kate bywała już wcześniej na rozprawach. Wiedziała, czego się spodziewać. W krótkiej przemowie prokurator stwierdził, że Zenger jest „podżegaczem” winnym oszczerstw, których celem było zohydzenie i oczernienie uczciwego gubernatora Cosby’ego. Sędziowie przysięgli słuchali tego w skupieniu. Trudno było zgadnąć, co myślą. Potem głos zabrał Chambers i wygłosił kilka nijakich zdań w obronie drukarza. Kate zauważyła, że jej ojciec marszczy brwi.

– Można by się spodziewać, że zwolennicy Zengera zapewnią mu lepszą pomoc – szepnął córce do ucha. Wtem wydarzyło się coś dziwnego. Z jednego z tylnych rzędów podniósł się starszy mężczyzna i ciężkim krokiem ruszył do przodu. – Jeśli Wysoki Sąd pozwoli, jestem obrońcą oskarżonego. – Wasze nazwisko, panie? – spytał jeden z sędziów z irytacją. – Hamilton, Wysoki Sądzie. Andrew Hamilton. Z Filadelfii. Kate zauważyła, że jej ojciec poruszył się gwałtownie, a potem pochylił do przodu z wielkim zainteresowaniem. – Kto to jest? – spytała. – Najlepszy prawnik procesowy w Ameryce – wyjaśnił cichym głosem. W sali podniósł się gwar. Widać było, że sędziowie i prokurator są całkowicie zaskoczeni, nie mogli jednak nic poradzić. Ich zdziwienie jeszcze wzrosło, gdy filadelfijski prawnik oznajmił: – Mój klient nie przeczy, że publikował obraźliwe artykuły. W tej sytuacji prokurator nie musiał powoływać żadnych świadków. Zapadła długa cisza. W końcu Bradley, nieco zdezorientowany, wstał i obwieścił, że skoro oskarżony przyznaje się do publikowania oszczerstw, sąd musi uznać go za winnego. Zerkając nerwowo na Hamiltona, przypomniał ławie przysięgłych, że nie ma w tym przypadku znaczenia, czy wydrukowane artykuły mówiły prawdę, czy nie. Tak czy inaczej, stanowiły oszczerstwo. Następnie prokurator rozwinął

swoją przemowę i powołując się na prawo, zwyczaje i Biblię, wyjaśnił przysięgłym, dlaczego zniesławienie jest tak poważnym przestępstwem i dlaczego nie mają innego wyboru, jak wymierzyć Zengerowi słuszną karę. W końcu wrócił na swoje miejsce. – Hamilton już przegrał – szepnęła Kate do ojca, ale on odpowiedział krótko: – Zaczekaj. Prawnik z Filadelfii z niczym się nie śpieszył. Odczekał, aż Chambers powie kilka słów w imieniu obrony, a potem przerzucił swoje dokumenty i wstał powoli. Zwracał się do sądu uprzejmie i z szacunkiem, ale wyraz jego twarzy wskazywał, że cały proces budzi w nim lekkie zdziwienie. Albowiem, jak stwierdził, nie widzi w ogóle powodu dla tego zgromadzenia. No bo dlaczego uzasadnione skargi na złą administrację miałyby być uznane za zniesławienie? Tym bardziej że – tu rzucił ironiczne spojrzenie na ławę przysięgłych – gdyby nie zapewnienia prokuratora, do głowy by mu nie przyszło, że artykuły w gazecie Zengera dotyczą osobiście gubernatora. Kilku przysięgłych się uśmiechnęło. Co więcej, mówił dalej, prawne uzasadnienie dla przedstawionego przez prokuratora pojęcia zniesławienia pochodzi z piętnastowiecznej Anglii, ze służącej despotycznym

władcom

Izby

Gwiaździstej

.

Mało

zachęcające. Poza tym może należałoby przyjąć, że prawo, które powstało w Anglii kilkaset lat temu, jest mało przydatne w amerykańskich koloniach doby obecnej? Kate wydało się to przejawem braku lojalności wobec Anglii, więc zerknęła z niepokojem na ojca. Ale on przysunął

się do niej i szepnął: – Siedmiu sędziów przysięgłych ma holenderskie nazwiska. A potem z nieznanych powodów stary prawnik zaczął odbiegać od tematu. Stwierdził, że dotyka to też amerykańskich rolników, którzy podlegają angielskiemu prawu stworzonemu z myślą o zupełnie innym systemie własności i dzierżawy ziemi. Temat ten wzbudził jego żywe zainteresowanie. Opowiadał o koniach i bydle, a potem z zapałem zaczął rozwijać wątek odpowiednich zagród dla inwentarza żywego. W tym momencie prokurator zwrócił mu uwagę, że nie ma to związku ze sprawą. Kate też była przekonana, że stary prawnik z Filadelfii pogubił się w swoich dygresjach, ale zauważyła, że trzej ławnicy, którzy wyglądali na rolników, spojrzeli nieprzychylnie na Bradleya. Oskarżeniom prokuratora nie dało się jednak zaprzeczyć. A obrona przyznała się do zarzutu oszczerstwa. A jednak Andrew Hamilton potrząsnął głową. – Zarzuca się nam wydrukowanie i opublikowanie nieprawdziwych,

wrogich,

podżegających

do

buntu

i haniebnych oszczerstw – stwierdził. Zadaniem gubernatora jest pokazanie, że skargi Zengera na nikczemne postępki gubernatora to kłamstwo. Ale on, Hamilton, chętnie udowodni, że każde słowo jest prawdą. Kate zauważyła, że ojciec kręci głową. – To się nie uda – mruknął Eliot. I rzeczywiście, pomimo wszelkich wysiłków obrońcy sędzia i prokurator przerywali wielokrotnie jego wywód, zarzucając mu niesłuszność. Prawo jest prawem. W tej kwestii

prawda nie ma znaczenia. Dlatego obrona nie ma żadnych argumentów.

Prokurator

wyglądał

na

zadowolonego,

w przeciwieństwie do ławy przysięgłych. Andrew Hamilton stał przy swoim krześle. Na jego twarzy malowało się napięcie. Wydawało się, że coś mu dolega i że za chwilę usiądzie. A więc to koniec. Biedny Zenger zostanie skazany w imię okrutnego prawa. Kate spojrzała na niego ze współczuciem. Oburzało ją, że ten haniebny system pozwala na skazywanie niewinnych ludzi. Dlatego zaskoczyło ją, gdy ojciec spojrzał nagle na Hamiltona z podziwem. – Na Boga – mruknął. – A to szczwany lis. – Nie zdążył wyjaśnić córce, co się dzieje, bo oto w starego prawnika wstąpił nowy duch. Twarz mu pojaśniała. Wyprostował się. Jakby za sprawą jakichś czarów stał się innym człowiekiem. W oczach miał gniewne błyski. A gdy zaczął mówić, jego głos brzmiał z wielką mocą. Tym razem nikt nie śmiał mu przerywać. Jego przemowa była krótka i mistrzowska. Przypomniał ławie przysięgłych, że to oni są arbitrem. Prawnicy mogą się spierać, sędzia może ich naprowadzać na właściwe rozwiązanie, ale to przysięgli mają moc podejmowania decyzji. Oraz taki obowiązek. To nieszczęsne prawo o zniesławieniu jest nieprecyzyjne i złe. Wszystko, co zostanie powiedziane, można zniekształcić i uznać za oszczerstwo. Nawet skargi na nadużycie władzy, co przecież powinno być naturalnym prawem człowieka. Bo jest tak, że gubernator, który chce uniknąć krytyki, posługuje się prawem jak orężem i sam siebie stawia ponad

prawem. A to jest usankcjonowane nadużycie władzy. Kto może obronić swobody wolnych obywateli przed takim despotyzmem? Tylko oni, ława przysięgłych. Nikt inny. – Dla szlachetnego umysłu utrata swobód gorsza jest niż śmierć – zagrzmiał Hamilton. – A ta rozprawa dotyczy nie tylko nowojorskiego drukarza, lecz także praw obywateli Nowego Jorku i ich powinności obrony wolno urodzonych przed arbitralną władzą. Teraz wszystko zależy od ławy przysięgłych. Decyzja leży w ich rękach. Z tymi słowami Hamilton wrócił na swoje miejsce. Sędzia nie był zadowolony. Powtórzył ławnikom, że bez względu na to, co usłyszeli od prawnika z Filadelfii, muszą uznać drukarza za winnego. Ława przysięgłych opuściła salę. W sądzie rozległ się gwar rozmów. Kate, słuchając wyjaśnień ojca, patrzyła na Zengera, który wciąż siedział wyprostowany na ławie oskarżonych. – W pierwszej chwili nie zorientowałem się, do czego on zmierza – tłumaczył Eliot. – Przedstawił zdroworozsądkową obronę Zengera, czyli argument, że biedak pisał całą prawdę. Tylko po to, by sąd to odrzucił. Co doprowadziło ławę przysięgłych do wściekłości. A potem zagrał kartą, którą miał w zanadrzu od samego początku. To się nazywa unieważnienie zarzutu. Ława przysięgłych może podjąć własną decyzję bez względu na zeznania świadków, dowody i obowiązujące prawo. To ostateczna i jedyna obrona przed złym prawem. Gdy ława przysięgłych uniewinnia oskarżonego, prawo nie ulega zmianie, ale potem oskarżyciele niechętnie wnoszą podobne sprawy z obawy, że przysięgli postąpią tak samo.

I właśnie na tym oparł swoją taktykę Hamilton. Wybitna obrona. – Poskutkuje? – Przekonamy się. Ławnicy wrócili na salę i zajęli miejsca. Sędzia spytał, czy uzgodnili werdykt. Przewodniczący potwierdził. Poproszono go, by go ogłosił. – Niewinny, Wysoki Sądzie – powiedział donośnie. Sędzia wzniósł oczy do nieba. A zgromadzona publiczność zaczęła wiwatować z radości. Eliot Master był tak szczęśliwy, opuszczając sąd, że Kate wzięła go pod rękę. Zwykle nie pozwalała sobie na taką poufałość, choć było to dopuszczalne. – To historyczny dzień – zauważył Eliot. – Cieszę się, Kate, że byłaś świadkiem tego wydarzenia. Jutro możemy spokojnie wracać do Bostonu. Żałuję tylko jednej rzeczy – dodał z kwaśnym uśmiechem. – Czegóż to, ojcze? – Że dziś musimy zjeść kolację z naszymi kuzynami. *** John Master skręcił w Broadway. Minął kilku znajomych, witając ich nieznacznym skinieniem głowy, bo cały czas miał spuszczony wzrok. Zerknął nagle w górę, mijając anglikański kościół Świętej Trójcy. Zdawało się, że piękna wieża patrzy na niego z pogardą. Pożałował, że nie wybrał innej ulicy. Nie trzeba mu było przypominać, że jest do niczego.

Ten sztywny bostończyk dał mu to wczoraj jasno do zrozumienia. Oczywiście w uprzejmych słowach. Jednak jego protekcjonalne „Przynajmniej tyle”, gdy dowiedział się, że John przeczytał Robinsona Crusoe, było aż nadto wymowne. Ten prawnik z Bostonu wziął go za głupca. John już do tego przywykł. To samo mówił pastor i pryncypał szkoły. Ojciec pozwalał mu zajmować się interesami i nie zakazywał kontaktów z marynarzami. Ale tylko dlatego, że był dobry i akceptował słabości syna. Ojciec i nauczyciele z pewnością byliby zdziwieni, gdyby dowiedzieli się,

że John czasem próbuje

uczyć się

w tajemnicy. Wyobrażał sobie, że opanuje wiedzę i wszystkich zaskoczy. Ale nic z tego. Wpatrywał się w książkę, a słowa unosiły się z kartek jak zamazana, niezrozumiała mgła. Kręcił się nerwowo, zerkał przez okno, znów zaglądał do książki. Starał się, jak mógł, ale niewiele rozumiał. A nawet jeśli udało mu się przeczytać kilka stron, to niedługo potem i tak wszystko zapominał. Jego ojciec też nie był wykształconym człowiekiem. Wykręcił się jakoś, gdy prawnik z Bostonu i jego córka zaczęli rozmawiać o filozofii. Ale przynajmniej miał choć tyle rozumu, żeby się nie skompromitować. I był wyraźnie zakłopotany, gdy okazało się, że jego syn nie słyszał o Katonie Addisona. John poczuł wielki wstyd, dostrzegając wyrzut w głosie ojca. Niestety, goście z Bostonu należeli do tego innego świata. Nie można było powiedzieć: „To prawnicy, do tego duchowni, nie mają nic wspólnego z taką rodziną jak nasza”. Byli ich krewnymi. I to całkiem bliskimi. A Kate miała prawie tyle

samo lat co on. Co sobie pomyślą o kuzynach z Nowego Jorku? Nie tylko uznają ich za ludzi głupich i niewykształconych, ale także za zwykłych przemytników. Tak, w swojej głupocie wygadał się o kontrabandzie, wprawiając ojca w jeszcze większe zakłopotanie. Ale najgorsza – na myśl o tym aż się krzywił – była reakcja młodej kuzynki. John czuł się swobodnie w towarzystwie dziewcząt, które spotykał z marynarzami w mieście, ale wobec dziewcząt z szacownych rodzin był bardzo nieśmiały. Wszystkie wiedziały, że w szkole okazał się nieukiem. Nie miał ogłady. Pomimo znacznego rodzinnego majątku nie uważano go za dobrą partię. Wiedział o tym wszystkim doskonale, dlatego tym bardziej unikał kontaktów z dziewczętami z dobrych domów. Ale Kate z Bostonu była inna. Zobaczył to od razu. Ładna i naturalna. I miła. Próbowała przełamać jego nieśmiałość, za co był jej wdzięczny. Nie przeczytał tych książek co ona, ale sposób, w jaki rozmawiała ze swoim ojcem, i miłość, jaką mu okazywała, wywarły na Johnie wielkie wrażenie. Wydawało mu się, że Kate ma wszystkie cechy dobrej żony. A gdy rozmawiali, przyszło mu nawet do głowy, że może kiedyś poślubi taką kobietę jak ona. Była jego krewną w drugiej linii. A więc coś ich łączyło. Ta myśl była dziwnie ekscytująca. Czy to możliwe, że pomimo swojego szorstkiego obycia spodobał się jej? Kate nie zdawała sobie z tego sprawy, ale uważnie się jej przyglądał. Za każdym razem gdy w rozmowie ujawniała się jego niewiedza, powtarzał sobie, że jest głupcem,

ośmielając się o niej myśleć. I za każdym razem gdy była dla niego miła, czuł przypływ nadziei. Ale na sam koniec śmiała się z niego. Oczywiście nie z rozmysłem, ale to tylko pogarszało sprawę. „Jaki Aero?” – zapytał i Kate mimowolnie wybuchnęła śmiechem. Nie miał o to do niej żalu. Wyszedł na kompletnego głupca. Na pewno uznała go za prostaka. I miała rację. Był zwykłym prostakiem. A dziś znów mają przyjść na wieczerzę. Ojciec przykazał mu, żeby się nie spóźnił. Na rogu ulicy znajdowała się oberża. John wszedł do środka. *** Przy stole panował wesoły nastrój. Całe miasto świętowało. Zenger odzyskał wolność! Wszyscy mówili o Hamiltonie. Tego dnia powstało porzekadło, które przetrwało przez wiele kolejnych pokoleń: „Na kłopoty najlepszy jest prawnik z Filadelfii”. Dirk Master podał najlepsze wino. A Eliot, będąc w dobrym nastroju, pił z przyjemnością. Wieczorny posiłek był zazwyczaj dużo lżejszy niż popołudniowy obiad, ale i tak na małych stolikach piętrzyły się stosy ostryg, pieczonych małży, na półmiskach leżały gotowane szynki, wędliny, kandyzowane owoce i mnóstwo innych przysmaków. Pani Master była mniej powściągliwa niż poprzednio. Trudno było ją uznać za miłośniczkę literatury, ale okazało się, że podobnie jak Kate jest zapaloną czytelniczką kobiecych romansów, więc znalazły wiele wspólnych tematów do rozmowy.

Jedno pozostawało zagadką: gdzie się podziewa John Master? Kate wyczekiwała kolejnego spotkania. Bardzo żałowała swojego

nieopanowanego

wybuchu

śmiechu;

takie

zachowanie nie dość, że sprawiło młodemu człowiekowi przykrość, to jeszcze było grubiańskie. Wychowywano ją jednak w przeświadczeniu, że każdy błąd, nawet godny największego ubolewania, można naprawić. Postanowiła więc, że wynagrodzi Johnowi przykrość. Przed wyjściem z domu poświęciła całą godzinę na przygotowania. Ułożyła sobie listę tematów do rozmowy, które jej zdaniem spodobałyby się kuzynowi; zastanawiała się też, co powinna powiedzieć, żeby złagodzić niekorzystne wrażenie, które po sobie pozostawiła. Włożyła prostą suknię w drobną biało-brązową kratkę, w której dobrze wyglądała. Była zdziwiona, ale nieobycie Johna Mastera wcale jej nie przeszkadzało. I nie chodziło tylko o to, że wygląda jak grecki bóg, chociaż, jak z rozbawieniem przyznała sama przed sobą, nie było to bez znaczenia. Przeczuwała, że John ma w sobie coś więcej, jakąś wewnętrzną siłę i uczciwość, a nawet inteligencję – inną niż inteligencja jej ojca, ale zasługującą na szacunek. Zauważyła jeszcze coś, co ją wzruszało i pociągało jednocześnie: ten grecki bóg był bardzo wrażliwy. Dlatego

niecierpliwie

czekała

na

jego

przybycie.

Zauważyła, że ojciec młodzieńca też go wygląda, i to z niejakim zakłopotaniem. Kiedy więc zasiedli do kolacji, zapytała gospodarza, czy jego syn do nich dołączy. – Powinien już być, panno Kate – odpowiedział z lekką konsternacją. – Nie mam pojęcia, gdzie się podziewa.

Uprzątnięto ze stołu rybę, potem mięso, a Johna wciąż nie było. Z uprzejmości wobec gospodarzy, a może także i w nadziei na ponowne spotkanie Kate oznajmiła, że byłoby im bardzo miło, gdyby całą rodziną odwiedzili ich niedługo w Bostonie. Ojciec zawsze pamiętał o zasadach dobrego wychowania, więc przerażenie na jego twarzy było widoczne tylko przez ułamek sekundy. Ale wszyscy je zauważyli. Wprawdzie zreflektował się szybko, ale słowa były spóźnione. – Ależ oczywiście – powiedział serdecznie. – Musicie zjeść z nami obiad. Zapraszamy do nas na obiad, gdy będziecie w Bostonie. – Bardzo to miłe z waszej strony – powiedział Dirk z pewną oschłością. – Będziemy oczekiwać… – zaczął pośpiesznie Eliot. Ale nikt nie zdążył się dowiedzieć, czego będą oczekiwać, bo drzwi otworzyły się gwałtownie i do pokoju wtoczył się John Master. Nie wyglądał dobrze. Miał brudną koszulę – byłoby lepiej, gdyby była tak trupio blada jak jego twarz – i potargane włosy, toczył wokół siebie półprzytomnym wzrokiem. Chwiał się niepewnie. Wyglądał na kompletnie pijanego. – Na Boga, co ty sobie…! – wybuchnął Dirk. – Dobry wieczór. – Najwyraźniej słowa ojca nie dotarły do niego. – Spóźniłem się? – Stał w pewnej odległości, ale zapach nieświeżego piwa rozszedł się już po całej izbie. – Proszę stąd natychmiast wyjść! – krzyknął Dirk, ale John tego też nie usłyszał.

– A! – Zatrzymał wzrok na Kate; stał za jej plecami, więc musiała się odwrócić, by na niego spojrzeć. – Panna Kate. – Skinął głową. – Moja kuzynka. Prześliczna, powtarzam, prześliczna panna Kate. – Tak, panie? – Tak naprawdę nie wiedziała, co powiedzieć. Na szczęście nie musiała nic mówić, albowiem jej kuzyn nabrał dziwnego rozpędu. Zrobił krok do przodu i przez chwilę wydawało się, że zwali się na podłogę, ale wyprostował się, całym ciężarem osunął się na oparcie jej krzesła, przytrzymał się go i nachylił ponad jej ramieniem. – Piękna suknia, kuzynko! – zawołał. – Pięknie dziś wyglądasz. Zawsze jesteś piękna! – wrzasnął. – Moja piękna kuzynka Kate. Pozwól, ucałuję twoją dłoń. – Opierając się o krzesło, wyciągnął ramię, żeby chwycić ją za rękę. I zwymiotował. Zwymiotował na jej włosy, na ramię, na rękę, na białobrązową suknię w kratkę. Wciąż targały nim torsje, gdy ojciec wypchnął go z pokoju, w którym zapanowało zamieszanie. *** Był pogodny sierpniowy poranek, nieco chłodniejszy niż poprzednie. Kate i jej ojciec jechali małym powozem do Bostonu. Za nimi rozległ się huk działa. Mieszkańcy Nowego Jorku postanowili pożegnać Andrew Hamiltona salwą honorową. – Ha! – powiedział Eliot z satysfakcją. – Zasłużył sobie na to. Warto było przyjechać, Kate, mimo tego nieszczęsnego

incydentu z wczorajszego wieczoru. Tak mi przykro, drogie dziecko, że musiałaś przejść przez coś takiego. – Nic się nie stało, ojcze. Mój brat i siostry często wymiotowali w dzieciństwie. – Ale nie tak! – powiedział stanowczo Eliot. – On jest młody, ojcze. I sądzę, że nieśmiały. Eliot prychnął lekceważąco. – Nie wzbudził mojej niechęci, ojcze. Prawdę mówiąc… – Nie ma powodu, żebyśmy jeszcze kiedykolwiek spotkali tych ludzi – powiedział Eliot stanowczo. Boston był daleko, a ojciec decydował o całym jej życiu, wiedziała więc, że już nigdy nie zobaczy kuzyna Johna. *** Kiedy echo salwy honorowej przetoczyło się nad Nowym Jorkiem, a Andrew Hamilton wyruszył w drogę powrotną, nowojorczycy mogli świętować nie tylko swoje zwycięstwo nad sprzedajnym gubernatorem, ale też coś więcej. Eliot Master miał rację. Proces Zengera nie doprowadził wprawdzie do zmiany prawa o zniesławieniu, ale pokazał każdemu następnemu gubernatorowi, że obywatele Nowego Jorku i wszystkich innych miast w amerykańskich koloniach, nie będąc przecież filozofami, nie zrezygnują z tego, co uważają za swoje naturalne prawo do swobodnego wyrażania opinii. Proces, który zapamiętano na zawsze, stał się kamieniem milowym w dziejach Ameryki. Ówcześni Amerykanie wyraźnie to czuli.

Ale było jeszcze coś, na co niewielu zwróciło wtedy uwagę. Prawa, w które wierzył Eliot, na które powoływał się Andrew Hamilton i które wykorzystała ława przysięgłych, wywodziły się z angielskiego prawa zwyczajowego. Anglicy, jako jedyny naród w Europie, ścięli swojego króla za to, że był despotą; to angielski poeta John Milton wprowadził pojęcie wolności słowa; angielski filozof Locke głosił, że istnieją naturalne prawa człowieka. Ludzie, którzy wystrzelili salut armatni, czuli się Brytyjczykami i byli z tego dumni. Gdy jednak Andrew Hamilton zwracał się do ławy przysięgłych, powiedział jeszcze jedno, co im się spodobało. Stare prawo, mówił, mogło być dobre dawno temu, w Anglii, ale okazało się złe kilkaset lat później w Ameryce. Nikt nie zwrócił szczególnej uwagi na to stwierdzenie, lecz ziarno zostało

zasiane.

I

niedługo

i zakiełkować w całej Ameryce. 1. W przekładzie Joanny Rzepy. [wróć]

miało

zapuścić

korzenie

Dziewczyna z Filadelfii Rok 1741

CHŁOPAK PORUSZAŁ SIĘ Z WIELKĄ OSTROŻNOŚCIĄ. Był majowy wieczór. Cienie ciemniały, nigdzie nie było bezpiecznie. Ani w domu, ani na ulicy. Gdyby po przybyciu wiedział, co się tutaj dzieje, zachowałby się zupełnie inaczej. Ale dopiero godzinę temu spotkany w gospodzie niewolnik wyjaśnił mu wszystko: – Dla czarnych nie ma teraz w Nowym Jorku bezpiecznego miejsca. Lepiej uważaj. Miał piętnaście lat. I zapowiadało się, że to będzie najgorszy rok w jego życiu. Źle było już, gdy miał dziesięć lat. Wówczas zmarł jego ojciec, a matka związała się z innym mężczyzną i odeszła, zabierając jego siostry i braci. Nie wiedział nawet, gdzie teraz są. Przeniósł się do Nowego Jorku, do swojego dziadka, który prowadził gospodę dla marynarzy. Dobrze się z dziadkiem rozumieli. Obaj kochali przystań, statki i to, co się wiąże z morzem. Może o wszystkim los zdecydował już w chwili jego urodzenia, gdy rodzice dali mu to samo imię, które nosił dziadek: Hudson. Jednak tego roku los był naprawdę okrutny. Tak mroźnej zimy nie pamiętał nikt. Zatokę skuł lity lód. Ostatniego dnia stycznia w gospodzie pojawił się młody człowiek. Przyjechał tu na łyżwach po zamarzniętej rzece z wioski leżącej

siedemdziesiąt mil na północ. Przyjął zakład. Wszyscy postawili mu po szklaneczce. To był bardzo wesoły dzień. I ostatni taki. Chwycił jeszcze większy mróz. Zaczęło brakować jedzenia. Dziadek zachorował. A potem umarł, zostawiając go samego na świecie. Nie było uroczystego rodzinnego pogrzebu. Tamtej zimy ludzi chowano pośpiesznie. Pojawiło się paru sąsiadów i właściciele gospody. A potem Hudson musiał zdecydować, co dalej. Wybór był prosty. Dziadek rozmawiał z nim o tym przed śmiercią. Wiedział, że jego wnuk jest za młody na przejęcie gospody. I znał jego marzenia. – Chciałbyś wypłynąć na morze, prawda? – powiedział z westchnieniem. – Gdy byłem młody, też o tym myślałem. – Podał chłopakowi nazwiska dwóch kapitanów. – Znają mnie. Powiedz im tylko, kim jesteś, a zajmą się tobą. Wtedy Hudson popełnił błąd. Był zbyt niecierpliwy. Pozbycie się gospody nie zajęło mu dużo czasu, bo budynek był tylko dzierżawiony. Nic innego nie trzymało go w mieście. Pogoda poprawiła się na początku marca, więc postanowił jak najszybciej wyruszyć. Dziadek trzymał swoje skromne oszczędności i kilka wartościowych przedmiotów w małym kuferku. Hudson zaniósł kuferek na przechowanie do mieszkającego w pobliżu piekarza, przyjaciela dziadka. A potem był wolny. Żadnego z wymienionych przez dziadka kapitanów nie było w porcie, więc zamustrował się na inny statek, który wypłynął z Nowego Jorku siedemnastego marca, w dniu świętego Patryka. Rejs przebiegł pomyślnie. Dopłynęli do Jamajki, sprzedali ładunek i wyruszyli w drogę powrotną

przez Wyspy Podwietrzne. Okazało się wtedy, że statek wymaga naprawy. Hudson otrzymał zapłatę i zatrudnił się na statku zmierzającym do Nowego Jorku i Bostonu. Przeżył na nim ciężkie chwile. Kapitan okazał się bezużytecznym pijakiem. Zanim dotarli do Chesapeake, dwa razy sztorm o mało nie posłał ich na dno. Załoga miała otrzymać zapłatę dopiero w Bostonie, ale gdy dotarli do Nowego Jorku, Hudson postanowił uciec ze statku. Miał pieniądze z poprzedniego rejsu, więc uznał, że jakoś przetrwa w mieście do czasu, aż pojawią się kapitanowie zarekomendowani przez dziadka. Tego ranka wymknął się na brzeg. Przez najbliższe dni należało trzymać się z dala od przystani, dopóki statek z zapitym kapitanem nie odpłynie. Może i był Murzynem, ale przecież był też wolnym człowiekiem. Wczesnym popołudniem pojawił się u piekarza. Zastał jego syna, mniej więcej równolatka. Z nieznanych powodów chłopak spojrzał na niego dziwnie, a zapytany o ojca jedynie pokręcił głową. – Zmarł miesiąc temu. Teraz matka wszystkim się zajmuje. Hudson wyraził współczucie, a potem wyjaśnił, że przyszedł odebrać kuferek. Jednak chłopak wzruszył ramionami. – Nic mi nie wiadomo o żadnym kuferku. Hudsonowi wydawało się, że chłopak kłamie. Zapytał, gdzie jest wdowa po piekarzu. Wyjechała do jutra. Może sam poszukać kuferka? Nie. A potem wydarzyło się coś niewiarygodnego. Hudson nigdy nie przyjaźnił się szczególnie

z synem piekarza, ale znali się niemal całe życie. I oto teraz chłopak naskoczył na niego, jakby przeszłość nie miała znaczenia: – Na twoim miejscu bym uważał, czarnuchu – powiedział zjadliwie. I machnął ręką, każąc mu wyjść. Wchodząc do jakiejś karczmy, Hudson wciąż nie mógł otrząsnąć się ze zdziwienia. Tam właśnie spotkał niewolnika, który mu wszystko objaśnił. Najbezpieczniej było na nabrzeżu, ale nie chciał natknąć się na kapitana, który zapewne już go szukał. W najgorszym razie mógłby wydostać się z miasta i spać pod gołym niebem. Ale tego nie chciał robić. Najbardziej martwiło go to, że rodzina piekarza zapewne ukradła jego pieniądze. Dlatego szedł ulicami, zachowując wielką ostrożność. *** Wszystko zaczęło się osiemnastego marca. W domu gubernatora wybuchł tajemniczy pożar, spłonął także fort. Nikt nie wiedział, kto był podpalaczem. Dokładnie tydzień później doszło do następnego podpalenia. Minęło siedem dni i w płomieniach stanął skład van Zanta. Nikt nie miał wątpliwości, że to umyślne działania. Ale w jakim celu? Dochodziło też do kradzieży. Czyżby pożary były dziełem bandy włamywaczy, którzy w ten sposób chcieli odwrócić uwagę od swoich poczynań? A może za wszystkim stali papiści? Anglia znów prowadziła wojnę z katolicką Hiszpanią i niemal cały garnizon został wysłany do walki z hiszpańską Kubą. Może to jezuici postanowili wzniecić

chaos w amerykańskich koloniach? Pożary wybuchały coraz częściej. Któregoś dnia złapano czarnego niewolnika imieniem Cuffee. Uciekał z miejsca pożaru. Bunt niewolników – zmora każdego białego kolonisty posiadającego czarną służbę. W mieście doszło kiedyś do takich zamieszek, w 1712 roku; szybko je stłumiono, ale strach był wtedy powszechny. A w ostatnich czasach bunty wybuchały na plantacjach w Indiach Zachodnich i Karolinie. Zeszłego roku bandy niewolników próbowały spalić Charleston. Gdy więc sędzia koronny przejął dochodzenie, podejrzenia skierowano na Murzynów. Wkrótce śledczy trafili do wątpliwej reputacji karczmy prowadzonej przez Irlandczyka, pasera. Często zaglądali tam Murzyni. Nie trzeba było długo czekać, by pracująca w karczmie prostytutka zaczęła mówić. Za zeznania oferowano pieniądze. Więc zeznawała. Niewolnik chętnie przyznał się do zarzutów. Wystarczyło ułożyć stos w jakimś publicznym miejscu, postawić na nim Murzyna, podłożyć ogień i zadawać pytania. W ten sposób przesłuchiwano

nawet

niewolników

należących

do

szanowanych rodzin. Dwaj, w tym jeden będący własnością rzeźnika Johna Roosevelta, w płomieniach przyznali się do wszystkiego. Mając nadzieję, że w ostatniej chwili uda im się uniknąć straszliwego losu, zaczęli podawać nazwiska innych. Niemal

w

jednej

chwili

sędzia

miał

pięćdziesięciu

podejrzanych. Za takie zeznania gotów był darować życie obu nieszczęśnikom, jednak gawiedź, kierowana naturalnymi

uczuciami, zagroziła zamieszkami, jeśli czarnuchy nie usmażą się w ogniu. Ruszyła machina sprawiedliwości. Oskarżenia płynęły nieprzerwanie. Murzyn wzbudzający nawet najmniejsze podejrzenia trafiał za kraty. Pod koniec maja niemal połowa czarnych mężczyzn siedziała w więzieniu, czekając na proces. *** John Master patrzył z zadumą na indiański pas. Zawsze go lubił, nawet gdy był małym chłopcem. „Mój dziadek ze strony van Dycków na łożu śmierci kazał przekazać go mnie. To było dla niego bardzo ważne”, mawiał często jego ojciec. Więc gdy na dwudzieste pierwsze urodziny podarował mu go ze słowami: „Oby przyniósł ci szczęście”, John był bardzo wzruszony. Od tamtej pory trzymał go w dębowej szafie. Czasem wyjmował go i podziwiał misterny wzór z muszelek, ale nigdy go nie założył. Jednak tego dnia nadarzyła się wyjątkowa okazja. Miał nadzieję, że wampum przyniesie mu szczęście. Tego wieczoru chciał poprosić Mercy Brewster o rękę. W ciągu ostatnich pięciu lat John Master bardzo się zmienił. Nadal był przystojny, ale nabrał siły i tężyzny. I już nie uważał siebie za bezwartościowego człowieka. Wizyta kuzynów z Bostonu okazała się w jego życiu punktem zwrotnym. Tylko raz widział swojego ojca w gniewie, następnego dnia po upokarzającym incydencie z Kate. I wyszło mu to na dobre. Przeżył taki wstrząs, że postanowił wziąć się w garść. Z nową determinacją poświęcił się jedynej rzeczy, do której miał talent. Pracował ciężko, jak nigdy przedtem, zajmując się rodzinnymi interesami.

Jego ojciec Dirk był zaskoczony, ale ukontentowany. Ofiarowanie synowi wampumu miało być dowodem na to, że w niego wierzy. A John trzymał się wytyczonej drogi, odnosił kolejne sukcesy i w końcu zyskał opinię świetnego kupca. Dostrzegał jednak swoje słabe strony. Wiedział, że jego umysł ma skłonność do lenistwa. Pilnował się, żeby nie pić za dużo. Nie miał złudzeń co do własnych braków, więc wady innych ludzi traktował z wielką wyrozumiałością. W wieku dwudziestu paru lat John Master osądzał naturę człowieka w sposób otwarty i wyważony. Zaczęto nawet mówić, że powinien ubiegać się o jakiś urząd, ale nie miał takich ambicji. Ostatnie lata wiele go nauczyły. Po procesie Zengera zmarł przekupny gubernator Cosby, a w Nowym Jorku pojawił się ruch na rzecz reform. Do rady miejskiej weszli inni ludzie – drobni kupcy, rzemieślnicy, przedstawiciele ludu. Wydawało się, że dawne skorumpowane rządy odeszły. Nic z tych rzeczy. Nie minęło wiele czasu, a nowi ludzie sami stali się sprzedajni, dając się przekupić urzędami, wysokimi pensjami i perspektywami bogactw. W Nowym Jorku, tak samo jak w Londynie, obowiązywało powiedzenie dawnego brytyjskiego premiera: „Każdy człowiek ma swoją cenę”. „Wolę zarabiać jak uczciwy łajdak”, mawiał John żartobliwie. Idąc tego wieczoru ulicą, ściskając w ręku laskę ze srebrną główką, wyglądał w każdym calu jak szanowany obywatel. O tej porze w mieście bywało niebezpiecznie, ale nie

przejmował się tym. Żaden opryszek nie ośmieliłby się go zaatakować. Nie dawał wiary pogłoskom o murzyńskim spisku. Znał wszystkie gospody w mieście, a irlandzki karczmarz, którego postawiono w stan oskarżenia, był wyjątkowym łotrem. Całkiem możliwe, że dokonał kilku podpaleń, mając do dyspozycji bandę niezadowolonych niewolników. Ale to wszystko. Za pieniądze prostytutka mogła opowiadać niestworzone rzeczy. A zeznania niewolników, którzy oskarżali innych, czując na stopach żar płomieni, były bezwartościowe. Na torturach ludzie opowiadają największe bajki. Widział, jak sędzia koronny gorliwie zapisuje padające nazwiska, i czuł jedynie wstręt. Wszyscy wiedzieli, jak w ubiegłym wieku przebiegały procesy czarownic w Salem w Massachusetts. Zdaniem Johna takie rzeczy prowadziły do jednego: niekończących się oskarżeń, egzekucji i bezsensownych tragedii. Miał nadzieję, że to się niedługo skończy. Dzięki Bogu tego dnia mógł się zająć dużo weselszymi rzeczami. *** Ojciec był zaskoczony, gdy John powiedział mu, że chce się ożenić z Mercy Brewster. – Z dziewczyną z rodziny kwakrów? Na Boga, dlaczego? Matka też miała duże wątpliwości. – Obawiam się, że nie będziecie ze sobą szczęśliwi. Ale John był pewien swojej decyzji. To rodzice się mylili. Całkowicie.

– Tak naprawdę ona nie jest kwakierką – wyjaśnił. Chociaż sam miał na początku takie podejrzenia. Jej rodzina przybyła niedawno z Filadelfii, a ona sama używała czasem archaicznych wyrażeń z Biblii. Wkrótce okazało się, że jej ojciec był wprawdzie kiedyś kwakrem, ale został wykluczony ze wspólnoty za małżeństwo z anglikanką. Obecnie nie należał do żadnej kongregacji. Pozwolił żonie zabierać dzieci na anglikańskie nabożeństwa, ale w domu przestrzegał większości kwakierskich zwyczajów, które bardzo kochał. – Masz przed sobą kwakierkę, ale tylko z nazwy – powiedziała Mercy z uśmiechem. – W Filadelfii jest wiele takich mieszanych rodzin. Tam ludzie nie lubią, żeby poglądy za bardzo przeszkadzały w życiu. Już na samym początku John zauważył, że ta dziewczyna z kwakierskiej rodziny nie przywiązuje wagi do jego wyglądu. W odróżnieniu od większości dziewcząt. Gdy zaczął odnosić sukcesy, jego nieporadność wobec młodych kobiet z jego środowiska znikła. Kiedy wchodził do pokoju, wszystkie kobiece spojrzenia zwracały się ku niemu. A niektóre panny rumieniły się w jego obecności. Ale nie Mercy Brewster. Spokojnie patrzyła mu w oczy i swobodnie z nim rozmawiała. Na swoją powierzchowność też nie zwracała uwagi. Była zwyczajną dziewczyną, niewysoką, z kręconymi włosami rozdzielonymi pośrodku przedziałkiem i szeroko rozstawionymi ciemnymi oczami. Rzeczowa i zadowolona z siebie. John nigdy wcześniej nie spotkał podobnej osoby. Raz poczuł niepokój.

– Lubię czytać – powiedziała, gdy po raz pierwszy złożył jej wizytę. O mało się nie załamał. Ale Mercy pokazała mu nie dzieła filozoficzne, ale dowcipny „Almanach” autorstwa Bena Franklina, drukarza z Filadelfii. W te żartobliwe historyjki zagłębił się z prawdziwą przyjemnością. Przez wiele miesięcy uważał ją jedynie za przyjaciółkę. Odwiedzał ją często, a gdy spotykali się u innych rodzin, gawędził z nią, nie zdając sobie sprawy, że poświęca jej najwięcej czasu ze wszystkich. Nie prowadzili romantycznych rozmów. Mówili o sprawach codziennych, o interesach. Wychowano ją, jak większość dziewcząt u kwakrów, w poczuciu równości wobec mężczyzn. I rzeczywiście miała głowę do interesów. Gdy John opowiadał jej o wysyłaniu towarów, chwytała wszystko w lot i zadawała inteligentne pytania. Nie flirtowała z nim, on nie flirtował z nią. Nie kwestionowała jego przekonań, po prostu akceptowała go takiego, jakim był. A on w jej obecności czuł się szczęśliwy. Raz czy dwa razy przyłapał się na tym, że czule się do niej uśmiecha albo dotyka lekko jej ramienia, jakby zachęcając do jakiejś reakcji. Ale ona zawsze przyjmowała te gesty jako oznaki przyjaźni, nic więcej. Zaczął się nawet zastanawiać, czy zachowywanie dystansu nie jest umyślne. Wszystko zmieniło się tego dnia, gdy poszli wysłuchać kazania. *** W historii chrześcijaństwa zawsze przewijali się charyzmatyczni kaznodzieje: gromadzili wokół siebie tłumy ludzi, inspirowali, tworzyli ruch, a każdy taki ruch, jak

wezbrana rzeka, zostawiał po sobie warstwy żyznej gleby dla przyszłych pokoleń. John Master usłyszał o braciach Wesleyach już kilka lat wcześniej. To od nich, głęboko wierzących i pragnących nauczać, oraz od ich przyjaciół z Oksfordu zaczął się ewangelicki ferment w Kościele anglikańskim. W 1736 roku John Wesley przybył do amerykańskich kolonii, do Savannah w stanie Georgia, z misją nawracania tamtejszych Indian. Po dwóch latach wrócił nieco rozczarowany, ale jego miejsce w Georgii natychmiast zajął jego przyjaciel z Oksfordu George Whitefield. Tymczasem w Anglii ewangelicka misja Wesleyów powoli się rozwijała. Teksty ich kazań docierały na drugą stronę Atlantyku, do Filadelfii, Bostonu i Nowego Jorku. Część duchowieństwa uważała ten nowy ruch za gorszący i z pogardą nazywała młodych zapaleńców „metodystami”. Ale dla większości żarliwe kazania stanowiły prawdziwą inspirację. Latem 1739 roku, po krótkim pobycie w Anglii i w porozumieniu z Wesleyami, George Whitefield wrócił do kolonii, żeby szerzyć słowo Boże. Najpierw zawitał do Filadelfii. – On jest naprawdę niezwykły – opowiadała Mercy Johnowi. – Słyszałaś jego kazanie? – Oczywiście. Poszłam z Benem Franklinem, który się z nim przyjaźni. Bo powinieneś wiedzieć, że pan Franklin musi się zaznajomić z każdą sławną osobistością, która choć na jeden dzień zatrzyma się w Filadelfii – dodała z uśmiechem.

– Zrobił na tobie wrażenie? – Ogromne. Ma potężny głos i mówi tak wyraźnie, że podobno słychać go na milę. Tak jak Pana Jezusa podczas Kazania na Górze. Używa tych samych słów co inni kaznodzieje, ale potrafi tak mówić, że wszystkie sceny stają ci przed oczami jak żywe. To bardzo działa na ludzi. Nauczał pod gołym niebem tysiące. I wielu przekonał. – Pana Franklina też? – Zanim wyszliśmy z domu, Ben powiedział do mnie: „Whitefield to uczciwy człowiek, ale nie pozwolę się wodzić za nos. Patrz, wyjąłem z kieszeni wszystkie pieniądze. Nie dam mu nic, dopóki nie ochłonę”. – Czy to znaczy, że nic mu nie ofiarował? – Wręcz przeciwnie. Pan Whitefield zbierał pieniądze dla sierot w Georgii i pod koniec kazania pan Franklin był tak podekscytowany, że pożyczył ode mnie małą sumę. Oczywiście wszystko mi potem zwrócił – dorzuciła. Whitefield pojawił się w Nowym Jorku dwukrotnie. Anglikańscy pastorzy i ci z Holenderskiego Kościoła Reformowanego nie pozwolili mu wystąpić w swoich świątyniach. Za to prezbiterianie przyjęli go życzliwie. Wygłosił też kazanie pod gołym niebem. Nie wszystkim spodobało się jego przesłanie. Gdy wspomniał, że należy nieść posługę także niewolnikom, niektórzy zarzucili mu wzniecanie niepokojów. Ponownie pojawił się w mieście w listopadzie poprzedniego roku. – Wybierasz się, żeby go posłuchać? – spytała Mercy. – Niespecjalnie mnie to zajmuje.

– Chciałabym znów usłyszeć jego kazanie pod gołym niebem. Ale nie mogę znaleźć się w tłumie sama. Byłabym wdzięczna, gdybyś zechciał mi towarzyszyć – powiedziała. Nie mógł odmówić. *** Był chłodny jesienny dzień. Idąc Broadwayem, minęli kościół Świętej Trójcy i dom modlitwy prezbiterianów, a po kilku kolejnych przecznicach – dom modlitewny kwakrów. Kawałek dalej, gdzie stary indiański szlak odbijał w prawo, zaczynały się wielkie błonia. Pomimo zimna zmierzało tam mnóstwo ludzi. John i Mercy zastali na miejscu już całkiem spory tłum. Na środku ustawiono wysoki drewniany podest. Wokół zgromadzili się przedstawiciele wszystkich warstw społecznych: bogaci kupcy z rodzinami, rzemieślnicy, terminatorzy, marynarze, robotnicy fizyczni, niewolnicy. John rozejrzał się wokół. Uznał, że jest tu już pięć tysięcy ludzi. Wciąż dochodzili nowi. Czekali jeszcze ponad pół godziny, ale tłum był cierpliwy i niezwykle spokojny. Panowała atmosfera wyczekiwania. W końcu do podestu podeszło kilku mężczyzn, jeden wspiął się po schodach i spojrzał na zgromadzonych. John spodziewał się jakiegoś wstępu. Ale nie było ani modlitw, ani śpiewania pieśni. Kaznodzieja przystąpił od razu do rzeczy, donośnym głosem cytując fragment z Pisma Świętego. George Whitefield był ubrany w proste czarne szaty z białymi lamówkami i długą perukę. Miał dopiero dwadzieścia kilka lat, co John widział nawet ze swojego miejsca.

Przemowę wygłaszał z wielką pewnością siebie. Przywołał historię Łazarza, który został wskrzeszony z grobu. Przez jakiś czas cytował Pismo i inne księgi, ale tak, że łatwo było za nim nadążyć. Tłum słuchał w napięciu, pełen szacunku dla wygłaszanych nauk. A potem Whitefield plastycznie odmalował

całą

scenę

wskrzeszenia.

Nie

szczędził

szczegółów. Wyobraźcie sobie ciało, mówił, nie tylko martwe, ale i cuchnące. Wyobraźcie sobie tych, którzy tam byli. Opisywał wszystko tak dokładnie, tak żywo, że John Master miał wrażenie, że też czuje zapach gnijących zwłok. A teraz zastanówcie się nad duchowym przesłaniem tego ustępu, ciągnął Whitefield. Nie tylko nad tym, że dokonał się cud. Czy bowiem nie jesteście wszyscy podobni do Łazarza? Cuchnący grzechem, martwi dla Boga, dopóki Chrystus was nie wskrzesi. John mimo woli pomyślał o swojej rozpustnej przeszłości,

czując

w

słowach

kaznodziei

głęboką,

emocjonalną prawdę. Potem Whitefield zaczął ich łajać – za grzechy, za gnuśność, za uleganie złu. Przytoczył wszystkie wymówki, którymi posługuje się człowiek, żeby nie zwrócić się ku Bogu, a potem bezlitośnie się z nimi rozprawiał. A gdy słuchacze, poruszeni i pełni wyrzutów sumienia, nie mieli już nic na swoje usprawiedliwienie, wyciągnął do nich rękę: – O, porzućcie wszystko i pójdźcie z Bogiem! A ty, grzeszniku, zatrzymaj się! – W jego potężnym głosie dźwięczało wzruszenie. – Odwróćcie się, nienawróceni! Nastał już czas, powiadam wam! Nie czyńcie kolejnego kroku na waszej obecnej drodze. – Teraz całkowicie panował nad tłumem. – Odżegnajcie się od pożądliwości ciała! – zawołał. – Zawróćcie z tej drogi. Odżegnajcie się od pychy. O tak, na

was też może spłynąć łaska Pana. Bóg poda wam pomocną dłoń. Zaprawdę powiadam wam, on to uczyni! – Jego głos wzniósł się do granic ekstazy, wszystkie twarze patrzyły na niego, jedne rozpromienione, inne zalane łzami. – Sędzia stoi u waszych drzwi. Przyjdzie ten, który ma przyjść. I oto teraz ich woła, teraz oto jest czas, by poprowadził ich ku zbawieniu. I wszyscy będziemy świecić niczym gwiazdy na firmamencie Ojca naszego Niebieskiego, na wieki wieków… Gdyby w tej chwili kazał im do siebie podejść, gdyby kazał im uklęknąć, większość by posłuchała. John Master nie mógł powstrzymać łez; zalała go wielka ciepła fala wzruszenia. Spojrzał na stojącą obok Mercy – jej twarz tchnęła spokojną pewnością – i nagle przyszło mu do głowy, że gdyby spędził z nią resztę życia, nareszcie poznałby smak szczęścia, miłości i ukojenia. To wtedy postanowił, że się z nią ożeni. *** Rodzice błagali go, żeby wstrzymał się z oświadczynami. Żeby lepiej poznał Mercy i zyskał ostateczną pewność. Podejrzewali, że wybuch tych emocji jest po części spowodowany kazaniem Whitefielda, więc byli zadowoleni, gdy kaznodzieja szybko opuścił miasto, a jeszcze bardziej ucieszyło ich, gdy nie pojawił się na wiosnę. John widywał się z Mercy jak dotąd. Wystrzegał się wszelkich wyznań, ale Mercy musiałaby być ślepa, by nie zauważyć, że uczucia z jego strony znaczą coś więcej niż przyjaźń. Te subtelne zaloty były dla Johna nowym doświadczeniem. W jego dotychczasowych kontaktach

z kobietami wszystko było jasne od samego początku. Ale te stopniowe zmiany, powolne poznawanie Mercy, odkrywanie każdego dnia jej nowych zalet, wprowadziły go do zupełnie nowego świata. Gdy przyszła Wielkanoc, był zakochany po uszy. Wyznałby jej miłość już wtedy, gdyby nie zamieszki w mieście. Jeszcze jeden powód. Nie miał pojęcia, czy Mercy odwzajemnia jego uczucia. Nie była wstydliwa ani nieśmiała, wiedziała, czego chce. John miał podstawy sądzić, że lubi go jak przyjaciela, ale jednocześnie nie zachęcała go do dalszych kroków. Od jakiegoś czasu niemal otwarcie okazywał jej swoje przywiązanie, zdarzało się, że obejmował ją ramieniem w talii albo całował delikatnie w policzek. A ona, mimo że nie odrzucała otwarcie takich gestów, to przyjmowała je z niejaką niechęcią, jakby starała się utrzymać między nimi odpowiedni dystans, będący czymś więcej niż wyrazem kwakierskiej przyzwoitości. No cóż, postanowił postawić sprawę na ostrzu noża. Przekazał wiadomość, że odwiedzi ją wieczorem i chciałby porozmawiać z nią w cztery oczy. Wiedziała więc, czego może się spodziewać. Ale on nadal nie był pewien, co mu odpowie. To dlatego pod jedwabną kamizelką miał wampum. Na szczęście. *** Mercy Brewster czekała. Była schludnie ubrana, wyglądała ładnie. Uznała, że na razie to musi wystarczyć. Już dawno rozmawiała z rodzicami o Johnie Masterze. W końcu i tak ojciec musiałby dać im pozwolenie. Pan

Brewster miał pewne wątpliwości co do zasad moralnych młodzieńca, ale nie stawiał mu poważniejszych zarzutów. Matka znała rodziców Johna, wiedziała o ich znacznym majątku i uważała ich za przyzwoitych ludzi. Właściwie nic dziwnego, że John Master czuł się dobrze w towarzystwie Mercy. Wychowywała się w mieście mającym bezpretensjonalny urok. Filadelfię założono dopiero pod koniec XVII wieku, ale dzięki szczęśliwemu położeniu umożliwiającemu handlowe kontakty z południem i otwarciu na przybyszów wszelkich wyznań i narodowości miasto szybko przerosło wielkością Nowy Jork i Boston. Panowała tu beztroska atmosfera, być może dlatego, że w odróżnieniu od biednych, skalistych połaci Massachusetts Filadelfia leżała na jednym z najbardziej żyznych terenów w Ameryce. Swoje znaczenie miała też religia. Kwakrzy, stanowiący w mieście wiodącą grupę, byli ludźmi łagodnymi, nieujawniającymi swoich prywatnych spraw, czym diametralnie różnili się od surowych purytańskich założycieli Bostonu, którzy osądzanie innych i wtrącanie się w ich życie uczynili swoją misją. Obywatel Filadelfii ma potrzebę czytania książek? Proszę bardzo, pod warunkiem że nie narzuca swoich lektur innym. Nadmiar wiedzy, nadmiar ambicji, nadmiar sukcesów, jakakolwiek przesada, która zaburzałaby dostatni spokój bujnych

pastwisk

i

szerokich

alei,

nie

były

przez

zadowolonych z życia filadelfijczyków mile widziane. Jeśli John Master znał się na interesach, pochodził z dobrej rodziny, był sympatycznym młodzieńcem, to czegóż więcej mogła sobie życzyć miła dziewczyna z Filadelfii? Jednak John mylił się co do jednego. Mercy zauważyła jego męską urodę. Gdy rozmawiali po raz pierwszy, musiała

przypomnieć sobie o porządnym, kwakierskim wychowaniu, żeby zachować opanowanie. Należy widzieć wnętrze człowieka, a nie zewnętrze pozory, powtarzała sobie co chwila w myślach. Ale jak to możliwe, zastanawiała się, że ten podobny do młodego boga mężczyzna poświęca czas takiej przeciętnej osobie jak ja? Długo uważała, że John widzi w niej jedynie

niewinną

przyjaciółkę.

Nie

mogła

przecież

doszukiwać się w ich znajomości niczego innego. Wprawdzie kilka razy wydawało jej się, że jego zamiary są poważniejsze, ale zaraz potem przychodziła myśl, że może on z nią igra. I nawet gdy uczucie Johna stawało się coraz wyraźniejsze, Mercy Brewster gnębiła jedna wątpliwość. Czy jest dobrym człowiekiem? Oczywiście, można było tak o nim powiedzieć. Kochał swoich rodziców. Miał uczciwych przyjaciół. Ale jej wymagania sięgały znacznie dalej. Czy kiedykolwiek w swoim życiu, pytała samą siebie, pokazał, że naprawdę potrafi troszczyć się o innych? Rzecz jasna był jeszcze młody, a młodzi zawsze myślą o sobie. Jednak czuła, że w tym względzie musi zyskać pewność. Nie zwierzała mu się ze swoich wątpliwości. Gdyby je znał, mógłby z łatwością obmyślić coś, co by ją uspokoiło. Nie pozostawało jej nic innego, jak obserwować go, czekać i mieć nadzieję. Musiała zyskać głębokie przeświadczenie, żeby go pokochać. John się tego nie domyślał, ale pierwszym sprawdzianem stało się kazanie, którego wysłuchali. Gdyby jej wtedy odmówił, zamknęłaby się w sobie, broniąc dostępu do swojego wnętrza. Zostaliby jedynie przyjaciółmi. Podczas kazania uważnie na niego patrzyła. Widziała jego wzruszenie, łzy w oczach. Ucieszyło ją to. Tak, to dobry człowiek,

powtarzała sobie w myślach. Ma gorące serce. Nadal jednak nie wiedziała, czy to jedynie chwilowe rozrzewnienie spowodowane słowami Whitefielda, czy też kryje się za tym coś trwałego. Wciąż obserwowała Johna. Gdy stało się jasne, że gotów jest wyznać jej miłość, nie zmieniła swoich zapatrywań, trwając w wątpliwościach i utrzymując dystans między nimi. A nie było to łatwe, bo od kilku miesięcy namiętnie go kochała. Zapowiedział wizytę na ten wieczór. Wiedziała, co chce jej powiedzieć. Ale nadal nie wiedziała, jaką da odpowiedź. *** Hudson miał wyjątkowego pecha. Zajrzał do kilku zajazdów, ale powiedziano mu, że nie ma wolnych pokoi. Dotąd unikał podejrzanych miejsc, w których na pewno znalazłby nocleg. Odszukał dom znajomego krawca, licząc na dach nad głową, ale okazało się, że i on opuścił miasto. Inni przyjaciele, wolni Murzyni tak jak on, siedzieli w więzieniu. Postanowił zajrzeć do znajomego powroźnika. Mijał akurat Vesey Street i wtedy popełnił straszny błąd. Od razu zauważył dym. Wydobywał się z komina domu stojącego nieco dalej od ulicy. Mimo zapadającego zmroku dojrzał czarne kłęby, choć płomienie nie były widoczne. Pomyślał, że ktoś powinien to sprawdzić, ale wolał nie mieszać się do cudzych spraw, więc szedł dalej. Nagle zobaczył za rogiem dwóch strażników. Oni też zauważyli dym. I czarnego mężczyznę. Wpatrywali się w niego.

Wtedy wpadł w panikę. Wiedział, co myślą. Czy ten czarnuch wzniecił pożar? Mógł zachować spokój i twierdzić, że jest niewinny. Ale czy mu uwierzą? Wolał uniknąć oficjalnych przesłuchań, zwłaszcza że kapitan statku na pewno go szukał. Nie miał innego wyjścia. Rzucił się do ucieczki. Strażnicy zaczęli go gonić z krzykiem, lecz był szybszy. Nagły skręt w zaułek, skok przez mur, następna uliczka. Udało mu się ich zgubić. Był w połowie Ferry Street, gdy usłyszał za sobą tupot. Odwrócił się i zobaczył strażników! Zawahał się na ułamek sekundy. Co robić? Uciekać? Mogłoby się udać, ale jeśli go złapią? Ucieczka to jak przyznanie się do winy. A może w ciemnościach nie poznają, że jest tym samym człowiekiem, którego gonili kilka ulic stąd? Z drugiej strony może im być wszystko jedno. Zamierzał znów rzucić się do ucieczki, gdy zobaczył mężczyznę nadchodzącego z drugiego końca ulicy. Był postawny, dobrze ubrany, miał laskę ze srebrną główką. Z łatwością zatrzymałby uciekającego. Hudsonowi nie pozostawało nic innego, jak z godnością bronić się przed oskarżeniami. Strażnicy zrównali się z nim. Hudson stał spokojnie, a mimo to jeden z nich chwycił go za kołnierz. – Mamy cię! – Potrząsnął Hudsonem z całej siły. – Wszystko widzieliśmy. – Co widzieliście? – Podłożyłeś ogień. Na Vesey Street. – Gdzie? Przecież mnie tam nie było! – Nie wypieraj się, czarnuchu! Trafisz za kratki.

Mężczyzna z laską się zbliżył. – O co chodzi? – spytał. – Widzieliśmy, jak ten mały czarnuch próbował spalić dom na Vesey Street – powiedział jeden ze strażników. – Prawda, Herman? – Raczej tak – potaknął drugi. Minę miał jednak niepewną. – To nie ja! – zaprotestował Hudson. – Mnie tam nie było. – Kiedy to się stało? – spytał mężczyzna z laską. – Jakieś dziesięć minut temu, co nie, Jack? – zwrócił się Herman do towarzysza. – Miejsce tego czarnucha jest w więzieniu! – Nie sądzę – powiedział chłodno mężczyzna. – Bo jeszcze pięć minut temu chłopak był ze mną. – Spojrzał Hudsonowi w oczy, a potem odwrócił się do strażnika. – Nazywam się John Master. A Dirk Master to mój ojciec. Ten mały niewolnik należy do mnie. – Naprawdę? – Strażnik spojrzał na niego podejrzliwie. Ale Herman gotów był skapitulować. – A, to co innego – powiedział. – Rzeczywiście, tamten wyglądał trochę inaczej. – Do diabła z nim – mruknął Jack. Mężczyzna z laską odczekał, aż strażnicy zniknęli za rogiem, i dopiero potem się odezwał: – Nie podpaliłeś tego domu, co? – Nie, panie – zapewnił go Hudson.

– Bo jeśli to zrobiłeś, mogę mieć kłopoty. Kto jest twoim panem? – Nikt. Jestem wolny. – Ach tak. A gdzie mieszkasz? – Mój dziadek miał gospodę przy nabrzeżu, ale zmarł. Na imię miał Hudson. – Wiem, piłem tam. – Nie pamiętam was, panie. – Byłem tam może ze dwa razy. Ale znam wszystkie karczmy w mieście. Upiłem się w każdej. Jak ci na imię? – Także Hudson. – I gdzie teraz mieszkasz? – Teraz nigdzie. Byłem na morzu. – Hm. – Mężczyzna zastanawiał się przez chwilę. – Zwiałeś ze statku? Hudson milczał. – Widziałem dziś przy dokach kapitana, który strasznie złorzeczył, bo z załogi uciekł mu młody Murzyn. Nie powiem, żeby wzbudził moją sympatię. Pewnie to pijak? Hudson się zawahał. Ten obcy mężczyzna z nieznanych powodów stanął po jego stronie. – Dwa razy o mało nie zatopił statku – przyznał. – Lepiej będzie, jak na razie pójdziesz ze mną – powiedział John Master. – Dopóki sprawa nie przycichnie, możesz udawać mojego niewolnika.

– Ale ja jestem wolny, panie – przypomniał Hudson. – Idziesz ze mną czy nie? Uznając, że nie ma innego wyjścia, Hudson przyjął dziwną propozycję. Przynajmniej na jakiś czas będzie bezpieczny. *** Mercy Brewster zdziwiła się nieco, gdy John pojawił się z nowym niewolnikiem. W kilku słowach wyjaśnił jej, co zaszło, i posłał Hudsona do kuchni. – Podejrzewam, że chłopak mówi prawdę – powiedział, upewniwszy się, że Hudson go nie słyszy. – Bo jeśli nie, to popełniłem straszny błąd. – Uśmiechnął się. – Niestety, musiałem skłamać. Z pewnością ci się to nie spodoba. – Ale skłamałeś, żeby uchronić go przed niezasłużonym więzieniem. Może wręcz uratowałeś mu życie. – To prawda. Nie mogłem go tak zostawić. – Doskonale cię rozumiem. – Nie gniewasz się, że go tu przyprowadziłem? – Skądże znowu! – zawołała niemal bez tchu. – Wcale się nie gniewam. – Przez dłuższą chwilę patrzyła uważnie na Johna. W końcu podjęła decyzję. Tak, to dobry człowiek. Tylko dobry człowiek byłby zdolny do takiego czynu. – Czy jest jeszcze coś, o czym chciałeś mi powiedzieć? – spytała z bijącym sercem.

Gospoda Montayne’a Rok 1758

W NOC GUYA FAWKESA w Nowym Jorku palono papieża. W Anglii piąty listopada był ważnym dniem. Półtora wieku wcześniej katolik Guy Fawkes próbował wysadzić parlament w powietrze. Od tamtego czasu w każdą rocznicę nieudanego zamachu do ulicznych ognisk wrzucano jego kukłę. Świętowanie miało w sobie wiele z atmosfery Halloween, wypadającego o tej samej porze roku. Obchody nocy Guya Fawkesa dotarły też do Nowego Jorku. Ale dość szybko nowojorczycy postanowili ulepszyć angielski wzorzec i sięgnęli do sedna problemu. Ulicami nieśli kukłę papieża, którą potem palili w wielkim ognisku. Świętowali wszyscy. No, prawie wszyscy. Katolików było niewielu i rozsądnie powstrzymywali się od protestów. Tego wieczoru John Master zobaczył w tłumie na Broadwayu Charliego White’a. Pomachał mu z uśmiechem. Charlie skinął głową, choć twarz miał poważną. John uświadomił sobie, że nie rozmawiali od wielu lat. Dlatego ruszył w jego kierunku. – Miło cię widzieć, Charlie – powiedział, czując się nieco niezręcznie. Chciał jeszcze dodać: „Parę dni temu myślałem o tobie”, ale się powstrzymał. Obaj wiedzieliby, że było to wierutne kłamstwo. Zauważył, że stoją tuż obok gospody Montayne’a, więc zaproponował: – Może się napijemy?

Jak za dawnych lat, gdy byli jeszcze młodymi chłopakami. Szczęśliwe,

dobre

czasy.

Łowienie

ryb

w

rzece.

Przechadzanie się ramię w ramię po Broadwayu. Nocowanie w lesie i tropienie niedźwiedzia. Całodzienna wyprawa łodzią na Governor’s Island, choć John powinien być wtedy w szkole. Młodzieńcze rozróby w mieście. Raz czy dwa John zabrał przyjaciela po nielegalną francuską melasę. Ojciec dał wtedy Charliemu całkiem przyjemną sumkę, żeby zamknąć mu usta, ale chłopak i tak prędzej by umarł, niż się wygadał. Charlie stał się niemal częścią rodziny. To była prawdziwa przyjaźń. Gdy dorośli, razem zaglądali do karczem. Lecz Charlie nie mógł pić tyle co John, bo rano musiał stanąć do pracy. John upijał się więc głównie z marynarzami, a Charlie odprowadzał go potem do domu. Nie spotykali się już tak często, gdy John porzucił hulaszczy tryb życia. Charlie doskonale to rozumiał. Nie chce się ze mną widywać, myślał, bo przypominam mu wszystko, przed czym usiłuje uciec. Rozumiał, ale i tak go to bolało. Widywali się od czasu do czasu, poszli nawet razem na kielicha, ale to nie było już to samo. Raz Charlie popełnił drobny błąd. Był akurat na targu i zobaczył, że John rozmawia przy bramie fortu z jakimś kupcem. Podszedł, żeby się przywitać, jak zwykle, ale John spojrzał na niego chłodno. Kupiec też był niezadowolony, że ktoś przeszkadza im w rozmowie. Więc Charlie odszedł pośpiesznie, czując się trochę jak głupiec. John pojawił się u niego nazajutrz z samego rana.

„Przepraszam za wczoraj, Charlie – powiedział. – Nie spodziewałem się ciebie. A z tym kupcem nie robiłem wcześniej interesów, próbowałem się z nim dogadać”. „Nie ma sprawy, John. Nic się nie stało”. „Masz czas wieczorem? Może poszlibyśmy coś wypić?” „Dziś nie. Ale niedługo zajrzę do ciebie”. Jednak Charlie tego nie zrobił. Bo i po co? Żyli w zupełnie innych światach. Lecz John o nim nie zapomniał. Jakiś rok później znów się pojawił. Charlie był robotnikiem najemnym, ale miał też swój wóz i zajmował się transportem towarów. John zapytał go, czy zgodziłby się pracować dla rodziny Masterów i dostarczać towary do okolicznych gospodarstw. To był długoterminowy kontrakt z godziwą zapłatą. Charlie chętnie przyjął propozycję i współpraca rozwijała się dobrze przez dłuższy czas. John poszerzał swoje interesy i był coraz bardziej zajęty innymi sprawami. Nie dało się jednak ukryć, że to bogacz dawał pracę biedakowi. Ostatnie zlecenie przekazał Charliemu nie John, ale urzędnik zatrudniony przez Masterów. Obaj się ożenili. John z kwakierką z Filadelfii, a Charlie z córką woźnicy. Obaj założyli rodziny. John nie wiedział, jak nazywają się dzieci Charliego, ale Charlie wiedział o Johnie wszystko. Bo prawdę powiedziawszy, często o nim myślał. Nierzadko przechodził obok jego wspaniałego domu. Wiedział, jak wygląda Mercy Master i jej dzieci. W gospodach nasłuchiwał plotek na ich temat. Kierowała nim nieco chorobliwa

ciekawość. John Master byłby nader zdziwiony, gdyby się dowiedział, jak bardzo jego życie interesuje Charliego White’a. *** Usiedli przy drewnianym stole w kącie, ze szklaneczkami w dłoniach. – Jak tam twoja rodzina, Charlie? Wszystko u was dobrze? Na nieogolonej twarzy Charliego widać było pierwsze zmarszczki. Jego oczy, przesłonięte opadającymi włosami, się zwęziły. – Nie narzekam. Podobno tobie też nieźle się wiedzie. – To prawda. – John nie widział powodu, żeby zaprzeczyć. – Wielu ludzi się wzbogaciło na wojnie. Matka Johna zmarła trzy lata wcześniej, a ojciec wycofał się z interesów i zamieszkał na małym gospodarstwie na północ od Manhattanu, w hrabstwie Westchester. Opiekowała się nim gospodyni. „Na starość osiadłeś w bouwerie jak prawdziwy Holender”, mówił John do ojca. I to on prowadził teraz wszystkie rodzinne interesy, które dzięki wojnie rozwijały się jak nigdy przedtem. Zmagania między Francją a Anglią weszły w nową fazę. Od ubiegłego wieku oba mocarstwa walczyły ze sobą o wpływy na subkontynencie indyjskim, o kontrolę nad lukratywnym handlem cukrem w Indiach Zachodnich i nad handlem futrami na północy, ale w Ameryce dochodziło jedynie do pomniejszych potyczek – z udziałem Irokezów – w górnym biegu Rzeki Hudsona i nad Rzeką Świętego Wawrzyńca, z dala od Nowego Jorku. Jednakże niedawno obie

strony postanowiły zdobyć leżącą na zachodzie dolinę Ohio, która łączyła ogromne terytoria w Luizjanie z francuskimi terenami na północy. W 1754 roku niedoświadczony brytyjski oficer z Wirginii George Washington wdarł się do doliny Ohio, zbudował tam niewielki fort, ale dość szybko został z niego wyparty przez Francuzów. Incydent ten nie miał szczególnego znaczenia. Ale w Londynie uznano, że należy raz na zawsze wygnać odwiecznego wroga z północnego wschodu. Zaczęła się prawdziwa wojna. „To dzięki George’owi Washingtonowi zrobiłem majątek”, mawiał John. Wojna oznaczała korsarstwo. A John wiedział, jak na tym zarobić. I potrafił ograniczyć ryzyko. Większość wypraw przynosiła straty, ale zyski z kilku przejętych statków okazały się ogromne. John miał udziały w kilkunastu statkach, dzięki czemu równoważył ryzyko, a zarobki z nawiązką pokrywały koszty. Każdego roku John niemal trzykrotnie zwiększał swoje inwestycje. Taką grę mogli prowadzić jedynie bogacze. On mógł sobie na to pozwolić. Prawdziwe zyski przynosiła jednak armia brytyjska. Do walki z Francuzami przypłynęło z Anglii dziesięć, dwadzieścia, a wkrótce aż dwadzieścia pięć tysięcy żołnierzy, a wraz z nimi ogromna flota z blisko piętnastoma tysiącami marynarzy. Oddziały docierały do Nowego Jorku i do Bostonu. Każde wojsko potrzebuje zaopatrzenia. Ale to nie wszystko: oficerowie potrzebowali nowych domów i rozmaitych usług. Oprócz regularnego dostarczania towarów do karaibskich portów John Master, podobnie jak wielu innych

kupców, otrzymywał ogromne państwowe zamówienia na dowóz zboża, drewna, tkanin i rumu. Skromni rzemieślnicy, widząc ogromny popyt, windowali ceny. To prawda, część robotników skarżyła się, że zwalniani ze służby żołnierze zabierają im pracę. Jednak ogólnie rzecz biorąc, dochody ludzi takich jak Charlie wzrosły niebywale. Większość mieszkańców Nowego Jorku, którzy mieli cokolwiek do sprzedania, mawiała z przekonaniem: „Niech Bóg błogosławi czerwone kubraki 1”. – Mam dużo pracy na budowach – przyznał Charlie. – Nie mogę narzekać. Rozmawiali o rodzinach i starych spokojnych czasach. Wspominając młodość, John doszedł do wniosku, że obracanie się wśród takich ludzi jak Charlie wyszło mu na dobre. Dziś, w wieku czterdziestu lat, prowadzę dostatnie, wygodne życie, myślał, ale znam też to, które toczy się na ulicach, w porcie i karczmach. I dzięki temu mogę lepiej prowadzić interesy. Wiem, co sobie myślą ludzie tacy jak Charlie, wiem, kiedy kłamią, wiem, jak sobie z nimi radzić. Pomyślał też o swoim synu Jamesie. Bardzo go kochał. Dołożył wszelkich starań, żeby syn zdobył odpowiednie wykształcenie; wprowadzał go w świat handlu, tłumaczył, czego powinien się wystrzegać. Ale mimo wszystko uważał, że dzisiejsze młode pokolenie jest zbyt dobrze wychowane. Uważał, że James też potrzebuje prawdziwej lekcji od życia. Gdy więc nieco później Charlie wspomniał, że jego syn Sam ma trzynaście lat, tyle samo co James, John nachylił się gwałtownie w jego stronę.

– A ja myślę, że Sam i James powinni się poznać. Co ty na to? – Bardzo chętnie. – Może go do was przyślę? – Wiesz, gdzie nas szukać. – W takim razie pojutrze. W południe. – Będziemy czekać. – Przyjdzie na pewno. Wypijmy rozchodniaka. Zanim się rozeszli, kukła papieża spłonęła na popiół. *** Następnego dnia John Master opowiedział synowi o spotkaniu z Charliem i zaplanowanej wizycie. Ponownie przypomniał mu o niej wieczorem. A w dniu spotkania, przed wyjściem z domu, udzielił Jamesowi dokładnych wskazówek, jak dotrzeć do rodziny White’ów, i przykazał, żeby się nie spóźnił. James obiecał, że będzie punktualny. *** Mercy Master miała gości po południu. Rozważnie wybrała tę porę. Ani Jamesa, ani jego starszej siostry Susan nie było w domu. Mąż miał wrócić późnym wieczorem. Architekt przybył o umówionej porze i Hudson wprowadził go do salonu. Mercy już wcześniej uprzątnęła mały stolik, na którym rozłożono rysunki. Mercy zamówiła grobowiec dla męża. Nie dlatego, że pragnęła jego śmierci, broń Boże! Jednak częścią jej ziemskiego posłannictwa była troska o Johna, teraz

i później, gdy odejdzie z tego świata. A jako kwakierka była po prostu praktyczna. Oddanie Mercy dla męża rosło z każdym rokiem. Jeśli zobaczyła gdzieś nową perukę, piękny surdut zgodny z najnowszą londyńską modą albo wspaniały powóz, natychmiast myślała: John świetnie by w tym wyglądał. Jeśli natknęła się gdzieś na piękną jedwabną suknię, wyobrażała sobie, jaki byłby zadowolony, gdyby pokazała się w niej w jego towarzystwie, i jak wspaniale by się razem prezentowali. Gdy zauważyła w domu sąsiadów krzesło Chippendale’a, wyjątkowo piękną tapetę albo wytworną srebrną zastawę, natychmiast chciała kupować podobne, by ich dom był jeszcze elegantszy i dobrze świadczył o jej mężu. Zamówiła nawet jego portret oraz swój u modnego malarza pana Copleya. Jej pasja była niewinna. Mercy nigdy nie odcięła się od swoich kwakierskich korzeni. Upodobanie do eleganckich przedmiotów nie wynikało z próżnej chęci popisania się przed światem kosztem innych ludzi. Ale skoro jej mąż był uczciwym człowiekiem, któremu szczęściło się w interesach, to cieszenie się tym, co Bóg dawał, nie było niczym zdrożnym. Potwierdzał to przykład wielu kwakierskich rodzin. W Filadelfii kwakrzy rządzili miastem jak arystokraci Wenecją. A za północną granicą Manhattanu to właśnie bogaty kwakier nazwiskiem Murray zbudował sobie wspaniałą wiejską rezydencją zwaną Murray Hill. W samym mieście Bóg jeszcze nigdy nie dawał tylu okazji do zabłyśnięcia elegancją. Gdy John był młody, w oczach wytwornych bostończyków czy Europejczyków mieszkańcy Nowego Jorku uchodzili za nieobytych i nieokrzesanych ludzi,

ale to się szybko zmieniało. Bogacze coraz bardziej oddalali się od zgiełku i hałasu. Czyste gregoriańskie ulice i place stawały się enklawami szlachetnego dostojeństwa. Przed dawnym fortem, w cichym, ładnym parku zwanym Bowling Green, wzorowanym na londyńskich Vauxhall i Ranelagh Gardens, przechadzali się szanowani obywatele. Spektakle teatralne odbywały się rzadko, podobnie jak koncerty, ale wywodzący się z arystokracji brytyjscy oficerowie, którzy niedawno przybyli do miasta, bywali w domach równie eleganckich jak te, które zostawili w kraju. A dom Waltonów, bogatej kupieckiej rodziny, z dębową boazerią i marmurowym foyer, wzbudzał zazdrość nawet gubernatora. Lecz to Anglia nadawała wszystkiemu ton. Nieważne, że angielskie prawo zabraniało przywożenia większości towarów z Europy do Ameryki. Anglia dostarczała wszystkiego, czego wymagała elegancja. Szkło i porcelana, srebra i jedwabie, najrozmaitsze przedmioty zbytku płynęły do Ameryki wraz z łatwymi kredytami zachęcającymi do ich kupowania. A Mercy Master kupowała wszystko. Tak naprawdę marzyła o tym, żeby popłynąć na drugą stronę Atlantyku do Londynu, żeby mieć pewność, że niczego nie przegapiła. Ale to było nierealne, zważywszy na liczne interesy męża. John Master odmawiał jej jednego: domu na wsi. Nie myślała o gospodarstwie w stylu starych bouwerie Stuyvesanta i innych. Do takich wiejskich domów należało zwykle po kilkaset akrów ziemi, lecz nie to było najważniejsze. Dom na wsi był miejscem, w którym można się schronić przed niezdrowym powietrzem w gorące i wilgotne lato. Ale przede wszystkim willa z parkiem stanowiła okazję do zaprezentowania dobrego smaku jej właściciela. Ta tradycja

była bardzo stara: bogacze zakładali parki w renesansie, w średniowieczu i za czasów Cesarstwa Rzymskiego. Teraz przyszedł czas na Nowy Jork. Na Manhattanie było już kilka takich posiadłości; był dom Wattsa na Rose Hill; był Murray Hill oraz kilka innych rezydencji wywodzących swoje nazwy z Londynu, jak Greenwich czy Chelsea. Niektóre leżały jeszcze dalej na północ, na przykład posiadłość van Cortlandtów w Bronksie. Och, jej mąż prezentowałby się wspaniale w takim miejscu. Stać go było na taki dom. Ale stanowczo się przed tym bronił. „Zawsze możemy pojechać do mojego ojca”, powtarzał. Na północ od Manhattanu, w hrabstwie Dutchess, John kupił już dwa tysiące akrów i obecnie karczował cały teren. „Hrabstwa Dutchess i Westchester będą spichlerzami całej północy – mawiał. – Na każdym skrawku ziemi posieję zboże”. Wzdychała wtedy, ale będąc w głębi duszy kwakierką, musiała mu przyznać rację. Jednak od czasu do czasu zastanawiała się, co jeszcze mogłaby zrobić dla swojego męża, nie ruszając się poza granice miasta. Mieli już dom, piękne meble, portrety. Czy było coś jeszcze? Ależ oczywiście, grobowiec! Mauzoleum. Jeśli nie mogła zbudować domu, w którym przeżyliby trochę lat, to zbuduje, i to za mniejsze pieniądze, grobowiec, który będzie miejscem spoczynku na wieki. Mauzoleum upamiętni jej męża, a ona zostanie pochowana obok niego. A po nich ich potomkowie. Tak, to dobry plan. Do jego realizacji trzeba było zatrudnić architekta. A potem będzie można pokazywać znajomym projekty. Zajmowała się tym potajemnie od miesiąca. Zamierzała zrobić mężowi niespodziankę na Nowy Rok.

Była więc bardzo zawiedziona, gdy mąż wrócił o trzeciej, znacznie wcześniej, niż zapowiadał, i zobaczył szkice rozłożone na stole. John Master wpatrywał się w plany swojego grobowca. Było to mauzoleum godne rzymskiego cesarza. Część starych ziemiańskich rodzin – zwłaszcza prezbiterianów – wyśmiewała pretensjonalność nowojorskich kupców. I John wcale się im nie dziwił. Jednak patrząc z miłością na żonę, powiedział tylko: – Ależ Mercy, ja dopiero skończyłem czterdzieści lat! A ponieważ jego kochająca żona czasem nie umiała poznać się na żartach, co było jej jedyną wadą, a do tego uderzył go niedorzeczny patos budowli, opadł na krzesło, wybuchając śmiechem. Zaraz jednak podniósł się, pocałował żonę i powiedział, że jest jej bardzo wdzięczny. Uśmiechnął się pod nosem, bo oto udało mu się odkryć zamierzenia Mercy, a przecież on też przygotowywał dla niej niespodziankę! I nadal utrzymywał ją w tajemnicy. – Czy James już wrócił od Charliego White’a? – spytał. Gdy okazało się, że chłopca nie ma, skinął głową. – To dobrze. Najwyraźniej spotkanie było udane. *** W południe Charlie White i jego syn czekali przed domem. Ich ulica leżała po zachodniej stronie Broadwayu, niedaleko gospody Montayne’a, jakieś pół mili na północ od kościoła Świętej Trójcy. Lepsze kwartały miasta miały równo wybrukowane ulice i domy z cegły, ale w okolicach błoni,

gdzie

mieszkał Charlie,

przy brudnych ulicach

stały

rozpadające się chałupy z niemalowanych desek. Ale przynajmniej było wesoło. Na podwórzu stała furmanka z wymalowanym na czerwono numerem. Charlie miał trzech synów i dwie córki. Najstarszy chłopak był marynarzem, średni – strażakiem, z dumą jeżdżącym jednym z nowych wozów strażackich przysłanych właśnie z Londynu. Najmłodszy Sam pomagał ojcu. A teraz nie bardzo wiedział, jak ma przyjąć Jamesa Mastera. – I co z nim robić? Będziemy razem sprzedawać ostrygi na ulicy? – spytał. Ostrygi były pożywieniem biedaków. Sam sprzedawał je czasem w mieście, zarabiając w ten sposób parę groszy. – Po prostu bądź sobą – odpowiedział Charlie. Nie trzeba było mówić nic więcej. Jeśli bogaty James Master zaprzyjaźni się z Samem… Nigdy nie wiadomo, do czego taka przyjaźń może doprowadzić. Prawdę mówiąc, Charlie White był bardzo podekscytowany tą wizytą. Wszystko wskazywało na to, że jego młodzieńcza przyjaźń z Masterem może się odnowić. Czy znów będzie jak kiedyś? Poprzedniego wieczoru dużo opowiadał rodzinie o tamtych czasach. I nawet wypił kilka szklaneczek. Trochę się przechwalał. Dzieci wiedziały, że kiedyś przyjaźnił się z Masterem, ale nigdy nie wyglądało to na tak wielką zażyłość, zresztą ojciec niewiele na ten temat mówił. Dlatego jego wspomnienia, choć nieco zaskakujące, zrobiły na nich wrażenie.

Ale nie na żonie. Pani White była pogodną, pulchną kobietą. Kochała Charliego, ale po tylu latach małżeństwa znała jego słabe strony. Charlie nigdy nie zarabiał tyle co jej ojciec. Nie potrafił skupić się na pracy, która mu się trafiała. Pani White obawiała się, że jej mąż rozczaruje się zapowiadaną wizytą, nie chciała też, by dzieci wbiły sobie do głowy jakieś głupstwa. Małżeństwo z Charliem nauczyło ją sceptycyzmu. – Więc mówisz, że wypiłeś kilka szklaneczek z Johnem Masterem i zaprosiłeś do nas jego syna. – To był jego pomysł – sprostował Charlie. – Po pijaku. – Widywałem go pijanego. Gdy to proponował, był trzeźwy. – I myślisz, że ten bogaty chłopak Masterów do nas przyjdzie? – Tak myślę. Jego ojciec to obiecał. – Może przyjdzie, a może nie. Ale powiem ci jedno, Charlie. John Master czegoś chce. Nie wiem, co to może być, ale gdy już to dostanie, znów o tobie zapomni jak kiedyś. – Nic nie rozumiesz. John to mój przyjaciel. Dzieci patrzyły na niego uważnie. Żona milczała. – Sama zobaczysz – powiedział Charlie. I teraz on i Sam czekali. Na ulicy panował duży ruch. Od czasu do czasu mijała ich jakaś szacowna osoba, ale James ciągle się nie pojawiał. Minął kwadrans. Sam zerknął na ojca. – Przyjdzie – powiedział Charlie stanowczo.

Minął kolejny kwadrans. O pierwszej Charlie zwrócił się do syna: – Możesz już iść. Ale sam jeszcze przez długi czas stał w tym samym miejscu, obserwując ulicę. *** Tego samego dnia wieczorem, około szóstej, James Master wracał do domu, licząc, że ojca jeszcze nie będzie. Wciąż zastanawiał się, co powinien mu powiedzieć. Na

początku

chciał

pójść

do

Charliego

White’a.

I w pewnym sensie niemal to zrobił. W każdym razie wyszedł z domu o czasie. Ale coś go powstrzymało. Tak naprawdę nie miał ochoty na spotkanie z Samem. Nie żeby pogardzał biednymi ludźmi. Nie o to chodziło. Tylko o to, że ojciec zawsze musiał decydować za niego. Doskonale przejrzał jego zamiary. Kolejny ojcowski plan naprawy charakteru syna. Wydaje mu się, myślał James, że dzięki takim znajomym jak Sam White lepiej poznam świat i dorosnę tak jak on. A do tego jeszcze ojciec nieustannie mu o tym przypominał i bez przerwy dawał wskazówki. James właściwie sądził, że to wina ojca, że zrezygnował z wizyty u Sama. A może po prostu los tak chciał? Po drodze spotkał znajomego, z którym zmitrężył trochę czasu. Nadal miał zamiar pójść do White’ów, ale zorientował się, że jest już bardzo spóźniony.

Najlepiej będzie, jak powie, że nie udało mu się znaleźć ich domu, i pójdzie do nich jutro. I pewnie tak by się stało, gdyby nie to, że spotkał ojca chwilę wcześniej, niż się spodziewał, przed drzwiami do domu. – No i jak, James, dobrze poszło? – Uśmiechnięty ojciec patrzył na niego wyczekująco. – Charlie to niezły jegomość. A jaki jest ten jego Sam? Pewnie niedaleko spadło jabłko od jabłoni. – No… – James widział przejętą minę ojca. – Chyba nie. Jest raczej małomówny. – Ale mam nadzieję, że był dla ciebie miły. A ty? – Tak, byłem dla niego miły. – Mimo woli brnął w kłamstwo. Może powinien przyznać się do wszystkiego? Ojciec pewnie sprawiłby mu lanie, ale tym się specjalnie nie przejmował. Najgorsze, że po całej sprawie zostałby posmak zawodu i rozczarowania. Dlatego chciał już jak najszybciej skończyć tę rozmowę. – Spotkacie się jeszcze? – spytał John. – Chyba tak. Nie martw się, ojcze, jak będziemy chcieli, to się znajdziemy. – Zapewne. – Pozwól nam załatwić to między sobą. – Naturalnie. Nie musisz się obawiać, nie zamierzam się wtrącać. Po tych słowach ojca James mógł wejść do domu. ***

Ujdzie mu to na sucho? Trudno powiedzieć. Ojciec na pewno nie był częstym gościem u Charliego White’a. James uznał, że najlepiej będzie pójść do Sama nazajutrz, udając, że pomylił dni. W ten sposób zatrze za sobą ślady i wszystko dobrze się ułoży. I prawie to zrobił. Jednak zwlekał z wyjściem z domu, a gdy ocknął się po południu, było już za późno. Następnego dnia tak samo. Trzeciego chciał już puścić sprawę w niepamięć, ale na ulicy zatrzymał się obok wóz z wymalowanym czerwonym numerem, a krępy woźnica w ciężkiej skórzanej kurtce i z kilkudniowym zarostem na policzkach pochylił się w jego stronę. – James Master? – spytał. – Tak, to ja. Z kim mam przyjemność? – Nazywam się Charlie White. Czy to nie wy mieliście do nas zajść kilka dni temu? Oto nadarzyła się sposobność. Mógł powiedzieć, że właśnie do nich idzie. Jakoś się wytłumaczyć. Wszystko naprawić. To była kwestia chwili. Dlaczego nie wykorzystał tej szansy? Może zadziałał jakiś wewnętrzny opór wobec tej całej sytuacji, a może niepotrzebnie James spanikował. Nie miał pojęcia, co nim powodowało. – Nic mi o tym nie wiadomo, panie White – usłyszał swój głos. – Czym jeszcze mogę służyć? Powiedział to z takim przekonaniem i niewinnością, że Charlie ustąpił. – Nie, niczym. Pomyliłem się. Wziąłem was za kogoś innego. – Smagnął konia batem i odjechał. ***

Charlie musiał przyznać żonie rację. John najpierw wzbudził w nim nadzieję, udawał przyjaźń, a potem nawet nie wspomniał o niczym synowi. Wystrychnął go na dudka, upokorzył przed Samem i całą rodziną. Żona ani słowem tego nie skwitowała, a jej milczenie było aż nadto wymowne. Dzieci patrzyły na niego z litością podszytą szyderstwem. Może John zapomniał albo zmienił zdanie? Co i tak świadczyłoby o jednym. Uczucia biedaka nie mają znaczenia. Ze strony bogacza nie można spodziewać się przyjaźni ani szacunku, lecz tylko pogardy. Inaczej nie dało się tego wytłumaczyć. Odtąd John, nawet o tym nie wiedząc, miał w Charliem skrytego wroga. *** Minęły dwa tygodnie i przez ten czas John ani razu nie spotkał Charliego. Kilka razy spytał Jamesa, czy widuje się z Samem, ale syn udzielał wymijających odpowiedzi, więc sprawa ucichła. Choć pewnie zajrzałby wkrótce do Charliego, gdyby nie drobny incydent. Jego trzynastoletni syn James był trochę nieśmiały, ale Susan, starsza od niego o trzy lata – dziewczę olśniewającej urody i o odziedziczonych po ojcu jasnych włosach – była pewna siebie, lubiana i budziła zainteresowanie wielu nowojorskich kawalerów. Miała pogodne usposobienie, lecz doskonale wiedziała, czego chce – a chciała wyjść za mąż za właściciela dużej posiadłości w Westchester albo Dutchess. A mając taką urodę i taki posag, mogła na to liczyć. Gdy więc któregoś wieczoru na kolacji pojawiło się u nich dwóch młodzieńców – obaj absolwenci Yale – Master miał

prawo sądzić, że zabiegając o względy jego córki, będą chcieli przypodobać się także jemu. I pewnie tak by było, gdyby rozmowa nie zeszła na temat uniwersytetów. Massachusetts miało Harvard College, Connecticut miało Yale, więc i nowojorczycy chcieli pochwalić się swoją uczelnią. Założyli King’s College. Na razie uczelnia była mała, leżała w biedniejszej części miasta, niedaleko domu Charliego White’a, ale miała też schodzące do Rzeki Hudsona ładne ogrody. Zbudowano ją na terenie należącym do kościoła Świętej Trójcy, toteż rada parafialna zdecydowała, że o wszystkim powinni decydować anglikanie, z czym zgodził się gubernator. Wywołało to potężne oburzenie innych Kościołów, zwłaszcza prezbiterianów. Większość bogatych kupców, takich jak Master, należała do Kościoła anglikańskiego. Niektórzy mówili o nich „kompani z Trójcy”. I rzeczywiście grupa ta miała przewagę w radzie miejskiej, zajmowała też najbardziej lukratywne stanowiska. Dlatego próba przejęcia kontroli nad nowym uniwersytetem została uznana przez wszystkie inne kongregacje za poważne nadużycie. Prezbiterianie mówili wręcz o spisku. Nawet biedniejsi ludzie, których wyższe uczelnie niespecjalnie interesowały, klęli na anglikanów. Atmosfera zaogniała się coraz bardziej. Zdaniem Mastera cała sprawa została nadmiernie rozdmuchana. W końcu udało się osiągnąć kompromis, jednak spór ujawnił drzemiącą w mieście wrogość, a jej echa były słyszalne do dziś. Młodzi absolwenci Yale byli prezbiterianami. Przy stole rozwinęła się gorąca dyskusja. I wtedy ci bezczelni

młodzieńcy obrazili go w jego własnym domu, nazywając sługusem gubernatora! Wyrzucił ich po tym za drzwi, a Mercy i Susan przyznały mu rację. Ale przez kilka kolejnych dni John Master chodził zirytowany, nie mogąc sobie znaleźć miejsca. A ponieważ Charlie White należał do klasy znieważającej anglikanów – mimo że sam nie interesował się zapewne uczelniami – John nie miał większej ochoty na spotkanie ani z nim, ani z jego rodziną. Oczywiście było to krzywdzące i John nawet zdawał sobie z tego sprawę. Ale mimo to do końca roku nie pokazał się w domu Charliego. *** John Master obwieścił swoją niespodziankę w dzień Nowego Roku. Ale stopniowo. – Wiesz, Mercy – zaczął – ta nieuprzejmość młodych ludzi z Yale i cała złość narosła wokół naszego uniwersytetu sprawiły, że mam ochotę wyjechać na jakiś czas z miasta. – Moglibyśmy przenieść się na wieś – podsunęła Mercy. – Albo odwiedzić moich kuzynów w Filadelfii. – Z pewnego powodu nie możemy tego zrobić. Trochę mnie niepokoi, że prowadzimy mnóstwo interesów za pośrednictwem Albiona, a tak naprawdę ich nie znamy. Pięć lat wcześniej agent jego ojca w Londynie wycofał się z interesów i zaproponował Masterom, by uczynili swoim przedstawicielem firmę Albion. Na razie współpraca dobrze się układała, ale obie strony znały się jedynie z listów. A ponieważ przewóz towarów z Londynu zwiększał się z każdym rokiem, John uznał, że najwyższy czas poznać

partnerów

osobiście

i

porównać

ich

z

innymi

przedstawicielstwami handlowymi. – Co więc zamierzasz? – Pomyślałem sobie… – Na twarzy Johna pojawił się szeroki uśmiech. – Pomyślałem, że powinienem udać się do Londynu. I ciekaw jestem, czy nie zechciałabyś mi towarzyszyć. 1. Czerwone kubraki, ang. Red coats, historyczna nazwa żołnierzy armii brytyjskiej, którzy od początku XVII wieku nosili czerwone mundury (wszystkie przypisy tłumaczki). [wróć]

Londyn Rok 1759

ACH, TAK MARZYŁA O ANGLII! I w końcu tu jest. Nad samą Tamizą, w sercu brytyjskiego imperium. Pod roziskrzonym niebem widziała liczne statki, wieże, kopuły i kościelne iglice. Stojąca nad rzeką forteca Tower była świadkiem najważniejszych wydarzeń z historii. Na wzgórzu nieopodal wznosiła się wielka katedra Świętego Pawła – dostojna, majestatyczna, dająca wrażenie niezmiennej trwałości. Przepełniona radością i podnieceniem Mercy mogła w końcu postawić stopę na stałym lądzie. Mimo wielu niedostatków – mgły ciemnej od sadzy wydobywającej się z setek węglowych pieców, biedoty wiecznie pijanej tanim ginem, ogromnych różnic między bogatymi a biednymi – Londyn był wspaniałym miastem. I do tego największym w Europie. Kręte, pełne szczurów uliczki średniowiecznego grodu spłonęły w poprzednim stuleciu podczas Wielkiego Pożaru – okazałe gotyckie gmachy i kościoły ocalały – a w ich miejsce powstały wspaniałe ulice i place zabudowane domami w stylu gregoriańskim, ciągnące się od City po Westminster. I pomyśleć, że będzie mogła cieszyć się tym przez kilka miesięcy. Dlatego nie obchodziły jej żadne troski świata. Z wyjątkiem Jamesa. ***

John Master poczynił przed wyjazdem odpowiednie ustalenia. Codzienną działalność magazynu z towarami miał nadzorować zaufany urzędnik. Nadzorca w gorzelni też był uczciwym człowiekiem. Ziemią w hrabstwie Dutchess zajmował się agent, który także pobierał czynsz od licznych nieruchomości w mieście. Z domem też nie było problemu. Pozostawał pod opieką Hudsona. Ale mimo to John potrzebował kogoś, kto doglądałby wszystkich spraw, a także pilnował, czy dłużnicy spłacają na czas swoje należności. W Nowym Jorku, w odróżnieniu od Londynu, nie było jeszcze banków; niezbędnych pożyczek udzielało kilku kupców, między innymi Master. Dlatego właśnie Dirk van Dyck przeniósł się do miasta. Na czas nieobecności Johna miał zamieszkać w jego domu. Nie było wiadomo, czy mu się to uśmiechało, ale przyjął propozycję z godnością. Zresztą nikt inny nie nadawał się lepiej do tego zadania. Taka decyzja rozwiązywała też jeszcze jeden problem. Mercy była nieco zawiedziona, gdy okazało się, że jej córka nie ma ochoty wyjeżdżać do Londynu, ale doskonale to rozumiała. Susan z pewnością darzyła rodziców miłością i była ciekawa świata, ale w Nowym Jorku było całe jej życie: znajomi oraz mężczyzna, którego miała kiedyś poślubić. Podróż do Londynu była niemałym przedsięwzięciem, obliczonym na co najmniej rok. Dla młodej kobiety w wieku Susan był to kawał czasu. Rok w zasadzie zmarnowany, niemający znaczenia dla przyszłości. Dlatego wolała zostać w Ameryce. Mercy nie sprzeciwiła się temu. Mogli zmusić córkę do wyjazdu, ale co by przez to osiągnęli? Już lepiej zostawić ją w domu pod niezawodną opieką dziadka.

Sprawa z Jamesem wyglądała inaczej. Kiedy oświadczył matce, że też nie ma zamiaru wyjeżdżać do Londynu, powiedziała stanowczo: „Ojciec uważa, że powinieneś jechać”. A widząc zirytowaną minę syna, dodała: „Zrobisz mu wielką przykrość, jeśli nie pojedziesz”. Nie była zaskoczona takim zachowaniem. Chłopcy w tym wieku miewali zmienne nastroje. Najgorsze jednak wydawało się to, że James był ich jedynym synem i John pokładał w nim wielkie nadzieje, wiązał z nim wielkie plany. Nic dziwnego, że James czuł się tym ograniczany. Mercy była bezradna. „Ojciec cię kocha i chce dla ciebie dobrze”, powtarzała synowi. Jej zdaniem John miał rację: James powinien jechać z nimi do Londynu. Tak też mu powiedziała. Jednak podróż była ciężką próbą. Dopiero na początku lata wsiedli na statek, który w towarzystwie kilku innych jednostek oraz wojskowej eskorty mającej chronić ich przed francuskimi korsarzami wyruszył w rejs przez Atlantyk. John był świetnym żeglarzem. W ogóle nie przeszkadzało mu to, że musi spędzać całe tygodnie na morzu. Mercy jeszcze nigdy nie widziała go tak szczęśliwego, i to bez względu na to, czy była to bezwietrzna noc pod rozgwieżdżonym niebem, czy zmaganie się z nawałnicą. James natomiast siedział godzinami na pokładzie, patrząc ponuro na ocean, jakby widział w nim swojego osobistego wroga. A gdy morze się burzyło, zamykał się w kajucie, myśląc z goryczą, że gdyby utonął, winny wszystkiemu byłby jego ojciec, który wyciągnął go w ten bezsensowny rejs. Gdy John skarżył się, że James nie chce z nim rozmawiać, Mercy mówiła: „To taki wiek, a do tego czuje się na statku jak w klatce”. „On ma chyba do mnie żal”, zauważył John ze smutkiem.

„Ależ skąd”, skłamała. Miała jedynie nadzieję, że w Londynie James odzyska dobry humor. *** Ledwo zdążyli zejść na brzeg, gdy podbiegł do nich z wyciągniętą ręką przystojny mężczyzna o najbardziej niebieskich oczach, jakie kiedykolwiek widziała. – Pan Master? Jestem Arthur Albion, do usług. – Zaprowadził ich do powozu, a bagażowi załadowali ich kufry na czekającą obok furę. – Pozwoliłem sobie zamówić dla państwa kwaterę, w pobliżu mieszka też inny szanowany obywatel kolonii. Ale akurat nie ma go w Londynie. – Tak? A któż to taki? – zaciekawił się John. – Pan Benjamin Franklin. Zdaje się, że niedługo wróci do miasta. Ben Franklin nie pojawił się w ciągu najbliższych kilku tygodni, ale nawet nie zwrócili na to uwagi. Bo Londyn spełnił wszystkie nadzieje Mercy, i to z nawiązką. Wkrótce John podzielił się z nią dobrymi wiadomościami. Przedstawicielstwo Albiona uchodziło za jedno z najlepszych w mieście. Byli firmą solidną i godną zaufania. Arthur Albion należał do najlepszej londyńskiej gildii. – Nasz nowy przyjaciel to bardzo układny człowiek – powiedział John ze śmiechem. – Ale nie przepuści żadnej okazji do zarobku. Arthur Albion okazał się też wspaniałym przewodnikiem. Był kupcem i obecnie mieszkał w mieście, ale pochodził ze starej ziemiańskiej rodziny z New Forest, a dzięki rodzinnym koneksjom i dworskim manierom uzyskał dostęp do wielu

arystokratycznych domów. Jego żona wywodziła się z rodziny francuskich hugenotów. – Jubilerzy i kupcy. Sprowadzali jedwab – wyjaśniła pani Albion z uśmiechem. Mercy nie znalazłaby lepszej towarzyszki wypraw do najmodniejszych sklepów w mieście. Nie minął tydzień, a zdążyły się serdecznie zaprzyjaźnić. Oglądały i kupowały wszystko: kapelusze, wstążki, jedwabne suknie, buty, nie mówiąc o rozmaitych przysmakach z domu towarowego Fortnum & Mason. A ponieważ Masterowie potrzebowali w swoich apartamentach służby, obie panie razem wybierały stosownych kandydatów. Ale najważniejsze było to, że Mercy mogła kupować prezenty dla męża. Od razu zauważyła, że pan Albion, mimo że ubiera się skromnie, ma doskonałe wyczucie smaku. John też nosił się elegancko. Londyńska moda szybko docierała do Nowego Jorku. Jednak londyńscy krawcy mieli szczególny styl, trudny do określenia, ale od razu zauważalny. Już pierwszego tygodnia Mercy poprosiła Arthura Albiona, by zaprowadził ją do swojego krawca i perukarza. Z panią Albion kupiła mnóstwo prezentów dla męża: srebrne klamerki do butów, piękny zegarek, szpadę, ozdobny chwost do szpady, len na koszule. Znalazła nawet srebrną tabakierę. Moda na wąchanie tabaki zdążyła już przywędrować do Nowego Jorku, a kilku kupców sprowadzających tytoń przestawiło nawet produkcję. John Master palił czasem fajkę, ale o tabakierze nie chciał słyszeć.

„Gdybym zaczął wąchać tytoń, kichałbym na ciebie cały dzień, a potem jeszcze całą noc”, powiedział wesoło. *** Johnowi Masterowi nadzwyczaj podobało się w Londynie. Albion znalazł im bardzo dobre mieszkanie, niedaleko Strandu, w samym środku miejskiego życia. John bardzo szybko zaczął chadzać do najlepszych kawiarni, gdzie mógł oddawać się lekturze gazet i „Gentlemen’s Magazine”, a także prowadzić rozmowy z wieloma interesującymi ludźmi. W teatrach wystawiano tak lubiane przez niego komedie. Żeby sprawić przyjemność Mercy, wysiedział nawet na całym koncercie muzyki Händla – i nawet mu się spodobało. Jednak powodem największej radości był James. John Master doskonale pamiętał swoją młodość i to, że często sprawiał zawód swojemu ojcu. Dlatego podsuwał Jamesowi różne pomysły, mając nadzieję, że syn osiągnie więcej niż on sam. W Nowym Jorku uważał, że James powinien nauczyć się czegoś od ludzi takich jak Charlie White, Londyn natomiast oferował całkiem inne możliwości. Tutaj, w samym sercu imperium, można było poznawać historię, zdobywać wiedzę prawniczą oraz uczyć się manier niezbędnych

dla

każdego

dżentelmena.

Jeszcze

przed

wyjazdem z Nowego Jorku John napisał do Albiona list z prośbą o znalezienie guwernera dla Jamesa. Miał tylko nadzieję, że nie wpędzi to syna w jeszcze większe przygnębienie. Na szczęście Albion dokonał doskonałego wyboru: zatrudnił młodego absolwenta Oksfordu, który stanowił odpowiednie towarzystwo dla Jamesa.

– Na początku chciałbym pokazać Jamesowi miasto – oznajmił młodzieniec. – Przy okazji odbędziemy parę lekcji historii. Wszystko ułożyło się jak najlepiej. Gdy po tygodniu John wybrał się z synem do Westminsteru, był zaskoczony jego wiedzą na temat brytyjskiego parlamentu. A kilka dni później James, grzecznie, lecz stanowczo, zwrócił mu uwagę na drobny błąd gramatyczny. – Ale zuchwalstwo! – zawołał John, choć wcale nie był rozgniewany. James bardzo się zaprzyjaźnił ze swoim młodym nauczycielem. A gdy Albion poznał go z jego rówieśnikami z bogatych rodzin, poczuł się jednym z nich. Młodzi nowojorczycy byli osłuchani z akcentem londyńskich klas wyższych, więc James nie miał problemu z jego naśladowaniem. Nic dziwnego, że angielska młodzież przyjęła go jak swojego. Syn Albiona, Grey, młodszy o trzy lata, był wpatrzony w Jamesa jak w obraz, co sprawiało Jamesowi wielką przyjemność. Wkrótce dom Albionów przy Lincoln’s Inn stał się jego drugim domem. A zyskawszy pewność siebie, James przestał boczyć się na ojca. John Master wiedział, że chłopcom w tym wieku potrzebne jest ojcowskie towarzystwo, więc chętnie wychodził z synem do miasta. Nie spodziewał się jednak, że to James będzie jego przewodnikiem. Co drugi dzień wyruszali z mieszkania przy Strandzie, żeby poznawać kolejne wspaniałości stolicy. Kierując się na wschód, po krótkim spacerze dochodzili do dawnego kościoła

templariuszy, wokół którego znajdowały się kancelarie prawnicze. A dalej, na Fleet Street, w cieniu stojącej na pradawnym wzgórzu katedry Świętego Pawła, pracowali drukarze i dziennikarze. Poszli też do Tower. A Albion zabrał ich do Giełdy Królewskiej i do portu. Skręcając z domu na zachód, można było pójść Whitehall do Westminsteru albo The Mall do królewskiego pałacu Świętego Jakuba, a dalej do Piccadilly. Co najmniej raz w tygodniu James przybiegał podekscytowany do ojca z nową propozycją. Może zechciałby się z nim wybrać do Tyburn, gdzie w zeszłym tygodniu powiesili rozbójnika? Albo do Ranelagh Gardens? A może popłynęliby statkiem do Greenwich albo w drugą stronę do Chelsea? John był wzruszony, że syn chce spędzać z nim tyle czasu. Nie powiedział tego na głos, ale były to jedne z najszczęśliwszych dni w jego życiu. *** O dziwo, to Mercy pierwsza miała dość Londynu. Arthur Albion zapraszał Masterów na kolacje z kupcami, prawnikami i duchownymi. Znał uczonych, pisarzy i artystów, ale słusznie zauważył, że John Master nie za bardzo pasjonuje się poezją Pope’a czy powieściami Fieldinga, nie pała chęcią poznania mieszkającego opodal niezwykłego doktora Johnsona, który przygotowywał wielki słownik. Zapoznał go jednak z kilkoma członkami parlamentu i nim minął wrzesień, Masterowie zdążyli odwiedzić wiele eleganckich londyńskich domów. Jednak goście Arthura Albiona nie poznali jeszcze przedstawicieli najwyższych warstw społecznych. Taka okazja

nadarzyła się na początku października. – Moja droga, zostaliśmy zaproszeni do Burlington House – obwieścił John któregoś dnia. Do tej pory Mercy widywała najwspanialsze domy jedynie z zewnątrz. Co dzień mijała ogromną fasadę stojącego przy Strandzie Northumberland House. Pokazano jej też kilkanaście innych okazałych rezydencji. Wiedziała, że – ukryte za murem i zamkniętymi bramami – należą do angielskiej arystokracji. Ponieważ niektóre posiadłości ciągnęły się przy ulicy przez ponad sto metrów, uznała, że wokół centralnego dziedzińca mieszczą się także rozmaite biura lub warsztaty. Gdy jechali powozem na wieczorne przyjęcie, Albion wyjaśniał im, czego mogą się spodziewać. – To nie jest do końca prywatne przyjęcie – powiedział z uśmiechem. – Odpowiednikiem takiego wieczoru w Nowym Jorku byłby raut u gubernatora. Pojawi się mnóstwo gości. Nie wiadomo, czy będziemy mieli zaszczyt spotkać samego gospodarza. Ale na pewno zobaczycie najważniejsze osoby w Anglii. Burlington House stał na Piccadilly, niedaleko składu Fortnum & Mason. Mercy korzystała z usług tego samego krawca i fryzjera co pani Albion. Szybki rzut oka upewnił ją, że John jest doskonale ubrany i prezentuje się nie gorzej niż Albion. Gdy jednak znaleźli się na olbrzymim dziedzińcu, spojrzeli na ogromną kolumnadę i szerokie schody prowadzące do wejścia, Mercy zaczęła się denerwować. Fasada w stylu palladiańskim wyglądała jak rzymskie palazzo. Po obu stronach wspaniałych drzwi stali w rzędach lokaje

w liberiach. Na ten widok jej mąż zadał rozsądne, jak się wydawało, pytanie: – Czemu służy ten wielki gmach na co dzień? – Niczemu, przyjacielu – uśmiechnął się Albion. – To jest prywatna rezydencja. Wtedy właśnie, po raz pierwszy, Mercy poczuła się przytłoczona. Czegoś takiego nigdy wcześniej nie widziała. Sale i korytarze z kasetonowymi sufitami były tak przestronne, że w każdej zmieściłaby się największa nowojorska willa. Przy tym ogromie nawet kościół Świętej Trójcy wyglądałby żałośnie. W Ameryce nikt nie miał takiego pałacu. Nikt sobie czegoś takiego nie wyobrażał i nie wiedziałby, co z takim domem zrobić! Komuś, kto mieszkał w takich wspaniałościach, nawet najokazalsze nowojorskie rezydencje musiałyby się wydawać skromne, zwyczajne, wręcz prowincjonalne. A w Europie cała klasa społeczna żyła w ten właśnie sposób – Mercy zrozumiała nagle, że o istnieniu tej elity nie miała do tej pory pojęcia. – Takie bogactwo musi oznaczać także wielką władzę – zauważył John. – To prawda – przytaknął Albion. – Na przykład diuk Northumberland, a jego londyński dom jest jeszcze większy, pochodzi z feudalnej rodziny, która przez wieki sprawowała na północy kraju niemal królewską władzę. A dziś diuk ma w parlamencie kilkudziesięciu swoich ludzi, którzy głosują tak, jak im każe. Inni potężni magnaci robią to samo. – W koloniach nie mamy takich feudalnych rodów.

– Ale posiadacze ziemscy w Marylandzie czy Pensylwanii wciąż mają nadania, które zapewniają im ogromną władzę – zauważył Albion. Rzeczywiście, pochodzące z XVII wieku nadania ziemskie dla kilku rodzin, takich jak Pennowie, a także nadania dla właścicieli terenów w północnym biegu Rzeki Hudsona – otrzymywano je, żeby zagospodarowywać puste wówczas ziemie – dawały niemal feudalną potęgę. – Jednak żaden z nich nie zbudował sobie takiego pałacu – stwierdził John. Tymczasem pani Albion szeptem wyjaśniała Mercy, kim są goście. – Tam jest księżna Devonshire. Ma podobny pałac nieco dalej. A tam stoi lord Granville. Mój Boże, widzę też lady Suffolk. Nieczęsto można ją spotkać. – A kim ona jest? – To dawna kochanka króla! Bardzo szlachetna dama, wielce szanowana. A spójrz tylko tam! – Wskazała na piękną damę, której wszyscy się kłaniali. – To lady Yarmouth, obecna kochanka króla. Najważniejsza dama na dworze. – Królewska kochanka jest ważną osobistością? – Oczywiście! Po śmierci królowej stała się, jeśli można tak powiedzieć, królewską oblubienicą. – A gdy królowa jeszcze żyła, jak reagowała na kochankę męża? – spytała cierpko Mercy. – Och, bardzo się przyjaźniły. Powiadają, że król radził się królowej, jak ma się zalecać do lady Yarmouth. A ten

mężczyzna po jej lewej stronie to lord Mansfield, bardzo wpływowa postać. Mercy nie patrzyła jednak na lorda Mansfielda. Cały czas myślała o królewskiej kochance. Jak to możliwe, że władca całego państwa, głowa Kościoła, nie dość, że bierze sobie kochanki, to jeszcze obie kobiety są traktowane jak uczciwe żony! Mieszkańcom Nowego Jorku daleko było do świętości, jednak kwakierska dusza Mercy buntowała się na widok takiej otwartej akceptacji dla występku. – Czy wszyscy na dworze mają kochanki? – spytała. – Nie wszyscy. Lord Bute, najbliższy doradca króla, jest bogobojnym człowiekiem o niezachwianych zasadach moralnych. – To dobrze. Bo chyba niemoralne czyny w życiu prywatnym sprawiają, że człowiek staje się niegodny publicznych urzędów, prawda? Pani

Albion

spojrzała

na

Mercy

z

bezbrzeżnym

zdumieniem i się roześmiała. – Gdyby tak było, naszym krajem nie miałby kto rządzić. Mercy nic nie odpowiedziała. Nagle przy drzwiach

powstało

lekkie

zamieszanie.

Ogłoszono czyjeś imię i tłum się rozstąpił. Mercy spojrzała w tamtą stronę z ciekawością. Zobaczyła młodego mężczyznę, może dwudziestoletniego. Był gruby, niezgrabny, miał wyłupiaste oczy i małą głowę. Sprawiał wrażenie nieśmiałego. Widząc głębokie ukłony dworzan, domyśliła się, kim jest nieznajomy.

Książę Jerzy był wnukiem panującego króla. Po przedwczesnej śmierci ojca to on został następcą tronu. Mercy słyszała już, że interesuje się rolnictwem i ma dobre chęci. Towarzyszące ukłonom uśmiechy świadczyły, że cieszy się ogólną sympatią. A więc tak wygląda książę Walii. Obserwując go przez resztę wieczoru, zastanawiała się, czy gdy zostanie królem, zrobi coś, żeby wykorzenić ekscesy i niemoralność arystokracji. Wątpiła w to. *** Dziesięć dni później Albion zabrał ich na wycieczkę po zachodniej części kraju. Pojechali z nimi także James i młody Grey Albion. Tworzyli razem zgrane towarzystwo, a Mercy była szczególnie rada, mogąc obserwować Jamesa i syna Albionów. Grey był bardzo miłym chłopcem, a James z przyjemnością odgrywał rolę jego starszego brata. Udali się do New Forest, skąd pochodziła rodzina Albiona, a potem do Sarum i Stonehenge. Chłonęli majestatyczną ciszę starego lasu i podziwiali ogromne posiadłości rolne wokół Sarum. Albion dużo im opowiadał o udoskonalonych metodach uprawy roli i nowych maszynach, które zapewniały Anglii jeszcze większy dobrobyt. Ze Stonehenge przejechali do Bath i spędzili kilka cudownych dni w modnym rzymskim uzdrowisku. To właśnie tam, w pijalni wód mineralnych, Albion natknął się któregoś przedpołudnia na starego znajomego. Kapitan Stanton Rivers wywodził się ze znamienitego rodu. Był eleganckim,

szczupłym,

dobiegającym

czterdziestki

mężczyzną, a jego ojciec nosił tytuł lorda. Jednak Stanton musiał znaleźć sobie jakieś źródło dochodu, bo to jego starszy brat odziedziczył rodowy majątek.

– Wszyscy oficerowie w brytyjskiej marynarce tęsknią za wojną – wyjaśnił im z miłym uśmiechem. – Dzięki wojnie możemy się wzbogacić. My, ludzie morza, jesteśmy po prostu szanowanymi korsarzami. A w Bath kręci się wielu oficerów takich jak ja, mających nadzieję poznać tu jakąś spadkobierczynię fortuny albo bogatą wdowę – dodał szczerze. – Ale ja akurat mam inny plan. Zamierzam wyjechać do Ameryki. – A czymże chciałbyś się tam zajmować? – spytał Albion ze zdziwieniem. – Mój znajomy z Karoliny właśnie doniósł mi, że mieszka tam pewna wdowa, która nie ma spadkobierców, ale wciąż jest w wieku odpowiednim do rodzenia dzieci, posiada dwie plantacje i chciałaby powtórnie wyjść za mąż. Szuka dżentelmena dobrego pochodzenia. Znajomy przysłał mi jej miniaturę. Wyjawił jej szczerze moje wszystkie wady, ale dama nie dała się zniechęcić i nadal rozważa moją kandydaturę. – Chcesz wyjechać do Karoliny? – Wiem już sporo o plantacjach i uważam, że mógłbym się nauczyć zarządzania takim majątkiem. Postanowiłem wybrać się w podróż do kolonii, w tym do Nowego Jorku. Bez względu na to, czy poślubię wdowę z Karoliny, chcę się dowiedzieć

jak

najwięcej

o

naszych

amerykańskich

terytoriach. Albion spojrzał na Johna Mastera, prosząc go niemo o przysługę dla przyjaciela. John od razu zrozumiał. – Mam nadzieję, że uczyni nam pan ten zaszczyt i zatrzyma się u nas w Nowym Jorku – powiedział. – Z radością

wspomożemy pana we wszystkim. Z Bath udali się do Oksfordu. Tam trasa prowadziła gładkimi drogami – które w niczym nie przypominały, co Mercy musiała niechętnie przyznać, wyboistych i pokrytych koleinami dróg w Nowej Anglii – dzięki czemu przebyli siedemdziesiąt mil w ciągu jednego dnia. Oksford, ze swoimi starymi kolegiami, krużgankami i strzelistymi iglicami wież, po prostu ją oczarował. A przed powrotem do Londynu Albion pokazał im jeszcze wiejską rezydencję rodu Churchillów, pobliski Blenheim Palace. Tam Mercy przeżyła kolejne wielkie zdziwienie. Wiejskie wille, które znała ze swojego kraju, były pięknymi domami. Ale na taki widok nie była przygotowana. Park ciągnął się niemal po horyzont. Ogromna budowla z szerokimi kamiennymi skrzydłami miała pół mili szerokości. A kuchnię dzieliło od jadalni ćwierć mili! Biblioteka, która w jej wyobrażeniach powinna być przytulnym schronieniem, miała sześćdziesiąt metrów długości. Chłodny barokowy majestat rezydencji nieomal przytłaczał. Albion oprowadzał ich wszędzie z dumą, John i chłopcy patrzyli na wszystko z zachwytem, ale kwakierskie wychowanie pozwoliło Mercy zobaczyć, czym naprawdę jest takie bogactwo. Nie chodziło o dumę z posiadanego majątku ani nawet o pychę wynikającą z władzy. Przekaz płynący od rodziny Churchillów był prosty, a jednocześnie bulwersujący: „Nie jesteśmy zwykłymi śmiertelnikami. Jesteśmy bogami. Padnijcie na kolana”. Grzech Lucyfera. Mercy poczuła, że ogarnia ją przygnębienie. – Mam wrażenie, że w oczach angielskiego lorda Ameryka jest równie prowincjonalna jak starożytna Brytania w oczach senatora Cesarstwa Rzymskiego – zauważył wieczorem John.

Ta uwaga wcale nie poprawiła jej nastroju. Nie wspomniała o tym mężowi, ale tego dnia pojawiło się w niej pragnienie powrotu do domu. *** W grudniu poznali Bena Franklina. Jego kwatera znajdowała się całkiem niedaleko, przy Craven Street odchodzącej od Strandu. Mieszkał skromnie, ale wygodnie, w ładnym gregoriańskim domu, zajmując najlepsze piętro. Opiekowała się nim oddana gospodyni i kilkoro wynajętej służby. Johnowi bardzo zależało, żeby James spotkał się z tym znanym człowiekiem, i przykazał synowi pilnie słuchać wszystkiego, co usłyszy. Mercy

też

była

podekscytowana.

Eksperymenty

z elektrycznością oraz liczne wynalazki przyniosły Benowi Franklinowi światową sławę, jednak w jej pamięci zapisał się jako autor „Almanachu biednego Richarda” i sympatyczny znajomy, z którym poszła na kazanie kaznodziei. Pamiętała jego okrągłą twarz, okulary, w których trochę przypominał uprzejmego subiekta, opadające na ramiona rzadkie, ciemne włosy i błyszczące oczy. Gdy wprowadzono ich do salonu, z fotela podniósł się starszy mężczyzna. Mercy od razu go poznała, choć mocno się zmienił. Benjamin Franklin miał już ponad pięćdziesiąt lat. Był ubrany w modny ciemnoniebieski surdut ze złotymi guzikami. Na szyi miał śnieżnobiały plastron, a na głowie pudrowaną perukę. Twarz mu zeszczuplała, co nieco Mercy zdziwiło. I brakowało mu dawnego błysku w oku, choć jego czujne spojrzenie zdradzało żywą inteligencję. Zapewne został

wziętym prawnikiem. Serdecznie przywitał rodaków zza oceanu, ale w jego zachowaniu było coś, co wskazywało jednoznacznie, że jego czas jest ograniczony. „Franklin dorobił się majątku, zanim jeszcze zajął się działalnością publiczną – zauważył John poprzedniego dnia. – I bardzo dba o to, żeby niczego nie robić za darmo. Piastuje urząd Wielkiego Poczmistrza Kolonii, za co dostaje wysokie wynagrodzenie, mimo że od obowiązków dzieli go ponad trzy tysiące mil. A obywatele Pensylwanii płacą mu za reprezentowanie ich w Londynie. – John uśmiechnął się szeroko. – Ten twój znajomy, pan Franklin, to bardzo sprytny jegomość”. Franklin pamiętał Mercy z Filadelfii. Poprosił, by młody James zajął miejsce obok niego, a potem, przepraszając za długą nieobecność, wyjaśnił, że odbywał objazd po szkockich uniwersytetach, gdzie poznał Adama Smitha i innych genialnych myślicieli. – Te sześć tygodni przyniosło mi chyba najwięcej zadowolenia w życiu – oświadczył. Ale po powrocie okazało się, że czeka na niego mnóstwo spraw do załatwienia. Gawędził z gośćmi bardzo uprzejmie. Wkrótce jednak stało się jasne, że Masterowie nie znają londyńskich wydawców, pisarzy ani uczonych, którymi Franklin lubił się otaczać, więc John obawiał się nieco, że mogą znudzić gospodarza. Dlatego chcąc go zachęcić do dalszej rozmowy, zapytał o misję, z którą przysłali go obywatele Pensylwanii. Pensylwańczycy wypłacali Franklinowi spore sumy, ale nie wyznaczyli mu łatwego zadania. W poprzednim stuleciu William

Penn

rzeczywiście

szczerze

pragnął

założyć

kwakierską kolonię w Ameryce, ale jego mieszkający w Anglii potomkowie myśleli tylko o wolnych od podatku dochodach, które otrzymywali z odziedziczonych nadań ziemskich. Obywatele Pensylwanii mieli dość ich i ich roszczeń wynikających z tytułów własności, domagali się karty praw tak jak inne kolonie. Jednak Pennowie mają na dworze swoich ludzi, tłumaczył Franklin. A gdyby zlikwidowano nadania w Pensylwanii, wtedy mogłyby zostać zakwestionowane nadania w Marylandzie i innych koloniach. Brytyjski rząd wolał unikać takich kłopotów. – Kolejna trudność, której nie przewidziałem – ciągnął Franklin – to postawa ministrów. Otóż chcieliby oni administrować koloniami, licząc się ze zdaniem naszych zgromadzeń tylko w sprawach lokalnych. Ich zdaniem koloniami powinni rządzić właściciele ziemscy tacy jak Pennowie albo bezpośrednio król i jego rada. W tym momencie do rozmowy wtrącił się James: – Czy to nie spycha kolonii w to samo miejsce, w jakim znajdowała się Anglia za czasów Karola I, kiedy król mógł robić to, co mu się podobało? – Widzę, że studiowałeś historię, chłopcze – powiedział Franklin ze śmiechem. – Ale na szczęście tak nie jest, bo parlament w Londynie nadal patrzy królowi na ręce. – Umilkł. – Mimo to prawdą jest, że niektórzy, nawet moi przyjaciele w parlamencie, obawiają się, że pewnego dnia amerykańscy koloniści będą chcieli oderwać się od macierzy. Oczywiście zapewniłem ich, że nie słyszałem, by ktoś wyrażał podobne aspiracje w Ameryce.

– I całe szczęście – powiedział John. – A ja uważam, że to byłoby dobre – odezwała się Mercy. Te słowa wyrwały jej się niespodziewanie, zanim zdążyła je przemyśleć. Biła z nich wyraźna pasja. Mężczyźni spojrzeli na nią ze zdziwieniem. – Zdążyliśmy już dobrze poznać angielskich władców – dokończyła spokojniej, ale z równą stanowczością. Ben Franklin patrzył na nią uważnie. – No cóż, jestem przeciwnego zdania – odezwał się po chwili. – Powiem nawet więcej, pani Master. Moim zdaniem Ameryka będzie w przyszłości głównym fundamentem imperium brytyjskiego. I powiem wam dlaczego. Mówimy po angielsku, mamy angielskie prawo. I w odróżnieniu od Francuzów przeciwstawiliśmy się despotycznej władzy królów. Żywię też wielką nadzieję, że książę Walii, gdy nadejdzie czas, okaże się dobrym królem. Oczywiście nasz rząd ma swoje wady, ale patrząc na całość, jestem wdzięczny Panu Bogu za brytyjskie swobody. – Zgadzam się z każdym pańskim słowem – oznajmił John. – Proszę wziąć jeszcze jedno pod uwagę – mówił dalej Franklin. – Ogromne amerykańskie terytoria leżą po drugiej stronie oceanu. Ale czymże jest Ameryka, jeśli nie zachodnią granicą naszego imperium rozmiłowanego w wolności? – Powiódł wzrokiem po swoich gościach. W jego oczach błyszczał zapał. – Czy wiedzieliście, panie, że w Ameryce żenimy się wcześniej i mamy dwa razy więcej zdrowych potomków niż obywatele Europy? Ludność Ameryki podwaja się co dwadzieścia lat, a mimo to ziemi starczy nam na kolejne stulecia. Amerykańskie gospodarstwa będą stanowić coraz

większy rynek dla brytyjskich wyrobów. Brytania i jej amerykańskie kolonie będą się rozwijać przez kolejne pokolenia. To jest nasze przeznaczenie. Widać było wyraźnie, że szczerze wierzy w to, co mówi. – Bardzo szlachetna wizja – skwitował John. – To prawda. – Franklin się uśmiechnął. – Ale do idealnego anglojęzycznego imperium brakuje nam jednej rzeczy. – Czegóż to? – spytał John. – Musimy pozbyć się Francuzów z Kanady i w ten sposób mieć cały kraj dla siebie – stwierdził Franklin wesoło. Do salonu weszła pokojówka, niosąc tacę z przekąskami. Oznaczało to, że czas skończyć rozmowy na poważne tematy. Gospodarz najwyraźniej wpadł w dobry nastrój, bo bardzo nalegał, by zostali u niego na herbatę. W drodze powrotnej do domu John zwrócił się do żony z lekką pretensją: – Nie wiedziałem, że żywisz taką niechęć do Anglików. Wydawało mi się, że jesteś zadowolona z naszej podróży. Od razu poczuła wyrzuty sumienia. Nie miała najmniejszego zamiaru psuć nastroju swojemu mężowi, który troszczył się o nią na każdym kroku. – Nie rozumiem, co mnie opętało – powiedziała. – Z pewnością pan Franklin ma rację. Ale czasem trudno mi się pogodzić z angielskim sposobem myślenia, bo w głębi serca wciąż jestem kwakierką. – Natychmiast powzięła głębokie postanowienie, żeby do końca pobytu w Londynie nie sprawić mężowi przykrości.

Usatysfakcjonowany taką półprawdą John spytał syna, co o tym myśli. – Uważam, że pan Franklin jest wybitnym człowiekiem, ojcze – powiedział James. – A przypadły ci do gustu jego poglądy na temat przyszłości Ameryki? – Bardzo. – Mnie też. – James polubił Londyn. Według Franklina przed imperium brytyjskim otwierały się ogromne możliwości, John uznał więc, że dla jego rodziny przyszłość rysuje się w jasnych barwach. Wieczorem, gdy w dobrym nastroju jedli kolację, Mercy poczyniła niespodziewaną uwagę: – Zauważyłeś, co się stało, gdy pokojówka podawała herbatę? – Co takiego? – zdziwił się John. – Pan Franklin, myśląc, że nikt tego nie widzi, klepnął ją w tyłek. – A to gagatek. – Powiadają, że jest bardzo swawolny – stwierdziła Mercy z uśmiechem. *** Mercy zachowywała swoje zdanie o Brytyjczykach dla siebie, ale jej zniechęcenie utrzymywało się, a po Bożym Narodzeniu jeszcze się nasiliło.

Uprzejma propozycja, którą złożyli w Bath kapitanowi Riversowi, nie została zapomniana. Oto bowiem w połowie grudnia otrzymali od ojca kapitana, lorda Riverdale’a, zaproszenie na kolację. Riverdale House nie był pałacem, lecz obszerną rezydencją niedaleko Hanover Square. Z wysokiego westybulu weszli po okazałych schodach na piano nobile – tam niemal całe piętro zajmował ogromny salon. Towarzystwo nie było liczne. Jego lordowska mość, który okazał się starszą i nieco tęższą wersją syna, był wdowcem. Rolę pani domu odgrywała jego siostra. Kapitan Rivers zaprosił też dwóch przyjaciół z marynarki. Mercy usadzono po prawej stronie lorda, który traktował ją z wielką atencją, dziękował za zaproszenie syna do Nowego Jorku i interesująco opowiadał o tym, co się dzieje w stolicy. Rzeczywiście tematów do rozmów nie brakowało. Rano do Londynu dotarła wieść zza Atlantyku, że brytyjskie wojsko pokonało Francuzów w Quebecu. I chociaż dzielny angielski generał Wolfe zginął na polu chwały, to wydawało się, że marzenie Bena Franklina się ziści i Francuzi zostaną wyparci z terytoriów na północy. Gdy Mercy wspomniała o wizycie u Franklina i jego wizji przyszłości imperium, lord Riverdale był zachwycony i poprosił, by powtórzyła to wszystkim gościom. Niestety, pułkownik zajmujący miejsce po jej prawej stronie okazał się dużo mniej czarujący niż lord. I nie chodziło tylko o to, że jako wojskowy był dumny z brytyjskiej armii. – Dobrze wyszkolone czerwone kubraki dorównują najdoskonalszym francuskim oddziałom – oświadczył. – I właśnie to udowodniliśmy. A co się tyczy niższych ras…

– Jakich niższych ras, pułkowniku? – spytała. Uśmiechnął się. – Walczyłem z rebelią w czterdziestym piątym. Czterdziesty piąty rok. Nie minęło piętnaście lat, od kiedy młody pretendent do tronu, książę Karol Edward Stuart, wylądował w Szkocji z zamiarem odebrania korony władcom z dynastii hanowerskiej. To była szaleńcza, romantyczna wyprawa. Oddziały czerwonych kubraków wyruszyły przeciwko licho uzbrojonym i źle wyszkolonym Szkotom i rozgromiły ich doszczętnie. – Nieprzygotowane wojsko nie sprosta regularnej armii, pani Master – mówił pułkownik ze spokojem. – Nie ma szans. A jeśli chodzi o tych szkockich górali… – Uśmiechnął się. – Przecież wiadomo, że to dzikusy. Mercy poznała wielu Szkotów w Filadelfii i Nowym Jorku. Wcale nie uważała ich za dzikusów. Jednak szkoda jej było czasu na spór z pułkownikiem. Niedługo potem rozmowa skierowała się na temat Irlandczyków. – Rodowity Irlandczyk stoi niewiele wyżej niż zwierzę – powiedział ze współczuciem pułkownik. Mercy wiedziała, że nie powinna traktować podobnych stwierdzeń dosłownie, ale będąc w głębi duszy kwakierką, uznała te oceny za aroganckie i niestosowne. A jednak nikt przy stole nie zaprotestował. – Irlandia wymaga rządów silnej ręki – oświadczył lord Riverdale. – Chyba wszyscy się z tym zgodzą. – Oni nie są zdolni do samostanowienia – stwierdził pułkownik. – Nawet irlandzcy protestanci.

– Ale mają irlandzki parlament? – spytała Mercy. – To prawda, pani Master – potwierdził lord Riverdale z uśmiechem. – Ale już nasza w tym głowa, żeby ten parlament nie miał żadnej władzy. Mercy więcej się nie odezwała. Uśmiechała się uprzejmie i cały wieczór upłynął w miłej atmosferze. Ale wiedziała swoje: zobaczyła prawdziwe oblicze imperium i wcale jej się ono nie podobało. *** James Master bił się z myślami. Kochał rodziców. Na początku roku odbył rozmowę z ojcem, ale z matką jeszcze nie. Od przyjazdu do Londynu nabrał pewności siebie i bardzo urósł. Był teraz wyższy o kilka centymetrów, a nowy surdut, który sprawił mu ojciec, już miał za krótkie rękawy. – Chyba będziesz wyższy ode mnie – roześmiał się John. Nikt się nie dziwił, że James zakochał się w Londynie. Bez wątpienia miasto było stolicą anglojęzycznego świata. Działo się tu tyle interesujących rzeczy, że – jak powiedział wielki Samuel Johnson – „człowiek zmęczony Londynem to człowiek zmęczony życiem”. James znalazł w swoim młodym nauczycielu przewodnika, a w Greyu Albionie – młodszego brata. Angielscy rówieśnicy z życzliwością przyjęli go do swojego grona. Czegóż więcej mógł chcieć piętnastolatek? Jednej rzeczy. Chciał studiować w Oksfordzie. Był jeszcze na to za młody, ale pod czujnym okiem korepetytora robił ogromne postępy w nauce.

– Za kilka lat James będzie mógł rozpocząć studia w Oksfordzie – usłyszał John od guwernanta. I prawdę powiedziawszy, bardzo mu się ten pomysł spodobał. – Zajdziesz dalej niż ja – zwrócił się z przejęciem do syna. A przypomniawszy sobie upokorzenie, którego doznał w obecności bostońskich kuzynów, nie mógł powstrzymać się od uśmiechu. Harvard i Yale były dobrymi uczelniami, ale mieć syna w Oksfordzie! – tak, to by zaimponowało nawet Masterom z Bostonu. Była też inna rzecz warta uwagi. John znał kilku deputowanych sejmiku ich prowincji, znał ludzi bliskich gubernatorowi. Wielu z nich kształciło się w Anglii. Tytuł absolwenta

Oksfordu

mógł

stanowić

znaczący

atut

w przyszłości rodziny. Master odbył na ten temat rozmowę z Albionem, a londyńczyk w pełni się z nim zgodził. – Jeśli James pójdzie do Oksfordu, to podczas wakacji musi mieszkać u nas w Londynie – oświadczył Albion. – Uważamy go za członka rodziny. Był tylko jeden problem. W

Nowy

Rok

Mercy

zakomunikowała

Johnowi

nieoczekiwaną wiadomość: – Spodziewam się dziecka. Po tylu latach było to dla obojga wielkim zaskoczeniem, ale wątpliwości mieć żadnych nie mogli. I wtedy Mercy zwróciła się do męża z prośbą: – Chcę wrócić do Nowego Jorku. Chcę, żeby nasze dziecko urodziło się w domu, a nie w Anglii.

John odczekał jeden dzień i dopiero wtedy poruszył temat studiów Jamesa w Oksfordzie. Był przygotowany na sprzeciw żony, ale jej silne wzburzenie go zdumiało. – Błagam cię, John, wyślij go na Harvard, ale nie pozwól mu tutaj zostać! – Wymieniał kolejne zalety takiego rozwiązania, lecz Mercy denerwowała się coraz bardziej. – Nie przeżyję tego, nie chcę stracić syna dla tego przeklętego miasta! Reakcję matki James przyjął w milczeniu. Ale był tak nieszczęśliwy, że John kazał mu odczekać kilka dni, mając nadzieję, że przez ten czas uda się znaleźć jakieś rozwiązanie. Rozważał ten problem ze wszystkich stron. Rozumiał uczucia Mercy. Myśl, że przez wiele lat syn będzie żył za oceanem, była bolesna także dla niego. Zwłaszcza teraz, gdy w Londynie zbliżyli się do siebie. Jednak z drugiej strony John nie

miał

wątpliwości,

że

James

powinien

studiować

w Oksfordzie, skoro tak bardzo tego pragnie. Musieli się jednak liczyć ze stanem Mercy. Ciąża zawsze była pewnym zagrożeniem, zwłaszcza dla niemłodej już kobiety. Czy mogli przysparzać jej teraz tak poważnych zgryzot? A jeśli, broń Boże, wydarzy się jakieś nieszczęście? Wyobraził sobie, jak leżąc na łożu śmierci, Mercy przywołuje syna, który przebywa tysiące mil dalej. I jej bezgłośny wyrzut. I poczucie winy Jamesa. Jeszcze raz, łagodnie, poruszył ten temat w rozmowie z Mercy. Ale była tak samo niewzruszona. Uznał więc, że mogą podjąć tylko jedną decyzję. – Wrócisz do

Ameryki

–

oznajmił

Jamesowi. –

Pozostaniesz tam przez kilka miesięcy. Później, jeśli nadal

będziesz obstawał przy swoich planach, wrócimy do tej kwestii. Nie mogę ci nic obiecać, ale na pewno to rozważymy. A do tego czasu, mój synu, postaraj się zachować pogodną twarz i nie denerwować matki. Bo jeśli będziesz marudził i dostarczał jej zmartwień, to zamknę sprawę raz na zawsze – przestrzegł na koniec. Nie zdradził synowi, że ma szczery zamiar wyprawić go z powrotem do Anglii w ciągu roku. James albo się tego domyślił, albo rzeczywiście wziął sobie do serca słowa ojca, bo ku zadowoleniu Johna do końca zimy zachowywał się jak posłuszny syn. Nadal przeżywali w Londynie szczęśliwe chwile. W końcu, gdy wraz z wiosną pogoda dostatecznie się poprawiła, troje Masterów po serdecznym pożegnaniu z Albionami wsiadło na statek i wyruszyło w powrotny rejs do Nowego Jorku.

Abigail Rok 1765

WIELE KRAJÓW MARZYŁO o imperialnej potędze. Ale w latach sześćdziesiątych XVIII wieku nikt nie miał już wątpliwości, że największym mocarstwem jest Wielka Brytania. Niedługo po powrocie Masterów do Nowego Jorku do kolonii dotarły wieści, że stary król umarł, a na tronie zasiadł skromny, mający dobre chęci książę Walii jako Jerzy III. Z każdym mijającym rokiem los obdarzał jego kraj kolejnymi dobrodziejstwami. Wojska brytyjskie wyparły Francuzów z Kanady. W 1763 roku w ramach postanowień pokoju paryskiego Francuzi wyrzekli się wszelkich roszczeń do ogromnych terenów w głębi amerykańskiego lądu. Utrzymali jedynie skromne miasto Nowy Orlean położone na rozlewiskach Missisipi, a ich katoliccy sojusznicy, czyli Hiszpanie, musieli oddać Florydę. Wszystkie amerykańskie terytoria położone na Wschodnim Wybrzeżu należały teraz do Brytyjczyków. No i do Indian. Kiedy Pontiac, wódz plemion mieszkających w okolicach Ottawy, wywołał powstanie, które przeraziło osadników w Massachusetts, armia brytyjska wspomagana przez miejscowych strzelców wyborowych zadała mu druzgocącą klęskę, co przy okazji było wymownym przypomnieniem dla kolonistów, że bez macierzy nie dadzą sobie rady. Jednak oprócz takich koniecznych przecież przejawów twardej

stanowczości Brytyjczycy uważali, że rządzą mądrze i wspaniałomyślnie. Pokazali Indianom swoją siłę, ale poza tym nie chcieli ich prowokować. Na wschodzie wciąż było mnóstwo niezamieszkanej ziemi. Marsz na zachód, w głąb lądu, był zadaniem dla przyszłych pokoleń. Na razie wystarczyło pielęgnować ogromny ogród na Wschodnim Wybrzeżu i cieszyć się jego owocami. Ben Franklin na pewno by się z tym zgodził. Zwłaszcza że dzięki swoim wytrwałym zabiegom otrzymał od rozsądnego brytyjskiego rządu udział w tym przedsięwzięciu. Oto jego syn, William Franklin, mający wprawdzie prawnicze wykształcenie, ale żadnego doświadczenia w administrowaniu krajem, został gubernatorem New Jersey. A jeśli idzie o resztę światowego imperium i rywalizację z Francją, Wielka Brytania przejęła kontrolę nad bogactwami Indii i zasobną w cukier Jamajką. Jej flota panowała na wszystkich oceanach. Brytania była królową mórz. Tak wyglądało oświecone, kwitnące imperium rządzone przez mającego dobre zamiary młodego króla. Tyle że nie wszyscy byli w nim szczęśliwi. *** Dla Charliego White’a wszystko wyglądało coraz gorzej. Szedł Broadwayem, a ostry północny wiatr wiejący znad Rzeki Hudsona chlastał styczniowy zmierzch niczym ostry nóż. Ulice pokrywała cienka warstwa zmarzniętego śniegu. Charlie był w podłym nastroju. Tego dnia wypadało święto Trzech Króli. Chciał ofiarować żonie jakiś podarek, ale nie miał nic.

A właściwie prawie nic. Parę mitenek, które kupił tanio na targu. Poszczęściło mu się choć tyle. – Chciałem kupić ci sukienkę, ale tylko na to mnie stać – powiedział ze smutkiem. – Nie szkodzi, Charlie, liczą się dobre zamiary. Ich sąsiadom też nie wiodło się dobrze. Los całkiem się od nich odwrócił po wyjściu tej przeklętej brytyjskiej armii. Wojna dobiegła końca. I na tym polegał problem. Nie było już czerwonych kubraków, którzy potrzebowali żywności; nie było oficerów, którzy potrzebowali domów, mebli i służby. Okręty wojenne zawijały do portu z rzadka i tylko na krótko. Miasto ogarnęła recesja. Brakowało pieniędzy. Londyńscy kupcy wysyłali nadwyżki swoich towarów na drugą stronę oceanu i sprzedawali je w Nowym Jorku po konkurencyjnych cenach, przez co uczciwi rzemieślnicy nie mogli nawet zarobić na życie. A rolnicy, mając teraz mniej klientów, podwyższali ceny, żeby wyrównać sobie straty. „Anglicy potrzebują nas tylko wtedy, gdy trzeba walczyć z Francuzami – tłumaczył Charlie rodzinie. – A gdy jest po wszystkim, zostawiają nas na pastwę losu”. Nie ucierpieli jedynie bogacze. Żyli w innym świecie. Teatr miał zawsze pełną widownię. Otwierano kolejne parki, którym nadawano nazwy londyńskich ogrodów. Ludzie mówili: „Londyn w Nowym Jorku”. Ludziom takim jak John Master świetnie się powodziło. Odkąd kupiec powrócił do Nowego Jorku, Charlie trzymał się od niego z daleka. Wiedział, że młody James wyjechał na studia do Oksfordu, albowiem z dziwną goryczą śledził

wszystkie poczynania rodziny. Ale gdyby ten pełen pogardy niedawny przyjaciel zjawił się w jego domu, Charlie dałby mu w pysk. W domu White’ów działo się już tak źle, że żona Charliego zaczęła chodzić do kościoła. Oczywiście nie do anglikańskiego. Ten, jak mawiał Charlie, mogła sobie mieć banda ze Świętej Trójcy. Jego żona wolała protestanckich dysydentów. Czasem, żeby sprawić jej przyjemność, szedł z nią na nabożeństwo albo kazanie. Ale sam nie był człowiekiem wiary. „Twoja matka zrobiła się religijna – mówił do syna. – Wygląda na to, że bieda ją do tego popchnęła”. Ale gdzie, do diabła, podziewał się Sam? Właśnie z jego powodu Charlie wyszedł na ulicę w ten mroźny wieczór. Szukał syna. Nie było go w domu od południa. Co on, u licha, robi? Charlie mógł się tylko domyślać. Z niejaką dumą zauważył, że jego syn, który miał już siedemnaście lat, zaczął zadawać się z dziewczętami. W zeszłym tygodniu spotkał go nawet w towarzystwie młodej, ładnej służącej. A teraz, nicpoń, pewnie gdzieś z nią zabarłożył. Tyle że tego dnia był wieczór Trzech Króli i rodzina powinna świętować razem. Sam powinien to wziąć pod uwagę. Charlie zamierzał powiedzieć mu parę słów do słuchu. Minęła godzina. Charlie zajrzał do wszystkich karczem na West Side, ale w żadnej Sama nie widziano. Zirytowany wrócił do domu. Reszta rodziny czekała z kolacją, więc zjedli sami. Wprawdzie żona zapewniła go, że wcale jej to nie przeszkadza, pod warunkiem że Sam jest bezpieczny, ale było

to wierutnym kłamstwem. Dlatego po wieczerzy Charlie znów wyruszył na poszukiwania. Żona mówiła, że to nie ma sensu, lecz nie umiał bezczynnie czekać. Na dworze było ciemno, wiatr kąsał wściekle. Przez postrzępione chmury przedzierało się chłodne światło pojedynczych gwiazd. Na ulicach było niemal pusto. Szedł wzdłuż Broadwayu, zajrzał do kilku karczem, ale nie miał szczęścia. Minął kościół Świętej Trójcy, kierując się dalej na południe. Tej części miasta nienawidził. O tej okolicy mówili „obok sądu”. Stary fort nazwano na cześć króla Fortem Jerzego. Niewielki park Bowling Green stał się modną enklawą z porządnym ogrodzeniem i latarniami na każdym rogu, które miały odstraszyć wałęsających się włóczęgów. Stał tu dom gubernatora, nawet gospody nosiły królewskie nazwy. W ciemnościach majaczyły bogate rezydencje. Dla ich właścicieli – rodów takich jak Livingstonowie, Bayardowie czy van Cortlandtowie – nie miało znaczenia, czy miasto przeżywa rozkwit, czy bankrutuje. Z pokolenia na pokolenie dziedziczyli poczucie bezpieczeństwa. Charlie skręcił w Beaver Street. Na końcu ulicy doszedł do ogrodzenia z piękną żelazną bramą zwieńczoną lampami. Po drugiej stronie biegła brukowana ścieżka i schody prowadzące do dużego klasycystycznego budynku. Okiennice nie były zamknięte, z wysokich okien wylewało się na dziedziniec ciepłe światło. Dom Johna Mastera. Master wybudował go zaraz po powrocie z Londynu.

Przecinając południowy kraniec Manhattanu, Charlie doszedł aż do East River. Nabrzeże, pełne doków i magazynów, było teraz puste, a na wodzie rysowały się cienie statków. Maszerował dalej, w końcu skręcił w Queen Street, a tam w oknach karczem paliły się jeszcze światła. Przeszedł może pięćdziesiąt metrów, gdy zobaczył na ziemi jakiś kształt. Przy ścianie magazynu przycupnął Murzyn okryty starym pledem. Zerknął na Charliego i bez specjalnej nadziei wyciągnął dłoń z niemą prośbą o datek. Charlie przyjrzał mu się uważniej. Jeszcze jeden znak czasów. W całym mieście niezbyt zamożni panowie z braku pieniędzy wyzwalali swoich niewolników. Wychodziło taniej niż ich żywienie. Wolni Murzyni byli wszędzie. Mogli jedynie żebrać. Albo umierać z głodu. Charlie dał biedakowi pensa. Tuż za przystanią Schemmerhorna znajdowała się duża gospoda. Wszedł do środka. Kłębił się tu całkiem spory tłum gości, głównie marynarzy. Za stołem zauważył znajomego wozaka, potężnego rudzielca. Nigdy nie darzył go specjalną sympatią. Gdyby przypomniał sobie jego imię, to mógłby do niego zagadnąć, choć nie miał na to ochoty. Wozak podniósł się i ruszył w jego kierunku. No cóż, nie warto być grubiańskim. Charlie skinął głową. W tej samej chwili mężczyzna chwycił go za ramię. Bill. Tak miał na imię. – Przykro mi z powodu twojego chłopaka, Charlie – odezwał się. – Mojego chłopaka? Chodzi ci o Sama? – Charlie poczuł, jak twarz mu blednie. – Co się z nim stało?

– Nie wiesz? – Bill wyglądał na zaskoczonego. – Żyje – wyjaśnił pośpiesznie. – Ale trafił na werbowników. Pod wieczór. Zabrali jego i kilkunastu innych mężczyzn siłą. – Werbowników? – powtórzył Charlie. – Uwinęli się w mig, aż trudno się było zorientować. Statek już odpłynął. Twój Sam jest teraz w marynarce królewskiej. Służy królowi. Zanim Charlie runął na ziemię, otoczyło go czyjeś silne ramię. – Siadaj, chłopie. Hej, dajcie mu rumu! Czuł, jak ostry, gorący płyn pali mu gardło i rozgrzewa żołądek. Siedział bezradnie obok potężnego wozaka z rudymi włosami. A potem zaczął kląć. Przeklinał marynarkę brytyjską, która odebrała mu syna, brytyjski rząd, który doprowadził miasto do ruiny, gubernatora, kongregację z kościoła Świętej Trójcy, Johna Mastera, jego wielki dom i syna w Oksfordzie. Posyłał ich wszystkich do piekła. *** Minęło kilka tygodni. Był wiosenny deszczowy dzień. John Master próbował dokończyć papierkową robotę, ale nieco przeszkadzała mu w tym siedząca na kolanach pięcioletnia dziewczynka. Żony nie było w domu. – Tatusiu, kiedy w końcu pójdziemy? – spytała. – Niedługo, Abby – odpowiedział Master. Hudson, który akurat przebywał z nimi w bibliotece, zbliżył się i zabrał dziewczynkę z ojcowskich kolan.

– Zajmę się nią, dopóki pan nie skończy – powiedział cicho. Master uśmiechnął się do niego z wdzięcznością. Z dzieckiem uczepionym szyi Hudson skierował się do kuchni. – Na pewno znajdziemy jakieś ciasteczka, panienko – obiecał. Abigail chętnie przystała na tę propozycję. Odkąd się urodziła, Hudson był jedną z najbliższych jej osób. Można powiedzieć, że wręcz przyjął ją na świat. Od dnia, w którym ćwierć wieku temu John Master uratował mu życie, Hudson pracował dla jego rodziny. Robił to z własnej woli. Master nigdy nie zakwestionował twierdzenia Hudsona, że jest wolnym człowiekiem. Zatrudnił go za godziwą pensję, a Hudson mógł odejść w każdej chwili. Pięć razy wyruszał w morze na jednym ze statków Mastera, gdy zew przygody stawał się nie do zniesienia. Ale z czasem pragnienie włóczęgi po świecie słabło. Na początku Hudson pracował jako złota rączka, człowiek do wszystkiego, potem zajmował się innymi obowiązkami, a teraz zarządzał całym domem. Gdy rodzina wyjeżdżała do Londynu, Master bez wahania zostawił wszystko pod jego opieką. Piętnaście lat wcześniej Hudson ożenił się z niewolnicą należącą do Masterów. Miała na imię Kleopatra. To znaczy na początku, bo Mercy uznała, że imię jest niestosowne, i kazała je zmienić na Ruth. Urodziła im się córka, a potem syn. Hudson nazwał go Salomon. Gdy Mercy zapytała go, dlaczego wybrał to biblijne imię, wyjaśnił, że król Salomon był mądry. Ale później powiedział cicho do żony: „Król Salomon był także bogaty”.

Matka dzieci była niewolnicą, one same też były niewolnikami. Jednak z czasem John Master przedstawił uczciwą propozycję: „Hudsonie, albo wykupisz je teraz za przyzwoitą cenę, albo będą należały do mnie, aż ukończą dwadzieścia pięć lat. Potem dam wolność im i ich matce”. Taka umowa była korzystna, zwłaszcza że dzieci miały wikt i opierunek, a Master pilnował, żeby mały Salomon uczył się pisać, czytać i liczyć. „W Nowym Jorku wolność na nic wam się nie przyda – tłumaczył Hudson żonie. – W każdym razie nie w tych czasach”. W mieście wciąż było wielu czarnych wyzwoleńców. Lecz w ciągu ostatniego półwiecza los nie sprzyjał Murzynom. Czasy Holendrów, gdy biali rolnicy pracowali na polach ramię w ramię z czarnymi niewolnikami, dawno odeszły w niepamięć. Handel cukrem rozwijał się jak nigdy przedtem, więc na targach sprzedawano coraz więcej niewolników. Od czasów gdy dziadek Hudsona był dzieckiem, Indie Zachodnie wchłonęły prawie milion niewolników, a niemal cały handel ludźmi znajdował się w rękach Brytyjczyków. Przy tak ogromnej podaży cena jednego niewolnika znacznie spadła. Większość sklepikarzy i rzemieślników stać było na to, by pójść Wall Street na targ nad rzeką i kupić jednego lub dwóch niewolników. Rolnicy z hrabstwa Kings przypływali z Brooklynu promem, żeby nabyć siłę roboczą na swoje pola. Na północ od Wirginii Nowy Jork miał największy odsetek niewolników wśród całej ludności.

A skoro wszyscy czarni stanowili czyjąś własność, panowało zgodne przekonanie, że to Bóg uczynił ich podludźmi. Z czego można było wysnuć racjonalny wniosek, że wolność im się nie należy. Poza tym w Nowym Jorku nie zapomniano jeszcze wzniecanych przez niewolników rozruchów, takich jak chociażby pożary z 1741 roku. Czarni byli niebezpieczni. Dlatego Hudson nie przejmował się specjalnie tym, że w ludzkich oczach uchodzi za niewolnika Johna Mastera. „Dzięki temu – tłumaczył – mam święty spokój”. Uważał się za szczęściarza i miał nadzieję, że kiedyś nadejdą dla niego lepsze dni. Po wyjeździe Johna i Mercy do Anglii sprawnie zarządzał domem pod okiem Dirka Mastera. Zawsze świetnie dogadywał się z ojcem Johna, a Dirk wysłał do Londynu list pełen pochwał pod jego adresem. Gdyby to Hudson miał wysłać swoje sprawozdanie, nie zrewanżowałby się Dirkowi podobnymi komplementami. A wszystko z powodu panienki Susan. Susan Master wyrosła na piękną kobietę. Do tego miała łagodne usposobienie, była rozsądna i wiedziała, czego chce. „Przynajmniej nie muszę się o nią martwić”, powiedział Dirk do Hudsona. Jednak Hudson miał co do tego wątpliwości. Gdy młody pan Meadows zaczął zabiegać o względy Susan, przyjęła to z wielką życzliwością. Meadows był przystojnym młodzieńcem, dosiadał wspaniałego rumaka, a do tego był dziedzicem jednej z najlepszych posiadłości w hrabstwie

Dutchess. Susan może i była jeszcze bardzo młoda, ale szybko się zorientowała, że to jest mężczyzna, którego jej potrzeba. Wszystko byłoby dobrze, gdyby tylko sprawy nie zaszły za daleko przed ślubem. A tak to, niestety, wyglądało. Młodzi często zostawali sami w domu zbyt długo. „Musisz jej powiedzieć, żeby się pilnowała”, powtarzał Hudson żonie. I sam zbierał się na odwagę, żeby delikatnie dać Dirkowi do zrozumienia, że para nie może spędzać ze sobą tyle czasu bez nadzoru. „Jeśli ona wpakuje się w kłopoty, a pan Meadows zmieni zdanie…”, biadał Hudson. „Już pan Master by go zmusił do ożenku”, pocieszała go Ruth. „Może, ale to by nie wyglądało dobrze”. I po raz kolejny próbował ostrzec dziadka dziewczyny. Dirk Master wcale się tym nie przejmował. Nie chciał sobie psuć pobytu w Nowym Jorku. Prowadzenie interesów nie wymagało nadmiernego wysiłku. Wydawało się, że nie dopuszcza do siebie niczego, co zakłóciłoby mu spokój umysłu. A wesołość Susan i jej wrodzony rozsądek nie dawały najmniejszych powodów do niepokoju. Kiedy jednak Salomon wpadł któregoś letniego ranka do domu z wiadomością, że Masterowie wrócili i natychmiast potrzebują powozu na nabrzeżu, Hudson doznał ogromnej ulgi. A zaraz potem wpadł w panikę. Bo gdy tylko zajechał na przystań, okazało się, że Mercy zaczęła rodzić. Razem z Johnem Masterem pomogli jej wsiąść do powozu, posławszy Salomona po doktora i akuszerkę, a potem wnieśli ją na rękach do domu, nie wiedząc, czy zdążą położyć ją w sypialni, zanim dziecko przyjdzie na świat.

To był rzeczywiście niezwykły dzień. I przyniósł im wielkie szczęście, bo po dwóch godzinach urodziła się Abigail. Hudson pokochał ją od pierwszej chwili. Tak samo jak wszyscy. Miała ciemne loki, piwne oczy i pulchne ciałko. Jako niemowlę rzadko płakała, a jako dziecko odnosiła się z miłością do całego świata. „To najsłodsze dziecko, jakie w życiu widziałem”, mówił Hudson do żony. I z uśmiechem bawił się z dziewczynką, gdy tylko mógł, jakby była jego rodzoną córką. Narodziny

Abigail

wynagrodziły

Mercy

rozstanie

z pozostałymi dziećmi. Pod koniec roku Susan wyszła za mąż, a następnego lata James otrzymał pozwolenie na powrót do Anglii, gdzie miał się przygotowywać do studiów w Oksfordzie. „Dzięki Abigail wszyscy czujemy się młodziej”, mówił John Master z uśmiechem. Hudson zajmował się małą w kuchni przez blisko pół godziny, dzięki czemu John mógł skończyć pracę nad dokumentami. *** John Master spojrzał z westchnieniem na leżące przed nim listy. Postąpił słusznie, pozwalając Jamesowi wyjechać do Anglii, ale tęsknił za nim i pragnął jego powrotu. Pierwszy list pochodził od kapitana Riversa. Od czasu spotkania w Londynie utrzymywali ze sobą kontakt. Zgodnie z obietnicą Rivers zawitał do Nowego Jorku i spędzili razem miły tydzień. Potem kapitan udał się do Karoliny i tam poślubił bogatą wdowę. A teraz miał z nią już dwójkę dzieci. Wszystko wskazywało na to, że doskonale sobie radzi

z prowadzeniem plantacji i ma u Albiona otwarte konto, o czym Master dobrze wiedział. Rivers donosił jednak, że wielu

jego

sąsiadów

narzeka

na

swoich

angielskich

wierzycieli. Przez wiele lat nie mieli z nimi żadnych problemów, kupowali mnóstwo towarów na kredyt chętnie udzielany przez angielskich kupców. „Nadeszły gorsze czasy – pisał Rivers – i plantatorów nie stać na spłaty”. On sam miał dość rozsądku, żeby nie żyć ponad stan. Opisał też swój pobyt w Wirginii. Korzystał z gościny George’a Washingtona, byłego oficera wojsk angielskich, który dzierżawił dużo ziemi. Washington miał wiele zarzutów pod adresem ojczyzny, ale z innych powodów. „Nie podoba mu się krępowanie handlu, zwłaszcza handlu żelazem, na czym zbudowany został wielki majątek jego żony”, pisał Rivers. Jednak głównym problemem były zachodnie rubieże. Po zakończeniu służby wojskowej Washington otrzymał w nagrodę ziemie leżące na terytorium Indian. A teraz władza w Londynie, której zależało na zachowaniu pokoju z Indianami, mówiła mu, że nie może wysuwać do tych ziem żadnych roszczeń. „Poznałem wielu Wirgińczyków, którzy znaleźli się w tym samym położeniu – pisał Rivers. – Mieli nadzieję, że dzięki nadaniom dorobią się majątku, a teraz są wściekli. Jednak Washington doradza im cierpliwość”. W sumie Master popierał postawę Brytyjczyków. Na wschodzie wciąż było mnóstwo wolnych terenów. Co roku do Ameryki przybywały tysiące rodzin – Anglicy, Szkoci, Irlandczycy – w poszukiwaniu taniej ziemi. I tu mogli ją znaleźć. Tak, Washington i jego przyjaciele powinni uzbroić się w cierpliwość. Dużo bardziej zmartwił go drugi list. Od Albiona.

Zaczynał się całkiem niewinnie. James był szczęśliwy, studiując w Oksfordzie. Bardzo wyrósł, wyprzystojniał i stał się dla Greya Albiona przykładem do naśladowania. A w Londynie niejaki Wilkes, który pisał antyrządowe artykuły, został wtrącony do więzienia. Wtedy zaprotestowało całe miasto i Wilkesa ogłoszono bohaterem narodowym. Masterowi przypomniał się widziany w młodości proces Zengera. Ucieszył się – choć wcale nie był tym zaskoczony – że Anglicy potrafili obronić wolność słowa. Potem Albion przeszedł w liście do najważniejszej kwestii. Skarb Wielkiej Brytanii miał poważne problemy. W wyniku długotrwałych wojen kraj stał się potężnym imperium, ale miał ogromne długi. O kredyt było coraz trudniej. Rząd, o ile mógł, podnosił podatki, ale Anglicy i tak byli najbardziej opodatkowanym narodem w Europie. Niedawna próba narzucenia podatku od cydru doprowadziła do zamieszek w West Country. A co gorsza członkowie parlamentu, którym obiecano obniżenie obowiązujących w czasie wojny wysokich podatków ziemskich, coraz głośniej mówili, że chcą płacić mniej, a nie więcej. Jednak największych wydatków przysparzała Wielkiej Brytanii Ameryka. Powstanie Pontiaca pokazało, że kolonie, by móc się bronić, nadal potrzebują kosztownych garnizonów. Tylko kto miał za to płacić? „Trudno się zatem dziwić – pisał Albion – że ministrowie spoglądają na amerykańskie kolonie, które jak na razie nie płaciły prawie nic, oczekując od nich wkładu w koszty obrony. Wprowadzone w zeszłym roku nowe cło na cukier pokrywa zaledwie jedną ósmą potrzeb”.

Master pokręcił głową. Zeszłoroczna ustawa o cukrze była kupą źle opracowanych irytujących przepisów. Nowojorczycy byli wściekli. Ale ponieważ każdy rząd miał w swoim zwyczaju podnoszenie ceł, John uznał, że narzekania wkrótce umilkną. „Dlatego zaproponowano – ciągnął Albion – żeby podatek od znaczków skarbowych, który, jak wiecie, wszyscy tu płacimy, rozszerzyć także na kolonie”. Tylko że ustawa o znaczkach skarbowych nie wprowadzała cła w handlu, lecz podatek. I to całkiem prosty. Każdy dokument prawny, każda umowa handlowa i wszystkie inne druki wymagały wniesienia opłaty skarbowej. Nie były to wielkie sumy. Ale mimo wszystko stanowiły podatek. Tymczasem zasada wyznawana przez każdego uczciwego Anglika brzmiała: król nie może nakładać podatków bez zgody poddanych. A kolonistów nikt o zdanie nie pytał. „Co więcej – tłumaczył Master żonie – królewscy ministrowie popełnili wielki błąd, decydując się na podatek szczególnie oburzający dla kupców, prawników i drukarzy, a to oni przecież rządzą naszym miastem”. Kiedy pierwsze wieści o tej propozycji dotarły do Ameryki, do Londynu wysłano całą masę skarg i petycji. Burmistrz Nowego Jorku Cruger ogłosił, że rada miasta nie może zapewnić stacjonującym w koszarach angielskim oddziałom dotychczasowych dostaw drewna na opał. „Niech zamarzną – obwieścił triumfalnie Masterowi. – Może to ich zmusi do myślenia”. Umiarkowani koloniści, jak John Master, zgodzili się, że zebranie pieniędzy będzie konieczne. „Ale o tym, jak należy to zrobić, powinny zdecydować odpowiednie ciała

ustawodawcze, czyli zgromadzenia poszczególnych kolonii”, orzekli. Ben Franklin uważał, że wszystkie kolonie powinny spotkać się na kongresie i tam wypracować wspólne rozwiązanie. Wtedy rząd w Londynie oznajmił, że sprawa będzie omawiana przez najbliższy rok. Master był zatem przekonany, że zostało im dużo czasu. Dopóki nie przeczytał listu Albiona do końca. „Martwi mnie nieco, że w swoim ostatnim piśmie wspominałeś o konsultacjach pomiędzy koloniami a rządem. Tymczasem król powierzył tę kwestię premierowi Grenville’owi. I chociaż Grenville jest człowiekiem uczciwym i skrupulatnym, to jednak potrafi być niecierpliwy i uparty. Dlatego muszę cię ostrzec, a wiem to z najbardziej wiarygodnych źródeł, że Grenville nie ma zamiaru czekać na żadne propozycje z kolonii. Ustawa o znaczkach skarbowych stanie się prawem jeszcze przed Wielkanocą”. A to, myślał John Master ponuro, będzie wsadzeniem kija w

mrowisko.

Jednak

przeczytawszy

list

dwukrotnie

i zastanowiwszy się nad jego treścią, uznał, że na razie nie pozostaje nic innego, jak zabrać córkę na obiecany spacer. A po drodze przemyśli wszystko ponownie. Znalazł Hudsona i Abby w kuchni. Kazał jej włożyć płaszcz, a kiedy spytała słodko, czy Hudson będzie mógł im towarzyszyć, odpowiedział z uśmiechem: – Oczywiście, jemu też przyda się trochę ruchu. *** Hudson ucieszył się ze spaceru. Wiał wilgotny wiatr, ale niebo było bezchmurne. Gdy znaleźli się na Broadwayu, wydawało mu się, że pójdą na Bowling Green, gdzie Abigail mogła się

swobodnie bawić. Dziewczynka uznała jednak, że chce spacerować dalej. Hudson trzymał się o kilka kroków z tyłu. Dzięki temu miał przed sobą miły widok: wysoki, przystojny mężczyzna trzymający córeczkę za rękę, uśmiechy na twarzach mijających ich znajomych. Abigail miała na sobie szarą pelerynkę i spiczasty kapelusik w starym holenderskim stylu, z którego była bardzo dumna. Master był ubrany w ręcznie tkany brązowy płaszcz, skromny, ale świetnie skrojony. Hudson wiedział doskonale, że skromność i prostota strojów Mastera są zamierzone. Kilka miesięcy wcześniej z Londynu dotarły wieści o nowej grupie dandysów, którzy nazywali siebie Macaroni. Paradowali po londyńskim West Endzie

w

ekstrawaganckich

kapeluszach

z

piórami

i z ozdobionymi klejnotami szpadami, co wywołało głośny skandal. „Każda londyńska moda pojawia się u nas na pierwszym statku, więc powinniśmy uważać”, ostrzegał John przyjaciół. Dla nowojorczyków przeżywających trudności finansowe takie ekstrawagancje stanowiłyby obrazę. „Żeby nikt z waszej rodziny tak się nie ubierał – przypominał. – To najgorsza pora na podobne rzeczy”. John Master należał do grupy wspierającej lokalną produkcję lnu i bawełny. Dlatego w ciągu ostatnich miesięcy zamiast

modnych

strojów

i

kolorowych

jedwabnych

kamizelek, które dawniej tak lubił, na wszelkie wyjścia wkładał ubrania z porządnych amerykańskich tkanin. Hudson spodziewał się, że przy kościele Świętej Trójcy zawrócą do domu, ale Abigail chciała iść dalej. Pomyślał z uśmiechem, że będzie musiał nieść ją na rękach. Zbliżali się teraz do biedniejszej części miasta; uznał, że zapuszczanie się

tam nie jest zbyt rozsądne. Zrównał się krokiem z Masterem i jego córką. Przed sobą mieli gospodę Montayne’a. Spora grupa gości – marynarze, robotnicy i drobni rzemieślnicy – piła na ulicy, przed wejściem. Widząc ich, Abigail spojrzała niepewnie na Hudsona. Uśmiechnął się do niej. – Nie zrobią ci nic złego – uspokoił ją. – W młodości często zaglądałem do takich miejsc – przyznał Master wesoło. Gdy mijali gospodę, zobaczył w tłumie mężczyznę. – To przecież Charlie White! – wykrzyknął. Wziął córkę za rękę. – Chodź, Abby, przedstawię ci mojego przyjaciela. – Podszedł kilka kroków i zawołał: – Charlie! Hudson przyglądał się tej scenie z odległości kilku metrów. Charlie White odwrócił się i popatrzył na Mastera bez słowa. – Charlie, nie pamiętasz mnie? White nadal milczał. – To moja córeczka Abigail. Powiedz „dzień dobry” panu White’owi. Charlie nie patrzył na dziewczynkę. A potem z rozmysłem splunął Masterowi pod nogi. John poczerwieniał na twarzy. Charlie zwrócił się do mężczyzn stojących przed gospodą: – To jest pan Master! – zawołał. – Sąsiad gubernatora. Ma syna w Anglii. Na uniwersytecie w Oksfordzie. Jak wam się to podoba?

Mężczyźni patrzyli na Mastera nieprzychylnie. Ktoś rzucił jakąś grubiańską uwagę. Hudson napiął mięśnie. – Charlie, o co ci chodzi?! – krzyknął Master. Wydawało się, że White zignoruje pytanie, ale nagle odwrócił do Mastera twarz wykrzywioną nienawiścią. – Nie jestem twoim przyjacielem, obłudny Angliku. Wynoś się stąd. – Spojrzał na Abigail i jej wysoki kapelusik. – I zabierz tę małą czarownicę ze sobą. Abigail patrzyła na nich szeroko otwartymi oczami, a potem się rozpłakała. Hudson chciał do niej podejść, lecz Master odwrócił się, kręcąc głową ze zdziwieniem. Po chwili szli już szybkim krokiem w kierunku Broadwayu. Hudson wziął Abby na ręce; trzymała go mocno za szyję. Master miał kamienną twarz i nie odezwał się ani słowem. – Kim był ten niedobry człowiek? – spytała Abby szeptem. – Nie myśl o nim – odpowiedział Hudson łagodnie. – On trochę zwariował. *** Przez kilka dni po tym upokorzeniu John Master aż gotował się ze złości. Gdyby nie to, że był z córeczką, a liczni znajomi Charliego aż palili się, żeby włączyć się do kłótni, nie puściłby tego płazem. Abby bardzo się przestraszyła, a jego godność została poważnie nadszarpnięta. Był też mocno zadziwiony. Skąd u jego starego przyjaciela tyle nienawiści? Co znaczyła ta złość? Przez kolejne tygodnie wiele razy zastanawiał się, czy nie pójść do Charliego i nie wyjaśnić sprawy. Może wówczas dowiedziałby się prawdy.

Jednak powstrzymało go życiowe doświadczenie – lepiej trzymać się od kłopotów z daleka – oraz zraniona duma. Co do jednego nie mógł mieć wątpliwości. Nastroje w mieście były znacznie gorsze, niż sądził. Widział twarze mężczyzn przed gospodą, a ich jadowite spojrzenia poruszyły go do głębi. Zdawał sobie sprawę, że ludzie tacy jak Charlie nie żywią ciepłych uczuć do bogatych anglikanów związanych z kościołem Świętej Trójcy, zwłaszcza gdy przychodziły cięższe czasy. Rozumiał ich pogardę dla skorumpowanych gubernatorów. On też ich nie szanował. Ale zaskoczyło go, że Charlie nazwał go Anglikiem i rzucił mu to słowo w twarz z taką nienawiścią. Przecież obaj byli angielskimi kolonistami, jak wszyscy inni! Zawsze szczycił się znajomością z ludźmi takimi jak Charlie. Czyżby po powrocie z Londynu aż tak bardzo oderwał się od życia ulicy? Tak, to możliwe. Uznał, że powinien coś z tym zrobić. Przez kolejne tygodnie poświęcał więcej czasu na rozmowy z pracownikami składów celnych i magazynów. Gawędził ze straganiarzami na targu, zaglądał do karczem w pobliżu domu i słuchał, co mówią ludzie. Szybko zauważył, że niezadowolenie stało się powszechne. Za wszystkie życiowe niepowodzenia ludzie winili rząd. A rząd był w Londynie. Dlatego tak bardzo zaniepokoiła go wiadomość, która przyszła późną wiosną: ustawa o znaczkach pocztowych została uchwalona. Wiedział, że nastroje są złe, a mimo to zaskoczyła go siła protestów. W Wirginii młody prawnik Patrick Henry nazwał króla Jerzego tyranem i podpalił siedzibę zgromadzenia.

A rozwścieczony radny, którego John spotkał na ulicy, oznajmił: „Teraz wszystko stało się jasne. Ci cholerni Brytyjczycy chcą zrobić z nas niewolników”. Biedota również zareagowała oburzeniem, co zdaniem Mastera było dość dziwne, bo po opodatkowaniu gazet i almanachów większość obciążeń i tak miała spaść na ludzi z jego klasy społecznej, a nie na ludzi takich jak Charlie. Najwyraźniej jednak podatek stał się symbolem: był narzucony przez Londyn i pobierany bez społecznej zgody. Okazał się ostatecznym dowodem na to, że rząd brytyjski traktuje kolonie zgodnie ze swoim kaprysem. Ustawa wchodziła w życie na początku listopada. Do tego czasu z Anglii miały nadejść transporty opieczętowanych znaczków. Nie tylko nowojorczycy wpadli w gniew. W Bostonie tłum podpalił dom urzędnika skarbowego, jego odpowiednicy w Rhode Island i Connecticut otrzymywali pogróżki. Urzędnik w Nowym Jorku nie czekał, aż jego też spotkają podobne szykany. Uciekł. Obowiązki nowojorskiego gubernatora pełnił w owym czasie Cadwallader Colden. Był Szkotem, lekarzem i miał posiadłość na Long Island. Rok wcześniej jego badania nad żółtą febrą zaowocowały poprawą warunków sanitarnych w mieście, ale teraz nikt już o tym nie pamiętał. Pod jego miejskim domem zgromadził się rozjuszony tłum. Colden miał siedemdziesiąt siedem lat, ale był twardym Szkotem, więc wezwał z północy brytyjskie oddziały i postawił w forcie więcej dział. Ale nie stłumiło to protestów.

Któregoś dnia Master był świadkiem, jak Charlie maszeruje w kierunku fortu na czele rozsierdzonego tłumu. Pamiętając jego pełne złości słowa, ostrzegł Mercy: – Nie wypuszczaj Abby z domu. W mieście nie dzieje się dobrze. Jeszcze tamtego wieczoru zebrał wszystkich domowników. Oprócz Mercy i Abigail przyszedł też Hudson i Ruth. Hannah, córka Hudsona, była spokojną dziewczyną, pracowała w domu z matką. Natomiast Salomon miał zupełnie inny charakter, rozpierała go energia, lubił, gdy Master wynajmował go do prac w innych domach, bo wtedy część zarobku trafiała do niego. Poza tym zjawiło się troje służby najemnej. Spokojnie, lecz stanowczo Master przykazał im, że w przypadku zamieszek na ulicach muszą zachować ostrożność, a w ciągu najbliższych dni najbezpieczniej będzie w domu, nie wolno im więc wychodzić bez pozwolenia. Zaraz potem Hudson zapytał go na stronie, czy może wyjść na miasto i dowiedzieć się czegoś więcej. Master wyraził zgodę. Po powrocie Hudson przestrzegł: – Lepiej będzie, jak po zmierzchu zamkniemy okiennice i zaryglujemy drzwi. Wieczorem przejrzeli posiadaną broń w piwnicy. Master miał dwie strzelby myśliwskie, skałkówkę i trzy pistolety, a także suchy proch i amunicję. Broń nie była używana od dawna, więc przez ponad godzinę czyścili ją i smarowali. Master modlił się w duchu, żeby nie okazała się potrzebna. Źródłem pewnej nadziei mogło być zgromadzenie kolonialne. Na jego czele wciąż stali rozsądni ludzie. Master

poczuł wyraźną ulgę, gdy pod koniec lata jeden z nich oznajmił mu: – Uzgodniliśmy, że w Nowym Jorku odbędzie się kongres wszystkich kolonii. *** Kongres zebrał się w październiku. Dwudziestu siedmiu przedstawicieli dziewięciu kolonii, zakwaterowanych w kilku miejscach w mieście, obradowało przez dwa tygodnie. Master widywał ich na ulicy codziennie. Wyglądali na rozsądnych ludzi. Ich końcowy wniosek został sformułowany w bardzo wyważonych słowach, ale wymowę miał jednoznaczną. W petycji skierowanej do brytyjskiego parlamentu i do samego króla napisali: „Ustawa o znaczkach skarbowych jest sprzeczna z konstytucją”. Jednak wbrew oczekiwaniom Mastera to nie uspokoiło nastrojów. Wielu kupców wciąż było niezadowolonych, a Charlie White i jemu podobni tylko szukali pretekstu do awantur. Sytuację pogorszył fakt, że w dniu zakończenia kongresu do portu wpłynął statek z dwiema tonami ostemplowanych znaczków, które miały być wykorzystane zgodnie z ustawą. Pod osłoną nocy gubernator Colden sprytnie przemycił ładunek do fortu, ale to nie rozwiązało problemu. Wokół fortu kłębił się tłum, drukowano wywrotowe ulotki, w całym mieście opuszczono flagi do połowy masztu. Do dnia, w którym ustawa miała wejść w życie, pozostał już tylko tydzień. I Bóg jeden wiedział, co się mogło wydarzyć. Pod koniec miesiąca Master uczestniczył w spotkaniu blisko dwustu najbardziej wpływowych kupców. Niektórzy,

podobnie jak on, doradzali cierpliwość, ale większość miała przeciwne zdanie. – Postanowili zawrzeć porozumienie, żeby zahamować import – opowiadał John po powrocie do domu. – Nie będziemy już sprowadzać towarów z Wielkiej Brytanii. Sprytne posunięcie, przyznaję, bo uderzy głównie w londyńskich kupców takich jak Albion, a oni zaczną wywierać nacisk na parlament. Jednak wolałbym, żeby do tego nie doszło. Ostatniego październikowego wieczoru John stał nad wodą, mając nad sobą rozgwieżdżone niebo. Na samym czubku Manhattanu potężna bryła fortu, uzbrojonego od niedawna w dziewięćdziesiąt dział, milcząco strzegła przysłanych z Anglii opieczętowanych znaczków skarbowych. Następnego dnia miały wejść do obiegu. A już niedługo, piątego listopada, wypadał Dzień Papieża 1, kiedy rozpalano ogromne ogniska. Czy przedtem miasta nie ogarnie znacznie większa pożoga? *** Wstał świt. Niebo było bezchmurne. Od przystani ciągnęła chłodna bryza. John doszedł do Bowling Green. Wszędzie panowała cisza. Wrócił do domu, zjadł śniadanie z Mercy i Abigail, a potem pracował przez kilka godzin. W południe znowu wyszedł. Na ulicach kręciło się sporo ludzi, ale było spokojnie. Dotarł do fortu. Na razie nic nie wskazywało na to, że gubernator Colden zaczął rozprowadzać znaczki. Przynajmniej za to mogli być wdzięczni opatrzności. Znów wrócił do domu i zajął się pracą. Miał naprawdę dużo do roboty. Porozumienie o zaprzestaniu importu z pewnością uderzy w jego londyńskie

interesy. Ale jednocześnie otworzy nowe możliwości. Jak każdy rozsądny przedsiębiorca Master przygotowywał listę towarów, które będą w Nowym Jorku nieosiągalne. Które z tych dóbr będzie można produkować na miejscu? Czy da się je czymś zastąpić? Co powinien zrobić z saldem, które pozostało mu w rozliczeniach z Albionem? To były bardzo interesujące pytania. Po południu zajrzał do niego Hudson i spytał, czy niczego nie potrzebuje. Master poprosił o herbatę i kazał Hudsonowi wysłać syna do miasta, żeby sprawdził, co dzieje się na ulicach. A potem wrócił do swoich zajęć. Nie wiedział, jak długo pracował, gdy Hudson znów stanął w progu. – Salomon wrócił. Mówi, że coś się dzieje niedaleko błoni. Master szedł szybkim krokiem w kierunku Broadwayu. Zapadł już wczesny listopadowy zmierzch. John trzymał w prawej ręce laskę ze srebrną główką. Minął kościół Świętej Trójcy. Przed sobą zobaczył gospodę Montayne’a, a za nią błonia. Jednak musiał się zatrzymać. Z przeciwnej strony zbliżał się ku niemu tłum liczący ze dwa tysiące ludzi. Widać było, że w większości pochodzą z biedniejszych warstw społecznych – drobni rzemieślnicy, marynarze, wyzwoleńcy, wyrobnicy. Pośrodku pochodu jechał ogromny powóz przypominający karnawałową platformę. Master usunął się na bok, żeby ich przepuścić. Trudno było ocenić nastrój tych ludzi. Tchnęli wrogością, ale nie byli agresywni. Niektórzy śmiali się i żartowali. Natomiast sama platforma, zbudowana z okazji Dnia Papieża, w pewnym sensie stanowiła dzieło sztuki.

Stała na niej okazała szubienica, ale zamiast papieża wisiała tam wielka i niezwykle realistycznie wykonana kukła gubernatora Coldena. Tuż obok siedziała kukła diabła. Gubernator trzymał w rękach rulon znaczków i bęben. Mimo wszystko John dostrzegł w tej inscenizacji ponure poczucie humoru. Najwyraźniej tłum zamierzał w tym roku spalić gubernatora zamiast papieża. Jednak nadal nie było wiadomo, czy na tym się skończy. John wmieszał się w grupki widzów i razem z nimi podążał obok platformy Broadwayem. Nie uszedł nawet ćwierć mili, gdy usłyszał krzyki. Dochodziły z bocznej uliczki i szybko przybierały na sile. Z mroku wyłonił się odrażający tłum liczący kilkaset ludzi. Oni też mieli kukłę, choć nieco inną. Na wielkim stosie drewna podskakiwał obsceniczny manekin przedstawiający gubernatora, bardziej podobny do pirata niż do papieża. Przy indiańskich wrzaskach drugi pochód zlał się z dużą procesją niczym wezbrany strumień, który wpada do rzeki, powodując silne wiry. Platforma zakołysała się jak statek uderzony falą, ale po chwili odzyskała równowagę. Wielu nowych demonstrantów niosło latarnie i pochodnie, niektórzy mieli pałki. Nie mogło to oznaczać pokojowych zamiarów. Duża procesja, zasilona świeżym dopływem, nabrała prędkości i nawet John Master, choć miał długie nogi, musiał się bardzo starać, żeby za nimi nadążyć. Na wysokości kościoła Świętej Trójcy obie kukły znalazły się obok siebie – wtedy właśnie John mógł się lepiej przyjrzeć drugiemu pojazdowi. Z przerażeniem zobaczył, że nie jest to zwyczajny wóz. Stos drewna ułożono na karecie gubernatora, zapewne wykradzionej jakimś cudem przez tłuszczę. W tym

momencie na karetę wspiął się jakiś człowiek. Wywijał pomiętym kapeluszem i krzyczał wściekle do tłumu. Był to Charlie White. Nie ulegało wątpliwości, dokąd zmierza pochód. Doszedłszy do południowego końca Broadwayu, skierował się wprost do fortu. Master obserwował tłum, stojąc na skraju Bowling Green. Machając pochodniami, ludzie wznosili obraźliwe okrzyki pod adresem gubernatora. Jakaś grupka podbiegła do drewnianej bramy i przybiła do niej zapisaną kartkę. A potem gęstniejący coraz bardziej tłum zaczął okrążać fort, rzucając w kierunku murów kije, kamienie i wszystko, co wpadło w rękę, wyraźnie prowokując gubernatora do otwarcia ognia. Gdyby wojsko zaczęło teraz strzelać, pomyślał Master, motłoch z pewnością podpaliłby fort. Jednak za potężnymi murami panowała cisza. Wzburzony tłum najwyraźniej nie miał zamiaru na tym skończyć. Jakaś większa grupa, rycząc i wrzeszcząc, zaczęła ciągnąć obie kukły w kierunku Bowling Green, jeszcze inna przyniosła na błonia bele słomy. Po chwili John zobaczył płomienie. Demonstranci podpalili kukły, platformę i karetę gubernatora. Master patrzył na ogień jak zafascynowany, niemal zapominając o niebezpieczeństwie. Nagle usłyszał obok siebie jadowity głos: – Podobają ci się te ogniska? – Był to Charlie. W blasku płomieni jego wykrzywiona złością twarz wyglądała upiornie. – Jak skończymy z fortem, przyjdziemy po ciebie. Master był tak przerażony, że nie mógł wykrztusić z siebie słowa.

– Ależ Charlie… – wybąkał w końcu, ale było już za późno. Charlie zniknął. Gdy dotarł do domu, z ulgą zauważył, że wszystkie okiennice są zamknięte. Wszedł do środka i kazał Hudsonowi zaryglować drzwi. Wszyscy wiedzieli, co się wydarzyło pod murami fortu. Mercy spoglądała na Johna z niepokojem. – Broń jest przygotowana – szepnął do niego Hudson. Jednak John pokręcił tylko głową. – Mają dużą przewagę – mruknął. – Lepiej ich nie prowokować. Ale jeśli się pojawią, ty i Salomon macie zabrać wszystkie kobiety do piwnicy. – Czy ten zły człowiek, który nas nienawidzi, przyjdzie nas zabić? – spytała Abigail. To był dla Johna najgorszy moment. – Nic podobnego, dziecinko. – Uśmiechnął się. – Chodź, poczytam ci coś. Wszyscy zgromadzili się w salonie: John, Mercy, żona Hudsona i reszta służby. John czytał na głos jedną z bajek, które Abigail tak lubiła. Ale Hudson i Salomon czujnie obserwowali ulicę z okien na pierwszym piętrze. Minęła godzina. Od czasu do czasu od strony fortu dobiegały jakieś krzyki, ale tłum się nie pojawiał. W końcu Hudson zszedł na dół. – Chyba zaczynają się rozchodzić. Wyjdę się rozejrzeć. – Nie chcę, żeby stała ci się jakaś krzywda – zaoponował Master. – Oni dzisiaj nie polują na czarnych – odpowiedział Hudson cicho. I po kilku minutach wymknął się na ulicę.

Wrócił po godzinie, nie przynosząc dobrych wiadomości. Po spaleniu kukieł gubernatora tłum wrócił na Broadway pod dom majora Jamesa, dowódcy artylerii w forcie. – Wynieśli z jego domu wszystko: porcelanę, meble, książki. Co mogli, porozbijali, a resztę spalili. Nigdy nie widziałem takich zniszczeń. Po kilku dniach w mieście nieco się uspokoiło. Gubernator Colden kazał przenieść znaczki skarbowe do ratusza. A przed Bożym Narodzeniem objawiła się nowa siła, której przywódcy stanowili dość zróżnicowaną grupę. Byli wśród nich zwykli wichrzyciele, jak Charlie, a jeden nawet, ponad wszelką wątpliwość, siedział kiedyś w więzieniu. Inni na szczęście mogli budzić pewien szacunek. Dwaj z nich, Sears i McDougall, zaczynali jako biedacy i dorobili się na korsarstwie niewielkich majątków. Jednak wciąż byli na tyle blisko swego rodzinnego środowiska, że mogli panować nad tłumem. Swoją kwaterę urządzili w gospodzie Montayne’a. Mieli

nawet

program:

„Najpierw

zawrzemy

unię

z pozostałymi koloniami. A potem poślemy Londyn do diabła – sami unieważnimy ustawę o znaczkach skarbowych”. Swojemu ruchowi nadali poruszającą nazwę: Synowie Wolności. Master

nazywał

ich

Chłopcami

Wolności.

Czasem

odwoływali się do rozumu, a czasem do siły. Któregoś wieczoru, gdy John i Mercy byli w teatrze, Chłopcy Wolności wdarli się do środka i oznajmili zaskoczonym widzom, że nie powinni oddawać się rozrywkom, skoro całe miasto cierpi. A ich patrole krążyły w dokach, sprawdzając, czy nikt nie przemyca z Anglii towarów.

Zgromadzenie kolonii, przerażone zamieszkami na ulicach, postanowiło

wypłacić

majorowi

Jamesowi

hojne

odszkodowanie za zniszczenie domu i starało się ze wszystkich sił panować nad poczynaniami tłumu. Wprawdzie zgromadzenie było podzielone na dwie frakcje, jednak na czele obu stali bogaci dżentelmeni, Livingston i De Lancey, zaprzyjaźnieni z Masterem. – Nie możemy pozwolić, by Chłopcy Wolności wymknęli nam się spod kontroli – mówili. Nie było to jednak łatwe. Master otrzymał pocieszające wieści od Albiona. Miejsce zatwardziałego Grenville’a na stanowisku premiera zajął lord Lockingham,

który

darzył

kolonie

sympatią

i

chciał

unieważnić ustawę o znaczkach skarbowych. Miał w tym wielu sojuszników. „Ale niepokoją ich poczynania radykałów, w Londynie tłuszcza też daje o sobie znać, więc nie są chętni do ustępstw, które mogłyby wyglądać na słabość. Dlatego doradzałbym cierpliwość”. Tylko jak to wytłumaczyć Chłopcom Wolności? – myślał John. Minęło sześć trudnych tygodni, ale w końcu do portu dotarł statek przywożący wyczekiwaną wiadomość: parlament unieważnił ustawę. W mieście wybuchła radość. Synowie Wolności uznali to za swoje zwycięstwo. Zgromadzenie zdecydowało, że na Bowling Green ma stanąć nowy, wspaniały pomnik króla Jerzego. Kupcy cieszyli się z możliwości wznowienia handlu. Master dziwił się, jak szybko nastroje mieszkańców mogą się odmienić.

Jednak jego radość była połowiczna. Oto bowiem ten sam statek przywiózł również list od Jamesa.

Kochany Ojcze, jako że wkrótce ukończę studia w Oksfordzie, pojawia się pytanie o moją dalszą przyszłość. Pan Albion zaproponował, o ile taka będzie moja wola, a wy dacie swoje pozwolenie, bym nauczył się prowadzenia interesów, pracując przez jakiś czas u niego. Jak zapewne wiecie, Albion prowadzi ożywiony handel nie tylko z koloniami, ale także z Indiami i innymi częściami imperium. Tak więc choć pragnąłbym powrócić na łono rodziny, to jednak nie opuszcza mnie myśl, że pozostanie tutaj przez jakiś czas przyniosłoby mi wiele korzyści. Na razie mógłbym zamieszkać u pana Albiona. Jednak ostateczna decyzja jest w waszych rękach. Wasz oddany syn James

Master potrzebował czasu na zastanowienie, więc dopiero po kilku dniach był gotów podzielić się treścią listu z żoną. Mercy i Abigail siedziały akurat w salonie. John popatrzył na nie z czułością. Chyba nikt inny nie kochał swojej żony i córki tak bardzo jak on. Ale dopiero w tym momencie uświadomił sobie, jak bardzo tęskni za synem i jak bardzo wypatruje jego powrotu. Nigdy wcześniej nie przyszło mu na myśl, że James nie wróci do domu. Oczywiście nie mógł mieć o to do niego pretensji. Chłopak od samego początku pokochał Londyn. A w Nowym Jorku, mimo że ustawa o znaczkach skarbowych została zniesiona, wciąż nie było wiadomo, jaki obrót przybiorą sprawy. Dlatego lepiej byłoby, gdyby James pozostał w Londynie.

John wciąż zastanawiał się, co powinien zrobić. Zapytać Mercy o zdanie? A jeśli ona każe synowi wrócić do domu, mimo że chłopak najwyraźniej wcale tego nie chce? To nie byłoby dobre. James przyjechałby do Nowego Jorku wbrew swojej woli, a potem miałby do matki wielki żal. Dlatego John uznał, że sam powinien podjąć decyzję. Jeśli Mercy będzie go obwiniała, weźmie to na siebie. Jednak patrząc smutno na żonę i córkę, nie mógł się opędzić od obaw, czy kiedykolwiek jeszcze zobaczy swojego syna. 1. Dzień Papieża – tak w koloniach amerykańskich nazywano Dzień Guya Fawkesa, święto upamiętniające nieudaną próbę wysadzenia parlamentu i zamach na króla Jakuba I z 1605 roku. Ze względu na podtekst religijny (zamachowcami byli katolicy) podczas obchodów święta w koloniach palono kukłę papieża, a nie Guya Fawkesa. [wróć]

Lojalista Rok 1770

GREY ALBION STANĄŁ W PROGU POKOJU. James uśmiechnął się do niego. Traktował go jak młodszego brata. A jego zawsze potargane włosy nieustannie budziły w nim rozbawienie. – James, nie idziesz z nami? – Muszę napisać list. Po wyjściu Greya James westchnął ciężko. Nie miał przed sobą łatwego zadania. Albion wysyłał do Nowego Jorku regularne raporty i James zawsze dołączał do nich kilka słów. Teraz jednak uświadomił sobie ze wstydem, że prawdziwego listu nie napisał od ponad roku. Dlatego ten będzie musiał być długi i wyczerpujący, żeby sprawił rodzicom przyjemność. A prawdziwy powód jego napisania wyjawi dopiero na końcu. I wcale nie był pewien, czy ten powód rodziców ucieszy. „Ukochani rodzice…” Pióro zawisło nad kartką. Od czego zacząć? *** John Master tak naprawdę nigdy nie pokłócił się z żoną. Ale tego słonecznego wiosennego dnia o mało do tego nie doszło. Jak mogła coś takiego pomyśleć! Patrzył na nią z wyrzutem, ale tak naprawdę był wściekły. – Błagam cię, nie idź tam!

– Nie możesz mi tego zakazać – odpowiedziała. – Nie widzisz, że wyjdę na głupca? Przecież musiała zdawać sobie z tego sprawę! Bardzo mu pochlebiło, gdy w zeszłym roku zaproponowano mu członkostwo w radzie parafialnej kościoła Świętej Trójcy. Taka pozycja dawała prestiż, ale niosła też ze sobą pewne oczekiwania. Nie wyobrażano sobie, żeby żona członka rady parafialnej oficjalnie uczestniczyła w spotkaniach protestanckich dysydentów. Jeszcze pięć lat temu nie byłoby w tym nic złego, ale czasy się zmieniły. Dysydenci wprowadzali zamęt. – Johnie, nie bluźnij, proszę. – Jesteś moją żoną! – wybuchnął. – I mam prawo żądać, żebyś była mi posłuszna. Spuściła wzrok i nie odzywała się przez chwilę, z namysłem szukając odpowiednich słów. – Przykro mi, John – odpowiedziała cicho. – Ale jest wyższa władza niż ty. Nie możesz mi zabronić słuchania słowa Bożego. – I chcesz zabrać ze sobą Abigail? – Tak. Potrząsnął głową. Doskonale wiedział, że gdy w grę wchodzi sumienie, spór z żoną jest bezcelowy. Poza tym miał dostatecznie dużo innych zmartwień. – W takim razie idź – oznajmił z rezygnacją. – Ale ja ci swojego błogosławieństwa nie dam. – Ani tym bardziej nie

będę ci za to wdzięczny, dokończył w myślach. Odwrócił się plecami, czekając, aż żona wyjdzie z pokoju. Gdy John Master zastanawiał się nad wydarzeniami z wiosny 1770 roku, był pewien jednego: jeszcze nigdy kolonia tak bardzo nie potrzebowała uczciwych i opanowanych ludzi kierujących się dobrą wolą. Livingston i De Lancey mieli całkowitą rację, gdy pięć lat wcześniej mówili, że ktoś musi zapanować nad Chłopcami Wolności. Nikomu jednak się to nie udało. Już od dłuższego czasu różnice zdań w zgromadzeniu prowincji przebiegały zgodnie z podziałami politycznymi widocznymi w parlamencie angielskim. De Lanceya i jego bogatych anglikańskich sojuszników nazywano torysami, a oni sami uważali, że Master, będąc członkiem rady parafialnej Świętej Trójcy i mając syna w Oksfordzie, jest jednym z nich. Z kolei wigowie, z Livingstonem i kilkoma prezbiteriańskimi prawnikami na czele, bronili interesów zwykłych ludzi i sprzeciwiali się wszelkim przejawom nadużywania władzy królewskiej, ale byli spokojni i zrównoważeni. Master, jako człowiek umiarkowany w poglądach i nienależący do żadnej frakcji, miał wśród nich wielu przyjaciół. Johnowi wydawało się, że skoro tylu porządnych ludzi potrafi kierować się zdrowym rozsądkiem, to sprawy kolonii powinny toczyć się w dobrą stronę. Niestety tak się nie stało. A ostatnie pięć lat okazało się prawdziwą katastrofą. Po zniesieniu ustawy o znaczkach skarbowych Master miał przez krótki czas nadzieję, że zwycięży rozsądek. Należał do grupy kupców, która nakłaniała zgromadzenie do wznowienia dostaw dla angielskiego wojska.

„Na miłość boską, przecież angielskie oddziały są nam potrzebne, a żołnierze muszą jeść i otrzymywać żołd”, tłumaczył jednemu z wigów. „Nie możemy tego zrobić, John – padła odpowiedź. – Chodzi o zasady. Nie wyraziliśmy zgody na taki podatek”. „A nie możemy tego zrobić teraz?” – spytał. Master doskonale rozumiał, dlaczego według londyńskich polityków kolonie nie są chętne do współpracy. Ale z drugiej strony, czy Anglicy muszą być tak aroganccy? Ich kolejne posunięcie było wręcz obraźliwe. Jeden z ministrów nazwiskiem Townshend wprowadził kolejne cła na wiele artykułów, między innymi na papier, szkło i herbatę. „Co minister, to nowe obciążenia – wzdychał Master. – Czy oni zawsze muszą grać na tę samą nutę?” Ale prawdziwy jad ujawnił się potem. Pieniądze z poboru ceł miały być przeznaczone nie tylko na utrzymanie wojska, ale także na pensje dla gubernatorów i ich urzędników. Nic dziwnego, że nowojorscy wigowie wpadli w furię. „Pensje zawsze wypłacało gubernatorom wybieralne zgromadzenie – protestowali. – To jedyny sposób, który daje nam nad nimi kontrolę. Jeśli gubernatorzy będą dostawać pieniądze z Londynu, to zaczną nas całkowicie lekceważyć”. „Wszystko stało się jasne – tłumaczył Masterowi znajomy kupiec. – Londyn chce nas zniszczyć. Dlatego niech idą do diabła” – dorzucił po chwili. Wkrótce kupcy znów zawiesili handel z Londynem. Zdaniem Mastera zgromadzenie nieco się pogubiło. Ale

najgorsi byli ci przeklęci Synowie Wolności. Charlie White i jego kamraci. Praktycznie przejęli władzę na ulicy. Na Bowling Green, naprzeciwko fortu, ustawili Słup Wolności, wysoki jak maszt okrętowy, i ciągle wdawali się w zatargi z czerwonymi kubrakami. Gdy żołnierze usuwali słup, Chłopcy Wolności stawiali następny, jeszcze większy, jak totem triumfu i oporu. A członkowie zgromadzenia byli tak przestraszeni, że jeszcze im nadskakiwali. Kilku Chłopców Wolności stanęło nawet w wyborach. „Musimy uważać – ostrzegał Master – bo ani się obejrzymy, a miastem będzie rządzić tłuszcza”. A do tego wszystkiego z protestanckimi dysydentami.

pojawiły

się

problemy

Oni sami wcale Masterowi nie przeszkadzali. W Nowym Jorku zawsze roiło się od rozmaitych wyznań: szacowni prezbiterianie, zgromadzenie francuskich hugenotów, zbory holenderskie, luteranie, bracia morawscy, metodyści, kwakrzy. Niejaki Dodge zawiązał zbór baptystów. Nie mówiąc o tym, że w Nowym Jorku zawsze zamieszkiwała też społeczność żydowska. Problemem okazała się drobna kwestia prawna. Kościół Świętej Trójcy miał osobowość prawną, a to wiązało się z różnymi korzyściami, także finansowymi. Dlatego kościoły prezbiteriańskie uznały, że one też chcą mieć taki status. Jednakże kwestia była niezwykle delikatna. Królewska przysięga koronacyjna oraz znaczna część historycznego ustawodawstwa zobowiązywały rząd do wspierania Kościoła Anglii. Włączenie w to Kościoła dysydentów stanowiłoby poważny

problem

prawny

i

polityczny.

Gdy

tylko

prezbiterianie podnieśli tę kwestię, dołączyły do nich inne Kościoły. Rząd nie przychylił się do ich prośby. Dysydenci byli zawiedzeni. Master musiał jednak z żalem przyznać, że to jego własny Kościół dolał oliwy do ognia. Oto bowiem pewien zaczepny anglikański biskup ogłosił publicznie, że „amerykańscy koloniści są niewiernymi barbarzyńcami”. Czego można się było spodziewać po takim oświadczeniu? Oburzeni dysydenci wypowiedzieli nieformalną wojnę brytyjskiej władzy. Szacowni prezbiterianie znaleźli się nagle w jednym obozie z Chłopcami Wolności. Gdy miasto najbardziej potrzebowało rozsądku i powściągliwości, najlepsi ludzie sprzymierzali się z najgorszymi. Master doskonale rozumiał, dlaczego Mercy chce iść na kazanie. Do miasta powrócił wielki Whitefield. Krążyły pogłoski, że kaznodzieja zapadł na zdrowiu, ale mimo to chciał go słuchać potężny tłum. John nie miał osobiście nic przeciwko Whitefieldowi i jego kazaniom. Z pewnością wśród zebranych znajdzie się wielu anglikanów. Ludzi, którzy – jak mawiała Mercy – podążali ku światłości. Ale nadal uważał to za błąd. Takie zgromadzenia jedynie podsycały emocje. Na miłość boską, myślał, przecież w następnej kolejności Charlie White podpali mi dom, twierdząc, że wykonuje dzieło Pana Boga. Po wyjściu Mercy i Abigail ogarnął go melancholijny nastrój. Poczuł się przygnębiony i samotny. ***

Kaznodzieja miał szeroką twarz, a kiedy spoglądał ku niebu, wydawało się, że słońce błogosławi go szczególnym blaskiem. Wchodząc na podest, potrzebował pomocy i rzeczywiście wyglądał na chorego. Ale jakby odzyskał siły, gdy tylko jego melodyjny głos uniósł się nad błoniami. Tłum słuchał jak zaczarowany. Jednak Mercy nie mogła się skupić. Abigail stała obok niej. Miała już dziesięć lat, więc powinna rozumieć kazanie. I rzeczywiście, posłusznie wpatrywała się w mówcę, lecz Mercy podejrzewała, że i ona nie słucha. Już kilka razy zauważyła, że córka rozgląda się niespokojnie dookoła. Okłamała ją, mówiąc, że ojciec nie ma czasu pójść z nimi, i widziała, że dziewczynka jest zawiedziona. Podejrzewała, że Abby słyszała ich kłótnię. Co dziecko sobie myśli? Mercy niemal żałowała, że tu przyszła. Ale było już za późno. Stały na obrzeżu tłumu, nie mogły jednak odejść w trakcie kazania. Jak by to wyglądało? Poza tym miała swoją dumę. Mijały minuty. Nagle Abby chwyciła ją za ramię. – Tata idzie! Rzeczywiście, zbliżał się do nich! Na Boga, czy to możliwe, że wygląda jeszcze lepiej niż zwykle? Do tego jeszcze się uśmiecha. Aż nie mogła w to uwierzyć. Zatrzymał się przy niej i wziął ją za rękę. – Kiedyś słuchaliśmy jego kazania razem – powiedział cicho. – Więc uznałem, że teraz też tak powinno być. Nie odpowiedziała. Uścisnęła jego dłoń. Zdawała sobie sprawę, ile go to musiało kosztować. Po chwili szepnęła:

– John, chodźmy do domu. Szli pod rękę, a Abby podskakiwała radośnie przed nimi, szczęśliwa, że rodzice znów się pogodzili. – Muszę ci coś wyznać – powiedziała Mercy. – Co takiego? – spytał czule. – Uparłam się, żeby iść na to kazanie, bo od wielu lat jestem na ciebie zła. – Dlaczego? – Miałam do ciebie żal, że pozwoliłeś Jamesowi zostać w Londynie. Nie widziałam swojego jedynego syna od pięciu lat. Brakuje mi go. John skinął głową i pocałował żonę w rękę. – Jeszcze dziś do niego napiszę i każę mu natychmiast wracać. *** Listy od Jamesa i Albiona dostarczono tego dnia wieczorem. Hudson zaniósł je Masterowi do biblioteki. Mercy i Abigail czytały coś w salonie. John najpierw przeczytał oba listy sam.

Mieliście w koloniach rozruchy, ale pewnie byś, ojcze, nie uwierzył, jakich rzeczy byłem świadkiem w Londynie. Pewnie pamiętasz niejakiego Wilkesa, który został oskarżony o oczernianie rządu i którego proces przypominał słynną sprawę Zengera. Wilkes, będąc jeszcze w więzieniu, został wybrany do parlamentu. Gdy wybór unieważniono, londyńscy radykałowie podburzyli tłum i niemal przejęli władzę na ulicach Londynu. Krzyczeli „Wilkes i wolność!”, zupełnie jak Chłopcy Wolności u was w Nowym Jorku. Nieważne, kto ma w tym sporze rację, bo widok ogarniętego silnymi emocjami, nieokiełznanego tłumu jest naprawdę gorszący. Rząd z pewnością nie ulegnie takim żądaniom, ani tutaj, ani w koloniach, a gdyby nawet tak się stało, to parlament tego nie zatwierdzi. Porządek i zdrowy rozsądek muszą zwyciężyć.

A co się tyczy kolonii, to zawieszenie handlu z Anglią, poza tym, że to posunięcie nielojalne, nie jest tak dotkliwe dla macierzystego kraju, jak sądzili amerykańscy kupcy. A to z dwóch powodów. Po pierwsze, obywatele Bostonu i Nowego Jorku przestrzegają zakazu, ale południowe kolonie potajemnie go ignorują. Nawet Filadelfia handluje z Londynem. Po drugie, kupcy tacy jak Albion z nawiązką wynagradzają sobie straty dzięki handlowi z Indiami i innymi krajami Europy. Ale tak czy inaczej, moim zdaniem obecny spór z koloniami niedługo się zakończy. Nowy premier, lord North, ma dobre nastawienie do amerykańskich prowincji i uważa się, że zrobi wszystko, co w jego mocy, aby położyć temu konfliktowi kres. Potrzeba jedynie trochę cierpliwości i zdrowego rozsądku, na które, mam nadzieję, wyższe warstwy Nowego Jorku będą umiały się zdobyć. A teraz, kochani rodzice, mam dla was radosne wieści…

Master aż jęknął, przeczytawszy list do końca. A potem przez kilka minut patrzył wprost przed siebie. Przeczytał list jeszcze raz, odłożył go i sięgnął po list Albiona. Pismo dotyczyło głównie spraw biznesowych, a na końcu pojawił się temat Jamesa.

Z pewnością już wiesz, że James będzie się żenił. W normalnych okolicznościach, mając go pod swoim dachem, nigdy bym nie pozwolił na takie zobowiązania bez uprzedniego uzyskania Waszego błogosławieństwa. Ale niestety stan młodej damy nie pozwala na taką zwłokę. Dziecko urodzi się latem. Opiszę w kilku słowach żonę Waszego syna – bo będzie już żoną, gdy otrzymacie ten list. Panna Vanessa Wardour – tak ją nazywam, mimo że przez krótki czas była żoną lorda Rockbourne’a, który zginął w tragicznym wypadku – jest młodą damą i właścicielką dość pokaźnej fortuny. Jest również, co pewnie Was zaciekawi, kuzynką kapitana Riversa ze strony matki. Ma piękny dom na Mount Street w Mayfair, gdzie zamieszkają wraz z Jamesem. Jak się zapewne domyślacie, jest kilka lat starsza od niego, ale oprócz majątku i dobrych koneksji może się też pochwalić wielką urodą. Nie przeczę, że w tej kwestii mam swoje obawy, nie przyłożyłem też do tego ręki. O ile wiem, James poznał tę damę w domu lorda Riverdale’a. Jednak cały Londyn z pewnością przyzna, że Wasz syn stanowi znakomitą partię.

John odłożył list. Potrzebował trochę czasu, żeby ochłonąć i opowiedzieć o wszystkim Mercy. * 1773 rok *

Mało kto pamiętał gorszą zimę. East River skuł twardy lód. Nie chodziło o sam mróz, lecz o cierpienie i śmierć, których był przyczyną. Zapadł mrok, na szczęście Charlie miał już niedaleko do domu. Czapkę naciągnął głęboko na oczy, twarz osłonił szalikiem. Pojechał wozem przez zamarzniętą rzekę do Brooklynu, żeby kupić cetnar mąki od znajomego holenderskiego gospodarza. Przynajmniej rodzina będzie miała z czego upiec chleb. W ciągu ostatnich dwóch lat Charlie często czuł złość, czasem ogarniało go zniechęcenie. Jego uczucia do Johna Mastera nie osłabły, ale teraz dołączył do nich smutek i gniew na wszystko i wszystkich. Doskonale wiedział, z jakimi problemami zmaga się biedota. I wydawało mu się, że można urządzić świat dużo lepiej. Przecież na zachodzie, na południu i na północy ciągną się ogromne żyzne tereny, więc dlaczego ciężko pracujący nowojorczycy muszą głodować? Dlaczego bogacze tacy jak Master, wspierani przez Kościół Anglii i armię brytyjską, cały czas ciągną wielkie zyski, a zwykli ludzie nie mogą znaleźć pracy? Coś jest nie tak. I trzeba to zmienić. O tak, gdyby miastem rządzili wolni ludzie tacy jak on, a nie bogacze, gdyby władzę w prowincji sprawowali wybieralni przedstawiciele, a nie królewscy gubernatorzy

mający za nic zdanie kolonistów, życie byłoby dużo łatwiejsze. Protest przeciwko ustawie o znaczkach skarbowych był skuteczny. Nowy premier lord North zniósł podatki Townshenda, ale chcąc jakoś zachować twarz, utrzymał podatek na herbatę. Zdaniem Charliego właśnie to był dobry moment, by Synowie Wolności znów podjęli walkę. Jednak władze miasta, pod naciskiem starej gwardii, czyli ludzi pokroju Mastera, odwróciły się od nich. Na Bowling Green wzniesiono pomnik króla Jerzego. Wszyscy mówili: „Boże, chroń króla”. Nowy gubernator Tryon okazał się człowiekiem nieustępliwym, a generał Gage sprowadził więcej wojska. I wszystko znów było po staremu. Nawet Montayne powiedział Chłopcom Wolności, żeby nie spotykali się już w jego gospodzie. Do diabła z Montayne’em. Chłopcy mieli teraz własną kwaterę. Nazwali ją Hampden Hall na cześć bohatera, który w angielskim parlamencie sprzeciwił się tyranowi Karolowi I. A John Master i jego poplecznicy, Tryon i generał Gage powinni pamiętać, jak skończył Karol. Na ulicach panował spokój, ale Sears i Synowie Wolności mieli w zgromadzeniu silną, posłuszną im frakcję. „Zmiany przyjdą – powtarzał Charlie przyjaciołom przy kieliszku w gospodzie. – A wtedy…” Jednak jeszcze nie tej zimy. W zeszłym roku w Londynie doszło do załamania kredytowego. Wkrótce skutki kryzysu dotknęły też kolonie, i to jeszcze przed strasznym uderzeniem zimy. Najbiedniejsi umierali z głodu. Władze miasta starały się ich dokarmiać, ale nie zawsze nadążały.

Charlie znalazł się właśnie na południowym skraju błoni, przy zbiegu z Broadwayem, gdy nagle z brudnego, starego przytułku dla ubogich wyszła kobieta z dzieckiem. Kobieta przystanęła, patrząc z niepokojem na ciemniejące niebo. Najwyraźniej nie spodziewała się, że jest tak późno, i zmrok ją zaskoczył. Zdjęła z siebie szal i otuliła nim córkę, bo wiatr zaczynał już kąsać. Na ulicy było niemal pusto. Charlie zrównał się z nimi. Kobieta spojrzała na niego. – Jedziecie może do Broadwayu? – spytała. Nie wiedziała, kim on jest. – Podwieziecie nas? Chętnie zapłacę. Nie możemy tu z córką… Miała rację. Od wielu miesięcy na ulicach było niebezpiecznie. Charlie znał kobiety, które dla paru groszy sprzedawały swoje ciało. Znał mężczyzn, których obrabowano. Kobieta i jej córka nie powinny same wracać do domu po zmroku. – Skąd wiecie, czy was nie obrabuję? – mruknął przez szalik. Spojrzała na niego, ale znad szalika wystawały jedynie oczy. Miała miłą twarz. – Jestem pewna, że nie zrobicie nam krzywdy. – Wsiadajcie – burknął Charlie. Pokazał miejsce obok siebie, a potem skinął głową do tyłu. – Panienka może usiąść na worku. Szarpnął za lejce i koń skręcił na Broadway.

Żona Johna Mastera. Poznał ją od razu, choć ona nie wiedziała, z kim ma do czynienia. I uważała, że Charlie ich nie skrzywdzi. Pewnie, że nie, pod warunkiem że wcześniej spaliłby im dom. Gdy wjechali na Broadway, spojrzał na nią ostro. – Coś mi się nie wydaje, żebyście mieszkały w przytułku – zauważył mało przyjaznym tonem. – Chodzę tam codziennie – odpowiedziała naturalnie. – A co tam robicie? – Dowozimy im prowiant. Pledy oraz inne rzeczy. Dajemy im też pieniądze na jedzenie. – Zerknęła na worek z mąką. – Robimy, co możemy. – Zabieracie ze sobą córkę? – Tak. Powinna wiedzieć, w jakim mieście żyjemy. Każdy uczciwy chrześcijanin miałby tu wiele do roboty. Akurat przejeżdżali obok kościoła Świętej Trójcy. Charlie spojrzał z niechęcią na budynek. – Chrześcijanin od Świętej Trójcy też? – Mam nadzieję, że każdy. Mój ojciec był kwakrem. Charlie dobrze o tym wiedział, ale milczał. – Moja córka rozmawia ze starymi ludźmi – ciągnęła Mercy spokojnie. – Oni lubią pogawędzić z dzieckiem. To ich jakoś pociesza. – Zerknęła na niego. – A wy byliście kiedyś w przytułku? – Nie.

– Tam jest też dużo dzieci, niektóre chorują. Dzisiaj zajmowałam się jednym z nich. I właśnie tego boję się najbardziej. Wiele dzieci umarło z zimna, ale większość dostaje jedzenie. Są jednak bardzo słabe. Właśnie dzieci i starcy najczęściej zapadają na zdrowiu. Będą umierać z powodu chorób. – Jak będziecie tam chodzić, to też możecie zachorować – mruknął. – Jeśli taka wola Boża. Ale ja nie jestem taka wycieńczona jak oni. Poza tym staram się o tym nie myśleć. Przejechali może ze sto metrów, gdy zobaczyli szybko zbliżający się w ich stronę wóz powożony przez Murzyna. – Ależ to Hudson! Hudson! – zawołała Mercy. Wozy stanęły obok siebie. – Pan wysłał mnie po was i panienkę – powiedział Hudson z wyraźną ulgą. – Jak widzisz, ten dobry człowiek nas zabrał. – Odwróciła się do Charliego. – Nawet nie wiem, jak się nazywacie. – Nieważne – burknął. – Chciałabym wam jakoś odpłacić za pomoc. – Nie trzeba. Wykonujecie Bożą służbę. – W takim razie niech Bóg was błogosławi – powiedziała, zsiadając z Abigail z wozu. – Was też niech Bóg błogosławi – odpowiedział. Mijając kościół Świętej Trójcy, sklął się w myślach. Do diabła, co go podkusiło, żeby tak się pożegnać?

*** John Master nie wyjechał po Mercy tylko dlatego, że musiał przyjąć nieoczekiwanego gościa w osobie kapitana Riversa, który przypłynął porannym statkiem z Karoliny. Kapitan od razu poinformował Mastera, że znalazł już w mieście stancję. Wyglądał starzej. Włosy mu posiwiały. Jednak John był pełen podziwu, gdy Rivers postawił sprawę po męsku i z pełną szczerością

wyjawił

mu

powód

swojej

wizyty.

Był

zrujnowany. No, może nie całkiem. Wielu posiadaczy ziemskich z południa już od dziesięciu lat miało problemy z uzyskaniem kredytu w Londynie, jednak niedawny kryzys bardzo pogorszył ich położenie. Kapitan Rivers prowadził transakcje z Albionem i miał saldo dodatnie. Problemy miała jednak jego żona. – Przed naszym ślubem miała interesy z innymi kupcami w Londynie. Dopiero niedawno dowiedziałem się, na jaką skalę. Mamy znacznie większy dług, niż się spodziewałem. – Nie możecie ograniczyć wydatków? – spytał Master. – Już to zrobiłem. A plantacje wciąż zapewniają nam godziwy dochód. Tylko że londyńscy wierzyciele mocno naciskają. Na dodatek są daleko. Nie mają pojęcia, jak sobie radzimy. Dla nich jesteśmy jeszcze jedną przeklętą plantacją, która popadła w kłopoty. Najchętniej spłaciłbym ich od razu i zaciągnął nowy dług u kogoś z kolonii. Plantacje stanowią wystarczające zabezpieczenie. Gdybyście przyjechali do Karoliny, przekonalibyście się na własne oczy, że jesteśmy solidni i wiarygodni. Jeśli chcecie, możecie przysłać do nas swojego rachmistrza. Nie mam nic do ukrycia.

John

gotów

był

rozważyć

tę

propozycję.

Intuicja

podpowiadała mu, że Rivers da sobie radę. – Zanim coś postanowię, skorzystam z waszej propozycji i zobaczę wszystko na miejscu – powiedział. W tym momencie usłyszał, że Mercy i Abigail wróciły do domu. Uśmiechnął się. – Za chwilę zjemy kolację. Mam nadzieję, że się do nas przyłączycie. *** Kolacja upłynęła w miłej, rodzinnej atmosferze. Nie rozmawiano już na temat interesów kapitana Riversa. Mercy, która polubiła go przy pierwszym spotkaniu, bardzo się ucieszyła z jego wizyty. Rivers umiał też wciągnąć do rozmowy Abigail, która w wieku trzynastu lat zmieniała się już w młodą kobietę. Przysłuchując się jej ożywionej konwersacji z kapitanem, Master pomyślał z dumą, że jego córka robi się naprawdę bardzo ładna. Chętnie też skorzystał z okazji, by wypytać gościa o inne kwestie. Od ślubu James pisał do domu regularnie. Miał już dwuletniego syna, któremu dał na imię Weston. A Albion przyjął go do spółki. Z ostatniego listu dowiedzieli się, że urodziła mu się córeczka, ale zaraz zmarła. James wspominał też w listach o Vanessie i od czasu do czasu przekazywał im od niej kilka uprzejmych słów. – Ale tak naprawdę niewiele wiemy o waszej kuzynce – oznajmił John. – Powiecie nam coś więcej? Rivers zawahał się przez chwilę.

– O Vanessie? Znam ją od dziecka, już wtedy była piękna. Po śmierci rodziców wychowywał ją, o ile można tak powiedzieć, wuj. Nie ma brata ani siostry, więc odziedziczyła pokaźny majątek. – Umilkł na chwilę. – Uczestniczy w życiu towarzyskim Londynu, ale kocha też wieś. – Roześmiał się. – Jestem pewien, że z czasem zrobi z Jamesa prawdziwego ziemianina. Będzie musiał nauczyć się polować. – Czy ona jest pobożną kobietą? – spytała Mercy. – Pobożną? – Rivers wyglądał na zaskoczonego, ale szybko się opanował. – Oczywiście. Z całą pewnością jest wierną sojuszniczką Kościoła. – Mam nadzieję, że James przywiezie ją niedługo do domu – powiedziała Mercy cicho. – Zapewne – przytaknął Rivers wymijająco. *** Dopiero po odejściu dam na spoczynek, gdy został z kapitanem sam, Master wrócił do tematu Vanessy i jego syna. – Zastanawia mnie, co mówiliście o swojej kuzynce, i przypominam sobie swój pobyt w Londynie – zaczął spokojnie. – Vanessa na pewno chciałaby, by jej mąż był wytwornym mężczyzną. – To możliwe. – Więc pewnie nie podoba jej się, że James zajmuje się handlem. – Nic o tym nie wiem.

– Z tego, co widziałem w Londynie, Anglicy nie uważają za dżentelmena człowieka, który zajmuje się handlem. Można pochodzić ze szlacheckiej rodziny i gdy okoliczności do tego zmuszają, prowadzić firmę kupiecką, tak jak nasz przyjaciel Albion. Ale gdy Anglik dorobi się na handlu, kupuje sobie wiejską posiadłość, w której może osiąść jako dżentelmen. Bo nie da się być kupcem i dżentelmenem jednocześnie. Jak myślisz, dlaczego tak jest? – To prawda – przytaknął Rivers. – W Anglii dżentelmen pójdzie do parlamentu albo do wojska, ale nie do biura ani kantoru. – Roześmiał się. – Każdy chce być wojownikiem arystokratą. Rycerzem w zbroi. No, przynajmniej w teorii. – W Ameryce jest inaczej. – Ktoś taki jak Washington, były oficer, posiadacz wiejskiej rezydencji i dużych posiadłości, w Anglii zostałby uznany za dżentelmena. – Rivers uśmiechnął się. – Nawet Ben Franklin nie zajmuje się już handlem. Żyje w Londynie jak dżentelmen. – A kim ja w takim razie jestem? – spytał Master cierpko. Przez moment zobaczył na twarzy swojego gościa cień niepokoju. Mój Boże, pomyślał, pewnie obawia się, że mnie obraził i nie pożyczę mu pieniędzy. – W Karolinie pracuję w swoim magazynie – powiedział Rivers swobodnie. – A w faktorii stoję za ladą i sprzedaję towary. Gdybym był zbyt dumny, żeby robić takie rzeczy, to nie warto by mi było pożyczać pieniędzy. Tu, w Nowym Jorku, żyjecie, panie, na dużo wyższej stopie niż ja. Macie statki i interesy, które inni prowadzą w waszym imieniu. Macie wielkie dzierżawy. Gdybyście zechcieli wrócić do Anglii, bez wątpienia moglibyście tam żyć jak dżentelmen. –

Spojrzał na Mastera z ciekawością. – Rozważaliście to? Wszak macie tam syna. I z pewnością znaleźlibyście tam wielu przyjaciół, a wśród nich, tego jestem pewien, Riverdale’ów. Miłe słowa wygłoszone z dobrymi intencjami. Ale podziałały na Mastera jak lekki wstrząs. Wrócić do Anglii? Przecież Masterowie zdobyli bogactwo w Nowym Jorku już sto lat wcześniej. Nie, taka myśl nigdy nie przyszła mu do głowy. Wieczorem wciąż się nad tym zastanawiał i musiał przyznać, że pytanie Riversa było całkiem naturalne. James wyjechał. Miał tam żonę. Był już Anglikiem. Tylko ślepiec by tego nie widział. A Vanessa pewnie czekała, aż jej mąż odziedziczy majątek i będzie mógł zrezygnować z handlu. W tym momencie John uświadomił sobie jeszcze jedną rzecz. Zrobi wszystko, żeby ją powstrzymać. James musi wrócić do Ameryki. Tylko jak, do diabła, tego dokonać? *** Nadeszła wiosna 1773 roku. Hudson miał wiele zmartwień. Oczywiście mógł się uważać za szczęściarza, skoro on i jego rodzina mieli dach nad głową i jedzenie w domu wyjątkowo zacnych ludzi. Tak, to było prawdziwym dobrodziejstwem. Ale mimo to się martwił. Przede wszystkim o panią Master. Na początku marca John Master wsiadł na statek płynący na południe. Chciał poświęcić parę tygodni na przegląd plantacji Riversa. Trzy dni później Mercy zachorowała. Hudson podejrzewał, że zaraziła się czymś podczas jednej z wizyt w przytułku. Wezwano lekarza, ale Mercy całymi dniami leżała z gorączką w łóżku; i mimo że żona i córka

Hudsona troskliwie ją pielęgnowały, Ruth przyznała, że obawia się o jej życie. Wysłano też list za Johnem, ale nikt nie wiedział, kiedy przesyłka go dogoni. Salomona wysłano do hrabstwa Dutchess, by przywiózł Susan z jej posiadłości. Dla Hudsona najbardziej poruszające było zachowanie Abigail. Miała zaledwie trzynaście lat, ale była spokojna i opanowana jak osoba dorosła. Może przygotowało ją do tego odwiedzanie chorych w przytułku. Podczas najgorszych dni choroby matki siedziała przy jej łóżku na zmianę z Hannah. Zanim Susan przyjechała z hrabstwa Dutchess, gorączka Mercy nieco spadła. Abigail ocierała jej czoło, mówiła do niej łagodnie i całymi godzinami dotrzymywała jej towarzystwa. Susan była energiczną, rozsądną kobietą. Miała już dwoje dzieci, a trzecie było w drodze. Została w domu rodziców przez tydzień, wprowadzając dobrą atmosferę, ale gdy stało się jasne, że Mercy nie grozi już żadne niebezpieczeństwo, oznajmiła, że musi wracać do siebie. Stwierdziła też, że nikt nie zatroszczy się lepiej o matkę niż Abigail, co było prawdą. John Master pojawił się po miesiącu. Zastał żonę w łóżku, wspartą na wysoko ułożonych poduszkach. Była blada, ale najgorsze najwyraźniej już minęło, bo z uśmiechem słuchała Abigail, czytającej jej książkę. Jednak przez następne tygodnie Mercy wciąż była blada i osłabiona, a Hudson z bólem patrzył na zmęczoną i zatroskaną twarz Johna. Nie tylko rodzina Masterów przysparzała Hudsonowi zgryzot. Z nastaniem wiosny zauważył, że Salomon się zmienił. Dlaczego nagle zrobił się taki zbuntowany i nieposłuszny? Hudson zaczął wypytywać żonę.

– Mnie Salomon nie sprawia kłopotów – odpowiedziała Ruth. – Ale to normalne, że chłopak w jego wieku może irytować ojca. Brzmiało to prawdopodobnie, jednak Salomon spędzał też coraz więcej czasu poza domem. Początkowo Hudson sądził, że ugania się za dziewczętami, ale któregoś wieczoru usłyszał, jak chłopak chwali się przed siostrą jakimś wyskokiem z Samem White’em i innymi Chłopcami Wolności. Hudson domyślał się, gdzie Sam zawarł z nimi znajomość. Master wysyłał go czasem do pracy w składzie celnym w porcie, a na nabrzeżu spotykało się najrozmaitszych ludzi. – Masz się trzymać z daleka od tych Chłopców Wolności – przykazał synowi. – Co pan Master sobie pomyśli, gdy się o tym dowie? – Może któregoś dnia przepędzimy pana Mastera z miasta – odparł Salomon hardo. – Wtedy nikogo nie będzie interesowało, co on sobie myśli. – Żebyś mi więcej nie ważył się tak mówić! – skarcił go Hudson. – I masz nie rozpowiadać o interesach pana Mastera. Nie

wspomniał

Masterowi

o

tym

incydencie,

ale

zastanawiał się, jak odciągnąć syna od niebezpiecznego towarzystwa. Na początku kwietnia podsunął Johnowi myśl, żeby wysłać Salomona do hrabstwa Dutchess do pomocy w posiadłości Susan. Master powiedział, że się nad tym zastanowi, ale na razie potrzebuje Salomona na miejscu. Hudson nie mógł nic więcej zrobić. ***

Zaraz po powrocie John Master napisał list do Jamesa. Poinformował go o chorobie matki. Leżąc w łóżku, Mercy co dzień użalała się głośno, że dawno nie widziała syna. John napisał otwarcie, że już najwyższy czas, by James przynajmniej odwiedził ich w Nowym Jorku. Chociaż tyle. Tymczasem kolonię znów ogarnęły niepokoje. Jak na ironię to Ben Franklin był przyczyną kolejnego kryzysu. Doprowadził do niego, próbując załagodzić sytuację, co zakrawało na absurd. Kilka lat wcześniej królewski urzędnik nazwiskiem Hutchinson

pisał

listy

do

swojego

przyjaciela

w Massachusetts. Rozsierdzony rozmaitymi trudnościami twierdził w nich, że w koloniach należy ograniczyć angielskie swobody, co pozwoli Brytyjczykom skuteczniej sprawować władzę w Ameryce. Franklin natknął się na te listy przypadkiem. A ponieważ wciąż wierzył w imperialną przyszłość Wielkiej Brytanii, przesłał pisma swoim amerykańskim przyjaciołom jako ostrzeżenie – chciał pokazać, jakie reakcje wywołuje ich nieustępliwość. Liczył na ich dyskrecję, lecz niestety bardzo się zawiódł. Latem przyjaciele z Massachusetts opublikowali listy. Oburzenie w koloniach było powszechne. Oto bowiem stało się jasne ponad wszelką wątpliwość, że Anglicy chcą znieść amerykańskie swobody. A rząd brytyjski, jakby na komendę, sam dostarczył powodu do wybuchu tego gniewu. Problem dotyczył zupełnie innej części imperium. Potężna Kompania Wschodnioindyjska popadła w tarapaty. „Mają ogromne nadwyżki herbaty – pisał Albion w liście do Mastera. – I nie mogą się ich pozbyć”. I jak każda źle

zarządzana wielka firma kupiecka, Kompania zwróciła się do rządu o pomoc finansową. Zaproponowano rozwiązanie polegające na przerzuceniu herbaty na wielki rynek amerykański. „Dopóki Kompania nie pozbędzie się zapasów, kupcy tacy jak wy, którzy zostaną z handlu herbatą wyłączeni, mogą mieć kłopoty – ciągnął Albion. – Nie ma jednak wątpliwości, że rynek amerykański jest w stanie wchłonąć taką ilość towaru”. Problem polegał na tym, że herbata nadal była obłożona nielubianym cłem. – Z pewnością wielu zobaczy w tym spisek rządu – powiedział John z westchnieniem do Mercy. Jak dalej tłumaczył Albion, było jedno inteligentne rozwiązanie, a zaproponował je właśnie Ben Franklin. Dostarczcie nam herbatę, mówił swoim londyńskim przyjaciołom, ale zdejmijcie cło. Pozbędziecie się nadwyżek, a koloniści nie będą przepłacać. Ucierpią na tym kupcy tacy jak Master, ale kłopoty będą chwilowe i w ogólnym rozrachunku wszyscy dobrze na tym wyjdą. – Czy oni przyjmą taką propozycję? – spytała Mercy. – Nie sądzę. Uznają to za uległość. – Master pokręcił głową. – Obawiam się, że nie pozostaje nam nic innego, jak przyjąć tę herbatę i mieć nadzieję, że kolejni mężowie stanu wykażą się większą mądrością. – Będą jakieś rozruchy z tego powodu? – To możliwe. ***

I rzeczywiście doszło do rozruchów. Gdy latem do Nowego Jorku dotarły wieści o nowej ustawie herbacianej 1, Sears i Chłopcy Wolności natychmiast wyszli na ulice. Ogłosili, że każdy, kto przyjmie ładunek herbaty, zostanie uznany za zdrajcę, a wielu kupców, co Master przyjął z wielkim zdziwieniem, przyznało im rację. – Powtórzy się ta sama historia jak z ustawą o znaczkach skarbowych – mówił ze smutkiem. Miał jedynie nadzieję, że dostawy będą się opóźniać. Pod koniec lata przyszedł list od Jamesa, który przesyłał ciepłe słowa matce. A ojca informował, że ustalają z Vanessą, kiedy będą mogli odbyć podróż do Nowego Jorku, i że jak najszybciej poczyni odpowiednie przygotowania. List był pełen czułości, ale Master posmutniał. Miał nadzieję, że James przekaże im wkrótce bardziej konkretne plany. Jesienią nastroje w mieście jeszcze bardziej się zaostrzyły. W listopadzie niektórzy Chłopcy Wolności ogłosili, że gdy statki z herbatą pojawią się w porcie, zniszczą ładunek i zabiją gubernatora. Przedstawiciele Kompanii Wschodnioindyjskiej byli tak przerażeni, że kolejno rezygnowali ze stanowisk. Nowy Jork z napięciem wyczekiwał statków. Jednak najpierw nadeszły nowiny z Massachusetts. W grudniu na starej bostońskiej drodze pojawił się jeździec. Był nim kowal, który z radością wziął na siebie rolę posłańca. Nazywał się Paul Revere. A wieści, które przywiózł, były zaskakujące. Do Bostonu dotarły pierwsze statki z herbatą, a wtedy grupy mężczyzn, wśród nich znaleźli się też szanowani obywatele, wdarły się w przebraniu Indian na

pokład i powyrzucały ładunek do morza. Synowie Wolności byli wniebowzięci. – Gdy statki pojawią się w Nowym Jorku, zrobimy to samo – zapowiedzieli. Jednak żaden statek nie przypłynął. Zaczął się nowy rok. Mercy przeziębiła się i przez jakiś czas musiała leżeć w łóżku. John martwił się brakiem odpowiedzi od Jamesa, więc napisał do niego jeszcze raz. Pojawiły się pogłoski, że statki przypłynęły do Filadelfii, ale nie zostały wpuszczone do portu. W marcu John powiedział do Mercy z wyraźną ulgą: – Chyba do nas nie przypłyną. I dzięki Bogu. *** W kwietniu Hudson pojechał do hrabstwa Dutchess. Na wozie miał towary, które John Master wysyłał swojej starszej córce, a także piękne rodowe krzesła i porcelanę od Mercy. Podróż upłynęła spokojnie. Pogoda była śliczna. Głębokie koleiny nie pozwalały na szybką jazdę, ale przyjemnie było zdążać na północ, zostawiając za sobą nadbrzeżne tereny Nowego Jorku i długie górskie grzbiety Westchester. Znaleźli się w bardziej przyjaznej scenerii łagodnych wzgórz i dolin. Tu właśnie Susan i jej mąż mieli swoją posiadłość. Dom był naprawdę piękny: mury z wapienia, dwuspadowy dach, a w środku kominki obłożone niebiesko-białymi kaflami.

Jednak

poza

tymi

typowymi

holenderskimi

elementami miał też podwójny rząd pięciu gregoriańskich okien od frontu, obszerny westybul, wysokie sklepienia i wyłożone boazerią pokoje, które nadawały mu prawdziwą angielską powagę. Hudson spędził z Susan i jej rodziną dwa

dni, traktowany przez nich niezwykle przyjaźnie, i po raz kolejny uznał, że to miejsce mogłoby wyciągnąć Salomona z kłopotów. O statkach z herbatą dowiedział się, gdy tylko przekroczył granice Manhattanu. – Przypłynęły dwa. Jeden od razu zawrócił. Ale kapitan tego drugiego sklął Chłopców Wolności i stwierdził, że wyładuje herbatę. O mało go nie powiesili. – I co potem? – Urządzili sobie herbatkę 2. Co to był za dzień! Hudson dotarł do domu już po zmierzchu. Wszedł kuchennymi drzwiami i natknął się na Ruth. Objęła go czule. – Dzięki Bogu, że już jesteś – szepnęła. Ale gdy spytał o Salomona, położyła jedynie palec na ustach. – Pan też o niego pytał. Powiedziałam, że Salomon śpi, bo jest chory. Ale on wyszedł z samego rana i od tamtej pory go nie widziałam. Hudsonie, gdzie on się podziewa? Klnąc pod nosem, Hudson wyszedł na podwórze. Domyślał się, gdzie jest syn. Dotarł na Bowling Green, a potem ruszył Broadwayem. Spodziewał się znaleźć syna w którejś gospodzie. Zajrzał do dwóch kawiarni, gdy w jednej z bocznych uliczek nagle zauważył postać w indiańskim przebraniu. Rozpoznał ją natychmiast. Po chwili trzymał już chłopaka w żelaznym uścisku, przypierając go do muru. – Co robiłeś od rana, synu? Wyrzucałeś do morza herbatę? – Może.

To, co się potem wydarzyło, nie było przyjemne. Ale nawet wtedy Salomon nie wyglądał na skruszonego. – A gdyby baas się o tym dowiedział? Co wtedy? – rzucił Hudson. – Ty niczego nie rozumiesz! – krzyknął Salomon. – Wszyscy są za Chłopcami Wolności. Nawet kupcy. Powiedziałem

Samowi

White’owi,

że

zdaniem

baasa

powinniśmy przyjąć herbatę. A Sam na to, że on jest zdrajcą. Chłopcy Wolności wyrzucą z kolonii wszystkich zdrajców i angielskich żołnierzy. – A co się wtedy stanie z tobą i ze mną? – spytał Hudson. – Myślisz, że Chłopcy Wolności zrobią coś dla czarnych? – W szeregach buntowników, poza drobnymi rzemieślnikami, marynarzami, wyrobnikami i innymi biedakami, znalazło się też kilku wyzwoleńców. Ale jakie to miało znaczenie? Poza tym pozostawała jeszcze jedna kwestia. – Nie zapominaj – zaczął Hudson złowrogo – że jesteś niewolnikiem, Salomonie. Jeśli pan zechce cię sprzedać, nikt mu tego nie zabroni. Więc lepiej uważaj. *** Latem 1774 roku konflikt zaczął żyć swoim własnym życiem. Gdy wieści o „herbatce bostońskiej” dotarły do Londynu, reakcja była przewidywalna. „Zdławimy każdą zuchwałość i nieposłuszeństwo”, ogłosił brytyjski parlament. Generała Gage’a przeniesiono z Nowego Jorku do Bostonu, gdzie miał rządzić twardą ręką. W maju port w Bostonie był już praktycznie zamknięty. Parlament wprowadził surowe prawa, które nazwał „ustawami represyjnymi”. W koloniach nazwano je „ustawami nie do przyjęcia”.

I znów do Nowego Jorku przybył Paul Revere, tym razem szukając pomocy. Nie tylko Sears i Synowie Wolności gotowi byli stanąć z bostończykami w jednym szeregu, także wielu kupców było oburzonych surowością londyńskiego rządu. Wsparcie dla Synów Wolności płynęło ze wszystkich stron. Któregoś dnia Master zobaczył na Broadwayu duży pochód kobiet domagających się wprowadzenia embarga handlowego. Nastroje zaogniały się coraz bardziej. Jakiś brytyjski oficer dopadł na ulicy Searsa i przyłożył mu szpadą po plecach. Jednak ku zadowoleniu Mastera w koloniach amerykańskich wciąż odzywały się donośne głosy wzywające do umiarkowania. Pod koniec lata inne kolonie zwołały w Filadelfii kongres generalny, na który nowojorskie zgromadzenie też miało wysłać swoich delegatów. Dzięki Bogu wybrano rozsądnych, wykształconych dżentelmenów, między innymi prezbiterianina Livingstona, prawnika Johna Jaya, bogatego irlandzkiego kupca nazwiskiem Duane. Kongres miał się odbyć we wrześniu. Tymczasem John robił, co mógł, by przywrócić w mieście zdrowy rozsądek. Dom Masterów stał się miejscem spotkań dla wszystkich ludzi o umiarkowanych poglądach. Czasem gośćmi byli członkowie starych rodów torysów – Wattsów, Bayardów, De Lanceyów, Philipse’ów. Jednak częściej w zebraniach uczestniczyli kupcy, tacy jak Beekman albo mający gorzelnię Roosevelt. Mieli różne sympatie, lecz Master liczył, że da się ich utrzymać na właściwej ścieżce. Zdawał sobie jednak sprawę, że o wszystkim decydują ludzie potrafiący przekonująco argumentować i mający zdolności oratorskie. Szczególną nadzieję pokładał w Johnie Jayu, który

był wysoki, przystojny, elokwentny i miał dobre relacje z wieloma starymi, wielkimi rodami na prowincji. – To właśnie Jay i jemu podobni pokażą innym rozsądną drogę – mówił do Mercy. *** Pod koniec sierpnia w mieście pojawiła się kawalkada jeźdźców. Byli to delegaci z Massachusetts i ich zwolennicy. Przejeżdżając

Post

Road,

dołączyli

do

delegatów

z Connecticut. Nazajutrz Master rozmawiał na Wall Street z jednym z członków zgromadzenia, który poprzedniego wieczoru jadł z delegatami kolację, gdy nagle na ulicy pojawiła się grupka mężczyzn. – Widzicie tego jegomościa z dużą głową? Tego w czerwonym surducie? – spytał półgłosem towarzysz Mastera. – To Sam Adams. A ten różowy na twarzy, łysiejący, ubrany na czarno, który idzie tuż za nim, to jego kuzyn John Adams. Prawnik. Mówią, że bystry i gadatliwy, choć na kolacji wiele nie mówił. Chyba mu się nie podoba w Nowym Jorku. Nie jest przyzwyczajony, gdy mu ktoś przerywa. Wracając nieco później do domu, Master zauważył na ulicy starszego mężczyznę. Szedł sztywno, ale pewnym krokiem, jakby zmierzał do obranego celu. Miał na sobie szczelnie zapięty płaszcz. Wyglądał znajomo i John próbował sobie przypomnieć, gdzie się mogli spotkać. Oczywiście, to był jego kuzyn Eliot! Zmalał nieco i wychudł na twarzy. Czegóż się jednak spodziewać, pomyślał John, w końcu musi mieć już ponad osiemdziesiąt lat. Podszedł do niego.

– Pan Eliot Master? Z pewnością mnie nie poznajecie, ale to ja, wasz kuzyn John. – Wiem, kim jesteście. – W głosie Eliota nie słychać było entuzjazmu. – Przyjechaliście z delegatami z Bostonu? – Chcę być świadkiem kongresu w Filadelfii. – Pamiętam waszą córkę Kate. – Nie wątpię. Jest już babcią. John postanowił zmienić temat. – Kongres będzie miał poważne następstwa. Mam nadzieję, że zwycięży rozsądek. – Tak? – Eliot spojrzał na niego ostro. – A to czemu? Od ich ostatniego spotkania minęło czterdzieści lat, ale John zauważył, że pod surowym wzrokiem Eliota nie umie znaleźć odpowiednich słów. – To znaczy… Potrzebujemy ludzi opanowanych. – Pokiwał głową. – Chodzi o kompromis. Bostończyk parsknął. – Nowy Jork – powiedział cierpko. – Nic się tutaj nie zmieniło. – Chwileczkę! – zawołał John. Do diaska, pomyślał, nie jestem już przecież pijanym wyrostkiem, nie pozwolę się obrażać. – Spór dotyczy kwestii nakładania na nas podatków bez naszej reprezentacji w parlamencie, prawda? – Zgoda.

– Ale przecież reprezentacji.

nie

jesteśmy

całkiem

pozbawieni

– Czyżby? Nasze zgromadzenie zostało pozbawione wszelkiej władzy. – Eliot umilkł na chwilę. – Chyba że chodzi wam o doktrynę rzeczywistej reprezentacji. – Ostatnie słowa wymówił z wyraźną pogardą. W Londynie pojawiały się głosy, że skoro interesy kolonistów leżą na sercu brytyjskim parlamentarzystom, to można uznać, że kolonie są w parlamencie rzeczywiście reprezentowane mimo braku swoich przedstawicieli. John nie miał wątpliwości, że jego kuzyn poddałby ten sposób myślenia prześmiewczej krytyce. – Nie chodzi mi o tę głupią ideę – oświadczył. – Ale przynajmniej nasz głos jest w Londynie słyszalny. Nie lepiej szukać z królewskimi ministrami porozumienia, zamiast ich zwyczajnie prowokować? Eliot milczał przez chwilę i John myślał, że posłużył się właściwym argumentem. Niestety. – Gdy widzieliśmy się ostatnio – odezwał się w końcu prawnik, dając wyraźnie do zrozumienia, że te wspomnienia nie są przyjemne – odbywał się proces Zengera. – Pamiętam. – Chodziło wtedy o zasadę. – To prawda. – Teraz też. – Eliot zrobił ruch, jakby chciał się odwrócić. – Odwiedzicie nas przed wyjazdem? – zaproponował John. – Moja żona będzie…

– Raczej nie. – Eliot ruszył w swoją stronę. *** Kongres

w

Filadelfii

zaczął

obrady.

Jednak

John,

spodziewając się roztropnego kompromisu, był boleśnie rozczarowany. –

Oni

poszaleli!

–

krzyknął,

dowiedziawszy

się

o powziętych decyzjach. – Boston chce podnieść rękę na macierz? Gdzie się podziało umiarkowanie i zdrowy rozsądek? – A gdy zwolennicy kongresu nazwali się patriotami, stwierdził: – Jak możecie być patriotami, skoro jesteście nielojalni wobec króla i ojczyzny? Właśnie wtedy zaczął świadomie używać wobec siebie zasłyszanego wcześniej określenia. – Jeśli oni są patriotami, to ja jestem lojalistą – oświadczył. Ale był w tym osamotniony. Uczciwi obywatele, tacy jak Beekman i Roosevelt, przechodzili na stronę patriotów. Nawet John Jay, obdarzony zdrowym rozsądkiem, który zawsze głosił, że krajem powinien rządzić ten, do kogo kraj należy, dał się im przekonać. – Nie podoba mi się to tak samo jak wam – powiedział do Mastera po powrocie. – Ale nie mamy innego wyjścia. Zgromadzenie prowincji traciło wpływy. Synowie Wolności triumfowali. Drobni rzemieślnicy utworzyli komitet. Master usłyszał gdzieś, że należał do niego Charlie White. Członkowie

komitetu

razem

z

Chłopcami

Wolności

oświadczyli w zgromadzeniu prowincji: „Już my dopilnujemy, żeby Nowy Jork był posłuszny postanowieniom kongresu, a nie wam”.

– Zgadzam się z wami, że parlament jest nieudolny. Ale naprawdę chcecie go zastąpić nielegalnym kongresem i tyranią motłochu? – pytał Master Johna Jaya. – Przecież miastem nie mogą rządzić tacy ludzie jak Charlie White! Poza tym istniała jeszcze jedna istotna obawa. Jeśli kolonie zaczęłyby się buntować, Londyn musiałby odpowiedzieć. Siłą. *** Pewnego dnia, idąc Broadwayem w kierunku Świętej Trójcy, John zobaczył znajomego pastora, który wykładał w King’s College. Tydzień wcześniej ten niezwykle wykształcony teolog opublikował stanowcze, ale dobrze uzasadnione stanowisko lojalistów, które John przyjął z wielkim podziwem. Dlatego teraz podszedł do pastora, żeby mu podziękować. Duchowny, bardzo zadowolony z uznania, wziął Johna pod ramię. – Wy też musicie coś zrobić dla sprawy – powiedział. – W jaki sposób? – Musicie nas poprowadzić, Master. W mieście was szanują. A Jay i jemu podobni schodzą na psy. Kto ma stanąć na czele, jeśli nie uczciwi ludzie tacy jak wy? – Ależ ja nigdy nie piastowałem publicznego urzędu, byłem jedynie członkiem rady parafialnej Świętej Trójcy – zaprotestował John. – Tym lepiej. Wystąpicie jako człowiek uczciwy, który kieruje się jedynie poczuciem obowiązku. Powiedzcie mi, ilu znaczniejszych kupców dochowuje według was lojalności? – Moim zdaniem połowa.

– A jak jest wśród drobniejszych kupców i bogatszych rzemieślników? – Trudno powiedzieć. Mniej niż połowa, ale wielu z nich dałoby się przekonać. – Właśnie. I ktoś musi ich wesprzeć. Wy, o ile macie odwagę. – A widząc, że Master się waha, ciągnął z ożywieniem: – W górnym biegu rzeki i na Long Island są gospodarze, którzy przyszliby nam z pomocą. Wedle mojej wiedzy większość obywateli hrabstwa Queens to lojaliści. Nawet biedniejszym warstwom dałoby się przemówić do rozumu. Nie wszystko jeszcze stracone. Zaklinam was, Master, posłuchajcie sumienia i spełnijcie swój obowiązek. Johnowi bardzo to pochlebiło, ale wrócił do domu pełen wątpliwości. Postanowił porozmawiać z Mercy. – Musisz pójść za głosem sumienia – orzekła. – A ja będę stała po twojej stronie. Master zastanawiał się przez tydzień. A potem zaczął działać. Zapraszał do siebie nie tylko kupców, ale rozsyłał wici szerzej, do wszystkich uczciwych sklepikarzy i rzemieślników, którzy jego zdaniem chcieliby powrotu dawnego porządku. Wsiadł na prom płynący do Brooklynu, żeby odwiedzić rozsądnych rolników, którzy nie mieli już cierpliwości do radykałów. Zaglądał też do karczem w mieście, co było aktem niemałej odwagi, i rozmawiał z wyrobnikami i marynarzami. Któregoś razu zobaczył w pobliżu Charliego White’a, który patrzył na niego z niechęcią, ale się nie wtrącał. ***

Te wszystkie zajęcia bardzo go pochłonęły i zapewne dlatego nie zauważył, że Mercy wygląda na coraz bardziej zmęczoną. Podejrzewał, że to jakaś niegroźna niedyspozycja. Abigail też była tego zdania. Mercy nie gorączkowała, jak zawsze krzątała się po domu i zajmowała swoimi sprawami. Od kilku lat lubiła sobie trochę odpocząć po południu. Jednak ostatnio coraz częściej mówiła do Abigail: „Chyba odsapnę dziś trochę dłużej”. Gdy z nastaniem listopada dni zrobiły się krótsze, wydawało się, że brak światła słonecznego jeszcze bardziej pozbawia ją energii. Ale jak tylko John wracał do domu, wyrywała się ze swojego letargu i kazała mu o wszystkim opowiadać. Kiedy pytał z troską, czy dobrze się czuje, odpowiadała: „Oczywiście. To pogoda tak na mnie działa”. Proponował, że zostanie z nią przez cały dzień w domu, ale nie chciała o tym słyszeć. Bladość Mercy wszyscy kładli na karb pogody. Gdy tylko przed południem pojawiało się słońce, Abigail zabierała matkę na spacer po Bowling Green albo nawet jeszcze dalej, na nabrzeże, a Mercy zawsze mówiła, że te przechadzki sprawiają jej przyjemność. W południe Ruth i Hannah podawały jej rosół albo kotlety, mając nadzieję, że takie jedzenie doda jej sił. Doktor, którego wezwali parę razy, bardzo to pochwalił. „Do tego szklaneczka czerwonego wina w południe i kieliszek brandy wieczorem”, zalecił. Pod koniec listopada, mimo nadchodzącej zimy, do Londynu wyruszał statek, więc John wysłał do Jamesa list, w którym pisał, że wprawdzie nie ma powodu do niepokoju, ale jego matka jest bardzo przygnębiona i najwyższy czas, by pojawił się w domu.

W połowie grudnia John miał wygłosić swoje pierwsze publiczne przemówienie na piętrze jednej z gospód. Nie zdążył jednak nawet zacząć, bo w drzwiach pojawił się Salomon. – Pospieszcie się, panie – powiedział. – Pani zachorowała. Nie jest z nią dobrze. *** Dostała małego krwotoku. Potem zemdlała. Leżała w łóżku i wyglądała na wyczerpaną. Wszystko wskazywało na to, że krwawiła już wcześniej, ale to ukrywała. Wezwano doktora. Nie umiał postawić jednoznacznej diagnozy. Przez blisko miesiąc John łudził się nadzieją, że Mercy wyzdrowieje. Może dlatego, że go o tym zapewniała, a może dlatego, że chciał w to wierzyć. Tak, na pewno wyzdrowieje. Ale gdy pod koniec grudnia do Anglii wypływał kolejny statek, wysłał do Jamesa list: „Twoja matka jest umierająca. Nie umiem powiedzieć, ile życia jeszcze jej zostało, ale zaklinam cię, byś przyjechał niezwłocznie”. Ograniczył

swoją

polityczną

działalność.

Abigail

pielęgnowała matkę, ale nie mógł wszystkiego zrzucić na jej barki. Co dzień na godzinę lub dwie siadał przy łóżku żony, żeby Abigail mogła odpocząć. Mercy lubiła, gdy czytał jej na głos, najczęściej fragmenty z Ewangelii. Wspaniałe słowa Biblii, pełne siły i spokoju, jemu też niosły ukojenie. Ale kiedy Mercy miała atak bólu, on cierpiał niemal tak samo jak ona. Mijały tygodnie, Mercy była coraz bledsza i bardziej wychudzona. John oczywiście interesował się wiadomościami ze świata. W lutym frakcja umiarkowana uzyskała pewną

przewagę i nowojorskie zgromadzenie odmówiło wybrania delegatów na drugi kongres w Filadelfii. Master pochwalał taką roztropność i miał nadzieję, że jego starania z przełomu jesieni i zimy też odnoszą skutek. Niestety, sprawy nie poszły w dobrym kierunku. Patrioci odpowiedzieli ruchawką na ulicach i powołali komitet. Zgromadzenie, pozbawione wpływu na toczące się wydarzenia, straciło na znaczeniu. W marcu John wiedział już, że Mercy niedługo umrze. Przy życiu trzymał ją jedynie maleńki płomyk determinacji. – Myślisz, że James w końcu przyjedzie? – pytała czasem. – Pisałem do niego w grudniu – przyznał szczerze. – Ale to daleka podróż. – Będę czekać na niego tak długo, jak będę mogła. Abigail, siedząc przy łóżku matki, czasem jej śpiewała. Miała cichy głos, ale przyjemny i melodyjny. Wydawało się, że to przynosi Mercy ulgę. Każdego wieczoru John jadł z Abigail kolację. Do stołu podawał Hudson. Master starał się rozmawiać z córką na różne

tematy.

Opowiadał

jej

o

licznych

związkach

handlowych Nowego Jorku z koloniami na południu, z Indiami Zachodnimi i Europą. Czasem omawiali bieżącą sytuację

polityczną.

Abigail

lubiła

słuchać

opowieści

o Londynie, o Albionie i oczywiście o Jamesie. Czasem wypytywała o jego dzieciństwo i młodość. John robił, co mógł, żeby odciągnąć jej uwagę od choroby Mercy, ale szybko zauważył, że ona też zadaje mu różne pytania po to, by mu ulżyć. I był jej za to wdzięczny.

Abigail była dla niego wielkim wsparciem. A syn Hudsona, Salomon, stał się bardzo samodzielny. Hudson zawsze umiał mu znaleźć jakieś zajęcie. Gdy na przykład po burzy dach zaczął przeciekać, chłopak umiał szybko uszczelnić dziurę, a co więcej, robił wszystko bardzo dokładnie. Na początku roku Hudson dwa razy pytał, czy Salomona nie można wysłać na jakiś czas do Susan do hrabstwa Dutchess. Ale chłopak był tak bardzo potrzebny w Nowym Jorku, że Master nawet nie chciał o tym myśleć. W połowie marca Mercy była już bardzo wycieńczona. Jednak matka natura w swojej dobroci przenosiła ją coraz częściej do krainy snu. John martwił się o Abigail, która wyglądała blado i mizernie. Nie zdawał sobie natomiast sprawy z własnego zmęczenia. Pod koniec miesiąca, gdy którejś nocy czuwał przy łóżku chorej, Mercy wzięła go za rękę. – Już dłużej nie dam rady – szepnęła. – Nie odchodź – poprosił. – Już czas. Wystarczająco dużo wycierpiałeś. Odeszła o świcie. *** Trzy tygodnie później do domu przybiegł jeden z pracowników składu celnego, przynosząc wieści z Bostonu. – Była bitwa. Patrioci spuścili manto czerwonym kubrakom pod Lexington! John natychmiast wybiegł na miasto. Przez godzinę gdzie tylko mógł zasięgał języka. Doszedł nawet do portu, w którym stał dopiero co przybyły z Anglii statek. Ale uwagę Johna

przykuł tłum przy okręcie, który niedługo miał odpłynąć. Grupa mężczyzn, krzycząc i wrzeszcząc, w pośpiechu wyrzucała ładunek na nabrzeże. – Na miłość boską, co oni robią? – spytał jednego z przewoźników małych łodzi. – To zaopatrzenie dla angielskiego wojska. Chłopcy Wolności już zadbają o to, żeby nie trafiło do Anglików – odpowiedział mężczyzna. – Druga grupa już poszła do arsenału po strzelby i amunicję. – Uśmiechnął się szeroko. – Jeśli przyjdzie tu wojsko z Bostonu, nasi chłopcy będą gotowi. – Ależ to jest rewolucja! – zaprotestował Master. – I owszem. John zastanawiał się, co powinien zrobić, gdy w porcie pojawił się Salomon. – Panienka Abigail mówi, żebyście zaraz wracali do domu. – A co się stało? – Pan James przyjechał z Londynu. – James?! – Tak, panie. I ma ze sobą synka. – Już idę! – zawołał Master. – A żona? – Żony nie ma. Przyjechali sami. 1. Ustawa herbaciana (ang. Tea Act) dawała Kompanii Wschodnioindyjskiej monopol na handel herbatą. [wróć] 2. Nawiązanie do tzw. herbatki bostońskiej, kiedy mieszkańcy Bostonu wdarli się na statki z herbatą i wyrzucili ładunek do morza. [wróć]

Patriota ZJEDLI WCZESNĄ KOLACJĘ. James, jego ojciec, Abigail i mały Weston. Hudson i Salomon podawali do stołu. James patrzył ze wzruszeniem na rodzinę. Pierwsze godziny po przyjeździe były bardzo smutne. Gdy dowiedział się o śmierci matki, ogarnęły go gorzkie wyrzuty sumienia, że nie pojawił się wcześniej. Ale teraz, przy stole, nagle zalała go fala wielkiej miłości. Oto jego ojciec, wciąż przystojny jak dawniej. I Abigail, młodsza siostra, której właściwie nie znał, dziś, w wieku piętnastu lat, zmienia się w młodą kobietę. Przywitała go z taką radością i nadzieją! A on od pierwszej chwili poczuł potrzebę otoczenia jej opieką. No i był jeszcze Weston. James widział, jak na widok chłopca twarz jego ojca złagodniała, a oczy rozbłysły. O jasnych włosach i błękitnych oczach Weston wyglądał jak pomniejszona wersja dziadka. Mieli sobie tyle do powiedzenia! James z ciekawością słuchał wieści o Susan i jej rodzinie. Ustalono, że pojedzie do hrabstwa Dutchess w najbliższych dniach. On natomiast przekazał im nowiny od Albiona i zrelacjonował ostatnie wydarzenia w Londynie. Jednego tematu unikał jak ognia. – Szkoda, że nie mamy przyjemności poznać twojej żony – powiedział w końcu John. – To prawda. – Vanessa. Zaraz po powrocie James rzucił zdawkowo, że z powodu pośpiesznego wyjazdu żona nie

mogła dotrzymać mu towarzystwa. Nie zabrzmiało to przekonująco. Ale teraz, spoglądając na syna, uśmiechnął się pogodnie, jakby jej nieobecność była zrozumiała. – Vanessa ma nadzieję, że będzie to możliwe w najbliższej przyszłości. Zapadło milczenie. Wszyscy oczekiwali, że James powie coś jeszcze. Ale się nie odezwał. – Jak długo zamierzasz zostać? – spytała w końcu Abigail. – Nie wiem. – Czasy są niepewne – zauważył ponuro John. James postanowił skierować rozmowę na weselszy temat. Zaczął wypytywać Abigail o to, jak spędza wolny czasu i co lubi czytać. Wszyscy poświęcali wiele uwagi małemu Westonowi. Dopiero gdy Abigail zabrała chłopca, żeby położyć go spać, James i John mogli porozmawiać o sprawach kolonii. John opowiedział ze szczegółami o wypadkach w Lexington. Zwrócił też uwagę, że bez względu na entuzjazm bostończyków była to jedynie drobna potyczka między patriotami a niewielkimi oddziałami brytyjskimi i w prawdziwym starciu dobrze wyszkolone wojska brytyjskie poradziłyby sobie o wiele lepiej. A zagarnięcie dostaw i przejęcie broni były aktami buntowniczymi, za co miasto będzie musiało zapłacić. – Pozwól, że objaśnię ci tło tych wydarzeń – ciągnął Master. W szczerych słowach nakreślił obraz składający się z wieloletnich nieudolnych rządów kolejnych gubernatorów, braku chęci władzy w Londynie do kompromisu oraz uporu bostończyków. Opowiedział Jamesowi o upadku lokalnego

zgromadzenia, pojawieniu się Synów Wolności, o zamieszkach, o spotkaniu z Eliotem Masterem, o kapitanie Riversie i wrogości Charliego White’a. Jego relacja była klarowna i wyważona. Ale pod tym opanowaniem i rozwagą James wyczuwał ojcowski ból. Wszystko, w co John wierzył, zostało zakwestionowane. A szczególną przykrość sprawiło mu to, że nawet jego dawny przyjaciel obrócił się przeciwko niemu. W tym całym chaosie, bez wsparcia ukochanej Mercy, John był samotny, a nawet przestraszony. – Cieszę się, że w końcu przyjechałeś – zakończył. – A jako lojalna rodzina musimy postanowić, co dalej. – Nie rozumiem. John przez chwilę patrzył na syna w zamyśleniu, a potem westchnął. – Muszę ci o czymś powiedzieć. Kapitan Rivers, gdy widzieliśmy się ostatnio, zapytał mnie, czy rozważam powrót do Anglii. Wtedy te słowa bardzo mnie zdziwiły, przecież mieszkamy w Ameryce od pokoleń. Ale jeśli sytuacja się nie poprawi, to nie wiem, czy nie powinniśmy się nad tym zastanowić, głównie ze względu na twoją siostrę. James nie wyraził swojego zdania, zadał tylko ojcu kilka pytań, pocieszył go na tyle, na ile było to możliwe, i obiecał wrócić do tej kwestii za kilka dni. Jednak gdy już rozchodzili się do sypialni, ojciec powstrzymał syna. – Nie chcę być wścibski, ale zdziwiło mnie, że przyjechaliście z Westonem bez jego matki. Czy z nią

wszystko dobrze? Może chciałbyś mi o czymś powiedzieć? – Nie, ojcze, nie mam nic do powiedzenia. – Jak uważasz. – John nie nalegał, choć sprawiał wrażenie zatroskanego. A James, pożegnawszy się z nim na dobranoc, z ulgą zniknął za drzwiami swojego pokoju. Niewygodne tematy dotyczyły nie tylko Vanessy. Syn ukrywał przed ojcem coś jeszcze. *** Następnego ranka akurat kończyli śniadanie, gdy Hudson przyniósł najnowsze wieści. – Salomon mówi, że ludzie gromadzą się na Wall Street. Kiedy obaj Masterowie dotarli na miejsce, wielotysięczny tłum blokował już całą ulicę, zwrócony w kierunku ratusza. Po chwili podeszli do nich dwaj mężczyźni. John przedstawił synowi Johna Jaya i Duane’a, kupca o krzepkiej figurze, ubranego w jaskrawą kamizelkę. – Co się dzieje? – spytał. – Chcą, żebyśmy uzbroili miasto przeciwko Brytyjczykom – wyjaśnił Jay. – To hańba! – Co zamierzacie? – spytał James. – Spełnimy ich żądania – odpowiedział spokojnie Jay. – Zgadzacie się na zbrojną rebelię?! – zawołał Master i spojrzał na Jamesa, jakby chciał powiedzieć: „Patrz, do czego to doszło”. A potem wskazał tłum, zwracając się do Jaya: – Właśnie tego chcecie, wy i wasi ludzie?

James obserwował uważnie prawnika patriotów, ciekaw jego reakcji. Nagle w tłumie podniósł się wrzask. – Moi ludzie? – John Jay patrzył z pogardą na zbiegowisko. – Obmierzła tłuszcza – powiedział lodowato. – A mimo to chcecie stanąć na ich czele – zauważył Master. – Stawka jest dużo większa – odpowiedział prawnik. – Nie mamy wyjścia, Master – wtrącił Duane. – Tylko tak możemy zachować nad nimi kontrolę. John potrząsnął głową z niedowierzaniem. – Idziemy do domu, James – mruknął. James nie chciał wracać. Po odejściu ojca kręcił się przez jakiś czas po okolicy, obserwując ludzi. Wędrował po mieście, zatrzymując się to tu, to tam, żeby porozmawiać ze sklepikarzami i innymi napotkanymi ludźmi – z powroźnikiem, kwiaciarką, dwoma marynarzami, paroma kupcami. Późnym przedpołudniem wstąpił do gospody i przysłuchiwał się rozmowom. A gdy nastało południe, nabrał ostatecznej pewności, że jego plan jest słuszny. W porze obiadowej wszedł do karczmy nazywanej Hampden Hall. Zapytał o coś właściciela, a ten skierował go do stołu, przy którym siedziało dwóch mężczyzn. Podszedł do nich. – Pan White? Pan Charlie White? – zwrócił się do starszego. – A kto pyta? – Nazywam się James Master. Zdaje się, że zna pan mojego ojca.

Charlie uniósł ze zdziwieniem brwi. – A czegóż to ode mnie chcecie? – spytał podejrzliwie. – Chcę porozmawiać. – James zerknął na drugiego mężczyznę, który mógł być jego równolatkiem. – Sam? – Mężczyzna skinął głową. – Jestem wam obu winien przeprosiny. Mogę usiąść? W kilku słowach opowiedział, jak wiele lat temu ojciec kazał mu złożyć im wizytę. Przyznał, że miał taki zamiar, ale za długo zwlekał, w końcu się nie pojawił i na dodatek okłamał ojca. – Synowie czasem robią takie rzeczy – powiedział ze smutkiem. – Mój ojciec był przekonany, że was odwiedziłem. A kiedy natknąłem się na was na ulicy, panie White, udawałem, że nic nie wiem, jakobym miał was odwiedzić. – Wzruszył ramionami. – Jak już wspomniałem, winien wam jestem przeprosiny. I mojemu biednemu ojcu też. Sam patrzył na ojca, który słuchał w milczeniu. – Dziś jestem dużo starszy, a moje postępowanie wcale się nie poprawiło – ciągnął James. – Ojciec wiele razy wzywał mnie do domu, do matki. Nie przyjechałem. A kiedy w końcu się zjawiłem, było już za późno. Umarła, gdy tu płynąłem. – Wasza matka była dobrą kobietą – powiedział Charlie cicho. – Przykro mi. – Umilkł na chwilę. – Ale to nie czyni ze mnie przyjaciela waszego ojca. – Wiem. – Wy obaj zawsze będziecie lojalistami. My z Samem jesteśmy patrioci. I pewnie niedługo staniemy po przeciwnych stronach barykady.

– Może tak, a może nie. Jest jeszcze jedna rzecz, o której nie wiecie. – Co takiego? – Nie jestem lojalistą, panie White. Jestem patriotą.

Vanessa GDY JAMES MASTER PRZYBYŁ do Londynu, przez myśl mu nie przeszło, że mógłby się ożenić z Vanessą Wardour. A kiedy tak się stało, cały Londyn był zdumiony. Młody kolonista był niewątpliwie przystojnym mężczyzną i dziedzicem pokaźnego majątku. Jednak piękna Vanessa Wardour należała do śmietanki arystokratycznej. Dlatego wszyscy uznali, że pod jej wpływem James zmieni się w ziemianina, człowieka na poziomie. Młody Master mógł się uważać za niezwykłego szczęściarza – oto nieznany nikomu kolonista wkracza do najwyższych, trudno dostępnych sfer brytyjskiego imperium. James był dumny z tego, że jest Brytyjczykiem. Tak go wychowano. Gdy po raz pierwszy przyjechał z rodzicami do Londynu, z niekłamanym zachwytem słuchał słów Bena Franklina o imperialnej roli Wielkiej Brytanii. Z jaką radością udawał się na studia do Oksfordu, gdzie wśród okazałych gmachów z czworobocznymi dziedzińcami i sięgających nieba wież wchłaniał wiedzę o starożytnej Grecji i Rzymie, odpowiednią dla angielskiego dżentelmena. Bo kiedy Anglicy przechadzali się klasycystycznymi ulicami Londynu albo jeździli do wód w Bath, gdy arystokraci wyruszali w podróże do Włoch, a po powrocie budowali sobie na wsi palladiańskie rezydencje, gdy politycy wygłaszali przemówienia bogato okraszone łacińskimi sentencjami, czyż nie uważali się za prawdziwych, niezłomnych spadkobierców

starożytnego Rzymu? Pozycja angielskiego dżentelmena w czasach rozkwitu imperium brytyjskiego była czymś niezwykłym; dlatego nie należało się dziwić, że zajmujący ją młody człowiek miał lekkie poczucie wyższości. Równie oczywiste było, że Anglicy, zastanawiając się nad sposobami sprawowania władzy na podbitych ogromnych terytoriach, odwoływali się do przykładu Cesarstwa Rzymskiego. A jak rządzono w Cesarstwie Rzymskim? Oczywiście z Rzymu. Najeżdżano kolejne prowincje, zaprowadzano tam rzymski porządek i przysyłano gubernatorów. Barbarzyńcy mogli korzystać z dobrodziejstw cywilizacji, za co powinni być wdzięczni. Czy można chcieć czegoś więcej? A o prawach i podatkach decydował cesarz, senat i obywatele Rzymu. James Master był szczęśliwy, dołączając do takiej elity. To prawda, od czasu do czasu wypominano mu jego wątpliwy status. Niefrasobliwa uwaga oksfordzkiego studenta: „Master, ty prowincjuszu, daj już spokój”. Albo taki oto dowód przyjaźni: „Nie szkodzi, że Master pochodzi z kolonii, uważamy go za swojego”. Słowa rzucane żartem, beztrosko, a mimo to pokazujące, że tak naprawdę brytyjscy dżentelmeni nie uważali Amerykanina za równego sobie. Ale to jedynie wzmacniało jego determinację, by w końcu stać się członkiem tego elitarnego klubu. Po studiach i powrocie do Londynu James był szczęśliwy. Od dawna uważał Albionów za swoją drugą rodzinę. Przez rok on i Grey mieszkali razem w Oksfordzie, gdzie James z przyjemnością wziął na siebie rolę mentora młodszego

przyjaciela. W Londynie nadal był jego przewodnikiem. Zwłaszcza gdy w grę wchodziły kobiety. James zawsze cieszył się względami płci pięknej. Był wysoki, przystojny, dobrze ułożony, jego rodzina miała znaczący majątek, więc nic dziwnego, że podobał się zarówno młodym damom polującym na męża, jak i kobietom starszym, szukającym mniej trwałych związków. Młodsze damy żałowały nieco, że jego majątek znajduje się w koloniach. Ale miały nadzieję, że James zostanie w Londynie albo wzorem innych bogatych kupców z Nowego Jorku będzie miał domy w obu miastach. Poza tym jego oksfordzkie wykształcenie i poglądy budziły zaufanie. Kochał Londyn, stanowczo opowiadał się po stronie imperium, a jego opinia na temat motłochu, który wywoływał zamieszki w Londynie i Nowym Jorku, była równie zdecydowana: „Należy się z nimi twardo rozprawić – powtarzał. – Stanowią zagrożenie dla normalnego ładu”. Nic dziwnego, że w tych okolicznościach James Master bardzo sobie chwalił pobyt w Londynie. Któregoś letniego dnia Grey Albion zaproponował mu wspólną kolację ze znajomym o nazwisku Hughes. Spotkali się w gospodzie niedaleko Strandu. Grey i jego przyjaciel stanowili bardzo interesującą parę. Albion, młodzieniec z uprzywilejowanych kręgów, miał potargane włosy i roześmiane błękitne oczy; zawsze schludnie ubrany Hughes, syn prostego mydlarza, chciał się wspiąć wyżej i pracował ciężko w kancelarii prawnej. Jednak jak wyznał Grey Jamesowi, za jego układnymi manierami krył się umysł zaskakująco bystry i buntowniczy.

Przy jedzeniu gawędzili swobodnie na różne tematy. Zamówili pieczeń wołową, a karczmarz podał im najlepsze czerwone wino. Pili dużo, choć James zauważył, że młody kancelista opuszcza co drugą szklaneczkę. Okazało się, że Hughes nie angażuje się czynnie w politykę, ale jego ojciec jest

radykałem.

Wypytywał

Jamesa

o

jego

rodzinę,

dzieciństwo w Nowym Jorku i wyznał, że chciałby kiedyś pojechać do Ameryki. – A ty zamierzasz wrócić do kolonii? – spytał. – Tak – odpowiedział James. – W swoim czasie. – A mógłbym wiedzieć, po czyjej stronie wówczas staniesz? – Moja rodzina jest lojalna wobec imperium. – Bardzo lojalna – dorzucił Grey z szerokim uśmiechem. Hughes pokiwał głową z zastanowieniem. Jego szczupła twarz z wąskim zakrzywionym nosem i oczami w kształcie koralików przypominała Jamesowi ptaka. – Moja rodzina byłaby po drugiej stronie – stwierdził. – Jak pewnie wiesz, wielu londyńskich rzemieślników i radykałów uważa, że zarzuty kolonistów są słuszne. I nie mam na myśli jedynie prostych ludzi jak mój ojciec. Niektórzy wigowie, nawet szanowani posiadacze ziemscy, twierdzą, że koloniści domagają się tego samego, co ich przodkowie, zanim ścięli głowę

królowi

Karolowi.

Żadnych

przedstawicielstwa. To prawo Anglikowi z racji urodzenia.

podatków

przynależne

bez

każdemu

– Ale to jeszcze nie powód, żeby wywoływać rebelię – zauważył Grey Albion.

– W Anglii podnieśliśmy bunt w ubiegłym wieku. Grey odwrócił się do Jamesa ze śmiechem. – Mówiłem ci, że mój przyjaciel ma wyrobione poglądy. – Nie obawiasz się rozruchów? – spytał James. – Rojaliści też się ich bali, gdy zarzuciliśmy królowi despotyzm. Każdy rząd boi się zamieszek. – Ale imperium… – Aha. – Hughes wpatrywał się w Jamesa. W jego oczach był jakiś groźny błysk. – Uważasz, że imperium brytyjskie, podobnie jak Cesarstwo Rzymskie, musi być rządzone ze stolicy. Londyn miałby być nowym Rzymem. – Tak właśnie uważam – przyznał James. – Jak większość – przytaknął Hughes. – I właśnie tutaj pojawia się pewna trudność. A nawet więcej niż trudność. Otwarta sprzeczność. – Co to znaczy? – Koloniści uważają się za Anglików. Twój ojciec też, prawda? – Owszem. – Jednak twój ojciec, ponieważ mieszka w Ameryce, nie może cieszyć się prawami, które czynią z niego Anglika. System imperium na to nie pozwala. Twój ojciec nie jest wolno urodzonym Anglikiem. Jest kolonistą. Może być wdzięczny, że rządzą nim z Londynu wolno urodzeni Anglicy, a nie jakiś despota, ale to wszystko. Jeśli twój ojciec jest lojalny wobec króla i imperium, bo uważa się za Anglika, to oszukuje sam siebie. Dlatego według mnie konflikt jest

nieunikniony. Jeżeli twój ojciec jest człowiekiem rozumnym, to musi się przeciwko temu zbuntować. – Hughes spojrzał na nich triumfalnie. Można było odnieść wrażenie, że ten ponury paradoks daje mu szczególną satysfakcję. James się roześmiał. – Chyba nie powtórzę tego ojcu. Powiedz mi jednak, jak inaczej można rządzić imperium? W jaki sposób amerykańscy koloniści mogliby uzyskać swoje przedstawicielstwo? – Są dwie możliwości. Amerykanie mogą mieć swoich przedstawicieli w parlamencie w Londynie. Rozwiązanie trudne do wykonania ze względu na odległość między Anglią a Ameryką, ale załóżmy, że mogłoby się to udać. – I koloniści mieliby zabierać głos w sprawach Anglii? – wtrącił Grey. – Nie sądzę, żeby jakikolwiek rząd się na to zgodził. – Rozumiesz teraz – odezwał się Hughes z szelmowskim uśmiechem do Jamesa – jaki koloniści mają problem. A tak prawdę powiedziawszy – zwrócił się do Greya – mądry rząd powinien obawiać się czegoś innego. Gdyby kolonie miały w parlamencie swoich reprezentantów, to ich liczba ciągle by rosła w miarę rozwoju kolonii. I za sto lat albo dwieście mogłoby się okazać, że w naszym imperialnym parlamencie posłowie z Ameryki stanowią większość. I kto wie, może król porzuciłby Londyn i przeniósł się z dworem do Nowego Jorku? Grey Albion wybuchnął śmiechem. James pokręcił głową ubawiony, ale z pewnym zastanowieniem.

– Wspominałeś, że są dwie możliwości – zwrócił się do Hughesa. – Rzeczywiście. Drugą jest zgoda na to, by Amerykanie rządzili się sami, a przynajmniej decydowali o podatkach, które mają płacić. – O ile w ogóle będą chcieli płacić podatki. – To może być problem. Muszą jednak płacić za swoją ochronę. Ale mimo wszystko nie wyobrażam sobie, żeby londyńscy ministrowie zgodzili się oddać choć trochę swojej władzy. – Zapominasz o jednym, Hughes – wtrącił Grey. – Nasi ministrowie obawiają się, że gdy ulegną radykalnym żądaniom Amerykanów, inne części imperium, zwłaszcza Irlandia, też zaczną domagać się większych swobód. A wtedy imperium się rozpadnie. – A ja się obawiam, że jeśli się na to nie zgodzą, będzie jeszcze gorzej. – Uważasz zatem, że obecne rozwiązanie dotyczące Ameryki nie utrzyma się długo? – spytał James. – Uważam, że takim ludziom jak Ben Franklin czy twój ojciec uda się doprowadzić do krótkotrwałych kompromisów. Ale ten system jest wadliwy u samych podstaw. Po kolacji Grey i James wracali razem do domu. – Ten Hughes to niezły jegomość! – mówił Grey z rozbawieniem. – Ma wyrobione zdanie w każdej kwestii. Niektórzy twierdzą, że jest trochę szalony, ale ja go lubię.

James skinął głową w milczeniu. Wcale nie uważał Hughesa za szaleńca. Ale jego słowa zasiały w nim pewien niepokój i chciał się nad nimi poważnie zastanowić. *** Następnego dnia poznał Vanessę. Było to w domu lorda Riverdale’a. James miał na sobie nowy błękitny surdut, w którym – o czym doskonale wiedział – wyglądał świetnie. Vanessę przedstawiono mu jako lady Rockbourne, więc uznał, że jest mężatką. Rozmawiali przez chwilę. Od razu zauważył jej niezwykłą urodę. Była szczupła, miała jasne włosy i błękitne, jakby wpatrzone w dal oczy. Nie przywiązywał specjalnej wagi do tego spotkania. Dopiero pod koniec wieczoru, gdy jedna z dam powiedziała mu, że wywarł na Vanessie duże wrażenie, zauważył, że nie poznał jej męża. – Nie wiesz? Ona jest wdową. – Dama spojrzała na niego znacząco. – I nie jest z nikim związana. Kilka dni później otrzymał na wytłaczanym papierze zaproszenie na przyjęcie w domu lady Rockbourne w Mayfair. Po miesiącu byli już kochankami. Przez ten czas to Vanessa aranżowała ich częste spotkania i uważnie mu się przyglądała. James dość szybko dostrzegł, że pociąga ją fizycznie, ale oczywiście to nie wystarczało. Dlatego gdy dała mu w końcu jednoznaczny sygnał, przyjął to jako komplement. Jednak nawet wtedy nie umiał powiedzieć, dlaczego wybrała właśnie jego. Gdy ją o to spytał, udzieliła żartobliwej, wymijającej odpowiedzi. Nigdy wcześniej nie był w takim związku z arystokratką. Owszem, Vanessa wydała mu się pociągająca także z racji swojego pochodzenia. Nie kierował nim snobizm, lecz

ciekawość. Vanessa odnosiła się do świata ze specyficzną, uprzejmą wyższością, która w innych okolicznościach pewnie by go bulwersowała. Ale ponieważ cieszył się jej względami, uważał to za zabawne. Podziwiał jej wrodzoną elegancję, niezwykłą lekkość ruchów, subtelną modulację głosu, za pomocą której zmieniała znaczenie pojedynczych słów lub nadawała im ironiczne zabarwienie. A także wprawiającą w osłupienie szczerość wobec zwykłych śmiertelników, którzy nie umieli się zdobyć na podobną bezpośredniość. Jednocześnie wyczuwał w niej jakąś wewnętrzną nerwowość, mroczne miejsce duszy, i ta wrażliwość wzbudzała w nim opiekuńcze uczucia. A może, myślał, ona potajemnie pragnie jego silnego, lecz delikatnego ramienia? Mijały miesiące. Spędzali ze sobą coraz więcej czasu. Gdy nie widzieli się dzień lub dwa, w domu Albionów pojawiał się posłaniec z liścikiem do Jamesa. Jakby Vanessa nie umiała się bez niego obejść. On z kolei był nią tak zafascynowany, że gdy powiedziała mu o ciąży, bez wahania zaproponował jej małżeństwo. Nie odpowiedziała od razu; zastanawiała się przez tydzień. Doskonale to rozumiał. Nie był przecież właścicielem posiadłości, nie miał arystokratycznego tytułu. Intymna znajomość to coś innego niż małżeństwo. Nieślubne dziecko mogło stanowić pewien problem nawet dla wdowy o utrwalonej pozycji społecznej. Ale Vanessa bez trudu znalazłaby jakieś rozwiązanie, mogłaby na przykład wyjechać do Europy, a powrócić po porodzie i oddaniu dziecka pod czyjąś opiekę. Jednak po tygodniu oznajmiła, że wyjdzie za Jamesa za mąż.

Cichy ślub odbył się w eleganckim kościele pod wezwaniem Świętego Jerzego przy Hanover Square. W obecności Albionów, Riverdale’ów i kilku najbliższych przyjaciół. A po sześciu miesiącach urodził się Weston. James był bardzo dumny z syna. Weston już jako niemowlę bardzo przypominał Johna Mastera. Duma Jamesa brała się też stąd, że po raz pierwszy rodzina Masterów połączyła się poprzez małżeństwo z arystokracją. W żyłach następnych pokoleń, których rodowód sięgał wstecz do niepamiętnych czasów, będzie odtąd płynęła krew szlachecka, wręcz królewska! Vanessa wyglądała na szczęśliwą. Była teraz zwykłą panią Master, ale sama jej osobowość nadawała temu nazwisku nowy blask. Wszyscy zachwycali się małym Westonem, co dawało jej jeszcze jeden powód do zadowolenia. W ciągu pierwszego roku małżeństwa między nią a Jamesem nie było żadnych nieporozumień. Z małym wyjątkiem. James nadal pracował. Spędzał teraz w kancelarii mniej czasu, co Albion doskonale rozumiał, ale bynajmniej nie zaniedbywał swoich obowiązków. – Musisz być takim kupcem, Jamesie? – pytała czasem Vanessa, ale zbywał te uwagi śmiechem. – Przecież nie mieszkam w magazynie – odpowiadał. – Albion jest dżentelmenem, prowadzi szanowaną agencję, a ja muszę tam bywać, żeby pilnować rodzinnych interesów, które są dość rozległe. – A może byśmy tak kupili posiadłość na wsi? Mógłbyś nią zarządzać. I chętnie widziałabym cię w parlamencie.

– Nie mam nic przeciwko temu. Ale interesy rodziny nadal będą wymagać moich starań. Zauważył, że jak wiele innych kobiet próbowała zmienić ukochanego mężczyznę na swoją modłę, i nawet go to bawiło. Nie miał jednak najmniejszego zamiaru rezygnować ze swoich zajęć. Kilka razy wspomniał, że powinni wybrać się na drugą stronę Atlantyku, żeby odwiedzić jego rodzinę, która z pewnością niecierpliwie czeka na ich przyjazd. – Jeszcze nie teraz – odpowiadała. – Weston jest za mały. Brzmiało to rozsądnie, więc nie protestował. Gdy ponownie zaszła w ciążę, był wniebowzięty. Miał nadzieję, że tym razem urodzi się dziewczynka. Niestety, Vanessa straciła dziecko, co miało tragiczne skutki. Wpadła w depresję. Przez całe tygodnie prawie nie wychodziła z domu, siedziała nieruchomo w fotelu, patrząc przez okno na niebo. Była ospała i apatyczna. Próbował ją pocieszyć, zachęcić do jakichś rozrywek, ale na próżno. Unikała też wszelkiej bliskości. Nawet Weston nie potrafił jej rozweselić. Zaczynała się z nim bawić, ale po kilku chwilach dawała znak opiekunce, żeby go zabrała. Stopniowo wracała do normalnego stanu, ale zaszła w niej wyraźna zmiana. Dopuszczała Jamesa do łoża, widać było jednak wyraźnie, że jego pieszczoty nie sprawiają jej przyjemności. Starał się być delikatny, mając nadzieję, że to z czasem minie. Trudno mu było jednak zrozumieć jej zachowanie wobec Westona.

Wydawało mu się, że wszystkie kobiety są dobrymi matkami. Uważał, że to ich naturalny instynkt. Dlatego dziwił się, że Vanessa, nawet po odzyskaniu sił, nie troszczy się o syna. Dla postronnych oczu nadal była idealną matką, ale wykonywała swoje obowiązki machinalnie, bez cienia ciepłych uczuć. A kiedyś, trzymając chłopca na kolanach, spojrzała uważnie na jego twarz, a potem powiedziała do Jamesa: – On wygląda zupełnie jak ty. – Tak naprawdę jest podobny do mojego ojca – sprostował James. – Aha – odparła ze smutkiem. – Naprawdę? – Postawiła Westona na podłodze. W tym momencie James zaczął się zastanawiać, czy Vanessa darzy jeszcze miłością jego i syna. Niedługo potem spotkał Bena Franklina na Strandzie. Gdy się przedstawił i wyjaśnił, kim jest, Franklin potraktował go bardzo życzliwie. – Zapraszam do siebie – powiedział. – Porozmawiamy. Jak zawsze rozmowa z nim okazała się bardzo pouczająca. Dyskutowali o patriotach, a James powtórzył argumenty, które przytaczał Hughes. – Przyznam panu, że zastanawiam się, czy nie ma racji. Bo może nigdy nie da się osiągnąć fundamentalnego porozumienia między rządem brytyjskim a koloniami w Ameryce. Jednak Franklin patrzył na to z większym optymizmem. – Nie podważam logiki wywodów waszego znajomego – powiedział wesoło. – Jednak sztuka uprawiania polityki

polega na negocjowaniu i zawieraniu kompromisów, a nie na posługiwaniu się logiką. Nie chodzi o to, czy imperium brytyjskie ma sens, ale czy jego obywatele mogą w jego granicach żyć razem. Ja wciąż mam nadzieję, że mogą. Wy chyba też. James wracał ze Strandu na Piccadilly w dużo lepszym nastroju. Do domu wpuścił go lokaj, informując, że pani ma gościa i że obie damy są w małej bawialni. James wszedł po schodach i stanął przed drzwiami. Miał zamiar wejść do środka, gdy nagle usłyszał głos żony: – Ledwo to znoszę. Każdy dzień w tym domu jest dla mnie torturą. – Chyba nie jest aż tak źle – odpowiedziała łagodnie jakaś kobieta. – Jest. Znalazłam się w pułapce małżeństwa z kolonistą. Kolonistą, który chce mnie zaciągnąć do swojej przeklętej kolonii. A ja cała drżę, że jak się już tam znajdziemy, to on zechce tam zostać. – Zostać w Ameryce, skoro może mieszkać w Londynie? Aż trudno w to uwierzyć. – Ty go nie znasz. Nawet nie umiesz sobie wyobrazić, jaki jest naprawdę. – Mówiłaś, że jako mąż… – Och, nie uskarżam się na jego męskość. Przez jakiś czas nawet go kochałam. Ale teraz… nie mogę znieść jego dotyku. – To się często zdarza w małżeństwie. I z reguły mija.

– Nie minie. Och, jak mogłam być taka głupia, że dałam się wpędzić w tę pułapkę! A wszystko przez to przeklęte dziecko. – Nie wolno ci mówić takich rzeczy, Vanesso! Czy on wie, co czujesz? – On? Ten prowincjusz? On o niczym nie ma pojęcia. James oddalił się po cichu. Ten prowincjusz wie już teraz wszystko, pomyślał ponuro. Na dole powiedział lokajowi, żeby nie wspominał żonie o jego obecności, bo właśnie coś sobie przypomniał i musi załatwić pilną sprawę. Nie było go ponad godzinę. *** Przez cały następny rok zajmował się pracą jak gdyby nigdy nic. I uważnie obserwował żonę, próbując wychwycić wszystkie sygnały – zarówno ukrywanej nienawiści, jak i jakiejkolwiek poprawy. Lecz stykał się jedynie z chłodną obojętnością. Dlatego nie zaglądał do jej sypialni, chyba że dała mu wyraźny znak, że oczekuje jego zainteresowania. Była piękną kobietą, a on pełnym wigoru mężczyzną, więc umiał ją zaspokoić, gdy tego potrzebowała. Zarazem był stałym klientem pewnego dyskretnego przybytku w Mayfair, gdzie dziewczęta były czyste i zdrowe. Często też zastanawiał się, czy gdyby nie Weston, byłby gotów podtrzymywać żałosne pozory udanego małżeństwa. Z kolonii dochodziły wieści o kolejnych aktach przemocy. Patrioci rośli w siłę, w Filadelfii zebrał się Kongres, a rząd brytyjski nadal nie umiał sprostać wyzwaniom. James często myślał o swojej rodzinie w Nowym Jorku i o Westonie. Czy naprawdę chcę, zastanawiał się, by mój syn należał do świata

swojej matki, czy raczej wolałbym, by wyrastał w czystszym, prostszym świecie mojego dzieciństwa? Bardzo pragnął zabrać w końcu Westona do dziadków. Z ogromnym bólem odpowiadał na listy ojca błagające go o powrót. Gdy raz czy dwa poruszył ten temat w rozmowie z Vanessą, obiecując, że pojadą tylko na krótko, odmówiła. Jednakże kłótnia, która doprowadziła do sytuacji kryzysowej, nie dotyczyła jego rodziny, lecz Bena Franklina. Wydarzyła się na początku grudnia 1774 roku. Ujawniając listy Hutchinsona, Franklin miał jak najlepsze intencje, ale przyniosło to wręcz odwrotne skutki – w postaci zamieszek w koloniach i innych aktów przemocy. W Londynie pojawiały się głosy, że świadomie doprowadził do niepokojów, co ściągnęło na niego powszechne potępienie. W odwecie Franklin napisał kilka artykułów wytykających błędy rządowi w Londynie. To tylko dodatkowo zaogniło konflikt, a on sam popadł w niełaskę, mimo że wciąż miał w parlamencie wpływowych przyjaciół. James i Vanessa wracali powozem z kolacji. Był mroźny wieczór. James nieopatrznie wyraził współczucie dla Franklina, którego w sposób niewybredny obrażano na przyjęciu. – Nic dziwnego – mruknęła. – On ma dobre zamiary. Słowa te wywołały wybuch Vanessy, którego przyczyną musiały być długo tłumione emocje. – Franklin to przeklęty kolonista! Mały, plugawy zdrajca udający dżentelmena!

– To, co mówisz, jest niesprawiedliwe. – Sam przyjechał do Londynu. Obiecywał, że będzie pomocny. Traktowaliśmy go jak Anglika. Zrobiliśmy jego bękarta gubernatorem New Jersey. Ten parweniusz, jeśli rzeczywiście jest dżentelmenem, może zrobić tylko jedno: nie odzywać się więcej, dopóki nie zostanie o to poproszony. A gdyby to ode mnie zależało, on i inni zdrajcy z kolonii zostaliby zwyczajnie rozstrzelani. To by przywróciło spokój w koloniach. – No cóż, teraz już wiemy, co o tym myślisz. – Wszyscy myślą tak samo jak ja, ty przeklęty kolonisto! – krzyknęła. – Ciesz się, że twój syn urodził się w cywilizowanym kraju. Modlę się, żeby jego noga nigdy nie postała w tej twojej parszywej kolonii! James kazał stangretowi, który z pewnością wszystko słyszał, zatrzymać powóz. Wysiadł bez słowa. Vanessa też się nie odezwała. Wracając pieszo do domu, nie czuł smutku ani nawet złości. Był w nim jedynie niesmak. Poszedł od razu do swojego gabinetu i wyjął ostatni list od ojca. Gdy czytał po raz kolejny naglące błaganie o powrót do chorej matki, zalała go fala wstydu. Postanowił wsiąść na najbliższy statek, nawet gdyby musiał jechać sam. Położył się spać w garderobie. Obudził się późno i sam zjadł śniadanie. Wychodził właśnie do biura, gdy lokaj podał mu list. Poznał odręczne pismo Vanessy. Informowała go, że wyjechała z samego rana do Europy i nie potrafi przewidzieć, kiedy wróci. ***

Tuż przed Bożym Narodzeniem James poszedł odwiedzić Bena Franklina. Gdy powiedział mu o swojej decyzji, gospodarz wcale go od niej nie odwodził. – Prawdę powiedziawszy, sam też doszedłem do takiego wniosku – przyznał Franklin. – Pukałem do wszystkich drzwi w Londynie. Tam, gdzie mnie jeszcze przyjmują, słyszę to samo: brytyjski rząd się nie ugnie. Zawsze wydawało mi się, że kompromis jest możliwy. Teraz jednak straciłem wiarę. – Uśmiechnął się. – Wszystko wskazuje na to, że wasz młody przyjaciel prawnik miał rację. Niedługo ruszę waszym śladem. – Nie zdawałem sobie sprawy, jak bardzo pogardza się tu ludźmi z kolonii. – Brytyjczycy są wściekli. W złości ludzie posuwają się do każdej zniewagi, a uprzedzenia urastają do ogromnych rozmiarów. – Wcześniej nie dostrzegałem brytyjskiej arogancji. – Wszystkie imperia stają się aroganckie. To leży w ich naturze. James wyszedł od Franklina żegnany ciepłą życzliwością. Nie pozostało mu nic innego, jak przygotować się do podróży. Wyjazd Vanessy oznaczał, że musi zabrać ze sobą Westona. Uznał to za dobrodziejstwo losu: w końcu jego syn zobaczy dziadków. Wchodząc z nim na pokład, przyrzekł sobie jedno: syn nie może się nigdy dowiedzieć, że matka go nie kochała.

Wojna Marzec 1776 roku

NIEBO BYŁO BEZCHMURNE. Hudson już wcześniej przyniósł wiadomość, że na ulicach panuje spokój. Abigail oddała list ojcu i wyszła do przedpokoju, gdzie czekał na nią Weston. Wzięła go za rękę. – Chodź, pójdziemy na spacer – powiedziała. Zajmowała się nim jak własnym dzieckiem. Był naprawdę uroczym chłopcem. Gotowa byłaby oddać za niego życie. Od powrotu Jamesa minął zaledwie rok, a świat zmienił się nie do poznania. Jeszcze przez jakiś czas było słychać głosy nawołujące do opamiętania. Kongres Kontynentalny zarzekał się, że domaga się jedynie sprawiedliwości od Brytyjczyków. W Nowym Jorku John Jay i jemu podobni trzymali Chłopców Wolności w ryzach. Ale nie trwało to długo. Rebelia wymknęła się spod kontroli. Po potyczkach pod Lexington i Concord generał Howe i jego żołnierze próbowali wydostać się z Bostonu, a wtedy patrioci zadali im ogromne straty na Bunker Hill. Potem, w górnym biegu Rzeki Hudsona, Ethan Allen i jego Green Mountain Boys zaskoczyli Anglików i przejęli mały fort Ticonderoga wraz z ciężką armatą. Ośmielony tym Kongres postanowił wojskową na terytorium Kanady.

podjąć

wyprawę

Gubernator Wirginii zaoferował wolność każdemu niewolnikowi, który dołączy do wojsk brytyjskich, co

oczywiście rozwścieczyło plantatorów. Król Jerzy ogłosił, że kolonie amerykańskie są w stanie rebelii – co było zgodne z prawdą – i rozkazał zamknięcie amerykańskich portów. „Król wypowiedział nam wojnę”, stwierdzili Chłopcy Wolności. Ale to nie interwencja wojskowa najbardziej rozeźliła ludzi. W styczniu 1776 roku pojawiła się anonimowa broszura. Wkrótce stało się jasne, że jej autorem jest Anglik nazwiskiem Thomas Paine, który niedawno przybył do Filadelfii. Tekst nosił tytuł Zdrowy rozsądek. John Master nazwał broszurę „podżeganiem do buntu”, ale nawet on musiał przyznać, że napisana była znakomicie. Paine

nie

tylko

przedstawiał

argumenty

na

rzecz

niepodległej Ameryki – ogromne tereny, na których Wolność mogłaby znaleźć bezpieczne schronienie przed pradawnym złem Europy – ale też używał języka budzącego żywy oddźwięk. Król Jerzy był dla niego „królewską bestią Wielkiej Brytanii”. O władzy Brytyjczyków pisał: „Absurdem jest przekonanie, że wyspa może rządzić całym kontynentem”. A o niepodległości wypowiadał się w prostych, zapadających w pamięć słowach: „Czas się rozstać”. W ciągu kilku tygodni Zdrowy rozsądek krążył już we wszystkich koloniach. Wojna wydawała się nieunikniona. Nowy Jork, z ogromnym portem i kontrolą nad wodnym szlakiem prowadzącym na północ, aż do Kanady, nabrał szczególnego znaczenia. George Washington z Wirginii, wybrany przez Kongres na naczelnego wodza armii, już wcześniej dokonał inspekcji miasta. Na początku 1776 roku przysłał zaufanego

generała Charlesa umocnieniowe.

Lee,

żeby

przeprowadził

prace

Generał Lee miał bardzo odległe koneksje ze znakomitym rodem Lee z Wirginii, albowiem okazało się, że jest ekscentrycznym Anglikiem. Służył w Ameryce podczas wojny z Francuzami i z Indianami, a przed powrotem do Europy pojął za żonę Indiankę. Niedawno jednak osiedlił się w Ameryce na stałe. Był żarliwym orędownikiem sprawy kolonistów i miał wybuchowy charakter. Przechadzał się po mieście ze stadem psów, a z tyłu obserwował go tłumek ciekawskich dzieciaków. Znał się jednak na swoim fachu. W ciągu miesiąca wyposażył miasto w solidne umocnienia obronne. Jego przyjazd odbił się też na życiu rodziny Masterów. James zaofiarował mu swoje usługi i najwyraźniej zrobił na nim duże wrażenie, bo generał wysłał go do Bostonu pod komendę Washingtona. Idąc Beaver Street, Abigail rozmyślała o ukochanym bracie, zastanawiając się, kiedy znów go zobaczy. Przeszła na drugą stronę, kierując się ku Bowling Green. Weston pociągnął ją za rękę. Pozwoliła mu pobiec przodem. *** John Master jeszcze raz spojrzał na list. Utrzymywanie korespondencji z Londynem nie było w tych dniach łatwe, a on, jako dobrze znany torys, szczególnie musiał się mieć na baczności. Wielu jego znajomych wyjechało z miasta w ciągu ostatnich miesięcy. Gubernator Tryon schronił się na statku stojącym w porcie. A lojaliści, którzy pozostali w mieście, starali się nie zwracać na siebie uwagi. Człowiek otrzymujący

listy z Anglii mógł zostać uznany za szpiega. Jednak sprytny Albion wysłał list najpierw do Bostonu, a wczoraj wieczorem posłaniec wręczył go przed domem Salomonowi. Treść była jasna, zwięzła i mało pocieszająca. Zwoływano ogromną armię złożoną nie tylko z czerwonych kubraków. Rząd sięgnął po niemieckich najemników, próbował nawet ściągnąć oddziały z Rosji, ale caryca Katarzyna nie wyraziła zgody. Od wojny nie było już odwrotu. Albion zwracał uwagę, że wielu Anglików sympatyzuje z buntownikami. Zwłaszcza londyńczycy byli przyjaźnie nastawieni do kolonistów. Do czasu rozpoczęcia walk nawet lord North, premier, uchodził za ugodowego. W Izbie Gmin Edmund Burke, Charles James Fox i inni mówcy nadal orędowali za kolonistami. W Izbie Lordów hrabia Chatham, który doprowadził Anglię do zwycięstwa w ostatniej wojnie z Francuzami, oraz przyjaciel Franklina lord Darthmour wciąż nawoływali do kompromisu. Kilku oficerów odmówiło służby przeciwko kolonistom. Ale gdy zaczęto zabijać brytyjskich żołnierzy, sympatia opinii publicznej przechyliła się na stronę rządu. Czego należało się spodziewać? Poza tym król Jerzy, przy całej swojej uczciwości, uważał, że jego obowiązkiem jest przeciwstawienie się buntownikom. I miał poparcie parlamentu. Wielu posłów pobierało wysokie pensje za piastowanie publicznych stanowisk, nie wykonując żadnej pracy. Inni służyli w armii, a przecież awans zależał od rządu. Jeszcze inni mieli znajomych, którzy czerpali zyski z rządowych kontraktów. No i byli też tacy, których udało się

zwyczajnie przekupić. Lord North bez problemu mógł liczyć na parlamentarną większość. Czy można było mieć jakąś nadzieję? Tak, stwierdził Albion, i to z dwóch powodów. Pierwszym były ogromne koszty wysyłania wojsk na drugą stronę Atlantyku. Drugim – zagrożenie ze strony Francji, która widząc zaangażowanie Wielkiej Brytanii w Ameryce, mogła zaatakować w innych częściach imperium, próbując odzyskać terytoria utracone w ostatniej wojnie. A gdy patrioci zrozumieją, na co się porwali, gdy ogarnie ich przerażenie, może powściągną swoje najbardziej skrajne żądania, co pozwoli osiągnąć kompromis. List kończył się w dużo lżejszym tonie:

Czy James wspominał Wam o plotce mówiącej, że matka lorda Northa przyprawiała mężowi rogi z ojcem naszego króla? Co by mogło oznaczać, że król Jerzy i jego premier są przyrodnimi braćmi. (To musi być prawda, albowiem są do siebie bardzo podobni). Jeśli premier kiedykolwiek chciałby zaprzestać łajania kolonistów, to jego królewski brat – wierząc, że Opatrzność jest po jego stronie – będzie umiał przywołać go do porządku.

Gdy Abigail czytała list poprzedniego dnia, John uważnie ją obserwował. Rozbawiło go jej oburzenie na fragment dotyczący króla i jego brata. „Nigdy bym nie pomyślała, papo, że lord North jest nieślubnym bratem króla – powiedziała. – Czy takie rzeczy często się w Anglii zdarzają?” „Takie rzeczy zdarzają się też w Ameryce”, odpowiedział z uśmiechem.

Ale teraz, czytając list jeszcze raz, myślał o kwestii najważniejszej: o tym, czy jest jeszcze jakaś nadzieja. Zapewne dojdzie do walk, ale gdy patrioci pojmą, co zrobili, z pewnością uda się wynegocjować jakieś porozumienie, i to bez względu na Charliego White’a i Chłopców Wolności, bez względu na generała Lee i jego fortyfikacje, bez względu na tragiczne szaleństwo jego własnego syna Jamesa. Wciąż była nadzieja dla niego, dla Abigail i dla Westona. Z zamyślenia wyrwał go hałas przy drzwiach. Zdziwiony John wyszedł do holu, a tam zobaczył Hudsona, który próbował powstrzymać w wejściu dwóch potężnych mężczyzn. Chwilę później wyłamane drzwi wpadły do środka. John Master patrzył na to z przerażeniem. *** Na Bowling Green było niewielu ludzi i Weston mógł się oddawać ulubionej zabawie. James nauczył go rzucać i łapać piłkę. Chłopczyk mógł biegać za nią godzinami. „Rzuć wyżej! – wołał. – A teraz dalej!” Uwielbiał popisywać się robinsonadami. Abigail uważała, że jest w tym świetny jak na swój wiek. Często martwiła się, że chłopiec zapewne tęskni za matką, więc próbowała mu to jakoś wynagrodzić. Dlatego widząc radość Westona, rzucała mu piłkę, choć ta zabawa mocno ją nudziła. Żałowała tylko, że James nie może tego widzieć. Tak bardzo się ucieszyła, gdy powrócił z Anglii. Był wysoki i przystojny. Z jaką radością patrzyła na niego przy rodzinnym stole. Czuła też ulgę. Była pewna, że w obecności Jamesa wszystko dobrze się ułoży.

Trzeciego dnia wyjawił swój sekret. On i ojciec zamknęli się na godzinę w pokoju. Słyszała przepełniony bólem płacz ojca, podniesione głosy, a potem rozmowę. W końcu ojciec otworzył drzwi. Na jego bladej twarzy malowało się przygnębienie. „Twój brat stanął po stronie patriotów – powiedział. – Rozumiem go, chociaż się z nim nie zgadzam. A teraz, Abby, ty i ja musimy zadbać o jedność rodziny. Staraj się nie rozmawiać z Jamesem na ten temat. I pod żadnym pozorem nie spieraj się z nim. To twój brat, więc musisz go kochać i okazywać mu wsparcie. A najważniejsze, żeby Weston nigdy nie słyszał kłótni w tym domu”. I tak właśnie żyli. Nikt by się nie domyślił, że James i jego ojciec stoją po przeciwnych stronach barykady. Napływające każdego dnia wiadomości omawiano ze spokojem. Master wygłaszał swoje zdanie na temat kompetencji Washingtona i nieudolności zbieranego przez niego wojska. James krytykował nierozsądne albo aroganckie posunięcia rządu w Londynie. Ale te dyskusje zawsze toczyły się w uprzejmej atmosferze. Niedługo po powrocie Jamesa pojechali do hrabstwa Dutchess. Abigail miała cudowne wspomnienia z dzieciństwa, gdy jako mała dziewczynka odwiedzała na wsi swojego dziadka Dirka Mastera. Po jego śmierci dom przypadł Johnowi, więc od czasu do czasu jeździli tam latem. Dzierżawami ziemskimi Masterów w hrabstwie Dutchess zarządzał mąż Susan, który zajmował się też własną posiadłością.

Zatrzymali się w domu Susan. Ona sama coraz bardziej przypominała stateczną matronę i mimo że przyjazd rodziny sprawił jej dużą przyjemność, więcej uwagi poświęcała dzieciom i zarządzaniu posiadłością niż poważnym problemom wielkiego świata. Jej mąż, energiczny mężczyzna o pogodnym usposobieniu, powiedział wprost: „Wolimy trzymać się od tego z daleka”. On i James całkiem nieźle się dogadywali, lecz Abigail widziała wyraźnie, że poza więzami rodzinnymi niewiele mają ze sobą wspólnego. Tuż przed odjazdem Susan wzięła czule brata pod rękę. „Musisz do nas znów jak najszybciej przyjechać – powiedziała serdecznie. – Chciałabym się nacieszyć tobą po tylu latach”. Abigail nie mogłaby wymarzyć sobie lepszych relacji ze starszym bratem. Dużo ze sobą rozmawiali, James opowiadał jej o tym, co widział w życiu. Zazwyczaj zachowywał powagę, ale gdy wracał do zabawnych opowieści z czasów studenckich, rozśmieszał ją do łez. Dość szybko zorientował się, co Abigail lubi, i mimo zamknięcia portu zawsze umiał zdobyć dla niej jakiś upominek – koronkę albo wstążki, książkę, a nawet bukiecik kwiatów. A dla syna był wzorowym ojcem. Gdy Abigail patrzyła, jak James bawi się z Westonem, jak uczy go czytać albo zabiera na spacery, była dumna ze swojego brata. I dzięki Bogu mogła kochać i szanować zarówno jego, jak i ojca. Teraz to ona prowadziła dom i całkiem dobrze sobie z tym radziła. Hudson i jego żona ustalali z nią wszystkie

codzienne sprawy. A ona starała się być pociechą dla ojca, towarzyszką dla Jamesa i matką dla Westona. Ale dlaczego James przybył sam? Gdzie jest jego żona? Na samym początku próbowała się tego dowiedzieć, ale udzielał wymijających odpowiedzi, co zniechęciło ją do zadawania dalszych pytań. Ojciec wiedział tyle samo co ona. Dopiero po trzech tygodniach James wyznał, że poważnie pokłócił się z Vanessą. „Wciąż mam nadzieję na pojednanie”, przyznał. Wszyscy uznali, że Weston nie powinien o tym wiedzieć. Powiedziano mu, że mama przyjedzie, gdy tylko będzie mogła. Z pewnością za nią tęsknił, ale najwyraźniej zaakceptował jej nieobecność jako niewytłumaczalną część świata dorosłych. Po kilku miesiącach przyszedł od Vanessy list, napisany wyraźnym, zdecydowanym pismem na sztywnym papierze. Vanessa przesyłała wyrazy miłości dla syna, wyrażała niepokój w związku z rebelią i pytała, kiedy James wróci. W żaden sposób nie dawała do zrozumienia, że zamierza do niego dołączyć. Tymczasem rebelia nabierała rozmachu, więc obecność Jamesa stanowiła dla rodziny pewną ochronę. Wielu torysów lojalnych wobec Londynu wyjechało, jedni płynęli do Anglii, inni schronili się w swoich wiejskich posiadłościach, gdzie mieli nadzieję przeczekać w spokoju. Część udała się na Long Island, do hrabstwa Kings i hrabstwa Queens, gdzie lojaliści wciąż mieli przewagę, choć i tam patrioci nękali ich od czasu do czasu. Ale dopóki James był w mieście, dom Masterów uchodził za siedzibę patriotów.

Abigail nadal bawiła się z Westonem. W pewnym momencie rzuciła piłkę za daleko w bok. Chłopiec skoczył, żeby ją złapać, ale upadł na ziemię i stłukł sobie kolano o wystający kamień. Podbiegła do niego. Wstał z wykrzywioną buzią. Nie dość, że z kolana płynęła krew, to jeszcze nabił sobie potężnego guza. Spodziewała się, że zacznie płakać. – Chcesz do domu? – spytała, owijając mu kolano chusteczką. Weston pokręcił głową. Wróciła więc na swoje miejsce i rzuciła mu piłkę w taki sposób, żeby mógł ją złapać bez trudu. Było jej go szkoda, ale jednocześnie poczuła przypływ dumy. Bawili się jeszcze przez kilka minut, gdy nagle z ulicy dobiegły krzyki. Zatrzymała się, nasłuchując, ale hałas po chwili ucichł. Piłka przeleciała kilka razy w jedną i drugą stronę. Abigail zauważyła, że ludzie biegną tam, skąd wcześniej dochodziła wrzawa, jakby odbywało się tam jakieś przedstawienie. Zawahała się, nie wiedząc, co robić. – Abby, uważaj! – zawołał Weston i rzucił piłkę. Umyślnie jej nie złapała. Podniosła piłkę z ziemi i cofnęła się o kilka kroków, żeby zobaczyć, co się dzieje. W tym momencie dojrzała nadbiegającego Salomona. – Niech panienka tu zostanie! – rzucił bez tchu, stając obok. – Co się stało? – Baas – szepnął, tak żeby Weston nie usłyszał. – Przyszli po niego. Mówią, że jest szpiegiem, bo dostaje listy z Anglii.

Niech panienka tam nie idzie – dorzucił z naciskiem. Ale Abigail nie zamierzała usłuchać. – Zostań z Westonem! – rozkazała. Wcisnęła mu w dłoń piłkę. – Nie odchodźcie stąd. – Rzuciła się biegiem. Przed domem zebrał się już całkiem spory tłum. Ludzie patrzyli wyczekująco. Próbowała się przecisnąć, ale zanim dotarła do bramy, drzwi się otworzyły. Tłum zawył. Rozebrali jej ojca do pasa, zdjęli mu buty. Wciąż był wysokim, potężnym mężczyzną zdolnym do walki, ale trzymało go co najmniej sześciu ludzi. Próbował zachować godność, lecz twarz miał zszarzałą. Nigdy nie widziała ojca tak poniżonego. Mężczyźni szturchali go i popychali. Z tłumu dobiegały coraz głośniejsze okrzyki. Motłoch domagał się zarówno rozrywki, jak i zemsty. Ojcu kazano stanąć na schodach przed drzwiami. Jeden z mężczyzn trzymał wiadro ze smołą. W tym momencie Abigail zrozumiała, co się szykuje. Sama była bezsilna. Musiała natychmiast coś wymyślić. Odwróciła się i rzuciła biegiem przed siebie. Dokąd teraz? Może na Wall Street? Tak, tam jest ratusz, tam jest jakaś władza! Ale bliżej było do fortu. Nie miała ani chwili do stracenia. Ile czasu potrzeba, żeby wytarzać człowieka w smole i pierzu? Stary, okrutny zwyczaj. Rytualne upokorzenie. Rozebrać kogoś, posmarować smołą, obsypać piórami, które natychmiast go oblepią. Wstyd związany z nagością, palący ból z powodu gorącej smoły, upodobnienie do czarnoskórego niewolnika albo Indianina. Albo do kurczaka czekającego na wrzucenie do kotła. A potem tłum zwykle gonił nieszczęśnika po ulicach, wystawiając na pośmiewisko całego miasta. Potem

smoła odchodziła od ciała razem z popaloną skórą. Niektórzy umierali od tego. Biegła ile sił w nogach, rozglądając się gorączkowo w nadziei, że spotka kogoś, kto będzie mógł powstrzymać to odrażające szaleństwo. W bramie do fortu była wartownia. – Gdzie wasz dowódca? – krzyknęła. – Chcę mówić z jakimś oficerem! – Tu żadnego nie ma – odpowiedział żołnierz. – Mój ojciec… chcą go wytarzać w smole i pierzu! – Spróbujcie w ratuszu. – Wartownik wzruszył ramionami. – Niech was wszyscy diabli! – krzyknęła. Odwróciła się i pobiegła Broadwayem. Sto metrów dalej przy skraju ulicy stał wóz. Woźnica rozmawiał z jakimś przechodniem. Nie wahała się ani chwili. – Pomocy! – zawołała. Mężczyzna spojrzał na nią. – Do ratusza! – wyrzuciła z siebie bez tchu. – Błagam was, chcą wytarzać mojego ojca w smole i pierzu! Dzięki Bogu woźnica nie namyślał się ani chwili. Silne ramię pociągnęło ją na wóz. Twarz mężczyzny wydała jej się znajoma, ale nie umiałaby powiedzieć, gdzie go wcześniej spotkała. Bez słowa zaciął konie batem. Ale zamiast ruszyć na północ, zawrócił. – Do ratusza! – krzyknęła. – Na miłość boską, muszę dotrzeć do ratusza! Ale woźnica pozostał niewzruszony. – Jeśli chcecie go ocalić, panienko Abigail, to trzymajcie się mocno.

Zanim zorientowała się, co się dzieje, skręcili w Beaver Street. Woźnica ani trochę nie zwolnił na widok tłumu, tylko pędził wprost przed siebie, więc ludzie rozpierzchli się na boki. John Master nadal stał na szczycie schodów. Piersi i plecy miał już pomazane smołą, jakiś typ zamierzał mu oblać smołą stopy. Wszyscy patrzyli ze zdziwieniem na intruza na wozie. – Stać! – krzyknął ostro woźnica. Najwyraźniej sądził, że tłum go posłucha. Mężczyzna trzymający pędzel zawahał się, ale jego towarzysz, ten z wiadrem, zaklął głośno. – To przeklęty szpieg torysów! – zaprotestował. Bat woźnicy śmignął tak błyskawicznie, że Abigail ledwo to zauważyła. Rzemień owinął się na ramieniu mężczyzny. Ten, wyjąc z bólu, upuścił wiadro. Smoła rozlała się na schodach. – Sprzeciwiasz mi się? – spytał woźnica. – Nie, Charlie – mruknął człowiek z pędzlem. – Nikt ci się nie sprzeciwia. – Całe szczęście. – Charlie White spojrzał na tłum. – To jest dom Jamesa Mastera, oficera armii patriotów, i znajduje się pod ochroną. Ktokolwiek podniesie rękę na mieszkańców tego domu… – Nie musiał nawet kończyć. – W porządku – powiedział mężczyzna z pędzlem. – Jak sobie życzysz. Chłopaki, idziemy. – Wyprowadził swoich ludzi na ulicę. Charlie jeszcze raz powiódł wzrokiem dookoła i znacząco trzasnął batem nad głowami zgromadzonych ludzi. Zaczęli się

rozchodzić. – Zajmijcie się lepiej ojcem, panienko – rzekł Charlie i pomógł Abigail zejść z wozu. Gdy stanęła na schodach, wóz już ruszył ulicą. Charlie ani razu nie spojrzał za siebie. *** Nikt ich potem nie nachodził ani nie niepokoił. John był zdziwiony, że Charlie wystąpił w jego obronie. Dwa dni później Abigail zauważyła wóz White’a na ulicy, więc machnęła, żeby się zatrzymał. – Ojciec chciałby panu podziękować – powiedziała. Charlie potrząsnął głową. – Nie chodziło mi o niego – powiedział szorstko. Dzięki Bogu po miesiącu wrócił James. Był bardzo zadowolony. Generał Howe musiał wyprowadzić z Bostonu swoje czerwone kubraki i przenieść się do Nowej Szkocji. A Washington awansował Jamesa na kapitana. Jednak pamięć o upokorzeniu, którego doznał ojciec, nie opuszczała Abigail ani na chwilę. Czuła, że musi zrobić wszystko, by chronić jedność rodziny. A gdy któregoś dnia James zapytał ją zdawkowo: „No to jak, Abby, jesteś patriotką czy toryską?”, zignorowała go. „Weston chyba się przeziębił – powiedziała. – Nie powinien dziś wychodzić na dwór”. W tych dniach trudno było stwierdzić, kto tak naprawdę rządzi w Nowym Jorku. Gubernator i Zgromadzenie Prowincji nie mieli już żadnej władzy. Od czasu do czasu zbierał się Kongres Patriotów Prowincji, kierowany przez ludzi ze starej elity, takich jak Livingston. Wciąż panowały w nim

umiarkowane nastroje i wciąż liczono na kompromis. Ale na ulicach o wszystkim decydowali Chłopcy Wolności. I nadal przygotowywano się do wojny. Brytyjczycy przenieśli się do Nowej Szkocji, ale w każdej chwili mogli wrócić. Do miasta napływały nowe oddziały patriotów, a Chłopcy Wolności z wielką satysfakcją przydzielali im kwatery w domach opuszczonych przez lojalistów. Bastion torysów, King’s College, został praktycznie zamieniony w koszary. Na błoniach za domem Charliego White’a wyrosły namioty. Gdy Charlie i jego ludzie ogłosili, że każdy zdolny do pracy mężczyzna musi stawić się przy budowie nowych murów obronnych nad rzeką, nawet John Master, po pewnych protestach, zgodził się wysłać Salomona. – Może cię to ucieszy, ale generał Lee uważa, że nie uda nam się utrzymać miasta – powiedział James. – Jeśli brytyjskie okręty wpłyną do portu, ich działa rozbiją nas w drobny mak. Jednak zdaniem generała powinniśmy przynajmniej stworzyć pozory, że stawiamy opór. – A co myśli Washington? – spytał John. – On rozkazał się bronić. – Podobno Kongres Prowincji zamierza opuścić miasto, gdy tylko pojawią się Brytyjczycy – stwierdził John z niejakim rozbawieniem. – A dokąd pójdą? – spytała Abigail. – Pewnie do White Plains. To jakieś dwadzieścia pięć mil na północ. – Uśmiechnął się. – A stamtąd będą mogli bezpiecznie przeskoczyć na dowolną stronę. ***

W połowie czerwca przyszedł kolejny list od Albiona. Dostarczył go statek handlowy płynący z Indii Zachodnich. Albion przekazywał dość szczegółowe informacje o zbliżającej się armii brytyjskiej, napisał też kilka słów na temat jej dowódców. Naczelnym wodzem został generał Howe, a jego brat, admirał Howe, stał na czele marynarki. Poza tym byli też: generał Clinton, zdolny żołnierz, który spędził dzieciństwo w Nowym Jorku, oraz równie kompetentny, ale mniej porywczy generał Cornwallis. Do tego wszystkiego Albion dołączył bardzo ciekawą wiadomość. Otóż bracia Howe mieli otrzymać dodatkowe wynagrodzenie za wynegocjowanie zadowalającego pokoju.

Będzie im więc zależało zarówno na wojnie, jak i na pokoju. Czy jest Wam wiadome, że bracia Howe są także skoligaceni z królem? Pradziadek króla miał siostrę przyrodnią z nieprawego łoża. Utrzymywał z nią tak wielką zażyłość, że zdaniem wielu była też jego kochanką. Tak czy inaczej, dama ta wyszła za mąż, a jej córka, czyli obecnie lady Howe, jest matką naszego generała i admirała. Król bardzo ich lubi i nazywa kuzynami. Można więc powiedzieć, że ta amerykańska ekspedycja jest sprawą rodzinną.

List utwierdził Mastera w przekonaniu, że przy tak przytłaczającej przewadze zwycięstwo Brytyjczyków nastąpi bardzo szybko. Poza tym Anglicy z nieznanych powodów uważali, że amerykańscy koloniści są zbyt ulegli, żeby stawić opór.

Donoszę Wam też, że mój syn Grey dołączył do oddziałów płynących do Ameryki. Obawiam się, że nie postąpiłem rozsądnie, ale uległem i kupiłem mu patent oficerski. Modlę się, by wrócił bezpiecznie do domu. Mam nadzieję, że nadarzy się sposobność, by Was odwiedzić. Kto wie, może on i James będą służyć w armii ramię w ramię.

Abigail przeczytała ten fragment z pewnym zdziwieniem, gdy ojciec pokazał jej list. – Najwyraźniej pan Albion nie wie, że James przystał do patriotów – zauważyła. – Przecież pisałeś do niego już kilka razy. Nic mu nie wspominałeś? – Chyba zapomniałem. – John uśmiechnął się ponuro. – Miałem nadzieję, że James zmieni zdanie. – Och, tatusiu. – Pocałowała go w policzek. *** W ostatnim tygodniu czerwca Abigail była świadkiem rozmowy między ojcem a bratem. I poczuła dumę z ich obu. Od początku maja w Filadelfii obradował Kongres Kontynentalny, który omawiał deklarację przedstawiającą powody działań i dalsze zamiary patriotów. Do udziału w obradach zaproszono przedstawicieli wszystkich trzynastu kolonii, więc Nowy Jork wysłał swoich przedstawicieli, choć niezbyt chętnie. Okazało się jednak, że w Kongresie uczestniczą nie szaleni radykałowie, ale trzeźwo myślący kupcy, właściciele gospodarstw i prawnicy, mający często osobiste związki z Wielką Brytanią. Wielu było absolwentami najlepszych amerykańskich uniwersytetów: Harvarda, William and Mary, Yale, Princeton. Jeden z delegatów Południa kształcił się we Francji u jezuitów. Trzech przedstawicieli kończyło uniwersytety w Szkocji, w Edynburgu i St. Andrews, dwóch kolejnych było absolwentami Cambridge i Oksfordu, a sześciu następnych albo studiowało, albo uczyło się w Anglii. Do tego wszystkiego dochodził Ben Franklin, były

zwolennik imperium, który mieszkał w Anglii przez ostatnie dwadzieścia lat. Przywódcy

Kongresu

opowiadali

się

obecnie

za

niepodległością. John Hancock, najbogatszy człowiek w Bostonie, już dawno temu poróżnił się z brytyjskimi władzami, chociaż powodem nie były doniosłe zasady, ale prowadzony na wielką skalę szmugiel. Jefferson, wielki spadkobierca europejskiego oświecenia, oraz John Adams, prawnik, po długim okresie namysłu uznali, że niepodległość jest koniecznością. Jednak część pozostałych delegatów nie miała takiej pewności i z końcem czerwca z Filadelfii nadeszła wiadomość, że koloniom nie udało się osiągnąć porozumienia. Rozmowa, która tak podbudowała Abigail, odbyła się po kolacji. – Wybacz, synu, ale ponieważ armia brytyjska może się pojawić lada dzień, muszę cię o coś zapytać – zaczął łagodnie Master. – Przecież jeśli Anglicy przybędą w wielkiej sile i ostatecznie pokonają Washingtona, to wasza sprawa upadnie. Czy nie jest tak, że stawiając wszystko na jedną kartę, porywacie się na zbyt wielkie ryzyko? – Nie, ojcze. Możemy przegrać bitwę, ale nawet brytyjscy generałowie ostrzegali rząd, że żadna armia nie jest w stanie na zawsze uciskać narodu, który pragnie wolności. – Ale co najmniej jedna czwarta mieszkańców nadal stoi po stronie lojalistów, a wielu innych pójdzie tam, gdzie wiatr zawieje. Bracia Howe mogą zaoferować kompromis, który zadowoli patriotów. – To możliwe – zgodził się James. – Jednak wszystko wskazuje na to, że Brytyjczycy nigdy nie dadzą nam

prawdziwej niezależności, której się domagamy. – Co zatem chcecie powołać? Republikę? – Tak. Wolną republikę. – Nie szarżuj, synu. Studiowałeś w Oksfordzie i znasz historię lepiej ode mnie. Czy surowa republika rzymska nie popadła w dekadencję? A w Anglii, po ścięciu króla Karola, rządy Cromwella zamieniły się w taką dyktaturę, że Brytyjczycy woleli przywrócić monarchię. – Będziemy musieli zrobić to lepiej. – Słusznie powiedziane, chłopcze, ale żadnemu krajowi jeszcze się to nie udało. – Miej wiarę, ojcze. – Jakoś trudno mi w to uwierzyć, ale nie to jest najważniejsze. Mam jeszcze jedno pytanie. Celem obecnego kongresu w Filadelfii jest stworzenie dokumentu mówiącego, że kolonie zmierzają ku niepodległości, dobrze zrozumiałem? – Tak. – Dlaczego to jest takie ważne? – Oczekujesz ode mnie szczerej odpowiedzi? – Oczywiście. – Bo jeśli tego nie zrobimy, Francuzi nie potraktują nas poważnie. – Francuzi? Robicie to dla Francuzów? – Dla siebie też. Ale Francuzi są ważnym graczem. Pomyśl tylko, Brytyjczycy mają marynarkę wojenną, która panuje na morzach. My, koloniści, mamy jedynie korsarzy. W starciu

z brytyjską marynarką jesteśmy bez szans. Natomiast Francuzi mają potężną flotę, a poza tym dostarczają uzbrojenie. Już teraz patrioci z Południa potajemnie kupują od nich broń. Nie uzyskamy przewagi nad Brytyjczykami, jeśli nie będziemy mieli po swojej stronie Francuzów i ich okrętów. Oni tylko czekają, żeby zaatakować Anglików, ale to kosztowne przedsięwzięcie. Nie zaryzykują, dopóki nie zobaczą, że jesteśmy zdeterminowani. Dlatego musimy napisać tę deklarację. Aby pokazać Francuzom, że powinni nas traktować poważnie. John westchnął. – A więc naprawdę jesteście przeciwnikami Wielkiej Brytanii, skoro chcecie sprzymierzyć się z jej największym wrogiem. – Master potrząsnął głową. – Ale to nie wszystko. Królestwo Francji to papieski despotyzm. Reprezentuje wszystko, czemu się sprzeciwiacie. – Taka jest konieczność, ojcze. – Wątpię, żeby się wam powiodło. Wątpię, że koloniom uda się zachować jedność. Zbyt wiele je dzieli, zwłaszcza gdy mowa o Północy i Południu. Do tej pory nie udało im się osiągnąć porozumienia w Filadelfii. A Georgia nie przysłała nawet delegatów. – Może się okazać, że racja jest po twojej stronie, nie przeczę. John pokiwał ze smutkiem głową i napełnił winem kieliszek Jamesa. A potem przez długi czas omawiali sporne kwestie, nie unosząc się i nie irytując. Abigail wiedziała, że ten temat jest dla ojca szczególnie bolesny, więc tym bardziej podziwiała jego opanowanie.

W Jamesie podziwiała gotowość do wyrzeczeń. Mógł przecież zostać w Anglii i stamtąd wspierać kolonistów, nie narażając swojego życia. *** Dwudziestego dziewiątego czerwca pojawiła się brytyjska flota. Abigail i John patrzyli z fortu, jak sto okrętów, wiozących dziewięć tysięcy żołnierzy, mija przesmyk i rzuca kotwice u brzegów Staten Island. Widok był imponujący. Brytyjczycy wyszli na ląd, ale nie podejmowali dalszych działań. Na miasto padł strach. Dwa dni później James przyznał ponuro: – Na Staten Island pospolite ruszenie przeszło na stronę Brytyjczyków. A z Long Island płyną tam całe łodzie lojalistów. Ojciec milczał. Ale wieczorem, gdy obaj myśleli, że Abigail udała się już na spoczynek, John powiedział cicho: – Ty też możesz popłynąć na Staten Island, synu. Jeszcze nie jest za późno. Mogę z tobą pojechać, żeby za ciebie poręczyć. – Nie zrobię tego, ojcze. *** Ósmego lipca James wrócił do domu bardzo podekscytowany. – Kongres w Filadelfii uzgodnił Deklarację niepodległości. – Wszystkie kolonie ją poparły? – spytał John. – Prawie, chociaż niemal w ostatniej chwili. Nowy Jork wstrzymał się od głosu, ale ją ratyfikuje.

Następnego dnia John patrzył z niesmakiem, jak wielki tłum płynie przez Broadway ku Bowling Green, obala pomnik króla Jerzego, odcina mu głowę i ładuje tułów na wóz. – Przetopimy to na kule do zabijania czerwonych kubraków! – krzyczeli ludzie. Tego samego wieczoru James przyniósł wydrukowaną deklarację, żeby pokazać ją ojcu. – Autorem jest Jefferson z Wirginii, Ben Franklin wniósł poprawki. Musisz przyznać, ojcze, że brzmi znakomicie. John czytał ze sceptyczną miną. – „Życie, wolność i dążenie do szczęścia”. To ostatnie jest dość nowatorską ideą. Wygląda mi na kolejny poryw emocji u Toma Paine’a. – Prawdę powiedziawszy, to się wywodzi od Locke’a – poprawił James. – Tyle że on mówił o własności, nie o szczęściu. – No cóż, według mnie własność jest dużo lepszą inwestycją. Jednak ogłoszenie deklaracji nie przybliżyło patriotów do celu. Wprawdzie na Południu opierali się wojskom brytyjskim, jednak w Kanadzie nie osiągnęli niczego. A dwunastego lipca brytyjskie wojska na Staten Island przystąpiły do działania. Abigail, John i James obserwowali wszystko z nabrzeża. Dwa okręty płynęły przez zatokę. Patrioci mieli działa na leżącej niedaleko Manhattanu Governor’s Island, baterię w starym forcie oraz baterię w Whitehall Dock broniącą wejścia do Rzeki Hudsona. Gdy okręty zbliżyły się do rzeki, wszystkie działa rozpoczęły ostrzał.

– One są poza zasięgiem! – irytował się James. – Co ci głupcy wyrabiają? Okręty się zbliżały. Pociski mogły już dosięgnąć wroga, ale strzały

były

bardzo

niecelne.

Brytyjczycy

nawet nie

odpowiedzieli ogniem. W okolicach jednej z lądowych baterii rozległ się huk eksplozji. – Zdaje się, że sami wysadzili się w powietrze – zauważył John cierpko. Okręty wpłynęły do Rzeki Hudsona i posuwały się dalej na północ. James nie powiedział ani słowa. Wczesnym wieczorem James i Abigail jeszcze raz poszli na nabrzeże. Panował tam dziwny spokój, na wody zatoki kładł się blask zachodzącego słońca. Nagle na horyzoncie pojawiły się maszty. Ku przesmykowi, od strony oceanu, płynęły okręty. Czerwone słońce zniknęło, a James i Abigail patrzyli, jak potężna flota zbliża się do kotwicowiska. – Dobry Boże! – wykrztusił James. – Tam jest chyba sto pięćdziesiąt jednostek. Mimo zapadającego zmroku Abigail zauważyła, że twarz brata tężeje. Brytyjczycy wciąż czekali. Ponad miesiąc. Admirał Howe, bo to zapewne była jego flota, najwyraźniej nie zamierzał się śpieszyć, tak samo jak jego brat. Tymczasem Washington, który zajmował wychodzącą na rzekę Harlem zarekwirowaną rezydencję rodziny Morrisów, ze spokojem i godną podziwu majestatyczną godnością nadzorował prace fortyfikacyjne w mieście, w New Jersey i na Long Island.

Kiedy skończył, każdy statek wpływający na Rzekę Hudsona musiał obrać kurs między dwoma uzbrojonymi w działa fortami, Fortem Washingtona na Harlem Heights i Fortem Lee na przeciwległym brzegu w New Jersey. Oprócz tego udało mu się zbudować kilka mniejszych umocnień po drugiej stronie East River, na Brooklyn Heights, które miały bronić miasta przed atakiem z Long Island. Na początku sierpnia przypłynęła z południa flotylla statków, przywożąc Clintona, Cornwallisa i osiem regimentów żołnierzy. Po kilku dniach pojawiły się kolejne dwadzieścia dwa okręty i jeszcze więcej wojska. A dwunastego sierpnia nowojorczycy patrzyli osłupiali na trzecią wielką flotę złożoną ze stu statków, które przywiozły najemników z Hesji. Przewaga Brytyjczyków była przygniatająca. Trzydzieści dwa tysiące najlepszych europejskich żołnierzy, a naprzeciwko niewyszkoleni ochotnicy Washingtona. Tysiąc dwieście dział okrętowych przeciwko kilku lądowym bateriom, które nie były w stanie trafić dwóch okrętów płynących na wprost. Wystarczyłoby jedno słowo generała Howe’a, a jego kanonierzy obróciliby Nowy Jork w perzynę. A do tego James przyniósł wieść, że wśród żołnierzy patriotów zaczęła się szerzyć jakaś choroba. Howe wciąż nie atakował miasta. Próbował podjąć rozmowy z Washingtonem. Ale ten odesłał jego list z adnotacją: „Nie zatytułowaliście mnie generałem”. A potem odpowiedział admirałowi: „Musicie rozmawiać z Kongresem, nie ze mną”. – Ojcze, czy stawianie oporu przez Washingtona jest głupotą? – spytała Abigail.

Najwyraźniej wielu mieszkańców miasta tak myślało. Każdego dnia nowe rodziny pakowały na wozy swój dobytek i drogą na północ opuszczały miasto. Na niektórych ulicach opustoszały już wszystkie domy. – Chodzi o zmylenie przeciwnika – odpowiedział Master. – Howe liczy na to, że strachem zmusi nas do uległości. Nie wiem jednak, co się dzieje w głowie Washingtona. Jeśli wydaje mu się, że wytrzyma napór Brytyjczyków, to rzeczywiście jest głupcem. Ale moim zdaniem on prowadzi inną grę. Howe próbuje osłabić opór patriotów, oferując im pokój. Washington musi wyjąć mu tę kartę z ręki. Czyli skłonić Howe’a do szturmu, co doprowadzi do rozlewu krwi. – To okrutne. – Jeśli patrioci spanikują albo jeśli Washington zostanie zabity, nastąpi koniec. Ale jeśli Washington przeżyje, to patrioci wyjdą z tego moralnie wzmocnieni. Trzeba też pamiętać, że koszt utrzymania tej ogromnej floty i tysięcy żołnierzy rośnie z każdym dniem. – Uśmiechnął się. – Gdyby Brytyjczycy chcieli zniszczyć Nowy Jork, już dawno by to zrobili. Bez odpowiedzi pozostawało jednak pytanie, którędy Brytyjczycy zechcą wejść do miasta. Czy wspierani potężnym ogniem dział okrętowych odważą się wylądować na Manhattanie? Czy może raczej z zachodniego skrawka Long Island dostaną się na Brooklyn, skąd pozostanie im już tylko krótka przeprawa przez East River? Zdania na ten temat były podzielone. Dlatego część ochotników została w mieście, a część wysłano na Brooklyn Heights.

Abigail widziała, jak przeprawiają się na Brooklyn. Nie wyglądali szczególnie imponująco. Nie umieli maszerować w szeregu, część nie miała nawet mundurów, więc przynależność do oddziałów patriotów symbolizowały zielone gałązki przypięte do kapeluszy. W trzecim tygodniu sierpnia Washington rozkazał, by wszyscy cywile opuścili miasto. Sądząc, że przeniosą się do posiadłości w hrabstwie Dutchess, Abigail zaczęła pakować rzeczy. Ale ku jej zaskoczeniu John Master oznajmił, że zostają w domu. – Chcesz tu zatrzymać Westona? – spytała. – Jestem przekonany, że tu jest tak samo bezpiecznie jak gdzie indziej. Tego samego dnia po południu jacyś żołnierze zaczęli rąbać drzewo wiśniowe, które rosło przed domem. Niemal wszystkie sady w mieście zostały wycięte na opał. John wyszedł, żeby powstrzymać żołnierzy. Abigail przyglądała się tej scenie przez okno. Nagle, ku jej wielkiemu zdziwieniu, w bramie pojawił się James. A jeszcze bardziej zaskakujące było to, że towarzyszył mu wysoki, wyprostowany mężczyzna, którego natychmiast rozpoznała. Był to generał Washington. Miał imponującą postać. John Master był wysoki, ale generał przewyższał go o kilka centymetrów. I wyglądał na bardzo silnego mężczyznę. James, widząc ojca, wskazał go generałowi. – To jest mój ojciec, John Master. Ojcze, to jest generał Washington.

Washington spojrzał na Johna szaroniebieskimi oczami i ukłonił się z powagą. Miał w sobie spokojną godność. Trudno było się dziwić, że przy takim wzroście wszyscy widzą w nim przywódcę. Abigail spodziewała się, że ojciec odpowie mu grzecznym ukłonem. Jednak John Master najwyraźniej uznał, że tym razem może obyć się bez dobrych manier. Skinął głową na tyle, by nie wyjść na gbura, a następnie wskazał żołnierza z siekierą. – Po jakiego diabła chcecie ściąć to drzewo? Washington przyglądał mu się uważnie. – Powiedziałem cywilom, że mają opuścić miasto – odrzekł chłodno, ignorując pytanie. – Ja nie wyjadę – oznajmił John. – Czekacie na Brytyjczyków, jak mniemam. – Może. Abigail patrzyła na to z szeroko otwartymi ustami, nie wiedząc,

do czego doprowadzi

ta

konfrontacja. Czy

Washington każe zamknąć ojca w więzieniu? James wyglądał na przerażonego. Generał patrzył ze spokojem na Mastera, nie okazując żadnych uczuć. A potem odszedł bez słowa. Po kilku krokach zatrzymał się na moment obok Jamesa. – Typowy Jankes – usłyszała Abigail. Nie wiedziała, czy do ojca doszły te słowa. Tymczasem drzewko zostało ścięte. ***

Pięć dni później nastąpiły pierwsze ruchy wojsk. Abigail niewiele mogła zobaczyć z nabrzeża. Okręty wyruszyły z kotwicowiska przy Staten Island, ale cała operacja toczyła się po południowej stronie Long Island, poniżej Brooklynu, gdzie wzrok już nie sięgał. Przez małą lunetę ojca udało jej się zobaczyć kilka płaskodennych łodzi pełnych żołnierzy. Najwyraźniej zamierzali przedostać się przez Flatbush na Brooklyn i dalej nad East River. Ale mieli na swojej drodze linię wałów ziemnych, w których okopali się patrioci. Następnego dnia, gdy Brytyjczycy przewozili kolejne oddziały na Long Island, Washington przeprawił się na Brooklyn i zabrał ze sobą Jamesa. James wrócił jeszcze tego samego

wieczoru,

przywożąc

bardziej

szczegółowe

informacje. – Brytyjczycy mają ogromne siły. Podejrzewamy, że jutro dopłyną hescy najemnicy. Nie mówiąc o amerykańskim kontyngencie. – Masz na myśli lojalistów? – spytał John. – Oczywiście. Gdy gubernator Tryon uciekł z miasta, zajął się werbowaniem ochotników. Ma dwa regimenty z Nowego Jorku oraz ochotników z Long Island. Na Brooklynie Washingtonowi przyjdzie walczyć przeciwko Brytyjczykom i przeciwko Amerykanom. Aha, i po stronie Brytyjczyków jest też ośmiuset zbiegłych niewolników. – Co Washington zamierza? – Okopaliśmy się w rowach. Brytyjczycy będą musieli przedostać się przez przełęcze pod naszym ostrzałem albo usiłować wspiąć się na strome zbocza. Howe próbował już

tego pod Bunker Hill i drogo za to zapłacił. Więc myślę, że uda nam się ich powstrzymać. Następnego dnia James pocałował Westona i Abigail i ciepło uścisnął ojcu dłoń na pożegnanie. Abigail wiedziała, co to może znaczyć. *** Brytyjczycy nadal zwlekali. Minęły trzy kolejne dni. Abigail spędzała dużo czasu z Westonem. John tłumaczył, że ma do załatwienia liczne sprawy na mieście, ale wiedziała doskonale, że godzinami stoi na nabrzeżu i z lunetą przy oku próbuje zobaczyć, co się dzieje. Noc dwudziestego szóstego sierpnia była zaskakująco chłodna. Na niebie wisiał pękaty księżyc. Wczesnym rankiem usłyszeli huk dział. Przez całe przedpołudnie nad wodą niosło się echo wystrzałów armatnich i trzasku muszkietów. Nad wzgórzami Brooklynu pojawił się dym. Nadal nie wiadomo było, co się dzieje. Po południu strzały ucichły. Przed wieczorem wszystko się wyjaśniło. Brytyjczycy zgnietli Washingtona, chociaż patrioci wciąż się bronili tuż za rzeką, na Brooklyn Heights. A potem zaczęło padać. Nazajutrz Abigail znalazła ojca na nabrzeżu. Przyniosła mu butelkę gorącej czekolady. John stał na deszczu, otulony szynelem, w trójgraniastym kapeluszu na głowie. Z kieszeni wystawała mu luneta. Abigail bała się, że ojciec się przeziębi, ale wiedziała, że nie da się namówić do powrotu do domu. – Chmury na chwilę się podniosły – powiedział. – Widziałem naszych chłopców. Brytyjczycy okrążyli wzgórze. Washington znalazł się w pułapce, przyparty do rzeki. Nie uda

mu się uciec. To koniec. Będzie musiał się poddać. – Westchnął. – Na szczęście. – Myślicie, że James… – Nie wolno nam tracić nadziei. Deszcz nie ustawał przez cały dzień. Gdy ojciec wrócił w końcu do domu, Abigail kazała Hudsonowi przygotować mu gorącą kąpiel. – Czy tatę zabili? – spytał wieczorem Weston. – Ależ skąd! – zaprzeczyła. – Po prostu przeniósł się w bardziej bezpieczne miejsce. Następnego dnia cały czas padało. Dopiero koło południa deszcz ustał i John znów pośpieszył na nabrzeże. Godzinę później dołączyła do niego Abigail. – Na co oni, do diabła, czekają? – rzucił z irytacją. – Brytyjczycy dopadną ich, gdy tylko proch im wyschnie. Na Boga, czemu ten Washington nie chce się poddać? Nadal nic się nie działo. Przy kolacji John był nerwowy i beształ wszystkich dookoła. Późnym wieczorem znów wyszedł, ale szybko wrócił. – Ta przeklęta mgła – mruknął. – Nic nie widać. *** O północy rozległo się łomotanie do drzwi. Obudziło cały dom. Abigail zbiegła na dół. Przy drzwiach stali ojciec z nabitym pistoletem i Hudson. Na znak Mastera Hudson otworzył drzwi. Do środka wszedł Charlie White. Spojrzał na pistolet.

– Dobry wieczór, John. Daj nam klucze. – Jakie klucze? – Od twoich przeklętych łodzi. Bez trudu włamałem się do twojego magazynu, ale masz tyle kłódek, że szkoda czasu. – Po co ci moje łodzie, Charlie? – Przywozimy z Brooklynu naszych chłopców. Pośpiesz się. – Dobry Boże! – krzyknął Master. – Już idę. Wrócił po godzinie. Abigail czekała na niego. – Nigdy czegoś takiego nie widziałem – opowiadał z przejęciem. – Mają całą flotę łodzi. Barki, kanoe, wszystko, co utrzymuje się na wodzie. Chcą nocą przeprawić całą armię na drugi brzeg. – Uda im się? – Jeśli Brytyjczycy się nie zorientują. Dziękujmy Bogu za tę mgłę. – A James? – Nie widziałem go. Obudź Hudsona i Ruth i zacznijcie gotować jakieś mięso, rosół, co tylko jest. Ci żołnierze są w strasznym stanie. – Mamy karmić patriotów? – spytała zdziwiona. Wzruszył ramionami. – Są przemoknięci do suchej nitki. Idę na nabrzeże. Gdy godzinę później John Master wrócił do domu, Abigail krzątała się w kuchni z Ruth i Hudsonem.

– James wrócił! – oznajmił John z szerokim uśmiechem. – Zaraz tu będzie. Powiedziałem mu, żeby przyprowadził swoich ludzi. Macie rosół i duszone mięso? – Zaraz będą gotowe. Ilu żołnierzy ma przyjść? – Około dwustu. Dacie radę ich nakarmić? Abigail i Ruth spojrzały na siebie. – Oczywiście, ojcze. *** Gdy żołnierze zgromadzili się w domu, James odciągnął ojca i Abigail na stronę, żeby zdać im relację z ostatnich wydarzeń. – Nie zabezpieczyliśmy wystarczająco lewego skrzydła. Lojaliści z Long Island zauważyli to i dali znać Brytyjczykom. W nocy Brytyjczycy przedostali się przez Kanał Jamajski i zaatakowali nas od tyłu. Straciliśmy prawie tysiąc dwustu ludzi, nie licząc rannych. To była prawdziwa klęska. Gdyby Howe się nie zatrzymał, tylko zaatakował nas na Brooklyn Heights, już byłoby po wszystkim. A teraz… – Machnął ręką ze zniechęceniem. – Wytrzymamy jeszcze jeden dzień. Może. Patrząc na jego przygnębionych, wycieńczonych żołnierzy, trudno było uwierzyć, że resztki armii Washingtona są zdolne do walki. Dom Masterów zamienił się w improwizowany obóz. Na dziedzińcu, na ogrodzeniu, na rozciągniętych sznurach albo wprost na ziemi suszyły się przemoczone namioty i ubrania. Było ich tak dużo, że gdy w końcu na niebie pokazało się słońce, wokół domu uniósł się wielki obłok pary. Przy frontowej bramie Hudson ustawił wielką balię, do której Abigail nalewała rosół dla przechodzących ulicą żołnierzy.

Około południa, gdy akurat sam Master nalewał jakimś ludziom rosół, pojawił się konno Washington. Miał spiętą, zmęczoną twarz. Ze zdziwieniem spojrzał na lojalistę z chochlą. Bez słowa przyłożył palce do kapelusza i odjechał. *** Sytuacja pogarszała się z każdym dniem. – Trzy czwarte ochotników z Connecticut, czyli jakieś sześć tysięcy ludzi, po prostu uciekło – donosił James. – Nikt już nie wierzy, że uda nam się utrzymać Nowy Jork. Z wyjątkiem Washingtona. Brytyjczycy zwyciężali w potyczkach, ale ich strategia się nie zmieniała. Chcieli wygrać wszystko. Jedenastego września John Adams, Rutledge i Ben Franklin przybyli na Staten Island na rozmowy z braćmi Howe. – Brytyjczycy gotowi są ułaskawić wszystkich, jeśli odrzucimy Deklarację niepodległości – mówił James. – Delegaci nie mogli przyjąć tej propozycji. John nie odezwał się. Dopiero później zwierzył się Abigail: – Moim zdaniem mieliby dużo więcej rozumu, gdyby się zgodzili. Następnego dnia przywódcy patriotów zebrali się na naradę wojenną. – Przegłosowali Washingtona – relacjonował James. – Nie damy rady utrzymać miasta. Ale jest sposób, dzięki któremu Nowy Jork nie wpadnie w ręce Brytyjczyków. – Jakiż to? – spytał Master.

– Spalenie miasta. – Chcecie zniszczyć Nowy Jork?! Nikt przy zdrowych zmysłach tego nie zrobi! – John Jay był na to gotów. – James się uśmiechnął. – Ale nie obawiaj się, ojcze. Kongres na to nie pozwolił. Dwa dni później Washington przeniósł swoje siły na północ, do naturalnej skalnej fortecy, jaką były Harlem Heights, w pobliżu swojej kwatery. W mieście zostawił pięć tysięcy żołnierzy pod wodzą starego generała Putnama. Nie chciał wychodzić z Nowego Jorku bez stawiania oporu. – Ja zostaję z Putnamem – obwieścił James. – Postaraj się spędzić jak najwięcej czasu z Westonem – radziła mu Abigail. Nie wiadomo było, kiedy chłopczyk znów będzie mógł zobaczyć ojca. *** Brytyjczycy wkroczyli już następnego ranka. Przeprawili się przez East River przy zatoce Kips, jakieś trzy mile powyżej miejskich

murów,

niedaleko

posiadłości

Murray

Hill.

Mieszkańcy patrzyli na nich z portu i mimo wszystko był to wspaniały widok. Działa pięciu okrętów wojennych salwa za salwą raziły ogniem brzeg, a tymczasem cała flotylla płaskodennych łodzi szybko przewiozła przez rzekę cztery tysiące czerwonych kubraków. Gdy żołnierze zaatakowali Manhattan, wszyscy broniący miasta ochotnicy uciekli, chcąc ratować swoje życie.

Abigail i John wrócili do domu. Nie pozostawało im nic innego. Hudson dowiedział się, że siły patriotów są na drodze do Bloomingdale po zachodniej stronie Manhattanu. Nie wiadomo było jednak, czy stawią opór Brytyjczykom, czy będą próbowali się wymknąć. Nie mieli też żadnych wieści od Jamesa. John wyszedł za bramę i wsłuchiwał się w huk wystrzałów. Patrioci wycofywali się z miasta, a za nimi cywile. Był to dziwny widok. Ulicą ciągnęły całe rodziny z dobytkiem załadowanym na wózki i furmanki. Abigail wyszła do ojca. Powiedział, że zauważył przed chwilą Charliego White’a, który najwyraźniej dokądś się śpieszył. Spytała, czy rozmawiali. – Nie, tylko mi pomachał. Minęła godzina. I jeszcze jedna. Panowała cisza pełna grozy. W końcu w oddali rozległ się trzask muszkietów. Zaraz jednak ucichł. Po dwudziestu minutach na ulicy pojawił się jeździec na galopującym koniu. To był James. Wszedł pośpiesznie do środka. – To koniec. Wyjeżdżam. – Broniliście się? – Broniliśmy? Ledwo. Brytyjczycy przeprawiali się z wyspy. Nasi ludzie mieli ich powstrzymać powyżej Murray Hill. Washington nimi dowodził. Ale po pierwszych strzałach rzucili się do ucieczki. Washington wpadł w szał, okładał ich szpadą, wyzywał od tchórzy, a nawet gorzej. Ale oni na nic nie zważali. Zmykali jak króliki. Co za wstyd!

– Wydawało mi się, że Washington jest opanowanym człowiekiem. – O nie, on ma straszny charakter. Ale umie nad nim zapanować. Zazwyczaj. – Gdzie są Brytyjczycy? – Zaraz tu będą. Howe przemieszcza się w ślimaczym tempie, jakby chciał nam dać możliwość ucieczki. Kto wie, może rzeczywiście mu na tym zależy. Ojcze, muszę jechać. Chciałem się tylko z tobą pożegnać. – Synu. – John położył Jamesowi dłonie na ramionach. – Widzisz, jacy są patrioci. Zaklinam cię, przez wzgląd na dobro twoje i twojej rodziny, zrezygnuj z tego. Jeszcze nie jest za późno. Zdejmij mundur. Zostań z nami. Brytyjczycy na pewno nic ci nie zrobią. – Nie mogę. – James uściskał Abigail, podszedł do Westona, który patrzył na wszystko szeroko otwartymi oczami, i go pocałował. A potem odwrócił się do ojca. – Muszę ci powiedzieć jeszcze jedną rzecz, ojcze. – Słucham. – Na całym świecie tylko tobie powierzyłbym swojego syna. Uściskał ojca jeszcze raz i wyszedł. Patrzyli za nim, dopóki nie zniknął im z oczu. Gdy wrócili do środka, John natychmiast zamknął się w gabinecie. Po chwili Abigail usłyszała przez drzwi jego szloch. – Chodź, Weston – powiedziała. – Przejdziemy się na Bowling Green.

*** Brytyjczycy wkroczyli do miasta jak każda inna armia zdobywców. Czy to ze strachu, czy z radości, ludzie machali i wiwatowali na ich widok. John Master wywiesił nad drzwiami brytyjską flagę. Znaczna część Nowego Jorku była pusta, więc nie zabrakło kwater dla żołnierzy. – I tak prędzej czy później jakiś pułkownik zarekwiruje nasz dom – ostrzegł John córkę. Brytyjczycy posuwali się teraz dużo szybciej, zajmując niemal cały Manhattan. Jednak następnego dnia patrioci, którzy wcześniej tak sromotnie podali tyły, urządzili nieoczekiwane przedstawienie. Kilkuset żołnierzy brytyjskich w pogoni za oddziałem z Connecticut zapuściło się niemal do obozowiska patriotów w Harlem Heights na północy Manhattanu. A wtedy z wyżej położonych terenów ruszyła na nich chmara patriotów. Doszło do wymiany ognia, jednak patrioci dzielnie parli naprzód i tym razem to czerwone kubraki musiały salwować się ucieczką. Niewątpliwie dodało to powstańcom otuchy. Co dziwne, sprawiło też radość Johnowi Masterowi. – Amerykanie przynajmniej pokazali, na co ich stać – rzekł. Następnego dnia John wyszedł z samego rana, a dokładnie o jedenastej Hudson poinformował Abigail, że za drzwiami stoi angielski oficer. – Na pewno chce zarekwirować dom – powiedziała z westchnieniem, idąc do wejścia. Rzeczywiście, w progu stał oficer, nieco młodszy od jej brata. Miał włosy w nieładzie. Patrzył na nią niesamowitymi

błękitnymi oczami. – Panna Abigail? – spytał. – Jestem Grey Albion.

Pożar Rok 1776

WIELKI POŻAR NOWEGO JORKU wybuchł trzydziestego września o północy. Płomienie zauważył Hudson, który akurat zamykał okiennice na piętrze. Uznał, że pali się niedaleko, w okolicach fortu Whitehall Dock. – Wiatr wieje w naszą stronę – powiedział do żony. – Pójdę się rozejrzeć. Skręcił na rogu Broad Street i szybkim krokiem ruszył w kierunku nabrzeża. Przez East River, od strony Brooklynu, wiał dość mocny wiatr, czuć go było na twarzy. Przechodząc przez Dock Street, zauważył ogień. Paliło się na drugim końcu ulicy, przy skrzyżowaniu z Whitehall. Gospoda Pod Walczącymi Kogutami stała w płomieniach. Pożar szerzył się zaskakująco szybko. Okoliczni mieszkańcy patrzyli na to bezradnie, bo niemal wszyscy strażacy, będąc w szeregach patriotów, opuścili miasto. Dom przylegający do gospody też płonął. A po chwili pożar ogarnął niewielki skład na południe od gospody. Hudson zmarszczył brwi. Dziwne. Wiatr wiał przecież w przeciwną stronę. Nagle coś zauważył. ***

Zanim Hudson dotarł do domu, płomienie rozlały się na cały kwartał. Master i pozostali mieszkańcy byli już na nogach. – Wiatr niesie ogień w naszą stronę, panie – powiedział Hudson. – Nie ma ani jednego strażaka. – W takim razie niewiele możemy zrobić – mruknął Master ponuro. Wtedy wtrącił się młody Albion. – Panie, możemy przynajmniej spróbować. Gdy Grey pojawił się w ich domu, John szybko wykorzystał tę okoliczność. Po dwóch dniach młody Anglik i dwaj inni oficerowi urządzili pod jego dachem swoje kwatery. „Pan Albion jest przyjacielem rodziny – tłumaczył Master Hudsonowi. – Wolę gościć u siebie młodszych oficerów, niż oddać dom jakiemuś pułkownikowi”. Grey Albion okazał się kulturalnym młodym człowiekiem, a dwaj inni oficerowie też nie sprawiali żadnych kłopotów. Tej nocy poradzili sobie znakomicie. Nakazali napełnić wodą wszystkie znalezione w domu naczynia. Gdy w kuchni pojawił się Salomon, Hudson polecił mu wyjść na zewnątrz i obsługiwać pompę. Wkrótce na piętrze i przy oknach po południowo-zachodniej stronie stały wypełnione wodą wiadra i koryta. Albion zajął stanowisko na dachu, gdzie pozatykał rynny i napełnił je wodą. – Na szczęście dach jest pochyły – powiedział. – To nam ułatwi zadanie.

– Boję się, że płomienie mogą go odciąć – zaniepokoiła się Abigail. – Nie martwcie się, panienko – pocieszył ją Hudson. – Pan Albion wie, co robi. Ogień był coraz bliżej. Przenosił się z wiatrem szeroką wstęgą obejmującą dwa kwartały. Domy szybko stawały w płomieniach, bo z upływem lat stare holenderskie dachówki zastępowano drewnianym gontem. Od strony nabrzeża ogień przemieszczał się szybko między Whitehall i Broad Street. O pierwszej był już tylko o jedną przecznicę od domu Masterów. A pół godziny później Hudson, wyglądając przez drzwi w kierunku Beaver Street i Bowling Green, zobaczył, że płomienie ogarniają dach ostatniego budynku. Nad południową stroną ulicy unosiła się wielka czarna chmura wypełniona rozżarzonymi odłamkami, które z hukiem spadały na pobliskie domy. Budynek po drugiej stronie ulicy zaczynał już płonąć. Ryk zbliżających się płomieni był coraz głośniejszy. Master kazał Hudsonowi schronić się w środku i zamknąć drzwi. Grey Albion miał pełne ręce roboty. Dwaj oficerowi sklecili bloczek, za pomocą którego wciągali wodę na górę. Szczotką na długim kiju Grey spychał z dachu rozżarzone węgle. Na szczęście dom miał ściany z solidnej cegły, więc polewać trzeba było tylko okiennice i drewniane elementy. Zgromadzona w rynnach woda powinna ugasić żarzące się iskry, nie dopuszczając do zapalenia się okapu, jednak jeden z oficerów wniósł na strych wiadra z wodą, na wypadek gdyby zapłonęły belki stropowe. Abigail stała z ojcem przy jednym z okien. Salomon uwijał się przy pompie.

– Jeśli wydam takie polecenie, wszyscy mają natychmiast opuścić dom – oświadczył Master. Hudson nie był jednak pewien, czy go posłuchają. Wyglądało na to, że młodzi ludzie są w swoim żywiole. Albion przekazał im z góry wiadomość, że ponad połowa Beaver Street stoi w ogniu. O drugiej płomienie zaczęły trzaskać na sąsiednim budynku. Na dachu Albion wytężał wszystkie siły, więc Hudson poszedł mu pomóc. Ogień lizał jedną ścianę domu. Na tę stronę dachu lali całe wiadra wody, która z przepełnionej rynny spływała po murze. Panował piekielny żar. Albion miał na twarzy czarne smugi. Hudson zauważył w jego potarganych włosach iskry, więc wylał mu na głowę wiadro wody. Grey się roześmiał. Z dołu dobiegł ich głos Mastera nakazujący opuszczenie domu. – Nic nie słyszałem, a ty, Hudsonie? – spytał z uśmiechem młody oficer. – Ja też nie, panie. Zaczęli spychać z dachu rozżarzone odpryski. Nagle Hudson coś zauważył. Wskazał na dym. Albion spojrzał w tamtą stronę i wydał z siebie triumfalny okrzyk. – Szybko, Hudsonie! Powiedz im, żeby wracali. Jeszcze możemy uratować dom. Wiatr zmienił kierunek. *** Tej nocy wielki pożar strawił znaczną część Nowego Jorku, ale dom Mastera ocalał. Zwęglona granica zniszczeń biegła po południowej stronie Beaver Street, po stronie północnej, tuż

przy Broad Street, ocalały dwa ostatnie domy. Reszta miasta nie miała tyle szczęścia. Gdy wiatr skierował się na wschód, ogień przeskoczył na drugą stronę Broadwayu. Nieco później zawrócił, niosąc ze sobą pożogę. Żadna siła nie mogła powstrzymać płomieni. Kościół Świętej Trójcy wraz z piękną wieżą stanął w ogniu i rano wyglądał jak osmolony szkielet. W biedniejszych dzielnicach domy z desek płonęły niczym szczapy na rozpałkę. Ogień szalał przez całą noc i następne przedpołudnie, od Broadwayu po Rzekę Hudsona, aż w końcu, gdy domostwo Charliego White’a spłonęło w mgnieniu oka, uspokoił się tylko dlatego, że nie miał już czego pochłonąć. Co było przyczyną pożaru? Przypadek czy umyślne podpalenie? Ogień mogli podłożyć jedynie patrioci. Przeprowadzono dochodzenie, ale nic nie udało się ustalić. W mieście schwytano oficera z wojsk patriotów. Przyznał się do szpiegowania, ale zaprzeczył, jakoby podłożył ogień. Generał Howe musiał go powiesić, bo zgodnie z prawem wojennym taki los czekał szpiegów bez munduru. Tajemnica pożaru nie została rozwiązana. *** Dopiero po tygodniu Hudson przeprowadził rozmowę z Salomonem. – Gdy podczas pożaru wyszedłem na ulicę, zauważyłem coś dziwnego – zaczął spokojnie. – Dwóch ludzi uciekających ze składu niedaleko gospody. Jeden z nich wyglądał jak Charlie White. – I co z tego? – Ten drugi był czarny. I dużo młodszy. Mógłbym przysiąc, że to byłeś ty.

– Kiedy wróciłeś, byłem w domu. – A gdzie się podziewałeś przedtem? –

Czy

ciebie

przypadkiem

nie

oskarżono

kiedyś

o wzniecenie pożaru? – Żebyś nie napytał sobie biedy – warknął Hudson ze złością.

Miłość Lipiec 1777 roku

ABIGAIL SIEDZIAŁA NA SKŁADANYM stołeczku, z parasolem nad głową. Za nią stał jej ojciec. Weston siedział po turecku na trawie. Na skraju Bowling Green zebrał się całkiem spory tłum: damy, dżentelmeni, oficerowie, pospólstwo. – Świetne uderzenie! – zawołał Master, gdy piłka leciała nad głowami widzów. Rozległy się oklaski. – Grey ma bardzo dobrą rundę – powiedział z uśmiechem do córki. Rzeczywiście, Albion zdobył już ponad pięćdziesiąt punktów. Oglądali mecz krykieta. Nowy Jork miał teraz dwie drużyny, jedną w Greenwich Village, na północ od miasta, a drugą w Brooklynie. Jednak w lepszej dzielnicy wszędzie widziało się dzieciaki biegające z pałką i z piłką. Albion nauczył małego Westona, jak należy rzucać piłkę i jak ją odbijać. „Ale łapania sam mógłbym się od niego uczyć – mówił ze śmiechem. – Nie odważyłbym się odbijać, mając Westona w drużynie przeciwników”. Od dnia pożaru Grey Albion zaskarbił sobie wielką życzliwość Mastera. W ciągu mijających miesięcy stał się dla niego jak drugi syn, był też ukochanym wujkiem Westona. Dobiegał trzydziestki, ale wciąż miał w sobie coś chłopięcego, może za sprawą regularnych rysów i niesfornej fryzury. Baraszkował z Westonem, jak małe dziecko wciągał dwóch młodych oficerów do zabawy w ciuciubabkę, a czasem

sprawiał Abigail rozmaite psoty, które potem przez wiele dni budziły w domu śmiech. Abigail zdawała sobie sprawę, że Grey podoba się innym dziewczętom. „To niesprawiedliwe, że on mieszka u ciebie”, skarżyły się. Spojrzenie jego niebieskich oczu działało na wszystkie chyba kobiety, jednak Abigail już dawno uznała, że na niej nie robi żadnego wrażenia. Poza tym Grey traktował ją jak młodszą siostrę. Czasem wręcz irytował ją swoim niezmąconym przekonaniem, że wszystko wie lepiej. „Ta cała rebelia szybko się skończy – zapewniał ją. – Jeszcze jedna bitwa lub dwie z prawdziwą armią, a pouciekają jak króliki do nory. To zwykła hołota, którą dowodzą ludzie niebędący dżentelmenami, oczywiście nie licząc Jamesa”. Pozostali znani jej młodzi oficerowie myśleli podobnie. Z taką samą pogardą odnosili się do rebeliantów, jak nazywali patriotów. W niektórych kwestiach przyznawali kolonistom rację, ale według nich każdy, kto podniósł rękę na króla, jest buntownikiem. A bunt należało zdusić w zarodku. Albion nie mógł pojąć, dlaczego James przeszedł na stronę patriotów. W jego obecności Abigail rzadko mówiła o bracie. Grey zawsze wspominał Jamesa z miłością i szacunkiem. Jednak któregoś razu usłyszała, jak mówi do Johna: „Prawdę mówiąc, panie, nie mam pojęcia, co go do tego skłoniło. Gdyby stanął teraz w progu, to nie wiem, co bym mu powiedział”. Abigail próbowała też dowiedzieć się czegoś o żonie Jamesa. Pod koniec roku John Master otrzymał od Vanessy

list. Pisała w nim, że James poinformował ją o swoim przejściu na stronę patriotów. Nie ukrywała swoich uczuć. Najważniejsze słowa wyróżniła wielkimi literami: HAŃBA, ZDRAJCA, ŁOTR. Dziękowała Bogu, że przynajmniej jej syn znajduje się pod opieką rodziny lojalnej wobec króla, i wyrażała nadzieję, że niedługo będzie mogła zobaczyć Westona. Nie pisała jednak, ani gdzie, ani kiedy miałoby się to stać. – Jaka jest Vanessa? – spytała Abigail Albiona. – Bardzo piękna – odpowiedział. – Chodziło mi o jej charakter. – No cóż… – Zawahał się. – Nie obracam się w tak wysokich kręgach, więc nie znam jej zbyt dobrze. Ale gdy się spotykaliśmy, była wobec mnie bardzo uprzejma. Ma znakomite poczucie humoru. Z tego jest znana. – Kocha Westona? – Chyba każda matka kocha swoje dziecko. – Umilkł na chwilę. – Ale wytworne damy nie mogą poświęcać dzieciom dużo czasu – dorzucił nieco enigmatycznie. – A kocha mojego brata? – Gdyby go nie kochała, to nie wyszłaby za niego za mąż. – Znów przerwał. – Choć z pewnością nie pochwala, że przystał do rebeliantów. – Dlaczego nie chce tu przyjechać? – No bo… – Grey był nieco zbity z tropu. – Wie, że Weston jest bezpieczny pod opieką twojego ojca. Podejrzewam, że w swoim czasie będzie chciała sprowadzić go do Anglii. A na

razie pewnie myśli, że z powodu korsarzy podróż przez ocean jest zbyt ryzykowna. Ten ostatni argument był mało przekonujący, bo korsarze nie stanowili żadnego zagrożenia dla brytyjskich konwojów. Lecz Albion najwyraźniej nie chciał mówić nic więcej, Abigail więc nie naciskała. Przez całą jesień nie mieli wieści od Jamesa. Generał Howe może i posuwał się w żółwim tempie, ale i tak nie potrzebował dużo czasu, by zepchnąć Washingtona i jego armię na drugą stronę Rzeki Hudsona. Padły wszystkie bastiony patriotów: Harlem Heights, White Plains, Fort Washington i Fort Lee. Wielu patriotów zginęło, tysiące trafiło do niewoli. Generał Cornwallis ruszył na południe w pościg za Washingtonem i minąwszy Princeton i rzekę Delaware, zapuścił się aż do Pensylwanii. „Te czasy są sprawdzianem naszego męstwa”, ogłosił Tom Paine. Przed Bożym Narodzeniem Washington poprowadził śmiały atak przez rzekę Delaware, uderzając na brytyjski i heski garnizon. Był to dowód niezwykłej odwagi. Potem zrobił unik przed Cornwallisem i rozbił ze swoimi wojskami obóz pod Morristown. Właśnie stamtąd Jamesowi udało się wysłać list z informacją, że żyje. Jednak John Master nie oceniał szans patriotów zbyt wysoko. – Washington zgarnął jedną lewę, ale wszystkie atuty są nadal w rękach Brytyjczyków. *** Abigail z uwagą obserwowała, jak Brytyjczycy ustanawiają w Nowym Jorku swoje rządy. Dla generała Howe’a nawet prowadzenie wojny musiało być zgodne z rytmem życia

arystokratycznego. Walki prowadziło się latem, a zimą odpoczywało

i

oddawało

rozrywkom,

jeśli

było

się

dżentelmenem. A generał Howe, jak wkrótce stało się jasne, zamierzał miło spędzić zimę. Oczywiście Nowy Jork nie mógł żadną miarą uchodzić za miejscowość wypoczynkową. Panowały w nim irytujący chaos i bałagan. Po pierwsze, ogromna część miasta po zachodniej stronie spłonęła podczas pożaru. Tam gdzie kiedyś stały piękne gregoriańskie rezydencje, holenderskie domy ze spadzistymi dachami i budynki z muru pruskiego, ciągnęło się szerokie na trzy czwarte mili pogorzelisko – podczas mrozu pokryte zamarzającym błotem, a przy cieplejszej pogodzie zamieniające się w cuchnące trzęsawisko. Teraz urządzono na nim ogromne pole namiotowe, budzące takie obrzydzenie, że nawet Master mawiał ponuro: „Jak wiatr wieje z zachodu, lepiej uciekać z Broadwayu”. Część oddziałów wojskowych tłoczyła się w dwóch koszarach, kolejny stały obóz założono na błoniach. Jednak dla brytyjskich oficerów i napływających ze wszystkich stron lojalistów brakowało odpowiednich mieszkań, a nawet żywności. Nieszczęsnych patriotów pojmanych do niewoli upchnięto w przytułku dla ubogich, w zborach i w każdym miejscu, z którego nie mogli uciec. Karmiono ich resztkami, o ile w ogóle dostawali coś do jedzenia. Ale pożar przyniósł korzyść właścicielom kamienic. – Zaoferowano mi trzykrotnie wyższy czynsz za te dwa szeregowe domy, które mamy przy Maiden Lane – obwieścił John córce wiosną.

Sam cieszył się wielkim poważaniem wśród brytyjskiego dowództwa. Doświadczony kupiec o lojalistycznych poglądach, który spędził jakiś czas w Londynie i był zwolennikiem kompromisu – właśnie tak chcieli widzieć Amerykanów. Szczególnie generał Howe zapałał do niego sympatią i kilka razy zapraszał go na obiad. Master, co było z jego strony mądrym posunięciem, nie ukrywał, że James walczy po stronie patriotów. Taką szczerością zdobył jeszcze większe zaufanie generała. – William Franklin ma taki sam problem ze swoim ojcem Benem, jak wy ze swoim synem – zauważył Howe życzliwie. Wkrótce Master otrzymał kontrakty na dostawę zboża i mięsa dla wojska. Mógł je sprowadzać z dowolnych miejsc, a więc także z hrabstwa Dutchess, dzięki czemu Susan, mając odpowiednią przepustkę, przywoziła do miasta zaopatrzenie. No i na nowo odżyły interesy z Albionem w Londynie. Oficerowie potrzebowali wszelkich luksusowych dóbr. – Jeszcze nigdy nie byłem tak zajęty – przyznawał Master. Tymczasem brytyjscy oficerowie robili wszystko, by móc się oddawać znanym z Londynu rozrywkom. Otworzyli teatr, a ponieważ brakowało aktorów, sami występowali na scenie. Gdy nastała wiosna 1777 roku, w mieście odbywały się bale, wyścigi i mecze krykieta. No i oficerowie interesowali się też kobietami. – Wojskowi zawsze przyciągali kobiety – mówił Master do Abigail, a ona wcale się nie dziwiła. Ulice miasta były brudne, lecz oficerowie paradujący w kolorowych mundurach wyglądali na nich jak wspaniałe rajskie ptaki. Nawet zamężne damy nie pozostawały obojętne

na przejawy dzielności i męskości młodych oficerów. Pani Loring, żona komisarza do spraw więźniów, spędzała tak dużo czasu w towarzystwie generała Howe’a, że niektórzy brali ją za jego żonę. – Jest jego kochanką? – spytała Abigail ojca. – No cóż, zawsze jest przy nim. Nic więcej nie umiem powiedzieć. Przyjemna atmosfera zmysłowości i erotyzmu, podsycana przez samego dowódcę, ogarnęła bogatszą część miasta. Abigail wiedziała, że młodemu Albionowi zdarza się nie wracać na noc do domu. A kilka razy zauważyła, jak świtem, gdy tylko Hudson otwierał zamki w drzwiach, Grey po cichu wślizguje się do środka. Któregoś dnia powiedziała o tym Ruth, a ta uśmiechnęła się z rozbawieniem. – Ten młodzieniec ma wszystko, co trzeba, zapewniam panienkę. Z nadejściem lata stało się jasne, że Brytyjczycy w końcu ruszą. Wprawdzie kolonie – od Bostonu i New Hampshire na północy aż po stany plantatorów na południu – nominalnie były pod kontrolą patriotów, jednak dysponowali oni jedynie słabo wyszkoloną i mocno przetrzebioną armią pod dowództwem George’a Washingtona, która w New Jersey zagradzała drogę do Filadelfii. W czerwcu generał Howe wyprawił się przeciwko Washingtonowi, więc Greya Albiona i innych oficerów przez jakiś czas nie było. Howe uważał, że jego regularna armia zniszczyłaby patriotów w otwartej bitwie, jednak pod Bunker Hill przekonał się, że dobrze ukryci strzelcy wyborowi

przeciwnika potrafią zadać mu znaczne straty. Dlatego nie mogąc wydać patriotom bitwy na swoich warunkach, wrócił pod koniec miesiąca do Nowego Jorku. Wszyscy się zastanawiali, jaki będzie jego następny ruch. Poprzedniego dnia John otrzymał zaproszenie na kolację do generała. Bez zapowiedzi zabrał ze sobą córkę. Oprócz nich do stołu zasiadła też pani Loring i dwóch oficerów. Abigail czuła się dziwnie, będąc tak blisko generała, zwłaszcza po rewelacjach, które czytała w listach Albiona. Za każdym razem gdy Howe zwracał ku niej swą pulchną twarz o wyłupiastych oczach, miała wrażenie, że patrzy wprost na króla Jerzego III. Posiłek był prosty, ale smaczny. Howe miał dobry humor i widać było, że lubi Mastera. Ale było też jasne, że bardzo chce coś omówić. – Powiedzcie mi, Master – odezwał się w końcu. – Znacie tereny w górnym biegu Rzeki Hudsona? – Gdy John potwierdził, generał mówił dalej: – Słyszeliście też pewnie o generale Burgoyne. Nazywają go „dżentelmen Johnnie”. Dziarski jegomość. I lubi hazard. W wolnym czasie pisze sztuki teatralne. – Generał parsknął lekko. Najwyraźniej nie uważał pisania sztuk za komplement. – Słyszałem, że dobrze sobie poradził w Kanadzie, ale jest zawzięty i uparty – odpowiedział szczerze Master. – Lubi kusić los. Ale odwagi nie można mu odmówić. Ma wpływy w rządzie, zwłaszcza u lorda George’a Germaina. Jak zapewne wiecie, zamierza przeprawić się z Kanady doliną Rzeki Hudsona, zdobyć Albany, Ticonderoga i inne forty i w ten sposób odciąć Washingtona od terenów na północnym

wschodzie. Śmiały plan. Burgoyne chce zdobyć sławę. I uważa, że przyjdzie mu to z łatwością. – Jak będzie się przemieszczał? – Tego nie wiem. Ale podejrzewam, że leśnymi szlakami. – Szlaki można zablokować. A wówczas stanie się łatwym łupem dla strzelców wyborowych. – Germain twierdzi, że powinienem wyjść mu na spotkanie, a potem ruszylibyśmy razem na południe. Ale się przy tym nie upiera. – Generał zerknął znacząco na Abigail. – Wiem, że jesteście lojalni, Master, ale to sprawa poufna. – Umilkł. John odwrócił się do córki. – Abby, musisz mi przyrzec, na całą miłość, którą do mnie żywisz, że nikomu nie zdradzisz ani jednego słowa, które tu padnie. Obiecujesz? – Tak, ojcze, obiecuję. – Znakomicie. – Howe skinął lekko głową i mówił dalej: – W ciągu najbliższych dni załadujemy okręty. Każdy szpieg będzie mógł to zobaczyć. Ale nikt nie będzie wiedział, dokąd się wybieramy, na północ, do Burgoyne’a, czy wzdłuż wybrzeża na południe, gdzie możemy liczyć na pomoc lojalistów. Możemy popłynąć do zatoki Chesapeake, a stamtąd na północ do Filadelfii. – Gdzie obraduje Kongres. – Właśnie. Jeśli zajmiemy ich sztab, jeśli odetniemy patriotom drogę na południe i wpędzimy w potrzask między Nowym Jorkiem a Filadelfią, to Washington znajdzie się w beznadziejnym położeniu. W Nowym Jorku zostanie

całkiem znaczny garnizon, który po Burgoyne’a wzmocni się jeszcze bardziej.

przybyciu A wtedy

Washington będzie musiał walczyć na otwartym terenie przeciwko dwóm armiom. Mam jednak nadzieję, że znajdzie w sobie tyle rozumu, by się poddać przed bitwą. – Howe spojrzał uważnie na Mastera. – Wśród dowódców zdania są podzielone. Wy znacie teren. Uważacie, że się uda? – Tak – powiedział Master wolno. – Może się udać. Rozmawiali później na inne tematy, ale Abigail zauważyła u ojca wyraz zatroskania na twarzy. Gdy żegnali się z Howe’em, John westchnął ciężko. – Wasz plan ma szanse powodzenia, generale – rzekł ze smutkiem. – Ale dla mnie ważne jest, czy uzyskam łaskę dla swojego syna. Howe uścisnął mu dłoń ze zrozumieniem, ale nie odpowiedział. *** Tamtego słonecznego czerwcowego dnia ruch w porcie wskazywał na to, że zaczęto już ładować okręty. Abigail zdawała sobie sprawę, że dla Albiona i jego przyjaciół to może być ostatnia na dłuższy czas partia krykieta. Jak wszyscy pozostali gracze Grey ubrany był w białą koszulę i bryczesy. Na głowie miał czapkę z daszkiem chroniącym oczy przed słońcem. Gdy unosił kij do uderzenia, widać było, że jest przystojnym, wysportowanym mężczyzną. Piłka przeleciała wysoko nad głowami gapiów. Grey zdobył zwycięski punkt. Weston podskakiwał i klaskał w dłonie jak szalony. Rozległy się wiwaty, żegnające graczy. Grey szedł

w ich stronę, zdejmując po drodze czapkę. Gdy stanął bliżej, Abigail zauważyła na jego brwiach drobne kropelki potu. – Znakomicie ci poszło – pochwalił go Master. – Dziękuję, panie – odpowiedział, a potem uśmiechnął się do dziewczyny. – Podobało się pani, panno Abigail? – W tym momencie kropla potu spadła z jego brwi na przegub jej dłoni. – Owszem, całkiem – odparła. *** James Master siedział na koniu z lunetą przy oku. Z brzegu New Jersey rozciągał się doskonały widok na wody zatoki. Z tej odległości nie mógł zobaczyć wzlatującej w niebo piłki do krykieta, ale zauważył coś znacznie bardziej interesującego. Na okręt w porcie ładowano zapasy. James trwał na posterunku już od trzech godzin. To był drugi załadunek. Stojący za nim kawalerzyści cierpliwie czekali na swojego kapitana. Kapitan James Master bardzo się zmienił w ciągu tego roku. Wyznawał wciąż te same poglądy, ale stał się doświadczonym, zahartowanym w bojach oficerem. I jeszcze coś. Poza dawką osobistej goryczy, którą musiał przełknąć po porażce swojego małżeństwa, przekonał się, że nikomu nie można ufać bezgranicznie. A nauczył się tego nie w ogniu bitwy, lecz obserwując upór i wytrzymałość człowieka, którego darzył coraz większym szacunkiem. W grudniu poprzedniego roku, gdy niewyszkolone oddziały patriotów zostały wygnane z Nowego Jorku przez Brytyjczyków, Washington nie stracił nadziei, choć nikt by się temu nie dziwił, gdyby było inaczej. Jego dwaj towarzysze –

generał Lee, któremu powierzył umocnienie Nowego Jorku, i generał Gates stacjonujący na północy, obaj byli oficerowie armii brytyjskiej, przekonani, że umieją więcej niż on – wywierali mocne naciski, by zwolniono go ze stanowiska. A będący w jego dyspozycji niewyszkoleni żołnierze zaciągnęli się tylko na jeden rok i było niemal pewne, że za miesiąc odejdą. Inni nie czekali nawet do końca roku, dezerterowali. Poza paroma drobnymi potyczkami armia Washingtona doznawała upokorzenia za upokorzeniem, przeganiana z miejsca na miejsce. Gdy z nadejściem zimy kampania wojenna została zawieszona, resztki wojsk rozbiły obóz nad rzeką Delaware, pilnowane z drugiego brzegu przez heskich żołnierzy. Nie dowierzając arystokratycznym poglądom Howe’a na temat tego, jakie pory roku są odpowiednie do prowadzenia wojny, Washington obawiał się, że gdy Delaware zamarznie, cała brytyjska armia przeprawi się na drugą stronę. „Bez względu na to, co Howe zamierza, musimy pokazać, na co nas stać”, mówił do Jamesa. Musieli zrobić coś, co wzmocniłoby wolę walki w oddziałach patriotów. Byli dobrzy w działaniach zaczepnych. James uczestniczył w kilku takich wypadach. Nękali przeciwnika i przy okazji zdobywali informacje. W okolicy mieszkało wielu amerykańskich lojalistów, którzy wspomagali heskich żołnierzy. Wystarczyło, że James, który miał potężną posturę, wyjmował pistolet, a zaczynali mówić. Jeden z przerażonych rolników był szczególnie gadatliwy. „Hesyjczycy przenieśli się do Trenton. Tysiąc czterystu żołnierzy. Tam jest otwarty teren, nie ma fortyfikacji. Wasi dezerterzy uprzedzali ich, że

chcecie uderzyć, ale ich dowódca tak wami pogardza, że postanowił się nie okopywać”. Nie mieli wielu żołnierzy, zaledwie pięciuset ludzi, z czego jedna trzecia była niezdolna do służby. Ale na początku września pojawił się dwutysięczny oddział generała Lee, a za nim, dzięki Bogu, pięciuset żołnierzy od Gatesa i kolejny tysiąc z Filadelfii. Wciąż były to skromne siły, ale wystarczające. Tyle że źle wyposażone. Mieli amunicję – co najmniej sześćdziesiąt nabojów na głowę i odpowiednią ilość prochu – ale mundury były w strzępach. Wielu żołnierzy nie miało nawet butów, maszerowali po śniegu i lodzie, owijając stopy szmatami. Mimo to Washington powziął śmiały plan. Przepłyną rzekę – w nocy, w środku zimy – i zaskoczą heskich najemników. „Będą trzy przeprawy – tłumaczył Jamesowi. – Jedna dla odwrócenia uwagi, drugą przedostaną się posiłki. Ale główna siła, dwa i pół tysiąca żołnierzy, pójdzie ze mną. Ruszymy na Trenton i zaatakujemy ich przed świtem. Będziemy mieli przewagę liczebną i w tym upatruję naszą szansę. A jeśli szczęście pozwoli, połączymy i uderzymy na Princeton”.

później

wszystkie

siły

Co to była za noc! Wojsko zgromadziło się po południu w dzień Bożego Narodzenia. Po zmroku przeniesiono z ukrycia na brzeg wielkie, otwarte promy dla koni i armat oraz łodzie z wysokimi burtami dla ludzi. Hasło, dzięki któremu mieli rozpoznawać się w ciemnościach, brzmiało: „Zwycięstwo albo śmierć”. Rzeka była wąska, ale wszędzie unosiły się kawałki kry. Zapadł zmrok, wiatr burzył wodę. Zaczął padać deszcz ze śniegiem, a potem grad.

Washington wsiadł do pierwszej łodzi, James zajął miejsce obok niego. W łodzi gromadziła się woda, więc nikt nie usiadł, wszyscy stali. James nie widział dalej niż na wyciągnięcie ręki. Słyszał jedynie stukot gradu i uderzenia lodu o burty. – Straszna pogoda – mruknął Washington. – Ale jedno w tym dobre, generale – powiedział James. – Hesyjczykom nawet przez myśl nie przejdzie, że możemy się w takich warunkach przeprawiać. Przemoczeni wspięli się w końcu na drugi brzeg. Odesłali łódź i czekali na kolejną grupę. Jamesowi wydawało się, że przeprawa trwa całą wieczność. Rzeczywiście, Washington przewidywał, że wszyscy ludzie, działa i konie dotrą na drugi brzeg przed północą, ale dopiero o trzeciej nad ranem dwa tysiące czterystu żołnierzy, uformowanych w dwie kolumny, rozpoczęło marsz ku Trenton. James pomyślał wtedy ponuro, że jeśli uda mu się przeżyć, a jego wnuki będą go pytać o przeprawę z Washingtonem przez Delaware, z czystym sumieniem będzie mógł im powiedzieć: „Nic nie widziałem”. Deszcz ze śniegiem przeszedł w śnieg. Jadąc konno obok kolumny, James zauważył krwawe ślady zostawiane przez bosych żołnierzy. Mimo to szli dalej. Washington co chwila rzucał jakieś słowa zachęty. O świcie doszli do pierwszych wartowni obozowiska w Trenton. Wspomnienia różnych bitew są często zamazane. Ale niektóre obrazy zapisały się w pamięci Jamesa bardzo wyraźnie: Washington sam prowadzi atak na posterunki nieprzyjaciela; zaskoczeni Hesyjczycy, mimo że dobrze wyszkoleni, wycofują się, rażąc patriotów strzałami

z muszkietów. I jeszcze widok Trenton w szarym świetle poranka – dwie szerokie ulice, rozrzucone wokół drewniane domy, dziwnie spokojne mimo nagłego zgiełku. Kule przelatywały obok, ale mimo to w podnieceniu nie zdawał sobie sprawy z niebezpieczeństwa. Zauważył jednak z dumą, że patrioci dzielnie sobie radzą. Błyskawicznie ustawili działo polowe u wylotu głównych ulic i razili wroga kartaczami. Jeden z oddziałów odciął nieprzyjacielowi drogę odwrotu w kierunku Princeton. Po ostrym starciu główne siły Hesyjczyków zostały osaczone w sadzie. Dziewięciuset żołnierzy oddało się do niewoli. Późnym rankiem bitwa była skończona. Dwóm pozostałym generałom nie udało się przeprawić nocą przez Delaware, więc jeszcze przed południem Washington roztropnie wycofał się na drugą stronę rzeki. Najważniejsze jednak, że udało im się pokonać heskie oddziały.

Wzięli

setki

jeńców.

Wieść

o

zwycięstwie

Washingtona rozniosła się lotem błyskawicy po wszystkich trzynastu koloniach, wlewając otuchę w serca patriotów. *** Kolejne miesiące były ciężkie, ale jakoś je znieśli. Będąc coraz bliżej generała Washingtona, James widział nie tylko zewnętrzne trudności, z którymi jego dowódca musiał się zmagać – brak dostaw, dezercje, szpiedzy, problemy z rocznym poborem. Widział też, że generał, na zewnątrz opanowany i powściągliwy, jest nękany przez liczne wątpliwości i napady melancholii. Dlatego miał dla niego tym większy podziw.

W marcu przybyła z Wirginii żona Washingtona, co znacznie poprawiło nastroje w obozie. Generał uchodził za człowieka chłodnego, Martha Washington natomiast była ciepła i serdeczna. Zapraszała do stołu nawet niższych rangą oficerów, jakby byli częścią wielkiej rodziny. Była jedną z najbogatszych kobiet w Wirginii, ale całymi godzinami opiekowała się rannymi i chorymi. Wiosną 1777 roku James był tak oddany swojemu dowódcy, że mógłby go nazwać drugim ojcem. A generał darzył go sympatią i zaufaniem. Jednak w ich relacji było coś, co go bawiło i na co tuż przed Wielkanocą zwrócił uwagę jeden z oficerów. – Ty, Master, masz u generała przewagę nade mną. I to nie jest sprawiedliwe – skarżył się oficer. – Jaką przewagę? – Generał cię lubi, bo uważa cię za dżentelmena. A mnie tak naprawdę nie darzy sympatią, bo nim nie jestem. – Ależ on ma o tobie jak najlepsze zdanie – zapewnił James. – To prawda, dobrze mnie traktuje. Jest najbardziej sprawiedliwym człowiekiem na świecie i poszedłbym za nim do piekła. Ale jemu nie podobają się maniery Jankesów z północnego wschodu, czyli takich jak ja. Prawdę powiedziawszy, James też to zauważył. Washington sam był dżentelmenem z południa, a małżeństwo z Marthą dało mu wstęp do najwyższych kręgów towarzyskich Wirginii, które stylem życia bardziej przypominały angielską szlachtę niż jankeskich kupców z Massachusetts czy Connecticut.

– W jego obecności zawsze prezentuję swoje najlepsze londyńskie maniery – przyznał James ze śmiechem. – Ale to by nie miało najmniejszego znaczenia, gdybym zaniedbywał swoje obowiązki. Jednak James podejrzewał, że przydaje się generałowi także z powodu wieloletniego pobytu w Londynie. Washington często pytał go, jak Anglicy mogliby się zachować w określonych sytuacjach. Zrobiło też na nim wrażenie, że James zna osobiście Bena Franklina. Zadawał wiele pytań na temat jego działalności w Londynie. Gdy nadeszła wiadomość, że Kongres wysłał Franklina do Paryża, żeby zdobyć poparcie Francuzów, generał stwierdził otwarcie: – To, co robimy tutaj, ma ogromne znaczenie. Ale na dłuższą metę wynik tej wojny rozstrzygnie się w Paryżu. Cieszę się, że tyle mi opowiedziałeś o dyplomatycznych zdolnościach Franklina. Washington cenił maniery dżentelmenów ze Starego Świata, ale jedna rzecz w ich postępowaniu nie dawała mu spokoju: straszne traktowanie amerykańskich jeńców. James też je potępiał, choć potrafił je wytłumaczyć. – Nawet teraz Brytyjczycy nie uważają nas za żołnierzy. Mają nas za zwykłych buntowników. Dzięki temu mogą twierdzić, że nasza walka jest bezprawna. Dlatego nie traktują patriotów pojmanych na Brooklynie jak jeńców wojennych. Dla nich są zdrajcami i powinni się cieszyć, że nie zostali powieszeni. Washington nie mógł się z tym pogodzić. – Ci więźniowie są traktowani gorzej niż zwierzęta! – wybuchnął.

Sam wydał wyraźne zalecenia, by jego ludzie, mimo wszelkich pokus, nie ważyli się źle traktować pojmanych Hesyjczyków. Od czasu gdy objął dowództwo, wielokrotnie pisał

do

Brytyjczyków,

protestując

przeciwko

złemu

traktowaniu jeńców. Ci jednak lekceważyli jego listy. – Czy w nich nie ma żadnych odruchów człowieczeństwa?! – krzyknął kiedyś w obecności Jamesa. – Dla nas człowieczeństwo jest ważniejsze od tego, co mówi prawo – stwierdził James. – W Anglii jest odwrotnie. Nic nie mogło złagodzić szlachetnego oburzenia Washingtona. Wieści o okrucieństwach Brytyjczyków wobec amerykańskich więźniów wywołały w koloniach efekt, którego Anglicy z pewnością nie przewidzieli. Rolnik, który pewnego dnia przywiózł do obozu cały wóz świeżych warzyw, wyraził to dobitnie: – Mój syn trafił do niewoli. Mają nami rządzić ludzie, którzy traktują go jak zwierzę? Pomimo zimowego zwycięstwa nad Hesyjczykami patrioci wciąż znajdowali się w trudnym położeniu. W czerwcu Howe próbował zmusić Washingtona do bitwy na otwartym polu, ale generałowi udało się uniknąć pułapki. Jednak do zniszczenia armii patriotów tak naprawdę wystarczyłaby duża potyczka. Dlatego Washington musiał się dowiedzieć, do czego zmierza Howe. Wykorzystywał w tym celu szpiegów. I wysłał też Jamesa na rekonesans. A James za nic nie chciał zawieść swojego dowódcy. Opuścił z westchnieniem lunetę. Załadowywanie okrętów świadczyło o jakichś przygotowaniach, ale to było za mało. Musiał dowiedzieć się więcej.

*** Następnego dnia Abigail opuszczała z Westonem Bowling Green, gdy podszedł do niej jakiś mężczyzna. Wyglądał na rolnika dostarczającego płody do miasta, więc zdziwiła się, kiedy zwrócił się do niej po imieniu. Dopiero wtedy go poznała. To był Charlie White. Szybko zaprowadziła Westona do domu i wróciła na Broadway. Serce biło jej jak szalone. Nie wiedziała, o co chodzi, mogła się jedynie domyślać. Charlie poprowadził ją bez słowa Broadwayem na północ. Przy Wall Street skręcili na wschód i doszli do East River. Tam znów posuwali się na północ nabrzeżem, a po dziesięciu minutach dotarli do palisady na skraju miasta. Weszła za Charliem do małego magazynu. A tam w półmroku zobaczyła postać w szynelu, która zsiadła z beczki i ruszyła w jej kierunku. Po chwili była już w objęciach brata. Pod płaszczem miał mundur. W takim podwójnym ubraniu musiało mu być potwornie gorąco. James wyjaśnił jej, że gdyby został schwytany bez munduru, to rozstrzelano by go jako szpiega. Charlie przemycił go do miasta w wozie z towarami. Nie wspominając nic więcej o swoich planach, zaczął wypytywać o Westona i ojca. Był bardzo zaskoczony, dowiedziawszy się, że w ich domu mieszka Grey Albion. – Nie wolno ci powiedzieć ojcu i Westonowi, że mnie widziałaś. W końcu wyjawił, dlaczego przyjechał do miasta. – Charlie zasięgnął już języka na targu. Generał Howe ładuje zaopatrzenie na statki, ale nikt z mieszkańców nie wie,

dokąd mają płynąć. – Chyba niewielu ludzi to wie. – Ty też nic nie słyszałaś? Serce jej zamarło. Spuściła wzrok, a potem spojrzała Jamesowi w oczy. – Przecież generał nie zwierza się takiej prostej dziewczynie jak ja. – Brzmiało to przekonująco. I właściwie nie było kłamstwem. – To prawda. – Zamyślił się. – A może Albion coś wie? – Może. Ale on jest tylko młodszym oficerem. W każdym razie nic o tym nie mówił. – A ojciec? Zawahała się przez chwilę. Co odpowiedzieć? – Jeśli nawet coś wie, to się przede mną nie zdradził. – To też nie było kłamstwem. James skinął smutno głową. Patrząc na niego, Abigail poczuła, że ją też zalewa fala smutku. Wiedziała, że brat ją kocha. Wiedziała, że nie może spotkać się z ojcem i synem, za którymi tak bardzo tęskni. Mimo to zabolało ją, że pojawił się w mieście tylko po to, by wydobyć od niej informacje, co – gdyby wyjawiła prawdę – uczyniłoby z niej zdrajczynię. A jednocześnie bardzo chciała mu pomóc. Straszliwie ryzykował, przyjeżdżając do miasta. I pewnie by mu wszystko wyjawiła, mimo obietnicy złożonej ojcu i generałowi, gdyby w ten sposób mogła ocalić mu życie. Ale te informacje jedynie umożliwiłyby Washingtonowi przedłużenie tej nieszczęsnej

wojny. James wykonywał swoją powinność, ona swoją. Tego nie dało się zmienić. Chciało jej się płakać, ale wiedziała, że musi powstrzymać łzy. – Przykro mi z powodu przyjazdu Greya Albiona – powiedział James w końcu. Co chyba miało oznaczać żal, że on i jego przyjaciel stoją po przeciwnych stronach barykady. Tak się domyślała. – Ojciec go lubi – powiedziała. – A ty? – Przyznaję, jest bardzo miły – odparła. – Ale jeśli idzie o charakter, ma poważną wadę. Jest arogancki. James skinął głową. – Obawiam się, że to typowa cecha angielskich oficerów. – Umilkł na moment. – Kiedyś byliśmy przyjaciółmi. A jego ojciec okazał mi wiele dobroci. – To przez wojnę staliście się wrogami. – Tak, ale nie tylko, Abby. Zmieniły się moje uczucia wobec Anglii i tego, co reprezentuje sobą Grey. I prawdę powiedziawszy, nawet nie wiem, czy chciałbym go teraz zobaczyć. – Spojrzał na nią badawczo. – Byłoby mi przykro, gdybyś za bardzo go lubiła. – Tak naprawdę nie darzę go zbyt wielką sympatią. Zadowolony z takiej odpowiedzi oznajmił, że nie może już dłużej zwlekać. Po paru minutach szła z powrotem do domu. ***

Wielka flota generała Howe’a wypłynęła z portu pod koniec miesiąca, kierując się wzdłuż wybrzeża na południe. Wraz z wojskiem wyruszył też Grey Albion i dwaj młodzi oficerowie. Abigail poszła z ojcem i małym Westonem do portu, żeby się z nim pożegnać, ale wiedziała, że wyjazd Albiona niespecjalnie ją zasmuci. Po jakimś czasie nadeszły pokrzepiające wieści. Podczas wypadu na południe generał Howe napotkał złą pogodę, ale mimo to jego plan się powiódł. Washington dał się zaskoczyć i musiał pośpiesznie wracać z północy. I mimo że dzielnie walczył nad Brandywine, czerwone kubraki przejęły Filadelfię. Grey Albion napisał do Mastera list, donosząc, że na zimę zostanie w Filadelfii z generałem Howe’em. Również z północy napływały wieści pomyślne dla lojalistów. Johnnie Burgoyne, zgodnie z planem, wyruszył z Kanady na południe i wkrótce odbił fort Ticonderoga. Miał ze sobą Indian. Cztery spośród sześciu irokeskich plemion stanęły po stronie Brytyjczyków. – Patrioci nas za to pokochają – rzucił Master cierpko. – Indianie są aż tak okrutni? – spytała Abigail. – Mają swoje zwyczaje. Trzydzieści lat temu, za czasów wojny króla Jerzego, jeden z brytyjskich pułkowników dowodzących ochotnikami na północy płacił Indianom za każdy francuski skalp, nieważne, mężczyzny, kobiety czy dziecka. – Mam nadzieję, że tym razem nie posuną się do tego. – Raczej bym na to nie liczył.

Wszyscy spodziewali się, że do września Burgoyne zdobędzie Albany i ruszy wzdłuż Rzeki Hudsona do Nowego Jorku. Jednak w mieście pojawiły się inne pogłoski: lokalne oddziały ochotników wraz ze strzelcami wyborowymi opóźniają pochód Burgoyne’a; generał utknął na północy; Indianie go opuszczają. Na północ wysłano z odsieczą oddziały czerwonych kubraków. A później, pod koniec października, szybka łódź przywiozła z północy posłańca. Abigail usłyszała nowe wieści od ojca. – Burgoyne poddał się w górze rzeki. Patrioci wzięli do niewoli prawie pięć tysięcy ludzi. – Gdzie to się stało? – spytała. – Pod Saratogą. Wieść o klęsce pod Saratogą spadła na Brytyjczyków jak grom. Jednak Master wcale nie był zaskoczony. – Ostrzegałem Howe’a – mówił ponuro. – Zadufany w sobie generał w terenie, którego nie zna. Stojący po stronie patriotów drwale zwalali drzewa na drogi, ukrywali bydło, trzodę i wszelką żywność, co wprowadziło demoralizację w szeregach Brytyjczyków. Dwóch

amerykańskich

generałów,

Gates

i

Benedict

Arnoldowie, po dwóch bitwach pod Saratogą złamali opór Burgoyne’a. Jego angielscy i hescy żołnierze walczyli dzielnie, ale byli pozbawieni posiłków z południa, więc patrioci przeważali nad nimi liczebnie – mieli siedemnaście tysięcy żołnierzy więcej.

– Ta bitwa stanowiła bardzo ważny sygnał – stwierdził Master. – Bez względu na to, ile wojska wystawią Brytyjczycy, ochotników stojących po stronie patriotów zawsze będzie więcej. Ale przede wszystkim Saratoga pokazała komu trzeba, że Amerykanie mogą zwyciężyć. – Kogo masz na myśli, ojcze? – spytała Abigail. – Francuzów. *** Zwycięstwo pod Saratogą tylko na krótko poprawiło nastroje w armii Washingtona. Kongres musiał opuścić Filadelfię zajętą przez Howe’a, a armia patriotów, uszczuplona do dwunastu tysięcy ludzi, z nadejściem zimy wciąż znajdowała się na otwartym terenie. Na szczęście Washington już wcześniej wybrał miejsce na obóz. Valley Forge. Ta lokalizacja miała swoje zalety. Pobliskie wzniesienia, Mount Joy i Mount Misery, oraz rzeka Schuylkill stanowiły zasłonę przed nieprzyjacielem. A Filadelfia znajdowała się w odległości dwudziestu mil, co pozwalało śledzić ruchy Brytyjczyków. W obozie natychmiast zaczęły się prace budowlane. Solidne chaty z bali, których pod koniec było ponad tysiąc, powoli zamieniały pustą dolinę w miasteczko. James i jego ludzie zapuszczali się coraz dalej w poszukiwaniu drewna. Washington nieustannie powtarzał, że najważniejszy jest szczelny dach. – Będziemy musieli stawić czoło filadelfijskiej zimie, a nie tej, którą znamy z północy – przypominał.

Wkrótce żołnierze mogli przekonać się na własnej skórze, co to znaczy. Valley Forge nie pokrywała się zimą grubą warstwą śniegu, dającą dobrą izolację. Owszem, od czasu do czasu padał śnieg, ale szybko topniał. Potem przychodził deszcz i woda, zanim znowu zamarzła, wpływała w każdą szczelinę i każde zagłębienie. Suche, mroźne powietrze na północy było zabójcze dla człowieka, który nie miał schronienia, ale tutaj lodowaty, wilgotny wiatr i ziąb przenikały do szpiku kości. Żołnierze mieli drewniane chaty, lecz ich ubrania były w strzępach, wielu wciąż chodziło boso, a wszyscy cierpieli głód. Intendentura dokonywała cudów. Łowiono ryby w rzece, z rzadka pojawiało się mięso. Prawie codziennie każdy człowiek dostawał pół kilo chleba. Prawie codziennie. Bo bywały dni, gdy musiały wystarczyć pozbawione smaku suchary z mąki i wody. A czasem brakowało nawet tego. James widział wielokrotnie, jak żołnierze próbowali ugotować zupę z trawy i liści. Bywały tygodnie, gdy jedna trzecia armii nie nadawała się do żadnych prac ani zajęć. Konie wyglądały jak szkielety i coraz częściej padały. W promieniu wielu mil nie było już żadnego jedzenia. Jamesa wysyłano też po żywność do okolicznych miasteczek, ale mógł tam płacić jedynie

papierowymi

banknotami

wystawionymi

przez

Kongres, które budziły nieufność większości sklepikarzy. Z każdym dniem grzebali coraz więcej ludzi. Zmarłych były setki, potem tysiąc, w końcu dwa tysiące. James czasem zastanawiał się, jak by sobie poradzili bez ciągnących za armią pięciuset kobiet, żon i krewnych żołnierzy. Za połowę racji żywnościowych i połowę żołdu opiekowały się chorymi. W lutym dołączyła do nich Martha Washington. Przy

żołnierzach generał Washington zawsze zachowywał zimną krew i pogodną twarz, ale James spędzał w jego towarzystwie dużo czasu i widział, że w samotności był bliski rozpaczy. Wraz z innymi młodymi oficerami James robił, co mógł, żeby go wesprzeć, ale kiedyś powiedział szczerze do Marthy Washington: „Generał ocalił armię, ale pani ocaliła generała”. Był jeszcze ktoś, kto poprawiał Washingtonowi humor. Młody

Francuz

przysłany

przez

niestrudzonego

Bena

Franklina. Przybył kilka miesięcy wcześniej. Miał dopiero dwadzieścia lat, ale zdążył już odbyć paroletnią służbę jako muszkieter. W Ameryce natychmiast mianowano go generałem majorem. Marie-Joseph Paul Yves Roch Gilbert du Motier, markiz de La Fayette był bogatym młodym arystokratą, dziedzicem rodowej posiadłości. Jego żona, która pozostała we Francji, była córką księcia. Przodkowie służyli pod Joanną d’Arc. Wyjechał z Francji, pragnąc jednego. La glorie. Chwały. Washington włączył go do swojego sztabu, wierząc, że umocni to dobre relacje z Francuzami. A po jakimś czasie zauważył ze zdziwieniem, że markiz stał się jego drugim synem. La Fayette zdawał sobie sprawę z braku doświadczenia. Robił wszystko, co mu kazano. A przy tym udowodnił, że jest inteligentny i zasługuje na zaufanie. Został ranny nad Brandywine, gdzie walczył bardzo dzielnie. Arystokratyczne pochodzenie wyposażyło go w cechy, które Washington tak bardzo podziwiał: poczucie humoru, znakomity wygląd i nienaganne maniery. La Fayette był odważny do szaleństwa

i bezgranicznie lojalny wobec swojego dowódcy, czego nie dało się powiedzieć o wielu oficerach w armii patriotów. Gdy młody Francuz dowiedział się, że Gates i inni generałowie knują intrygi przeciwko Washingtonowi, natychmiast go o tym uprzedził. Próbowano się go pozbyć, wysyłając do Kanady, ale szybko się od tego wymigał i dołączył do Washingtona w Valley Forge. Jego francuski urok rozjaśniał posępną codzienność. James bardzo polubił La Fayette’a. W Londynie, gdzie każdy wykształcony dżentelmen musiał posługiwać się językiem dyplomacji, nauczył się trochę francuskiego. A teraz, mając dużo wolnego czasu i korzystając z pomocy markiza, znacznie podszlifował swoje umiejętności. Na początku roku Ben Franklin przysłał następny dar, i to jeszcze cenniejszy. O ile markiz La Fayette wprowadził do armii Washingtona powiew francuskiego uroku, o tyle baron von Steuben odmienił ją całkowicie. Baron von Steuben był pruskim oficerem w średnim wieku, arystokratą i zatwardziałym kawalerem. Wcześniej służył Fryderykowi Wielkiemu. Pojawił się w obozie z chartem włoskim, listem od Franklina i propozycją poddania wymęczonych oddziałów patriotów takiemu samemu szkoleniu, jakie przechodzą najlepsze armie Europy. Przeprowadził wszystko w typowy dla siebie ekscentryczny sposób, ale dotrzymał słowa. Najpierw w śniegu, potem w grząskim błocie, gdy zaczynały kwitnąć przebiśniegi, a wreszcie w wiosennym słońcu, kiedy na drzewach pojawiały się pierwsze zielone pąki, poddawał żołnierzy takiej musztrze, jakiej wcześniej nie

znali. Zamiast rozmaitych niespójnych instrukcji z różnych oddziałów ochotniczych wprowadził jeden podręcznik dla całej armii. Następnie wyszkolił grupę instruktorów. Potem przechadzał się w galowym mundurze od jednego placu treningowego

do

drugiego,

mając

na

wszystko

oko

i zachęcając do jeszcze większego wysiłku potokiem francuskich i niemieckich przekleństw. Jego ordynans tłumaczył wszystko wiernie, więc pod koniec szkolenia każdy żołnierz patriotów umiał kląć siarczyście w trzech językach. Początkowo brali go za szaleńca. Ale wkrótce zaczęli go szanować. A pod koniec wiosny wręcz go pokochali. Nauczył ich musztry, nauczył ich maszerować, przegrupowywać się podczas bitwy i pokazał, na czym polega szybki ostrzał przeciwnika. Gdy okazało się, że większość żołnierzy używa bagnetu co najwyżej do pieczenia mięsa na ogniu, wyszkolił ich w ataku na bagnety. „Pokażę wam, że można wygrać bitwę bez amunicji”, powtarzał. Gdy skończył, patrioci mogli powiedzieć, że mają naprawdę dobrą armię. A nawet bardzo dobrą. – Potrzebowaliśmy Niemca, żeby pokazał nam, jak należy walczyć z Hesyjczykami – zauważył cierpko Washington. – Brytyjczycy mogą sobie najmować Niemców, generale, ale prawdziwą siłą jesteśmy my – odparł James z uśmiechem. – Dostałem dobrą wiadomość. Możemy się spodziewać nowych rekrutów, którzy zaciągną się na trzy lata – powiedział Washington. Zaraz potem nadeszły wieści, które naprawdę oznaczały koniec udręki w Valley Forge.

Dzięki zabiegom Franklina Francja wypowiedziała wojnę Wielkiej Brytanii. W Valley Forge baron von Steuben zorganizował na rozkaz Washingtona wielką paradę. *** Pierwszego maja w liście przysłanym z Filadelfii przez Greya Albiona do Mastera nadeszło zaproszenie dla Abigail. – Prawdą okazały się pogłoski, które już wcześniej słyszałem. Generał Howe został odwołany. – Master pokręcił głową. – To haniebne. Gdy w Londynie dowiedziano się o klęsce pod Saratogą, parlament wpadł w taką wściekłość, że ministrowie płacili za pisanie artykułów obarczających Howe’a całą winą. Dlatego stracił stanowisko. Zdaje się, że jego młodzi oficerowie w Filadelfii chcą go odpowiednio uhonorować. Wydają na jego cześć bal i Bóg wie co jeszcze. Albion pyta, czy nie zechciałabyś przyjechać. To zaproszenie było tak nieoczekiwane, że nie wiedziała, co odpowiedzieć. W Filadelfii było z pewnością wiele pięknych kobiet; aż dziwne, że pomyślał właśnie o niej. Sprawiło jej to przyjemność. A kiedy wyobraziła sobie te wszystkie uroczystości i planowany turniej rycerski, gdy uświadomiła sobie, że nigdy dotąd nie była w równie wytwornym mieście, uznała, że w przyjęciu zaproszenia nie ma nic złego. Jednak następnego dnia Mastera ogarnęły wątpliwości. – To długa podróż, Abby, i nigdy nie wiadomo, co cię spotka po drodze. Ja nie mogę jechać. Kto ci będzie towarzyszył? Nie sądzę, żeby żołnierze patriotów zrobili ci krzywdę, ale pewności mieć nie można. Nie, nie – oznajmił na

zakończenie. – To miło, że Grey o tobie pomyślał, ale się nie zgadzam. – Masz rację, papo – powiedziała. Jeśli Grey Albion chce mnie zaprosić na bal, dodała w myślach, będzie musiał spróbować jeszcze raz kiedy indziej. *** Październikowa klęska pod Saratogą oraz przystąpienie Francuzów do wojny na wiosnę wywołały przygnębienie wśród Brytyjczyków. Lato 1778 roku było długie i upalne. Dla Johna Mastera, który zawsze był lojalny wobec zamorskiej ojczyzny, świat zaczął się zmieniać. Zmiana była subtelna. Nawet nie zauważył, gdy się pojawiła. Ale odmieniła jego serce i umysł. Wojna weszła w okres zastoju. W Filadelfii miejsce generała Howe’a zajął Clinton. Ze względu na zagrożenie inwazją francuskiej floty Brytyjczycy postanowili wycofać się do Nowego Jorku. I to nie tylko wojsko, ale także kilka tysięcy lojalistów. –

Biedacy.

Brytyjczycy

najpierw

proszą

lojalistów

o pomoc, a potem nie umieją ich ochronić – powiedział Master do Abigail. Główne

siły

brytyjskie

wracały

drogą

lądową,

a Washington podążał za nimi jak cień. Doszło do potyczki pod Monmouth – patrioci dowodzeni przez Lee i La Fayette’a zaatakowali tyły Brytyjczyków pod komendą Cornwallisa. Zadaliby nieprzyjacielowi jeszcze większe straty, gdyby Lee nie rozkazał się wycofać. W końcu Brytyjczykom udało się bezpiecznie dotrzeć do Nowego Jorku. Wrócił też Albion.

I znów Kongres obradował w Filadelfii, a Nowy Jork stał się główną bazą Brytyjczyków pod dowództwem Cornwallisa. Jednak ogromne terytoria od White Plains na północy po New Jersey po drugiej stronie Rzeki Hudsona były w rękach patriotów. W lipcu generał Washington wkroczył do West Point, potężnej fortecy leżącej pięćdziesiąt mil na północ od Nowego Jorku. Za pośrednictwem Susan James przysłał czuły list, w którym donosił, że jest zdrowy i bezpieczny w West Point, i prosił ojca o załatwienie paru drobnych spraw. Niedługo potem u wejścia do portu pojawiła się flota admirała d’Estainga, co tylko potwierdziło, jak bardzo zmieniła się sytuacja militarna. Francuzi przez jakiś czas blokowali wyjście na ocean. Gdy nadeszły brytyjskie posiłki, d’Estaing wycofał się na północ i stanął na kotwicy w Newport, u wybrzeży Rhode Island. Jednak jego ruchy stanowiły wyraźny przekaz: Francuzi przystąpili do wojny i Brytyjczycy przestali być władcami mórz. Master miał też dwa inne powody do zmartwienia. W sierpniu w mieście wybuchł kolejny pożar, który zniszczył jego dwa domy czynszowe. I miał też podstawy, żeby obawiać się o swoją ziemię w hrabstwie Dutchess. W Nowym Jorku zdarzyła się ciekawa rzecz: miastem rządził brytyjski generał Clinton, a na kontrolowanych przez patriotów

terenach

wokół

miast

władzę

sprawował

amerykański gubernator o tym samym nazwisku. I to właśnie on postanowił skonfiskować wszystkie należące do lojalistów ziemie. „Mamy posiadłość, więc zaświadczyliśmy, że należy do nas”, opowiadała Susan. Jednak Master był przekonany, że jankeski gubernator i tak przejmie jego własność.

*** Pod koniec sierpnia w domu pojawił się nieoczekiwany gość w osobie kapitana Riversa. Rivers przywiózł ponure wieści. Musiał zrezygnować z prowadzenia plantacji. – Od dwóch lat Karolina Południowa jest w rękach patriotów, ale w Północnej wielu lojalistom takim jak ja udało się przetrwać. Jednak od wiosny życie stało się nie do zniesienia. Moja żona wyjechała z dziećmi do Anglii. Nie pozostaje mi nic innego, jak przekazać plantacje w wasze ręce z nadzieją, że któregoś dnia uda wam się odzyskać dług. – A niewolnicy? – To w zasadzie największa wartość. Przeniosłem ich do majątku przyjaciela, w bezpieczniejszej okolicy. Ale trudno mi powiedzieć, jak długo on wytrwa. – Przekazał Masterowi szczegółowy spis niewolników. – Wielu ma kwalifikacje, dlatego są cenni. Jeśli znajdziecie na nich kupca, to możecie ich sprzedać wedle waszej woli. – Nie dacie rady wytrzymać jeszcze trochę? – spytał Master. – Wkrótce może pojawić się odsiecz. Mówiło się, że po porzuceniu Filadelfii Brytyjczycy uderzą na południu. Generał Clinton ogłosił, że jedną ekspedycję wysyła na którąś z karaibskich wysp, a drugą do Georgii, gdzie garnizony patriotów były nieliczne, a lojalistów wielu. Jednak Rivers pokręcił głową. – To ruchy pozorne, Master. Możemy rozdzielać swoje siły i wysyłać je w rozmaite miejsca, możemy wędrować w kółko po wielkich pustkowiach Ameryki, ale moim zdaniem nie da się już tego powstrzymać.

Przy obiedzie mogli rozmawiać ze sobą szczerze. W końcu znali się od dawna – John Master, Abigail, Rivers i Grey Albion. W pewnej chwili Rivers zwrócił się do Mastera: – Zapytałem was kiedyś, czy myślicie o powrocie do Anglii. Wtedy nie mieliście chyba takiego zamiaru. A teraz? – Jeśli chcielibyście wysłać pieniądze do Anglii i złożyć je w bezpiecznych rękach, to możecie liczyć na mojego ojca – wtrącił Albion. – On i tak prowadzi wasze rachunki. – Nie mówmy teraz o tym – poprosił Master. To, że zarówno Rivers, jak i Albion nakłaniali go do porzucenia Ameryki, podziałało na niego przygnębiająco. Cierpiał jednak nie z powodu groźby utraty pieniędzy czy sytuacji militarnej. Chodziło o moralność. Wiosną rząd brytyjski, zaniepokojony przystąpieniem Francji do wojny, przysłał do Nowego Jorku komisarzy mających doprowadzić do porozumienia z kolonistami. Master spotkał się z nimi dzień przed rokowaniami z Kongresem. Najbardziej spodobał mu się niejaki Eden. Ale gdy po długiej rozmowie z nim wrócił do domu, pokręcił tylko głową. – Zdaje się, że król Jerzy kazał im po prostu przekupić członków Kongresu – rzekł do Abigail. – Musiałem mu w końcu powiedzieć, że to nie jest angielski parlament. Zaledwie dwa dni później Master stwierdził z ironią, że miał rację: Kongres, któremu się sprzeciwiał, reprezentował wyższe standardy niż rząd, który lojalnie wspierał. Prawdziwym wstrząsem okazało się odkrycie, którego dokonał w sierpniu.

W liście z West Point James poprosił ojca o przysługę. John zwlekał kilka tygodni, bojąc się, że okaże się to zbyt czasochłonne. Ale pod koniec sierpnia opanowały go wyrzuty sumienia, więc postanowił się tym zająć. Jeden z żołnierzy Jamesa miał brata, którego pojmali Brytyjczycy. Rodzina od roku nie dostała od niego żadnej wiadomości. Podobno był więziony w Nowym Jorku, dlatego James poprosił ojca, żeby sprawdził, co się z nim stało. Nieszczęśnik nazywał się Sam Flower. Cały dzień zabrało Masterowi ustalenie, że żołnierzy z jednostki Flowera najpierw przetrzymywano w kościele, a następnie wysłano na drugą stronę East River. I to wszystko. Nazajutrz było parno i gorąco, więc chętnie zostawił miasto i wsiadł na prom płynący na Brooklyn. East River zakręcała w tym miejscu na wschód. Master miał za plecami znikające domy na brzegu Manhattanu. Od strony Brooklynu, gdy minęło się zakole, ciągnęły się zalewane morską wodą łąki, ogromne połacie zarośnięte trzciną, rozlewiska i błotne równiny, których holenderska nazwa została już dawno zmieniona na zatokę Wallabout. I właśnie tutaj znajdowało się więzienie, którego szukał. Było nim wrakowisko nienadających się do użytku statków, kiedyś przeznaczonych do transportu zwierząt. Ogromne, poczerniałe, pokryte grzybem, pozbawione masztów wraki, uwięzione na błotnistych płyciznach za pomocą ciężkich łańcuchów. Miasto znajdowało się półtorej mili dalej, ale zakręt rzeki skrywał je przed wzrokiem nowojorczyków. Stał tu „Jersey”, statek szpitalny, o ile można go było tak nazwać. I „Whitby”, a właściwie spalony w pożarze szkielet kadłuba ze

sterczącymi w niebo połamanymi żebrami. Na innych jednostkach przetrzymywano stłoczonych więźniów. Z trudem udało się Masterowi znaleźć przewoźnika, który zgodził się dowieźć go na łodzi do statków. Przysadzisty strażnik o obwisłych policzkach nie miał ochoty wpuścić go na pokład, ale na widok złotej monety zmienił zdanie. Z pokładu roztaczał się przyjemny widok na Manhattan leżący w odległości niecałej mili po drugiej stronie rzeki. Jednak pomimo gratyfikacji strażnik był tak podejrzliwy i gburowaty, że Masterowi wydawało się, jakby słońce zakryła nagle chmura gradowa. A gdy zapytał o Sama Flowera, mężczyzna wzruszył ramionami z pogardą. – Na dole mam chyba ze dwie setki tych psów – powiedział. – Nic więcej nie wiem. – Master spytał, czy mógłby zejść pod pokład i się rozejrzeć. Wtedy strażnik spojrzał na niego jak na szaleńca. Podprowadził go jednak do luku i otworzył właz. – Chcecie tam wejść? Master zrobił krok do przodu, ale odór moczu, brudu i zgnilizny był tak silny, że o mało się nie zachwiał. W tym momencie z drugiego włazu wyłonił się brudny żołnierz z muszkietem, a za nim dwie postacie. Żołnierz zatrzasnął właz. – Wypuszczamy ich po dwóch – wyjaśnił strażnik. Master ledwo go słyszał. Patrzył na słaniających się mężczyzn. Byli tak wychudzeni, że przypominali szkielety obciągnięte szarą skórą. Ten z zapadniętymi oczami musiał mieć gorączkę i ledwo trzymał się na nogach. – Oni umierają z głodu – powiedział Master.

– No i co z tego? – Na twarzy dozorcy, pozbawionej do tej pory jakiegokolwiek wyrazu, pojawiło się coś w rodzaju uśmiechu. – Umierają z głodu, bo ich nie karmię. – Tamten jest chyba chory. – Chory? Dla mnie może zdechnąć. – Życzycie mu śmierci? – Będzie miejsce dla następnego. – Ale przecież dostajecie pieniądze na jedzenie dla nich? – Dostaję. A oni mogą żyć albo umrzeć, jak im wygodniej. Większość umiera. – Jak możecie tak traktować więźniów? – Ich? – Na twarzy mężczyzny pojawiło się obrzydzenie. – Dla mnie to robactwo. Zdrajców należy wieszać. – Skinął głową w kierunku miasta. – Myślicie, że tam mają lepiej? – Ciekawe, co by powiedzieli o tym wasi przełożeni – powiedział Master groźnie. – Moi przełożeni? – Strażnik przysunął się tak blisko, że Master poczuł jego nieświeży oddech. – Powiedzieliby: „Dobra robota”. Zresztą sami ich spytajcie. – Po czym kazał Masterowi się wynosić. Nad burtą kolejnego wraku wychylił się jakiś młody oficer i dość uprzejmie poinformował Mastera, że nie można wejść na pokład, bo połowa więźniów choruje na żółtą febrę. Na trzecim John miał więcej szczęścia. Wysoki, szczupły mężczyzna o surowych rysach twarzy, który go wpuścił na pokład mocno przegniłego statku, był ubrany jak oficer i udzielał precyzyjnych informacji. Owszem, miał listę

więźniów przysłanych na jego statek. Tak, był wśród nich Sam Flower. – Zmarł sześć miesięcy temu. W odpowiedzi na pytanie, gdzie go pochowano, oficer machnął ręką w kierunku słonych łąk. Zwłoki wrzucano do rowów, tutaj i wszędzie dookoła, wyjaśnił. Wielu więźniów umiera, poza tym to przestępcy. Master nie odezwał się ani słowem. Zdobył już informacje, których szukał. Jednak tuż przed opuszczeniem wraku zauważył na dziobie ślady niedawnego pożaru. Płomienie strawiły niewielki skrawek pokładu, bo służbisty oficer z pewnością radził sobie z takimi nieprzewidzianymi wypadkami. – Gdyby ogień przeniósł się dalej, wypuścilibyście więźniów, prawda? – Raczej nie, panie. – Chyba pozwolilibyście wyskoczyć im do wody? – Nie. Zabiłbym gwoździami wszystkie luki, żeby nie mogli się wydostać. Takie mam rozkazy. John Master wrócił do miasta w ponurym nastroju. Świadomość, że Anglicy, jego rodacy, są zdolni do takiego okrucieństwa, wstrząsnęła nim do głębi. Nadal toczył się spór, czy patriotów należy uznać za jeńców wojennych, ale jakie świadectwo wystawiał sobie jego rząd, dopuszczając się takiego nieludzkiego traktowania więźniów bez względu na ich status? Można nazwać kogoś buntownikiem, myślał Master, można nazwać przestępcą zasługującym na powieszenie, zwłaszcza gdy jest kimś obcym, a nie twoim

własnym synem. Ale przecież patrioci byli przyzwoitymi ludźmi, rolnikami, sklepikarzami, uczciwymi wyrobnikami, jakie więc uprzedzenia, jakie nie daj Bóg okrucieństwo kazało brytyjskim władzom zamykać ich na wrakach i zwyczajnie mordować? Tłumaczył sobie, że wcześniej nie miał o tym pojęcia. Wraków nie było widać z miasta. Owszem, Susan wspominała, że w gazetach pisano o okrutnym traktowaniu więźniów. Zapewniał ją wtedy, że to przesadzone pogłoski, którym przecież stanowczo zaprzeczało wiele osób, jak chociażby jego dobry znajomy generał Howe. Ale czy chociaż raz poszedł do któregoś z więzień w mieście, żeby zobaczyć to na własne oczy? Znajdowały się zaledwie kilkaset metrów od jego domu. Nie, ani razu. I gdy nad tym rozmyślał, usłyszał w głowie słowa odrażającego typa z pierwszego wraku: „Myślicie, że tam mają lepiej?”. Przez cały następny tydzień prowadził dyskretne śledztwo. Nie wspomniał o niczym Albionowi, żeby nie stawiać go w niezręcznym położeniu, ale w mieście było wiele innych osób

mogących

mu

udzielić

potrzebnych

informacji.

Przyjacielska pogawędka z więziennym strażnikiem; potajemna rozmowa z jednym z oficerów. Powoli, cierpliwie, wykorzystując opanowaną wiele lat temu w miejskich karczmach

umiejętność

skłaniania

ludzi

do

zwierzeń,

dowiedział się tego, czego chciał. Strażnik ze statku miał rację: więzienia w mieście były takie same. Za murami protestanckich zborów i baraków, w których dawniej syrop z trzciny cukrowej przerabiano na cukier, więźniowie padali jak muchy, a ich zwłoki ładowano

na wozy i wywożono pod osłoną nocy. Loring, którego żonę uważano za kochankę generała Howe’a, kradł dobytek więźniów i pieniądze przeznaczone na ich żywienie. Nie dało się już zaprzeczyć, że generał Howe, z którym Master tak często jadał przy jednym stole, wiedział o wszystkim. Master czuł smutek, wstyd i obrzydzenie. Co miał jednak zrobić? Inni mogli o tym mówić, ale nie on. Jak by to wyglądało? Od razu naraziłby się na zarzut o nielojalność, bo jego syn walczył po stronie patriotów. Nie pozostawało nic innego: musiał zachować milczenie dla dobra Abigail i Westona. Dlatego wielki ból sprawiły mu pytania, z którymi na początku września przyszedł do niego wnuk. Chcąc zapewnić mu towarzystwo, posłali go do pobliskiej szkoły, gdzie mógł uczyć się wraz z dziećmi z rodzin lojalistów. Master miał świadomość, że sprawa Jamesa wypłynie prędzej czy później, więc zawczasu powiedział chłopcu, jak ma reagować. – No i co im odpowiedziałeś? – Że mój ojciec dał się przekonać patriotom. I że są nadal lojalni wobec króla. I że mamy nadzieję na jego rychły powrót. – Świetnie. – To było mało przekonujące wyjaśnienie, ale Master niczego innego nie mógł wymyślić. – Oni mówią, że tata jest zdrajcą. – Twój ojciec ma inne zdanie, ale nie jest zdrajcą. – Ale lojaliści mają rację, tak czy nie? – Tak uważają. Tylko że to skomplikowane.

– Jak to? Przecież musi być tak, że jedni mają rację, a drudzy się mylą. – Weston najwyraźniej nie umiał tego pojąć. Master westchnął. Jak wyjaśnić to małemu chłopcu? – Dziadku, ja jestem lojalistą, prawda? – nie ustępował Weston. – Sam mi tak mówiłeś. – Tak. – Master się uśmiechnął. – Jesteś prawdziwym lojalistą. – A ty, dziadku, też jesteś lojalistą? – Weston najwyraźniej czekał na potwierdzenie. – Oczywiście, że ja też. Master nie mógł powiedzieć chłopcu całej prawdy. Był lojalistą, który stracił wiarę. *** Wciąż prowadził interesy. Generał Clinton darzył go sympatią. Dlatego bardzo spodobał mu się pomysł Mastera, żeby wyposażyć jeszcze jeden statek korsarski. – Możecie zabierać Francuzom i patriotom tyle, ile chcecie – powiedział zachęcająco generał. – Ja będę miał wobec was dług wdzięczności. Przygotowania do wyprawy ruszyły pełną parą. Któregoś ranka Master pracował w domowej bibliotece, gdy pojawił się Hudson, prosząc o rozmowę w cztery oczy. – Przyszedłem w sprawie Salomona. On zaraz skończy dwadzieścia pięć lat. Master poczuł wyrzuty sumienia. Przecież obiecywał, że po skończeniu dwudziestu pięciu lat Salomon będzie wolny. Nie

mógł złamać danej obietnicy. Wojna nie byłaby żadnym usprawiedliwieniem. – Jutro dam mu wolność – powiedział stanowczo. Ku jego zdziwieniu Hudson pokręcił głową. – Ja bym jednak wolał, panie, gdyby on jeszcze przez jakiś czas był waszym niewolnikiem. – Słucham?! – Master patrzył na niego w osłupieniu. – On wdał się w złe towarzystwo. Hudson uznał, że nie ma potrzeby opowiadać o wszystkich kłótniach z synem. A tym bardziej mówić o podejrzeniach dotyczących znajomości z Charliem White’em. Salomon jest po prostu narwanym młodzieńcem szukającym przygód. Hudson doskonale to rozumiał. Ale miał też inne uzasadnione obawy. Murzyn nie powinien nikomu ufać. To prawda, Brytyjczycy oferowali czarnym wolność, ale tylko po to, żeby osłabić sprzyjających

patriotom

plantatorów

z

Południa.

Gdy

Brytyjczycy wygrają wojnę, natychmiast przestaną pomagać czarnym, Hudson nie miał co do tego żadnych wątpliwości. A patrioci, gdyby pokonali czerwone kubraki, znów będą potrzebować ogromnej liczby niewolników. Czasy były niepewne. Dlatego Hudson uznał, że jeśli jego rodzina, wolna czy nie, ma być bezpieczna, to tylko pod opieką Johna Mastera. Przeraziło go to, co usłyszał od Salomona poprzedniego wieczoru. „Teraz należy mi się wolność. A wtedy dołączę do kapitana Mastera. – Gdy Hudson zapytał go z ironią, co zrobi, jeśli nie otrzyma wolności, odpowiedział hardo: – Wtedy ucieknę do

Brytyjczyków i dostanę ją od nich”. Dla Hudsona oba te rozwiązania były złe. – Salomon to dobry chłopak, panie – rzekł do Mastera. – Ale jest w gorącej wodzie kąpany. Boję się, że jak otrzyma wolność, to wpakuje się w jakieś tarapaty. I prawdę powiedziawszy – przyznał ze smutkiem – nie mam pojęcia, co z nim zrobić. Master się uśmiechnął. – Chyba znam rozwiązanie. Daj go na służbę na ten nowy statek korsarski. To zaspokoi jego żądzę przygód i uchroni go od kłopotów. No i jako członek załogi będzie mógł mieć udział w zdobytych łupach. A kiedy wojna się skończy, dam mu wolność. Zgadzasz się? – Tak, panie. Myślę, że tak będzie dobrze. Niedługo potem, gdy Salomon wypływał w morze na wspaniałym żaglowcu, Master zwrócił się do Hudsona z uśmiechem: – Coś mi się wydaje, że będzie z niego najlepszy pirat z całego Nowego Jorku. *** W październiku John Master otrzymał kolejny list od Vanessy. Przeczytał go wiele razy, chcąc się upewnić, że dobrze zrozumiał treść. Słowa to jedno, ale – zdaniem Mastera – postępowanie Vanessy wskazywało jednoznacznie na to, że nie jest zainteresowana ani synem, ani mężem. Nie umiał sobie tego wytłumaczyć, jednak fakty mówiły za siebie.

– Gdyby Vanessa kochała syna, to już dawno by tutaj była – stwierdził w rozmowie z Abigail. W najnowszym liście Vanessa jak zwykle wyrażała obłudną troskę o los Westona, pytała z bólem, czy jej mąż się zreflektował i odstąpił od buntowników, i upewniała się, czy Master rzeczywiście zamierza pozostać w Nowym Jorku, tak jak doniósł jej kuzyn kapitan Rivers, czy może powróci jednak do cywilizowanego świata z rodziną i jej synem. Master potrafił czytać między wierszami, więc domyślał się, o co jej tak naprawdę chodzi. Próbowała wybadać, czy zostanie obarczona opieką nad synem, czy też Master ją od tego uwolni. A powód mógł być tylko jeden: związek z innym mężczyzną. Jeśli sprowadziła sobie kochanka do domu, to dziecko stanowiłoby z pewnością spory problem. Nie mniejszy niż mąż. Starannie ułożył odpowiedź, równie obłudną jak list Vanessy. Musicie bardzo tęsknić za synem, pisał, ale na razie, jako że na morzach grasują pirackie okręty patriotów, lepiej będzie, jak chłopiec zostanie w Nowym Jorku. Zastanawiał się, czy powiedzieć Jamesowi o liście, ale uznał, że to bezcelowe. Nie przekazał nawet Westonowi pozdrowień od Vanessy. Chłopiec rzadko wspominał matkę i może nie należało niczego zmieniać. *** Dla Abigail kolejne miesiące upłynęły spokojnie. Była zajęta prowadzeniem domu. Zajmowała się Westonem, gdy nie chodził do szkoły, a co kilka tygodni pisała szczegółowy list o tym, co się dzieje w domu, i za pośrednictwem Susan

przekazywała go Jamesowi. Listy docierały do West Point po długim czasie, ale wiedziała, że sprawiają bratu wielką radość. W domu znów zamieszkał Grey Albion i jego znajomi oficerowie. Przez chwilę wydawało się, że Grey zostanie wysłany do Georgii, lecz generał Clinton zmienił zdanie i zatrzymał go w Nowym Jorku. Młody oficer miał teraz tyle zajęć, że Abigail rzadko go widywała. Z nadejściem zimy Clinton wyznaczył mu zadanie dostarczania opału dla koszar. – Obawiam się, że będziemy musieli wyciąć sporo lasów na północ od miasta – przyznał Grey któregoś grudniowego dnia. – Wcale mi się to nie podoba, ale nie mamy innego wyboru. Czasem nie było go przez kilka dni. Abigail nie zwracała szczególnej uwagi na jego wyjazdy i powroty, ale musiała przyznać, że w wojskowym szynelu, w futrzanej czapie i z siekierą w ręku prezentuje się bardzo atrakcyjnie. Gdy był w domu, jak dawniej bawił się z Westonem, towarzyszył im na spacerach i był naprawdę bardzo miły. Zaobserwowała w jego zachowaniu wyraźną zmianę. Zniknęła swobodna arogancja, która ją kiedyś irytowała. Wiosenna potyczka z wojskiem patriotów po wymarszu Brytyjczyków z Filadelfii sprawiła, że nabrał szacunku do przeciwnika. – Walczą jak regularna armia – przyznał. – Następnym razem może nas czekać ciężka przeprawa. Zauważyła też zmianę w jego nastawieniu do niej. Dawniej traktował ją jak młodszą siostrę, teraz rozmawiał z nią na poważniejsze tematy – o wojnie, o szansach na pokój, o przyszłości kolonii. Mało tego, pytał ją o zdanie i przywiązywał do jej opinii taką samą wagę jak do swoich.

– Chciałbym pani pokazać Londyn, Abigail – powiedział pewnego razu. Chcąc podtrzymać rozmowę, zapytała, co mu się najbardziej podoba w Londynie. O największych atrakcjach słyszała już od swojego ojca, ale Grey opowiedział jej o miejscach mniej znanych, o starych parkach nad rzeką, o starych kościołach, w których modlili się krzyżowcy, o odbijających echo wąskich uliczkach z drewnianymi domami. Przy tych opowieściach jego przystojna twarz złagodniała. Kiedy indziej zaczął wspominać swoją rodzinę. – Chybaby ich pani polubiła, panno Abigail. Mój ojciec ma prawdziwie dworskie maniery. Mnie daleko do jego ogłady. Innym razem opowiedział jej o swojej piastunce. – Nadal u nas mieszka, chociaż ma już prawie osiemdziesiąt lat. Lubię siadać przy niej i dotrzymywać jej towarzystwa. Abigail z przyjemnością dostrzegała w nim te oznaki czułości i troski. Z początkiem wiosny 1779 roku z południa nadeszły pomyślne wieści. W Georgii Brytyjczycy zdobyli najpierw miasto Savannah, a potem Augustę. Wkrótce cała Georgia znalazła się na powrót pod brytyjskim panowaniem. W Nowym Jorku mówiło się o ekspedycji, która miała wyruszyć w górę Rzeki Hudsona. Grey mimochodem wspomniał o tym Abigail. – Prosił, by wstawić się za nim u Clintona – uprzedził Master córkę. – Chce wziąć udział w tej wyprawie.

Po jakimś czasie powiedział: – Jego marzenie się spełniło. Flotylla łodzi była gotowa do rejsu pod koniec maja. Abigail w towarzystwie ojca przyglądała się wszystkiemu z nabrzeża. Żołnierze w czerwonych bluzach z białymi przepaskami wyglądali bardzo wytwornie. Grey doglądał ostatnich przygotowań, a Abigail zdała sobie sprawę, że nigdy nie widziała go takiego: był stanowczy, patrzył władczo na swoich ludzi, rzucając im zdawkowe rozkazy. I oczywiście był zbyt zajęty, żeby zwrócić na nią uwagę. Gdy łodzie wypłynęły na środek rzeki i skierowały się na północ, spojrzała na ojca. – Tam jest James. Co będzie, jeśli on i Grey… – Wiem, Abby – odpowiedział cicho. – Nie myślmy o tym. *** Niedługo potem dotarły pierwsze wieści. Los sprzyjał Brytyjczykom. Washingtonowi udało się utrzymać West Point, ale stracił dwa mniejsze forty. I podobno było wielu rannych. Nazajutrz przywieziono Albiona. Chirurg musiał go operować, więc Abigail kazano zabrać Westona z domu. – Nie ma się czym martwić – zapewnił ją stanowczo ojciec. – Kula z muszkietu utkwiła w nodze. Lekarz szybko sobie z tym poradzi. – Gdy jednak Abigail wróciła z Westonem pod wieczór, John miał poważną twarz. – Wszystko w porządku. Grey teraz śpi – powiedział głośno w obecności chłopca. – Stracił dużo krwi – szepnął Abigail do ucha.

Zobaczyła go nazajutrz rano. Leżał z przymkniętymi powiekami, ale rozpoznał ją i uśmiechnął się słabo. Następnego dnia zajrzała do niego kilka razy. Wieczorem zauważyła, że ma dreszcze. W nocy pojawiła się wysoka gorączka. W ranę wdało się zakażenie. Doktor, który dobrze znał Masterów, nie owijał w bawełnę. – Uważam, że to pani powinna go doglądać, panno Abigail – powiedział po oczyszczeniu rany. – Zna się pani na tym nie gorzej od pielęgniarki. Módlmy się, żeby zakażenie się nie rozprzestrzeniło i żeby nie trzeba było amputować nogi – dodał. – Musi pani zrobić wszystko, żeby obniżyć gorączkę. To największe zagrożenie. W ciągu najbliższych dni stan Albiona to się poprawiał, to pogarszał. Czasem Grey majaczył w gorączce, a bezradna Abigail ocierała mu pot z czoła i przykładała chłodne kompresy. Chwilami odzyskiwał przytomność. – Obetną mi nogę? – pytał z niepokojem. – Nie, nie ma takiej obawy – mówiła, choć nie miała pewności. Na szczęście infekcja się nie rozprzestrzeniła. Ale dopiero po dziesięciu dniach nastąpił przełom. Minął ponad miesiąc, nim Grey zaczął kuśtykać wsparty na kuli, wyglądając w miarę normalnie. Dzień wcześniej, zanim po raz pierwszy wstał z łóżka, doszło do dziwnego incydentu. O ile w ogóle coś się wydarzyło. Grey spał, Abigail siedziała przy nim w fotelu. Popołudniowe słońce wpadało przez otwarte okno. W pokoju

panowała cisza. Abigail zasnęła. Śniło jej się, że idą razem nabrzeżem i nagle Grey odwraca się do niej i mówi cicho, ale z wielkim przejęciem: „Jesteś jeszcze taka młoda. Ale gdzież ja znajdę drugą taką jak ty?”. Gdy się obudziła, Grey nie spał. Patrzył na nią uważnie. Nie wiedziała, czy wypowiedział te słowa, czy usłyszała je we śnie. *** Interesy prowadzone przez Mastera w tamtych czasach wymagały przyjazdów Susan z hrabstwa Dutchess. Przywoziła ze sobą dwa lub trzy wozy rozmaitych produktów. Master organizował ich sprzedaż, a zachwyceni Anglicy kupowali wszystko na pniu. W ciągu ostatnich kilku miesięcy handel stał się jeszcze bardziej dochodowy, bo wcześniej Irokezi z północy przysyłali do miasta całe łodzie kukurydzy. Jednak patrioci zaczęli przejmować dostawy. Gdy ostatnim razem Susan przywiozła dwa wozy kukurydzy, Master sprzedał ją za cenę pięciokrotnie wyższą niż przed wojną. A moralna strona tych transakcji? Gdy Abigail spytała kiedyś siostrę, po której stoi stronie, Susan udzieliła prostej odpowiedzi: – Po tej samej co moi sąsiedzi, Abby. Inni też. Patrioci mają władzę w hrabstwie Dutchess, więc jestem za patriotami. Ale jeśli Brytyjczycy chcą kupować moją kukurydzę za dobrą cenę, to, do diabła, będę im ją dostarczać. A jeśli chodzi o jedwab, herbatę i wino, które przywiozę w zamian z Nowego Jorku, to zaręczam ci, wielu patriotów z mojej okolicy chętnie je ode mnie kupi, nie pytając, skąd je mam.

– A jak by zareagował Washington, gdyby wiedział, że sprzedajesz nam kukurydzę? – Byłby wściekły. Tylko że się o tym nie dowie. – A James? – Tak samo. Ale jemu też nie powiem. Władze brytyjskie uznawały taki handel za nielegalny. Lojaliści mieli zakaz dostarczania buntownikom jakichkolwiek towarów, lecz nikt nie zwracał na to uwagi. Za prawdziwe pieniądze brytyjscy kupcy chętnie sprzedawali patriotom z północy wszelkie luksusowe towary. Handel stawał się przestępstwem, gdy kogoś przyłapano na gorącym uczynku. A takie rzeczy się nie zdarzały. Wyjeżdżając z miasta, Susan przekupywała strażników na rogatkach. Do tej pory Master kierował się specyficznym staroświeckim poczuciem lojalności. Doskonale wiedział, czym Susan się zajmuje, ale sam nigdy nie dostarczał żadnych towarów patriotom. Dlatego Abigail była bardzo zaskoczona rozmową, która odbyła się w bibliotece któregoś wrześniowego dnia. Greya Albiona nie było w domu. Poprzedniego dnia ofiarował Abigail dwa piękne prezenty jako wyraz wdzięczności za opiekę, którą go otoczyła podczas rekonwalescencji. Jednym był jedwabny szal dobrany do jej ulubionej sukni, a drugim pięknie oprawiony tom Podróży Guliwera, jednej z jej ukochanych lektur, co kiedyś przyznała. Zdobycie takich podarków musiało wymagać sporo starań, więc przyjęła je z tym większym wzruszeniem i radością. Tego ranka Grey udał się do fortu na rozkaz generała Clintona i nie spodziewano się go aż do wieczora. Weston był w szkole,

więc gdy w domu pojawiła się Susan, zastała jedynie Abigail i ojca. Przywiozła

aż

trzy

wyładowane

wozy.

Master

zaproponował, że zajmie się sprzedażą i znajdzie odpowiednich odbiorców. Zaraz potem, ku zaskoczeniu Abigail, dorzucił: – Mam u siebie w składzie trochę jedwabiu, wino najlepszej jakości i brandy. Dasz radę sprzedać to u siebie w moim imieniu? – Oczywiście! – powiedziała Susan ze śmiechem. Abigail była wstrząśnięta. – Ojcze! Chyba nie zamierzasz wysyłać niczego patriotom? Master wzruszył ramionami. – Mam trzymać towary w magazynie? – A co będzie, gdy generał Clinton się dowie? – Miejmy nadzieję, że się nie dowie. – Dziwny ton w głosie Johna Mastera wyraźnie świadczył o tym, że w jego duszy z nieznanych powodów dokonała się zmiana. Abigail wyszła z biblioteki i w holu zobaczyła Albiona. Nie słyszała, jak wchodził do domu. Stał nieruchomo, jakby zamyślony. Zaczerwieniła się w obawie, że słyszał ich rozmowę, wymamrotała więc jakieś usprawiedliwienie i cofnęła się do biblioteki, żeby uprzedzić ojca o jego obecności. Gdy wróciła do holu, Albion zniknął. Przez cały dzień zastanawiała się, jak Grey by postąpił, gdyby rzeczywiście usłyszał ich rozmowę. Uzna, że ma obowiązek powiadomić generała Clintona? Będzie udawał, że

o niczym nie wie? Mogła jedynie czekać na rozwój wypadków. Wieczorem usłyszała, że Albion prosi ojca o rozmowę w cztery oczy. Ogarnął ją niepokój. Mężczyźni przeszli do biblioteki, gdzie przez jakiś czas dyskutowali po cichu. Gdy skończyli, Albion miał poważną twarz, ale nic nie powiedział. Spytała więc ojca, czy w rozmowie pojawiła się kwestia nielegalnych dostaw. – Nie mówmy o tym – skwitował Master krótko. W ciągu kolejnych dni nie postawiono ojcu żadnych zarzutów, więc Abigail uznała, że problem został rozwiązany. *** Niedługo potem Albion wrócił do swoich obowiązków, tym razem w sztabie Clintona, gdzie miał mnóstwo zajęć. I może właśnie z powodu nawału pracy – jak zauważyła Abigail – po eleganckim wyrażeniu wdzięczności za opiekę zaczął odnosić się do niej z lekkim dystansem. Była na niego zła o to, choć wiedziała, że nie ma prawa czynić mu wyrzutów. W

całym

domu

zapanował

nastrój

przygnębienia.

Gubernator patriotów przejął gospodarstwa Mastera. Spodziewali się tego od dawna, ale mimo wszystko był to cios dla wszystkich. Zza oceanu przyszły jeszcze gorsze wieści. „Wygląda na to – pisał Albion – że cała Europa postanowiła wykorzystać szansę i uderzyć na imperium brytyjskie. Francja zawarła sojusz z Hiszpanią. Floty francuska i hiszpańska wpłynęły do Kanału Angielskiego, należy się też spodziewać, że zaatakują Gibraltar. Hiszpanie

z pewnością ruszą na Florydę. Mamy też przeciwko sobie Holendrów, Niemcy i Rosjanie zaś przyglądają się wszystkiemu z zadowoleniem i czekają na naszą klęskę”. Jakby tego było mało, amerykański korsarz John Paul Jones, który dostał okręty od Francuzów, miał czelność zaatakować wybrzeże Wielkiej Brytanii. Do Nowego Jorku przybył nowy kontyngent wojsk brytyjskich. – Ale większość żołnierzy jest chora – donosił Grey. – Musimy pilnować, żeby nie zarazili reszty. Przez następne dwa tygodnie Abigail prawie go nie widywała. Któregoś wieczoru na początku października, zobaczywszy, że Abigail siedzi w salonie, Grey wszedł i zagadnął ją uprzejmie. – Panno Abigail, ja i kilku oficerów wybieramy się na bal. Czy uczyni mi pani ten zaszczyt i zechce mi towarzyszyć? Zebrania garnizonu, jak je czasem nazywano, odbywały się zazwyczaj dwa razy w miesiącu w wielkiej sali miejskiej gospody przy Broadwayu. Ojciec zabierał tam czasem Abigail. Jednak tym razem to Grey zaprosił Abigail osobiście, co ją zaskoczyło, więc się zawahała. – Chyba powinienem panią uprzedzić – dodał pośpiesznie. – Ten bal może nie będzie w pani guście. – Tak? A dlaczego? – Bo to będzie „bal etiopski”. Abigail patrzyła na niego ze zdumieniem.

Pół roku wcześniej Nowy Jork doświadczył jeszcze jednej zmiany. Zapoczątkował ją generał Clinton. Chcąc osłabić patriotów, ogłosił, że wszyscy Murzyni służący w oddziałach rebeliantów, którzy uciekną do Nowego Jorku, będą mogli żyć jak wolni ludzie, zajmując się handlem i każdym innym zawodem. Odzew był znacznie większy, niż się spodziewano – tak wielki, że generał zwierzył się Masterowi: „Chyba będziemy musieli jakoś zatrzymać ten napływ”. Patrioci byli wściekli. Ci z Long Island już wcześniej boleśnie to odczuli na własnej skórze – zbiegli niewolnicy opowiadali bandom brytyjskich rabusiów, gdzie mają szukać ukrytych kosztowności. A po drugiej stronie rzeki, w hrabstwie Monmouth na Staten Island, oddział dowodzony przez śmiałego czarnego oficera, pułkownika Tye, siał postrach w szeregach patriotów. „Ci przeklęci Brytyjczycy znowu próbują wzniecić rewoltę niewolników”, mówili. W samym mieście zagrywka Clintona miała też inne bardzo interesujące skutki. „Nareszcie znalazłem dobrego stolarza i pracownika do magazynu”, obwieścił Master z zadowoleniem. „A nam przybyło sporo dobrych żołnierzy”, cieszył się Albion. Na Broadwayu trzeba było postawić nowe koszary. Jednak najbardziej niezwykła zmiana dotyczyła życia towarzyskiego. Imperium miało pewną niezwykłą cechę: Wielka Brytania zajmowała pierwsze miejsce w handlu niewolnikami i na wielką skalę korzystała z pracy niewolniczej na plantacjach trzciny cukrowej, ale w samej Anglii niewolników właściwie nie było. Dla Albiona i innych młodych szlachciców czarni wyzwoleńcy stanowili w Nowym Jorku sympatyczną ciekawostkę. Dlatego urządzali zabawy

taneczne, na których Murzyni grali na banjo i na skrzypkach. Co więcej, zapraszali też na te zabawy czarnych, uważając to za egzotyczną rozrywkę. – Obawiam się, że pani ojciec nie udzieli zgody. Rzeczywiście,

wielu

torysów

otwarcie

wyrażało

niezadowolenie z powodu napływu Murzynów do miasta. Ale Master należał do rady parafialnej kościoła Świętej Trójcy, wciąż wiernej dawnej tradycji zapewniania edukacji dzieciom z czarnej społeczności. – Z przyjemnością dotrzymam panu towarzystwa – powiedziała Abigail. I to właśnie Master zaproponował, żeby dołączyli do nich Hudson z żoną. Zabawa odbywała się niedaleko, więc postanowili pójść pieszo. Sala była pełna. Połowę gości stanowili czarni, resztę brytyjscy oficerowie i ich znajomi. Tysiąc świec dawało jasne światło. Mimo trudności w zaopatrzeniu jedzenie było wyśmienite. Grała świetna orkiestra, tańczono jak na każdym innym balu – tylko pominięto zwyczajowego menueta na początku. Nie było też nastroju do francuskiego kotyliona. Za to całe towarzystwo ochoczo tańczyło jigi, reele i układy w cztery pary. Abigail z przyjemnością zauważyła, że nawet przy tak ożywionej zabawie wszyscy zachowywali stosowne maniery. Hudson był w swoim żywiole. Uświadomiła sobie, że nigdy wcześniej nie widziała go w podobnych okolicznościach. Kilka razy tańczyła z nim w parze – obracał ją dokoła z miłym uśmiechem. Albion pląsał wtedy z żoną Hudsona.

Usiedli potem wszyscy razem przy stole, Albion i jego przyjaciele, Hudson z żoną i dwie inne spotkane na miejscu czarnoskóre pary. Toczyła się wesoła rozmowa. Abigail pochwaliła umiejętności taneczne Hudsona, a on podziękował jej z pełną powagą. – A jak ja tańczę, panno Abigail? – spytał Grey swobodnie. – Całkiem nieźle, jak na kogoś z jedną zdrową nogą – odpowiedziała. Przyjęto to wesołymi okrzykami i wybuchami śmiechu. – Ma wystarczająco zdrowe nogi, żeby znów wziąć udział w walce – zauważył jeden z młodych oficerów. – To prawda – przytaknął Albion ze śmiechem. – Naprawdę? Wyjeżdża pan? – spytała Abigail. – Tak. Właśnie dziś dostałem rozkaz. Generał Clinton chce dołączyć do naszych sił na południu i zabiera mnie ze sobą. Więc może znów zobaczę bitwę. – A kiedy pan nas pożegna? – Pod koniec miesiąca. Wracali do domu już po północy. W mieście obowiązywała godzina policyjna – przy której z jakichś powodów obstawał generał Clinton – ale przy okazji rozmaitych spotkań towarzyskich nie przestrzegano jej zbyt ściśle. Hudsonowie szli obok siebie, Albion i Abigail podążali kilka kroków za nimi. – Tylko niech pan nie pozwoli postrzelić się znów na południu – powiedziała. – Nie będę się panem drugi raz zajmować.

– Zrobię, co będę mógł. Ale tam chyba będzie dość nudno. Nie spodziewam się żadnej bitwy. – Więc pewnie będzie się pan uganiał za pięknymi dziewczętami z południa – rzuciła żartobliwie. – Może. – Umilkł na chwilę. – Ale gdzie ja znajdę drugą taką jak ty? Serce zabiło jej gwałtownie. Te same słowa. A więc to nie był sen. Chciała udzielić jakiejś lekkiej odpowiedzi, lecz nic nie przychodziło jej do głowy. Szli więc dalej w milczeniu, ona oparta na jego ramieniu. Hudson otworzył przed nimi drzwi i wprowadził ich do salonu. W domu panowała cisza. Wszyscy domownicy z pewnością już spali. – Pewnie ma pan ochotę na kieliszek brandy przed snem – powiedział Hudson cicho. – Zaraz podam. W pokoju było ciepło, w kominku wciąż żarzyły się wielkie kłody. Albion rozgarnął je lekko. Abigail zdjęła płaszcz. Odwrócił się do niej. – Nie mogę uwierzyć, że wyjeżdżasz – powiedziała. – Wcale tego nie pragnę. – Patrzył na nią, nawet nie próbując ukryć swoich uczuć. Podniosła wzrok, rozchylając usta. Zrobił krok do przodu i wziął ją w ramiona. Mijały minuty, a Hudson się nie pojawiał. Słyszała jedynie delikatne trzaskanie ognia. Całowali się, przywierając do siebie coraz namiętniej. Wiedziała, że jeśli nadal będą się tak

całować, to odda mu się tu i teraz. Nagle rozległ się dźwięk otwieranych drzwi, a zaraz potem głos ojca w holu. Odskoczyli od siebie. Master pojawił się w salonie dopiero po krótkiej chwili. – O, już wróciliście – powiedział swobodnie. – Świetnie. Mam nadzieję, że zabawa się udała. – Tak, panie – potwierdził Albion. Wymienili jeszcze kilka uprzejmych słów i rozeszli się na spoczynek. *** Do dnia wyjazdu Grey był bardzo zajęty. Generał Clinton zamierzał popłynąć wzdłuż wybrzeża do Georgii, zabierając ze sobą osiem tysięcy żołnierzy. Albion często wyjeżdżał, bo poza obowiązkami w porcie miał też do wykonania liczne zadania na Long Island i w innych placówkach wokół miasta. Ani się spostrzegli, gdy nadszedł dzień rozstania. Przed wyruszeniem z żołnierzami na statek Albion zamierzał się pożegnać ze wszystkimi w domu. Przedtem jednak poprosił Abigail ze sobą do salonu. Ujął jej dłonie i spojrzał czule w oczy. – Kochana Abigail. Nie wiem, jak wyrazić wdzięczność za wszystko, co dla mnie zrobiłaś. I za szczęście, które dawała mi twoja obecność. – Umilkł na chwilę. – Żywię głęboką nadzieję, że znów się spotkamy. Ale wojna to wojna. Dlatego jeśliby się tak nie stało, to wiedz, że czas, który wspólnie spędziliśmy, zawsze będę wspominał jak najszczęśliwsze chwile swojego życia. Pocałował ją delikatnie w policzek.

Wypowiedział te słowa z taką słodyczą, że skłoniła głowę z wdzięcznością. Liczyła jednak na coś więcej, choć nie wiedziała na co. Czegoś jej zabrakło. A potem ona, ojciec i mały Weston poszli do portu, żeby popatrzeć na odpływające okręty. *** Minęły święta Bożego Narodzenia. Dostali wiadomość od Susan, że James przeniósł się z Washingtonem do obozu zimowego. Nadeszły silne mrozy. Ulice co rusz pokrywały się grubą warstwą śniegu. Zamarzła nie tylko Rzeka Hudsona, ale i cały port. Nikt nie pamiętał takiej zimy, a Abigail często myślała z niepokojem, co się dzieje z jej bratem. Wybrzeże atakowały silne sztormy. Nie było żadnych wieści o flocie generała Clintona. – Pamiętaj, że muszą minąć New Jersey, Wirginię i obie Karoliny – pocieszał ją ojciec. – To ponad osiemset mil w linii prostej. W końcu wiadomość nadeszła. Okręty, mocno nadwątlone, dotarły do ujścia rzeki Savannah. Abigail czekała na list od Albiona. Przyszedł dopiero pod koniec lutego i zaadresowany był do Johna Mastera. Grey donosił, że jest bezpieczny i że armia pod komendą Clintona i Cornwallisa zamierza wyruszyć na tereny patriotów w Karolinie Południowej. „Naszym celem będzie oczywiście miasto Charleston”, pisał. Przesyłał pozdrowienia dla całej rodziny, Westonowi żartobliwie przykazywał, żeby gdy tylko pogoda na to pozwoli, trenował przed rozpoczęciem sezonu krykietowego. A dla Abigail przesyłał serdeczne wyrazy pamięci.

– Odpowiem mu niezwłocznie – powiedział Master. Napisał list następnego dnia, a Abigail dołączyła kilka słów od siebie. Nie było jej łatwo pisać. W krótkich słowach zrelacjonowała Albionowi ostatnie wydarzenia w mieście i swoje spacery z Westonem. Nie wiedziała jednak, jak zakończyć. Ma się ośmielić i wyjawić swoje uczucia na papierze? Ale czy w ten sposób nie odsłoni się nadmiernie? Jak on to przyjmie? Może raczej powinna ograniczyć się do kilku żartobliwych słów, żeby sam się domyślił, co się w nich kryje? W końcu napisała tylko, że oboje z Westonem mają nadzieję na jego bezpieczny powrót, „on chciałby zagrać z Wami w krykieta, a my moglibyśmy na przykład potańczyć”. Może nie było to idealne rozwiązanie, ale na nic więcej nie umiała się zdobyć. *** Wiosna minęła szybko. Abigail zajmowała się Westonem i pisała regularnie do Jamesa. Od czasu do czasu przychodziły wieści z południa. Młody, rzutki dowódca kawalerii nazwiskiem Tarleton zyskał sławę, skutecznie nękając wojska patriotów. A w maju nadszedł krótki meldunek: Charleston padło. Nowy Jork oszalał z radości. Odbywały się parady i bankiety, a niedługo potem dotarł list od Albiona. – To bardzo zmienia nasze położenie – zauważył Master. – Jeśli zgnieciemy ich na południu, a potem skierujemy wszystkie siły na Washingtona, to patrioci nie przetrwają,

nawet mając tak dobrze wyćwiczone wojsko. – A potem streścił jej list od Albiona. – Wygląda na to, że Tarleton całkowicie odciął Charleston od północy. Albion uważa, że jego metody są brutalne, ale skuteczne. To była wielka kapitulacja patriotów. Niedługo cała Karolina Południowa znów przejdzie w ręce Brytyjczyków. Oddziały patriotów w Karolinie Północnej są w złej kondycji. Chyba nasz przyjaciel Rivers za wcześnie się poddał. – Już od wielu miesięcy nie widziała u ojca takiej radości. – Generał Clinton jest bardzo zadowolony. Zamierza wrócić do Nowego Jorku, zostawiając Cornwallisa na południu. – Czy to znaczy, że Albion też wróci? – spytała. –

Jeszcze

nie.

On

chce

zostać

z

Cornwallisem.

Przypuszczam, że też chciałby się czymś zasłużyć w bitwie. – Rozumiem. Nie dołączył żadnego liściku do mnie? – Nie. Ale dziękuje, że do niego napisałaś, i przesyła ci najgorętsze życzenia. – Master się uśmiechnął. – Dam ci jego list. Sama przeczytasz. – Może później, papo – powiedziała Abigail i wyszła z pokoju. Przez

następne

dni

Nowy

Jork

wciąż

świętował

zwycięstwo. Jednak Abigail nie umiała się cieszyć. Prawdę powiedziawszy, trudno jej było rozeznać się w swoich uczuciach. Powtarzała sobie, że to dziecinne. Młody mężczyzna pocałował ją, wyjeżdżając na wojnę. Wcześniej z pewnością całował się z wieloma dziewczętami. Powiedział, że żywi wobec niej ciepłe uczucia. Być może. Ale coś takiego szybko mija. A co ona czuła do niego? Nie umiała na to pytanie odpowiedzieć.

Jej świat zalało pozbawione słońca światło, w którym wszystko się rozmazywało. Była pewna, że Albion jako żołnierz spisuje się bez zarzutu, więc dlaczego nie chciał wracać z generałem Clintonem? I mógł napisać do niej choć krótki list. Na pewno by tak uczynił, gdyby mu na niej zależało. Przez następne dni była smutna i osowiała, w końcu Master, nie mogąc tego znieść, wziął ją na stronę. – Moje dziecko, czy to z mojego powodu jesteś taka nieszczęśliwa? – spytał szczerze. – Ależ skąd, papo. Zawahał się, jakby się nad czymś zastanawiał. – Czy to ma związek z Greyem Albionem? – Nie, papo. Nie ma. – A ja myślę, Abby, że ma. – Westchnął. – Szkoda, że twoja matka nie żyje. Z ojcem trudno rozmawiać o takich rzeczach. Poddała się. – Myślałam, że przynajmniej do mnie napisze. – Wzruszyła ramionami. – Ale pewnie o mnie nie dba. Master pokiwał głową, w końcu podjął decyzję. Objął córkę ramieniem. – Dobrze, powiem ci. Pamiętasz ten dzień, jak Susan przyjechała do miasta, a ja wysłałem towary dla patriotów? Albion przyszedł do mnie wieczorem. Mówił o tobie… I to bardzo czule. – Naprawdę?

– Otwarcie wyjawił mi swoje uczucia. Zachował się bardzo szlachetnie. – Master pokiwał głową, wspominając tamto zdarzenie. – Ale ty jesteś taka młoda, Abby, a do tego wojna… Dziś nie ma nic pewnego… Obaj uznaliśmy, że najlepiej będzie zaczekać. Dopóki wojna się nie skończy. Kto wie, jak się potem potoczą wypadki. A na razie, ze względu na niego i ze względu na siebie, powinnaś traktować go jak przyjaciela. Bardzo bliskiego przyjaciela. Abigail patrzyła na ojca. – Czy poprosił o moją rękę? Master się zawahał. – Tak, wspominał o tym. – Och, papo! – powiedziała z wyrzutem. – A więc ci na nim zależy? – Tak. – No cóż, ja też go lubię – oznajmił. – Zapewne zechce zabrać mnie do Europy, prawda? – Z pewnością. Będę za tobą tęsknił, Abby. Chciałabyś tam pojechać? – A ty byś pojechał? – To możliwe, zwłaszcza gdyby patrioci jednak wygrali wojnę. – W takim razie, papo – uśmiechnęła się – powiem mu: jeśli mam jechać, to tylko z ojcem. ***

Salomon był szczęśliwy. Czerwcowe słońce migotało na falach. Znajdowali się u wybrzeży Wirginii i popychani południowo-wschodnią bryzą kierowali się na północ do Nowego Jorku. Statek należał wcześniej do Francuzów. Przejęli go u wybrzeży Martyniki wraz z ładunkiem jedwabiu, wina i brandy oraz małą skrzynką złota. Kapitan podzielił załogę. Dwunastu swoich ludzi, w tym czterech niewolników, oraz sześciu pojmanych Francuzów wysłał z łupami do Nowego Jorku pod dowództwem bosmana. Salomon wciąż nie mógł się doczekać wolności, ale podobało mu się na morzu. Życie na korsarskim statku, zwłaszcza należącym do Mastera, nie było takie złe. A ponieważ był jego osobistą własnością, ani kapitan, ani bosman nie nękali go, jeśli dobrze wypełniał swoje obowiązki. Już od samego początku dał się poznać jako ceniony członek załogi. Gdy ostatni raz natrafili na złą pogodę, bosman, potrzebując jego pomocy, krzyknął: „Bierz ster, Salomonie!”. A potem powiedział: „Wiedziałem, że utrzymasz nas na kursie”. Salomon tęsknił jednak za ojcem i za Nowym Jorkiem. A mając ze sobą takie łupy, mógł być pewien, że Master umieści część pieniędzy na jego koncie. Nagle zobaczyli drugi statek. Płynął od strony zatoki Chesapeake i szybko się zbliżał. Bosman przyłożył lunetę do oka i zaklął. – Piraci. Mają amerykańską flagę. Salomon uważał później, że tamtego dnia bosman ocalił mu życie. Wcisnął mu pistolet w dłoń i rozkazał:

– Zabierz tych przeklętych Francuzów pod pokład. A jak któryś się ruszy, to strzelaj. Siedząc pod pokładem, słyszał strzały z muszkietów, a potem huk działa zasypującego statek kartaczami. Potem nastąpiła seria wstrząsów, a po niej rozległo się głośne pukanie we właz i jakiś ochrypły głos kazał mu otwierać. Posłuchał niechętnie i wdrapał się na pokład. Zobaczył ponury obraz. Większość nowojorskiej załogi poległa lub była ciężko ranna. Bosman żył, ale obficie krwawił z rany na nodze. Po pokładzie kręciło się już kilkunastu patriotów, wśród nich krępy, rudowłosy mężczyzna z biczem i dwoma pistoletami za pasem. Salomon uznał, że to ich kapitan. Na widok patriotów Francuzi zaczęli wykrzykiwać radosne powitania w ojczystym języku. Rudy kapitan machnął ręką, żeby stanęli z boku, i kazał dwóm swoim ludziom zejść pod pokład. Dwóch niewolników już nie żyło, ostatni był kucharz. Szybko go znaleźli i wyprowadzili na górę. – Nikogo więcej tam nie ma, kapitanie – zameldowali. Kapitan zwrócił się do rannego bosmana. – A więc złupiliście Francuzów, tak? – Bosman skinął głową. – Płyniecie do Nowego Jorku? – Bosman kiwnął jeszcze raz. – A to – rudzielec wskazał na Francuzów – jest francuska załoga? – Tak – przyznał bosman. – Hmmm. Te Francuziki to nasi przyjaciele, chłopcy – zawołał do swoich ludzi. – Dobrze ich traktujcie. – Skierował uwagę na kucharza. – Niewolnik? – Widząc, że bosman skinął głową, pytał dalej: – Kuchcik?

– Dobrze gotuje. – Mógłby mi się przydać. A ten? – wskazał na Salomona. – Załoga. Dobry marynarz. I to bardzo. Kapitan skierował na Salomona przenikliwe spojrzenie swych niebieskich oczu. – A z ciebie kto, niewolnik? Salomon odpowiedzi.

musiał

błyskawicznie

udzielić

właściwej

– Ja niewolnik – powiedział skwapliwie. – Pana Jamesa Mastera, co jest kapitanem u patriotów, panie. Służy pod generałem Washingtonem. – Jak to? – Siłą zaciągnęli mnie na ten statek, żebym nie mógł dołączyć do kapitana Mastera. Możecie się rozpytać, on to potwierdzi. Rudy kapitan zastanawiał się przez chwilę. – James Master. Nie znam takiego. Ale to nic nie znaczy. Jeśli jesteś jego niewolnikiem, to pewnie uciekłeś do przeklętych Brytyjczyków, bo zachciało ci się wolności. Czyli jak dla mnie jesteś wrogiem. I do tego niewolnikiem. Jesteś kłamliwym, przebiegłym, pazernym niewolnikiem, który zasłużył na chłostę. – Rozejrzał się nagle po pokładzie i wskazując na trupy, zawołał do swoich ludzi: – Za burtę z nimi. – Podszedł do bosmana. – Nie wyglądasz najlepiej, przyjacielu – zauważył. – Przeżyję – mruknął bosman.

– Chyba nie. – Kapitan wyjął pistolet i strzelił bosmanowi w głowę. – Jego też wyrzućcie – rozkazał. Znów skupił się na Salomonie. Stanął przed nim na szeroko rozstawionych nogach i patrzył, przesuwając między palcami rzemień pejcza. – Mówiłem, że należałoby cię wychłostać. – Umilkł, zamyślił się, a potem pokiwał głową. – Ale ja ci chyba daruję baty. Tak, chyba skłamię. Powiem, że nigdy w życiu nie dostałeś batów, bo jesteś najpokorniejszym, najposłuszniejszym, najpracowitszym, najbardziej bogobojnym niewolnikiem, jakiego nosiła nasza ziemia. Tak właśnie powiem. – Znów pokiwał głową. – A wiesz dlaczego? – Nie, panie. – Bo cię sprzedam, ty kłamliwy, zdradziecki zbiegu. *** Dopiero po powrocie swojego kapitana do Nowego Jorku Master dowiedział się, że zdobyty na Francuzach statek z łupami nigdy nie dotarł na miejsce. Musiał też powiedzieć Hudsonowi, że jego syn zaginął. – Nie sądzę, żeby statek zatonął – mówił Master. – Prawdopodobnie został przejęty. Salomon na pewno przeżył, nie wolno nam tracić nadziei. Jeśli statek rzeczywiście nie poszedł na dno, to wieści o nim powinny się pojawić prędzej czy później. Z południa przychodziły nowiny o kolejnych sukcesach Brytyjczyków. Bohaterscy dowódcy patriotów, jak Rutledge, Pickens i Marion „Bagienny Lis”, nieustannie nękali oddziały czerwonych kubraków i ich sojuszników. Jednak armia

patriotów na południu była bardzo osłabiona. Kongres wysłał do Karoliny Południowej generała Gatesa, ale Cornwallis zmiażdżył go pod Camden. Chcąc odciągnąć myśli córki od rodzinnych zmartwień, Master dawał jej wiele zajęć. Po powrocie do Nowego Jorku generał Clinton zjadł u nich kilka razy obiad, a Abigail i Ruth dokładały wszelkich starań, by potrawy były wyśmienite. Podczas rozmów z generałem i jego oficerami Abigail odnosiła wrażenie, że ich zdaniem wojna może zakończyć się zwycięstwem. Tak samo uważał jej ojciec. – Jestem więcej niż pewny, że Clinton układa już jakiś plan – oznajmił Master. – Ale na razie nie chce puścić pary z ust. Szczególną przyjemność sprawił Abigail obiad, na który generał Clinton przyprowadził dwóch nowych gości. Jednym był gubernator William Franklin, którego patrioci wygnali z New Jersey i który mieszkał obecnie w mieście. Z ciekawością przyglądała się z bliska synowi Bena Franklina. Pod wieloma względami William był podobny do ojca. Jednak o ile nieco zaokrąglone, regularne rysy Bena świadczyły o wesołym usposobieniu, o tyle jego syn miał twarz szczuplejszą, bardziej patrycjuszowską, z lekko zgorzkniałą miną. Chętnie podzielił się z Abigail swoją opinią na temat patriotów. – W waszym domu mogę o tym mówić, panno Abigail, bo mój ojciec, podobnie jak pani brat, przystał do patriotów. Oczywiście są wśród nich ludzie kierujący się zasadami, ale większość to zwyczajni buntownicy i bandyci. Nadal mam w New Jersey oddział uczciwych żołnierzy, którzy ich ścigają.

I osobiście jestem za tym, by wieszać każdego, który nam wpadnie w ręce. Nie zapałała do niego sympatią. Polubiła natomiast majora André, hugenota ze Szwajcarii. Był w wieku Jamesa, a jego delikatny francuski akcent nadawał rozmowie specyficzny urok. Ale najbardziej ucieszyło ją, że jako podkomendny w sztabie Clintona zna Greya Albiona. Rozmawiali o nim przez cały wieczór. – Muszę wyznać, panno Abigail, że wiele o pani słyszałem od Albiona. Wyrażał się o pani z zachwytem. – Naprawdę? – Aż zarumieniła się z radości. Uśmiechnął się uprzejmie. – Nie będę chyba nietaktowny, jeśli powiem, że Albion mówił o pani z największym szacunkiem. Mam nadzieję, że nie poczyta mi pani tego za impertynencję, ale wydaje mi się, że pani również darzy go sympatią. – To prawda, majorze – przyznała. – Wedle mojej oceny nie mogła pani lepiej ulokować swoich uczuć. – Umilkł na chwilę. – Mówił mi też, że kiedyś przyjaźnił się z pani bratem Jamesem. – Mam nadzieję, że któregoś dnia ich przyjaźń odżyje na nowo. – Tak, wszyscy powinniśmy mieć taką nadzieję – przytaknął. – No i jak, Abby? – zagadnął ojciec, gdy goście wyszli. – Miło spędziłaś wieczór? – Tak, ojcze, bardzo miło – powiedziała wesoło.

*** Dlatego wiadomość, którą Master przyniósł do domu dziesięć dni później, tak mocno nią wstrząsnęła. – Major André trafił do niewoli. I chyba zostanie powieszony. – Jak to się stało? Gdzie? – W górnym biegu Rzeki Hudsona. Niedaleko West Point. Następnego o wszystkim.

dnia

Clinton

opowiedział

Masterowi

– To był szatański pomysł – relacjonował John córce. – Teraz już wiem, do czego zmierzał Clinton, choć wcześniej nie mógł o niczym powiedzieć. Planował wszystko od ponad roku, a André był jego pośrednikiem. – Ale co planował, ojcze? – Chciał przejąć West Point. Kto ma w swoich rękach West Point, ten ma kontrolę nad Rzeką Hudsona. Odbierając West Point Washingtonowi, zadalibyśmy mu śmiertelny cios. To mógłby być nawet koniec wojny. – Zamierzaliśmy zdobyć West Point? – Nie zdobyć. Kupić. Fortem dowodził Benedict Arnold, jeden z najlepszych dowódców Washingtona. Clinton próbował go zmiękczyć od ponad roku, co, jak mówi, dotyczyło głównie negocjacji finansowych. Arnold miał nam oddać twierdzę. – Zdrajca. Master wzruszył ramionami.

– Chwiejny człowiek. Niezadowolony z rozkazów, które otrzymał od patriotów. Nie pochwalał wciągnięcia Francuzów do wojny. Potrzebował pieniędzy dla rodziny. Ale masz rację, zdrajca. – W oczach Washingtona. Bo generał Clinton musi mieć o nim dobre zdanie. – Clinton nim pogardza. Ale mówi, że za zdobycie West Point zapłaciłby nawet samemu diabłu. – I co dalej? – Nasz przyjaciel André miał doprowadzić negocjacje do końca. Został jednak schwytany, a patrioci dowiedzieli się o całym planie. West Point jest nadal w rękach Washingtona, a Arnold uciekł do naszego obozu. – Co z André? – Niestety, wydarzyło się nieszczęście. Ten głupiec nie włożył munduru, więc jest traktowany jak szpieg. Zgodnie z prawem wojennym Washington powinien go powiesić. Ale najwyraźniej nie chce tego zrobić, chyba jego ludzie zdążyli go polubić, więc próbują zawrzeć układ. – Ciekawa jestem, czy spotkał Jamesa. – Nie zdziwiłbym się, gdyby tak było. Po kilku dniach Master przyniósł kolejne wieści. – André został powieszony. Clinton był bliski łez. „Chcieli go wymienić na Arnolda”, mówił. „Ale gdybym się zgodził, żaden inny patriota nie przeszedłby więcej na naszą stronę. Biedny André trafił na szubienicę”.

Przez chwilę zastanawiała się, czy James był obecny przy egzekucji. Potem uznała, że lepiej o tym nie myśleć. *** Zbliżając się do domu, w którym przetrzymywano skazańca, James nie spodziewał się, że zabawi tam długo. Washington wysłał go osobiście z ostatnią misją miłosierdzia. James chciał ją wypełnić szybko i godnie. Bardzo współczuł biedakowi, ale wojna to paskudna sprawa, a James Master nie miał czasu na sentymenty. Każdy, kto go nie widział przez ostatnie dwa lata, byłby wstrząśnięty zmianą, jaka w nim zaszła. Przede wszystkim twarz mu bardzo wyszczuplała. Ale nie tylko. Zaciśnięcie szczęk i napięcie mięśni twarzy wyrażały ból albo rozgoryczenie, zależnie od nastroju. Jednak dużo gorsze, zwłaszcza dla wszystkich, którzy go kochali, było jego spojrzenie. W oczach miał żelazną determinację, ale też rozczarowanie, gniew i wstręt. Trudno było się temu dziwić. Ostatnie dwa lata okazały się straszne. Wciągnięcie Francuzów do wojny, choć miało ogromną wagę, było posunięciem pełnym cynizmu. Mimo to Washington wciąż liczył, że uda mu się wyciągnąć z tego więcej korzyści. Admirał d’Estaing skutecznie przeraził Brytyjczyków, ale odmówił, gdy Washington próbował nakłonić go do wspólnej operacji przejęcia Nowego Jorku. A jego flota przebywała głównie w Indiach Zachodnich, próbując tam uszczuplić brytyjskie interesy. W lipcu tego roku w Newport pojawił się generał Rochambeau z sześcioma tysiącami żołnierzy. Uparł się jednak, że pozostanie tam wraz

z francuskimi okrętami, które zostały zablokowane w porcie przez marynarkę brytyjską. Czyli jego siły pozostawały na razie bezużyteczne. Według Jamesa przyszłość amerykańskich kolonii była dla Francji sprawą drugorzędną. Patrioci nie otrzymywali od nich żadnego moralnego wsparcia i czuli się tak samo osamotnieni jak na początku wojny. Do tego dochodziło postępowanie samych Brytyjczyków. W każdej wydawanej przez patriotów gazecie pisano z oburzeniem o okrutnym traktowaniu amerykańskich jeńców, a Washington nieustannie potępiał z tego powodu brytyjskich dowódców. A mimo wszystko Jamesowi trudno było uwierzyć, że ludzie, wśród których żył i których przecież znał, są zdolni do takich potworności. Dopiero list od ojca otworzył mu oczy. Był krótki. Master donosił w nim, że Sam Flower zmarł z powodu choroby na zamienionym w więzienie statku i nie ma swojego grobu. „Drogi synu, więcej nie umiem powiedzieć. I chybabym nie chciał”, napisał Master na końcu. James znał swojego ojca. Z tych słów i niedopowiedzeń domyślił się najgorszego. Wezbrała w nim fala gniewu i obrzydzenia, która w ciągu kolejnych miesięcy zamieniła się w zapiekłą, gorzką nienawiść. Ostatnia

zima

była

okropna.

Obóz

Washingtona

w Morristown został dobrze rozplanowany i zbudowany. Drewniane chaty uszczelniono gliną, a Washington zajął solidny dom w okolicy. Ale takiej pogody nikt nie przewidział. Po dwudziestu ośmiu śnieżnych burzach chaty były zasypane śniegiem niemal po dach. Zdarzało się, że przez kilka dni nie mieli nic do jedzenia. Washington jak mógł dodawał im otuchy, organizował nawet oficerskie potańcówki

w miejscowej gospodzie, dokąd musieli dojeżdżać saniami. Jednak pod koniec zimy armia była wycieńczona. Wiosna i lato przyniosły dwie rozpaczliwe klęski na południu. Pod Charleston do niewoli dostało się dwa i pół tysiąca żołnierzy, nie licząc ochotników z miejscowych oddziałów milicji. Mimo to patrioci nie poddawali się, licząc na odmianę losu – głównie dlatego, że ludzie tacy jak James Master byli zdeterminowani: stawiając od tak dawna opór znienawidzonemu wrogowi, nie mogli już zawrócić. Dlatego do kamiennego domu, w którym major André czekał na egzekucję, wszedł człowiek zacięty, o surowym wyrazie twarzy. Świeciło jasne słońce. Zaledwie dziesięć mil dalej nad Rzeką Hudsona znajdował się północny koniec Manhattanu. Niestety, właśnie tych dziesięciu mil nie udało się pokonać nieszczęsnemu więźniowi. André miał pecha, ale był też głupcem, bo po rozstaniu ze zdrajcą Arnoldem zdjął z siebie mundur, chcąc uciec w przebraniu. W ten sposób stał się szpiegiem. Washington twierdził, że zasłużył na proces, i umiał to uzasadnić. Jednak werdykt i tak był łatwy do przewidzenia. Następnego dnia miano wykonać egzekucję. André siedział w milczeniu w zamkniętej izbie. Wcześniej zdążył napisać listy. Na niskiej szafce stały resztki jedzenia, które mu przysłano ze stołu Washingtona. W ciągu ostatnich dni James widział majora kilka razy, ale z daleka i nie miał okazji z nim rozmawiać. Młody Szwajcar wstał uprzejmie na jego widok, a James poinformował go o powodach swojej wizyty.

– Generał polecił mi sprawdzić, czy macie wszystko, czego wam potrzeba. Może chcielibyście przekazać jakieś listy, może mógłbym dla was… – Mam wszystko – powiedział André z lekkim uśmiechem. – Nazywacie się James Master, dobrze usłyszałem? – Do usług, majorze. – Dziwne. Zdaje się, że niedawno miałem przyjemność jeść obiad u waszego ojca i siostry. – A widząc zaskoczenie na twarzy Jamesa, dodał: – Nie pomyślałem wtedy, że będę miał zaszczyt poznać was osobiście. Zapewne chcielibyście wiedzieć, jak miewa się wasza rodzina. Przez ponad dziesięć minut André opowiadał mu o ojcu i siostrze. Oboje cieszyli się dobrym zdrowiem i byli w nie najgorszych nastrojach. Niestety, małego Westona widział tylko przez chwilę, ale Abigail wspominała, że chłopcu bardzo podoba się w szkole. James łaknął takich wieści. Przez całą zimę nie dostarczano żadnych listów i w ciągu ostatnich miesięcy tylko raz widział się z Susan. Odpowiedziawszy na wszystkie pytania, André umilkł na chwilę, a potem powiedział cicho: – Kiedy byłem w Charleston z generałem Clintonem, miałem przyjemność poznać waszego dawnego przyjaciela. Greya Albiona. – Greya Albiona? – James wpatrywał się w niego. O mało nie wyrwało mu się, że nie umiałby już nazwać Greya przyjacielem. Opanował się jednak i odpowiedział uprzejmie, że owszem, miło wspomina lata, kiedy mieszkał w domu Albionów w Londynie.

– Właśnie w Charleston dowiedziałem się, że Albion żywi głębokie przywiązanie do waszej siostry – mówił dalej André. – A ona sama wyznała mi, że odwzajemnia te uczucia. – Ach tak – mruknął James. – Miejmy nadzieję, że gdy ta nieszczęsna wojna skończy się tak czy inaczej, tych dwoje uroczych ludzi odnajdzie szczęście, na które zasługują. – Zawiesił głos. – Może będę na to patrzył. – Wzruszył ramionami. – Z góry. James milczał. Przez chwilę zastanawiał się nad czymś, a potem, przywoławszy na twarz uprzejmą maskę, spytał: – Wydaje wam się, że po ślubie Grey chciałby osiąść na powrót w Londynie? – Z pewnością. Jego rodzina byłaby temu bardzo przychylna. – To prawda. – James wstał, żeby się pożegnać. – Chciałbym cię prosić o przysługę, przyjacielu – powiedział André. – Zwróciłem się już z prośbą do generała, ale jeśli masz u niego posłuch, to może wstawiłbyś się za mną. Szpiegów wieszają jak zwykłych przestępców. Wyświadczyłby mi wielką uprzejmość, gdyby kazał mnie rozstrzelać jak dżentelmena. *** W październiku przyszedł list od Albiona i Master podzielił się z Abigail jego treścią. Grey donosił, że armia wyrusza na północ. Najwyraźniej Cornwallis uznał, że uda mu się przejść z wojskiem aż na Wschodnie Wybrzeże. Jednak Master patrzył na to mniej optymistycznie.

– Clinton ma obawy. Mówi, że Cornwallis jest niezłym, odważnym dowódcą, zawsze skorym do ataku, ale to jest także jego słabość. W odróżnieniu od Washingtona nie nauczył się cierpliwości. Po ostatnich zwycięstwach stał się bohaterem, a dzięki swoim arystokratycznym koneksjom może rozmawiać bezpośrednio z rządem. Uważa, że wszystko mu wolno. Clinton musiał wysłać mu posiłki, ale obawia się, że Cornwallis się przeliczy. Master nie powiedział tego wprost, ale Abigail się domyśliła. – To znaczy, że Albion jest niebezpieczeństwie, niż mu się wydaje?

w

większym

– Na pewno nic mu się nie stanie. Pod koniec roku Clinton musiał wysłać Cornwallisowi jeszcze więcej wojska pod fachowym dowództwem swojego nowego generała: zdrajcy Benedicta Arnolda. *** James Master nie poszedł oglądać egzekucji André. Prośba skazańca o śmierć przez rozstrzelanie została odrzucona, jednak pozwolono mu własnoręcznie założyć sobie pętlę na szyję. Zrobił to umiejętnie, bo gdy usunięto mu podparcie spod nóg i zawisł, umarł niemal natychmiast. Jednak przez kolejne miesiące James nieustannie rozmyślał o tym, co André powiedział mu o Abigail. Gdyby tylko mógł zobaczyć się z siostrą, od razu by ją o wszystko wypytał. W tej sytuacji mógł jedynie wślizgnąć się ukradkiem do miasta, co z pewnością rozgniewałoby Washingtona. Zaczął pisać list do ojca, ale odłożył to z kilku powodów. Po pierwsze, było jasne,

że Albiona nie ma teraz w Nowym Jorku, więc jego zażyłość z Abigail się nie pogłębiała. Po drugie, takich spraw lepiej nie zdradzać na piśmie, bo list zawsze mógł wpaść w niepowołane ręce. Ale przede wszystkim James czuł się zraniony tym, że Abigail postąpiła wbrew jego prośbie i ani ona, ani ojciec nie uznali za właściwe, żeby go o tym powiadomić. Od tych myśli nie mógł się opędzić. A tej zimy miał bardzo dużo czasu na rozmyślania. Washington ponownie urządził zimową kwaterę w Morristown. Ale tym razem rozlokował wojsko w kilku miejscach, licząc, że w ten sposób łatwiej będzie o żywność dla ludzi i koni. Zima nie była tak sroga jak poprzednia, lecz mimo to problemów nie brakowało. Papierowa waluta wystawiana przez Kongres była praktycznie bezużyteczna – straciła na wartości trzysta tysięcy procent. Każda prowincja miała wypłacać żołd wystawionym przez siebie oddziałom, ale na przykład żołnierze z Pensylwanii nie otrzymywali pieniędzy już od trzech lat. Dowiedziawszy się, że spora część wojska jest o krok od buntu, generał Clinton zaproponował przez swoich emisariuszy, że wypłaci im zaległy żołd, jeśli przejdą na jego stronę. Jednak Pensylwańczycy, mimo że doprowadzeni do ostateczności, odnieśli się do tej oferty przekupstwa z pogardą, a Pensylwania wkrótce przysłała pieniądze. Pojawiały się inne protesty, ale armii patriotów udało się przetrwać zimę w zasadzie bez strat. Mimo to wydawało się, że sprawa niepodległości wkrótce upadnie. Wprawdzie Washington wysłał zaprawionego w bojach Nathaniela Greene’a, żeby wlał życie w resztki armii patriotów na południu, ale zdawał sobie doskonale sprawę, jak nieliczne są to oddziały. Zawsze był dla wszystkich

największym wsparciem, ale kiedyś zwierzył się Jamesowi: „Jeśli Francuzi nie dołączą do nas latem i nie przeprowadzimy silnego uderzenia na północy albo na południu, to sam nie wiem, czy damy radę się utrzymać”. Nikt nie miał odwagi myśleć o konsekwencjach klęski patriotów. Na razie jednak nie mogli nic zrobić. Dlatego przez te długie, ponure miesiące James nieustannie myślał o swojej siostrze i Albionie. Nie dość, że świat wokół niego był posępny i pełen potwornych niebezpieczeństw, to jeszcze dręczyły go upiory własnej wyobraźni. Czuł się porzucony przez swoją rodzinę, bezsilny i bezradny. Nawiedzały go wspomnienia nieudanego małżeństwa, arogancji Anglików, w umyśle kłębiły się obrazy chłodu i okrucieństwa. A czasem wręcz miał wrażenie, że Abigail i Albion świadomie go oszukiwali, a wtedy ogarniała go zaślepiająca wściekłość. Podejrzewał, że Albion chce zniszczyć jego rodzinę, zabierając Abigail do tej znienawidzonej Anglii. Przychodziło mu nawet do głowy, że jeśli zginie, to Abigail, Albion i ojciec zabiorą też Westona do Anglii. Bo za tymi wizjami, którymi siebie zadręczał, leżało głębokie, pełne pasji poczucie tożsamości, z którego przed wojną nie zdawał sobie sprawy. Abigail i Weston, najdroższe mu osoby, nie mogą zostać Anglikami! Nigdy. Nie był w stanie znieść takiej myśli. Oni przecież są Amerykanami! Z początkiem wiosny zaczęły napływać wieści z południa. Patrioci starli się z Cornwallisem i zadali mu poważne straty. Nawet nieustraszony Tarleton został dotkliwie pobity w jednej z potyczek. Mimo to Cornwallis wraz z Benedictem Arnoldem wdzierał się coraz głębiej na teren Wirginii. Udało mu się zdobyć Richmond. A Arnold założył swoją bazę na wybrzeżu.

Washington, co było dla niego charakterystyczne, zauważył, że coś dręczy Jamesa, ale nie znał przyczyny jego rozterek. Któregoś dnia wezwał go do siebie. – Wysyłam na południe trzy tysiące ludzi, żeby sprawdzić, co moglibyśmy tam zdziałać. Dowództwo obejmie La Fayette, bo mam do niego zaufanie. I wydaje mi się, że powinieneś mu towarzyszyć, Master. *** Minął maj, a potem czerwiec. Było ciepło, w Nowym Jorku panował spokój. Rozniosła się wieść, że La Fayette wyruszył na południe, jednak większość ludzi przychylała się do zdania, że Washington wykona jakiś ruch na północy, gdy tylko otrzyma od Francuzów wystarczające wsparcie. Nie mieli żadnych wiadomości od Jamesa, więc Abigail nie wiedziała nawet, czy nadal jest niedaleko, czy może w jakimś odległym miejscu. Ale z jakichś nieznanych przyczyn coraz częściej nawiedzał ją lęk. Mijały tygodnie, a złe przeczucia się nasilały. Nie opowiadała o tym nikomu, żeby nie kusić złego losu. Zachowywała swoje obawy dla siebie. – Wracam właśnie od Clintona – obwieścił ojciec któregoś popołudnia. – Jest przekonany, że Washington zamierza zaatakować Nowy Jork. Chce sprowadzić siły Cornwallisa do miasta, ale rząd w Londynie popiera tę nieszczęsną wyprawę w Wirginii. – Wzruszył ramionami. – Cornwallis stoczył kilka wygranych potyczek z Nathanielem Greene’em, ale mimo to za każdym razem traci ludzi. A Greene przegrupowuje się i uderza znowu. Nasi dowódcy cały czas liczą na wielkie powstanie lojalistów, ale do niego nigdy nie dojdzie, natomiast partyzanci bez przerwy napadają na nasze posterunki.

Cornwallis pakuje się w tarapaty. Clinton rozkazał mu zbudować bazę morską i przysłać tu wojsko. Cornwallis mówi, że buduje bazę w Yorktown, ale na razie nie przysłał ani jednego żołnierza. W środku lata nadeszły wieści, na które czekał Washington, a których tak obawiał się Clinton. Z Francji płynęła nowa flota pod dowództwem admirała de Grasse. Wkrótce na horyzoncie pojawiły się pierwsze okręty. W lipcu Rochambeau wyruszył z Rhode Island z pięcioma tysiącami żołnierzy i na północ od miasta, w White Plains, spotkał się z armią Washingtona. A Washington przesuwał swoje wojsko coraz bliżej. Brytyjscy zwiadowcy donosili: „Widzieliśmy Amerykanów. Mogą tu być w ciągu paru godzin”. W mieście na wszystkich niemal ulicach odbywały się żołnierskie ćwiczenia. Wzmacniano północną palisadę. Weston był tym podekscytowany. – Będzie bitwa? – spytał. – Chyba nie – skłamała Abigail. – Czy tata przyjedzie, żeby nas obronić? – Wystarczą nam żołnierze generała Clintona. – A ja bym chciał, żeby tata przyjechał. O dziwo, nic się nie działo. Minął sierpień. W mieście panowało napięcie, ale sprzymierzone siły Amerykanów i Francuzów nie wykonały żadnego ruchu. Najwyraźniej na coś czekali. A pod koniec miesiąca nagle się wycofali. Francuzi, główne siły Washingtona, wielka francuska flota, wszyscy. Widocznie nastąpiła zmiana planów.

– Może uznali, że nie dadzą rady zdobyć Nowego Jorku – stwierdziła Abigail, ale ojciec tylko potrząsnął głową. – Jest tylko jedno wytłumaczenie – powiedział. – Zamierzają wciągnąć Cornwallisa w pułapkę. *** Jednak los imperium brytyjskiego ani teraz, ani nigdy przedtem nie zależał od wojsk lądowych. I tak miało pozostać. To marynarka królowała na morzach i oceanach, przewoziła żołnierzy i ratowała ich w razie potrzeby. Pod koniec sierpnia do portu w Nowym Jorku wpłynęło dwanaście okrętów pod komendą znakomitego dowódcy admirała Rodneya. – Ale on przyprowadził tylko tuzin jednostek! – narzekał Master. – A nam potrzebna jest cała flota. Dowiedziawszy się o niebezpieczeństwie grożącym Cornwallisowi, Rodney natychmiast wyruszył do zatoki Chesapeake. Jednak wkrótce w zatoce znów pojawiły się jego żagle i do portu wpłynęły pokiereszowane okręty. – Byli za słabi – opowiadał Master córce. – De Grasse ich pokonał. Rodney chce spróbować jeszcze raz, ale okręty wymagają naprawy. Tymczasem w zatoce pojawiła się gotowa do uderzenia eskadra okrętów z francuskiej bazy w Newport. Brytyjskie jednostki doznały poważnych uszkodzeń, więc ich remont się przedłużał. – Clinton dostał wiadomość, że Cornwallis znalazł się w okrążeniu – donosił Master. – I nie może się wydostać.

Jednak cieślom okrętowym najwyraźniej się nie spieszyło. Brytyjska flota wyruszyła dopiero w połowie października. *** John Master patrzył w kierunku Yorktown. Było to niewielkie miasteczko z małymi dokami nad brzegiem rzeki. Znacznie mniejszy obóz Brytyjczyków znajdował się po drugiej stronie, na cyplu Gloucester. Połączone wojska Francuzów i patriotów otoczyły miasto półkolem z trzech stron. Gdyby Cornwallis dysponował znaczniejszymi siłami, utrzymałby cztery zewnętrzne linie umocnień górujące nad okolicą. Uznał jednak, że nie da rady, i szańce wpadły w ręce nieprzyjaciela. Wrogowie zawarli ze sobą prawdziwy sojusz. Już przy pierwszym spotkaniu Rochambeau rycersko oddał się pod komendę Washingtona. Z kolei Washington uzgadniał z nim wszystkie decyzje. Francuzi w eleganckich białych mundurach znaleźli się na lewym skrzydle półkola zamykającego okrążenie. Żołnierze Washingtona nosili błękitne mundury, o ile w ogóle je mieli, a ochotnicy z milicji mieli zwykłe odzienie. Bez posiłków z północy armia Cornwallisa, składająca się z czerwonych kubraków i ubranych na granatowo Hesyjczyków, liczyła sześć tysięcy Sprzymierzeni mieli szesnaście tysięcy żołnierzy.

ludzi.

Oblężenie zaczęło się pod koniec września i trwało już dwa tygodnie. Pięć dni wcześniej generał Washington osobiście odpalił pierwsze działo, rozpoczynając ostrzał. Ogień był ciągły i skuteczny, wyrządzał Brytyjczykom spore szkody, mimo że prowadzono go z dużej odległości. Teraz przyszedł czas na przesunięcie artylerii do przodu. A to wymagało zaatakowania wewnętrznych szańców.

Washington opracował podstępny plan. Po całodniowym ostrzale artyleryjskim o wpół do siódmej wieczorem oddział Francuzów miał przeprowadzić pozorowane natarcie na jedną z redut na zachodzie. Zaraz potem armia miała wykonać ruch wyglądający na główne uderzenie na Yorktown. Ale to służyło jedynie zdezorientowaniu i zaniepokojeniu nieprzyjaciela, bo prawdziwy atak następował dopiero teraz. Dwie grupy żołnierzy, każda składająca się z czterystu ludzi, otrzymały rozkaz zdobycia redut numer 9 i 10, leżących po wschodniej stronie, bliżej rzeki. Redutę dziewiątą atakowali Francuzi, a drugą patrioci. Natarciem dowodził Alexander Hamilton, a miał mu towarzyszyć James Master, za zgodą La Fayette’a. James czekał zadowolony, że nareszcie będzie mógł wziąć udział w bitwie. Jeszcze nigdy nie był tak podekscytowany. Zdawał sobie sprawę, że szykuje się krwawe starcie. Żołnierze mieli bagnety na lufach, niektórzy trzymali w rękach siekiery konieczne do przebicia się przez umocnienia. Nadchodził wieczór, ale wciąż było jasno. James zauważył w oddali, że Francuzi rozpoczynają atak dywersyjny. Spojrzał na twarze żołnierzy. Najgorsze było czekanie, ale gdy ruszą naprzód, nic innego nie będzie się liczyło. Zostało im jedynie kilka minut. James czuł, jak wrze mu krew w żyłach. Widział szeregi wojska po drugiej stronie pola bitwy rozpoczynające manewr. Dla osłabionych Brytyjczyków musiał to być przerażający widok. James czekał na sygnał. Minuty ciągnęły się w nieskończoność. Trzymał w ręku szpadę, miał też dwa naładowane pistolety. W końcu rozległ się sygnał do ataku.

Ruszyli. Do reduty nie było daleko, jakieś sto pięćdziesiąt metrów. Dziwne, gnali do przodu, ale miał wrażenie, że wszystko dzieje się w zwolnionym tempie. Obrońcy zauważyli natarcie. Padły strzały, usłyszał świst kuli obok głowy, ale prawie nie zwrócił na to uwagi. Wyrósł przed nim wysoki szaniec. Wdarli się na zewnętrzne umocnienia; żołnierze rąbali siekierami płoty i napierali dalej. Pokonali duży rów i zaczęli wspinać się na nasyp. James zobaczył przed sobą brytyjski hełm, rzucił się w tamtym kierunku, ale uprzedził go jakiś szeregowiec, zadając cios bagnetem. Gdy znalazł się na szczycie nasypu, miał wrażenie, że czerwone kubraki są wszędzie. Wycofywali się, starając się zejść z linii ognia. O wszystkim decydowała szybkość. Bez chwili zastanowienia rzucił się naprzód, wiedząc, że ma obok siebie trzech czy czterech towarzyszy. Gdy jeden z Brytyjczyków uniósł muszkiet, James z całej siły wbił mu szpadę w brzuch, tuż poniżej klatki piersiowej. Czuł, jak stalowe ostrze przebija grubą tkaninę munduru, a potem zatrzymuje się na kręgosłupie. Oparł stopę o ciało i wyciągnął szpadę, zanim martwy żołnierz osunął się na ziemię. W ciągu kolejnych minut panowało takie zamieszanie, że nie zdawał sobie sprawy, co robi. Wydawało się, że reduta jest jednym wielkim kłębowiskiem ciał, a Brytyjczycy cofają się pod przytłaczającym ciężarem atakujących. James znalazł się obok jakiegoś namiotu, przedostał się na drugą stronę i u wejścia natknął się na żołnierza w czerwonym mundurze. Odparował cios bagnetu, a któryś z jego ludzi przebił tamtego na wylot. Dziwne, ale namiot stanowił coś w rodzaju magicznej bariery dla bitewnego zgiełku. James zobaczył, że klapa jest otwarta. Brytyjski oficer, który przed chwilą został

zapewne zraniony, wczołgał się do środka i leżał na ziemi. Z nogi płynęła krew. Nie miał hełmu. James zauważył potargane jasne włosy. Wyjął pistolet. Oficer odwrócił się do niego, czekając na śmierć. Grey Albion. Patrzył w zdumieniu na Mastera. – No cóż, James – odezwał się spokojnie. – Skoro i tak ktoś ma mnie zabić, to wolę, żebyś to był ty. James się zawahał. – Jeśli się poddasz, wezmę cię do niewoli – powiedział chłodno. – Jeśli nie, strzelę. Takie są reguły. Albion spojrzał w bok. Brytyjczycy się wycofywali i walki przeniosły się dalej. Nie mógł liczyć na żadną pomoc. Jego szpada leżała tuż obok, ale był ranny, a James uzbrojony. Nie miał wyboru. Westchnął. Wtedy James znowu się odezwał: – Jeszcze jedno. Zostawisz moją siostrę w spokoju. Nie będziesz do niej pisał i już nigdy się z nią nie spotkasz. Rozumiesz? – Ja ją kocham, James. – Wybieraj. – A jeśli odmówię? – Strzelę. I nikt się o tym nie dowie. – To niegodne dżentelmena. – Nie. – James przyłożył mu pistolet do głowy. – Wybieraj. Muszę mieć twoje słowo. Albion się zawahał.

– Jak chcesz – powiedział w końcu. – Masz moje słowo. *** Po utracie redut nic już nie chroniło obozu Cornwallisa przed ostrzałem z bliskiej odległości. Po dwóch dniach generał próbował wyrwać się z okrążenia i przeprawić żołnierzy przez rzekę, ale przeszkodziła mu w tym zła pogoda. A trzy dni później, dziewiętnastego października, poddał się, nie mając innego wyboru. Jego żołnierze opuszczali obóz przy akompaniamencie tanecznej melodii Derry Down. *** Dziewiętnastego listopada 1781 roku do Nowego Jorku przypłynął statek z Wirginii. Na pokładzie znajdował się nie kto inny jak sam lord Cornwallis. Jego wojsko trafiło do więzień, ale generał wynegocjował dla siebie warunkowe zwolnienie, żeby mógł udać się do Londynu i wyjaśnić swoje postępowanie. Czekając na statek do Anglii, zatrzymał się w mieście i zajął pisaniem korespondencji. Nie przyjechał do Nowego Jorku, żeby uczestniczyć w życiu towarzyskim. Stosunki między nim a generałem Clintonem były napięte. Clinton uważał, że Cornwallis działał w sposób pochopny i nieprzemyślany, ten jednak mógł się bronić, twierdząc, że wypełniał jedynie rozkazy z Londynu, Clinton zaś nie udzielił mu wystarczającego wsparcia. Zanosiło się na katastrofę i obaj dowódcy przygotowywali się do przedstawienia swoich racji. Tym samym statkiem dostarczono też list od Jamesa, bardzo czuły, z mnóstwem nowin. Po zwycięstwie pod Yorktown generał Washington rozważał uderzenie na Nowy Jork, co mogłoby zakończyć całą wojnę. Jednak admirał de

Grasse chciał jak najszybciej popłynąć na Karaiby i tam zadać jeszcze większe straty Brytyjczykom. „Sądzę więc – pisał James – że najbliższych kilka tygodni spędzę niemal u bram Nowego Jorku, myśląc o domu i ukochanej rodzinie”. Jednak mimo wszystko sądził, że koniec wojny jest bliski. Zdał im potem relację z wydarzeń, które rozegrały się pod Yorktown, i z ataku na reduty. Ostatnią część listu Master pokazał bez słowa Abigail.

A teraz muszę Wam przekazać smutną wiadomość. Gdy nacieraliśmy na reduty, Brytyjczycy dzielnie się bronili, szczególnie wyróżniał się pewien młody oficer. Padł dopiero pod koniec bitwy i wtedy zorientowałem się, że to Grey Albion. Żył, ale był ciężko ranny. Zaniesiono go na nasze pozycje razem z innymi jeńcami. Dobrze się nim zajęto. Jednak rana okazała się zbyt poważna. Właśnie wróciłem do obozu i dowiedziałem się, ku mojemu wielkiemu żalowi, że Albion zmarł dwa dni temu.

Abigail przeczytała to dwa razy, a potem wyszła pośpiesznie z pokoju. *** Na początku 1782 roku do Nowego Jorku powrócił spokój. Cornwallis był już w Londynie. Generał Clinton obawiał się, że zmasowane siły amerykańskiej milicji wedrą się do miasta, ale nadeszła wiosna, a patrioci wciąż nie wykonywali żadnego ruchu. Nikt nie wiedział, czy – jak przypuszczał James – wojna niedługo się skończy, czy Londyn podejmie nowe, śmiałe działania. – Będziemy czekać tak długo, jak sobie król zażyczy – powiedział Master z przekąsem.

Jak się okazało, nie zawsze wszystko szło zgodnie z życzeniem króla. Podczas ostatnich wyborów król musiał stawić czoło opozycji złożonej z wielu członków parlamentu niezadowolonych z przebiegu wojny, jednak dzięki prawu do wystawiania kandydatów, rozdawanym awansom oraz jawnemu przekupstwu zdołał stworzyć sprzyjającą mu solidną większość. Kosztowało go to sto tysięcy funtów. Ale nawet w najlepiej zorganizowanych zgromadzeniach ustawodawczych przychodzi wreszcie taki moment, że więcej głosów nie da się kupić. Gdy dowiedziano się, że patrioci zdobyli Yorktown, a cała armia Cornwallisa dostała się do niewoli, większość parlamentarna zaczęła się kruszyć. Wycofał się nawet lord North, tak dotąd oddany swojemu królewskiemu bratu. Rząd upadł. Opozycja zdobyła przewagę. Wiosną patrioci wysłali czterech mądrych delegatów – Bena Franklina, Johna Jaya, Johna Adamsa i Henry’ego Laurensa – na odbywające się w Paryżu rozmowy pokojowe z udziałem Francji, Hiszpanii, Holandii i Wielkiej Brytanii. Dla Abigail był to bardzo smutny okres. Często myślała o Albionie. Na szczęście Weston zajmował jej dużo czasu i uwagi, a ojciec starał się ją rozweselić na różne sposoby. Generał Clinton wrócił do Londynu. Jego następca okazał się przyzwoitym człowiekiem i życie w brytyjskim garnizonie toczyło się jak dawniej. W mieście kwaterowało wielu młodych oficerów, zwłaszcza z marynarki, i ojciec uznał, że byłoby nieuprzejmością nie zjawiać się od czasu do czasu na organizowanych przez nich przyjęciach. Jednak ich towarzystwo nie sprawiało Abigail przyjemności.

Chociaż niektórzy wzbudzili jej ciekawość. Na jednym ze statków służył na przykład jako kadet syn króla, nieledwie chłopiec. Był miłym, energicznym młodzieńcem. Obserwowała go z niejakim zainteresowaniem, ale nie stanowił dla niej odpowiedniego towarzystwa. W jej guście był oficer marynarki o kilka lat od niej starszy, ale już w randze kapitana, któremu zasługi oraz koneksje rodzinne dawały szanse na szybki awans. Gdyby nie żałoba po Albionie, względy kapitana Horatia Nelsona z pewnością sprawiłyby jej przyjemność. Master podsuwał jej różne zajęcia. Latem otworzyła się możliwość nowych interesów. Coraz więcej nowojorskich kupców o sympatiach torysowskich dochodziło do wniosku, że w mieście nie czeka ich już żadna przyszłość. Wyjeżdżali, a całe wyposażenie domów wystawiali na sprzedaż. Prawie co tydzień ojciec prosił ją, by chodziła z nim oglądać prezentowane towary. Wybierała więc szkło i porcelanę, piękne meble, zasłony i dywany, które można było nabyć za bezcen. – Zostawiam to w twoich rękach, Abigail – stwierdził Master po kilku takich wyprawach. – Bierz, co uznasz za stosowne, a rachunki zostaw mnie. Po kilku miesiącach zgromadziła tyle rzeczy, że jedynym problemem było ich magazynowanie. Kupowała wszystko po tak niskich cenach, że czasem miała wyrzuty sumienia. Z końcem lata wracający do miasta patrioci zaczęli domagać się zwrotu swojej własności. Między nimi a żołnierzami zajmującymi ich domy dochodziło często do ostrej wymiany zdań, ale przemocy udawało się uniknąć. Zima

minęła bez większych niepokojów, a wiosną można było uznać, że wrogość między patriotami a Brytyjczykami została zażegnana. Do miasta przybywało coraz więcej patriotów i coraz więcej lojalistów przygotowywało się do wyjazdu. Abigail znała co najmniej dwadzieścia domów, które przejęli rozeźleni patrioci. A jednocześnie Clinton, gubernator Nowego Jorku z ramienia Amerykanów, gdzie tylko mógł zawzięcie konfiskował własność lojalistów. Właśnie wtedy pojawił się James. Cały czas pracował w sztabie Washingtona, ale mógł zostać z rodziną przez dwa dni. Weston nie posiadał się z radości, nareszcie wszyscy znów byli razem! James i ojciec ustalili zgodnie, że dom i inne nieruchomości w mieście należy przepisać na Jamesa, żeby nie podlegały konfiskacie jako własność lojalistów. Bez zbędnej zwłoki załatwiono u rejenta konieczne formalności. Drugiego dnia, gdy całą rodziną szli Broadwayem, natknęli się na Charliego White’a. Przywitał ich całkiem przyjaźnie, jednak trudno było nie zauważyć, że jest przygnębiony. – Mógłbym ci jakoś pomóc? – spytał Master. – Obawiam się, że nie – odrzekł Charlie ze smutkiem. – Dom mi się spalił. – Przyjdź do mnie jutro – powiedział Master. – Zobaczymy, co da się zrobić. Następnego dnia Charlie stał się właścicielem domu przy Maiden Lane. A Abigail osobiście dopilnowała, by znalazły się tam takie meble, porcelana i szkło, o jakich Charlie nawet nie śmiał marzyć. ***

Przez kolejne miesiące Abigail po cichu opłakiwała Greya Albiona, ale jej ból powoli łagodniał. Docierało do niej, że wiele kobiet straciło ojców i mężów. Jedno drobne zdarzenie pokazało, że rana zaczyna się goić. Latem James złożył im jeszcze jedną wizytę. Tym razem przyjechał ze znajomym. – Pozwólcie, to mój towarzysz broni z armii francuskiej, hrabia de Chablis. Młody Francuz okazał się uroczym człowiekiem. Ubranie miał jak spod igły. Był zachwycony Nowym Jorkiem i w ogóle przychylnie patrzył na świat. Nie mówił zbyt dobrze po angielsku, ale dało się go zrozumieć. Abigail była pod jego urokiem. – Twój przyjaciel jest taki miły, że aż trudno go sobie wyobrazić w walce – powiedziała do Jamesa, gdy zostali sami. – On ma po prostu arystokratyczne maniery. Tak samo jak La Fayette. W rzeczywistości de Chablis jest odważny jak lew. Spędzili w domu Masterów dwa dni, a gdy przyszło się pożegnać, Abigail z żalem pomyślała, że hrabia niedługo wróci do Francji. Podczas tej wizyty nauczyła się doceniać przebiegłość, z jaką jej ojciec prowadził interesy. Oto bowiem pierwszego dnia po kolacji, gdy hrabia udał się na spoczynek i pozostali sami w salonie, James wyjął z kieszeni kartkę i podał ją ojcu. – Pewnie cię to zainteresuje – powiedział. Był to list od Washingtona do gubernatora Nowego Jorku z ramienia patriotów. „O ile wiem, skonfiskowaliście majątki należące do torysa Johna Mastera z Nowego Jorku. Byłbym ogromnie

zobowiązany, gdybyście zechcieli je scedować na rzecz pułkownika Jamesa Mastera, który w innym przypadku by je odziedziczył i który przez te wszystkie lata wielce przysłużył się naszej sprawie”. John się uśmiechnął. – A więc zostałeś pułkownikiem. Moje gratulacje. – Dzięki, ojcze. Obawiam się jednak, że list Washingtona niezbyt nam pomógł. Gospodarstwa zostały już sprzedane i czeka mnie piekielna robota, żeby je odzyskać. – W takim razie muszę ci coś pokazać – oznajmił Master. Odszedł od stołu i po kilku minutach wrócił z plikiem papierów, które wręczył synowi. James patrzył na nie ze zdziwieniem. – To są pieniądze wystawiane przez patriotów. – A dokładniej mówiąc, weksle waszego Kongresu. Mają być odkupione zgodnie z wartością nominalną, o ile Kongres będzie wypłacalny. Jak pewnie wiesz, w ciągu ostatnich lat te papiery znacznie straciły na wartości. Zacząłem je skupywać zaraz po Yorktown, po pensie za sztukę. Mam jednak nadzieję, że Kongres odkupi je teraz za pełną wartość jako zadośćuczynienie za skonfiskowane mienie lojalistów. – To jest całkiem niezła fortuna! – zawołał James. – Uważam, że po zakończeniu wojny będziemy mieli więcej ziemi niż na początku – stwierdził John z cichą satysfakcją. – Ty, Abby – zwrócił się do córki – kupowałaś porcelanę i szkło. Ja kupowałem wierzytelności. Ale to ta sama gra. Ryzyko było duże, więc i cena niska. No i mieliśmy pieniądze, żeby to zrobić.

Oprócz kupieckiej satysfakcji John Master miał jeszcze jeden powód do zadowolenia. Dzień po wyjeździe Jamesa i jego przyjaciela zaczepił delikatnie córkę: – Zauważyłem, Abby, że hrabia de Chablis zyskał twoją sympatię. – To było aż tak oczywiste, papo? Mam nadzieję, że nie przyniosłam sobie wstydu. – Nic podobnego. Ale ojcowie widzą takie rzeczy. I bardzo mnie to ucieszyło. – Czemu? – Niedługo miną dwa lata od śmierci Albiona – powiedział łagodnie. – Wystarczająco długo go opłakiwałaś. Najwyższy czas, byś zaczęła nowe życie. Tak, ojciec miał rację. *** Wraz z początkiem jesieni 1783 roku stało się jasne, że dni Brytyjczyków w Nowym Jorku są policzone. Brytyjski dowódca był jednak nieustępliwy: „Wycofamy się, gdy wszyscy lojaliści, którzy zechcą, będą mogli bezpiecznie wyjechać”. A wyjeżdżali tysiącami. Niewielka część wywodziła się z Nowego Jorku, większość przybywała z innych miejsc. Niektórzy wsiadali na statki płynące do Anglii, ale na ogół ich celem były nadmorskie prowincje Kanady. Za podróż płacił brytyjski rząd. No i byli też dawni niewolnicy, którym Brytyjczycy przyznali wolność. Oni też wyjeżdżali, ale z innych powodów

– żeby nie wpaść w ręce dawnych właścicieli. Niemal każdego dnia Abigail słyszała o jakimś patriocie, który przyjeżdżał do miasta, żeby przeczesywać ulice i nabrzeża w poszukiwaniu swoich niewolników. – Stanowisko Washingtona jest w tej kwestii jasne – stwierdził Master. – Jego zdaniem mają pełne prawo upominać się o swoją własność, jednak Brytyjczycy mówią, że to niesprawiedliwe. Tak czy inaczej, ci nicponie prędzej zamarzną gdzieś w Nowej Szkocji, niż pozwolą sobie odebrać wolność. Nadal nie było żadnej wiadomości o synu Hudsona. Po długim czasie Masterowi udało się w końcu ustalić, jaki los spotkał statek z francuskimi łupami. – Znów jest na służbie u Francuzów, gdzieś na Karaibach. Ale o Salomonie nie dowiedziałem się niczego. Nie ma go już w załodze, to pewne. Wciąż go szukam – zapewnił Hudsona. – Być może został sprzedany, ale nie wolno nam tracić nadziei. – Jeśli go znajdę – powiedział do Abigail – odkupię go i natychmiast dam mu wolność. Obawiam się jednak, że szanse na jego znalezienie są niewielkie. *** Na początku października przyszedł list od Vanessy. Jak zwykle zaadresowany był do Johna Mastera. Wyraźnym charakterem pisma informowała, że wyjeżdża z Londynu, bo obowiązki wzywają ją do Francji. Nie wyjawiła jednak, o co chodzi. Wyrażała też ubolewanie, że nie udało jej się przyjechać do Westona, i dziękowała Masterowi za opiekę nad synem. Ale to końcowy dopisek wywołał u Johna głośny okrzyk zdziwienia.

„Do Londynu dotarła wieść, że Grey Albion ożenił się w zeszłym tygodniu”. Abigail odnalazła brata w West Point. Zawiózł ją tam Hudson. Skierowano ją na mury obronne. Podała Jamesowi list bez słowa. Obserwowany uważnie przez siostrę, z kamienną twarzą przeczytał o planach wyjazdowych Vanessy. Gdy dotarł do postscriptum, zadrżał. Ponownie przebiegł wzrokiem tekst. Potem uciekł spojrzeniem w bok. Przez chwilę patrzył nad murami na rozlaną poniżej Rzekę Hudsona. – Powiedzieli mi, że umarł – odezwał się bezbarwnym głosem. – Nie sprawdziłeś? – Tyle się wtedy działo. Jeszcze tego samego dnia Washington wysłał mnie na drugą stronę rzeki, gdzie Brytyjczycy, ci od Tarletona, też się poddali. Po powrocie dowiedziałem się, że kilku jeńców już pochowano. Uznałem… – Wzruszył ramionami. – Ale przecież dowiedziałbyś się, gdyby przeżył?! – Niekoniecznie. Nie miałem potem do czynienia z jeńcami. – Cały czas patrzył w przestrzeń. – Widocznie wydobrzał, otrzymał zwolnienie warunkowe i wrócił do Londynu. Tak, to możliwe. – Znów zmarszczył brwi. – Jego ojciec nic o tym nie wspominał w listach? – Nie. I to jest kolejna zagadka. James zacisnął usta. – Pewnie Grey mu zabronił. Kto wie?

– Ta sprawa wydaje mi się dziwna – stwierdziła Abigail. – Mnie też. – Spojrzał na nią, a potem odwrócił wzrok, głęboko nad czymś zamyślony. – Na wojnie dzieją się najdziwniejsze rzeczy, Abby – powiedział powoli. – Na wojnie, tak samo jak w miłości, wszystko może się wydarzyć. Nikt nie jest w stanie przewidzieć, jak będzie. – Popatrzył na nią ze smutkiem. – Nigdy się nie dowiemy, dlaczego Grey Albion wyjechał bez słowa, ale miejmy nadzieję, że odnalazł szczęście. – Umilkł na chwilę. – Na tej wojnie dzieją się rzeczy tak nieoczekiwane, że zadawanie pytań, dlaczego sprawy potoczyły się tak, a nie inaczej, traci sens. Przeznaczenie. I tyle. Chyba nigdy już go nie zobaczymy. – Mnie też się tak wydaje. *** Dwudziestego piątego listopada 1783 roku generał George Washington na czele ośmiuset żołnierzy wkroczył starym indiańskim szlakiem z Harlemu do Nowego Jorku. Minąwszy Bowery i Queen Street, wśród wiwatów tłumu skręcił w Wall Street i przeciął Broadway, gdzie przywitano go pełną pochlebstw przemową. Cała rodzina Masterów też udała się na Wall Street. James jechał z orszakiem Washingtona, zaledwie kilka metrów za generałem. Abigail zauważyła, że ojciec jest całkiem zadowolony z takiego obrotu sprawy. – Washington wyglądał bardzo dostojnie – zauważył Master z uznaniem. Ale jeszcze większą przyjemność sprawiło mu drobne wydarzenie, które miało miejsce późnym popołudniem. Na

cześć generała wydawano w gospodzie Frauncesa bankiet, zaledwie kilka kroków od domu Masterów. James przyszedł do domu, żeby się przebrać. Gdy wychodził, na ulicy rozległ się stukot kopyt obwieszczający przejazd Washingtona i jego oficerów w drodze na przyjęcie. James przywitał się z nimi na ulicy, a Abigail i jej ojciec przyglądali się wszystkiemu, stojąc w otwartych drzwiach. I oto generał, wysoki, z poważną twarzą, ukłonił się dworsko Abigail, a potem, tak jak kiedyś, z pełną powagą zasalutował ojcu do kapelusza, a towarzyszył temu cień uśmiechu i lekkie skinięcie głową świadczące, że go rozpoznał. Master odwzajemnił się głębokim ukłonem. Nieco później, podczas kolacji, kazał Hudsonowi otworzyć butelkę najlepszego czerwonego wina, a potem wzniósł toast. – Abby i ty, Westonie, mój ukochany wnuku – powiedział wesoło. – Mój stary świat wywrócił się do góry nogami. Wypijmy za nowy.

Stolica Rok 1790

JOHN MASTER WYBAŁUSZYŁ OCZY. Po upalnym dniu w domu zrobiło się duszno. A może trochę za dużo wypił. Szkoda, że Abigail z nimi nie ma – zawsze umiała przywołać go do porządku. Ale lada dzień miała urodzić pierwsze dziecko, więc nie opuszczała domu w hrabstwie Westchester. Wpatrywał się w swojego syna Jamesa, absolwenta Oksfordu, swego wnuka Westona, który wybierał się na Harvard, oraz ich znakomitego gościa, którego oburzające stwierdzenie zarówno James, jak i Weston przyjęli bez sprzeciwu. – A niech pan idzie do diabła! – powiedział wreszcie do Thomasa Jeffersona. Chociaż Jefferson nie wierzył ani w piekło, ani – jak przypuszczał Master – w niebo. Do tej pory John Master był całkiem zadowolony z tego, że jest obywatelem Stanów Zjednoczonych Ameryki. Washingtona darzył głębokim szacunkiem. Gdy Washington obejmował urząd w stolicy kraju – Nowym Jorku – i składał przysięgę z balkonu ratusza federalnego, Master stał w tłumie na Wall Street. A potem, idąc ulicą z Jamesem, czuł dumę, gdy największe osobistości państwa, Adams, Hamilton, Madison, pozdrawiały z szacunkiem jego syna. Nowa

konstytucja,

którą

najtęższe

umysły

narodu

opracowały w Filadelfii, budziła jego wielkie uznanie. W jego

oczach dokument ten, zawierający godne podziwu zapisy gwarantujące zachowanie równowagi politycznej, nie wymagał żadnych poprawek. Zgadzał się z Madisonem i federalistami, którzy głosili, że poszczególne stany powinny zrzec się części swojej niezależności na rzecz silnego rządu centralnego. „Należy przyjąć konstytucję w takiej właśnie formie”, twierdził Master. I znów jego konserwatyzm wszedł w konflikt z poglądami syna. „Ja zgadzam się z Jeffersonem”, oświadczył James. Jefferson występował wówczas w Paryżu jako delegat nowego państwa. Popierał zastrzeżenia.

konstytucję,

ale

zgłaszał

pewne

„Konstytucja nadal nie chroni w należytym stopniu wolności jednostki. Jeśli nie wprowadzimy poprawki, nasza republika zamieni się w taką samą tyranię jak stare monarchie, chociażby Anglia”. John uważał, że w takim postawieniu sprawy jest wiele przesady, ale James nie dał się przekonać. Twierdził, że w tej formie konstytucja nie gwarantuje dostatecznie wolności wyznania ani wolności słowa. A kiedy zaczął pouczać ojca na temat procesu Zengera, Master musiał go upomnieć. „Znam sprawę. Byłem wtedy w sądzie”. „W takim razie, ojcze, z pewnością nie opowiadaliście się przeciwko Zengerowi, prawda?” Wspomnienie młodzieńczego wyskoku podczas wizyty kuzynów z Bostonu wciąż sprawiało Johnowi przykrość, zadowolił się więc wymijającą odpowiedzią: „Słuchałem mojego kuzyna Eliota z Bostonu, który żarliwie bronił Zengera. I robił to o niebo bardziej

elegancko niż ty”, dorzucił, chcąc przywołać Jamesa do porządku. „Jeszcze w 1777 roku – ciągnął James – Jefferson zaproponował projekt ustawy gwarantującej wolność wyznania w Wirginii. Potrzebujemy podobnej poprawki. Bez niej ani Wirginia, ani Nowy Jork nie ratyfikują Konstytucji”. A kiedy pierwsza poprawka 1 weszła w życie, James przyjął to jak osobiste zwycięstwo Jeffersona. W tych przekomarzaniach Master był konserwatystą i choć miał szacunek dla nowego państwa, wyczuwał, że powstaje ono na gruncie szerokiej, świeckiej tolerancji. To budziło jego niepokój. Nawet Washington nie był bez winy. Oczywiście jako prezydent zawsze przestrzegał zasad. Gdy trwała odbudowa zniszczonego w pożarze kościoła Świętej Trójcy, Masterowie chodzili na nabożeństwa do pięknej kaplicy Świętego Pawła i John za każdym razem z przyjemnością przyjmował obecność pary prezydenckiej w świątyni, mimo że Washington zawsze wychodził przed komunią. Jednak nadal pozostawało poważne zastrzeżenie, oto bowiem Washington stwierdził wyraźnie, że prezydenta nie powinno obchodzić, jaką religię wyznają obywatele. Nieważne, czy ktoś jest protestantem, katolikiem, żydem, ateistą, a nawet wyznawcą proroka Mahometa – jeśli przestrzega konstytucji, religia jest jego prywatną sprawą. A inni, zdaniem Mastera, byli jeszcze bardziej przebiegli. Ben Franklin, przed swoją śmiercią na wiosnę, twierdził na przykład, że jest członkiem każdego Kościoła, i chodził na nabożeństwa kolejno do różnych kongregacji. Szczwany lis.

Ale kim jest ten Jefferson, przystojny arystokrata z Południa, świetnie wykształcony i mający wielu przyjaciół w Paryżu, który powrócił do Ameryki, żeby objąć stanowisko sekretarza stanu? Chyba deistą. Jednym z tych jegomości, którzy twierdzą, że istnieje jakaś istota nadprzyrodzona, ale do głowy im nie przyjdzie, że czegoś to od nich wymaga. Wiara wygodna dla fircyka. I oto teraz ten człowiek, myślał Master, poucza mnie, członka rady parafialnej Świętej Trójcy, wytyka mi moralną małość Nowego Jorku i twierdzi, że miasto nie nadaje się na stolicę Ameryki. Człowiek, któremu nie przeszkadzało, że mieszkał w jaskini rozpusty, jaką jest Paryż! To nie do przyjęcia! – Może się to wam podobać albo nie, panie – ciągnął Master z pasją – ale Nowy Jork jest i będzie stolicą Ameryki. *** Nowy Jork rzeczywiście coraz bardziej przypominał stolicę. A czasy były trudne. Wiele stanów wciąż nie mogło wydobyć się z recesji będącej skutkiem długów wojennych oraz restrykcji w handlu z Wielką Brytanią i innymi krajami Europy. Jednak Nowy Jork rozwijał się szybciej niż inne miasta. Napływał tu ciągły strumień przybyszów, a przedsiębiorczy kupcy umieli zadbać o swoje interesy. Owszem, w niektórych dzielnicach wciąż widać było zgliszcza po pożarach. Ale miasto się odbudowywało. Otwierano teatry. Iglica wieży nowego kościoła Świętej Trójcy wspaniale rysowała się na tle nieba. A gdy Kongres zdecydował, że miasto będzie stolicą młodego państwa, nowojorczycy natychmiast zareagowali. Miejski ratusz przy

Wall Street, zwany teraz ratuszem federalnym, został pięknie odnowiony i przeznaczony na tymczasową siedzibę władzy ustawodawczej. W dole Manhattanu zburzono stary fort i wyrównano teren, żeby nad rzeką zrobić miejsce na wspaniały nowy kompleks budynków mających pomieścić Senat, Izbę Reprezentantów i rozmaite urzędy. Tak szybkie działanie było możliwe tylko w Nowym Jorku. – Prawda jest taka, ojcze – wtrącił James, chcąc załagodzić sytuację – że zdaniem wielu ludzi dla nowojorczyków liczą się tylko pieniądze i luksusy. – Washingtonowi to jakoś nie przeszkadza – odparł Master. W całym mieście nie było wspanialszego ekwipażu niż kremowy powóz prezydenta zaprzężony w sześć koni. George i Martha Washingtonowie przenieśli się do imponującej nowej rezydencji przy Broadwayu, gdzie wydawali niezwykle wystawne przyjęcia, których nie powstydziliby się najbogatsi nowojorscy kupcy. Ale czy komuś to szkodziło? Master użył pod adresem Jeffersona niewybrednych słów, lecz ten wcale nie zamierzał pozostać mu dłużny. Z kamienną twarzą utkwił w kupcu stalowe spojrzenie. – Dla mnie najbardziej niestosowne w Nowym Jorku jest to, że mimo naszego zwycięstwa w wojnie o niepodległość w mieście mieszkają głównie torysi – powiedział lodowatym tonem. I miał rację. Po wojnie wiele stanowisk objęli najrozmaitsi patrioci i ludzie z niższych warstw społecznych, jednak stara gwardia – a wśród niej wielu torysów – świetnie sobie radziła. Kto kupował domy i ziemię wielkich posiadaczy, którzy uciekli z miasta albo zostali wywłaszczeni? Nazwiska mówiły

same za siebie: Beekman, Gouverneur, Roosevelt, Livingston, bogacze tacy jak Master. Ale czy to znaczyło, że miasto nie nadaje się na stolicę Ameryki? Nie, według Mastera powodem była zazdrość. Zwyczajna zazdrość. Filadelfia zawsze miała stołeczne aspiracje – co doskonale rozumiał. Każde miasto zabiega o korzyści, jednak po śmierci Bena Franklina Filadelfia straciła nieco na znaczeniu. Ale najsilniejsze naciski pochodziły z południa. Master wiedział swoje o południowych stanach. Niech go sobie nazywają cholernym Jankesem. Uważał, że południe powinno popierać konstytucję. Wielu patriotów z północy miało moralne wątpliwości w sprawie niewolnictwa, a mimo to poparli jego utrzymanie na okres jednego pokolenia. Potem południe wymogło, by przy ustalaniu liczby mieszkańców trzech niewolników liczono jako dwóch białych ludzi. Czy dzięki temu nie powiększyli znacznie liczby reprezentantów przyznawanych południowym stanom w Kongresie? Ich najnowsze roszczenia były bardzo typowe. Master darzył sympatią Alexandra Hamiltona, podobnie jak James, który służył z nim w armii Washingtona. Hamilton był niezwykle bystry i miał mnóstwo energii – urodził się wprawdzie z nieprawego łoża, ale jego ojciec był dżentelmenem. A takie upośledzone pochodzenie często popycha ludzi do wielkich czynów. Kiedy objął stanowisko sekretarza skarbu, przedstawił całkiem rozsądną propozycję. Chciał przejąć ogromną nadwyżkę długów wojennych – w bezwartościowej amerykańskiej walucie – i stworzyć z nich

nowy dług państwowy zabezpieczany przez dochody z podatków, co pomogłoby ustabilizować finanse państwa. Oczywiście to rozwiązanie nie było sprawiedliwe dla wszystkich. Część stanów południa spłaciła już swoje długi. „Dlaczego teraz mamy płacić podatki wspomagające finansowo innych?”, pytali tamtejsi obywatele. Ale prawdziwą kością niezgody, rzeczą doprowadzającą południowców do szału, była rola Nowego Jorku. Jeszcze przed ogłoszeniem swojego planu Hamilton musiał rozważyć istotną kwestię. Z końcem wojny weksle wystawione przez Kongres i poszczególne stany stały się praktycznie bezwartościowe. Ile uczciwej nowej waluty można będzie za nie dostać? Dziesięć funtów za sto starych banknotów? Dwadzieścia? Jak hojny okaże się rząd? Tego nie wiedział nikt. John Master, podobnie jak kilku innych odważnych spekulantów, kilka lat wcześniej kupił całkiem pokaźną ilość dawnych wierzytelności po obniżonych cenach od ludzi, którzy potrzebowali gotówki i byli zadowoleni, że ktoś w ogóle chce im płacić za bezwartościowe papiery. A wielu sprzedających pochodziło właśnie z południa. Oczywiście każdy, kto miałby dostęp do poufnych informacji o kursie wykupu weksli, mógłby zbić fortunę. Dlatego przed ogłoszeniem oficjalnego oświadczenia Hamilton utrzymywał wszystko w tajemnicy. Ale jego zastępca, oczywiście nowojorczyk, przekazał informację swoim przyjaciołom. Rozeszła się wieść, że weksle – co było zadziwiające – zostaną wykupione według wartości nominalnej. Za pełną

cenę! Każdy, kto kupił papiery tanio, zarobiłby na nich krocie. Nowojorskich kupców opanowało szaleństwo. Dżentelmeni z południa, nie mając pojęcia, na co się zanosi, byli zadowoleni, że ich papiery znajdują tylu nabywców. W końcu jednak odkryli prawdę. I rozległy się głosy oburzenia. „Ci przeklęci Jankesi z Nowego Jorku! Tuczą się na nieszczęściach południa!” „Gdybyście nie potrzebowali gotówki albo znali się na interesach, to nie mielibyście na co narzekać”, odpowiadali bezwzględni nowojorczycy. Wykorzystywanie poufnych informacji w prowadzeniu transakcji nie było wprawdzie zakazane, ale Nowy Jork ściągnął na siebie nienawiść. I to nie tylko południa. Każdy, kto sprzedał swoje papiery tanio, czuł się skrzywdzony. Jefferson był plantatorem z Wirginii, nie ulegało więc wątpliwości, z kim sympatyzuje. A na spekulantów z Nowego Jorku patrzył z odrazą. *** John Master już zamierzał powiedzieć Jeffersonowi kilka ostrych słów o ułomnościach lekkomyślnych dżentelmenów z południa, ale opanował się, widząc zażenowanie na twarzach Jamesa i Westona. Co on najlepszego wyrabia? Za chwilę jego wnuk wyjedzie na studia do Harvardu, a James też lada moment popłynie do Anglii na nie wiadomo jak długo. Naprawdę chce ściągnąć na siebie złość syna i pozostawić Westonowi wspomnienie dziadka urządzającego awanturę wielkiemu Thomasowi Jeffersonowi?

James musiał wyjechać. Pomimo niegodnego zachowania Greya John Master cały czas prowadził interesy z jego ojcem, ale gdy kilka lat wcześniej Albion senior wycofał się z interesów, Masterowie wybrali innego agenta. Niestety, nie byli z niego zadowoleni. James udawał się do Londynu, żeby poszukać nowego. W pewnym sensie Master żałował, że jego syn musi właśnie teraz wyjechać. „W Europie dzieją się bardzo interesujące rzeczy”, zauważył. Interesujące, ale i niebezpieczne jednocześnie. Gdy jesienią 1789 roku do Nowego Jorku dotarła wieść o rewolucji we Francji, wiele osób, w tym James, się ucieszyło. Wkrótce potem James otrzymał list od swojego przyjaciela hrabiego de Chablis. „De Chablis pisze, że La Fayette i jego przyjaciele wspierają rewolucję. Pragną nowej republiki. Ameryka jest dla nich wzorem”. Nawet młody Weston rozprawiał o dobrodziejstwach nowych francuskich swobód – Wolności, Równości i Braterstwa. Wszystko to brzmiało bardzo pięknie. Ale nie dla Mastera. „To się skończy rozlewem krwi – ostrzegał. – La Fayette może sobie marzyć o Ameryce, ale we Francji sytuacja jest zupełnie inna. To się zmieni w wojnę domową, a wojny domowe bywają potworne”. James nie zgadzał się z ojcem. Powtarzał, że zdaniem de Chablisa uda się osiągnąć kompromis i wkrótce Francuzi – podobnie jak Anglicy – będą żyli pod rządami ograniczonej władzy królewskiej kontrolowanej przez parlament. Jednak sposępniały John Master przypominał Jamesowi i Westonowi: „Pamiętajcie, jaką władzę ma gawiedź. Gdy w Anglii doszło do wojny domowej, obcięli królowi głowę”.

„Dziadku, mówisz jak torys”, śmiał się Weston. „Tak czy inaczej, uważaj – radził Master synowi. – I trzymaj się z daleka od Paryża”. John wiązał jeszcze jedną nadzieję z podróżą Jamesa. Od dawna nie mieli żadnej wiadomości od Vanessy. Master podejrzewał, że wróciła już do Londynu. Od dwóch lat James był w cichym związku z pewną uroczą wdową z Nowego Jorku i Master liczył, że któregoś dnia jego syn ożeni się ponownie. Ale przedtem musiał formalnie zakończyć swoje nieistniejące małżeństwo z Vanessą. Dlatego delikatnie zasugerował Jamesowi, by zajął się tą sprawą, skoro i tak jedzie do Anglii. A teraz, chcąc przywrócić zgodę i pogodny nastrój, ukłonił się sztywno Jeffersonowi. – Przepraszam, panie, za swój niewyparzony język – powiedział uprzejmie. – Proszę mi wybaczyć, ale broniłem miasta, w którym się urodziłem. Jestem jak lojalny mąż, który broni swojej żony przed wszelką krytyką, mimo że doskonale zna jej wady. Słysząc te układne słowa, James odetchnął z ulgą. Weston popatrzył z nadzieją na Jeffersona. Ale ten, znany ze swojej próżności, nie zamierzał zrewanżować się taką samą kurtuazją. Wysoki, sztywny, jakby połknął kij, wciąż miał wyraz niechęci na twarzy. Milczenie się przeciągało, więc Master, chcąc nabrać nieco pewności siebie, dorzucił jeszcze jedno. – Muszę wszakże powiedzieć, że oprócz wielu wad Nowy Jork ma też zalety. Gdy się weźmie pod uwagę nasz wielki

port i doskonałe położenie, trudno znaleźć lepsze miasto na stolicę. W oczach Jeffersona pojawił się błysk triumfu. – Kwestia stolicy już wkrótce zostanie rozwiązana. I to nie tak, jak byście sobie tego życzyli – odparł stanowczo. – Jak to? – Master ściągnął brwi. – Czyżby Kongresowi tak bardzo śpieszyło się do Filadelfii? – Filadelfia to piękne miasto i wolałbym, żeby stolica była właśnie tam, nie tutaj. Ale my zbudujemy nową stolicę, na południu. – Zbudujecie nową stolicę? – Otóż to. – Kongres będzie musiał wyłożyć na to ogromne sumy – zauważył Master cierpko. – Mam nadzieję, że ich na to stać. Wolno mi zapytać, gdzie? – Na południu, nad rzeką Potomac. – Potomac? – Master wyglądał na zaskoczonego. – Ależ tam są same bagna. – Prawdę powiedziawszy, wolę bagna niż Nowy Jork – oznajmił Jefferson z wyraźną satysfakcją. Czy ten Wirgińczyk mówi prawdę? Porzucić Nowy Jork dla bagien? Pomysł wydawał się niedorzeczny. Master zerknął na syna. Ale James tylko skinął głową. – Taka jest decyzja, ojcze – powiedział. – Dziś się o tym dowiedziałem. Filadelfia będzie stolicą tymczasową, a potem wszystko przeniesie się na nowe miejsce.

Przez chwilę Master patrzył z niedowierzaniem to na jednego, to na drugiego. – To chyba jakiś żart! – zawołał. – Nie, ojcze – powiedział James. Stojący za nim Jefferson uśmiechnął się lekko. W tym momencie Master, całkowicie zapomniawszy o swoich dobrych intencjach, wybuchnął gniewem: – A do diabła z tymi waszymi bagnami nad Potomakiem! – krzyknął do Jeffersona. – I do diabła z wami. – Chyba najwyższy czas, żebym się pożegnał – odezwał się z godnością Jefferson. Odwrócił się, ale to Master musiał mieć ostatnie słowo. – Róbcie sobie, co chcecie, ale wiedzcie jedno! – wrzasnął. – Prawdziwą stolicą Ameryki jest Nowy Jork. Każdy nowojorczyk to wie. I na Boga, nikt tego nigdy nie zmieni. 1. Pierwsza poprawka (ang. First Amendment) – jedna z dziesięciu poprawek uchwalonych 25 września 1789 w ramach Karty praw Stanów Zjednoczonych, gwarantujących podstawowe swobody i prawa obywatelskie (m.in. wolność sumienia i wyznania, wolność słowa, prawo własności, wolność zgromadzeń, prawo do posiadania broni). [wróć]

Niagara Rok 1825

MAŁA INDIANKA OBSERWOWAŁA ścieżkę. Kilku mężczyzn wysiadło z łodzi i ruszyło drogą przez las. Patrzyła, jak wyłaniają się na wielkiej, porośniętej trawą skalnej półce, oszołomieni hukiem wody. Miała dziewięć lat. Przybyła z rodziną pod ten potężny wodospad. Wkrótce wyruszą w dalszą drogę do Buffalo. *** Frank szedł obok ojca. Był słoneczny, październikowy dzień. Nad wierzchołkami drzew jaśniał błękit nieba. Byli sami, ale zdeptane na ścieżce żółte i czerwone liście świadczyły, że przeszło tędy wielu ludzi. – Jesteśmy prawie na miejscu – powiedział ojciec. Weston Master miał na sobie samodziałowy rozpięty płaszcz. Tkanina zwilgotniała od mgły, ale słońce grzało. Weston zawiązał na szyi dużą chustkę. Opierał się na solidnej lasce i palił cygaro. Przyjemnie pachniał. Tego dnia założył jeszcze indiański wampum. Nie nosił pasa zbyt często, żeby go nie zniszczyć, bo był stary. Weston lubił spędzać czas z rodziną. „Mamy nie pamiętam wcale – opowiadał. – Kiedy byłem mały, ojca prawie nigdy z nami nie było, bo walczył na wojnie. Potem wyjechałem na Harvard i już nigdy więcej go nie zobaczyłem”. Wieczorami

siadywał w fotelu przy kominku z żoną i piątką dzieci – czterema córkami i Frankiem – grał z nimi w różne gry albo im czytał. Najchętniej książki Washingtona Irvinga, na przykład opowieść o Ripie van Winkle albo śmieszną historię Nowego Jorku opowiadaną przez wymyśloną postać Holendra nazwiskiem Diedrich Knickerbocker. Każdego lata całą rodziną wyjeżdżali na dwa tygodnie do ciotki Abigail, która mieszkała w hrabstwie Westchester, a na kolejne dwa tygodnie udawali się do kuzynów w hrabstwie Dutchess. Im liczniejsza rodzina gromadziła się dokoła, tym szczęśliwszy był Weston Master. Lecz w zeszłym miesiącu, gdy gubernator zaprosił go na północ na otwarcie wielkiego kanału, Weston powiedział: „Zabiorę ze sobą tylko Franka”. Frank już wcześniej płynął na północ Rzeką Hudsona. Trzy lata wcześniej, tuż po jego siódmych urodzinach, w Nowym Jorku wybuchła epidemia żółtej febry. Pojedyncze przypadki zawsze zdarzały się w okolicach portu. „Przywożą febrę na statkach z południa – mówił jego ojciec. – Nam też zagraża. Latem w Nowym Jorku jest tak gorąco jak na Jamajce”. Gdy coraz więcej ludzi umierało w mieście, Weston zabrał całą rodzinę na północ do Albany, żeby przeczekać najgorsze. Podróż bardzo się Frankowi podobała. Płynąc w górę rzeki, patrzyli ku zachodowi na góry Catskill. „Tam Rip van Winkle zasnął”, przypomniał mu ojciec. Frank polubił też Albany. To ruchliwe miasteczko zostało stolicą stanu Nowy Jork. Ojciec tłumaczył mu, że to dobry pomysł, bo Manhattan leży na samej północy, a Albany mniej więcej w środku stanu,

w dodatku szybko się rozwija. Pewnego dnia Weston zabrał ich do starego fortu Ticonderoga i opowiedział, jak Amerykanie odebrali go Brytyjczykom. Frank nie interesował się za bardzo historią, ale z przyjemnością patrzył na geometryczne linie starych kamiennych murów i stanowisk artyleryjskich. Tym razem, dotarłszy do Albany, Frank i jego ojciec skierowali się na zachód. Najpierw jechali dyliżansem starą płatną drogą przecinającą północną krawędź Catskill aż do Syracuse. Potem minęli Seneca i Geneva, leżące po północnej stronie długich i wąskich Finger Lakes, a wreszcie przez Batavię dotarli do Buffalo. Zabrało im to wiele dni. Frank domyślał się, dlaczego ojciec zabrał go ze sobą. Nie chodziło tylko o to, że jest jedynym chłopcem w rodzinie. Interesował się tym, jak działają różne rzeczy. Cieszył się, gdy ojciec zabierał go na parowce i pokazywał mu paleniska i wielkie tłoki. „Na podobnej zasadzie działają wielkie, napędzane parą maszyny do odziarniania bawełny, które mają w Anglii – tłumaczył synowi Weston. – Plantacje, którymi zarządzamy na południu, produkują głównie surową bawełnę, którą przewozimy na druga stronę oceanu”. Czasem Frank chodził na nabrzeże i patrzył, jak dokerzy ładują na statki bloki lodu, pakując je tak, by dotarły w zamrożonym stanie do wielkich rezydencji na tropikalnej Martynice. A gdy wiosną robotnicy zakładali w domu oświetlenie gazowe, przyglądał się z uwagą każdemu centymetrowi instalacji. Nic więc dziwnego – tak uważał – że spośród wszystkich dzieci ojciec wybrał właśnie jego, żeby razem zobaczyli ukończenie niezwykłego projektu inżynieryjnego na północy.

*** Weston Master zaciągnął się dymem z cygara. Ścieżka przypominała tunel, a dalej, tam gdzie las się kończył, widniał łuk błękitnego nieba. Weston był zadowolony, że zabrał ze sobą Franka. Ojciec powinien spędzać czas z synem. Poza tym w trakcie podróży zamierzał powiedzieć Frankowi o kilku sprawach. Minęło ponad trzydzieści lat, odkąd jego ojciec zginął nieoczekiwanie podczas rejsu do Anglii. Stary pan Albion, który zadał sobie wiele trudu, by wyświetlić całą sprawę, pisał w liście, że James Master został napadnięty przez jakichś łotrów. Zaczął z nimi walczyć i jeden ze zbirów zadał mu potworny cios pałką, po którym nie odzyskał przytomności. Ta wiadomość nie tylko była szokiem dla Westona, ale zrodziła w nim uczucie niechęci do odległego kraju, które nie opuściło go do końca życia. Przez całe dzieciństwo spędzone w Nowym Jorku z niezrozumiałych dla siebie przyczyn był przekonany, że to Anglia odebrała mu matkę. Wojna z Anglią była przyczyną nieobecności ojca, to z powodu wojny z Anglią koledzy ze szkoły nazywali Jamesa Mastera zdrajcą. Gdy te rany ledwo zdołały się zagoić, przyszła wiadomość, że Anglia, jak starożytny nienasycony bóg, sięgnęła po kolejną ofiarę. Weston był wtedy studentem Harvardu, myślał racjonalnie, ale mimo to w jego duszy zrodziła się wrogość do Anglii i wszystkiego, co brytyjskie. Z upływem czasu niechęć ta się rozszerzała. Podczas studiów na Harvardzie, gdy we Francji trwała rewolucja, Weston sądził, że może w tym kraju, natchnionym przykładem Ameryki, nastanie świt europejskiej wolności. Ale gdy w miejsce liberalnej konstytucji, z którą takie nadzieje wiązał

La Fayette i jego przyjaciele, pojawił się najpierw krwawy terror, a potem powstało cesarstwo Napoleona, Weston doszedł do wniosku, że swobody Nowego Świata nie są możliwe do zaprowadzenia w Starym Świecie. W Europie było tyle zadawnionej nienawiści, tyle waśni pomiędzy narodami. W oczach Westona cały kontynent był niebezpieczny i należało trzymać się od niego jak najdalej. Nie on jeden miał takie zapatrywania. Czyż w swojej pożegnalnej mowie Washington nie ostrzegał narodu amerykańskiego

przed

angażowaniem

się

w

sprawy

europejskie? Jefferson, rzecznik europejskiego oświecenia i były mieszkaniec Paryża, również głosił, że Ameryka powinna utrzymywać przyjaźń ze wszystkimi narodami, ale bez wiązania się w sojusze. Zgadzał się z tym Madison. Nawet John Quincy Adams, wybitny dyplomata, który mieszkał w wielu krajach, od Rosji po Portugalię, mówił to samo. Europa jest źródłem konfliktów. Dowody potwierdzające słuszność takiego rozumowania pojawiły się dwanaście lat wcześniej, gdy Wielka Brytania starła się w wielkiej wojnie z cesarstwem Napoleona, a Stany Zjednoczone, związane z Francją traktatem o przyjaźni, znalazły się w pułapce pomiędzy dwoma zwaśnionymi potęgami. Weston poczuł irytację, gdy Wielka Brytania, nie mogąc znieść, że Ameryka utrzymuje stosunki handlowe z jej wrogiem, zaczęła nękać amerykańskie statki. Potem pojawiło się zniechęcenie, bo ten spór zamienił się w otwarty konflikt. Na koniec ogarnęła go wściekłość, gdy w 1812 roku Ameryka i Wielka Brytania znów znalazły się w stanie wojny. Jego wspomnienia związane z tą wojną były pełne goryczy. Brytyjska blokada nowojorskiego portu o mało nie

doprowadziła go do ruiny. Walki na Wschodnim Wybrzeżu i na północy, w Kanadzie, kosztowały dziesiątki milionów dolarów. Przeklęci Brytyjczycy spalili nawet rezydencję prezydenta w Waszyngtonie. Gdy wreszcie po trzech latach ta pożałowania godna historia dobiegła końca, a Napoleon zszedł ze sceny historii, Weston poczuł ulgę połączoną z żelazną determinacją. Już nigdy więcej Ameryka nie może znaleźć się w podobnym położeniu. Państwo musi być silne jak forteca. Silne na tyle, by ocaleć bez niczyjej pomocy. Niedawno prezydent Monroe posunął się jeszcze dalej. Żeby Ameryka była naprawdę bezpieczna, ogłosił, wszystkie ziemie leżące po zachodniej

stronie

Atlantyku

–

Ameryka

Północna

i Południowa oraz Karaiby – powinny pozostać amerykańską strefą wpływów. Inne państwa, jeśli chcą, mogą się zwalczać w Europie, ale nie w Ameryce. Śmiałe stwierdzenie, ale Weston całkowicie się z nim zgadzał. Po co Amerykanom Stary Świat za oceanem, skoro mieli swój własny, ogromny kontynent? Potężne rzeki, bogate doliny, rozległe lasy, wspaniałe góry, żyzne równiny – ta ziemia nieskończonych możliwości ciągnęła się hen, aż po horyzont. Kontynent wolności i dobrobytu należał do nich. I właśnie tę prawdę, tę wielką wizję Weston chciał zaszczepić synowi podczas wspólnej podróży na zachód. Bo dla Nowego Jorku, a zwłaszcza dla rodziny Masterów, świeżo wybudowany wielki kanał był integralnym elementem nowego zamysłu. Zanim jeszcze wyjechali z miasta, Weston uzmysłowił Frankowi jego znaczenie.

„Spójrz, synu, tu są Appalachy – mówił, wskazując na mapę rozłożoną na stole w bibliotece. – Zaczynają się od Georgii na południu i ciągną się wzdłuż wschodniej części kraju. W Karolinie Północnej nazywają się góry Smoky. Potem biegną przez Wirginię, Pensylwanię i New Jersey aż do stanu Nowy Jork. Tu najpierw nazywają się Catskill, a potem Adirondack. Wszystkie spośród trzynastu kolonii 1 leżą po wschodniej stronie Appalachów. Ale przyszłość, Frank, jest po drugiej stronie gór. Na wielkim amerykańskim Zachodzie”. Śmiałym ruchem przesunął dłonią przez całą mapę aż po Pacyfik. Obszary należące do Stanów Zjednoczonych zostały pokolorowane na mapie. Po wojnie z 1812 roku Hiszpanie zrzekli się Florydy, ale wzdłuż wybrzeży Pacyfiku ciągnęło się ogromne meksykańskie imperium. Sięgało aż po Oregon, nad którym wspólną kontrolę sprawowali Amerykanie i Brytyjczycy. Pokolorowany był wielki pas na wschód od Gór Skalistych, od Kanady po Nowy Orlean. Były to terytoria pozyskane w wyniku zakupu Luizjany, nabytej przez Jeffersona od Napoleona za bezcen. „Napoleon był wielkim generałem, ale zupełnie nie znał się na interesach”, tłumaczył Weston Frankowi. Na większości tych ziem nie utworzono jeszcze stanów, ale Weston był przekonany, że wkrótce to nastąpi. Jednak teraz chciał zwrócić uwagę syna na obszar leżący znacznie bliżej, nad Wielkimi Jeziorami. „Popatrz na te nowe stany, Frank: Ohio, Indiana, Illinois, na północy Michigan, a na południu Kentucky i Tennessee. Mają tam najrozmaitsze bogactwa, zwłaszcza zboże. To będzie w przyszłości spichlerz całego świata. Tyle że do tej pory Nowy Jork nie mógł z tych bogactw korzystać. Zboże, świnie

i wszystkie inne towary płynęły na południe, najpierw rzeką Ohio, a potem Missisipi. – Przesunął palcem po liniach potężnych rzek. – W końcu docierały do Nowego Orleanu i tam były ładowane na statki. – Uśmiechnął się. – I właśnie dlatego, mój synu, musieliśmy zbudować kanał Erie 2”. Warunki geograficzne sprzyjały nowojorczykom. Na północ od Albany, po zachodniej stronie Rzeki Hudsona, przy ujściu rzeki Mohawk, góry Catskill i Adirondack rozstępowały się, dając możliwość budowy szlaku wodnego, który biegł od Rzeki Hudsona aż do Wielkich Jezior na Środkowym Zachodzie. „Tutaj – powiedział Weston – pomiędzy jeziorem Ontario na północy a jeziorem Erie na południu leży miasto Buffalo. To tu docierają wszystkie towary. A kanał kończy się tuż pod miastem”. „Czyli teraz towary można przewozić statkami na wschód, a nie na południe, tak?” „Właśnie. Transport lądowy jest kosztowny i powolny. Ale barki wypełnione zbożem dotrą z Buffalo do Nowego Jorku w ciągu sześciu dni. Koszty spadną ze stu dolarów za tonę do pięciu. Ten kanał zmieni wszystko. Całe bogactwo Zachodu popłynie przez Nowy Jork”. „Nowy Orlean chyba nie będzie z tego zadowolony”. „Nie będzie. Ale to ich problem”. Poprzedniego dnia Weston i Frank oglądali końcowy odcinek kanału. To były cudowne chwile. Oprowadzał ich jeden z inżynierów. Frank nie posiadał się z radości, a Weston

aż puszył się z dumy, widząc, że pytania chłopca robią na młodym inżynierze wrażenie. Teraz jednak chciał porozmawiać z synem o czymś innym. Podczas podróży kilka razy próbował podjąć ten temat. Gdy wyruszali Rzeką Hudsona, spojrzał za siebie, na majestatyczne skaliste klify, za którymi w oddali leżał nowojorski port spowity w złocistą mgłę. „Piękny widok, prawda, Frank?” – powiedział. Ale chłopiec nic nie odpowiedział. Gdy dopłynęli do West Point, gdzie wspaniała dolina rzeki Hudsona skręcała na północ – ten widok zawsze wywoływał w jego sercu romantyczny dreszcz – znów próbował zainteresować syna piękną scenerią. „Tak, ładnie tu”, przyznał Frank. Jednak Weston przypuszczał, że powiedział to tylko dla świętego spokoju. Kiedy wędrowali coraz dalej na zachód, mijając góry i jeziora, niezobowiązująco pokazywał chłopcu wspaniałe krajobrazy i cudowne zachody słońca, mając nadzieję, że zapiszą się w jego pamięci. Bo oprócz ogromu i zasobności tej ziemi chciał pokazać synowi duchowe oblicze Ameryki. Jej nieprzebraną obfitość, bezgraniczną wolność, potęgę przyrody i dowody wzniosłości. Stary Świat nie mógł się równać z Ameryką – może był równie piękny, ale brakowało mu bezkresu. Przyroda, nieskrępowana, poddana jedynie Bogu, widoczna w tej pięknej dolinie Rzeki Hudsona, ciągnęła się przez równiny i pustynie aż po wysokie góry na zachodzie. Tak przez wiele stuleci widzieli Amerykę jej rdzenni mieszkańcy, zanim pojawili się tu jego przodkowie. Chciał to przekazać swojemu synowi,

chciał, żeby ten wspaniały świat wywołał dreszcz w sercu chłopca. Dlatego go tu teraz przyprowadził. Jeśli ten niebywały widok nie wzruszy Franka, to nic innego tego nie dokona. – Ontario leży wyżej niż Erie – powiedział, gdy dochodzili do końca ścieżki. – Dlatego łącząca je rzeka dociera do miejsca, w którym woda spada w dół. I to z dużej wysokości, sam zobaczysz. Frank cieszył się przygotowaniami do podróży. Był bardzo zainteresowany wszystkim, co ojciec opowiadał mu o kanale, pokazując jego położenie na mapie. Frank lubił mapy. W ojcowskiej bibliotece wisiał oprawiony w ramki plan Nowego Jorku z regularną siatką ulic. Miasto rozlało się kilka mil poza dawne granice jeszcze w czasach panowania Brytyjczyków, ale na wydruku ulice sięgały aż po Harlem. Frank podziwiał surową geometrię rysunku, a najbardziej fascynowało go to, że mapa odnosi się do przyszłości. Wczorajsza wyprawa nad kanał również sprawiła mu wielką przyjemność. Ludzie nazywali kanał żartobliwie „wielkim rowem”. Ale nowy szlak wodny robił ogromne wrażenie. Frank wiedział o nim niemal wszystko. W kierunku zachodnim kanał przedzierał się ogromnym wykopem przez sto sześćdziesiąt mil aż do doliny rzeki Mohawk, a następnie ciągnął się kolejnych dwieście mil aż do Buffalo. Po drodze, dzięki pięćdziesięciu śluzom, pokonywał różnicę poziomów wynoszącą sto osiemdziesiąt metrów, a spadek wody na każdej śluzie wynosił trzy i pół metra. Przy robotach ziemnych pracowali irlandzcy robotnicy, a sprowadzeni z Niemiec murarze stawiali kamienne umocnienia.

Na wczorajszej wycieczce pozwolono mu – z pomocą – otworzyć wrota jednej śluzy. Inżynier wyjaśniał, ile litrów wody i z jaką prędkością wpływa do komory przy wyrównywaniu poziomów, a Frank mierzył czas na stoperze. Sprawiło mu to ogromną przyjemność. A tego dnia, podczas oficjalnego otwarcia, gubernator DeWitt Clinton miał ich przywitać na pokładzie ogromnej barki, którą potem zamierzali popłynąć przez wszystkie śluzy do Rzeki Hudsona i dalej do Nowego Jorku. Gubernator był bratankiem dawnego gubernatora Clintona, sprawującego urząd w czasie wojny o niepodległość. A teraz zamierzał zabrać z jeziora Erie dwa wiadra wody, żeby po zakończeniu podróży wylać je do zatoki w Nowym Jorku. Frank i jego ojciec byli już na końcu dróżki. Gdy znaleźli się za linią drzew, oślepiło ich słoneczne światło. Ryk spadającej wody był ogłuszający. Na ogromnej półce skalnej to tu, to tam stały grupki ludzi, kilka osób wspięło się na głazy, skąd roztaczał się jeszcze bardziej oszałamiający widok na wodospad. Po prawej stronie, w odległości może dwudziestu metrów, Frank zauważył grupę Indian. – Spójrz tylko, synu – odezwał się Weston. – To jest Niagara. W milczeniu patrzyli na wodospad. W całym swoim życiu Frank nie widział czegoś równie ogromnego jak ta potężna, zakrzywiona kurtyna wody. Poniżej, nad rzeką, kłębiły się obłoki mgły. – Wspaniały widok – powiedział Weston cicho. – Prawdziwe dzieło Boże.

Frank chciał coś odrzec, ale nie wiedział co. Milczał przez chwilę. A potem go olśniło. – Ile litrów wody spada tu w ciągu minuty? Ojciec nie odpowiadał. – Nie wiem – przyznał w końcu. Ale w jego głosie dźwięczało rozczarowanie. Frank opuścił głowę. A potem poczuł na ramieniu ojcowską dłoń. – Po prostu posłuchaj. I Frank słuchał. Ale po chwili zauważył małą Indiankę. Była mniej więcej w jego wieku i przyglądała im się. A może tylko jemu. Tego nie wiedział. Nie interesował się specjalnie dziewczynkami, ale ta Indianka miała w sobie coś takiego, że znów na nią spojrzał. Była drobna i zgrabna. Przyszło mu do głowy, że jest też ładna. Wciąż patrzyła w jego stronę, jakby coś wzbudziło jej zaciekawienie. – Tato – odezwał się Frank. – Ta Indianka na nas patrzy. Ojciec wzruszył ramionami. – Jak chcesz, możemy zejść nad rzekę i stamtąd popatrzeć na wodospad. Spacer zabiera trochę czasu, ale podobno warto. – Dobrze. I wtedy zobaczył, że mała Indianka idzie w ich stronę. Poruszała się tak lekko, że wydawało się, jakby sunęła nad ziemią. Ojciec też ją zauważył, bo zatrzymał się, żeby się jej przyjrzeć. Frank wiedział co nieco o Indianach. Podczas wojny w 1812 roku wielki wódz Tecumseh przekonał liczne plemiona do stanięcia po stronie Brytyjczyków. Tu, na

ziemiach Mohawków, dołączyło do niego wielu Indian, co okazało się dużym błędem. Tecumseh zginął, a jego pobratymcy zostali pokonani. Ale w okolicy nadal mieszkało wielu Mohawków. Podejrzewał, że dziewczynka też do nich należy. Inni ludzie patrzyli z uśmiechem na małą Indiankę. Nikomu nie przeszkadzało, że dziewczynka do nich podchodzi. Była taka śliczna. Frankowi wydawało się, że patrzy na niego, ale gdy stanęła bliżej, z niejakim rozczarowaniem zauważył, że wpatruje się w ojca. Wskazała pas. – Zaciekawił ją mój wampum – powiedział Weston. Dziewczynka najwyraźniej miała ochotę go dotknąć. Skinął przyzwalająco głową. Przyłożyła palce do wampumu. Potem okrążyła Westona, a on posłusznie podniósł poły płaszcza, żeby pokazać jej pas w całej okazałości. Stanęła przed nim i podniosła głowę, patrząc mu w oczy. Była w mokasynach. Frank zauważył, że ma małe, zgrabne stopy. I że pomimo ciemnej skóry ma niebieskie oczy. Ojciec też to dostrzegł. – Spójrz na jej tęczówki, Frank. W jej żyłach płynie krew białego człowieka. To się czasem zdarza. Mohawk? – zwrócił się do dziewczynki. Wykonała przeczący gest. – Lenape – powiedziała cicho. – Wiesz, co to za plemię, Frank? Tak nazywano Indian, którzy zamieszkiwali kiedyś okolice Manhattanu. Niewielu ich zostało. Rozpierzchli się, dołączyli do większych plemion,

wywędrowali na zachód. Zdaje się, że mieszkają też dziś w Ohio. Ale jedna grupa pozostała razem i osiadła na drugim brzegu Erie. Nazywają siebie Klanem Żółwia. Nie jest ich wielu i nie sprawiają kłopotów. – Czy to znaczy, że jej plemię mieszkało na Manhattanie, gdy nasi przodkowie tam przybyli? – To możliwe. – Weston spojrzał na dziewczynkę. – Śliczne z niej maleństwo, prawda? Frank nie odpowiedział. Wtedy dziewczynka spojrzała mu w oczy. Poczuł się nieswojo i odwrócił wzrok. – Tak, całkiem ładna. – Podoba ci się mój wampum, co? – zwrócił się do niej Weston. Mówił spokojnym, przyjaznym tonem, jakiego używa się wobec psa w domu. – Ale nie mogę ci go dać. – Tato, czy ona cię rozumie? – spytał Frank. – Nie mam pojęcia. – Nagle coś przykuło jego uwagę. – A to co? – Dał znak, że chce zobaczyć wisiorek, który dziewczynka miała na szyi. Frank był pewien, że nie spodobało jej się to, ale ponieważ ojciec pozwolił jej obejrzeć wampum, nie śmiała odmówić. Powolnym gestem Weston wziął od niej błyskotkę. Wisiorek był starannie wykonany. Dwie sklejone ze sobą drewniane obrączki tworzyły ramkę wzmocnioną zawiązanym na krzyż sznurkiem. Przez ramkę przeciągnięto rzemień do powieszenia wisiorka na szyi. Gdy ojciec podniósł ozdobę do góry, cenny przedmiot oprawiony w ramkę zamigotał łagodnie w promieniach słońca.

– A niech mnie kule biją! Wiesz, Frank, co to jest? – Wygląda jak nowa dolarowa moneta. – I tak, i nie. Amerykańskie dolary są wybijane od ponad czterdziestu lat, ale ten jest starszy. To dolar holenderski. Nazywano je „lwimi dolarami”. – Nigdy o nich nie słyszałem. – Kiedy byłem dzieckiem, nadal się nimi posługiwano, ale były tak stare i wytarte, że mówiliśmy o nich „psi pieniądz”. Jednak ten nigdy nie był w obiegu, jestem pewien. Ma jakieś sto pięćdziesiąt lat albo więcej, ale wygląda jak nowy. – Potrząsnął ze zdziwieniem głową i podał wisiorek Frankowi. Frank spojrzał na monetę. Po jednej stronie wybity był wspaniały lew, a po drugiej jakiś rycerz. Oddał ją ojcu. Weston popatrzył z zastanowieniem na dziewczynkę. – Ciekaw jestem, czy zechce to sprzedać – powiedział. Pokazał na migi, że chce kupić monetę. Dziewczynka zaniepokoiła się i potrząsnęła głową. – Hm. – Weston namyślał się przez chwilę, a potem wskazał na wampum. – Zamienimy się? Dziewczynka zawahała się, ale tylko na moment. Znowu potrząsnęła głową. Wyglądała na lekko przestraszoną. Ale Weston nie należał do ludzi, którzy łatwo się poddają. Uśmiechnął się i powtórzył swoją ofertę, trzymając monetę poza zasięgiem dziewczynki. Jeszcze raz pokręciła głową i wyciągnęła dłoń. Spojrzał na siedzących nieopodal Indian. Patrzyli na wszystko obojętnie.

– To musi być jej rodzina. Może oni ją przekonają, żeby mi sprzedała wisiorek. – Owinął rzemień wokół ramki. – Chyba z nimi porozmawiam. Dziewczynka była zrozpaczona. Jeszcze raz stanowczym gestem wyciągnęła rękę po swoją własność. – Oddaj jej to, tato – powiedział nagle Frank. – Daj jej spokój. Weston spojrzał ze zdziwieniem na syna. – O co chodzi? – To jej wisiorek. Powinieneś go zwrócić. Weston się zawahał. – Myślałem, że go chcesz. – Nie chcę – odpowiedział Frank. Ojciec nie był z tego zadowolony, ale wzruszywszy ramionami, oddał monetę dziewczynce. Chwyciła ją, ukryła w dłoni i pobiegła po trawie do swoich. Weston patrzył z irytacją na wodę. – Czyli widzieliśmy Niagarę – powiedział w końcu. – Kiedy prowadzisz handel, nie ulegaj emocjom, Frank – dodał, gdy ruszyli w drogę powrotną. – Dobrze, tato. – A ta dziewczynka może i ma w sobie białą krew, ale mimo to jest dzikuską, zapamiętaj. Wieczorem jedli kolację z gubernatorem w wielkiej sali i wszyscy, którzy mieli następnego dnia wyruszyć w podróż barką, wznosili toasty za nowy kanał i powtarzali, że to

wielkie przedsięwzięcie. A Frank z przejęciem myślał o czekającym ich rejsie i śluzach, przez które przepłyną. Gdy po posiłku panowie zapalili cygara, Frank zapytał ojca, czy może wyjść na dwór. – Oczywiście, synu. Tylko nie odchodź za daleko. Jak wrócisz, pójdziemy do siebie. Musimy się dobrze wyspać przed jutrzejszą podróżą. Frank przeszedł na drugą stronę kanału i dotarł nad brzeg rzeki. Otwierał się tu szeroki widok na skały i kępę sosen. Usiadł na głazie i patrzył na wodę. Na policzkach czuł lekkie muśnięcia wiatru, który nieco się wzmagał, bo po kilku chwilach słychać było szum drzew. I gdy tak siedział, w jego umyśle pojawiło się wspomnienie dziewczynki. Był zadowolony z tego, jak się zachował. Ciekawe, gdzie ona teraz jest. Też o nim myśli? Robiło się chłodno, ale wciąż patrzył na rzekę i myślał o małej Indiance, wsłuchując się w śpiew wiatru. W końcu ruszył z powrotem. 1. Trzynaście kolonii – kolonie brytyjskie, które w 1775 roku zbuntowały się przeciwko królowi Jerzemu III. [wróć] 2. Kanał Erie (ang. Erie Canal) – szlak wodny o długości 584 kilometrów łączący Wielkie Jeziora z Atlantykiem. [wróć]

Poza Five Points Rok 1849

MARY O’DONNELL WYSZŁA ZE SKLEPU wcześniej niż zwykle. Śpieszyła się. Ale zamiast wybrać typową trasę obok gospody Frauncesa, skręciła w Whitehall, cały czas zerkając przez ramię, czy przypadkiem nie idzie za nią diabeł. Ani śladu. Na szczęście. Uprzedziła go, że zostanie w pracy jeszcze przez godzinę. Gdy przyjdzie mu do głowy jej szukać, jej już dawno nie będzie. Na pewno wpadnie w złość. A co tam. Nie dbała o to. Najważniejsze, żeby jej nie znalazł. W ciągu ostatnich lat dzielnica bardzo się zmieniła. Dwa wielkie pożary – pierwszy w 1835 roku, gdy była małym dzieckiem, a drugi dwa lata temu – zniszczyły wiele pięknych kwartałów poniżej Wall Street. Zniknęły stare holenderskie i georgiańskie domy. Południowy kraniec Manhattanu stracił swój mieszkalny charakter i stał się rejonem targowokupieckim. Sklep, w którym pracowała, nie należał do najgorszych, ale chciała się stamtąd wyrwać, uciec od swojego życia i zacząć nowe. Byle jak najdalej od diabła i wszystkiego, co się z nim wiązało. Dzięki jej aniołowi stróżowi nadarzyła się taka szansa. Zazwyczaj Mary szła ze sklepu na północ wzdłuż East River, obok doków i składów celnych na South Street aż do Fulton. Potem skręcała na zachód i mijała jedną przecznicę, znów szła na północ ulicą Bouwerie. Pospiesznie mijała Five

Points 1, przechodziła na drugą stronę Canal Street obok gospody Pod Byczym Łbem, gdzie odbywały się krwawe walki specjalnie szkolonych psów z niedźwiedziem. Stąd miała już tylko cztery przecznice do Delancey Street, gdzie mieszkała z ojcem. Tego dnia jednak ruszyła szybkim krokiem w głąb Whitehall, a potem z westchnieniem ulgi skręciła w długą aleję Broadwayu. Chodniki były zatłoczone. Ani śladu diabła. Wkrótce znalazła się przy kościele Świętej Trójcy. Kilka lat wcześniej odbudowano go na wzór strzelistych gotyckich katedr. Ostre łuki i mocna wieża roztaczały atmosferę staroświeckiej powagi, jakby chciano przypomnieć przechodniom, że wiara protestanckich bogaczy z Wall Street jest równie dobra jak pobożność średniowiecza. Co z tego, skoro sama Wall Street była pogańska jak zawsze. Nawet ratusz federalny, w którym Washington składał prezydencką przysięgę, został zastąpiony idealną grecką świątynią z potężnymi kolumnami, w której działał urząd celny. Mary patrzyła przed siebie. Za czasów Washingtona domy na Broadwayu kończyły się pół mili za Wall Street, ustępując miejsca polom i gospodarstwom. Ale teraz Manhattan był zabudowany trzy mile dalej, od jednej rzeki do drugiej. I z każdym rokiem siatka ulic powiększała się, jakby jakiś olbrzym potężną dłonią ustawiał kolejne rzędy domów. Broadway był szeroką, ruchliwą aleją, która ciągnęła się w prostej linii jeszcze przez dwie mile, potem lekko zakręcała ku północnemu zachodowi i biegła dalej skosem aż do starej drogi Bloomingdale. Cel, ku któremu zmierzała Mary, znajdował się pół mili za zakrętem.

Dotarła do starych błoni. Nadal tworzyły duży trójkąt otwartego terenu, ale jakiś czas temu zbudowano tu nowy wielki ratusz miejski. Podobny do snobistycznych francuskich czy włoskich pałaców z marmurowymi fasadami, spoglądał z dumą na szeroką arterię. Gdy się jednak patrzyło na tylną ścianę ratusza, widać było interesującą rzecz. Północna fasada w odróżnieniu od frontowej nie została wyłożona marmurem, lecz czerwonobrunatnym piaskowcem. Gdy budynek powstawał, niemal całe miasto i wszystkie najlepsze dzielnice były skierowane na południe. Szkoda było wydawać pieniądze na północną fasadę, skoro widzieli ją jedynie biedacy. Bo na tyłach tego reprezentacyjnego gmachu ciągnęło się wielkie miejskie szambo zamieszkane przez liczną biedotę. Five Points. Dawno temu znajdował się tu wielki staw, wioska czarnych wyzwoleńców, a za nią były już tylko bagniste tereny. Staw i bagna przetrwały do czasów Washingtona, kiedy miasto zaczęło je otaczać, rozbudowując się w kierunku północnym. Jednak potem władze miejskie podjęły decyzję o osuszeniu mokradeł. Powstał kanał odprowadzający wodę. Później kanał został zakryty, zbudowano nad nim ulice z domami z cegły. Jednak Five Points nadal było bagnem. Moralnym bagnem. Sieć krętych, brudnych uliczek i zaułków, tanie kamienice czynszowe i burdele. A w środku stary szkielet dawnego browaru, niczym świątynia występku, otwierał swoje wrota dla wszelkiej podłości i nikczemności. Jeśli ktoś chciał zobaczyć walkę kogutów lub psy zagryzające szczury, jeśli nie bał się kieszonkowców, szukał dziewki z syfilisem, szedł na Five Points, a tam od razu napotykał kogoś gotowego świadczyć odpowiednią usługę. Chcesz zobaczyć walkę

protestanckich gangów Bowery Boys 2 z gangami katolickimi? Proszę bardzo, te zdarzały się niemal na porządku dziennym. Przybysze mówili, że Five Points to najgorsza dzielnica na świecie. Kto ją zamieszkiwał? To oczywiste: imigranci. Było ich mnóstwo. Za czasów Washingtona miasto liczyło trzydzieści, czterdzieści tysięcy dusz. Gdy ukończono kanał Erie, liczba ta powiększyła się o sto tysięcy – żadne miasto w Ameryce nie miało tylu mieszkańców, nawet Filadelfia. I przybywało ich coraz więcej. Mary usłyszała gdzieś, że liczba nowojorczyków przekroczyła pół miliona. Byli to ludzie ze wszystkich warstw i środowisk. Wielu uciekało ze Starego Świata, upatrując swoich szans w Nowym Świecie. Rodzina Mary przybyła tu przed dwudziestoma laty. Inni przyjeżdżali z rolniczej północy, z Connecticut, New Jersey, a nawet z jeszcze dalszych terenów, mając nadzieję na urządzenie się w mieście. Jednak w ciągu ostatnich dwóch lat do wybrzeży Ameryki dobijały nowe, znacznie większe niż dotychczas fale imigrantów, którzy uciekali przed skutkami tragicznej klęski głodu w Irlandii. Przypływali całymi statkami. Nie należeli do najbiedniejszych – za podróż płacili oni albo ich krewni w Ameryce – ale gdy już docierali na miejsce, zostawało im niewiele środków na utrzymanie. A nowym przybyszom, którzy nie mieli się gdzie podziać, pozostawało tylko jedno: obskurne mieszkania czynszowe na Five Points. Bóg jeden wiedział, ilu nieszczęsnych Irlandczyków się tam teraz tłoczyło.

Dzielnica miała jeden porządny gmach: kwadratowy, wielki jak zamek, z wysokimi oknami i grubymi, kamiennymi kolumnami wspaniale wyrzeźbionymi w staroegipskim stylu – jakby starożytni faraonowie opuścili swoje piramidy i przenieśli się do Nowego Jorku. Jednak lokatorzy budynku raczej nie zwracali uwagi na jego architekturę – było to bowiem miejscowe więzienie, nazywane „grobowcem”. Stanowiło wyraźne przypomnienie, że Nowy Świat też potrafi być zimny i twardy jak kamień. Zerkając w kierunku Five Points, Mary mogła być pewna jednego: każdy więzień, każda prostytutka, każdy właściciel gospody, każdy biedny irlandzki przybysz – każdy z nich znał diabła. A on znał ich. Mogło im się to podobać lub nie, ale on tam był. Przyśpieszyła kroku, chcąc jak najszybciej minąć przeklęte kwartały. Zatrzymała się dopiero przy Reade Street, na krótką chwilę, żeby zerknąć na piękne wystawy sklepu A.T. Stewarta. Nieczęsto miała okazję przechodzić koło tego składu, ale kto mógłby się oprzeć i nie popatrzeć na wystawione w witrynie piękne perkale i jedwabie, eleganckie szale i rękawiczki? Raz odważyła się nawet wejść do środka, żeby obejrzeć damską bieliznę, którą trzymano w szufladach za ladą. Co za piękne koronki! Oczywiście nawet jej przez myśl nie przeszło, że mogłaby sobie coś takiego kupić, ale już od samego patrzenia poczuła dreszcz. Zamierzała ruszyć dalej, gdy nagle poczuła dłoń na ramieniu. – Jezus, Maria, Józefie święty! – krzyknęła. – A dokąd to? – spytał diabeł.

– Nie twoja sprawa. – Mówiłaś, że zostaniesz w pracy do późna. – Pryncypał zmienił zdanie. – Nie oszukuj mnie, Mary. Potrafię poznać, kiedy kłamiesz. Idę za tobą od gospody Frauncesa. – Z ciebie naprawdę jest czort! Sama już nie pamiętała, kiedy nadała swojemu bratu to przezwisko. Ale na pewno było to dawno temu. Diabeł. Pasowało do niego. Nigdy nie wiedziała, co on kombinuje. I może nawet lepiej. Sean miał zaledwie szesnaście lat, gdy po raz pierwszy zabił człowieka. Przynajmniej takie krążyły słuchy. Bo gdy na Five Points kogoś zabijano, zwłoki znikały. Sean nie zaprzeczał, bo taka reputacja zapewniała mu powodzenie. Owszem, zawsze był dla niej dobry, nie mogła się skarżyć, ale ciągle chciał ją kontrolować. A z tym nie umiała się pogodzić. – No więc dokąd idziesz? Mów, przecież i tak się dowiem. – A niech cię wszyscy diabli! – Chyba nie dadzą mi rady – powiedział wesoło. – Szukam pracy. – Przecież ci mówiłem, że jest posada w Lord & Taylor. To dobry sklep. Ma powodzenie. Tyle że Lord & Taylor znajdował się na Catherine Street, zbyt blisko Five Points. Nie chciała tam iść. Marzyło jej się coś zupełnie innego.

– Idę na służbę – powiedziała. – Do przyzwoitego domu. – Ojciec wie? – Nie – przyznała. – Jeszcze mu o niczym nie mówiłam. – No cóż, wcale ci się nie dziwię. Ich ojciec, John O’Donnell, był dobrym człowiekiem do 1842 roku. Wtedy przestał pracować przy budowie wielkiego akweduktu. Zaraz potem zmarła jego żona. To go odmieniło. Na początku zmiana nie była znaczna. Robił, co mógł, żeby rodzina się nie rozpadła. Ale zaczął popijać, wdał się w jedną i drugą bójkę. Wyrzucono go z nowej pracy, potem z następnej. Mary była najmłodszym dzieckiem, ale zanim skończyła dziesięć lat, sama musiała zajmować się domem. Jej starsze siostry chadzały własnymi drogami. Pomagał jej wtedy Sean. I teraz też ją wspierał. Musiała to przyznać. Jednak ostatnie miesiące, po śmierci Briana Boru, były nie do wytrzymania. Brian Boru był bulterierem Johna O’Donnella. I powodem jego największej dumy. Wszystko, co udało mu się zarobić, zawdzięczał psu. „To moja inwestycja”, mawiał. Jakby chodziło mu o konto w banku. Brian Boru brał udział w walkach – na ringu rozdzierał każdego psa na strzępy. John O’Donnell stawiał na niego pieniądze. Właśnie te zakłady nazywał inwestowaniem. Od wielu lat wygrane Briana Boru były dla niego jedynym źródłem dochodu, nie licząc pieniędzy zarobionych przez Mary i przynoszonych przez Seana. Jako właściciel psa musiał prezentować się na odpowiednim poziomie, mimo że pił coraz więcej. Ale gdy Brian Boru zdechł, John stracił chęć do życia. Rozpił się

zupełnie. Kiedy Mary oddawała mu swoją tygodniówkę, przepijał ją w jeden dzień. Jednak nie chodziło tylko o pieniądze. Mieszkanie, które wynajmowali przy Delancey Street, nie było pałacem, ale przynajmniej znajdowało się dobre pół mili od Five Points. Jednak w obecnej sytuacji Mary była pewna, że lada dzień właściciel każe im się wynosić. I nawet Sean nie będzie mógł nic na to poradzić. – Sean, ja muszę się stamtąd wydostać! – zawołała. – Wiem – powiedział. – Zajmę się ojcem. – Tylko go nie zabij! Obiecaj mi, że go nie zabijesz. – Czy ja mógłbym coś takiego zrobić? – Tak – powiedziała. – Mógłbyś. – Masz o mnie straszne zdanie – stwierdził Sean z uśmiechem. – Jak myślisz, gdzie byłem, zanim zacząłem cię szukać? – Na pewno z jakąś kobietą. Zazwyczaj widywała go właśnie w takich okolicznościach. Na Bowery Street, w drogim płaszczu, z kobietą pod ramię, czasem nawet z dwoma. Ubogi elegancik z uśmiechem na ustach i nożem w kieszeni. – Nie, Mary. Byłem na bar micwie. – Na bar micwie? Na miłość boską, a po co? Nie jesteś już chrześcijaninem? – Opiekujemy się nie tylko Irlandczykami, Mary. Chrześcijanin, żyd czy poganin, jeśli znaleźli się w moim okręgu, to jestem ich przyjacielem. Pomogłem tej rodzinie załatwić obywatelstwo.

– Chyba nie czułabym się dobrze w żydowskim domu. – Żydzi są tacy sami jak Irlandczycy. Zrób Żydowi przysługę, a nigdy ci tego nie zapomni. – Uśmiechnął się. – I też kłócą się między sobą. – Umilkł na chwilę. – A więc dokąd idziesz? – Do lepszej dzielnicy. – Odprowadzę cię. Najgorsze, co mogło ją spotkać. W lepszych dzielnicach ulice nabierały eleganckiego wyglądu. Mieszkali tam bogaci ludzie. W domu, do którego zmierzała, potrzebowano skromnej, uczciwej dziewczyny. Co sobie o niej pomyślą, widząc Seana w krzykliwym płaszczu, chłopca z Bowery, diabła z Five Points? W ogóle nie zamierzała im mówić, że ma brata, bo od razu zaczęliby wypytywać, czym się zajmuje. I co by im wtedy powiedziała? Czym Sean się zajmuje? Organizuje lokalne okręgi wyborcze? Oczywiście. Pomaga ubogim? Bez wątpienia. Fałszuje wyniki wyborów? Z pewnością. Załatwia drobne sprawy dla swojego przyjaciela Fernanda Wooda? Czemu nie. Nożem wymusza posłuszeństwo? Tego lepiej nie wiedzieć. Sean był gotów zrobić wszystko, żeby zadowolić chłopców z Tammany Hall 3. Tammany wywodziło się od indiańskiego imienia. Członkowie stowarzyszenia sami siebie nazywali „dzielnymi”, przywódców nazywali „sachemami” 4 jak w indiańskich plemionach. Organizacja przypominała też plemię – była zbiorem luźno powiązanych grup i gangów, które świadczyły sobie wzajemną pomoc. Swoją siedzibę, Tammany Hall, mieli

po drugiej stronie błoni. I byli rzeczywiście skuteczni. Gdy nowy imigrant zwracał się do nich, pomagali mu znaleźć mieszkanie, czasem dopłacali do czynszu, szukali pracy – zwłaszcza gdy było się Irlandczykiem. Dzięki nim można było zostać strażakiem. A żona i córka zarabiały w domu, szyjąc konfekcję dla Brooks Brothers. Potem Tammany Hall mówiło, na kogo należy głosować. I oczywiście pilnowali, żeby ich również wybierano. Jeśli

Tammany

wyświadczyło

komuś

przysługę,

oczekiwało wzajemności. Żaden rozsądny człowiek nie wchodził im w drogę. A gdyby miało się jakieś wątpliwości, to ludzie tacy jak Sean w razie czego umieli delikwenta przekonać. Szanowani obywatele nie lubili Tammany. – Nie musisz mnie odprowadzać, sama dam sobie radę – powiedziała Mary. – Kupię ci bilet na pociąg – zaproponował. To była pokusa. Wygodnymi wagonikami kolejki jeździli nawet bogacze z Wall Street. Pociąg zaczynał trasę zaraz za ratuszem, potem sunął ospale na północ, mijał Five Points, toczył się Bowery i wjeżdżał na Czwartą Aleję. W bogatych dzielnicach mieszkaniowych nie wolno było hałasować, więc do wagonów zaprzęgano ciężkie konie. Potem znów, aż do samego Harlemu, ciągnęły je parowozy. – Nie mogę – powiedziała Mary. – Mam się spotkać po drodze z Gretchen. – Mój Boże, mogłem się domyślić. Panienka od czekolady. Mała świętoszka.

Mary ledwo się powstrzymała, żeby nie powiedzieć: „Ona też cię nie lubi”. – A więc to Gretchen znalazła ci tę pracę. – Zna tę rodzinę. Ale nie jest pewne, czy mnie przyjmą. Wzruszył ramionami. – Jak sobie chcesz. Minęli szpital i siedzibę masonów. Przy Canal Street, tam gdzie dawniej teren był bagnisty, Broadway ciągnął się nieco pod górę. Po kilku minutach doszli do Houston Street. Tutaj precyzyjnie zaplanowany układ ulic był bardziej widoczny niż w południowej części miasta. Ulice poprzeczne zamiast nazw miały jedynie numery. Przy kościele Łaski Bożej 5, gdzie Broadway zakręcał, Mary powiedziała: – Niedaleko stąd spotykam się z Gretchen. Sean zgodził się, by poszła dalej sama. – Ale i tak dowiem się wszystkiego o tej rodzinie – rzucił na odchodne. Bylebyś tylko w myślach.

tam

nie

przychodził,

odpowiedziała

Gretchen czekała na nią na rogu przy Union Square. – No i jak, dobrze wyglądam?! – zawołała Mary na powitanie, obracając się dookoła. – Doskonale – zapewniła przyjaciółka. – Ale nie tak jak ty – powiedziała z westchnieniem Mary. Drobna, opanowana, błękitnooka Gretchen zawsze miała doskonałą cerę i porządnie ułożone włosy. Żadnego

niesfornego kosmyka, najmniejszego pyłku na płaszczu. Gretchen Keller miała idealny wygląd porcelanowej lalki. I nigdy nie zdarzyło się, by zawiodła swoją przyjaciółkę. Kellerowie byli Niemcami. Przyjechali do Nowego Jorku dwa lata przed śmiercią matki Mary. Rodzice Gretchen prowadzili sklepik z czekoladą na rogu Bowery i Szóstej Ulicy. Brat pana Kellera, wujek Willy, miał sklep z cygarami kilka domów dalej, a kuzyn Gretchen Hans pracował w tej samej dzielnicy u wytwórcy pianin. Przybywający do Ameryki Niemcy byli w większości rolnikami, ale niektórzy zostawali w Nowym Jorku. Jeśli nie było ich stać na coś lepszego, osiedlali się w rejonie ciągnącym się od Bowery do East River oraz od Delancey Street na południu, gdzie mieszkali O’Donnellowie, po Czternastą Ulicę na północy. Niemcy i Irlandczycy żyli więc obok siebie, ale obie społeczności utrzymywały przyjazne stosunki, nie wchodząc sobie w drogę. Irlandczycy byli pracownikami najemnymi, głównie na budowach, a Irlandki zatrudniały się jako służba domowa. Niemcy pracowali jako krawcy, rzemieślnicy i sklepikarze. W ciągu ostatnich dziesięciu lat przybyło ich tak wielu, że pomimo obecności Irlandczyków dzielnicę zaczęto nazywać Kleindeutschland, „Małe Niemcy”. Przyjaźń jasnowłosej Niemki i ciemnowłosej Irlandki nie była tutaj niczym dziwnym. Kellerowie nie mieli dobrego zdania o Johnie O’Donnellu, ale byli dla Mary dobrzy, a wujek Willy od czasu do czasu dawał jej za darmo cygaro dla ojca. Jednak nikt nie miał złudzeń co do przyszłości. Na południe od Delancey Street, w stronę Five Points, dzielnica stawała się coraz biedniejsza, a na północ ulice były coraz bardziej

eleganckie. Kellerowie mieli niedługo przenieść się na północ. John O’Donnell coraz bardziej przesuwał się w przeciwnym kierunku. – Tak się boję – wyznała Mary, gdy skręcały z Czternastej Ulicy w Irving Place. – Co oni sobie o mnie pomyślą? – Pani od wielu lat kupuje u nas czekoladki – przypomniała jej Gretchen. – Jest bardzo miła. Poza tym nie przychodzimy z ulicy. To ona zapytała moją mamę, czy nie znamy jakiejś dziewczyny, która szuka pracy. – No bo ona szuka kogoś przyzwoitego jak ty. – Ależ ty jesteś bardzo przyzwoita! – A jeśli zobaczą Seana? – Nie zobaczą. – A jeśli spytają mnie, co robi mój ojciec? Ostatnią regularną pracę miał przy budowie akweduktu. To było wiele lat temu. A jego obecne zajęcie… – Powiemy, że jest murarzem. To dobrze brzmi. A poza tym bądź sobą i mów prawdę. Nie masz się czym martwić. – Dzięki Bogu, że idziesz ze mną – powiedziała Mary, gdy wchodziły na mały placyk przy końcu Irving Place. *** W Gramercy Park było pięknie. Rzędy dużych, szerokich domów z cegły, przestronnych jak wiele rezydencji w mieście, otaczały rozległym kwadratem przyjemny ogród. Wyglądało to jak jeden z londyńskich arystokratycznych placów. Wiele nowo

wybudowanych

nowojorskich

domów

epatowało

bogactwem, ale te w Gramercy Park zachowały klasyczną

godność i umiar. Były odpowiednie dla sędziów, senatorów i kupców mających prywatne biblioteki. „Jesteśmy nowymi rezydencjami – zdawały się mówić – wzniesionymi za stare pieniądze”. W rzeczy samej, nawet ziemia, na której stały, została zakupiona od jednego z potomków Petera Stuyvesanta. Frank Master miał skromną bibliotekę, ale gdy wracał do domu ze swojej kancelarii obrachunkowej, szedł do jadalni, gdzie mógł rozłożyć mapy na całej długości stołu. Pokój był piękny. Przy stole pod wspaniałym żyrandolem mogło usiąść ponad dwadzieścia osób. Nad kominkiem wisiał duży obraz przedstawiający wodospad Niagara. – A jeśli chodzi o tę Irlandkę, to chciałbym ją zobaczyć, zanim ją zatrudnisz – powiedział do żony, rozwijając mapy. – Oczywiście, mój drogi. Jak sobie życzysz. – Miała łagodny głos, ale mimo to usłyszał w nim nutę irytacji. Niebezpieczny sygnał. To były sprawy domowe. Wkraczał na jej terytorium. Frank Master kochał swoją żonę. Pobrali się sześć lat wcześniej i mieli dwoje dzieci. Jej ciało zdążyło się już nieco zaokrąglić, ale jego zdaniem to tylko dodało jej urody. I miała w sobie wiele dobroci. Filozofia życiowa Hetty Master była prosta, pełna ciepła i praktyczna. Gdy tylko mogła, starała się pomagać ludziom. W głębi duszy uważała – jak podejrzewał Frank – że jej aktami miłosierdzia kieruje sam Bóg, nie mówiła jednak tego na głos, twierdziła jedynie, że to przeznaczenie. Ale Frank kilka razy zauważył, że lubiła temu przeznaczeniu pomagać. Jednak gdy w grę wchodziło prowadzenie domu, Hetty nie była już taka ugodowa. Kilka miesięcy przed ślubem zmarł

ojciec Franka, Weston, więc życie małżeńskie rozpoczęli z jego matką w wielkim rodzinnym domu. Trwało to cztery miesiące. Potem Hetty powiedziała mu łagodnie, że ona i teściowa nie są w stanie prowadzić wspólnie gospodarstwa, więc najlepiej będzie, jak się z Westonem wyprowadzą. Akurat tego samego dnia dowiedziała się o domu na sprzedaż. „Jestem pewna, że to przeznaczenie”, oznajmiła z przekonaniem. I tak przenieśli się do Gramercy Park. Frank chciał sam przeprowadzić rozmowę z tą Irlandką, ale nie naciskał. Zdążył już się nauczyć, że w takich przypadkach lepiej grać na zwłokę. Szybko zmienił temat. – Spójrz tylko na te mapy, Hetty, i powiedz, co myślisz – zagadnął. Stół w jadalni był mu potrzebny, bo mapy obejmowały terytorium ciągnące się wzdłuż Rzeki Hudsona od Nowego Jorku po Albany. – Hudson River Railroad, kolej żelazna nad Rzeką Hudsona – powiedział z zadowoleniem. – Północne sekcje są już gotowe. Niedługo szlak dotrze do nas. Hetty posłusznie spojrzała na mapę i się uśmiechnęła. – Ci przeklęci Jankesi będą mieli nauczkę – stwierdziła. George Washington nazwał Johna Mastera Jankesem, ale w ciągu ostatniego pokolenia utrwaliło się nowe rozróżnienie. Mówiło się na przykład o Jankesach z Connecticut, Boston był z pewnością miastem jankeskim, jednak nowojorczycy uważali się za kogoś innego. Dlatego zaczęli nazywać się Knickerbockerami, od fikcyjnego autora zabawnej historii miasta wymyślonego przez Washingtona Irvinga. Oczywiście wśród nowojorskich kupców znalazło się mnóstwo bostończyków i Jankesów z Connecticut, ale ich inność była ciągle żartobliwie podkreślana. Gdy zaś przychodziło do

rywalizacji między Nowym Jorkiem a Bostonem, bostończycy stawali się od razu „przeklętymi Jankesami”. W tej rywalizacji Nowy Jork na ogół był górą. Niemal cały handel wytwarzaną na południu bawełną szedł przez tutejszy port; większość szybkich kliprów pływających na handlowych trasach do Chin wyruszała z Nowego Jorku, wiele z nich zbudowano nad East River. I pewnie za sprawą arogancji Knickerbockerzy przegapili, że bostończycy – widząc, jak cały handel ze Środkowego Zachodu płynie kanałem Erie – zbudowali linię kolejową od siebie aż do Albany, dzięki czemu towary dostarczano szybko do Bostonu, zamiast spławiać je Rzeką Hudsona do Nowego Jorku. Ale to przeoczenie miało wkrótce zostać naprawione. Po ukończeniu trasy kolei żelaznej nad Rzeką Hudsona cały handel znów wróci do Nowego Jorku. Ale nie tylko z tego powodu Frank Master chciał popatrzeć na mapy. – Na czym polega twój plan, Frank? – spytała Hetty. – Zamierzam być taki bogaty jak John Jacob Astor – odpowiedział z uśmiechem. Ambitne, ale nie niemożliwe. W końcu Masterowie już byli bogaci, a historię Astorów znano powszechnie. Oto Astor, biedny niemiecki emigrant z małego miasteczka Waldorf, opuścił należącą do brata londyńską pracownię instrumentów muzycznych i postanowił szukać szczęścia w Nowym Świecie. Został handlarzem futer. A niedługo potem zajął się też handlem z Chinami. W handlu z Chinami największe dochody przynosiły narkotyki. Brytyjscy kupcy, wspierani przez swojego króla, wwozili do Chin ogromne ilości opium zakazanego przez tamtejsze prawo. Gdy chiński cesarz – widząc, ile zła to

wyrządza jego poddanym – zaprotestował, prawy brytyjski rząd wysłał przeciwko niemu okręty wojenne, zmusił Chińczyków do kupienia narkotyku, a do tego jeszcze zajął Hongkong. Ale Astor nie parał się handlem narkotykami. Sprzedawał Chińczykom futra, a w zamian sprowadzał jedwabie i przyprawy korzenne. W ten sposób mnożył zyski i inwestował je w najprostszy możliwy sposób: kupował ziemię na Manhattanie. Na ogół nic na niej nie budował – dzierżawił ją albo odprzedawał dalej. Miasto szybko się rozrastało, więc ceny gruntów szybowały w górę. Astor po cichu robił swoje, stał się szanowanym obywatelem, był mecenasem Audubona i Edgara Allana Poe, a nawet założył bibliotekę. Zmarł rok wcześniej jako najbogatszy człowiek Ameryki – zostawił majątek wart dwadzieścia milionów dolarów. – Myślisz, że kolej to taki wielki interes? – spytała Hetty. – Tak. Kiedy byłem mały, ojciec zabrał mnie na otwarcie kanału Erie. Jego budowa miała wpływ na transport zboża i doprowadziła do wielkiego rozwoju wielu miast, między innymi Albany. Koleje będą miały dużo większe znaczenie, zmienią cały kontynent. W odróżnieniu od kanałów łatwo się je buduje, nie mówiąc już o prędkości, z jaką będzie można przewozić towary i ludzi. Ceny gruntów wzdłuż linii kolejowych znacznie wzrosną, trzeba jedynie wytypować odpowiednie działki. Poza tym można też inwestować w samą kolej. – Popatrzmy zatem na mapy – powiedziała Hetty.

Od samego początku była jego równorzędną partnerką. Wspierała go we wszystkich przedsięwzięciach, podzielała jego zainteresowania i pasje. Ktoś kiedyś zapytał go, kiedy po raz pierwszy pomyślał, że chce ożenić się z Hetty. Ku zaskoczeniu wszystkich odpowiedział: „Przekonał mnie akwedukt Croton”. To była prawda. Przez całe dziesięciolecia Nowy Jork cierpiał z powodu niedostatecznego zaopatrzenia w wodę pitną. Ale problem ten znalazł w końcu rewelacyjne rozwiązanie. Czterdzieści mil na północ, na wpadającej do Rzeki Hudsona rzece Croton, zbudowano zaporę, tworząc ogromny zbiornik. Od zbiornika biegł kryty rurociąg, który przez most nad rzeką Harlem docierał do północnego krańca Manhattanu. Mijając po drodze dwa inne wysokie akwedukty, woda wpływała rurami do zbiornika odbiorczego o powierzchni trzydziestu pięciu akrów, rozciągającego się na planie miasta między Osiemdziesiątą Szóstą

a

Siedemdziesiątą

Dziewiątą

Ulicą.

Kolejny

pięciomilowy odcinek rurociągu dostarczał wodę z rezerwuaru do Murray Hill. Tam właśnie, tuż poniżej Czterdziestej Drugiej Ulicy, zbudowano zbiornik rozprowadzający, który wyglądał jak forteca i miał pojemność dwudziestu milionów galonów. Cały system był wspaniałym dziełem myśli inżynieryjnej, dlatego Hetty nie zdziwiła się ani trochę, gdy tuż przed jego ukończeniem w 1842 roku Frank, który wówczas jeszcze się do niej zalecał, oświadczył, że chce go dokładnie obejrzeć. Ku jego zdziwieniu Hetty oznajmiła wesoło: „Idę z tobą”. I tak zrobiła. Pojechali powozem przez cały Manhattan i dalej przez hrabstwo Westchester aż do zapory Croton. Zatrudniony tam inżynier z radością pokazał im śluzy

i początek kanału. Zajrzeli potem do stróżówek nad rzeką Harlem i przeszli mostem na drugą stronę. Oglądali akwedukty, zbiorniki i rurociągi. Cała wycieczka zabrała im cztery dni, przeszli na piechotę wiele mil. Gdy dokładnie na wprost przypominającego twierdzę zbiornika przy Czterdziestej Drugiej Ulicy Frank ukląkł na jedno kolano i poprosił Hetty o rękę, uznała, że warto było wybrać się na taki długi spacer. Nic więc dziwnego, że oboje przez ponad godzinę przyglądali się mapom rozłożonym na wielkim stole w jadalni. Miasta i tereny leżące wzdłuż planowanej linii kolejowej kryły w sobie ogromne możliwości. Ich ożywioną rozmowę przerwała pokojówka, oznajmiając, że przyszła panna Keller z młodą Irlandką. – Chciałbym ją zobaczyć – powtórzył Frank. – Musimy być ostrożni. – Większość służby w mieście to Irlandczycy – odparła jego żona. – Wiem. Ale są Irlandczycy i Irlandczycy. Wielu z nich to porządni ludzie. Jednak Irlandczyków z Five Points należy unikać, wielu z nich jest tak osłabionych, że chorują z byle powodu. – Ktoś im musi pomóc, Frank. – To prawda, ale pamiętaj o dzieciach. Poza tym ci Irlandczycy jak nie chorują, to są przestępcami. Mają gangi. Sama wiesz, co się niedawno wydarzyło na Astor Place. Chodziło mu o poważne rozruchy wywołane przez Irlandczyków z Bowery. Ich powodem był ni mniej, ni więcej,

tylko występ angielskiego aktora w nowym teatrze Astor Opera House. Irlandczycy, co zrozumiałe, obwiniali Anglików o potworności Wielkiego Głodu. Władze miasta, pamiętając o rewolucyjnym wrzeniu, które tego roku przetaczało się przez całą Europę, wolały nie ryzykować. Wezwano milicję, w stronę tłumu padły strzały. Było stu pięćdziesięciu rannych i ponad dwudziestu zabitych. – Nie życzę sobie żadnej Irlandki z Bowery – powiedział Master stanowczo. – Gretchen mówi, że ona jest cicha i uczciwa. – Ona może tak. Ale czy jej rodzina także jest uczciwa? Poza tym musimy pamiętać o jeszcze jednym zagrożeniu. – Jakim? – Tammany Hall. – Frank był zdania, podobnie jak jego przodkowie, że miastem powinni rządzić ludzie z wyższych sfer, stateczni i majętni. A ci, których zgłaszało Tammany Hall, byli mocno podejrzani. – Nie chcę, żeby tacy ludzie kręcili się po naszym domu – oznajmił. – Będę uważać – powiedziała Hetty. – Muszę wszystko wiedzieć o jej rodzinie – powtórzył Frank. – Żadnego Five Points, Bowery, żadnego picia ani hazardu, żadnego Tammany Hall! *** Gdy znalazły się w Gramercy Park, Mary aż wstrzymała oddech na widok domu. Podeszły do drzwi kuchennych, ale pokojówka w wykrochmalonym czepku poprowadziła je

natychmiast przez wspaniały wyłożony marmurową posadzką hol do salonu z grubym tureckim dywanem i dała znak, by usiadły na wyściełanej sofie. – Mój Boże, Gretchen – szepnęła Mary. – Tylko popatrz! Ja bym nie wiedziała, co w takim domu robić. – Wszystko będzie dobrze. Ona jest bardzo miła. Jakby na potwierdzenie tych słów w drzwiach ukazała się Hetty Master. Usiadła na fotelu naprzeciwko. – A więc to ty jesteś Mary – powiedziała uprzejmie. – Gretchen znam bardzo dobrze. – Uśmiechnęła się. – I to od dawna. Pani domu ubrana była w jedwabną beżową suknię. Lekko rudawe włosy, rozdzielone na środku równym przedziałkiem, opadały w drobnych loczkach nad uszami. Była wciąż młoda, zdaniem

Mary

mogła

mieć

jakieś

trzydzieści

lat.

I rzeczywiście okazywała jej życzliwość. – Tak, proszę pani. – Mary była tak zdenerwowana, że nic więcej nie umiała z siebie wykrztusić. Gretchen przyszła jej z odsieczą: – Kiedy przyjechaliśmy do Nowego Jorku, rodzina Mary bardzo nam pomogła. Pani O’Donnell, niech Bóg ma w opiece jej duszę, uczyła mnie angielskiego. – Odwróciła się do Mary z uśmiechem. – Odwiedzałyśmy się prawie codziennie. Pani Master skinęła głową z aprobatą, a Mary była pełna podziwu dla sprytu przyjaciółki. Gretchen trzymała się jak najdalej od mieszkania O’Donnellów, ale ponieważ Mary często bywała u Kellerów, jej stwierdzenie było w zasadzie zgodne z prawdą.

– Ale wydaje mi się, że bardzo się od siebie różnicie – zauważyła pani Master. I to jak, pomyślała Mary. Jednak Gretchen żywo zaprotestowała: – Ja jestem Niemką, a ona Irlandką, ale obie pochodzimy z dużych wiejskich rodzin – powiedziała. – Kuzyni mojego ojca mają gospodarstwo w Pensylwanii. Przypuszczam, że wszyscy rolnicy są do siebie podobni. Mary

słyszała

wcześniej

o

tych

kuzynach.

Ale

O’Donnellowie? Czasem po paru kieliszkach jej ojciec wspominał o rodzinnej ziemi w Irlandii, ale Bóg jeden wiedział, czy jego przodkowie mieli gospodarstwo, czy mieszkali w jakiejś ruderze. Jednak w ustach Gretchen wszystko brzmiało uczciwie i wiarygodnie. – Wasze rodziny mieszkają niedaleko siebie w niemieckiej dzielnicy? – Tak – przyznała Gretchen. – A pan O’Donnell zachodzi do mojego wujka po cygara. – Czym się zajmuje twój ojciec? – spytała pani Master, patrząc na Mary. – Jest murarzem. – Rozumiem. A na jakich budowach pracował? – No więc… – Mary nie chciała kłamać. – Murarze często przenoszą się z miejsca na miejsce. Ale wiem, że przez dłuższy czas pracował przy akwedukcie Croton. – Naprawdę? Przy akwedukcie Croton? – Z jakiegoś powodu ta informacja ucieszyła panią Master. – Pracował też

przy budowie mostów i zbiorników? – Chyba tak, proszę pani. Zdaje się, że budował wszystko. – Znam każdy cal tego akweduktu – powiedziała pani Master z dumą. Mary nie miała pojęcia, co to oznacza, ale skłoniła z szacunkiem głowę. – Może go tam pani widziała – zaryzykowała Gretchen. – To całkiem możliwe. – Pani Master była wyraźnie rozradowana. – Czy twój ojciec ma jakieś związki z Tammany Hall? – Mój ojciec? Nie, żadnych. – Świetnie. Powiedz mi zatem, czy masz jakieś doświadczenie w pracach domowych. – Od śmierci mamy sama prowadziłam dom. Musiałam robić wszystko. – Mary zobaczyła, że Gretchen energicznie kiwa głową. Całe szczęście, dodała w myślach, że pani Master nie widziała ich mieszkania. – A zatem nie boisz się pracy? – O nie! – Przynajmniej na to pytanie mogła odpowiedzieć bez zastanowienia. Pani Master nagle jakby się czymś zmartwiła. – Ale jak ty się do nas przeniesiesz? Przecież nie możesz zostawić ojca, skoro prowadzisz mu dom. Mary patrzyła na nią bez słowa, a potem zerknęła na Gretchen. O tym nie pomyślały. Pytanie było logiczne. Szczera odpowiedź zburzyłaby z takim trudem stworzony

obraz dziewczyny z przyzwoitego środowiska. Mary poczuła, że blednie. Co powiedzieć? Nic nie przychodziło jej do głowy. Na szczęście Gretchen odwróciła się do pani Master i odezwała się spokojnym głosem: – To jeszcze nic pewnego, ale… – Zawahała się na moment. – Załóżmy, że pewna wdowa, która ma swój dom, wyjdzie za pana O’Donnella za mąż… Mary otworzyła szeroko usta ze zdziwienia. O czym ta Gretchen opowiada? Porządna kobieta miałaby wyjść za Johna O’Donnella? Czy ona oszalała? Jednak Gretchen kompletnie ją ignorowała. Rozmawiała z panią Master, jakby wyjawiała jej sekret, o którym sama Mary mówiła niechętnie. – A jeśli dojdzie do ślubu… No cóż, ta kobieta na pewno będzie chciała a wtedy…

prowadzić

gospodarstwo

po

swojemu,

Mary zrozumiała. Patrzyła na Gretchen z podziwem. Jak to możliwe, że jej schludna, drobna przyjaciółka z anielską buzią potrafi wymyślać takie historie na zawołanie? Gdzie nauczyła się tak kłamać? Chociaż w zasadzie to nie było kłamstwo. Gretchen nie stwierdziła dosłownie, że taka kobieta istnieje, sugerowała jedynie, co by było, gdyby… Tak czy inaczej, Mary nigdy w życiu nie wpadłaby na taki pomysł. – Wtedy między nią a Mary mogłyby pojawić się nieporozumienia – dokończyła przyjaciółka. – Może to głupie… – To wcale nie jest głupie – przerwała jej pani Master stanowczo.

*** Frank Master patrzył akurat na Saratogę na mapie, gdy do pokoju weszła Hetty. Była sama. – No i co? Dziewczyna się nie nadawała? – spytał. Uśmiechnęła się. – Jest idealna. Bardzo porządna i uczciwa. Ona i Gretchen mieszkają obok siebie. W niemieckiej dzielnicy. – Rozumiem. A jej rodzina? – Jej ojciec jest murarzem. To wdowiec, który chce się ponownie ożenić. I zgadnij, gdzie pracował przez wiele lat. – Nie mam pojęcia. – Na akwedukcie Croton. – Oczy jej rozbłysły. – Kto wie, może nawet widział, jak mi się oświadczałeś. – Aha. – Uważam, Frank, że to przeznaczenie. Popatrzył czule na żonę. Nie był głupcem. Wiedział, kiedy się poddać. – W takim razie powinniśmy ją zatrudnić – stwierdził.

1. Five Points – charakterystyczny zbieg pięciu ulic, od którego wzięła także nazwę dzielnica Nowego Jorku – panowała tu bieda, szerzyły się choroby, a skala przestępczości porównywalna była jedynie do osławionego londyńskiego East Endu. [wróć] 2. Bowery Boys – antykatolicki i antyirlandzki gang sprzeciwiający się imigracji i przyznawaniu praw imigrantom. [wróć] 3. Tammany Hall – potoczna nazwa założonego pod koniec XVIII wieku stowarzyszenia, które stało się główną siłą polityczną Partii Demokratycznej w Nowym Jorku. Tammany Hall wspierało imigrantów, miało wpływ na nominację kandydatów na urzędy z ramienia Partii Demokratycznej, a od połowy XIX wieku kontrolowało przebieg większości wyborów w mieście, uciekając się często do korupcji. Jednym z głównych przywódców Tammany Hall był Fernando Wood, wieloletni członek Kongresu i burmistrz Nowego Jorku. [wróć] 4. Sachem – w języku Algonkinów najwyższy wódz. [wróć] 5. Ang. Grace Church – jedna z najcenniejszych neogotyckich budowli Nowego Jorku. [wróć]

Crystal Palace Rok 1853

W 1853 ROKU FRANK MASTER podjął najłatwiejszą decyzję w interesach. Był wtedy w swoim biurze, które mieściło się w starym, ładnym budynku z cegły wychodzącym na nabrzeże przy South Street, do którego przylegał magazyn. Słońce świeciło jasno na statki stłoczone na East River. Dwa z nich należały do niego – jednym był szybki żaglowy kliper pływający do Chin, a drugim bocznokołowy parowiec wyruszający właśnie do Przesmyku Panamskiego. Tam cały ładunek tekstyliów wyładowywano z parowca, transportowano lądem przez Panamę, a następnie pakowano na drugi parowiec, który wiózł towar do Kalifornii. Nie wszyscy ludzie napływający tłumnie do ogarniętych gorączką złota kalifornijskich miasteczek znajdowali złoto, ale wszyscy potrzebowali mocnych, trwałych ubrań wyrabianych w Nowym Jorku. Na ich transporcie Frank Master zarobił krocie. Master handlował bawełną, herbatą, miał pakowalnię mięsa, spekulował nieruchomościami. Ale umiał postawić granicę. – Panowie, na mnie nie liczcie – powiedział. – A wam też radzę się wycofać, zanim admirał wróci. Bo potem obedrze was żywcem ze skóry.

– Niewiele będzie mógł wtedy zrobić – zauważył jeden z mężczyzn. – Nie jest taki straszny – dorzucił drugi. – Obaj się mylicie – stwierdził Master. Cornelius Vanderbilt zawsze umiał postawić na swoim. Napędzane parą statki pływały po Rzece Hudsona od ponad trzydziestu lat, ale potrzebowały dużo czasu, żeby wyruszyć na Atlantyk. Najpierw zainteresowała się tym brytyjska kompania kolejowa, ale pierwsze parowce, którym udało się pokonać ocean, należały do Cunardów, przedsiębiorców ze stronnictwa lojalistów, którzy kilka pokoleń wcześniej uciekli do Kanady. Jednak nowojorczycy zamierzali ich jak najszybciej dogonić. A najodważniejszy był Vanderbilt. Pochodził ze starego nowojorskiego rodu, angielskoholenderskiego, ale zaczynał jako biedak. Był nawet biedniejszy od Astora. Hetty Master nie darzyła go sympatią. „Ordynarny przewoźnik”, mawiała. Rzeczywiście, Vanderbilt zaczynał jako wioślarz na łodzi i miał niezwykle barwny język, ale był geniuszem, do tego bezwzględnym, a jego parowce uczyniły go jednym z najbogatszych ludzi w mieście. Nie warto było stawać mu na drodze. Frank Master nigdy nie sprzeciwiał się Vanderbiltowi. Utrzymywał z nim przyjazne stosunki. Kiedy planował wysłanie parowców do Panamy, żeby włączyć się do handlu z Kalifornią – a w tej dziedzinie Vanderbilt był potęgą – najpierw zapytał admirała o zdanie. – Ile statków? – spytał admirał. – Najwyżej dwa.

– W porządku. – Vanderbilt obdarzył go krótkim skinieniem głowy. –

Poprosiłeś

go

o

pozwolenie?

–

spytała

Hetty

z niesmakiem. – Wolę to, niż dać się wyeliminować z interesu. Admirał przebywał za granicą, a ci dwa mężczyźni, obaj przez niego zatrudnieni, zamierzali odebrać mu kawałek imperium. Zuchwałość tego planu zasługiwała na podziw. Vanderbilt, zamiast transportować towary przez terytorium Panamy, uruchomił dużo tańszą trasę przez Nikaraguę, która na dodatek pozwalała skrócić drogę morską o dobre tysiąc mil. – Nikaraguański rząd jest słaby – tłumaczyli Masterowi dwaj mężczyźni. – A gdybyśmy tak wyłożyli pieniądze na rewolucję? Wprowadzilibyśmy na urząd swojego prezydenta, który dałby nam wyłączne prawo na transport towarów przez jego kraj, a to wykluczyłoby Vanderbilta. – Naprawdę uważacie, że coś takiego się uda? – Tak, i to za niewielkie pieniądze. Przyłączysz się? – Panowie! – roześmiał się Master. – Nie boję się obalić rządu w Nikaragui, ale zdenerwować Corneliusa Vanderbilta? To akurat mnie przeraża. Nie liczcie na mnie. Jeszcze godzinę później, jadąc na spotkanie z żoną, podśmiewał się w duchu z obu łajdaków. *** Hetty Master stała na rogu Piątej Alei i Czterdziestej Ulicy, za sobą miała wielką fortecę zbiornika wody pitnej. Przechodziły

tędy tłumy ludzi, więc można by się spodziewać, że poświęci im choć trochę uwagi. Albo przynajmniej będzie wypatrywać swojego wiernego małżonka, który spieszył na spotkanie z nią. Ale nie. Hetty była pogrążona w lekturze. Stała nieruchomo jak posąg z parasolką nad głową i czytała. Gdyby jednak rozejrzała się wokół siebie, to zapewne przeszłoby jej przez myśl, że nieopodal, prawie osiemdziesiąt lat temu, George Washington okładał płazem szpady swoich żołnierzy uciekających przed czerwonymi kubrakami. A już na pewno przypomniałaby sobie, że Frank poprosił ją tutaj o rękę. Ona jednak nie odrywała wzroku od książki. Zawsze lubiła czytać. Kilka lat temu, kiedy jeszcze Frank starał się o jej względy, wielki Charles Dickens odbywał swój triumfalny objazd po Ameryce. Tysiące ludzi chciały go zobaczyć na własne oczy, a ona sama trzy razy wyciągnęła Franka na spotkania ze swoim ulubionym pisarzem. „Uwielbiam jego powieści i jego bohaterów – mówiła z zapałem. – A jego wołanie o społeczną sprawiedliwość zasługuje na największy podziw”. Rzeczywiście, jego powieści o londyńskiej biedocie odbijały się w Nowym Jorku żywym echem. Tego dnia Hetty nie czytała Charlesa Dickensa. Ta książka była dużo bardziej niebezpieczna. W pierwszej chwili Frank nie zauważył żony. Ale tyle rzeczy przyciągało jego uwagę. Przede wszystkim wysoka wieża Lattinga 1, stożkowata koronkowa konstrukcja z drewna i żelaza, która wznosiła się na ponad sto metrów i miała trzy poziomy tarasów widokowych. Na pierwsze dwa można było wjechać wspaniałym nowym urządzeniem nazywanym windą.

Master koniecznie chciał tego spróbować. Jednak wieża była jedynie dodatkiem do głównego wydarzenia, które odbywało się w gmachu stojącym tuż za zbiornikiem. Frank widział już górną część budynku. Crystal Palace. Wielką Wystawę Światową, która dwa lata temu odbyła się w Londynie w wielkim, kryształowym pałacu ze szkła i stali, obejrzało sześć milionów widzów. Pałac powstał w Hyde Parku, przypominał ogromną szklarnię, miał ponad sześćset metrów długości i powierzchnię prawie sześciuset akrów. Nowy Jork nie zamierzał pozostać w tyle. Wprawdzie Crystal Palace przy Czterdziestej Ulicy nie dorównywał wielkością konstrukcji wzniesionej w stolicy brytyjskiego imperium, ale i tak był wspaniałym budynkiem zwieńczonym kopułą o wysokości ponad trzydziestu pięciu metrów. Pałac otwarto poprzedniego dnia i Frank Master nie mógł się doczekać, aż obejrzy jego wnętrze. W końcu zauważył żonę. Jęknął w duchu. Znowu czytała tę przeklętą książkę. – Odłóż to teraz – powiedział łagodnie, biorąc Hetty pod ramię. – Chodźmy obejrzeć wystawę. Główne wejście od strony Szóstej Alei było wspaniałe. Z bogato zdobionym portykiem i wznoszącą się nad nim kopułą wyglądało jak wenecka katedra zbudowana ze szkła. Po bokach powiewały flagi, brytyjska i francuska, w środku zaś ogromna flaga Ameryki. Master znał większość organizatorów, a najlepiej Williama Cullena Bryanta i Augusta Belmonta. Obiecali, że urządzą wystawę przemysłu wszystkich narodów, i dotrzymali słowa.

Frank prowadził Hetty przez kolejne sale, gdzie oglądali przyrządy naukowe i armaty, pompy wodne i maszyny do lodów, sprzęt do fotografowania i wysyłania telegramów, o wielkim posągu George’a Washingtona na koniu nie wspominając. Oto mieli przed sobą wspaniałe osiągnięcia nowej epoki przemysłowej. Frank był zachwycony. – Spójrz tylko na ten zegar – mówił do żony. – Powinniśmy sobie taki sprawić. – Hetty uśmiechnęła się i skinęła głową. – A co powiesz na taką maszynę do szycia? – Oczywiście, mój drogi. Byli na wystawie już od ponad godziny, Hetty posłusznie przyglądała się wszystkim eksponatom, jednak Frank widział, że żona myślami błądzi gdzie indziej. – Chodźmy teraz na wieżę – zaproponował. Z najwyższej platformy roztaczał się piękny widok. Na wschód wzrok sięgał aż po Queens, na zachód przez Rzekę Hudsona do New Jersey. Na północy równe linie ulic niczym kolumny piechoty wdzierały się powoli na wiejskie tereny Manhattanu. Oboje byli zachwyceni windą, która dowoziła gości na niższe poziomy. Gdy zjechali z powrotem na dół, Frank zainteresował się jeszcze jednym eksponatem. Poszedł go obejrzeć sam, bo Hetty chciała przez chwilę odpocząć. – To dopiero diabelskie urządzenie – opowiadał po powrocie. – Niejaki Otis wymyślił windę podobną do tej, którą właśnie jechaliśmy, ale dodał do niej system zamków zabezpieczających, dzięki którym winda nie spadnie nawet po pęknięciu liny. Coś takiego można zainstalować w dużym magazynie albo nawet w domu. – Pokiwał głową. – On chce na tym zrobić interes. To mogłaby być ciekawa inwestycja.

– Skoro tak mówisz, skarbie. – Chodźmy do domu – powiedział Frank z westchnieniem. Doskonale wiedział, o czym Hetty chce rozmawiać. Nie zaczęła jednak od razu, zwlekała aż do Trzydziestej Dziewiątej Ulicy. – Frank, z tym coś trzeba zrobić. Powinieneś przeczytać tę książkę. – Na miłość boską, Hetty! Nie przeczytam jej. – Uśmiechnął się, chcąc ukryć irytację. – Nie muszę, bo już mi ją opowiedziałaś. Autorka powieści, Harriet Beecher Stowe, z pewnością była dobrą i szlachetną kobietą, jednak zdaniem Franka w wolnym czasie powinna zajmować się czymś innym niż pisaniem. Jej Chata wuja Toma niczym zaraza rozlała się po całym kraju. A tydzień temu pojawiła się w domu Masterów. Dla właścicieli niewolników z Południa książka była prawdziwym przekleństwem. Nieszczęście zaczęło się po cichu, jako powieść drukowana w odcinkach w niewielkim piśmie czytanym jedynie przez abolicjonistów. Ale nagle w zeszłym roku jakiś wydawca opublikował ją w postaci książki i osiągnął niewiarygodny sukces. W Ameryce sprzedano już trzysta tysięcy egzemplarzy, a w Anglii podobno kolejnych dwieście tysięcy. „Anglicy są zachwyceni powieścią – opowiadał Masterowi znajomy, który właśnie wrócił z Londynu. – Ale nie z sympatii do niewolników. Według nich książka pokazuje, że my, Amerykanie, tak naprawdę jesteśmy aroganckimi, snobistycznymi dzikusami”. W Ameryce planowano kolejne

dodruki. Wydawca przymierzał się do luksusowego wydania zawierającego sto dwadzieścia kolorowych ilustracji. A niedługo miało się ukazać kolejne dzieło autorki, Klucz do chaty wuja Toma, mówiące o tym, jak powstała pierwsza książka. Wszystko wskazywało na to, że osiągnie nie mniejszy sukces. I o co tyle hałasu? Książka opowiadała o rodzinie niewolników, o ich cierpieniach i nieszczęściach. Nic nowego. Ale ten sentymentalny język, postać czarnej niani, słodkie Murzyniątka, rozdzielanie rodzin niewolników, no i ten kochany wuj Tom, oddany, troskliwy niewolnik, który bardzo cierpi i w końcu umiera – nic dziwnego, że wszystkie kobiety były zachwycone powieścią. – W naszej rodzinie był niewolnik podobny do wuja Toma – zauważył Frank. – Nazywał się Hudson. Mój dziadek go pamiętał. O ile mi wiadomo, wiódł całkiem szczęśliwe życie. Nigdy się nie skarżył. – On nie był niewolnikiem – poprawiła go Hetty. – I stracił syna, którego pojmano i zapewne sprzedano na jakimś targu na Południu. Twoja rodzina próbowała go odnaleźć, ale nigdy się im nie udało. Twój ojciec opowiedział mi o wszystkim. – To prawda – przytaknął. – Ale ta książka to tylko sentymentalna historyjka o starym niewolniku, który kocha cały świat. Tacy ludzie nie istnieją w realnym życiu. – To znaczy, że nie przeczytałeś tej książki – stwierdziła Hetty. – Wuj Tom jest tak samo prawdziwy jak ja czy ty. A historia wcale nie jest sentymentalna. Gdy trzeba, Tom potrafi zachęcić niewolników do ucieczki. Poza tym niewolnicy w książce są oddzielani od swoich dzieci,

biczowani, sprzedawani nowym właścicielom. powiedzieć, że takie rzeczy nie dzieją się naprawdę?

Chcesz

– Nie, tego nie twierdzę. – Wszyscy uważają, że to wspaniała książka. – Na Południu mają inne zdanie. Słyszałem, że w Arkansas wygnano z miasta człowieka, który ją sprzedawał. Południowcy twierdzą, że powieść jest karygodnym oszczerstwem. Są z tego powodu wściekli. – Powinni raczej zdobyć się na akt skruchy. – Trudno im się dziwić – ciągnął Frank łagodnie. – Przecież czarnym charakterem powieści jest typowy Południowiec. – Gdybyś przeczytał książkę, tobyś wiedział, że ten łotr jest Jankesem, który przeniósł się na Południe. A dżentelmen z Południa jest akurat dobrym człowiekiem. – Mimo to książka się tam nie podoba. – Nie chodzi o pojedyncze osoby, Frank. Chodzi o system. Doszli do Trzydziestej Szóstej Ulicy. Frank zobaczył nadjeżdżającego fiakra i zatrzymał go machnięciem ręki, mając nadzieję, że to odciągnie uwagę żony. Przeliczył się. – System, w którym istoty ludzkie są przez innych ludzi uznawane za majątek ruchomy – ciągnęła, gdy tylko zajęli miejsca w dorożce. Wyjęła książkę, najwyraźniej chcąc mu ją dać. – Ta powieść jest na wskroś chrześcijańska. Zmusza wszystkich chrześcijan do myślenia. Nie wolno nam tolerować takiego zła. – Czego się po mnie spodziewasz w tej sprawie? – spytał znużonym tonem.

Nie odpowiadała od razu. Ale najwyraźniej już to przemyślała. – Uważam – zaczęła cicho – że powinniśmy się zastanowić, czy robić interesy z właścicielami niewolników. O mało nie krzyknął: „Chyba oszalałaś!”. Opanował się jednak. – Trudno być w Nowym Jorku kupcem i nie handlować bawełną – odpowiedział po dłuższej chwili. Było to oględne stwierdzenie. Od wielu pokoleń nowojorczycy wytrwale zabiegali o względu plantatorów z Południa – najpierw kupowali od nich surową bawełnę i wysyłali ją do Anglii (gdyby wówczas byli bardziej wybredni, plantatorzy sami transportowaliby bawełnę, nie płacąc nowojorczykom prowizji), a potem rozległe kontakty handlowe tak się zacieśniły, powstały tak skomplikowane powiązania finansowe, że jedna strona nie mogła się obyć bez drugiej. Frank Master sprowadzał z Południa bawełnę, a wysyłał tam rozmaite towary i udzielał kredytów. Ta wymiana stanowiła znaczną część jego interesów. Hetty położyła mu dłoń na ramieniu. – Wiem. Zdaję sobie sprawę, że to nie będzie łatwe. Ale przecież ty też jesteś uczciwym chrześcijaninem. Nie wyszłam za ciebie dla pieniędzy – dodała z uśmiechem. A ja nie ożeniłem się z tobą po to, żebyś mówiła mi, jak mam je zarabiać, pomyślał. Po drodze nie odzywali się już więcej do siebie, ale Frank czuł, że żona nie ustąpi w tej sprawie. W ciągu całego dziesięcioletniego małżeństwa nie

pokłócili się ani razu. Nawet nie umiał sobie wyobrazić takiej sytuacji. *** Gdy Frank i Hetty wjeżdżali na wieżę, Mary O’Donnell właśnie żegnała się z przyjaciółmi. Spędzili bardzo przyjemne popołudnie: Mary, Gretchen, jej braciszek Theodore i kuzyn Hans. Mary uwielbiała Theodore’a. Był o pięć lat młodszy od Gretchen, miał ciemniejsze, szeroko rozstawione oczy. I w odróżnieniu od siostry odziedziczył po ojcu ciemne, kręcone włosy. Już jako małe dziecko umiał postawić na swoim. Kiedy miał pięć lat, sprzedawczyni w sklepie z życzliwością zapytała go, czy w domu mówią do niego Teddy. Pokręcił głową. „Dlaczego, skarbie?”, dopytywała. „Bo sobie tego nie życzę”, odpowiedział z powagą. W wieku dziesięciu lat ogłosił, że nie zamierza podążyć w ślady ojca i zajmować się cukiernictwem. „W takim razie co będziesz robił?”, spytała rodzina. „Coś, w czym nie ma czekolady”. Zdenerwowało to jego matkę, ale ojciec okazał mu więcej wyrozumiałości. „Daj mu spokój – powiedział. – To wcale nie jest taki dobry interes”. Gretchen i Mary często zabierały chłopca ze sobą, mimo że był od nich o wiele młodszy. Ale Hans to co innego. Gdy były dziewczynkami, Gretchen często o nim wspominała, więc Mary wiedziała, że jest poważnym młodzieńcem i pracuje do późnych godzin u wytwórcy fortepianów, jednak nie znała go osobiście. Widziała go przelotnie raz czy dwa, ale tak naprawdę nie spotkali się nigdy, zwłaszcza że Gretchen za nic nie przyprowadziłaby go do domu O’Donnellów.

Któregoś dnia, Mary była już wtedy od dwóch miesięcy na służbie u Masterów, wybrały się z Gretchen na przechadzkę. I przyjaciółka zaproponowała, żeby odwiedzić młodego kuzyna w pracy. Nie zabawiły długo, ale Mary mogła mu się lepiej przyjrzeć. Hans nie skończył jeszcze trzydziestu lat, był wysokim, szczupłym mężczyzną z jasnymi, lekko przerzedzonymi już włosami. Nosił małe okulary w złotych oprawkach. Miał dużo pracy, ale powitał je życzliwie. Gretchen poprosiła, by zagrał im coś na jednym z fortepianów. „On świetnie gra – wyjaśniła. – I zawsze pokazuje fortepiany klientom”. Jednak Hans powiedział, że teraz nie może, więc pożegnały się i wyszły. Mary uznała to za dowód poważnego podejścia do pracy, co jej się bardzo spodobało. Tydzień później Mary przechodziła obok sklepu z fortepianami, więc postanowiła zajrzeć do środka. W pierwszej chwili Hans nie wiedział, z kim ma do czynienia, ale gdy mu się przypomniała, uśmiechnął się i pokazał jej instrument, który składał. Zadała mu kilka pytań, on wyjaśnił, jakiego drewna się używa, jak się je wygina i jak dopasowuje poszczególne elementy. A potem pokazał jej, jak się stroi fortepiany. Mówił bardzo spokojnie, od czasu do czasu spoglądając na nią poważnie zza okularów w złotych oprawkach. A na koniec, być może po to, żeby się jej pozbyć, podszedł do najlepszego fortepianu w całym sklepie i zaczął grać. Mary nie znała się na muzyce, ale lubiła śpiewać. Słyszała wcześniej pianino w teatrze i oczywiście w szynku, ale z takimi dźwiękami zetknęła się po raz pierwszy. Hans grał sonatę Beethovena, a ona słuchała zauroczona pięknem i siłą tej muzyki. Patrzyła na niego z zachwytem. Niewątpliwie był

utalentowany, miał piękne dłonie, ale najbardziej zaintrygowała ją zmiana, która zaszła w jego twarzy. Widziała jego skupienie, inteligencję i coś w rodzaju oddalenia. Tak jakby grając, wkraczał do innego świata. Ona nie miała do tego świata dostępu, ale Hans przeniósł się tam na jej oczach. Była oczarowana. Dopiero teraz dostrzegła jego delikatność. Nagle w jej głowie pojawiła się myśl. W dzieciństwie ciągle słyszała, jak księża opowiadają o aniołach. W swojej wyobraźni widziała je tak, jak przedstawiano na obrazach – skrzydlate istoty o łagodnych obliczach. Ale patrząc na Hansa, pomyślała, że to nieprawda, że anioł musi wyglądać właśnie tak, tchnący pięknem, inteligencją i mocą. – Powinieneś żyć z grania – powiedziała, gdy skończył i wrócił na ziemię. – O nie – zaprzeczył z nutą smutku. – Powinnaś posłuchać prawdziwych pianistów. – Uśmiechnął się łagodnie. – Muszę wracać do pracy. Dziesięć dni później ona i Gretchen wybrały się na przejażdżkę statkiem po zatoce, a Hans do nich dołączył. Nie wiadomo, czy to był jego pomysł czy Gretchen, ale spędzili razem bardzo miłe popołudnie. Niedługo potem Gretchen zapytała ją od niechcenia, co sądzi o Hansie. – Chętnie wyszłabym za niego za mąż – powiedziała Mary ze śmiechem. I zaraz pożałowała, bo Gretchen spuściła wzrok, marszcząc brwi. Prawda była oczywista. Ależ jestem głupia, beształa się w myślach, że coś takiego przyszło mi do głowy. Nie mam grosza przy duszy. Taki zdolny mężczyzna potrzebuje żony z posagiem.

Tylko że wszyscy mężczyźni, których miała okazję później poznać, wydawali jej się ordynarni i nieokrzesani w porównaniu z Hansem. No i był jeszcze mężczyzna, którego przedstawił jej Sean. Musiała oddać bratu sprawiedliwość: od kiedy wstąpiła na służbę do Masterów, zachowywał się bez zarzutu. Oczywiście natychmiast dowiedział się, gdzie pracuje. – Zaimponowałaś mi, Mary – powiedział. – Naprawdę masz szczęście. – Trzymał się z dala od domu Masterów. – Nie będę się wtrącał, dopóki będzie ci tam dobrze. Ale poderżnę mu

gardło,

jeśli

spróbuje

cię

skrzywdzić

–

dodał

z uspokajającym uśmiechem. Zajął się też ojcem. Po odejściu Mary John O’Donnell zaczął się szybko staczać. Sean próbował mu pomóc, ale na niewiele się to zdało. Mary miała wyrzuty sumienia, zastanawiała się nawet, czy nie wymówić posady, ale Sean był stanowczy. – Widziałem dziesiątki takich ludzi jak on. Nieważne, czy będziesz przy nim, czy nie, i tak skończy tak samo. A kiedy ojciec zmarł pół roku temu, brat przysłał chłopca z wiadomością. Pogrzeb odbył się zgodnie z wszelkim ceremoniałem. Padał już pierwszy śnieg, ale zjawiło się zaskakująco wielu żałobników. Sean przyniósł na cmentarz małe, czarne pudełko i po krótkiej rozmowie z księdzem Declanem położył je na wieku spuszczanej do grobu trumny. – Co w nim było? – spytała Mary, gdy wracali do domu. – Szczątki psa.

– Briana Boru? – Wykopałem go wczoraj w nocy. – Jezu, Sean, czy ty nie masz szacunku dla zmarłych? – krzyknęła. – To przecież świętokradztwo! – Takie było życzenie taty – powiedział beznamiętnie. – Spytałem księdza Declana, a on się zgodził. Sean zadbał o wszystko. Było jedzenie, skrzypek i dużo do picia. Stypa była tak głośna, że obudziłaby nawet Johna O’Donnella. Właśnie wtedy brat przedstawił jej Paddy’ego Nolana. Dziwne, ale go polubiła. Dziwne, bo na ogół nieufnie podchodziła do znajomych Seana. Nolan był spokojnym mężczyzną, dobiegał

trzydziestki. Miał

ciemne

włosy

i schludnie przystrzyżoną brodę. Zachowywał się wobec niej uprzejmie, niemal oficjalnie, bo zawsze zwracał się do niej „panno Mary”. Traktował ją z wielkim szacunkiem, co bardzo się jej podobało. I najwyraźniej uważał Seana za ważną figurę. Któregoś dnia spytał, czy będzie mógł złożyć jej wizytę, a ona, nie chcąc okazać się nieuprzejma, zgodziła się. – Z niego jest całkiem porządny gość – powiedział później Sean. – Poza tym ma pieniądze. Jest właścicielem szynku, ale sam nie bierze ani kropli do ust. – Znasz go od dawna? – Robiliśmy razem interesy. – Uśmiechnął się. – Podobasz mu się, Mary. To widać. A właściciel takiego szynku mógłby przebierać w kobietach.

Dziesięć dni później zgodziła się na spotkanie z Nolanem. Zaprosił ją na obiad, a potem zajrzeli do jego gospody przy Beekman Street. Szynk nie był miejscem, w którym normalnie bywają kobiety. Ale ponieważ była w towarzystwie właściciela, siedzący przy stołach mężczyźni ukłonili się jej uprzejmie. Nie była to zwykła spelunka, zaglądali tu nawet dżentelmeni pracujący dla mieszczących się nieopodal redakcji gazet, „New York Tribune” i „The Knickerbocker”. – Przychodzą do mnie różni dziennikarze i pisarze – powiedział Nolan z dumą. – Pan Lewis Gaylord Clark, pan William Cullen Bryant, pan Herman Melville 2. – Wskazał stolik zawalony gazetami. – Ci dżentelmeni zostawiają tu prasę, żeby inni też mogli poczytać. – Najwyraźniej chciał dać do zrozumienia, że jego gospoda ma w sobie coś z klubu dla prawdziwych dżentelmenów, a Mary musiała przyznać, że zrobiło to na niej wrażenie. Potem pojechali kolejką na Piątą Aleję i Nolan odprowadził ją pod same drzwi domu Masterów. Zazwyczaj miała w niedziele wychodne, więc spotkali się jeszcze kilka razy. Po miesiącu pozwoliła się pocałować. A któregoś dnia poznała jego przyjaciół, którzy przyjęli ją bardzo życzliwie. Tylko przez krótką chwilę poczuła się niezręcznie, gdy na wzmiankę o ślubie jakiegoś znajomego Nolan stwierdził: – Zawsze powtarzam, że jak się jest dla kobiety miłym, to ona zrobi dla ciebie wszystko, co zechcesz. Mężczyźni roześmiali się, kobiety spojrzały na Mary, a Nolan uśmiechnął się do niej miło i dorzucił:

– Ale nigdy nie wolno lekceważyć kobiety, prawda? Była to w sumie niewinna uwaga, lecz mimo to poczuła dziwny niepokój, choć nie umiała znaleźć jego przyczyny. Gdy następnego razu poszli na spacer na nabrzeże, Nolan zaczął mówić o handlu bawełną. Mieszkając w domu Masterów i słysząc czasem rozmowy kupców, zdobyła pewną wiedzę na ten temat. Nie zastanawiając się nad tym, powiedziała mu, że się myli. Po jego twarzy przemknął mroczny cień. – Nie próbuj mi się sprzeciwiać – rzucił przez zaciśnięte zęby, nawet na nią nie patrząc. Mary była pewna, że nie powiedział tego żartobliwie. Powtarzała sobie, że nie powinna przywiązywać wagi do takich rzeczy. Po prostu mężczyźni tacy już są. A Nolan, musiała to przyznać, miał też wiele zalet. Była pewna, że oświadczy się jej jeszcze przed nadejściem lata. Naturalnie rozmawiała o Nolanie z Gretchen. Bo Gretchen miała już wtedy narzeczonego. Rodzice wyswatali ją za młodego Niemca, dalekiego kuzyna o takim samym nazwisku, który jako jedynak miał odziedziczyć po ojcu piekarnię i cukiernię. Miał na imię Henry i Mary uważała, że jest całkiem sympatyczny. Nosił mały wąsik i lubił rozmawiać o ciastkach. Mary nie do końca rozumiała postawę przyjaciółki. Gretchen spędzała niewiele czasu ze swoim narzeczonym, ale wyglądała na szczęśliwą, jakby cieszyło ją, że sprawa, która mogłaby

przysporzyć

rozwiązanie.

jej

zmartwień,

znalazła

dobre

– Nawet nie będę musiała zmieniać nazwiska – zauważyła wesoło. – Nadal będę Gretchen Keller. – Czy ty go kochasz? – spytała Mary. – O tak, bardzo go lubię – przyznała Gretchen spokojnie. Ale nigdy nie zdarzyło się, by przyprowadziła narzeczonego na spotkanie z przyjaciółką. Jej ślub z Henrym miał się odbyć pod koniec roku. Gretchen nigdy nie spytała, czy Mary kocha Nolana. Za to była ciekawa, czy jest troskliwy, dobry i czy ma nieźle płatne zajęcie. Gdy w ciągu kolejnych tygodni Mary zastanawiała się nad swoją sytuacja, gdy porównywała pewne i uporządkowane życie rodziny Kellerów z potwornym chaosem własnego domu w Five Points, przechodziło jej przez myśl, że może jednak przyjaciółka ma rację, I gdy pod koniec maja Gretchen zapytała ją, czy przyjęłaby odpowiedziała: „Chyba tak”.

oświadczyny

Nolana,

W czerwcu Nolan postanowił ujawnić swoje zamiary. W niedzielne południe przyjechał po Mary do domu Masterów w Gramercy Park. Dzień był upalny, na niebie ani jednej chmurki. Nolan wynajął małą, dwuosobową jednokonkę, zabrał ze sobą kosz piknikowy i koc. Pojechali najpierw Broadwayem, a dalej starą drogą Bloomingdale. Wkrótce ulice miasta ustąpiły miejsca wiejskim terenom. Pokonali może trzy mile. Mary podejrzewała, że zmierzają do jakiegoś zakątka nad Rzeką Hudsona, ale Nolan skręcił w prawo. Wkrótce znaleźli się w dzikiej okolicy, otoczonej łagodnymi wzgórzami i skalistymi wzniesieniami. Zatrzymał powóz i przywiązał konia. Wziął kosz i koc i poprowadził Mary wąską ścieżką.

– A gdzież to my idziemy? – spytała. – Znalazłem to miejsce całkiem niedawno – powiedział. – Sama zobaczysz. Minęli wysoki skalisty pagórek, częściowo ukryty za gęstwiną drzew i krzewów. – Jeszcze tylko parę kroków. – Podał jej rękę, prowadząc między drzewami. – Popatrz tylko. Miejsce było rzeczywiście prześliczne. Niewielka kotlina opadała łagodnie ku oświetlonej słońcem łące, na której, jak to latem, rosły poziomki. – Idealne miejsce na piknik – powiedział. Zabrał butelkę wina, świeżego łososia, tymbaliki z kurczaka, chleb, który pachniał, jakby przed chwilą wyszedł z pieca, słodycze i owoce. Nigdy w życiu nie jadła takiego pysznego posiłku. Rozmawiali swobodnie o tym i owym, Nolan rzucił nawet kilka żartów, a to – jak już zdążyła zauważyć – nie zdarzało mu się często. Gdy ją więc pocałował, czego się zresztą spodziewała, nie sprzeciwiła się. A kiedy leżąc obok niej na trawie, zaczął ją całować bardziej namiętnie, zareagowała równie zmysłowo. Gwałtownie wciągnęła powietrze, czując pieszczotę jego dłoni. Ale gdy chciał posunąć się dalej i przygniótł ją ciałem, zaprotestowała i poprosiła, żeby przestał. Posłuchał, lecz najwyraźniej nie potraktował tego poważnie, bo po chwili znów zaczął się do niej dobierać. – Paddy, nie – powiedziała. Usiadła i spojrzała na niego z wyrzutem. – Nie jestem twoją żoną.

Położył się na plecach i zapatrzył w niebo. Pomyślała, że może za chwilę poprosi ją o rękę. Czuła wyraźnie, że się nad tym zastanawia. On jednak milczał, a po chwili usiadł. Nalał trochę wina najpierw jej, potem sobie. Uśmiechnął się. – Mamy taki piękny dzień – powiedział. – Sam nie wiem, co mnie napadło. Nie powiedział nic więcej, a niedługo potem zaczął zbierać do kosza resztki jedzenia. Wzdychając, wyjaśnił, że bardzo mu przykro, ale ma jeszcze trochę pracy w gospodzie. – Obowiązki wzywają. Zaprowadził ją do powozu i odwiózł do domu. Po pożegnaniu Mary przez dwie godziny siedziała w swoim pokoju, roztrząsając całą sytuację. Co to wszystko miało znaczyć? Czyżby Nolan nie traktował jej poważnie i chciał ją jedynie uwieść? Na pewno nie odważyłby się wziąć jej siłą, doskonale wiedział, że Sean dobrałby mu się wtedy do skóry. A jeśli tylko na tym mu zależało, to przecież miał do dyspozycji tyle łatwych kobiet, więc po co tracił czas na zaloty? Nie, wszystko, co się między nimi do tej pory wydarzyło, wskazywało wyraźnie, że Nolan chce się z nią ożenić. Żałowała, że nie może omówić tego z Gretchen, bo ona akurat pojechała z rodziną w odwiedziny do krewnych w New Jersey. Ale przecież, powtarzała sobie, sama też mogę dokonać właściwej oceny. O co więc mu chodzi? To proste: chciał sprawdzić towar, zanim go kupi. Nie mogła mieć o to do niego pretensji. Na wsi

uważano, że nie ma w tym nic złego, pod warunkiem że do ślubu dojdzie przed narodzinami pierwszego dziecka. A ona mu odmówiła. Dlaczego? Żeby nie stracić dobrego imienia? Przecież wybrał naprawdę odludne i dyskretne miejsce. Pragnęła go? Chyba nie. Na pewno nie wtedy. Ale czy to wystarczający powód, żeby odmówić? Sprawiła mu zawód? Zezłościła go? A może go straciła? Wyszła z domu późnym popołudniem. Jej wolny dzień jeszcze się nie skończył. Minąwszy Irving Place, doszła Czternastą Ulicą do Czwartej Alei i wsiadła do kolejki jadącej do City Hall. Stamtąd miała już tylko kilka kroków do Beekman Street. Nie wiedziała jeszcze, co powie ani zrobi, gdy znajdzie się w gospodzie Nolana. Na pewno z nim porozmawia, przeprosi, że sprawiła mu zawód. A potem? Jeszcze nie postanowiła. Wszystko będzie zależało od tego, jak on ją przyjmie. Zobaczyła go w połowie ulicy. Właśnie wyszedł z szynku. Wyglądał, jakby był zły. Zatrzymała się speszona. Jej pierwszą myślą było, że to ona jest powodem tej złości. Odwrócił się do niej plecami i skierował w przeciwną stronę. Przechodniów było niewielu, ale nie chciała wołać, więc ruszyła szybkim krokiem, żeby go dogonić. Na

ulicy

z

przodu

zobaczyła

małego

chłopca

w łachmanach, siedmio- albo ośmiolatka. Stał z ręką wyciągniętą po pieniądze. Nolan machnął dłonią, żeby chłopiec zszedł mu z drogi, ale on był uparty. Nolan zrównał się z nim i zatrzymał. Wydawało się, że sięga do kieszeni. A potem bez słowa, z rozmysłem uderzył chłopczyka w twarz tak mocno, że mały się przewrócił i potoczył do rynsztoka.

Kilka osób odwróciło się, słysząc dziwny dźwięk. Chłopiec był tak zaskoczony, że nawet nie płakał. Nolan ruszył dalej jak gdyby nigdy nic. Zatrzymała się. Stała bez ruchu i patrzyła. W normalnych okolicznościach podbiegłaby do chłopca, ale nie mogła zrobić kroku. Poza tym ktoś już mu pomagał. W końcu odwróciła się i odeszła pośpiesznie. Fala obezwładniającego zdumienia połączyła się z uczuciem mdłości. Skręciła w stronę City Hall. Kolejka akurat ruszała, więc wskoczyła szybko do wagonu. Chciała nie tylko usiąść, ale w ogóle zniknąć z tej ulicy. Pociąg toczył się powoli przez Bowery, a ona usiłowała zrozumieć, co się właśnie wydarzyło. Zobaczyła Nolana. Kiedy on nie miał o tym pojęcia. Jakby się przed nią obnażył. Widziała jego złość. Ale żadna złość – nawet jeśli to Mary była jej powodem – nie dawała mu prawa do takiego zachowania. I nie chodziło jedynie o brutalną przemoc – takie rzeczy były w Five Points na porządku dziennym – ale o zimne, świadome okrucieństwo. A ona chciała wyjść za tego człowieka za mąż, pozwoliła mu się pocałować! To on jeszcze kilka godzin temu przywarł do niej całym ciałem. Może to głupie, bo przecież to nie ją Nolan uderzył, ale ogarnęło ją straszne, przyprawiające o mdłości uczucie, jakby została zgwałcona. Gdy następnego tygodnia Nolan pojawił się w Gramercy Park, kazała mu przekazać, że jest chora. A kilka dni później poprosiła panią Master o pomoc. Nie zdradziła szczegółów, powiedziała tylko, że Nolan stara się o jej względy, ale dowiedziała się o nim złych rzeczy. Pani Master delikatnie ją o wszystko wypytała i obiecała, że się tym zajmie. I następnej

niedzieli, gdy Nolan przyszedł zapytać o zdrowie Mary, powiedziała po prostu, że Mary nie chce go więcej widzieć. – Nie wyglądał na zadowolonego – stwierdziła pani Master z pewną satysfakcją. Mary obawiała się jednego: że Nolan poskarży się Seanowi, a on wtedy przyjdzie do niej do domu. Na szczęście tak się nie stało. Nie zdziwiła się jednak, gdy następnej niedzieli spotkała go na ulicy przed domem Gretchen. – Co ty wyprawiasz z Nolanem? – rzucił na powitanie. – Narobiłaś mi wstydu. – Nie chcę go więcej widzieć na oczy. – W krótkich słowach zrelacjonowała mu, co się wydarzyło. – Dobrze, Mary – powiedział tylko. I nigdy więcej nie wspomniał o Nolanie. Tego dnia jednak ani przez chwilę nie myślała o Nolanie. Spotkała się z Gretchen w sklepie, a potem ruszyły ulicą, zabierając ze sobą Theodore’a. – Dokąd idziemy? – spytała Mary. – Wpadniemy tylko po Hansa – odpowiedziała beztrosko Gretchen. Mary poczuła gwałtowne bicie serca. – Dawno go nie widziałam – stwierdziła. Hans czekał przy sklepie z fortepianami. Razem poszli nad East River do Battery Park. Zjedli lody, patrząc na zatokę ciągnącą się aż do Staten Island. Pograli też chwilę w kręgle – okazało się, że najlepszy w tym sporcie jest Hans. Mary obserwowała go przez cały czas. Potem przeszli na drugą

stronę cypla, żeby popatrzeć na Rzekę Hudsona. Gdy w pewnej chwili wziął ją za ramię, chcąc pokazać jej jakiś statek, niemal straciła oddech, ale nie dała nic po sobie poznać. W drodze powrotnej Hans wspomniał, że przy następnym spotkaniu chciałby im przedstawić pewną młodą damę. Gretchen wyjaśniła jej szeptem, że Hans i ta dziewczyna niedługo wezmą ślub. Mary uśmiechnęła się i mimo uczucia nagłego chłodu w żołądku powiedziała, że bardzo chętnie, przekonując w myślach samą siebie, że życzy im wszystkiego najlepszego. Zbliżając się do domu, zobaczyła przy frontowych drzwiach mężczyznę. Widziała go tylko przez ułamek sekundy, ale mogłaby przysiąc, że to był Sean. Tylko czego on może chcieć od pana Mastera? – zastanawiała się zdenerwowana. *** Po przykrej rozmowie z żoną o niewolnictwie Frank z ulgą schronił się w bibliotece. Usiadł w skórzanym fotelu z najnowszym numerem „New York Tribune”, zamierzając przeczytać depeszę od londyńskiego korespondenta gazety, niejakiego Karola Marksa. Zdziwił się, gdy lokaj przyniósł mu wizytówkę z nazwiskiem Fernanda Wooda. A jego zdziwienie było jeszcze większe, kiedy usłyszał, że gościem nie jest sam pan Wood z Tammany Hall, ale jego przedstawiciel. A więc wróg przyszedł z wizytą. Frank ściągnął brwi. Po chwili wahania uznał jednak, że rozsądniej będzie poznać

przyczynę tej wizyty, więc kazał lokajowi wprowadzić gościa. Po chwili stał już twarzą w twarz z Seanem. Irlandczyk miał na sobie drogie ubranie, zbyt dopasowane jak na gust Mastera, a bokobrody zbyt rzucały się w oczy. Ale przynajmniej miał lśniące, wypolerowane buty, co Master zauważył z uznaniem. Wskazał młodemu człowiekowi krzesło. – Rozumiem, że przysłał pana główny sachem Tammany Hall. – Tak, pan Fernando Wood – odpowiedział swobodnie Sean. Gdyby Frank Master miał podać nazwisko największego łajdaka w Nowym Jorku – a konkurencja była duża – to bez wahania wymieniłby Wooda. Wood urodził się w Filadelfii, ale to miasto było zbyt dystyngowane, by mógł tam rozwinąć swoje talenty. Przyjechał do Nowego Jorku, gdzie udało mu się zbić skromny majątek, a przed skończeniem trzydziestu lat wstąpił do Tammany Hall. Wtedy został politykiem. Członkom Tammany Hall trudno było odmówić geniuszu. Pięćdziesiąt lat wcześniej ten łajdak Aaron Burr założył stowarzyszenie, które miało wspierać jego kampanię wyborczą na stanowisko wiceprezydenta. A kiedy urząd prezydenta objął popierany przez Tammany Andrew Jackson, polityczna machina Partii Demokratycznej zaczęła działać wyjątkowo skutecznie. Wood zdobył miejsce w Kongresie z ramienia demokratów. Potem o mało nie został burmistrzem Nowego Jorku. Wkrótce zamierzał kandydować w kolejnych wyborach. Jednocześnie,

dzięki pomocy przyjaciół z Tammany Hall, maczał palce we wszystkim, co się działo w mieście. – Czy mógłbym znać pańskie nazwisko, sir? – Nazywam się O’Donnell, ale przychodzę tu tylko i wyłącznie w imieniu pana Wooda. – Z jaką sprawą? – spytał Master. – Polityczną, jeśli można tak rzec. No cóż, pomyślał Frank, gość zapewne oczekuje poparcia dla kandydatury Wooda w wyborach na burmistrza. – Zapewne pan wie, panie O’Donnell, że nie jestem wielkim przyjacielem Tammany Hall. – Wiem – odpowiedział Sean spokojnie. – Ale jestem przekonany, że macie też wspólny interes. – Jakiż to? – Parcele przy Trzydziestej Czwartej Ulicy, na zachód od Broadwayu. Master spojrzał na niego ze zdziwieniem. Pół roku wcześniej kupił tam cztery działki i dotąd nie podjął decyzji, co z nimi zrobić. – Jest pan dobrze poinformowany – zauważył cierpko. – Pan Wood też chciałby coś kupić w tamtym kwartale – ciągnął jego gość. – Ale jest mały problem. Pewien dżentelmen, który również ma tam nieruchomość, bardzo chce otworzyć przetapialnię tłuszczu. – Przetapialnię tłuszczu?

– Właśnie. Mielenie resztek z rzeźni. Oraz martwe konie. To niewiarygodne, ile można uzyskać z takiego surowca. Słyszałem, że to świetny interes. Ale cuchnący. A to jest niedobre dla innych właścicieli nieruchomości. – Pełna zgoda. – Źle dla pana, źle dla pana Wooda. – A co my możemy w tej sprawie zrobić? – Walczyć, proszę pana. Naszym zdaniem znalazłaby się droga prawna, tyle że adwokaci kosztują, a sprawy w sądzie ciągną się długo. Dlatego skuteczniejsze byłoby przekonanie paru radnych, żeby nie udzielać stosownego zezwolenia. – To znaczy, żeby głosowali przeciwko niemu? – Naszym zdaniem w ten sposób można rozwiązać problem. – Rozumiem – powiedział Master z namysłem. – Ale to musi kosztować. – I w ten sposób dochodzimy do sedna. – A mój wkład miałby wynosić…? – Tysiąc dolarów. Frank Master wybuchnął śmiechem, odrzucając do tyłu głowę. – Cygaro, panie O’Donnell? Frank Master uważał, że w drobnym przekupstwie nie ma nic złego. Załatw pracę synowi znajomego, a on później odpłaci

jakąś

przysługą.

Przekaż

dyrektorowi

teatru

informację, w co warto zainwestować, a będzie ci przysyłał

bilety na premiery. Świat kręcił się dzięki takim właśnie uprzejmościom. W którym miejscu korupcja stawała się występkiem? Trudno powiedzieć. To zależało od wielu czynników. Frank był pewien, że zna wszystkie sztuczki Tammany Hall. Ich podstawą były drobne przekupstwa, na przykład za udzielanie pozwoleń, i większe łapówki za kontrakty. Ale prawdziwe

interesy

robiło

się

na

napompowanych

zamówieniach. Załóżmy, że dostarczasz miastu żywność dla biednych. Do prawdziwego rachunku doliczasz jakiś procent i tą nadwyżką dzielisz się z człowiekiem, który dał ci kontrakt. Robisz tak przez wiele lat. Trudno to wykryć, jeszcze trudniej udowodnić, nie mówiąc już o postawieniu oskarżenia – zakładając, że ktoś w ogóle miałby taki zamiar. Czas mija, a ty zarabiasz ogromne pieniądze. Ale sztuczki, z którą przyszedł O’Donnell, jeszcze nie znał. Paląc cygaro, patrzył życzliwie na młodego człowieka. – Niezły strzał – przyznał. O’Donnell spojrzał na niego ostro, ale nie odezwał się. – Tysiąc dolarów to dość wygórowane żądanie – dodał Master uprzejmie. – Ale ryzyko powstania przetapialni… – Takie ryzyko nie istnieje, panie O’Donnell. – Frank Master się uśmiechnął. – Płacę różnym chłopcom w mieście za to i owo. Grożenie nieistniejącą przetapialnią tłuszczu to sprytne posunięcie, podziwiam was. Jak dużo ludzi dało się już nabrać?

Sean O’Donnell milczał przez chwilę, a potem uśmiechnął się do gospodarza czarująco. – Zostanie to między nami? – Oczywiście. – Bardzo dużo. – Z całym szacunkiem dla pana Wooda, ale ja nabrać się nie dam. O’Donnell zastanawiał się nad nowym krokiem. – Widzę jednak pewien problem, proszę pana. Nie chciałbym wracać do pana Wooda z pustymi rękami. Byłoby niedobrze. – Też tak myślę. Ile mu potrzeba? – Pięćset, minimum. – Dwieście pięćdziesiąt. – Za mało. Wie pan, że w następnych wyborach to on zostanie burmistrzem. – A pan będzie pilnował, żeby zdobył odpowiednią liczbę głosów, tak? – Oczywiście – powiedział Sean swobodnie. – Dwieście pięćdziesiąt dla niego i tyle samo dla pana. – Jest pan niezwykle wyrozumiały. Frank Master wstał, wyszedł z pokoju i wrócił po chwili z plikiem banknotów. – Przyjmuje pan gotówkę? – Naturalnie.

Master zajął miejsce w fotelu i zaciągnął się cygarem. – Pracuje u nas dziewczyna o takim samym nazwisku, Mary O’Donnell – rzucił lekko. – To dość popularne nazwisko. Master spokojnie palił cygaro. – Jest moją siostrą – przyznał w końcu Sean. – Ale nie wie, że tu jestem. I prawdę mówiąc, nie pochwala tego, co robię. – Chyba dobrze ją traktujemy. – O tak. – Wspominała, że jakiś typ nie daje jej spokoju. Żona zabroniła mu się tu pokazywać. – Nie będzie już jej więcej nachodził. – A ja mam zapewne nie mówić Mary, że poznałem jej brata? – Byłbym wdzięczny. – Sean rozejrzał się po bogato urządzonym pokoju. Master przyglądał mu się uważnie. – Wam, chłopcom z Tammany, wydaje się, że to wy wymyśliliście te zasady – powiedział Frank spokojnie. – Ale moi

przodkowie

robili

to

jeszcze

przed

przybyciem

Stuyvesanta. W miastach zawsze działy się takie rzeczy. I to się nigdy nie zmieni. – Pokiwał głową z zadowoleniem. – Nowi ludzie, ale gra ta sama. – Czy to znaczy, że któregoś dnia mój wnuk zamieszka w takim domu jak ten? – To możliwe. Przyszłość należy do ludzi pańskiego pokroju.

– Nie miałbym nic przeciwko temu – powiedział szczerze Sean z uśmiechem. – Może moja siostra by mnie wówczas doceniła. Zapamiętam to sobie. Zwłaszcza że dziś tak wiele nas dzieli. Master zaciągnął się powoli dymem, patrząc spod przymrużonych powiek na Seana. – Tak bardzo się od siebie nie różnimy, panie O’Donnell – powiedział cicho. – Ja po prostu dostałem od losu lepsze karty. 1. Ang. Latting Observatory – drewniana wieża obserwacyjna wzniesiona z okazji Wielkiej Wystawy Światowej (Exhibition of the Industry of All Nations), w owych czasach była najwyższą budowlą Nowego Jorku. [wróć] 2. Lewis Gaylord Clark – wydawca i redaktor naczelny „The Knickerbocker”, w owych czasach najbardziej opiniotwórczego pisma w Ameryce; William Cullen Bryant – poeta, pisarz i publicysta, redaktor naczelny „New York Evening Post”; Herman Melville – pisarz amerykański, autor m.in. powieści Moby Dick. [wróć]

Lincoln Rok 1860

W PIERWSZEJ CHWILI ZAMIERZAŁ odmówić, gdy Hetty poprosiła go, by jej towarzyszył. W końcu się zgodził, ale nie dlatego, żeby sprawić jej przyjemność. Uznał, że skoro ten przeklęty Lincoln pojawił się już w Nowym Jorku, to powinien zobaczyć go na własne oczy. Abraham Lincoln stał się sławny dwa lata wcześniej, gdy wystartował w wyborach do Senatu przeciwko Douglasowi, senatorowi z Partii Demokratycznej. Odbyli wtedy kilka publicznych debat szczegółowo opisywanych w gazetach, a ponieważ głównym tematem była kwestia niewolnictwa, Master czytał uważnie wszystkie relacje. Wprawdzie Lincoln przegrał wybory, lecz Frank uważał go za zdolnego polityka. Potem nie poświęcał już specjalnej uwagi prawnikowi z Illinois. Aż do tego miesiąca, kiedy wpływowa „Chicago Tribune” nagle i zgoła niespodziewanie zgłosiła jego nazwisko jako kandydata w wyborach prezydenckich. Był zimny, wilgotny wieczór w lutym, Master nie podzielał entuzjazmu żony, ale mimo to postanowił wybrać się z nią do wielkiej auli Instytutu Coopera przy Astor Place. Nie było to daleko, zaledwie kilka przecznic od Trzeciej Alei, więc zdecydowali się pójść pieszo. Gdy wyszli z Gramercy Park, Frank podał żonie ramię. Wiele lat temu taki gest był czymś najbardziej naturalnym na

świecie. Ileż to mil przeszli razem pod rękę na początku małżeństwa, gdy Hetty była tą młodą kobietą, która oglądała z nim akwedukt Croton. Teraz jednak zdarzało im się to coraz rzadziej. Zerknął na żonę, zastanawiając się, kiedy pojawił się między nimi ten chłód. Podejrzewał, że wtedy, gdy przeczytała tę książkę z piekła rodem. Chata wuja Toma z pewnością nie przysłużyła się jego małżeństwu. Frank nie mógł się nadziwić, że problem niewolnictwa aż tak mocno ich poróżnił. Ale z drugiej strony może trudno się dziwić, skoro podzielił cały kraj. I nie chodziło jedynie o złe i dobre strony niewolnictwa, lecz o głęboką różnicę w podejściu do życia, którą ten spór ujawnił. A na to Frank już nic nie mógł poradzić. Hetty była przekonana, że niewolnictwo jest złem, i w tym Frank się z nią zgadzał. Ale jego zdaniem nie było to takie proste. „Musimy działać w takim świecie, jaki jest, a nie w takim, jaki powinien być”, tłumaczył łagodnie. Problem nie był wcale nowy. Już Washington i Jefferson, obaj właściciele niewolników, zauważyli niezgodność niewolnictwa z zasadami głoszonymi w Deklaracji niepodległości. Mieli nadzieję, że niewolnictwo z czasem zniknie, ale zdawali sobie sprawę, że będzie to bardzo trudne. Kilka lat wcześniej Frank i Hetty popłynęli w górę Rzeki Hudsona na wypoczynek do Saratogi. W hotelu poznali uroczą rodzinę z Wirginii, która miała niewielką plantację. Frank zapałał szczególną sympatią do ojca rodziny, eleganckiego, wysokiego dżentelmena o siwych włosach, który najchętniej spędzał czas w bibliotece przy dobrej lekturze. Potrafili

rozmawiać ze sobą godzinami, a wypowiadał się na temat niewolnictwa.

plantator

szczerze

– Jedni ludzie mówią, że niewolnicy są dla właścicieli jak rodzinna służba. Inni twierdzą, że niewolników traktuje się gorzej niż zwierzęta. W pewnym sensie jedno i drugie jest prawdą, bo istnieją dwa rodzaje plantacji. Na mniejszych, takich jak moja, niewolnicy pracujący w domu są niemal jak rodzina. Mam nadzieję, że robotnicy na polach są traktowani równie dobrze. Dobre traktowanie ma swoje uzasadnienie. Jak pan zapewne wie, w minionym stuleciu większość niewolników przywożono z zagranicy. Właściciele troszczyli się o nich albo nie, najczęściej to drugie, niestety. Gdy wycisnęli z niewolnika, co się dało, kupowali sobie następnego. Ale na początku naszego stulecia, gdy Kongres zakazał sprowadzania niewolników, trzeba było ich rozmnażać na miejscu. Właściciele zaczęli ich traktować jak cenne zwierzęta domowe, a nie jak bydło, które ma się zaharować na śmierć. Ale na dalekim południu jest inaczej. Tam mają ogromne plantacje, które przypominają wielkie fabryki. – Pokiwał smutno głową. – O ile wiem, podobne warunki panują w fabrykach i kopalniach węgla w Anglii, tamtejsi robotnicy wcale nie mają lepiej, mimo że dostają jakieś grosze. Jedyna różnica polega na tym, przynajmniej w teorii, że ci biedacy w Anglii mają jakieś prawa, a niewolnicy nie mają żadnych. Te wielkie plantacje po prostu zużywają niewolników i nieustannie potrzebują nowych. A skąd ich biorą? Głównie z północy. Co roku Wirginia wysyła ogromne ilości ludzi na sprzedaż. – A pan?

– Ja nie. Ale ja mam mało niewolników i w odróżnieniu od niektórych moich sąsiadów nie potrzebuję gotówki. W innym przypadku pokusa byłaby rzeczywiście wielka. – Westchnął. – Ja nie bronię tego systemu, panie Master, ja go tylko opisuję. A smutna prawda jest taka, że wielcy plantatorzy na Południu potrzebują niewolników, a wielu rolników w Wirginii czerpie z ich dostarczania znaczny dochód. – Ale przecież właściciele plantacji stanowią znikomą mniejszość – zauważył Frank. – Większość rolników z Południa albo nie ma niewolników w ogóle, albo ma kilku. Czy im też opłaca się wspierać system? – Biały człowiek z Południa może i jest biedny, ale przynajmniej może patrzeć z góry na czarnego. Poza tym obawia się dwóch rzeczy. Tego, że jeśli czarni odzyskają wolność, to będą się strasznie mścić. I tego, że czarni zabiorą im pracę i zaczną zajmować ziemię. Bogactwo Południa, panie Master, na dobre i na złe łączy się z niewolnictwem. Ale nie tylko bogactwo, kultura także. Zniesienie niewolnictwa zniszczy Południe, tak się tam uważa. A Południe zawsze obawiało się dominacji ze strony Północy. Południowcy nie chcą żyć pod panowaniem bezwzględnych nowojorskich bogaczy ani aroganckich jankeskich purytanów. – Uśmiechnął się miło. – Nawet tak dobrych jak pańska żona. Frank

Master

zawsze

fascynował

się

nowościami

i śmiałymi rozwiązaniami w technice. Ale w kwestiach politycznych, podobnie jak jego pradziadek lojalista, miał konserwatywne poglądy. Jeśli Południe tak bardzo zrosło się z niewolnictwem, to był skłonny szukać jakiegoś kompromisu. Tak jak Kongres i rząd, które przez ostatnie pięćdziesiąt lat robiły wszystko, by zachować równowagę pomiędzy obiema

kulturami. Kiedy powstały dwa nowe niewolnicze stany, Missisipi i Alabama, na Północy stworzono nowe stany wolne. Kiedy trzydzieści lat temu do Unii dołączyło niewolnicze Missouri, dla zachowania równowagi z północnych terenów Massachusetts utworzono wolny stan Maine. I odwrotnie, z powodu sprzeciwu Południa wolnych Hawajów nie uznano za stan, a Kuba, mimo kilku prób, nie została przyłączona do Unii jako nowy stan niewolniczy. Zdaniem Franka samą kwestię niewolnictwa należało odłożyć na pewien czas. W większości stanów na Północy wciąż uważano Murzynów za gorszych. Czarni w Nowym Jorku, Connecticut i Pensylwanii cieszyli się wolnością, ale nie mogli głosować. A zgodnie z uchwaloną w 1850 roku ustawą o zbiegłych niewolnikach odmowa wydania zbiega prawowitemu właścicielowi była uważana za przestępstwo federalne nawet na Rhode Island czy w Bostonie. Takie dziwaczne

kompromisy

doprowadzały

do

wściekłości

moralistów i abolicjonistów, ale według Franka Mastera były konieczne. I w tym właśnie zasadzała się różnica między nim a Hetty. Frank kochał żonę za jej inteligencję i siłę charakteru. Dorównywała mu pod każdym względem. Wiedział doskonale, że gdy w grę wchodzą żarliwe przekonania, Hetty mówi o nich głośno, więc nie zdziwił się, gdy dołączyła do abolicjonistów. Zgadzał się, że abolicjoniści mają moralną rację, ale nie oznaczało to, że postępują rozsądnie. Początkowo próbował łagodzić spory. Ale w miarę upływu czasu Hetty angażowała się coraz bardziej. Któregoś dnia po powrocie z zebrania, na którym wygłaszał kazanie jeden

z bardziej znanych pastorów przeciwnych niewolnictwu, padła przed mężem błagalnie na kolana. „Niewolnictwo jest złem, Frank. I w głębi serca myślisz tak samo. Proszę cię, przyłącz się do nas, wielu kupców już tak uczyniło. Musimy położyć temu kres”. Dla niej to był niezwykle ważny problem, kwestia osobistej moralności, dlatego uważała, że nie wolno pozostać obojętnym. Ale on nie mógł spełnić jej prośby. W końcu powoli, nawet nie zdając sobie z tego sprawy, zaczęła się oddalać od męża. A on, widząc, że traci jej szacunek, też się wycofał. Czasem się kłócili. To prawda, część nowojorskich kupców i bankierów, poruszona moralną argumentacją pastorów, przeszła na stronę abolicjonistów. Ale większość nie. Nowy Jork handlował bawełną, zapewniał niewolniczemu Południu kredyty i dostawy najrozmaitszych towarów. „Mam powiedzieć przyjaciołom, żeby doprowadzili własne firmy do ruiny?” – pytał Frank. „Niech poszukają innych sposobów handlu”, odpowiadała. „Popatrz na Anglików – argumentował. – Są przeciwni niewolnictwu, ale jakoś nie zamykają swoich przędzalni tylko dlatego, że bawełnę zbierają niewolnicy”. „W takim razie są podli”, odpowiadała. A ponieważ podejrzewał, że ta krytyka dotyczy również jego, czuł się zraniony i był na Hetty zły. W ciągu ostatnich kilku lat, gdy stosunki między Północą a Południem pogarszały się coraz bardziej, Frank pilnował się, by nie ulegać wpływom żadnej strony. A gdy rozgorzała

gorąca debata na temat terytoriów leżących poza granicami istniejących stanów, uważał, że tę kwestię należy rozważać na chłodno, jakby chodziło o jakiś problem inżynierski. „Kocham kolej – przyznał któregoś dnia w rozmowie z Hetty – ale to właśnie ona stała się przyczyną wszystkich problemów”. Wszyscy byli zgodni, że Środkowy Zachód potrzebuje kolei. Dlatego w 1854 roku władze Chicago uznały, że należy zbudować linie przecinające ogromne dziewicze tereny Kansas i Nebraski. Problem polegał na tym, że żadne kompanie kolejowe nie chciały rozpocząć inwestycji na terenach, które mają jedynie status terytoriów zorganizowanych 1. Zdaniem Franka źle się stało, że Kongres, ugiąwszy się pod naciskiem Południa, dopuścił niewolnictwo na nowych terytoriach. „To bardzo głupia decyzja – powtarzał. – Tam przecież nie ma niewolników, a większość osadników nawet nie chce ich sprowadzać”. Ale taka była polityka i nawet twarda rzeczywistość musiała przed nią ustąpić. Dość szybko stosunki polityczne między Północą a Południem mocno się zaogniły. „Terytorium Nebraski sięga aż po granicę kanadyjską – skarżyła się Północ. – Zwolennicy niewolnictwa otoczą nas ze wszystkich stron”. A kiedy powołano do życia nową Partię Republikańską, której celem była likwidacja niewolnictwa na terytoriach, jej przywódcy, wśród nich Abraham Lincoln, głośno zastanawiali się, czy Południe przypadkiem nie zamierza zalegalizować niewolnictwa w całym kraju. Z Południa rozległ się wówczas krzyk Partii Demokratycznej: „Północ chce znieść niewolnictwo i zrównać

białego człowieka z czarnuchem”. Niektórzy uważali, że terytoria powinny same zadecydować, czy chcą być „ziemią wolną”, czy pozwolić na niewolnictwo. Reformatorzy z Północy wysyłali „wolnościowych” osadników do Kansas; Południe wysyłało tam posiadaczy niewolników. Wkrótce doszło do rozlewu krwi. W Waszyngtonie jeden z reprezentantów Południa uderzył laską w głowę senatora z Północy. I w tym najgorszym momencie Sąd Najwyższy ofiarował Południu nieoczekiwany prezent. Ogłosił bowiem, w wyroku w sprawie Dreda Scotta, że Kongres nie ma prawa zakazywać niewolnictwa na żadnym terytorium i że zamiarem ojców założycieli 2 nigdy nie było przyznanie praw obywatelskich osobom czarnoskórym. Nawet Frank był wstrząśnięty takim orzeczeniem, a Hetty po prostu wpadła we wściekłość. Oliwy do ognia dolał atak Johna Browna na zbrojownię w Harper’s Ferry w Wirginii, co miało być początkiem powstania niewolników. Krok ten od początku skazany był na klęskę i stan Wirginia skazał Browna na karę śmierci przez powieszenie. Zaraz potem Hetty oznajmiła Frankowi: „John Brown był bohaterem”. „Jakim tam bohaterem! – zaprotestował Frank. – Był szaleńcem. Jego atak był całkowicie niedorzeczny. Zapomniałaś już chyba, że on i jego synowie zamordowali z zimną krwią pięciu ludzi tylko za to, że opowiadali się za niewolnictwem”. „Tak się tylko mówi”. „Ale to prawda”.

Nigdy wcześniej stosunki między Północą a Południem nie były tak złe jak na początku lat sześćdziesiątych. Frank dostrzegał jeszcze jeden destabilizujący czynnik. Żył wystarczająco długo, by wiedzieć, że gospodarka po obu stronach Atlantyku podlega, tak samo jak pogoda, cyklicznym zmianom. Wzrosty i spadki następowały po sobie, każdy kolejny wzrost był wyższy niż poprzedni, ale i tak co kilka lat przychodził kryzys, który rujnował wielu kupców. Gdy jednak ktoś był roztropny, mógł zarobić zarówno na dobrej koniunkturze, jak i na kryzysie. Teraz jednak gospodarka znajdowała się w burzliwym okresie. Nie wszyscy jednak na tym ucierpieli – Frank mógł się wręcz pochwalić pewnymi zyskami. Jedynymi, których kryzys w ogóle nie dotknął, byli wielcy plantatorzy z Południa. Bez względu na sytuację gospodarczą świat potrzebował coraz więcej bawełny. Jeszcze nigdy plantatorom nie wiodło się tak dobrze jak teraz. „Bawełna rządzi światem”, mówili z triumfem. A niektórzy, pewni swojej pomyślności, głosili: „Jeśli Jankesi wybiorą na prezydenta republikanina, który zechce nas zniszczyć, to do diabła z Unią. Południe poradzi sobie samo”. Na Północy nie traktowano tego poważnie. „Ta fanfaronada południowców jest absurdalna”, oznajmiła Hetty z pogardą. Ale Frank nie był tego taki pewien. Jego zdaniem nadchodzące wybory prezydenckie niosły poważne zagrożenie. Bez względu na to, co napisała „Chicago Tribune”, było mało prawdopodobne, aby Lincoln został kandydatem republikanów. Inni bardziej sobie na to zasłużyli.

Frank był jednak bardzo ciekaw, jaki naprawdę jest ten Lincoln. *** Ogromny ceglastoczerwony gmach Instytutu Coopera zajmował trójkątną parcelę u zbiegu Trzeciej Alei i Astor Place. Frank miał wiele podziwu dla jego fundatora. To wspaniałe kolegium, w którym mężczyźni z klasy robotniczej mogli dokształcać się wieczorowo, a kobiety chodziły na dzienne kursy, zbudował Peter Cooper, przemysłowiec samouk. Największe wrażenie, zdaniem Franka, robiła wielka aula. Zaledwie w zeszłym roku odbyło się uroczyste otwarcie instytutu, a dziś aula była jednym z najbardziej znanych miejsc w mieście, w których odbywały się wiece polityczne. Na całe szczęście zjawili się odpowiednio wcześnie, bo sala szybko się wypełniała. – Ten twój Lincoln przyciągnął spory tłum – zauważył Frank, rozglądając się dokoła. – Tu jest chyba półtora tysiąca ludzi. Mijały minuty. Hetty była wyraźnie zadowolona, zwłaszcza że rozpoznawała znajome osoby wśród publiczności. Frank zabijał nudę, przypominając sobie tematy z debat między Lincolnem a Douglasem. W końcu nie mógł się powstrzymać: – Ten twój Lincoln domaga się wolności i równości dla Murzynów, prawda, Hetty? – Oczywiście. – A mimo to podczas debat powiedział, co doskonale pamiętam, że pod żadnym pozorem nie dałby czarnym praw

wyborczych ani nie dopuściłby ich do sądownictwa. I co ty na to? Hetty patrzyła na niego uważnie. – To bardzo proste, mój drogi. Gdyby powiedział coś innego, nie zostałby wybrany. Frank już miał jej wypomnieć, że gotowa jest zaakceptować moralne kompromisy, jeśli są dla niej wygodne, ale na scenie powstał ruch, co znaczyło, że zaraz zacznie się wiec. Dżentelmen, który zapowiadał mówcę, nie zajął dużo czasu: w kilku krótkich zdaniach przedstawił znamienitego gościa, wyraził nadzieję, że zostanie ciepło przywitany i że jego wystąpienie wzbudzi zainteresowanie. A potem odwrócił się, wykonał zachęcający gest i na scenę wkroczył Abraham Lincoln. – Mój Boże – mruknął Frank, patrząc szeroko otwartymi oczami. Widział wcześniej jego wizerunki w gazetach, wiedział więc, że Lincoln nie wygląda szczególnie korzystnie. Mimo to nie był przygotowany na taki wstrząs. Oto bowiem przez scenę szedł bardzo wysoki, zgarbiony, chudy, ciemnowłosy mężczyzna. Co najmniej sto dziewięćdziesiąt centymetrów, ocenił Frank w myślach. Lincoln miał na sobie czarny surdut. Jedna ręka zwisała mu luźno z boku, w drugiej, zgiętej, zakończonej ogromną dłonią, trzymał gruby plik kartek. Zbliżywszy się do mównicy na środku sceny, odwrócił się do publiczności. Frank niemal wstrzymał oddech.

Na gładko wygolonej twarzy Lincolna rysowały się głębokie bruzdy. Szare oczy patrzyły spod krzaczastych brwi z pozbawioną nadziei powagą. Frankowi przemknęło przez myśl, że nigdy jeszcze nie widział tak smutnej twarzy. Lincoln założył ręce za plecy i przez dłuższą chwilę przyglądał się publiczności w milczeniu. A potem zaczął mówić. W tym momencie Frank aż się skrzywił. Nie umiał się opanować. Z wysokiego, kościstego mężczyzny wydobywał się wysoki głos, tak ostry i nieprzyjemny, że dosłownie wwiercał się w uszy. I ten człowiek według gazety z Chicago miał być kandydatem na prezydenta?! Nie pozostawało mu jednak nic innego, jak słuchać. Po paru chwilach zauważył jednak kilka rzeczy. Po pierwsze, Lincoln nie posługiwał się górnolotną retoryką, nie odwoływał się do emocji. Prosto i rzeczowo, jak prawnik, wyłuszczył swój argument. Brzmiał on następująco: Jego oponenci, zachęceni wyrokiem w sprawie Dreda Scotta, twierdzą, że ojcowie założyciele, tworząc Konstytucję, nigdy nie przyznali Kongresowi prawa zakazywania niewolnictwa na jakimkolwiek terytorium ani uchwalania ustaw w tej kwestii. Dlatego on, Lincoln, zbadał tę sprawę dokładnie i ustalił, że dwudziestu jeden spośród trzydziestu dziewięciu ojców założycieli uchwalało takie właśnie ustawy. A Washington własną ręką podpisał akt prawny zakazujący niewolnictwa na niektórych terytoriach. A zatem albo ojcowie założyciele postępowali wbrew własnej Konstytucji, albo Konstytucja dawała Kongresowi prawo do podejmowania takich decyzji.

Oczywiście Lincoln mógł równie dobrze stwierdzić tylko, że takie akty prawne istnieją, i wymienić ich liczbę, a potem okrasić to kilkoma górnolotnymi frazesami. Ale jego retoryczny geniusz zasadzał się właśnie na skrupulatności. Powoli, rozmyślnie podawał kolejne daty, nazwiska ojców założycieli, okoliczności powstania ustawy. I każdy przykład kończył niemal takimi samymi słowami: „W ich rozumieniu ani z rozdziału władzy lokalnej od federalnej, ani zapisów Konstytucji nie wynika, by rząd federalny nie mógł sprawować kontroli nad tym, czy na danym terytorium dopuszcza się niewolnictwo”. Powtarzanie tych słów bez twardej stanowczości, bez triumfu, ale z rozumnym spokojem dawało piorunujący efekt. Lincoln nie wysunął żadnego innego żądania. Wykazał jedynie ponad wszelką wątpliwość, że Kongres miał prawo podejmować decyzje w tej kwestii. Odwołując się do rozumu, utrzymywał słuchaczy w napięciu. Byli zachwyceni. A sam mówca, rozemocjonowany ważnym dla niego tematem, przechodził niesamowitą transformację. Jego twarz się rozluźniła. Jakby przenikało go jakieś wewnętrzne światło. Od czasu do czasu unosił prawą rękę, a gdy się silniej ożywiał, dźgał wyprostowanym palcem powietrze dla podkreślenia wagi argumentu. Frank uświadomił sobie nagle, że nie zwraca już uwagi na głos Lincolna. Wiedział jedynie, że ma przed sobą człowieka obdarzonego niezwykłą mocą. Uzasadniwszy głoszony przez republikanów pogląd na temat niewolnictwa, Lincoln zaczął omawiać kolejne kwestie. Po pierwsze, jego partia była wierna Konstytucji, a Południe groziło secesją, jakby wyborcy z Północy z pistoletem przystawionym do głowy mieli wybrać republikańskiego

prezydenta. Miał też słowa przestrogi pod adresem swojej partii. Otóż zdaniem Lincolna powinna ona zrobić wszystko, aby upewnić Południe, że republikanie nie mają żadnych zamysłów wobec istniejących już stanów niewolniczych, nawet jeśli są przeciwni samej instytucji niewolnictwa. W tym celu, mówił Lincoln, należy utrzymać prawo dotyczące zbiegłych niewolników i zwracać zbiegów prawowitym właścicielom z Południa. Zakończył swoją przemowę krótkim streszczeniem moralnego stanowiska swojej partii. Nawet jeśli niewolnictwo na Południu zostanie utrzymane, bo już tam jest i nie da się go zlikwidować, republikanie nie zrezygnują ze swoich przekonań. A jego puenta zabrzmiała wyjątkowo donośnie: – Musimy wierzyć w siłę naszych argumentów. I niech ta wiara da nam odwagę, abyśmy wypełnili swój obowiązek do końca. Rozległy się gromkie brawa. Frank był pod takim samym wrażeniem jak reszta zebranych. Oto zobaczył świetnego mówcę, polityka o wyraźnych poglądach moralnych, ale jednocześnie kierującego się realizmem. Odniósł wrażenie, że za słowami Lincolna kryje się cień purytańskiej pogardy dla Południa, w czym właściwie nie byłoby nic dziwnego. – Powiedz mi szczerze, Frank, co o nim myślisz? – spytała Hetty, gdy wracali do domu. – Robi wrażenie. – Też tak sądzę. – Uśmiechnęła się. – Cieszę się, że jesteśmy w tym zgodni. – Ja też.

– Jestem przekonana, że on zostanie prezydentem. – To możliwe. – Skinął głową i podał jej ramię. Przyjęła je i uścisnęła lekko. Nie powiedział tego na głos, ale z przerażeniem myślał o tym, do czego może dojść, gdy Lincoln zostanie prezydentem. 1. Terytoria zorganizowane – zalążki stanów, nieposiadające jeszcze konstytucji stanowych. [wróć] 2. Ojcowie założyciele – działacze polityczni, którzy podpisali Deklarację niepodległości albo Konstytucję Stanów Zjednoczonych. [wróć]

Pobór Rok 1863

BYŁ PIĘKNY LIPCOWY DZIEŃ. Na niebie ani jednej chmurki. Mary, niezmiernie podekscytowana, uścisnęła mocno Gretchen. Jechały przez park eleganckim otwartym powozem pani Master. – Mam dla ciebie niespodziankę – powiedziała Gretchen. – Jaką? – Dowiesz się, zanim wsiądziemy na prom. Jadąc przez miasto, trudno było się domyślić, że w kraju toczy się wojna. Ani jednego żołnierza w zasięgu wzroku, tylko pyszniąca się zieleń drzew i krzewów. Ale dwa tygodnie wcześniej było zupełnie inaczej. Pod koniec czerwca, kiedy generał Lee wraz ze swoimi konfederatami przekroczył Potomac i zbliżał się do Pensylwanii, w Nowym Jorku zapanował niepokój. Z miasta wysłano na południe wszystkie pułki, żeby wzmocnić armię Unii. „Ale jeśli Lee pokona ich albo im się wymknie, to może tu dotrzeć w ciągu paru dni”, ostrzegał Master. Na początku lipca rozpoczęła się wielka bitwa pod Gettysburgiem. Początkowo nie wiadomo było, kto wygra. Ale czwartego lipca, w niedzielę, depesze przyniosły wiadomość, że Unia odniosła wspaniałe zwycięstwo. I już w czwartek pani Master oznajmiła:

– Mary, jest na tyle bezpiecznie, że możesz pojechać na wakacje. Nareszcie wolne! Te wakacje zaplanowane były już miesiąc wcześniej. Mąż Gretchen stanowczo kazał jej odpocząć. On sam zajmie się sklepem, a trójka dzieci zamieszka przez tydzień u dziadków. Ustalono też, że pojedzie z nią Mary, nie tylko ze względów bezpieczeństwa i przyzwoitości, ale także dla towarzystwa. Zarezerwowano miejsca w porządnym hotelu na Long Island. Prom odpływał po południu, więc uprzejma pani Master pozwoliła im pojechać swoim powozem na przejażdżkę po Central Parku. Gretchen miała dużo pracy w sklepie i w domu, więc przyjaciółki nie spotykały się już tak często jak za starych dobrych czasów. Utrzymywały jednak stały kontakt, a Mary została matką chrzestną jednego z dzieci Kellerów. Obie cieszyły się na myśl o tym, że spędzą cały tydzień na plaży, i chichotały jak małe dziewczynki. – Wyglądamy jak eleganckie damy jadące przez park! – zawołała Mary. Kochała Central Park. Kilka lat wcześniej duży prostokątny teren o długości dwóch i pół mili zagospodarowano zgodnie z projektem Olmsteada i Vauxa, tworząc w ten sposób tak potrzebne miejsce do wypoczynku i „zielone płuca” dla błyskawicznie rozrastającego się miasta. Osuszono moczary, zlikwidowano dwie zrujnowane wioski, wyrównano wzniesienia. A powstałe trawniki, stawy, zagajniki i alejki tworzyły krajobraz tak samo elegancki jak w londyńskim Hyde Parku albo podparyskim Lasku Bulońskim. Co więcej, wykonawcy nie wzięli ani grosza łapówki!

Rzeczywiście, obie były znakomicie ubrane. Gretchen mogła sobie na to pozwolić, ale i Mary miała kilka eleganckich sukien. Nowojorska służba domowa zarabiała dwa razy więcej niż robotnicy w fabrykach, dostawała poza tym mieszkanie i wyżywienie. W odróżnieniu od większości pokojówek Mary nie musiała oddawać pieniędzy rodzinie, więc w ciągu czternastu lat pracy u Masterów zdołała zaoszczędzić całkiem sporą sumę. Oczywiście gdyby potrzebowała pieniędzy, zawsze mogła liczyć na Seana. Jej brat stał się naprawdę majętnym człowiekiem. Osiem lat temu przejął szynk Nolana przy Beekman Street. Na pytanie, co się stało z Nolanem, udzielał wymijających odpowiedzi. „Nie dogadywał się z paroma chłopakami – tłumaczył mgliście. – Chyba pojechał do Kalifornii”. Prawdę mówiąc, los Nolana niewiele ją obchodził. Ale jedno było pewne: Sean ciągnął z szynku bardzo duże zyski. Ożenił się i założył rodzinę. Stał się porządnym, szanowanym obywatelem. „Mary, nie musisz pracować jako służąca – powtarzał wiele razy. – Gdy tylko zechcesz, możesz zamieszkać u mnie”. Ale wolała zachować niezależność. A rezydencja Masterów stała się jej prawdziwym domem. Gdy mała Sally Master miała jakiś kłopot, natychmiast pukała do pokoju Mary. A gdy Tom Master wracał na lato z Harvardu, cieszyła się, jakby był jej własnym synem. Wciąż myślała o zamążpójściu? Może. Nie było jeszcze na to za późno, o ile na jej drodze pojawiłby się odpowiedni mężczyzna. Tylko że taki się nie pojawiał. Gdyby Hans

poprosił ją o rękę, zgodziłaby się. Ale Hans od wielu lat był szczęśliwym mężem. Czas mijał i właściwie o nim zapomniała. Prawie. – Skręć w Piątą, James! – zawołała Gretchen do woźnicy. – Dokąd jedziemy? – spytała Mary, ale przyjaciółka nie odpowiadała. Wyjechały przez bramę przy południowym rogu parku. Przez wiele pokoleń Broadway był najpopularniejszą ulicą nowojorskich elit, ale ostatnio nowobogacka Piąta Aleja stała się dla niego poważną konkurencją. Miasto nie dotarło jeszcze do granic modnego Central Parku, ale pojedyncze rezydencje na Piątej Alei zbliżały się do niego coraz bardziej. Pierwszy dom wart zainteresowania znajdował się kilka przecznic dalej. Był to wielki, nieukończony jeszcze pałacowy budynek stojący na pustej parceli. – To dom madame Restell – poinformowała Gretchen. – Piękny, prawda? Madame Restell, dorobiwszy się z mężem fortuny na aborcjach oferowanych zacnym nowojorczykom, postanowiła postawić dom na Piątej Alei i osiąść w nim na emeryturze. Mary patrzyła na willę z pewnym przerażeniem, ale dopiero przy następnej przecznicy przeżegnała się pobożnie. Róg Piątej Alei i Pięćdziesiątej Ulicy. Katedra Świętego Patryka. Dziesięć lat wcześniej kardynał Hughes położył kamień węgielny pod ogromny kościół, na który z pewnością zasługiwała stale powiększająca się społeczność irlandzkich katolików. Nikt nie miał wątpliwości, jakie kryło się w tym przesłanie. Przez długi czas to kościół Świętej Trójcy ze

swoimi odwołaniami do gotyku robił największe wrażenie, ale teraz nowa, ogromna katedra przy Piątej Alei miała pokazać episkopalianom, gdzie jest ich miejsce, oraz przypomnieć wszystkim raz na zawsze, że irlandzkim katolikom też należy się szacunek. Mary była dumna z katedry. W miarę upływu lat znajdowała w kościele coraz większe pocieszenie. To była religia jej dzieciństwa, jej narodu. A teraz wiadomo było przynajmniej, że pozostanie tu na zawsze. W każdą niedzielę Mary chodziła na mszę świętą, wyznawała swoje nieliczne drobne grzechy księdzu, a ten udzielał jej dobrotliwie rozgrzeszenia i wyznaczał pokutę. Modliła się w kaplicy, gdzie wszystkie cienie zdawały się rozumieć ludzkie łzy, płomienie świec obiecywały miłość, a cisza – Mary była tego pewna – oznaczała wieczne trwanie Kościoła. Ten duchowy pokarm sprawiał, że jej życie było niemal spełnione. Jadąc Piątą Aleją, minęły sierociniec dla biednych czarnoskórych dzieci przy Czterdziestej Trzeciej oraz przypominający twierdzę zbiornik, aż wreszcie dotarły do Union Square i znalazły się w Bowery. – Nie zgadłaś jeszcze, dokąd jedziemy? – spytała Gretchen. *** Dobrze wyposażone atelier fotograficzne Theodore’a Kellera było podzielone na dwie części. W mniejszej stał gotowy do użycia aparat, a naprzeciwko niego krzesło na tle zasłony. W ostatnich latach Theodore, podobnie jak inni fotografowie w Bowery, zarabiał na chleb, głównie robiąc portrety młodych mężczyzn w źle dopasowanych mundurach. Stawali przed obiektywem z dumą lub nieśmiałością, a potem jechali na

wojnę z Południem. Nowe fotografie, szybsze niż dawne dagerotypy, można było niemal od razu przenosić na papier. Czasem trafiało się aż trzydziestu klientów dziennie. Wystarczało na czynsz. Początkowo małe portrety wielkości karty wizytowej były jedynie zabawą, przyjemną pamiątką z wakacji nad morzem. Gdy jednak liczba ofiar wojny domowej rosła w przerażającym tempie, Theodore uświadomił sobie, że jego zdjęcia są jak płyty nagrobne, na których utrwalono ostatnie chwile kogoś, kto już niedługo opuszczał swoją rodzinę na zawsze. Dlatego robił wszystko, żeby każda fotografia wyglądała jak najlepiej, choć nie wyjawiał klientom powodów swoich starań. Druga, większa część pracowni wyglądała zupełnie inaczej. Była tu kanapa, ciężkie, welwetowe zasłony, liczne tła oraz rekwizyty potrzebne do dużych zdjęć. Theodore odpoczywał tutaj po pracy. Bystry obserwator zauważyłby, że właściciel atelier uważa się nie tylko za profesjonalistę, ale także za artystę, a nawet za członka bohemy. W rogu stały skrzypce, na których lubił grać. A na małym okrągłym stoliku przy ścianie leżały książki, które akurat czytał. Tego dnia obok mocno sfatygowanych opowiadań Edgara Allana Poe znalazły się dwa tomiki poezji. Jeden, Les Fleurs du Mal Baudelaire’a, był na szczęście po francusku. Autorem drugiego był Amerykanin i gdyby nie to, że z wizytą zapowiedziała się jego własna siostra, Theodore schowałby wiersze do szuflady. Czekał gotowy na Gretchen, ale nie wiedział jeszcze, jakiego tła użyje. Jeśli tylko czas na to pozwalał, lubił przypatrywać się swoim modelom, czekając na inspirację podpowiadającą najlepszą scenografię i układ zdjęcia. Często spotykał się ze swoją siostrą i jej rodziną, ale Mary nie widział

już od dłuższego czasu. Poza tym chciał zobaczyć, jak razem wyglądają i jak są ubrane, a dopiero potem stworzyć najlepszą kompozycję. Pomysł siostry, by obdarować Mary portretem, uznał za znakomity i natychmiast zaproponował, że zrobi go za darmo. Przywitał je ciepło. Mary, co zauważył, była zadowolona, ale nieco onieśmielona. Dlatego zaczął od pokazania najlepszych portretów. Pomyślała, że Theodore chce w ten sposób wzbudzić jej podziw, ale on miał zupełnie inny cel – obserwując jej reakcje i słuchając jej uwag, dowiadywał się, jak chciałaby wyglądać. Zdążył się już przekonać, że sztuka fotografii jest zaskakująco bliska malarstwu. Jego modele też musieli siedzieć nieruchomo – w zależności od warunków ekspozycji mogło to trwać dłużej niż pół minuty. I też liczyła się barwa światła – zauważył, że niebieskie daje niekiedy lepsze rezultaty – i jego ukierunkowanie. Umiejętnie ustawiając oświetlenie – żeby twarz modela rzucała cienie – mógł w pełni pokazać kształt głowy, podkreślić rysy twarzy, uwydatnić zmarszczki i wyeksponować charakter. Czasem mu się to udawało, ale na ogół wywołane zdjęcie rozmijało się z oczekiwaniami klientów. Ludzie chcieli czegoś zupełnie innego, czegoś zgodnego z modą, konwencjonalnego i kompletnie bezbarwnego. Przywykł do tego, że musi spełniać ich wymagania. A satysfakcję czerpał z pokonywania trudności technicznych. Mary nie miała wielkich oczekiwań. Chciała wyglądać jak dama, nieco młodziej niż w rzeczywistości. Po dwudziestu minutach upozował ją do zdjęcia: siedziała na wyściełanym

krześle na tle aksamitnej zasłony i stolika ze stojącą na nim wazą. Theodore był pewien, że portret sprawi jej wielką radość. Właśnie takie fotografie ofiarowywano rodzinie, żeby po latach ktoś mógł powiedzieć: „Patrz, to ciotka Mary w młodości. Całkiem ładna była z niej kobieta”. Gretchen miała już wiele portretów. Jednak w ciągu ostatnich lat Theodore zauważył u swojej siostry subtelne zmiany. Zapewne dzięki temu, że rozmawiał z nią o swojej pracy, zaczynała rozumieć różnicę pomiędzy zdjęciem nudnym a interesującym. Ale było w tym coś więcej. Dostrzegał to coraz częściej: szelmowskie poczucie humoru, gotowość do ryzyka, a nawet pewien ślad buntu ukryty pod zewnętrzną układnością. Czyżby Gretchen miała w sobie głębię? – A teraz upozujesz nas obie – oznajmiła. Wiedział już, jak je ustawić. Pomyślał o tle, którego od dość dawna nie używał. Większość klientów uważała je za staromodne. Przyniósł tło z zaplecza i je rozwiesił. Była to osiemnastowieczna scena ogrodowa, z mnóstwem kwiatów, ozdobna i zmysłowa. Być może namalował ją Watteau albo Boucher na potrzeby francuskiego dworu. Z przodu Theodore ustawił huśtawkę z szerokim siedzeniem. Kilkoma wprawnymi ruchami przywiązał do lin huśtawki kolorowe wstążki, żeby dopasować ją do nastroju namalowanej sceny. Na koniec wyjął dwa słomiane kapelusze z szerokim rondem i wręczył je modelkom. – Mary, usiądź na huśtawce – polecił. – A ty, Gretchen, stań za nią.

Wyglądało nieźle. Zabawnie, ale i uroczo. Kazał Gretchen udawać, że buja Mary na huśtawce. Po kilku próbach kompozycja była gotowa; wydawało się, że huśtawka naprawdę jest w ruchu, więc przykazał dziewczętom, by nie zmieniały pozycji. I zrobił zdjęcie. – Jeszcze jedno – stwierdziła Gretchen. Bez sprzeciwu ustawił aparat i schował się pod czarną zasłoną. W tym samym momencie Gretchen wyciągnęła rękę i strąciła Mary kapelusz z głowy. Mary wybuchnęła śmiechem, odchylając nieco głowę do tyłu, a jej ciemne włosy rozsypały się luźno. Pod wpływem nagłego natchnienia Theodore zwolnił migawkę. Wyłonił się spod czarnej płachty i przyjrzał obu kobietom, swojej siostrze, roześmianej, i Mary z rozpuszczonymi włosami. Dlaczego wcześniej nie zauważyłem, że ona jest taka piękna?, pomyślał. Poczęstował je lemoniadą i ciastem z kminkiem. Prowadzili miłą rozmowę o swoich rodzinach i zbliżających się wakacjach. Gretchen rozglądała się z ciekawością po pracowni. Nagle oczy jej rozbłysły na widok tomiku poezji. – Co to takiego? – spytała. – Uważaj, to nieprzyzwoita książka – ostrzegł ją brat ze śmiechem. – Źdźbła trawy – przeczytała. – Walt Whitman. Czyżbym już o nim słyszała? – Napisał wiersz o wojnie zatytułowany Walcie w bębny, który dwa lata temu stał się dość znany. Ale ten tomik ukazał

się wcześniej i wywołał pewien skandal. Całkiem interesująca poezja. Theodore spojrzał na Mary i ku swojemu zdziwieniu zauważył rumieniec na jej policzkach. Wiedział dobrze, że homoerotyczne wiersze Whitmana omawiano jedynie w zamkniętych kręgach literackich, więc zaciekawiło go, skąd je zna. Postanowił jednak nie pytać. A potem przyszła mu do głowy nagła myśl, że Mary, widząc u niego tę książkę, może go podejrzewać o podobne skłonności. – Whitman to geniusz, ale moim zdaniem Baudelaire jest od niego lepszy – powiedział. – Posłuchajcie tego. – Uśmiechnął się. – Wyobraźcie sobie, że jesteście na wyspie w piękny letni dzień. Panuje cisza, słychać jedynie drobne fale uderzające o brzeg. Wiersz ma tytuł Zaproszenie do podróży. – Ależ on jest po francusku – zauważyła Mary. – Po prostu posłuchaj, jak brzmi – powiedział i zaczął czytać. – Mon enfant, ma soeur, Songe à la douceur, D’aller là-bas vivre ensemble… Słuchała. Przez chwilę, gdy Theodore wspomniał o Walcie Whitmanie, poczuła się zakłopotana. Nie dlatego, że dobrze znała jego wiersze, ale zapamiętała to nazwisko z rozmowy, którą usłyszała podczas jakiejś kolacji u Masterów. Wiedziała zatem, że Whitmana uważano za człowieka nieprzyzwoitego, i domyślała się, co to może oznaczać, a potem nagle poczuła się zakłopotana, bo przecież Theodore mógłby pomyśleć, że zadaje się z ludźmi tego pokroju, więc się zarumieniła. Ale nie chciała znów zrobić z siebie idiotki, siedziała więc nieruchomo i słuchała.

Jeszcze nigdy nikt nie czytał dla niej wiersza, do tego po francusku. Musiała przyznać, że miękkie, zmysłowe dźwięki tej poezji przypominały jej morskie fale, i sądziła, że gdyby znała francuski, byłaby tak samo zachwycona jak Theodore. – Dziękuję – powiedziała uprzejmie, gdy skończył czytać. – Zanim wyjdziecie, chciałbym wam pokazać kilka swoich prac – powiedział nagle. Mary nie wiedziała, jak to rozumieć. – To znaczy, że zostałyśmy wyróżnione – wyjaśniła Gretchen, gdy jej brat podszedł do szerokich szuflad i zaczął wyjmować jakieś teczki. – Theodore zarabia na życie robieniem portretów, ale bardziej liczą się dla niego inne rzeczy. Rzadko o nich mówi. Rozłożył teczki na stole i po chwili Mary patrzyła na fotografie zupełnie inne niż te, które widziała przedtem. Część przedstawiała pojedyncze postacie, dwie były zbliżeniami. Ale większość miała duży, poziomy format. Widniały na nich ulice i sceny z życia wsi. Zaułki i podwórka z wyraźnymi plamami cieni. Łachmaniarze i żebracy. Ruchliwe doki, otwarte wody portu, statki we mgle. Mary nie wiedziała, co o nich myśleć, miała wrażenie, że zdjęcia stanowią przypadkowy zbiór. Jednak szybkie spojrzenie na Gretchen, która przyglądała się fotografiom z uwagą, powiedziało jej, że w tych obrazach musi być coś, czego sama jeszcze nie rozumie. Theodore też wyglądał dziwnie. Wciąż był tym samym młodym mężczyzną o dobrze jej znanych szeroko rozstawionych oczach, ale pełne powagi skupienie, które w dzieciństwie wydawało się zabawne i rozczulające, było dziś czymś zupełnie innym. Jego skupiona

twarz przypominała twarz Hansa, gdy grał na fortepianie. Patrząc teraz na rodzeństwo, połączone sztuką, której nie rozumiała, pomyślała z żalem, że jest z tej wspólnoty wyłączona. Jedno zdjęcie poruszyło ją szczególnie mocno. Zrobiono je w West Side, gdzie linia kolejowa biegła nad Rzeką Hudsona. U góry wisiały ciężkie chmury, a ich lśniące obrzeża były jak echo blasku metalowych szyn. Matowa rzeka wiła się obok torów niczym wielki, ciemny wąż. A po szynach, jedne blisko, inne rozrzucone w oddali, wędrowały smutne postacie opuszczających miasto Murzynów. To był dość powszechny widok. Dzięki „podziemnej kolei” zbiegli niewolnicy już od dawna docierali do Nowego Jorku. Ale po wybuchu wojny domowej ta wąska strużka zamieniła się w szeroki strumień. Jednak Murzynów nie witano chętnie; dlatego po jakimś czasie wyruszali dalej, wędrowali torami, mając nadzieję, że wskoczą do przejeżdżającego pociągu albo że przynajmniej żelazny szlak doprowadzi ich do jakiegoś miejsca na północy, gdzie zostaną lepiej przyjęci. Za sprawą tego dziwnego, niesamowitego światła, zimnego blasku torów i czerni rzeki fotografowi udało się uchwycić pełną smutku atmosferę. – Podoba ci się? – spytał Theodore. – Bardzo – odpowiedziała. – Jest takie smutne. A jednocześnie… – Nieprzyjemne? – Nigdy nie myślałam, że takie tory… – Nie umiała znaleźć odpowiednich słów. – Że mogą być takie piękne.

– Aha. – Theodore spojrzał zadowolony na siostrę. – Mary ma dobre oko. Niedługo potem musiały wyjść. Pojechały powozem do przystani promowej. – Chciałabym znać się na fotografii tak samo jak ty – zwróciła się Mary do przyjaciółki. Gretchen się uśmiechnęła. – Theodore trochę mnie nauczył, to wszystko. Jak chcesz, mogę ci wytłumaczyć parę rzeczy. Przystań znajdowała się niedaleko Battery Point, a podróż trwała dwie godziny. W taki słoneczny dzień rejs przez północną część Górnej Zatoki był wielką przyjemnością. Prom sunął wzdłuż wielkiej krzywizny brzegu Brooklynu i minąwszy przesmyk między Brooklynem a Staten Island, wypłynął na rozległą Dolną Zatokę. W pewnym momencie, gdy mijali mały fort na brooklyńskim brzegu, jeden z pasażerów zauważył: – To fort Lafayette. Trzymają tam ludzi z Południa. Prezydent kazał ich uwięzić bez aktu oskarżenia i bez procesu. – Nie powiedział jednak, czy pochwala takie postępowanie. Zresztą ani Mary, ani Gretchen nie miały ochoty zajmować się losem więźniów. Gdy poczuły na twarzach słoną atlantycką bryzę, gdy prom zaczął kołysać się na wzburzonych wodach, na południowym wschodzie dojrzały cel swojej podróży: szeroki pas piaszczystej plaży. Coney Island. ***

Kłótnia pomiędzy Frankiem Masterem a jego żoną przebiegła dokładnie tak, jak sobie zaplanował. Wrócił do domu około czwartej po południu. Hetty była w salonie. – Tom już jest? – spytał wesoło. Okazało się, że syn wyszedł. – Nie szkodzi – stwierdził z uśmiechem. – Wszystko załatwione. Nie wezmą go do wojska. Zapłaciłem trzysta dolarów i dostałem pokwitowanie. A potem pojechałem do miasta zobaczyć, jak przebiega pobór. Nie widać żadnych niepokojów. Hetty przyjęła te informacje w milczeniu. Przez dwa lata trwania zbrojnego konfliktu między Północą a Południem Unia wystawiała tylko oddziały ochotnicze. Dopiero niedawno prezydent Lincoln był zmuszony ogłosić pobór. Nazwiska mężczyzn podlegających służbie umieszczano w wielkiej loterii. Do wojska szedł ten, którego wylosowano. Chyba że miał pieniądze. Mógł wtedy posłać na swoje miejsce jakiegoś biedaka albo zapłacić trzysta dolarów władzom, które same znajdowały zastępcę. Frank Master uważał to za sensowne rozwiązanie. A szczególnie podobało się ono młodemu Tomowi, który nie miał ochoty iść na wojnę. W Europie członkowie wyższych warstw społecznych szczycili się walecznością i rycerskim duchem, ale bogacze z północnych stanów Ameryki uważali to za mrzonki. W Anglii młodzi arystokraci i dżentelmeni, zwłaszcza gdy byli młodszymi synami, szli gremialnie do wojska, płacili za stopnie oficerskie i z dumą pokazywali się w mundurach. Byli wszak potomkami baronów i rycerzy średniowiecznej Europy.

Arystokrata nie prowadził handlu. Nie sporządzał cudzych testamentów. Nie leczył z chorób. Broń Boże! Arystokrata żył na swojej ziemi, a gdy trzeba było walczyć, stawał na czele swoich poddanych. Echa tej starej tradycji przetrwały wśród ziemiańskich rodzin w Wirginii. Ale nie w Bostonie, Connecticut czy Nowym Jorku. Do diabła z takimi przekonaniami. Lepiej zapłacić i niech biedacy dają się zabijać. Ubodzy doskonale o tym wiedzieli. „Wojnę prowadzą bogaci, ale walczyć muszą biedni”, narzekali ci, których nie stać było na wykup. Władze miasta obawiały się, że pobór stanie się powodem do niepokojów. Pierwszy termin poboru wypadał właśnie w tę sobotę rano, a losowanie miało się odbyć w siedzibie władz dziewiątego okręgu. Był to odosobniony budynek stojący na jednej z kilku pustych parceli u zbiegu Trzeciej i Czterdziestej Siódmej Ulicy, z dala od głównej zabudowy miasta. Frank chciał rzucić na to okiem. Na miejscu liczny tłum przyglądał się, jak szeryf wyjmuje z baryłki kartki z nazwiskami. Na szczęście panował spokój. Wkrótce szeryf ogłosił z wyraźną ulgą, że losowanie zostaje przerwane do poniedziałku. – Nie wyglądasz na zadowoloną – zwrócił się Frank do żony. Hetty wciąż milczała. – Naprawdę chcesz, by Tom walczył w tej przeklętej wojnie? Bo on wcale tego nie chce, zaręczam ci. – On sam musi podjąć tę decyzję.

– I właśnie to zrobił – stwierdził Master stanowczo, jakby mówił: „A więc zostałaś sama”. *** Już w dniu przemówienia Lincolna w Instytucie Coopera małżeństwo Franka i Hetty było w poważnym kryzysie, a późniejsze wydarzenia bynajmniej ich do siebie nie zbliżyły. Lincoln został kandydatem republikanów i prowadził sprytną kampanię. „Twoja matka może sobie wierzyć, w co chce – tłumaczył Frank Tomowi – ale prawda jest taka, że ludzie z Północy wcale nie ekscytują się kwestią niewolnictwa, choć z zasady są mu przeciwni. Lincoln może sobie włączyć taki postulat do programu, ale to mu nie da zwycięstwa”. Na wybory w 1860 roku republikanie poszli z hasłem „Wolna ziemia, wolna praca, wolni ludzie”. Przekonywali, że niebojący się ciężkiej pracy mieszkańcy Północy powinni przejmować ziemie na Zachodzie, budować tam koleje i rozwijać przemysł, natomiast południowcy, moralnie gorsi z racji wspierania niewolnictwa, zostaną z tyłu. „Proponuje darmową ziemię i pomoc rządu – zauważył Frank cierpko. – Niezła zachęta do słusznych działań”. Lincoln wygrał wybory, ale nieznacznie. Na północy stanu Nowy Jork głosowano na republikanów, ale obywatele miasta Nowy Jork nie poparli Lincolna. Bo jego program zapowiadał pogorszenie stosunków z Południem. A od stosunków z Południem zależało bogactwo nowojorskich kupców, a więc i miejsca pracy dla robotników. Członkowie Tammany Hall dobrze o tym wiedzieli. Burmistrz

Fernando Wood mówił o tym głośno. I nie zawahał się dodać, że jeśli Lincoln chce wystawić na szwank miejsca pracy, to niech idzie do diabła. Nowojorskie warstwy pracujące równie nieufnie odnosiły się do republikanów. Republikańscy wolni rolnicy, ze swoim etosem zaradności i samodzielności, nie byli sojusznikami robotniczych związków zawodowych, których siła przetargowa zależała jedynie od ich liczebności. Robotnicy obawiali się jeszcze jednego. „Jeśli Lincoln dopnie swego, miliony wolnych Murzynów, gotowych pracować za grosze, ruszą na północ i zabiorą nam miejsca pracy”. Hetty Master była oburzona taką postawą. Frank zaś uważał ją za uzasadnioną. A do tego spełniły się jego obawy dotyczące secesji. Dwudziestego grudnia 1860 roku Karolina Południowa wystąpiła z Unii. Jej śladem podążyły kolejne stany. W lutym 1861 roku stworzyły Konfederację i wybrały własnego prezydenta. Pozostałe stany Południa powstrzymywały się od tak drastycznych kroków. Secesjoniści stwierdzili, że oto nadarza się znakomita okazja: „Jeśli Unia się rozpada, to nie będziemy spłacać żadnych długów, które jesteśmy winni bogatym chłopcom z Nowego Jorku”. Z Nowego Jorku wyruszyła do Waszyngtonu delegacja kupców, demokratów i republikanów, chcących jak najszybciej znaleźć kompromis. W mieście pojawił się nawet sam Lincoln, ale nikogo to nie zadowoliło. Burmistrz Fernando Wood posunął się do zaskakującej groźby. Jeśli Lincoln chce wojny z Południem, jeśli chce

doprowadzić miasto do ruiny, to Nowy Jork powinien rozważyć inne rozwiązanie. „Powinniśmy wystąpić z Unii”, ogłosił Wood. „Nowy Jork ma nie należeć do Stanów Zjednoczonych?! Czy on oszalał?!”, krzyczała Hetty. „Nie do końca”, stwierdził Frank. Wolne miasto z wolnocłowym portem – to nie był nowy pomysł. Wielkie miasta europejskie, takie jak Hamburg, od średniowiecza funkcjonowały jak niezależne państwa. Nowojorscy kupcy przez kilka tygodni rozważali taką możliwość. Jednak w marcu Konfederacja podjęła decyzję kładącą kres tym dyskusjom: Południe zlikwidowało cła. „Będą handlować z Anglią sami i tym nas wykończą”, zauważył Frank ponuro. W tej sytuacji Nowy Jork nie miał innego wyjścia, jak poprzeć Lincolna. A miesiąc później, gdy konfederaci zaczęli ostrzeliwać fort Sumter, zaczęła się wojna domowa. Bunt Południa należy stłumić, głosił Lincoln, bo zagraża on unii stanów stworzonej przez ojców założycieli. Unia musi przetrwać. Dobre maniery służą trwałości małżeństwa, poza tym Frank wciąż miał dla żony dużo ciepłych uczuć, więc ze wszystkich sił starał się być uprzejmy i nie mówić nic, co mogłoby ją wyprowadzić z równowagi. Ale dla Hetty było to dużo trudniejsze. Kochała Franka, ale co ma zrobić kobieta, której mąż każdego dnia patrzy na potworne zło i mimo całej swojej dobroci zachowuje obojętność? Co gorsza, gdy wybuchła wojna, okazało się, że jego obawy co do secesji Południa

okazały się słuszne. „A nie mówiłem?”, wymknęło mu się któregoś razu. Gdy pierwszy rok wojny dobiegał końca, nie oglądali już razem map ani nie omawiali planów na przyszłość, mimo że ich małżeństwo trwało. Dawniej siadali wieczorami obok siebie na kanapie, a teraz w milczeniu każde zajmowało swój fotel i zagłębiało się w lekturze. Dobre wychowanie tłumiło tlący się ogień złości, ale nie mogło go ugasić. A czasem nawet dobre maniery nie wystarczały. *** Doskonale wiedział, że słowa o poborze i decyzji syna wywołają jej złość. Użył ich świadomie. – Nienawidzisz wojny tylko dlatego, że chodzi ci o zyski – stwierdziła Hetty chłodno. – Wręcz przeciwnie – odpowiedział ze spokojem. – Wzbogaciłem się dzięki tej wojnie. On i wielu innych. Częściowo za sprawą szczęścia. Po kilku ciężkich miesiącach w 1861 roku, kiedy handel z Południem załamał się, los podsunął im nieoczekiwaną szansę. Wielka Brytania cierpiała z powodu nieurodzaju, natomiast na Środkowym Zachodzie zbiory były wyjątkowo obfite. Przez miasto przepływały ogromne ilości pszenicy wysyłanej do Anglii. Linia kolejowa Hudson i stary kanał Erie potwierdziły swoją przydatność. Od tamtego czasu nastąpił bujny rozkwit handlu nie tylko pszenicą, ale także bydłem, cukrem i ropą z Pensylwanii wykorzystywaną do produkcji nafty.

Ale przede wszystkim Frank dokonał tego samego odkrycia co jego przodkowie w minionym stuleciu: na wojnie można dobrze zarobić. Armia miała ogromne potrzeby. Nowojorskie fabryki żelaza pracowały pełną parą, dostarczając surowca do budowy okrętów wojennych i pancerników; Brooks Brothers produkowali tysiące mundurów. A do tego rząd potrzebował ogromnych funduszy. Wall Street zarabiała krocie na emitowaniu państwowych obligacji. Nawet na giełdzie panowała dobra koniunktura. Hetty zignorowała jego uwagę i przypuściła kolejny atak. – Twoi przyjaciele właściciele niewolników i tak przegrają. Zapewne miała rację. Nawet po tym, jak Wirginia i inne niezdecydowane stany opowiedziały się po stronie Południa, siły były bardzo nierówne. Gdy patrzyło się na zasoby obu stron, na liczbę żołnierzy, przemysł, a nawet na produkcję rolną, górą była Północ. I konsekwentnie realizowała swoją strategię: zablokować Południe, a potem je zdławić. Ale mimo to Południe nie traciło nadziei. Miało dzielnych żołnierzy i świetnych dowódców. Na samym początku wojny pod Bull Run Stonewall Jackson wytrzymał natarcie unionistów, a potem pogonił ich aż do Waszyngtonu. Generał Robert Lee był geniuszem. A przede wszystkim wojska Unii walczyły po to, by narzucić swoją wolę sąsiadowi, natomiast południowcy walczyli na ojczystej ziemi o swoje dziedzictwo. Gdyby udało im się wytrzymać wystarczająco długo, to może Północ straciłaby ducha walki i zostawiła ich w spokoju. To prawda, nad Antietam Lee poniósł ogromne straty i musiał się wycofać, a Grant dosłownie zmiażdżył konfederatów pod Gettysburgiem, ale przecież wojna jeszcze się nie skończyła.

– Rzeczywiście, Północ może wygrać – przyznał Master. – Ale za jaką cenę? Bitwa pod Shiloh była prawdziwą rzezią. Zabito dziesiątki tysięcy żołnierzy. Południe jest w ruinie. I w imię czego? – Żeby ludzie mogli być wolni, jak Bóg przykazał. – Dla dobra niewolników? – Frank pokręcił głowa. – Wątpię. Lincoln uważa, że niewolnictwo jest złem, czemu nie przeczę, jednak posunął się za daleko, żeby ocalić Unię. Pokazał to dostatecznie jasno. Nawet powiedział kiedyś publicznie: „Gdybym mógł ocalić Unię, nie dając wolności ani jednemu niewolnikowi, to nie wahałbym się tego uczynić”. To jego słowa, nie moje. – Umilkł na chwilę. – A jaką przyszłość widzi Lincoln dla niewolników? Tego nikt nie wie. Chodzą słuchy, że jego główny pomysł polega na tym, by znaleźć jakąś wolną kolonię w Afryce lub Ameryce Środkowej i wysłać ich tam wszystkich. A czy ty wiesz, że powiedział czarnoskórej delegacji prosto w twarz, że nie chce Murzynów w Stanach Zjednoczonych? Stwierdzenia te miały swoje podstawy i Frank wiedział, że zirytują Hetty. – On wcale nie ma takich zamiarów! – krzyknęła. – A proklamacja? Master

uśmiechnął

Mistrzowskie

posunięcie

się.

Proklamacja

Lincolna.

emancypacji.

Abolicjoniści

byli

zachwyceni, tak jak Lincoln sobie założył. Prezydent ogłosił Proklamację w zeszłym roku i powtórzył ją na wiosnę. Cały świat usłyszał, że niewolnicy z Południa odzyskają wolność. Ale czy na pewno?

– Czy przeanalizowałaś dokładnie, moja droga, co tak naprawdę mówi nasz prezydent? – spytał Frank. – Grozi jedynie, że wyzwoli niewolników w każdym stanie wspierającym rebelię. Sprytny wybieg. Mówi konfederatom: „Wycofajcie się teraz, bo jeśli będziecie zwlekać, dam wolność waszym niewolnikom”. Proklamacja nie obejmuje tych niewolniczych stanów, które przyłączyły się do Unii. Tam żaden czarny nie uzyska wolności. Żaden. – Spojrzał na żonę z triumfem. – Oto jakiego bohatera mają abolicjoniści. – Zaczekaj do końca wojny – rzuciła Hetty. – Wtedy się przekonasz. – Zobaczymy. – Nienawidzisz go, bo reprezentuje zasady moralne. Frank wzruszył ramionami. – Zasady moralne? Jakie? W forcie Lafayette przetrzymuje ludzi bez procesów. Habeas corpus nic dla niego nie znaczy. Wtrącił ludzi do więzienia tylko dlatego, że pisali przeciwne mu artykuły. Najwyraźniej nasz prezydent z prawniczym wykształceniem nigdy nie słyszał o procesie Zengera. Powiem ci, kim jest ten twój ukochany Lincoln. To cyniczny tyran. – Ty grzechotniku! Grzechotnikami nazywał Lincoln tych, którzy podważali sens wojny. – Sugerujesz, że zawsze byłem przeciwny wojnie i uważam negocjacje pokojowe za konieczne? – spytał z lodowatym spokojem. – Masz rację. Ale nie tylko ja tak uważam. I to znaczy, że jestem zły? Niech ci będzie. – Zawiesił głos, a potem krzyknął gwałtownie: – Ale przynajmniej nie próbuję

wysłać naszego syna na bezsensowną śmierć! W odróżnieniu od ciebie. – Odwrócił się na pięcie. – Jesteś niesprawiedliwy! – Idę do kantoru – odpowiedział podniesionym głosem. – Nie czekaj na mnie z kolacją. Wszystko poszło tak, jak przewidywał. *** Mary wpatrywała się w ocean. Lekki wiatr wydobywał z kęp traw zgrzytliwe szmery i bawił się jej włosami. Drobne fale przełamywały się z cichym sykiem i lizały piasek jęzorami białej piany. Wiele mil na zachód widać było nad horyzontem południowy brzeg Staten Island. Przed nimi, między dwoma zewnętrznymi ramionami Dolnej Zatoki, rozciągał się bezkres Atlantyku. – Chodźmy na cypel – zaproponowała Gretchen. Było

sobotnie

popołudnie.

Większość

niedzielnych

turystów jeszcze się nie pojawiła, długa plaża była niemal pusta. Od lat dwudziestych XIX wieku, kiedy poprowadzono utwardzoną pokruszonymi muszlami drogę łączącą Coney Island ze stałym lądem, długie wydmy i plaże stały się popularnym celem niedzielnych wycieczek mieszczuchów. Ale nadal było to ciche i spokojne miejsce. Pośrodku Coney Island powstała wakacyjna osada złożona z kilku pensjonatów i zajazdów obsługujących szacowne rodziny szukające ciszy i morskiego powietrza. Przyjeżdżały tu takie sławy jak Herman Melville, Jenny Lind i Sam Houston,

ale

wysepka

nie

przyciągnęła

jeszcze

zainteresowania nowojorskiej śmietanki towarzyskiej, więc zachowała dyskretny urok. Każdy, kto ją odkrył, zawsze tu później wracał. Gretchen

i

Mary

zatrzymały

się

w

pensjonacie

zajmowanym przez kilka rodzin, które przyjeżdżały tu od kilku lat. Na szerokim ganku biegnącym wzdłuż frontu pensjonatu zjadły pożywne śniadanie złożone z jajek, placków i kiełbasek, a potem wyruszyły na spacer. Zachodni cypel wyspy był jedynym miejscem Coney Island, gdzie rozpanoszył się zły gust. Kilka lat temu dwóch sprytnych młodych ludzi otworzyło tu niewielki pawilon, w którym wysiadający z promu pasażerowie mogli kupić napoje i przekąski oraz znaleźć inne atrakcje. Obecnie pawilon przejęli zjawiający się tu licznie w letnim sezonie karciani oszuści, rozmaici naciągacze i inne podejrzane typy. Urlopowicze z pensjonatu udawali, że to miejsce nie istnieje, na szczęście cypla nie było widać ani słychać z hotelowej osady. Ale Gretchen i Mary nie miały nic przeciwko temu, by przez pół godziny patrzeć na sprzedawców słodyczy i cwaniaków zachęcających do gry w trzy karty. Potem poszły brzegiem wychodzącym na lagunę, aż w końcu dotarły do drogi wysypanej muszlami. Gdy tego dnia patrzyło się na Manhattan przez East River, można było dojść do wniosku, że Brooklyn stał się ruchliwym miejscem. Na nabrzeżu powstały stocznie, magazyny i fabryki, na Brooklyn Heights wyrósł kwartał mieszkalny. W 1776 roku, gdy obozowali tam brytyjscy żołnierze, Brooklyn liczył mniej niż dwa tysiące mieszkańców. Dziś było ich ponad sto tysięcy. A co więcej, pojawiły się plany, by na

wyżej położonym gruncie utworzyć piękny Prospect Park. Wystarczyło jednak minąć Heights, by znaleźć się na wiejskich terenach, a tam na przestrzeni kilkudziesięciu mil rozsiane były niewielkie miasteczka i holenderskie wioski, które przetrwały prawie niezmienione od XVIII wieku. Mary spojrzała za siebie, nad owiewaną wiatrem wydmą, moczarami i polami uprawnymi w kierunku niewidocznego stąd miasta. – Chyba jesteśmy w innym świecie – zauważyła z uśmiechem. Doszły spacerem nad brzeg oceanu, a potem, wdychając morskie powietrze, ruszyły na wschód plażą. Do hotelu dotarły po południu, więc bardzo już zgłodniały. – Nie jedz za dużo, bo będziesz senna – ostrzegła Gretchen. – Wcale mi to nie przeszkadza – odpowiedziała Mary ze śmiechem, biorąc jeszcze jeden kawałek szarlotki. Gretchen poszła w jej ślady. Usiadły na chwilę w trzcinowych fotelach stojących na trawniku przed pensjonatem. Wiatr ustał, świeciło silne słońce, więc osłoniły twarze słomkowymi kapeluszami. – Mam dla ciebie jeszcze jedną niespodziankę – oznajmiła Gretchen. – Jaką? – Chodź na górę, pokażę ci. Miały śliczny pokój. Na łóżkach leżały różowe narzuty, okno wychodziło na morze. Ściany pomalowano na biało, a nad każdym łóżkiem powieszono obrazek w złotej ramce

przedstawiający kwiaty, nad kominkiem wisiał zaś niewielki portret przodka w niebieskim surducie i czarnym, wysokim kapeluszu, a na półce kominka stał francuski zegar. Podłogę pokrywał ładny dywan. Było tu naprawdę elegancko, dlatego Mary podejrzewała, że lwią część rachunku uiścił mąż Gretchen, mimo że zgodnie z zapewnieniami miały płacić za pokój po połowie. Gretchen otworzyła walizkę. Wyjęła z niej dwa pakunki owinięte w papier i wręczyła pierwszy Mary. – Jeden dla mnie i jeden dla ciebie. – Uśmiechnęła się. – Nie zajrzysz do środka? Mary rozwinęła papier. W środku było jakieś ubranie. Rozłożyła je. – Nie mam pojęcia, co to takiego. Gretchen się roześmiała. – Strój kąpielowy. – Ale po co mi on? – Wkładasz go, żeby się wykąpać w morzu. – Gretchen podniosła triumfalnie swój kostium. – Spójrz tylko, pasujemy do siebie. Każdy strój składał się z dwóch części: szerokich pantalonów wiązanych wokół łydki wstążką i sukienki do kolan z długimi rękawami. Zrobiony był z wełny, żeby zapewnić ciału ciepło. Gretchen była bardzo dumna ze swojego zakupu. Pantalony miały u dołu małe falbanki, a sukienka była wykończona koronkową lamówką. Kostium Gretchen był jasnobłękitny, a Mary nieco ciemniejszy, więc wyglądały w nich jak siostry.

Gdy wyszły z hotelu i szły ścieżką w kierunku morza, Mary wciąż czuła się niepewnie. Miały na sobie nowe stroje kąpielowe, a do tego pończochy i buty chroniące przed niewidzialnymi niebezpieczeństwami czającymi się na dnie. Niosły ręczniki i słomkowe kapelusze. *** Theodore Keller zsiadł z promu. Miał na sobie luźną lnianą marynarkę i kapelusz z szerokim rondem. W ręce trzymał niewielką skórzaną walizkę. Zapytawszy o drogę, ruszył w kierunku pensjonatu. Był w doskonałym nastroju. Przyjechał na Coney Island po raz pierwszy od wielu lat. Podjął decyzję rano, gdy tylko się obudził. Zrobił to pod wpływem impulsu – dzień był piękny, a prom czekał tylko, żeby go wywieźć z miasta. No i do tego miał przed sobą miłą perspektywę spędzenia czasu z siostrą. Oraz z Mary O’Donnell. Dlaczego mężczyźni uganiają się za kobietami? Theodore mógłby wymienić kilka powodów. Pożądanie, uleganie pokusie, pragnienie grzechów cielesnych. Był tak samo jurny jak każdy inny młody mężczyzna, zdążył już dobrze poznać smak uciech zmysłowych – prawdę powiedziawszy, był dość namiętny – ale ku kobietom pchała go przede wszystkim ciekawość. Kiedy spotykał taką, która mu się podobała, nie opowiadał jej o sobie jak wielu mężczyzn, ale wypytywał o jej życie, o poglądy i uczucia. A ona czuła się tym wyróżniona. Interesowały go kobiety ze wszystkich sfer, eleganckie damy, które przychodziły do jego pracowni, i spotkane na ulicy ubogie służące. Dla niego każda była

wyjątkowa.

A gdy

już

któraś

wzbudziła

jego

zainteresowanie, był niezmordowany. Pragnął poznać jej wszystkie tajemnice i posiąść ją do końca. Oczywiście miał swoje techniki i metody uwodzenia. A atelier fotograficzne świetnie się do tego nadawało. Gdy już ustawił elegancką damę w odpowiedniej pozie, przez kilka chwil wpatrywał się w nią niebieskimi oczami, poprawiał światło i znowu patrzył. Potem prosił, by spojrzała w tę lub tamtą stronę, a w końcu wydawał cichy pomruk zachwytu, jakby dokonał ciekawego odkrycia. Niemal każda kobieta była tym zaintrygowana i pytała, co zobaczył. Technika zawsze była ta sama. Jeśli kobieta nie odznaczała się szczególną urodą, mówił coś w rodzaju: „Ma pani piękny profil. Wie pani o tym?”. A jeśli było oczywiste, że modelka jest przyzwyczajona do komplementów, rzucał: „Na pewno ciągle pani słyszy, że jest pani piękna… – jakby to nie miało znaczenia – ale jest w pani coś… – zawieszał głos z zastanowieniem – …spogląda pani na różne przedmioty w niezwykle interesujący sposób. Czy może pani rysuje albo maluje akwarelami?”. Zazwyczaj było to prawdą. „Ach, w takim razie wszystko jasne – mówił. – Ma pani oko artystki. To bardzo rzadka cecha”. I jeszcze przed zakończeniem sesji byli umówieni na kolejne spotkanie. Co więc zainteresowało go w Mary? Tego nie wiedział. Sam był zaskoczony, gdy w pracowni uświadomił sobie, jak piękną jest kobietą. A kiedy kaskada ciemnych włosów opadła jej na kark, zauważył, że ma idealną cerę. Jak mógł tego wcześniej nie dostrzec? Próbował sobie wyobrazić, jak

wyglądałaby nago. Przychodziło mu do głowy wiele obrazów. Mary intrygowała go. Przyjaciółka jego siostry, młoda kobieta, którą znał od dzieciństwa, zamieniła się w prawdziwą celtycką piękność. Zawsze wydawała mu się trochę sztywna i świętoszkowata, ale to mogły być złudne pozory. Co ona tak naprawdę myśli? Nawet gdyby zechciała się przed nim odkryć, sprawa nie byłaby taka prosta. Po pierwsze, nie wiedział, jak Gretchen to przyjmie. A po drugie, Mary miała brata, którego należało się wystrzegać. Theodore naraził się już kilku rozwścieczonym mężom, dlatego wiedział, że powinien zachować ostrożność. Ale w spędzeniu paru miłych dni z siostrą na Coney Island nie było nic złego. A jeśli chodzi o Mary, to po prostu cierpliwie poczeka, zobaczy, jak się sprawy potoczą. *** – Ludzie coraz częściej kąpią się w morzu – zauważyła Gretchen. – Ale lekarze mówią, że słona woda źle działa na skórę – zaprotestowała Mary. – Nie będziemy moczyć się długo – zapewniła Gretchen. Na wydmie stały domki na kołach służące za przebieralnie. Zajrzały do jednego z nich. Pachniało tam niezbyt przyjemnie, na szczęście zostawiły swoje ubrania w pensjonacie. Mary rozejrzała się po plaży. Kilkanaście osób, niektóre dość daleko, stało sztywno na brzegu, równie niepewnie jak ona. Wzięła głęboki wdech. A potem, chwyciwszy Gretchen za rękę, pozwoliła się poprowadzić do wody. Poczuła na kostkach ostry chłód. Wstrzymała oddech.

– No chodź – ponagliła ją Gretchen. – Morze nie gryzie. Mary zrobiła kilka kroków. Woda sięgała jej teraz do kolan. Po chwili nadpłynęła mała fala i na chwilę przykryła jej uda. Mary wydała z siebie leciutki okrzyk. Poczuła, jak dolna część kostiumu zaciska się wokół kolan, a chłodna tkanina przykleja się do ciała. Wstrząsnął nią dreszcz. – Chodź ze mną – powiedziała Gretchen. – Za chwilę przestanie ci być zimno. – Owszem, będzie – roześmiała się Mary. Ale posuwała się za przyjaciółką, pokonując opór wody sięgającej już do pasa. Wkrótce okazało się, że Gretchen miała rację. Po kilku chwilach Mary nie czuła już zimna, chociaż pomyślała, że gdyby straciła grunt pod nogami, to w tym ciężkim kostiumie utonęłaby natychmiast. Na szczęście po lewej stronie znalazłaby potrzebne oparcie. Od płycizny aż po głęboką wodę ciągnął się przypominający falochron rząd rozstawionych co trzy metry solidnych słupków połączonych grubą liną. Trzymając się liny, kąpielowicze mogli wyjść dość daleko w morze bez obaw, że stracą grunt pod nogami albo że zmyje ich fala. Na końcu rząd słupków biegł równolegle do brzegu, tworząc coś w rodzaju wielkiej zagrody. Mary nie mogła zrozumieć, czemu to służy. Nagle, stojąc w wodzie po piersi, poczuła, że jakaś większa fala zbija ją z nóg. Starając się utrzymać głowę nad powierzchnią, zauważyła, że odpływ odsuwa ją od brzegu. Wtedy zrozumiała, że ogrodzenie z lin ma chronić przed porwaniem przez fale. – Weź mnie za rękę! – zawołała Gretchen i pociągnęła przyjaciółkę na płytszą wodę. – Mówiłam, że pójdziemy się

kąpać, ale nic nie wspominałam o pływaniu – dodała z uśmiechem. Rozejrzawszy się dookoła, Mary zauważyła, że większość kąpielowiczów stoi w płytkiej wodzie, sięgającej najwyżej do pasa. Obie z Gretchen ruszyły na brzeg. Było to całkiem przyjemne – chłód wody na nogach, promienie słońca na twarzy, słona morska bryza. Irytowało ją jedynie to, że mokry kostium zrobił się ciężki i szorstki. Po paru chwilach usiadły na plaży, trzymając nogi w wodzie. Drobne fale przelewały się, wokół pływały malutkie muszelki, a piasek unoszony przez cofającą się wodę łaskotał kobiety w nogi, wywołując śmiech. Nagle zobaczyły Theodore’a. Mary była tak zdziwiona, że aż się zaczerwieniła. – A co ty tutaj robisz? – spytała Gretchen. Nie zabrzmiało to zbyt przyjaźnie, ale chyba tylko dlatego, że, jak przypuszczała Mary, przyjaciółka nie lubiła być zaskakiwana. – W pensjonacie powiedziano mi, że znajdę was na plaży – powiedział Theodore wesoło. Zdjął kapelusz z szerokim rondem. – Gdy się obudziłem, był taki piękny dzień, że postanowiłem zostawić miasto i przyjechać do was. Spojrzał z uśmiechem na Mary. Nagle poczuła się skrępowana, bo on był całkiem ubrany, a ona miała gołe nogi. Jednak nie wyglądał na zakłopotanego. Spojrzał na innych plażowiczów. – Chyba też się później wykąpię – rzekł. – My już wracamy do pensjonatu – oznajmiła Gretchen.

Więc Theodore poszedł z nimi. Gdy znalazły się w swoim pokoju, Mary zaczęła się ostrożnie rozbierać. Na tyle, na ile mogła, wytrzepała piasek, ale nie udało jej się pozbyć wszystkich ziarenek. Starała się nie zrobić bałaganu na podłodze. Powoli zsunęła z siebie pantalony i pończochy, zatrzymując większość piasku w środku. Pozbędzie się go później, gdy ubranie wyschnie na słońcu. Zawsze była dość wstydliwa. Znała Gretchen od dziecka, ale gdy przebierała się do kąpieli w morzu, stanęła za łóżkiem i szybko wciągnęła strój na siebie. Teraz zastanawiała się, jak ma go z siebie równie dyskretnie zdjąć, ale zobaczyła, że Gretchen rozbiera się swobodnie i podchodzi nago do toaletki, nalewa z dzbanka wodę do dużej porcelanowej miski i myje się, jakby to była najbardziej naturalna rzecz na świecie. Nigdy wcześniej nie widziała przyjaciółki nago. Gretchen miała ładne jędrne ciało. Gdyby nie kilka rozstępów na skórze, nikt by się nie domyślił, że urodziła troje dzieci. Jasne włosy wciąż miała wysoko upięte. Odwróciła się do Mary z uśmiechem. – Tak mnie stworzyła matka natura. Nie przeszkadza ci to, prawda? Tylko mój mąż mnie widzi w takim stanie. – On cię tak ogląda? Gretchen się roześmiała. – Niektóre żony nie lubią się obnażać, w każdym razie nie do końca. Moja mama taka była. Sama mi o tym powiedziała. – Gretchen wzruszyła ramionami. – Mój mąż może sobie na mnie patrzeć, ile chce.

– Theodore zrobił nam niespodziankę – zauważyła Mary. – Mój brat niczym mnie nie zaskoczy. Skoro Gretchen zdjęła z siebie strój, Mary uznała, że może zrobić to samo. Co by powiedział Theodore, przemknęło jej przez myśl, gdyby mnie zobaczył w tej chwili? Szybko zmyła z siebie resztki piasku i się ubrała. Kolację podawano w pensjonacie o piątej. Jedzenie było znakomite: sałatka, świeżo upieczony chleb i pierwszorzędna potrawka z ryby. Właściciel pensjonatu szczycił się, że kupuje najlepsze owoce morza – małże, kraby i rozmaite gatunki dostępne na Coney Island – do których podawał chłodne białe wino. Na deser zaproponował pierwsze w tym sezonie melony i deser z owocami. Theodore był bardzo odprężony. Zaraz na początku posiłku Gretchen spytała go: – Kiedy masz ostatni prom? Uważaj, żebyś się nie spóźnił. – Bez obaw – odpowiedział uspokajająco. – Zostaję na noc. Mieli jeden wolny pokój. Dość mały, ale wystarczy. – Aha – mruknęła Gretchen. Mary wyglądała na zadowoloną. Theodore opowiadał im różne zabawne historie. Mary żałowała, że nie umie skierować rozmowy na temat, który z

pewnością

bardziej

by

go

interesował.

Ale

jemu

najwyraźniej nie przeszkadzało, że gawędzą o błahostkach. Chichotała się z jego żartów, on uśmiechał się do niej. Musiała przyznać, że świetnie się czuje w jego towarzystwie.

– Nie cieszysz się, że zostałem? – rzucił wesoło do siostry, gdy posiłek dobiegał końca. – Dziwi mnie, że nie wybrałeś towarzystwa jednej ze swoich przyjaciółek – zauważyła cierpko. – Ona ma dużo różnych koleżanek – zwróciła się do Mary. – O, to wielka przesada. – Theodore się uśmiechnął. – Jestem artystą i żyję jak mnich. – Chyba panu nie wierzę, panie Keller – powiedziała Mary ze śmiechem. – Ale proszę nie myśleć, że mnie to szokuje. – Zbyt wiele razy widziała Seana w towarzystwie kobiet, nie mówiąc o tym, jakich scen bywało się świadkiem w Five Points w każdy dzień tygodnia. – To ja jestem zszokowany podobnymi zarzutami – odpowiedział. Oboje się roześmiali. –

Co

się

panu

najbardziej

podoba

w

pańskich

przyjaciółkach? – spytała Mary wprost. Nie odpowiedział od razu. Zastanawiał się przez chwilę, spoglądając na inne stoły. – Prawdę mówiąc, w odróżnieniu od wielu mężczyzn nie chodzi mi o to, żeby zdobyć kobietę. Jeśli zależy mi na jej przyjaźni, to dlatego, że widzę w niej coś interesującego. Po kolacji część gości poszła na spacer po plaży, pozostali zasiedli na ganku. Theodore zapalił cygaro i zszedł nad wodę. Gretchen i Mary przez jakiś czas grały w karty z uroczym małżeństwem z Westchester, a potem usiadły w fotelach, żeby popatrzeć na leniwy zachód słońca. – To chyba miło mieć rodzinę i dzieci – stwierdziła Mary. – Trochę ci tego zazdroszczę.

– Tak, miło. Choć to ciężka praca – przyznała Gretchen. – Nie wątpię. Ale jak się ma męża… Gretchen milczała przez chwilę. – Dość szybko mąż przestaje cię zauważać – mruknęła. – Ale twój jest dla ciebie dobry, prawda? – O tak. – Gretchen spojrzała w niebo. – Nie mogę narzekać. – I kochasz swoje dzieci. – Naturalnie. – Gdybym nie odkryła, że Nolan jest zwykłym brutalem, pewnie wyszłabym za niego za mąż. – Powinnaś się z tego cieszyć. – Oczywiście, że się cieszę. – Czujesz się czasem samotna? – spytała Gretchen po chwili. – Może trochę. Umilkły na parę minut. – Pewnie mój brat też się kiedyś ustatkuje – rzuciła Gretchen z westchnieniem. I zaraz się roześmiała. – Jak skończy pięćdziesiątkę. – Odwróciła wzrok. – Trzymaj się od niego z daleka, Mary. On może być niebezpieczny. Gretchen powiedziała to z wyraźną troską, ale Mary pomyślała, że przyjaciółka nie powinna udzielać jej takich rad. Pojawiła się w niej iskierka żalu i buntu.

– Jestem wystarczająco dorosła, by się o siebie zatroszczyć – oznajmiła. Gdy Theodore wrócił ze spaceru, wszyscy uznali, że po całym dniu na świeżym powietrzu chętnie udadzą się na spoczynek. Gretchen i Mary rozebrały się i położyły do łóżek, a na niebie wciąż widniała czerwona poświata. Przez otwarte okno dochodził cichy szum morza. Mary już zasypiała, gdy nagle usłyszała jakiś szmer. Otworzyła oczy i zobaczyła nad sobą pochyloną Gretchen, która pocałowała ją w czoło i wróciła do swojego łóżka. Mary pomyślała wtedy, że pomimo drobnych sprzeczek czy nieporozumień ona zawsze będzie jej najlepszą przyjaciółką. *** Sean O’Donnell wstał o dziewiątej rano i zszedł do szynku. Żona z dziećmi jedli jeszcze śniadanie, a Hudson sprzątał po poprzednim wieczorze. Sean skinął mu lekko głową, podszedł do drzwi i wyjrzał na dwór. Niedzielny poranek. Na ulicy panował spokój, ale Sean odczekał dłuższą chwilę, bo był człowiekiem ostrożnym. Odwrócił się i spojrzał z troską na Hudsona. – Chcesz dzisiaj wyjść? – spytał. – Przed południem muszę być w kościele – odpowiedział czarnoskóry mężczyzna. Prezbiteriański kościół Shiloh. Niedaleko. – Daj mi znać, kiedy będziesz chciał wyjść – powiedział Sean.

Mijały trzy lata, od kiedy Hudson pojawił się w jego domu. Jak większość Murzynów przybył do miasta po długiej i niebezpiecznej podróży „podziemną koleją”, której stacją końcową

był

kościół

Shiloh.

Pewien

dziennikarz,

zaprzyjaźniony z czarnoskórym pastorem kościoła, spytał Seana, czy nie miałby jakiegoś zajęcia dla Hudsona. Sean, chcąc sprawić przyjemność stałemu klientowi gospody, zgodził się porozmawiać z młodym człowiekiem. Prawdę powiedziawszy, niechętnie pomagał zbiegłym niewolnikom. Jak większość irlandzkich katolików nie lubił bogatych protestanckich pastorów, którzy nawoływali do zniesienia niewolnictwa, uważał też, że nie należy zaogniać stosunków z Południem. Jednak wielu właścicieli szynków i zajazdów zatrudniało za grosze Murzynów do poślednich prac. „Nowy Jork nie jest zbyt przyjazny dla czarnych”, ostrzegł. „Mój dziadek mówił, że pochodzimy właśnie stąd – odpowiedział Hudson. – Pomyślałem, że zaczepię się tu na dłużej”. Sean zatrudnił go na próbę, a Hudson okazał się dobrym pracownikiem. „Czy Hudson to twoje nazwisko?”, dopytywał Sean. „Tak nazywał się mój ojciec. A ja jestem młodszy Hudson. Innego nazwiska nie mam”. „Ale będzie ci potrzebne. Hudson Hudson brzmi głupio według mnie. – Sean zastanawiał się przez chwilę. – Może weź sobie River na nazwisko? Hudson River. To brzmi jak prawdziwe, nowojorskie imię i nazwisko”.

Niedługo potem zarejestrowano go jako Hudsona Rivera, a wkrótce dzięki temu dziwnemu nazwisku stał się czymś w rodzaju maskotki gospody. – Hudsonie, podejdź tu i pomóż mi z tymi okiennicami – poprosił Sean. Zamknęli dwie duże, zielone okiennice zasłaniające frontowe okna. Potem Sean wyszedł na zewnątrz, szarpnął mocno za jedną okiennicę i drugą, a odpowiedział mu cichy stukot. Wróciwszy do domu, spytał Hudsona, czy zasuwki okiennic trzymają mocno, a ten odpowiedział, że są dość słabe. – A dałoby się założyć sztaby? – dopytywał się Sean. Hudson miał zręczne ręce do takich prac. Widząc jego potakujące skinięcie, dorzucił: – W takim razie zajmij się tym jeszcze dziś. – Będą jakieś zamieszki? Sean O’Donnell umiał wyczuć takie rzeczy. Ktoś, kto przeżył trzydzieści osiem lat na ulicach wokół Five Points, musiał mieć szósty zmysł ostrzegający przed zagrożeniem. Już we wczesnej młodości Sean umiał rozpoznać po krokach, czy człowiek ma w kieszeni nóż. A czasem, choć nie potrafi tego wyjaśnić, wyczuwał niebezpieczeństwo, zanim wyłoniło się zza rogu. Teraz, już starszy i całkiem majętny, wykorzystywał tę intuicję w interesach. A swój stosunek do miejscowej finansjery przedstawiał w typowy dla siebie sposób. „Większość ludzi w Five Points obrabuje jeden drugiego, jeśli tylko nadarzy się taka okazja – tłumaczył siostrze. –

I o ile mi wiadomo, nie ma takiego radnego w mieście, którego nie można kupić. Dlaczego kupcy z South Street albo bankierzy z Wall Street mieliby być inni? Na moje oko każdy z nich jest przestępcą”. Nikt nie wiedział, ile Sean ma pieniędzy, przede wszystkim dlatego, że nie powierzał swojego majątku instytucjom finansowym.

Naturalnie

pożyczał

pieniądze

znajomym

osobom, uwzględniając w tym znaczne ryzyko. Zainwestował też w liczne przedsięwzięcia, które mógł nadzorować. Miał też państwowe obligacje. „Rząd jest tak samo nieuczciwy jak wszyscy, ale może drukować pieniądze”. Gotówkę trzymał jednak w zamykanych kasetkach ukrytych w różnych bezpiecznych miejscach. To prymitywne na pierwszy rzut oka rozwiązanie oszczędzało mu wielu trosk. Kilka lat wcześniej, gdy szef wielkiego towarzystwa ubezpieczeniowego Ohio Insurance Company, udzieliwszy wielu ryzykownych kredytów, zamknął firmę na klucz i próbował uciec z resztką funduszy, połowa nowojorskich banków, od których Ohio pożyczało pieniądze, nie mogła wypełnić swoich zobowiązań. Ponieważ wszystkie instytucje finansowe nawzajem udzielały sobie kredytów, nie troszcząc się o jakiekolwiek zabezpieczenia, panika z 1857 roku błyskawicznie rozlała się po całym świecie i choć trwała krótko, wielu potentatów z Wall Street zdążyło zatonąć. Niejaki Jerome, który dość często zaglądał do szynku, w odpowiednim czasie zauważył nadchodzące załamanie na giełdzie i zagrał ostro na spadek kursu. Kilka miesięcy później zwierzył się cicho Seanowi: „Zarobiłem na tym ponad milion dolarów”.

Sean wyjął jedną ze swoich kasetek pełnych banknotów, kupił kilka nieruchomości, które gwałtownie taniały, i nadal serwował drinki każdemu, kto miał pieniądze, by zapłacić rachunek. Jednak zeszłego wieczoru, słuchając rozmów przy barze, wyczuł, że tym razem nie chodzi o kryzys finansowy. Problem był dużo bliżej, dotyczył Five Points, nie Wall Street. W sobotnie wieczory do szynku przychodzili inni goście niż w dni powszednie. Głównie bogaci Irlandczycy, a nie dziennikarze. Oto co podpowiedział mu instynkt, gdy przysłuchiwał się rozmowom przy barze: nadchodzi niebezpieczeństwo. Ze strony Irlandczyków. Sean cieszył się poważaniem w irlandzkiej społeczności. Pamięć o jego wzbudzającym strach nożu przetrwała wśród niezliczonych imigrantów, których wygnał z ojczyzny Wielki Głód i którzy byli mu wdzięczni za znalezienie pracy i kąt do spania, i w ogóle za pomoc w dostosowaniu się do nowych warunków. Wciąż

utrzymywał

bliskie

stosunki

z

burmistrzem

Fernandem Woodem. Brat Wooda, Benjamin, wydawca gazety i autor książki, też od czasu do czasu zaglądał do szynku. I chociaż burmistrz Wood poróżnił się niedawno z członkami Tammany Hall, Sean nie utracił ich sympatii. Jeden z nich, znany jako Boss Tweed, szepnął mu nawet: „Jesteś lojalny wobec Wooda. Szanujemy to. Ale wciąż jesteś jednym z nas. Kiedy Wood odejdzie, zgłoś się do mnie…”. Podczas wyborów Sean był w stanie zapewnić kandydatowi ponad tysiąc głosów.

W

swoim

szynku

królował

niepodzielnie.

Hudson

przekonał się o tym niedługo potem, jak zaczął tam pracować. Jesienią 1860 roku sam syn królowej Wiktorii, książę Walii, przybył z wizytą do Kanady i Stanów Zjednoczonych. Dziewiętnastoletni książę najpierw zobaczył, jak Blondin przechodzi na linie nad wodospadem Niagara – linoskoczek zaproponował, że przewiezie następcę tronu na tej samej linie w taczce, ale książę grzecznie odmówił – a potem przybył na Manhattan. Miasto urządziło mu iście królewskie powitanie. Jednak irlandzcy imigranci, którzy obwiniali Anglików o Wielki Głód, nie byli przychylni tej wizycie. Sześćdziesiąty dziewiąty irlandzki pułk odmówił udziału w paradzie. No i oczywiście nikomu nie przyszło do głowy, że książę może spacerować po Five Points. A jednak podczas zwiedzania dzielnicy, w której mieściły się redakcje gazet, ktoś postanowił pokazać dostojnemu gościowi typowy nowojorski szynk. Zapewne uznano, że lokal O’Donnella, gdzie każdego dnia zbierała się śmietanka dziennikarska, będzie bezpiecznymi miejscem. O pierwszej do szynku weszła grupa dżentelmenów, wśród których od razu można było rozpoznać księcia Walii, mimo że występował incognito, i grzecznie zamówiła napitki przy barze. W środku było co najmniej dwudziestu dziennikarzy i inne osoby z branży wydawniczej, ale również tyle samo zwykłych Irlandczyków. Zapadła martwa cisza. Dziennikarze przyglądali się wszystkiemu z wielkim zaciekawieniem, ale Irlandczycy patrzyli na młodego księcia z lodowatą wrogością. A dwóch siedzących w rogu policjantów sprawiało wrażenie, jakby nie chcieli niczego widzieć ani słyszeć. Członkowie orszaku

zorientowali się, co się święci. Z niepokojem spoglądali dokoła, zastanawiając się, co robić, gdy nagle przerażającą ciszę przerwał spokojny głos Seana: „Witam w barze O’Donnella, panowie. – Przebiegł wzrokiem po wszystkich gościach. – Umiemy okazać irlandzką gościnność podróżnym, którzy zgubili drogę”. Znakomite posunięcie. Rozległ się stłumiony pomruk. Książę i jego goście zostali obsłużeni, a po kilku chwilach wyszli z godnością. Jednak we wczorajszych rozmowach dźwięczała zupełnie inna nuta. Nie chodziło o Wielki Głód i irlandzkie żale wobec Anglików. Chodziło o Unię i Nowy Jork. A instynkt podpowiadał Seanowi, że to oznacza kłopoty. I to poważne. Ani on, ani żaden moralny autorytet nie mógł im zapobiec. *** Każdy polityk wie, że nastroje społeczne ulegają zmianom. Czasem te zmiany przebiegają stopniowo, a czasem rozlewają gwałtownie jak wezbrana rzeka, która przerywa wały i zmiata wszystko, co spotka na swojej drodze. Słowa Fernanda Wooda o możliwej secesji Nowego Jorku były nieprzemyślane, ale doskonale oddawały nastawienie wielu Irlandczyków. Tymczasem zaledwie kilka tygodni później, gdy wybuchła wojna domowa, zarówno burmistrz, jak i jego zwolennicy wykonali zasadniczy zwrot. Z jakiego powodu? Sprowokowało

ich

do

tego

Południe

–

odcinając

nowojorskich przewoźników od handlu z Anglią, odmawiając spłacania długów i ostrzeliwując fort Sumter. Nowy Jork

urządził spektakularny pokaz lojalności, wystawiając w ciągu pierwszego roku ponad sześćdziesiąt ochotniczych pułków. Do wojny przystąpiły wszystkie imigranckie społeczności: Niemcy z Kleindeutschland, polski legion, włoska Straż Garibaldiego. No i oczywiście całe brygady Irlandczyków. Kardynał Hughes błogosławił kolejne oddziały dzielnych chłopców

maszerujących

sztandarami,

uszytymi

z

dumnie

pod

irlandzkimi

miłością

przez

ich

matki

i narzeczone. Mary O’Donnell własnoręcznie zrobiła jeden. Oczywiście żołnierze byli opłacani. Po dziewięćdziesięciu dniach służby można było wrócić do domu z kieszeniami pełnymi pieniędzy – całkiem korzystne rozwiązanie dla młodych ludzi niemogących znaleźć pracy. Jeśli ktoś nienawidził Anglii, to mógł wytłumaczyć sobie, że walka z Południem zniszczy angielski handel bawełną. A ci, którzy roili sobie, że pewnego dnia powrócą do Irlandii i wyrzucą stamtąd Anglików, traktowali służbę jak przydatne szkolenie wojskowe. Ale tak naprawdę chodziło o irlandzką dumę. Można

było

oskarżać

Anglików

o

spowodowanie

Wielkiego Głodu, ale po przyjeździe do Ameryki nie dało się już zrzucić winy na nikogo. A nawet tutaj, w krainie nieograniczonych możliwości, wiele rodzin tłoczyło się w czynszowych ruderach, a szukający pracy często natrafiali na tabliczki: „Irlandczyków nie przyjmujemy”. Dla dumnych książąt z Irlandii było to wielkie upokorzenie. Nic dziwnego, że darzyli wielką miłością kardynała Hughesa, który zbudował im wspaniałą katedrę i propagował katolickie szkoły. Nic dziwnego, że wstępowali masowo do

policji i straży pożarnej, gdzie otrzymywali władzę i mogli odzyskać honor. Nic dziwnego, że chronili się pod skrzydła Tammany Hall. Nareszcie mieli szansę dowieść wierności Ameryce i pokazać swoją waleczność. Maszerowali więc dumnie pod irlandzkimi sztandarami. Ale to było dwa lata temu. Wszyscy liczyli, że wojna szybko się skończy. Nie skończyła się. A skali jej potworności nikt sobie nawet nie wyobrażał. Być może powinni byli to przewidzieć. Wykorzystywanie najnowszych osiągnięć techniki dla potrzeb wojennych, wprowadzenie karabinu z jego straszliwym zasięgiem rażenia, brak kompetencji części dowódców – wszystko to przynosiło śmiertelne żniwo. Dochodziło wręcz do rzezi. A rzezie te fotografowano. Zdjęcia ofiar każdy mógł zobaczyć w gazetach. Szpital Bellevue zapełnił się wkrótce rannymi. Tak samo szpital sióstr szarytek przy Central Parku. Na ulicach widać było coraz więcej kalek. To byli ci, którzy mieli więcej szczęścia. Bo wielu żołnierzy nie wróciło do domu. Nie było już Straży Garibaldiego. Dzielne Irlandzkie Brygady przestały istnieć. A rodziny, których mężowie i synowie wciąż walczyli na froncie, nie mogły doczekać się pieniędzy. Niektórym ochotnikom rząd Lincolna od prawie roku nie wypłacał żołdu. Innych okradali nieuczciwi oficerowie. Namiot przy City Hall, w którym prowadzono rekrutację, został już dawno zwinięty. Ochotnicy przestali się zgłaszać. Dlatego Lincoln ogłosił pobór.

I o tym właśnie rozmawiali Irlandczycy w szynku w sobotni wieczór. *** Sprawdzenie stanu zapasów w magazynie zajęło Seanowi godzinę. W tym czasie Hudson skończył pracę i był gotowy do wyjścia. Wkrótce miał się pojawić barman z dziennej zmiany, więc Sean zajrzał na górę i poprosił żonę, żeby go wpuściła. A sam wyszedł z Hudsonem. Do Prince Street, gdzie stał kościół Shiloh, było niewiele ponad milę. Gdy mijali ratusz na Broadwayu, Sean spojrzał na miejsce, gdzie kiedyś stał namiot, w którym rejestrowano ochotników. Co za ironia losu, pomyślał. Oto jego rodacy narzekają w szynku na pobór, a gdy wolni Murzyni rozpoczęli ćwiczenia wojskowe, żeby móc się zaciągnąć, komisarz do spraw policji Kennedy oznajmił im: „Dla własnego dobra nie róbcie tego! Bo inaczej powstrzymają was robotnicy”. Wcale to Seana nie zdziwiło. W jego szynku mówiło się to, co powtarzano w całym mieście: „Czarnuchom nie wolno dawać broni”. A gdy do poboru zgłosiły się trzy pułki czarnoskórych ochotników, burmistrz Nowego Jorku ich nie przyjął. Jak Hudson na to wszystko patrzy? – zastanawiał się w myślach Sean. Goście i pracownicy szynku dobrze go traktowali. Dla nich był jak część umeblowania. Znał swoje miejsce i nie sprawiał kłopotów. Ale z pewnością słyszał, co się mówi. Czy potajemnie tłumił w sobie złość i upokorzenie, tak jak spotykający się z pogardą Irlandczycy? Sean nie chciał go o to pytać. Zbór Shiloh musiał być dla Hudsona źródłem siły i pociechy.

„A czy ty wiesz, co głoszą pastorzy w kościołach dla czarnych? – perorował kiedyś w szynku oburzony tragarz. – Wcale nie uczą ich chrześcijańskiej pokory i posłuszeństwa. Mówią, że w przyszłym życiu Bóg pokarze nas, białych ludzi, za naszą podłość i okrucieństwo”. No cóż, pomyślał Sean ironicznie, może się okazać, że czarni kaznodzieje mają rację. Tymczasem wrogość wobec Murzynów narastała. Nie tak dawno temu w brooklyńskich dokach wybuchło kilka strajków, a wtedy pracodawcy złamali je, sprowadzając tanią siłę roboczą – oczywiście czarną. Trudno było o to winić samych Murzynów, których i tak nie przyjmowano do związków zawodowych. Jednak cała złość skierowała się przeciwko nim. A ogłoszona przez Lincolna Proklamacja emancypacji wywołała burzę. „Uwolnią tych cholernych czarnuchów z Południa, a oni potem przyjadą tu i odbiorą nam pracę – złościli się nowojorscy robotnicy. – Przecież są ich ze cztery miliony!” I jakoś nikt nie zauważył, że Lincoln nie uwolnił ani jednego niewolnika. Bo przecież polityka rzadko ma związek z rzeczywistością. „Nasi chłopcy mają walczyć i ginąć po to, żeby ich najbliżsi popadli w nędzę? Niedoczekanie”. Od wielu miesięcy w sobotnie wieczory w szynku mówiono o wojnie Lincolna same najgorsze rzeczy. A teraz jeszcze ten tyczkowaty, niezgrabny prezydent i jego republikańscy poplecznicy razem z bogatymi abolicjonistami chcieli ich zmusić, by walczyli w interesie cholernych czarnuchów.

„To

my,

ludzie

pracy,

a

nie

synowie

bogatych

abolicjonistów, będziemy mięsem armatnim. Oni wysyłają biedaków, żeby ginęli za nich, albo płacą taksę i mają spokój. Lincoln wymyślił takie porządki”. Poprzedniego dnia nastroje sięgnęły zenitu. Na poborowej loterii wylosowano ponad tysiąc nazwisk. Gdy je odczytywano, panował względny spokój, ale przez cały dzień ludzie przekazywali sobie wiadomości i rozmawiali o poborze. A wieczorem w szynku okazało się, że każdy z gości ma wśród rekrutów co najmniej trzech lub czterech znajomych. „Wzięli mojego siostrzeńca Conala, a on miał się żenić w przyszłym tygodniu! – krzyczał z wściekłością jakiś mężczyzna. – Hańba!” „I tego małego Michaela Caseya, który z odległości pięciu metrów nie potrafi zastrzelić królika? – dołączył jego sąsiad. – Przecież on nie przeżyje nawet tygodnia”. Jedni klęli na głos, inni zastygli w zapiekłej złości. A wieczorem, kładąc się do łóżka, Sean oświadczył żonie: „Udało mi się ocalić księcia Walii. Ale gdyby dziś pojawił się w szynku Abraham Lincoln, nie mógłbym nic zrobić. Rozerwaliby go na strzępy”. A nazajutrz, czyli w poniedziałek, pobór miał ruszyć na nowo. Sean i Hudson szli Broadwayem. O tej porze nie było dużego ruchu. Świeciło jasne słońce. Minęli Canal Street. Wszędzie panował spokój. Jednak Sean wiedział, że to nic nie znaczy. Odprowadził Hudsona aż do Prince Street.

– Po nabożeństwie wracaj prosto do domu – powiedział na pożegnanie. – I od razu załóż sztaby na okiennice. Z Prince Street poszedł dalej na północ. Po jakimś czasie skręcił w prawo, minął przecznicę i znalazł się na Bowery. Cały czas zachowywał czujność. Na ulicach nie było jeszcze wielu przechodniów. Przy Czternastej Wschodniej znów skręcił w prawo ku Gramercy Park. Od dość dawna nie był w domu Masterów. Jego pokrewieństwo z Mary wyszło na jaw już kilka lat wcześniej, więc od czasu do czasu przychodził ją odwiedzić. Wszyscy wiedzieli, że mógłby zapewnić jej utrzymanie, ale Mary była zadowolona ze swojego życia. Sean najchętniej wydałby ją za mąż, lecz ona stanowczo zakazała mu mieszania się do jej osobistych spraw. Uznał więc, że jest wystarczająco dorosła, aby wiedzieć, czego chce. Czasami spotykał się z Frankiem Masterem. Już dawno odpłacił mu za życzliwe przyjęcie z 1853 roku, proponując kupno udziałów w nieruchomości, którą burmistrz wystawił na sprzedaż po mocno obniżonej cenie. A rok później, gdy spotkali się przypadkowo na South Street, Master oddał mu kolejną przysługę. „Mój znajomy szuka jeszcze jednego inwestora do małego przedsięwzięcia – powiedział. – Można dobrze zarobić, o ile jest się gotowym na pewne ryzyko”. Sean długo się nie wahał. „Wchodzę w to”. Musiał wyjąć sporo gotówki ze swojego sejfu. Ale po kilku miesiącach inwestycja zwróciła się trzykrotnie. I od tamtego czasu dwaj mężczyźni świadczyli sobie nawzajem różne uprzejmości. A niedawno Sean wyświadczył Frankowi potajemnie przysługę.

Nie podszedł do kuchennych drzwi, lecz stanął przed frontowymi. Otworzyła pokojówka. W odpowiedzi na jego pytanie poinformowała go, że Mary nie ma. – Jest z przyjaciółką na Coney Island. Wyjechała na cały tydzień. Wiedział, że miała takie plany i że na jakiś czas je odłożyła. Zirytowało go jednak, że nie uprzedziła go o wyjeździe. Z drugiej strony ucieszył się, że nie ma jej teraz w mieście. Miał właśnie odejść, gdy za plecami pokojówki ukazała się pani Master i zobaczywszy go, zaprosiła gestem dłoni do środka. Z ostrego słońca wszedł do zacienionego holu. – Dzień dobry, panie O’Donnell. Niestety, nie zastał pan Mary. – Słyszałem, że wybiera się na urlop, ale nie wiedziałem, że już wyjechała. Nie lubił takich kobiet jak Hetty Master. Bogata ewangeliczka, zagorzała abolicjonistka i do tego republikanka. Wcale się nie zdziwił, gdy dowiedział się, że jest wśród dziewięćdziesięciu dwóch dam z wyższych sfer, które założyły komitet mający na celu poprawę warunków sanitarnych w mieście. Przynajmniej robiły coś dobrego. Ale Hetty Master zaprzyjaźniła się z Mary. Dla Seana to było najważniejsze. – Mam adres pensjonatu, w którym się zatrzymały – oznajmiła. – Mogę coś jeszcze dla pana zrobić? – Dziękuję. – Zawahał się lekko. – Tak naprawdę przyszedłem, bo obawiam się niepokojów. – Jakich niepokojów, panie O’Donnell?

– Zamieszek na ulicach. Może się mylę, ale chciałem uprzedzić siostrę, żeby uważała. Pani i pan Master też – dorzucił. – Aha. – Dopiero teraz, gdy jego wzrok dostosował się do półmroku panującego w holu, zauważył, jak bardzo jest blada. Miała zaczerwienione oczy, jakby przed chwilą płakała. – Gdyby spotkał pan gdzieś mojego męża, proszę mu to powiedzieć. Tak naprawdę… – Zawahała się. Sean zauważył w jej oczach cień rozpaczy. – Niech mu pan powie, żeby przyszedł do domu. Najważniejsze, żeby nic mu się nie stało. *** Hotel St. Nicholas był ogromny. Jego potężna fasada wypełniała przestrzeń między Broome i Spring Street, dwiema przecznicami po zachodniej stronie Broadwayu. Parter i pięć pięter, sześćset pokoi. Luksus najwyższej klasy. Tłumy bogatych gości. Spotykali się tu ze swoimi nowojorskimi znajomymi i pili herbatę w wyłożonych boazerią salach z freskami na sufitach i gazowymi żyrandolami. Dlatego jeśli któryś z nowojorskich dżentelmenów odwiedzał hotel, nikt nie zwracał na niego szczególnej uwagi. A Frank Master nie opuszczał St. Nicholas od sobotniego popołudnia. Gość, któremu złożył wizytę, również mieszkał na stałe w mieście. Była nim Lily de Chantal. W każdym razie tak się obecnie nazywała. Bo trzydzieści trzy lata wcześniej urodziła się w Trenton w stanie New Jersey jako Ethel Cook. Artystyczny pseudonim, który przybrała w czasach, gdy miała jeszcze nadzieję zostać solistką, tak się spodobał jej i znajomym, że przestała używać prawdziwego nazwiska.

Najlepsze śpiewaczki miały zazwyczaj nie tylko piękne głosy, ale i piękne ciała. Wprawdzie głos Lily był za słaby, by zapewnić jej sławę, lecz gdy idzie o urodę, natura hojnie ją obdarowała. Mówiła cicho, ale ciężko pracowała nad tym, żeby opanować prawdziwie aktorską dykcję. Co prawda nie miała francuskiego akcentu, jednak nikt by się nie domyślił, że urodziła się w Trenton – no, może czasem w prywatnych sytuacjach, gdy wybuchała śmiechem, albo w innych intymnych okolicznościach. Jej akcent tak naprawdę nie zdradzał jej pochodzenia. W całym swoim życiu Lily de Chantal miała tylko pięciu liczących się kochanków. Z każdym wiązała się po to, żeby pomógł jej w karierze. Pierwszym był impresario, następnym dyrygent, a kolejni trzej należeli do świata wielkiego biznesu. Spośród nich dwaj byli znanymi mecenasami opery. Frank Master chodził do opery, ale nic więcej. Wybrała go, bo zapewne uznała, że powinna zabezpieczenia na przyszłość.

zadbać

o

inne

formy

Trzeba jednak przyznać, że gdy już się z kimś wiązała, to obdarzała go pełną uwagą. A to naprawdę było coś. Poza tym zawsze była zabawna, często delikatna, a czasami bezradna. Przyjaźniła się ze swoimi byłymi kochankami. Gdyby została obdarzona lepszym głosem, mogłaby powiedzieć, że ma wszystko, czego pragnie. Tak naprawdę Frank Master nie był jeszcze jej kochankiem. Nie wiedział tego, ale przechodził okres próbny. Uważała go za człowieka inteligentnego, życzliwego i nieobeznanego z muzyką, ale to akurat dałoby się naprawić.

Naturalnie Frank Master poznał Lily de Chantal w operze. Zainteresowanie tą dziedziną sztuki rozbudził w nowojorczykach librecista Mozarta kilkadziesiąt lat wcześniej. Przedstawienia odbywały się w wielu teatrach, a przychodziła na nie nie tylko bogata elita. Jenny Lind, która śpiewała pod gołym niebem dla ogromnych tłumów, stała się ulubienicą całego miasta. Obecnie najważniejszą sceną operową była Academy of Music leżąca przy Irving Place, dosłownie kilka kroków od domu Mastera w Gramercy Park. Ten piękny teatr miał ponad cztery i pół tysiąca miejsc, w tym loże dla stałych fundatorów. Frank Master był stałym fundatorem. A teraz poczuł, że jest gotów na romans. Niemal przez całe swoje małżeństwo dostrzegał inne kobiety, ale pragnął jedynie Hetty. Jednak napięcie, które od kilku lat utrzymywało się między nimi, nieuchronnie miało swoje następstwa. Frank odnosił wrażenie, że tak naprawdę Hetty go nie szanuje, a to uruchamiało w nim mechanizmy obronne i kazało myśleć: „Już ja jej pokażę”. Tego wieczoru, kiedy się poznali, Lily de Chantal śpiewała w chórze. Pod pretekstem rozmowy o teatrze operowym zaprosił ją w następnym tygodniu na obiad w restauracji Delmonico’s, a ona zrewanżowała mu się zaproszeniem na mały recital, z którym miała niedługo wystąpić. Owszem, poszedł, i patrzył na nią ze świeżym zainteresowaniem. Podobała mu się, gdy stała samotnie przed zachwyconą publicznością. Oczarowała go i jednocześnie rzuciła mu wyzwanie. Tamtego dnia stała się dla niego czymś więcej niż piękną kobietą – stała się obiektem pożądania. Ale mimo to był nieco zaskoczony, gdy na zakończenie wieczoru

napomknęła dyskretnie, że gdyby zechciał zaprosić ją na kolację po popołudniowym przedstawieniu w przyszłym tygodniu, to chętnie dotrzymałaby mu towarzystwa. Miała ładny, nieduży dom na Wschodniej Dwunastej przy Broadwayu. Właśnie tam, po wspólnej kolacji, przyjęła jego zaloty, ale nie na usatysfakcjonowany.

tyle,

by

poczuł

się

w

pełni

– Musisz już wracać do domu. Czekają na ciebie – powiedziała. – Poza tym powinnam dbać o swoją reputację. – Gdzie się zobaczymy? – spytał. – Podobno hotel St. Nicholas jest dobrym miejscem. Spotkali się tam dziesięć dni temu. Było to bardzo przyjemne tête-à-tête. Frank chodził do hotelu przez dwa kolejne popołudnia i zostawał tam aż do wczesnego wieczoru. Dość szybko zauważył kilka rzeczy. Wiele lat spędził z Hetty i wszystkie kobiety z ich kręgów towarzyskich były do niej podobne, więc może dlatego tak go ekscytowało, że Lily Chantal sama musiała zarabiać na swoje utrzymanie. Wiedziała, czego chce. Miała dużo większe pojęcie o sztuce niż on. Otwierała przed nim nowe horyzonty intelektualne, przy niej czuł się bardziej interesującym człowiekiem, nabierał znaczenia. Jego żona też odznaczała się żywą inteligencją. A jej działalność w różnych komitetach i organizacjach charytatywnych budziła podziw. Jednak Lily de Chantal żyła w innym świecie i wybrała inną drogę. Artystyczną, ale godną szacunku, odurzającą, ale bezpieczną – a to zapowiadało ekscytującą przygodę.

Była samodzielna i niezależna, a jednocześnie bezbronna i wrażliwa. Potrzebowała kogoś, kto by ją promował, a przynajmniej chronił. Myśl, że ma kochankę, która sama osiągnęła sławę i sukces, a jednocześnie go potrzebuje, dawała Frankowi pewne poczucie władzy. Schlebiało mu to i go ekscytowało. Ponownie umówili się na sobotę. Master postanowił, że tym razem zostanie na noc. Pomyślał z dumą, że doskonale rozegrał kłótnię z Hetty. Ona uzna zapewne, że został w kantorze albo ze złości przenocował w hotelu. Nie miała najmniejszych powodów, by podejrzewać go o romans. I nie miała też żadnych możliwości, żeby go odszukać, bo pokój został wynajęty przez osobę, na której dyskrecji Master mógł całkowicie polegać. Oficjalnie do hotelu zameldował się niejaki pan Sean O’Donnell. Było niedzielne popołudnie. Powinien już wracać do domu? Patrzył na leżące przed nim rozkoszne ciało. Nie, zostanie tu i wróci do domu w poniedziałek wieczorem. Niech Hetty myśli, że ze złości wyprowadził się z domu na dwa dni, a nie na jeden. To było bardziej opłacalne wyjście, jeśli tak można rzec. *** Po niedzielnym śniadaniu Theodore chciał przeczytać gazetę, więc Mary i Gretchen zostawiły go samego. Tym razem, zamiast pójść w kierunku cypla, ruszyły na wschód szeroką plażą Brighton. Dość szybko okazało się, że oprócz nich nad morzem nie ma nikogo. Przeszły dwie mile. Wiała lekka bryza, ale upał był nieco większy niż poprzedniego dnia.

– Powinnam pójść do kościoła – zauważyła Mary. – W każdą niedzielę jestem na mszy. – Daj spokój. – Gretchen się uśmiechnęła. – Przez jeden dzień możesz być poganką. Mary niosła na ramieniu lekką płócienną torbę. Gretchen zapytała, co w niej jest. – Blok rysunkowy. – Kiedy zaczęłaś rysować? Nic o tym nie wiedziałam. – To będzie mój pierwszy raz. – Kiedy zastanawiała się, co zabrać ze sobą na urlop, pani Master zaproponowała szkicownik. Wydało jej się wtedy, że takimi rzeczami zajmują się eleganckie damy, ale potem pomyślała: dlaczego nie? Następnego dnia kupiła blok i dwa profesjonalne ołówki Fabera. – Gdyby Theodore z nami poszedł, tobym nie zabrała szkicownika. On jest artystą. – W takim razie dobrze się stało, że został w pensjonacie – stwierdziła Gretchen. Niedługo potem znalazły się w miejscu, gdzie zlewały się dwa krajobrazy. Po jednej stronie trawy morskie, plaża i płytka woda ciągnęły się lśniącym pasem aż po horyzont. A po drugiej, ponad niskimi wydmami, zieleniły się łąki i plamy mchu, a mały zagajnik rzucał chłodny cień. – Nie chcesz tego narysować? – spytała Gretchen. – Ale nie patrz na mnie przy pracy – powiedziała Mary. – Trochę się wstydzę.

– Będę patrzeć na mewy – obiecała Gretchen, siadając na niewielkim wzgórku, z twarzą zwróconą ku morzu. Ale Mary była niezdecydowana. Zamiast rysować ocean, przeszła przez wydmę i ruszyła szeroką zieloną ścieżką wiodącą w stronę lasku. Zerknąwszy za siebie, ze zdziwieniem stwierdziła, że nie widać stąd oceanu, choć jego obecność wciąż była mocno wyczuwalna. Kawałek dalej coś innego przykuło jej wzrok. Łania. Mary stanęła nieruchomo. Łania jej nie usłyszała. Co za nieoczekiwane spotkanie! Dawno temu, gdy na wybrzeżu mieszkali Indianie, było tam wiele jeleni. Ale kiedy pojawili się holenderscy i angielscy osadnicy, jelenie znalazły się w niebezpieczeństwie. Rolnicy zabijali je masowo. Teraz na całej stumilowej Long Island można było spotkać te zwierzęta zaledwie w kilku miejscach. Nie mogły też szukać schronienia gdzie indziej – nie dałyby rady przepłynąć przez cieśninę Long Island. Ale najwyraźniej albo pokonywały strumień, albo wędrowały wysypaną muszlami drogą i w ten sposób docierały na otwarte przestrzenie Coney Island. Łania stała dość blisko. Była sama. Mary zrobiła kilka kroków i ostrożnie usiadła na niewielkim zwalonym pniu. Oparła blok na podciągniętych kolanach, powoli otworzyła go, wyjęła z torby ołówek i zaczęła rysować. Łania nie zamierzała uciekać. Dwa razy podniosła głowę, czujnie nasłuchując. Patrzyła wprost na Mary, ale najwyraźniej jej nie zauważyła.

Mary rysowała wcześniej domy, koty albo konie. Ale nigdy nie próbowała szkicować z natury, nie wiedziała nawet, jak zacząć. Pierwsze kreski na papierze wcale nie przypominały łani. Spróbowała skupić się tylko na głowie. Nie znając żadnych reguł, starała się odwzorować na papierze dokładnie to, co widzą jej oczy. Na początku linie były niezdarne, pozbawione formy, lecz po kilku kolejnych próbach zaczęły tworzyć rozpoznawalne kształty. A potem wydarzyło się coś nieoczekiwanego. Nie tylko przybrały formę głowy zwierzęcia, ale wręcz pojawiła się w nich jakaś niezwykła magia. Mary nie spodziewała się, że coś takiego mogłoby się jej przydarzyć. Po półgodzinie miała trzy niewielkie szkice, niedoskonałe, ale przedstawiały głowę łani.

owszem,

Rysowanie sprawiało jej wielką przyjemność, wiedziała jednak, że Gretchen na nią czeka, więc podniosła się z pnia. Łania drgnęła, spojrzała na nią i rzuciła się do ucieczki. Gretchen nadal siedziała w tym samym miejscu. Ale był z nią Theodore. Zdjął marynarkę, a rozpięty kołnierzyk koszuli odsłaniał krótkie, kręcone włoski na klatce piersiowej. Mary poczuła lekki dreszcz. Spojrzał na nią z uśmiechem. – Pokaż. – A po co? Co za głupia odpowiedź. Chciała powiedzieć „nie”, ale wydało jej się to niegrzeczne. Theodore się roześmiał. – Jak to po co? Chciałbym zobaczyć. – Wstydzę się. Pierwszy raz coś narysowałam.

Nie zwracając uwagi na jej wymówki, wziął od niej szkicownik. Rozłożył go i przyglądał się rysunkom. Z wielką uwagą. – Spójrz, Gretchen. – Podsunął szkice siostrze. – Popatrz tylko na te prace. – Gretchen skinęła głową. Mary widziała, że jej rysunki wywarły na nich duże wrażenie. – Są bardzo dobre – powiedział Theodore. – Narysowałaś to, co naprawdę widziałaś, a nie to, co twoim zdaniem powinnaś widzieć. – Sama nie wiem. – Mary była zadowolona, ale nie do końca rozumiała te pochwały. – Masz oko artystki. To się rzadko zdarza. – Och! – Zaczerwieniła się. Gretchen wstała. – Czas już wracać. A podczas lekkiego posiłku, który zjedli w południe, Theodore znów wrócił w rozmowie do rysunków Mary. – Ona powinna rysować co dzień – powiedział do siostry. Po południu Mary i Gretchen przebrały się w stroje kąpielowe. Tym razem Theodore poszedł z nimi. Pomimo kostiumu zakrywającego całe ciało Mary i tak dostrzegała jego męskie kształty. Był w wesołym nastroju. Ochlapywał je wodą, a one śmiały się głośno. Potem Mary przewróciła się uderzona falą. Theodore pomógł jej wstać, a ona poczuła przez chwilę, jak podtrzymuje ją jego silne ramię. Odniosła wrażenie, że Gretchen posmutniała, więc gdy wyszli z wody, usiadła przy niej na piasku.

– A teraz dziewczyny chcą pobyć trochę same – powiedziała do Theodore’a. Poszedł na spacer po plaży, a ona objęła Gretchen i zagadywała ją, dopóki przyjaciółka nie odzyskała dobrego humoru. – A pamiętasz, jak załatwiłaś mi pracę u Masterów? – spytała. – Nie myślałam, że potrafisz tak kłamać. Wprost osłupiałam. – Wcale nie kłamałam. – A kto powiedział, że mój ojciec, świeć Panie nad jego duszą, żeni się z wdową, która ma własny dom? – Ja tylko powiedziałam, co by było gdyby. Nigdy nie mówiłam, że tak ma być. – Jesteś okropna. – To prawda – przyznała Gretchen z uśmiechem. Gdy wrócił Theodore, poszli do pensjonatu. Gretchen spytała brata, czy wraca do miasta, ale on odparł, że postanowił zostać na jeszcze jeden dzień. Kiedy przebrali się i zeszli na dół, Mary i Gretchen dołączyły do kilku gości grających w karty. Theodore usiadł w fotelu i zagłębił się w lekturze. Nadal było parno, karciana rozgrywka toczyła się bardzo powoli. Po dwóch dniach na świeżym powietrzu Mary czuła się cudownie zrelaksowana. – Mogłabym tak leniuchować przez cały tydzień – powiedziała. – To dobrze. Bo właśnie przez cały tydzień masz nic nie robić – uśmiechnęła się Gretchen.

Kolacja była równie przyjemna jak poprzedniego dnia, rozmawiali i żartowali, a wino połączone z morskim powietrzem wprawiło Mary w doskonały nastrój. – Chyba wypiłam trochę za dużo – szepnęła do przyjaciółki. – W takim razie przejdźmy się po plaży. Trochę się przewietrzysz. Gdy goście wstali od stołów, poszli we troje na spacer nad morze. Theodore, który szedł w środku, zaczął nucić pod nosem jakąś melodię. Mary pomyślała, że to całkiem miłe trzymać go pod ramię i że byłoby cudownie, gdyby stanowili jedną rodzinę, ona byłaby jego żoną, a Gretchen jej szwagierką. Oczywiście zdawała sobie sprawę, że to niemożliwe, ale wypiła trochę za dużo wina, a w takich sytuacjach ludzie pozwalają sobie na więcej. Gdy wrócili do pensjonatu, słońce wciąż wisiało nad horyzontem. Część gości, równie zmęczona jak oni, udała się już na spoczynek. Inni rozsiedli się na ganku, żeby podziwiać zachód słońca. Mary nadal czuła się lekko oszołomiona, więc postanowiła pójść do łóżka. Theodore życzył im dobrej nocy. Gretchen też wróciła do pokoju. Przebrały się w nocne stroje. Przez okno wlewało się miękkie wieczorne światło. Mary położyła się na łóżku i patrzyła w sufit, który lekko wirował. Gretchen przysiadła obok. – Upiłaś się – powiedziała. – Tylko trochę.

– Wolałabym, żeby Theodore już pojechał – przyznała Gretchen po chwili milczenia. – Nie mów tak. – Kocham swojego brata, ale chciałam spędzić te wakacje z tobą. – Przecież świetnie się bawimy – powiedziała Mary sennie. Gretchen milczała. Delikatnie głaskała przyjaciółkę po włosach. – Mary, byłaś kiedyś z mężczyzną? – zapytała w końcu. – Nie rozumiem. – Doskonale wiesz, o czym mówię. – Jestem porządną dziewczyną – mruknęła Mary. Nie chciała z nią o tym rozmawiać, więc udawała, że zasypia. A jednocześnie myślała, że ma dwadzieścia dziewięć lat i jeszcze nigdy nie była z mężczyzną, więc skoro to nie może być Hans, to lepszy Theodore niż nikt. On przynajmniej odpowiednio by ją potraktował. Nie to co Nolan. No i musiałaby uważać, bo ryzyko zawsze istnieje, a ona jest przyzwoitą kobietą. Dlaczego tak jej zależało, żeby postępować przyzwoicie? W Gramercy Park chciała być taka jak Masterowie. A jako młoda dziewczyna chciała być inna niż mieszkańcy Five Points. Gdy się jednak nad tym głębiej zastanowić, nie była ani taka, ani taka. I tutaj, nad oceanem, przy dochodzącym z plaży cichym szumie fal, nie umiała sobie wyobrazić, kim innym mogłaby być. Zapadała w sen, a Gretchen cały czas gładziła ją po włosach.

*** W poniedziałkowy poranek Sean obudził się wcześnie i od razu zszedł do szynku. Otworzył drzwi i szybko rozejrzał się po ulicy. Spokój. Zamknął drzwi, zasunął skobel i zajął się pracą. Po paru minutach zjawiła się jego żona, przynosząc mu kubek z herbatą. – Byłeś w nocy bardzo niespokojny – zauważyła. – Przepraszam. – Wciąż się tym trapisz? – Pamiętam, co się stało w pięćdziesiątym siódmym. Five Points nigdy nie miało powodów, żeby chwalić się swoją historią, ale wydarzenia sprzed kilku lat przeszły najgorsze oczekiwania. Też było wtedy lato. Dwa katolickie gangi, Dead Rabbits i Plug Uglies, rozpoczęły regularną bitwę ze swoimi odwiecznymi protestanckimi rywalami, gangiem Bowery Boys. Jaki był powód tej zapiekłej wrogości między nimi? Nikt się nad tym nie zastanawiał. Walki wymknęły się spod kontroli, ogarniając kolejne ulice. Sean obawiał się nawet, że dotrą do jego gospody. Policja burmistrza Wooda była bezradna. W końcu wezwano wojsko, ale i tak kilka ulic zamieniło się w ruinę. Nikt nie wiedział, ile osób zginęło – każdy gang sam grzebał swoich zabitych. Sean znał mroczne zakamarki Five Points, w których ukryto wiele zwłok. – Myślisz, że to się może powtórzyć? – A czemu nie? Gangi są wszędzie. – Westchnął. – Kiedyś był ze mnie wielki głupiec. – Nieprawda. – Żona się uśmiechnęła. – Umiałbyś kogoś zabić, ale nie pod wpływem złości.

Sean upił łyk herbaty. – Wiesz, kto przyszedł wczoraj do szynku? – spytał. – Chuck White. – Rodzina White’ów była bardzo liczna. Jakieś sześćdziesiąt lat temu mieli trochę pieniędzy, ale trzy pokolenia później znów znaleźli się w biedzie. Chuck White pracował jako dorożkarz. I należał do ochotniczej straży pożarnej. – Bardzo narzekał na pobór. Mówił, że mieli wyłączyć z niego strażaków, ale tego nie zrobili. – Sean pokręcił głową. – A nie warto zadzierać ze strażakami. – Wziął kolejny łyk herbaty. – Oni lubią pożary. Właśnie dlatego wstępują do straży. – Nie będą chcieli ich gasić? – Nie, będą je wzniecać. O wpół do siódmej pojawił się Hudson i zaczął w milczeniu sprzątać. Sean skinął mu głową, ale się nie odezwał. O siódmej ktoś zapukał do drzwi. Sean wyjrzał ostrożnie. Był to właściciel pobliskiej trafiki. – Na West Side zebrał się tłum mężczyzn. Dużo ich i wciąż dochodzą nowi. Pomyślałem, że cię uprzedzę. – Dokąd idą? – Na razie donikąd. Ale chyba chcą iść w miasto, do Central Parku. A potem do komisji poborowej. Za trzy godziny zaczyna się ta przeklęta loteria. Sean podziękował mu i wrócił do Hudsona. – Zamknij okiennice i załóż sztaby – polecił. – Myślisz, że zjawią się tutaj? – spytała żona.

– To możliwe. – Sean sprawdził okiennice i drzwi. – A ty idź do piwnicy – zwrócił się do Hudsona. – I siedź tam, dopóki ci nie powiem, że jest bezpiecznie. Hudson niechętnie zszedł na dół. – Co pobór ma z nim wspólnego? – spytała pani O’Donnell. Sean nie odpowiedział. *** O dziewiątej rano Frank Master uznał, że powinien już iść. Spojrzał na Lily de Chantal. Siedziała w koronkowym peniuarze na łóżku. Wyglądała cudownie. Ale przed wyjściem zamierzał ją jeszcze o coś zapytać. – Chciałabyś któregoś dnia pojechać ze mną do Saratogi? Uwielbiał

Saratogę.

Wycieczki

do

tego

modnego

uzdrowiska miały niezwykle elegancką oprawę. Ci, których było na to stać, wsiadali na urządzony z wielkim przepychem parowiec, który niczym pływający hotel kursował Rzeką Hudsona aż do Albany. A stamtąd goście udawali się powozami do wybranych hoteli i pensjonatów. Podróż w górę rzeki miała dla Franka ten sam posmak wielkiej przygody jak wtedy, gdy był małym chłopcem. Po minionym weekendzie nie miał żadnych wątpliwości, że chciałby odbyć tę podróż z Lily. Musieliby oczywiście zachować ostrożność. Nie mógł pokazywać się z nią publicznie nawet w Saratodze, bo zjeżdżała tam licznie nowojorska śmietanka. Ale można to było przeprowadzić dyskretnie. Znał dżentelmenów, którzy radzili sobie w takich sytuacjach.

Pozostawało pytanie, czy Lily de Chantal chciałaby pojechać. – Kochasz Rzekę Hudsona, prawda? – zauważyła. – Kiedy po raz pierwszy popłynąłeś na północ? – Byłem wtedy mały. Ojciec wywiózł nas, bo w mieście szalała żółta febra. A niedługo potem, z okazji otwarcia kanału Erie, zabrał mnie aż do wodospadu Niagara. – Wyobrażam sobie ciebie jako chłopca. A jaki był twój ojciec? – Był dobrym człowiekiem. – Frank się uśmiechnął. – Próbował pokazać mi majestat Niagary. Chciał otworzyć mi serce. – Udało mu się? – Wtedy nie, bo widziałem tylko ogromne ilości spadającej wody. Ale dobrze to zapamiętałem. – A teraz go rozumiesz? – Tak, chyba tak. Skinęła głową z namysłem. – Pojadę z panem do Saratogi, panie Master. Ale jeszcze nie teraz. Poproś mnie ponownie, gdy serce ci to podpowie. Nagle Frank się roześmiał. – Właśnie coś sobie przypomniałem. Wtedy nad Niagarą zezłościłem się na ojca. – Dlaczego? – Chodziło o taką małą Indiankę. Nieważne. Wtedy liczył się wodospad.

– Chętnie zostałabym tu jeszcze przez parę godzin. Mogę? Czuję się taka rozleniwiona. – Zatrzymaj pokój tak długo, jak zechcesz. – Dziękuję. O marszu protestacyjnym dowiedział się w hotelowym lobby. – Najpierw byli na West Side, potem przeszli na East – relacjonował jeden z gości. – Idą na północ, żeby zaprotestować przeciwko poborowi. Kilka fabryk przy East River przerwało pracę w geście poparcia. – Co to za ludzie? – Związki zawodowe. Przeważnie Irlandczycy, ale jest też dużo Niemców. Zdaje się, że chcą okrążyć komisję poborową. – Dochodzi do aktów przemocy? – Nic o tym nie słyszałem. – Hm. – Master zastanawiał się, czy wracać do domu. Związki zawodowe nie miały powodu, żeby interesować się Gramercy Park, a komisja poborowa znajdowała się daleko na północ. Postanowił najpierw pójść do kantoru. Powietrze na ulicy było lepkie i ciężkie. Zapowiadał się typowy parny dzień lipca. Ruszył Broadwayem, do ratusza została nie więcej niż mila. Na razie panował spokój. Frank minął kościół Świętej Trójcy i przeciął Wall Street, kierując się nad East River. Po paru minutach znalazł się w swoim kantorze. Jego buchalter był już na miejscu i jak zwykle pracował w milczeniu. Kilka chwil później w drzwiach pojawił się młody kupiec.

– Na East Side robi się niespokojnie – oznajmił. – Zaczęli niszczyć linie telegraficzne. Włamali się do sklepu i wynieśli mnóstwo siekier. Nie chciałbym dziś prowadzić loterii poborowej. Master powiedział rachmistrzowi, że wychodzi i wróci później, a na wypadek jakiegokolwiek zagrożenia kazał mu zamknąć drzwi od wewnątrz. Ruszył South Street wzdłuż nabrzeża. Przy Fulton Street złapał dorożkę i kazał się zawieźć przez Bowery do Gramercy Park. Na razie wszędzie dokoła spokój. – Przejedź Trzecią Aleją – polecił stangretowi. Nie miał jeszcze ochoty na spotkanie z żoną. Przy Czternastej Ulicy dorożkarz odmówił dalszej jazdy. Ogromny tłum blokował drogę. Część demonstrantów miała transparenty z napisem PRECZ Z POBOREM. Inni walili z hukiem w miedziane rondle. Urzędu, w którym odbywało się losowanie nazwisk, broniło kilkudziesięciu policjantów, ale nikt nie miał złudzeń, że w obliczu rozgniewanego tłumu byliby bezradni. Nieopodal Master zauważył innego dystyngowanego mężczyznę, więc podszedł do niego. – Dlaczego tak mało policjantów? – spytał. – To przez burmistrza Opdyke’a. Typowy republikanin. Nie ma o niczym pojęcia. Mam nadzieję, że nie jest pan republikaninem – dorzucił przepraszająco. – Nie. – Master się uśmiechnął. – Mój Boże! Niech pan spojrzy!

Z tłumu dobiegły okrzyki wielkiej radości, bo z jednej z bocznych uliczek wyłoniła się trzydziesta trzecia kompania straży pożarnej, zwana Black Joke. W pełnym rynsztunku maszerowała wprost na budynek komisji poborowej. – Wie pan, dlaczego się pojawili? – spytał mężczyzna, a Master pokręcił przecząco głową. – W sobotę ich dowódcę wpisano na listę rekrutów. – Niedobrze. – Też tak myślę. – Co zamierzają? – Przecież to oczywiste – powiedział wesoło mężczyzna. – Wszystkie dokumenty dotyczące poboru są w środku. Wystarczy je zniszczyć, a wtedy… – Chcą je spalić. – Potrafią logicznie myśleć. Strażacy nie tracili czasu. Po chwili w stronę okien poleciał grad cegieł i kostki brukowej, wybijając wszystkie szyby. Policjanci zostali zepchnięci na bok. Strażacy wkroczyli do budynku, odszukali bęben loterii, porozlewali wszędzie terpentynę, podłożyli ogień i wybiegli na zewnątrz. Zachowywali się bardzo profesjonalnie. Tłum wydawał okrzyki uznania. Nagle padł strzał. – Lepiej się stąd wynośmy – powiedział mężczyzna i odszedł pośpiesznie. Frank Master nie uciekł. Dwie przecznice dalej znalazł zadaszony podest i stamtąd przyglądał się rozwojowi

wypadków. Tłum był już bardzo podekscytowany, ludzie wyrywali kostkę brukową i rzucali nią w stronę płonącego budynku. Po jakimś czasie u wylotu alei pojawił się oddział wojska. Gdy znaleźli się bliżej, Master aż się skrzywił. Był to korpus weteranów wojennych składający się z żołnierzy, którzy zostali ranni na polu bitwy. Część z nich jeszcze nie wydobrzała. Wszyscy sprawni i zdolni do walki żołnierze zostali dwa tygodnie wcześniej wysłani do Gettysburga. Inwalidzi nie okazywali jednak lęku. Lecz tłum nie miał szacunku ani dla ich odwagi, ani dla odniesionych ran. Ludzie zaatakowali ich z wrzaskiem, rzucając kamieniami, kostką brukową, czym popadnie. W obliczu przewagi liczebnej protestujących weterani musieli się wycofać. Tłum jakby poczuł zapach krwi. Nad budynkiem komisji poborowej wciąż unosiły się płomienie. Motłoch ruszył przez miasto, po drodze wybijając w domach okna. Frank podążył za demonstrantami. Widział, jak kobiety wyrywają łomami szyny tramwajowe. Przy Lexington Avenue usłyszał wrzaski i krzyki. Tłum znalazł szefa policji. Komendant został pobity na krwawą miazgę. Z kamienic czynszowych wylewały się kolejne grupy protestujących i dołączały do marszu. Horda ruszyła w stronę Piątej Alei, kierując się na południe. Frank zastanawiał się, co powinien teraz zrobić, gdy nagle rozległ się okrzyk: – Po broń, chłopcy, po broń! Do arsenału! Od demonstracji oddzieliła się spora grupa mężczyzn. Zbrojownia znajdowała się na rogu Drugiej Alei i Dwudziestej Drugiej Ulicy. Zaledwie jedną przecznicę od Gramercy Park.

Master odwrócił się i zaczął biec. *** Tom jeszcze nigdy nie widział matki w takim stanie. Godzinę wcześniej był gotów pójść po ojca do kantoru, ale uznał, że powinien jednak zostać w domu. Niech diabli wezmą ojca, skoro chce się tam ukrywać. Jego obowiązkiem jest zostać z matką i zadbać o jej bezpieczeństwo. Hetty Master nie spała już dwie noce. Pierwszego wieczoru powiedziała Tomowi, że ojciec musiał wyjechać w interesach. Jednak nazajutrz przyznała, że się pokłócili. „Na pewno jutro wróci”, dodała spokojnie. Patrząc na bladą, ściągniętą twarz matki, Tom musiał przyznać, że potrafiła zachować się z godnością. Ale tego dnia nadeszły bardzo niepokojące wiadomości. Najpierw usłyszeli, że na ulicach zbierają się demonstranci. Na szczęście z dala od Gramercy Park. Tom wyszedł na krótko, żeby sprawdzić, co się dzieje, i spotkał sąsiada, który wracał z South Street. – Chcą zaprotestować przeciwko poborowi, ale na razie jest spokojnie – opowiadał. – W mieście nic się nie dzieje, nawet w Five Points. To było pocieszające. Ale gdy dotarła do nich wieść o zamieszkach przy komisji poborowej, Hetty bardzo się zdenerwowała. Stała przy oknie, wyglądając na plac i powtarzając w kółko: – Gdzie on może być? Gdzie on może być? – Pójdę go poszukać – rzekł Tom, ale uprosiła go, żeby nie wychodził. – Wystarczy, że ojca nie ma w domu.

Nie nalegał, uznawszy, że powinien zaopiekować się matką. Wszedł na strych, skąd przez okno patrzył na płomienie nad komisją poborową, znajdującą się wiele przecznic na północ. Po jakimś czasie wrócił na dół. Nie zastał matki w salonie. Zawołał ją. Żadnej odpowiedzi. Pojawiła się pokojówka. – Pani wyszła – powiedziała. – Zobaczyła dorożkę zatrzymującą się po sąsiedzku, wybiegła i wsiadła do niej. Kazała paniczowi pilnować domu. Tom westchnął. Wiedział, dokąd pojechała. Nie miał wyboru, musiał zostać w domu. *** Frank pojawił się w Gramercy Park około południa. Tom przywitał go dość oschle. Oświadczył, że matka wyszła kilka minut wcześniej, i spytał ojca, gdzie był. Spojrzał na Franka ze złością, usłyszawszy zdawkowe „Wyjechałem”. Frank uznał, że nie ma sensu szukać Hetty w kantorze na South Street, bo tam najpewniej pojechała. Mogliby się minąć po drodze. Najlepiej zaczekać na nią w domu. A ponieważ syn wciąż patrzył na niego wrogo, postanowił go czymś zająć. – Tom, tłum zmierza do zbrojowni na Drugiej Alei. Idź tam. Nie zbliżaj się zanadto, zobacz tylko, jakie mają zamiary, i przyjdź mi powiedzieć. – Rozejrzał się wokoło. – A ja tymczasem zamknę okiennice. *** Na nabrzeżu przy South Street było spokojnie. Hetty straciła rachubę czasu, ale przynajmniej dowiedziała się od

rachmistrza w kantorze, że Frank jest cały i zdrowy. To już coś. Rachmistrz był pewien, że Frank jeszcze wróci, więc postanowiła na niego zaczekać. Była tam jedna drewniana ławka, na której można było usiąść. W ten sposób Frank zniechęcał gości do długich wizyt. Trudno, wytrzyma. Najważniejsze, że niedługo go zobaczy. Minęła jednak godzina, a on się nie zjawił. Od czasu do czasu wchodzili klienci, których stary rachmistrz szybko obsługiwał. Potem znów słychać było jedynie skrzypienie jego stalówki na kartach ksiąg handlowych. Tuż przed drugą w drzwiach stanął młody kancelista z sąsiedniego kantoru. – Robi się niespokojnie. Zamykamy biuro – oznajmił. – Co się dzieje? – spytała. – Na West Side są rozruchy. Ludzie polują na czarnuchów. Nie wiem, czy już któregoś powiesili, ale chyba na to się zanosi. – Przecież Murzyni nie są odpowiedzialni za pobór! – krzyknęła. – Ale jeśli Lincoln dopnie swego, to w mieście będzie mnóstwo czarnuchów, którzy zabiorą pracę Irlandczykom. W każdym razie tak się wydaje. Poza tym zwyczajnie ich nie lubią – dorzucił. Hetty była tak przerażona, że z trudem wymawiała słowa. – Wiecie coś jeszcze? – spytała. – Na Piątej Alei zniszczyli kilka domów. Poszli też po burmistrza, ale go nie zastali. Wezwał swoich ludzi do hotelu

St. Nicholas. Chcą się spotkać, żeby postanowić, co dalej. Nic więcej nie wiem. – Nazywam się Master – oznajmiła Hetty. – Znacie chyba mojego męża? – Oczywiście. To prawdziwy dżentelmen. – Nie widzieliście go gdzieś? – Nie. Ale kilku kupców i bankierów z Wall Street też pojechało do St. Nicholas, żeby dowiedzieć się, co burmistrz zamierza. Może tam jest. – Gdyby mój mąż się pojawił – zwróciła się do starego rachmistrza – proszę mu powiedzieć, gdzie ma mnie szukać. *** Sean O’Donnell nie opuszczał szynku do drugiej po południu. Otworzył lokal dla stałych gości, ale okiennice nadal trzymał zaryglowane. Kilka osób spytało go o Hudsona. – Wysłałem go na Coney Island. Miał coś zawieźć mojej siostrze – skłamał gładko. – Wróci za parę dni. Tymczasem jego żona zaniosła jedzenie do piwnicy. – Wcale mu się tam nie podoba – oznajmiła. – Ale przynajmniej przeżyje zamieszki – odpowiedział. Niedługo potem sam zajrzał do Hudsona. – Siedź tutaj i bądź cicho – nakazał. O drugiej po południu postanowił pójść do hotelu St. Nicholas i sprawdzić osobiście, co się dzieje. ***

Dostępu do hotelu bronił kordon policjantów, ale wpuszczono Hetty do środka. W holu zebrał się już spory tłum. Powiedziano jej, że burmistrz i inni dżentelmeni są w prywatnym apartamencie. Kierownik hotelu wyszedł z recepcji, żeby sprawdzić, czy u burmistrza jest też Frank Master. – Pani męża nie ma – oznajmił po powrocie. – Ale wysłałem boya, żeby się rozejrzał w lobby. – Po pięciu minutach pojawił się z kolejną wiadomością. – Niestety, madame. Ale może pani tu na niego zaczekać. – Polecił boyowi hotelowemu znaleźć wolne miejsce dla Hetty. Chłopak odprowadził ją do małego saloniku, w którym przy oknie stała wygodna kanapa. Hetty mogła stąd obserwować wchodzących gości. Nie minęło pięć minut, gdy w pokoju pojawiła się druga dama. Była elegancko ubrana, ale wyglądała na zaniepokojoną. Zerknęła w okno, przez chwilę jakby się wahała, czy powinna zostać, czy wyjść do głównego lobby. Najwyraźniej nie rozpoznała Hetty. Ale Hetty rozpoznała ją. Podniosła się z uśmiechem. – Panna Chantal? – Wyciągnęła rękę. – Spotkałyśmy się kiedyś w operze. Nazywam się Master. Lily zbladła. – Och, rzeczywiście, pani Master. – Szukam męża. – Męża? – zawtórowała śpiewaczka piskliwie. – Nie widziała go pani?

Lily spojrzała na nią niepewnie. – W lobby jest bardzo dużo ludzi – odrzekła po chwili. – Wiem. Lily de Chantal opanowała się, jakby przypomniała sobie słowa roli. – Bardzo przepraszam, pani Master, ale jestem trochę zdenerwowana. Właśnie powiedziano mi, że nie powinnam wychodzić na zewnątrz. Hetty spojrzała przez okno, a potem popatrzyła znowu na Lily. – Nawet nie wiem, co się tam dzieje. W tym momencie do saloniku wszedł Sean O’Donnell. *** Po kilku rozmowach w lobby Sean zorientował się w sytuacji. Taktyka burmistrza, polegająca na wysyłaniu małych oddziałów policji do zagrożonych miejsc, zakończyła się kompletnym fiaskiem. Tłum wszędzie miał przewagę. Okazało się też, że dochodzi do licznych napaści na czarnoskórych obywateli, więc decyzja o ukryciu Hudsona okazała się słuszna. Teraz Sean chciał wrócić do domu, ale przedtem postanowił rozejrzeć się po hotelowych salach i zebrać jak najwięcej informacji. Doskonale wiedział, co łączy Franka Mastera i Lily de Chantal, więc widok obu kobiet razem był dla niego szokiem. Co to może oznaczać? – Pani Master. – Ukłonił się szarmancko. – Co panią tu sprowadza w ten niespokojny dzień? – Lily również przywitał.

– Poszłam po męża do kantoru, panie O’Donnell, ale go nie zastałam. Powiedziano mi, że być może zjawił się tutaj, żeby się dowiedzieć, co burmistrz zamierza w związku z zamieszkami. Sean zauważył, że na twarzy Lily maluje się wyraz ulgi. Pokiwał głową z powagą. – Jestem tu z tego samego powodu – oznajmił. – Nie wiem, gdzie jest pani mąż, ale najlepiej będzie, jak wróci pani do domu. Tylko pod żadnym pozorem proszę nie iść na piechotę. Pani radzę to samo, panno de Chantal. Powiem kierownikowi, żeby sprowadził dla pani dorożkę, pani Master. Ale to może potrwać. Jestem pewien, że przez ten czas panna de Chantal dotrzyma pani towarzystwa – dorzucił, bo było to silniejsze od niego. *** Stary rachmistrz miał już tego dość. On też niepokoił się o swoją rodzinę. Skoro pan Master nie pojawił się do tej pory, to raczej już nie przyjdzie. Pozostawało jedynie pytanie, co zrobić z wiadomością od jego żony. Przyczepić kartkę na drzwiach? Nie, to nie uchodzi. Zostawi mu liścik na biurku. Master ma przecież klucz. Jeśli przyjdzie, bez problemu dostanie się do środka. *** O wpół do trzeciej Frank Master zaczął się denerwować. Tuż za rogiem, przy Drugiej Alei, wielki tłum otoczył gmach arsenału. Wewnątrz znajdowała się liczna grupa obrońców, do tego uzbrojonych. Od czasu do czasu w stronę budynku leciały kamienie, ale na razie tłum nie poważył się na szturm. A na ulicach pojawiało się coraz więcej agresywnych band.

Gdzie, do diabła, jest Hetty? Utknęła na South Street? Czy przypadkiem nie próbuje wrócić do domu na piechotę? A może wpadła w jakąś zasadzkę? Jest ranna? Gdyby tylko wiedział, którędy poszła, mógłby jej poszukać. Trudno było mu się do tego przyznać, ale ogarniało go okropne poczucie winy. Nie powinien był zostawać na noc u Lily. Należało wrócić do domu i zająć się żoną. Hetty zapewne przeżyła straszną udrękę, a teraz być może znalazła się w niebezpieczeństwie. Wyobraźnia podsuwała mu coraz bardziej przerażające obrazy. Widział żonę, jak ucieka przed rozjuszonym tłumem, jak pada na ulicy, jak… To jego wina. Tylko jego. – Tato! – Tom wrócił do domu. – Trzeba wyprowadzić powóz. Musimy poszukać mamy. – Też tak myślę. Zajmij się tym, dobrze? Pojadę do miasta, a ty zostaniesz, żeby pilnować domu. – Nie, lepiej ty zostań. Jeśli mama wróci, a ciebie nie będzie, to ona znów zechce wyjść. Nie powstrzymam jej. – Bzdura. Muszę jej poszukać! – Ona nie spocznie, dopóki cię nie zobaczy. Jej chodzi tylko o ciebie. *** Kierownik hotelu przyszedł dopiero o wpół do czwartej. Po wyjściu Seana O’Donnella Hetty kilka razy próbowała dowiedzieć się czegoś w recepcji, ale na próżno. „Jest pani pierwsza w kolejce – zapewniano ją. – Ale żaden dorożkarz nie chce jechać w tamte rejony miasta”.

Lily de Chantal dwukrotnie musiała ją powstrzymywać przed wyjściem na ulicę. Za drugim razem wręcz krzyknęła: „Będę miała pani krew na rękach!”. Hetty nie bardzo rozumiała, skąd ta niezwykła troska. – Pani Master, pewna dama jedzie powozem do miasta – powiedział kierownik. – Chętnie panią zabierze. – Był nieco zakłopotany. – Niestety, nie mogę pani zaproponować innego transportu. – Rozumiem. Co to za dama? – Nazywa się madame Restell. *** Otoczona najgorszą sławą kobieta rozsiadła się wygodnie na pluszowym siedzeniu swojego powozu i patrzyła na Hetty. Miała duży biust i zdecydowany wyraz twarzy. A jej spojrzenie przywodziło na myśl drapieżnego ptaka. A więc tak wygląda madame Restell, osławiona aborcjonistka. Hetty znała ją z widzenia, ale nigdy nie spodziewała się, że zetknie się z nią osobiście. I wcale tego nie chciała. Madame Restell z pewnością się tego domyślała, lecz zupełnie nie robiło to na niej wrażenia. – No cóż, dowiedziałam się wszystkiego – oznajmiła. – Ten burmistrz to głupiec. – Parsknęła wymownie. – Prawie taki sam głupiec jak Lincoln. – Przykro mi, że uważa pani naszego prezydenta za głupca – oświadczyła Hetty sztywno. Przyjęła zaproszenie do powozu, ale nie zamierzała dać się zastraszyć. – Za dużo mamy kłopotów przez niego.

– Rozumiem, że nie jest pani republikanką? – spytała Hetty. – A dlaczego nie? Republikanie uważają, że ludzie powinni być wolni i robić to, co chcą. Ja się z tym zgadzam. Ale gdy próbują prawić mi kazania, najchętniej posłałabym ich do diabła. – Wszystko zależy od tego, co znaczy być wolnym. – Pomagam kobietom, które chcą być wolne. Wolne od posiadania dzieci, jeżeli tego chcą. – Przeprowadza pani aborcje. – Nie tak, jak pani myśli. W każdym razie nie często. Z reguły daję kobietom proszek, który przerywa ciążę. Madame Restell nie tylko postępowała, jak chciała, ale potrafiła też mówić o tym z całkowitą swobodą. – Być może we Francji robi się to inaczej – zauważyła Hetty uprzejmym, lecz stanowczym tonem. Odpowiedział jej głośny wybuch śmiechu. – Uważa mnie pani za Francuzkę, bo nazywam się madame Restell? – Tak. – Jestem Angielką, kochana, i jestem z tego dumna. Urodziłam się w Gloucester. Stare, dobre Gloucester. Byliśmy biedni jak myszy kościelne. A teraz mam rezydencję przy Piątej Alei. I nadal myślę, że Lincoln to głupiec. – Rozumiem. Zapadło milczenie. Minęły kościół Łaski Bożej.

– Zna pani żonę Lincolna? – spytała z nagła madame Restell. – Nie miałam zaszczytu jej poznać. – Żadna inna kobieta nie umie robić takich wielkich zakupów jak ona, muszę jej to przyznać. Raz miałam okazję ją obserwować. Kiedy przyjeżdża do Nowego Jorku, a zdarza się to często, wpada w jakiś szał. Nic dziwnego, że Kongres na nią narzeka. – Pani Lincoln musiała zmienić umeblowanie w Białym Domu – wystąpiła w jej obronie Hetty. – Tak się mówi. – No cóż, ja też uważam, że ludzie powinni być wolni – oświadczyła Hetty z godnością. – Każdy człowiek, bez względu na rasę czy kolor skóry, z woli Boga urodził się wolny. I twierdzę, że pan Lincoln ma słuszność. – Oczywiście, kochana, że ma słuszność. Nie mam nic przeciwko kolorowym. Nie są ani lepsi, ani gorsi niż ty czy ja. Ale z tego powodu zabito już zbyt wielu ludzi. Dojechały do Union Square i miały skręcić w Czternastą Ulicę, gdy nagle stangret zwolnił i zastukał batem w szybę. Stuosobowy tłum blokował wjazd w Irving Place. – Jedź naokoło – rozkazała madame Restell. Okrążyli Union Square i skręcili w Czwartą Aleję. Na wszystkich ulicach widać było grupy agresywnych ludzi. W miarę jak zbliżali się do Gramercy Park, tłum gęstniał. Budynek zbrojowni otaczała zwarta ciżba. W tym momencie w powietrze poleciał grad kamieni, ktoś wrzucił przez okno beczkę płonącej smoły. Tłum zawył.

– To nie wygląda dobrze – stwierdziła madame Restell stanowczo. – Jedź do Piątej! – krzyknęła do stangreta. – Ja wysiadam! – zawołała Hetty. – Chcę do domu. – Nie bądź głupia, kochana – powstrzymała ją madame Restell. – Nie dasz rady tam dojść. Hetty niechętnie przyznała, że madame Restell ma rację. Skręcili w Piątą Aleję. Niektóre domy były splądrowane. Uczestnicy zamieszek przenieśli się dalej. – Najlepiej będzie, jak pojedzie pani do mnie – oświadczyła madame Restell. – Mam służącego, który się przedrze przez każdy tłum. Mały łobuz z Five Points. Pobiegnie do pani domu i powie, co się dzieje. To brzmiało całkiem rozsądnie, ale nie spodobało się Hetty. Ulica z przodu była przejezdna, stangret zaciął konie batem. Rozpędzeni przecięli Madison Square. Kurz unoszący się spod końskich kopyt przesłaniał fasady domów z brunatnego piaskowca. Hetty czuła się nieswojo, jakby dziwny prąd gorącego pyłu ciągnął ją gdzieś wbrew jej woli. Dojechali do Trzydziestej Ulicy. Po prawej zobaczyła pustą działkę, na której urządzono szkółkę ogrodniczą. Nagle po lewej wyrósł kościół z cegły, rzucając cień jak wyrzuty sumienia. A zaraz potem pojawił się przed nimi ogromny, przypominający fortecę gmach zbiornika wodnego. To tutaj Frank poprosił ją o rękę. Gmach był mocny i solidny, stał w kurzu i upale. Niezniszczalny jak piramidy na pustyni. Jak fundament jej małżeństwa. Powóz zabierał ją coraz dalej. Chyba oszalałam, pomyślała. Minęli Czterdziestą Drugą Ulicę.

– Stać! – Hetty otworzyła okno i krzyknęła do woźnicy: – Proszę się natychmiast zatrzymać! Powóz zwolnił. – Co pani wyrabia? – zawołała madame Restell. – Jedź dalej! – wrzasnęła do stangreta. Ale było za późno. Hetty zdążyła już otworzyć drzwiczki i w biegu wyskoczyła na ulicę. – Ty głupia suko! – wrzasnęła madame Restell. Hetty podnosiła się z kolan. – Wsiadaj! Ale Hetty nie słuchała. – Dzięki za podwiezienie! – zawołała. Odwróciła się i ruszyła Piątą Aleją. Nabiła sobie siniaków, ale poczuła się dużo lepiej. Przynajmniej mogła coś zrobić. Zatrzymała się, żeby poprawić ubranie. Upał i wilgoć w powietrzu były przytłaczające. Rozejrzała się dookoła. Na przeciwległym rogu stał duży budynek. Uśmiechnęła się na jego widok. Gmach zbiornika wodnego był symbolem potęgi myśli inżynieryjnej, a sierociniec dla czarnoskórych dzieci przypominał, nawet w dniu chaosu, że miasto nie zatraciło swych fundamentów moralnych. Pieniądze na sierociniec łożyli bogaci nowojorczycy, tacy jak ona. Robili to nie tylko na pokaz. W budynku przy Piątej Alei mieszkało dwieście trzydzieścioro siedmioro dzieci, w tym także niemowlęta. Miały dom, dostawały jedzenie i mogły się uczyć. Dwieście trzydzieścioro siedmioro dzieci otrzymało szansę na uczciwe życie. Jeśli madame Restell, Frank czy ktokolwiek inny chcą się dowiedzieć, o co walczy Lincoln, pomyślała Hetty, to powinni

przyjść do sierocińca na Piątej i zobaczyć te dzieci na własne oczy. *** Tłum znajdował się bardzo blisko. Za późno się zorientowała. Kilka grup wyłoniło się z bocznych ulic i sunęło aleją. Kobiety i mężczyźni trzymali w dłoniach cegły, pałki, noże, cokolwiek wpadło im w ręce. Napływało ich coraz więcej, ulicą maszerowało co najmniej kilkaset osób. Nie zatrzymywali się, nie wybijali okien. Nawet jej nie zauważyli. Zdążali do celu. Do sierocińca. Byli już blisko. Rozległ się głośny okrzyk: – Śmierć małym czarnuchom! Tłum odpowiedział potężnym rykiem. Hetty patrzyła z przerażeniem, zapomniawszy o Franku. Nie może teraz tak po prostu odejść. Musi coś zrobić. *** Frank Master stał z synem w jadalni, naprzeciwko wielkiego obrazu przedstawiającego wodospad Niagara. Podszedł do okna i wyjrzał na zewnątrz. – Nie wiem, co robić – powiedział. Był kłębkiem nerwów. Przeklinał siebie, a frustracja i bezsilność doprowadzały go do rozpaczy. Chciał działać, wydać komuś walkę, byle zrobić cokolwiek. Odchodził od zmysłów, bo Tom długo nie wracał. W końcu jednak syn pojawił się w domu. – Pojechałem do kantoru, ale był zamknięty. Wokół ani żywej duszy. W drodze powrotnej kluczyłem po uliczkach.

Dlatego tak długo mnie nie było. Ale mamy nigdzie nie ma. Nigdzie. Nie minęły nawet dwie minuty, a okrzyki dochodzące spod arsenału wywabiły Franka na ulicę. Motłoch przystąpił do ataku. Budynek zaczął się palić. W oknach na wyższych piętrach i na dachu pojawiły się postacie. Wyglądało na to, że nie ma dla nich ratunku. Frank nie mógł im w żaden sposób pomóc. Żar buchający od budynku, połączony z duszącym upałem, dosłownie zwalał z nóg. Frank pospiesznie wrócił do domu. Atak na arsenał przyniósł jeden skutek: z okolicy ściągały kolejne grupy demonstrantów. Gramercy Park opustoszał. Frank otworzył ostrożnie okiennicę w jadalni. Minęło kolejnych dziesięć minut. Płomienie unoszące się nad arsenałem wystrzeliwały w niebo. Nagle po schodkach prowadzących do domu wbiegł jakiś chłopiec i zaczął walić do drzwi. Pokojówka spytała Franka, co robić. Zabronił jej otwierać. – To może być podstęp. Przez otwarte drzwi byle wyrostek mógł wrzucić do środka cegłę albo płonącą pochodnię. Frank zamknął okiennicę i wyszedł do holu. – A jeśli to wiadomość od mamy? – rzucił Tom. – To samo sobie pomyślałem. – Dał znak synowi, żeby stanął za nim, a potem podszedł do drzwi, biorąc ze stojaka laskę z główką w kształcie maczugi. Odsunął rygle i uchylił drzwi. – Czego chcesz?

– Pan Master? – A jeśli tak, to co? – Pana żona jest przy sierocińcu na Piątej. Wpakowała się w tarapaty. – Coś ty za jeden? – Billie, panie. Pracuję u madame Restell. Przywiozła mnie tutaj. Czeka w powozie na Lexington. Powiedziała, że dalej się nie ruszy. Niech pan się lepiej pośpieszy. Frank nie umiał sobie wyobrazić, co osławiona madame Restell może mieć wspólnego z Hetty. Ale nie wahał się ani chwili. – Tom, pilnuj domu! – krzyknął. Chwycił chłopca za ramię i ruszył za nim na Lexington. – Jeśli kłamiesz, stłukę cię na kwaśne jabłko. *** Hetty nigdy wcześniej nie miała do czynienia z tłuszczą. Nie wiedziała, że w zależności od chwilowego nastroju tłum albo ulega perswazji, albo jest uosobieniem dzikiej samowoli. Teraz ludzie chcieli zabić dzieci za to, że mają czarną skórę. Zniszczyć budynek, który w ich oczach był świątynią bogaczy, protestantów opowiadających się za abolicją. Zamożni biali protestanci wysyłali uczciwych chłopców z katolickich rodzin na śmierć, żeby cztery miliony niewolników mogły przybyć na północ i odebrać miejsca pracy. W tłumie byli niemal sami irlandzcy katolicy. Chciano też splądrować budynek, bo czarnoskóre dzieci miały jedzenie, łóżka, koce i prześcieradła, których

protestującym często czynszowych norach.

brakowało

w

przeludnionych

Zaczęto rzucać w stronę budynku kamieniami, kilku mężczyzn podbiegło, żeby wyważyć drzwi. Hetty próbowała przebić się przez tłum. – Przestańcie! – krzyczała. – Tam są dzieci! Co wy robicie?! Ale tłum jej nie słuchał. Parła naprzód, lecz tłok był coraz większy. W końcu drogę zatarasował jej potężny rudowłosy Irlandczyk. Ryczał z wściekłości jak reszta. Nie zważając na nic, zaczęła walić go pięściami w plecy. – Niech mnie pan przepuści! Mężczyzna się obejrzał. – Niech im pan powie, żeby przestali! – krzyczała. – Pozwoli pan zabijać niewinne dzieci? Co z pana za chrześcijanin! Patrzył na nią niebieskimi oczami, jak drapieżnik patrzy na swoją ofiarę. – Wyzna pan potem księdzu, że zamordował pan dzieci?! – rzuciła śmiało. – Stracił pan resztki człowieczeństwa?! Niech mnie pan przepuści, muszę im powiedzieć, żeby się opamiętali! Irlandczyk pochylił się i wziął ją na ręce. Przemknęło jej przez myśl, że olbrzym zaraz ją ukatrupi. Ale ku jej zdziwieniu mężczyzna zaczął przepychać się do przodu. Po chwili znaleźli się na obrzeżach tłumu.

Olbrzym postawił ją na ziemi. Z przodu był sierociniec. A z tyłu rozjuszony motłoch. Odwróciła się. Widok był przerażający. Gniew demonstrantów dosięgał Hetty jak ziejący gorący oddech. Ludzie patrzyli na nią, krzyczeli, rzucali przedmiotami w kierunku sierocińca. Jak miała im przemówić do rozumu? Czy ktoś ją w ogóle usłyszy? Oczy skierowane na nią. Wskazywanie palcami. Nagle Hetty zorientowała się, że to nie ona przyciągnęła ich uwagę. Odwróciła głowę. Nieco dalej uchyliły się boczne drzwi sierocińca. Wyjrzała twarz jakiejś kobiety. Hetty ją poznała. To była przełożona. Z przerażeniem patrzyła na ulicę. Z pewnością poczuła się osaczona. Obok pojawiło się czarnoskóre dziecko, potem drugie i trzecie. Dzieci wychodziły z domu kolejno. Hetty patrzyła w osłupieniu, jak posłusznie ustawiają się w równym szeregu. Boże, zapewne wybierają się do kościoła! Po chwili na ulicę wyszedł też dyrektor sierocińca. Zaczął formować wychowanków w małą kolumnę. Poza przełożoną nie miał nikogo do pomocy. Dzieci było coraz więcej. Przełożona pośpieszała dzieci, a dyrektor pilnował, by zachowywano porządek. Wyprowadzili z sierocińca dwieście trzydzieścioro siedmioro dzieci wprost w uliczne piekło, bo nic innego nie mogli zrobić. Zachowywali niezwykły spokój. Ze względu na dzieci. One posłusznie wychodziły na ulicę. Dyrektor ustawiał je w taki sposób, by nie widziały tłumu. Zebranym wcale się to nie podobało.

Jakby za sprawą straszliwych czarów demonstranci stojący dalej domyślili się wszystkiego ze spojrzeń ludzi z pierwszych szeregów. Zdobycz się wymyka! Zbliżali się krok po kroku, sunęli jak wąż na polowaniu. Ktoś znów krzyknął: – Zabić małych czarnuchów! Inni zawtórowali. Dzieci usłyszały. Zaczęły kulić się ze strachu. Hetty zrozumiała, że dzieci od tłumu dzieli tylko ona i rosły Irlandczyk. Wyczuła, że tak naprawdę tłum jej nie widzi. Że ona stoi na pierwszym planie, ale wszyscy skupiają się na dzieciach. Wszystkie maluchy były już na zewnątrz. Zerknęła za siebie. Przełożona zaczęła pomagać sierotom. Ruszyły szybkim marszem. Tłum to zauważył. – Czarnuchy uciekają! – wrzasnęła jakaś kobieta. Hetty wiedziała, że lada moment ludzie ruszą do przodu. – Przestańcie! – krzyknęła. – Jak można krzywdzić małe dzieci?! – Rozłożyła szeroko ramiona, jakby to mogło ich powstrzymać. – To przecież tylko dzieci! Dopiero teraz demonstranci ją zauważyli. Wszystkie oczy wpatrzyły się w Hetty. Dla nich była bogatą protestantką. Wrogiem. Potężny Irlandczyk obok niej milczał, więc przyszło jej do głowy, że zaciągnął ją tutaj, by motłoch ją zabił. Ludzie się zawahali, ale tylko na moment. Znów rozległ się ten sam kobiecy głos: – To są czarnuchy, paniusiu! Ich można zabić!

Odpowiedziały mu okrzyki pełne uznania. Tłum przesunął się do przodu. – Nie wolno wam! Nie wolno! – zawołała Hetty rozpaczliwie. Nagle, ku swemu zdziwieniu, usłyszała donośny głos Irlandczyka. – Co wy sobie myślicie?! Gdzie wasze człowieczeństwo? Wszyscy postradaliście ludzkie cechy?! Hetty nie znała się na zachowaniu tłumu. Tłum jej nienawidził, ale nie zaatakował tylko dlatego, że była kobietą. Lecz stojący obok olbrzym był mężczyzną. Jednym z nich. Teraz okazał się zdrajcą, bo sprzymierzył się z wrogiem i ośmielił się ich besztać. Dwie kobiety ruszyły na niego, wrzeszcząc wściekle. A za nimi mężczyźni. Jeśli dzieci się wymkną, to przynajmniej jego dopadną. Zasłużył sobie na to! Nie pomógł mu jego potężny wzrost. W starciu z tłumem nawet olbrzym nie ma szans. Zwalili go z nóg w mgnieniu oka. Hetty po raz pierwszy widziała, jak motłoch atakuje człowieka. Nigdy dotąd nie zetknęła się z taką siłą i takim okrucieństwem. Okładali go pięściami po twarzy, kopali buciorami. Zobaczyła krew, usłyszała trzask łamanych kości, a potem nie widziała już nic, bo ludzie odepchnęli ją na bok, ciżba zakryła olbrzyma. Deptali po nim, coraz więcej stóp, jeszcze i jeszcze, i jeszcze… Gdy się rozstąpili, mężczyzna był już tak zmasakrowany, że nie można go było rozpoznać.

Tłum rzucił się do sierocińca. Łupów starczyło dla wszystkich. Jedzenie, koce, łóżka – zostawili gołe ściany. Ale dzieciom udało się ujść, dzięki Bogu. Hetty podniosła się powoli. Spojrzała na miazgę, która pozostała z ciała i twarzy potężnego mężczyzny, i powlokła się Piątą Aleją. A tam, zanim zorientowała się, co się dzieje, nagle objęły ją czyjeś silne ramiona i zobaczyła twarz męża. Chwyciła się go kurczowo. Pomógł jej dojść do zbiornika wodnego, a potem ruszyli dalej Czterdziestą Ulicą, aż w końcu Frank podniósł ją i wsadził do dużego powozu. – Dzięki Bogu, że jesteś – powiedziała cicho. – Szukałam cię przez cały dzień. – Ja też cię szukałem. – Nigdy więcej mnie nie zostawiaj, Frank. Błagam cię, nigdy więcej. – Nigdy od ciebie nie odejdę – powiedział ze łzami w oczach. *** Późnym popołudniem Sean O’Donnell rozejrzał się po szynku. Teraz już był pewny, że dobrze zrobił, każąc Hudsonowi ukryć się w piwnicy. Na całej West Side bandy atakowały czarnoskórych, biły ich i podpalały ich domy. Krążyły pogłoski o linczach. W hotelu St. Nicholas pojawili się żołnierze. Oddziały wojska postawiono w stan gotowości. Wysłano depeszę do Lincolna. Po bitwie pod Gettysburgiem konfederaci wycofali się, więc prezydent musi przysłać posiłki, zanim cały Nowy Jork stanie w ogniu! Grupa dżentelmenów uzbrojonych w muszkiety postanowiła bronić

Gramercy Park. Ucieszyło to Seana. Tymczasem nad Five Points też buchały płomienie. – Zaraz mogą dojść do nas – ostrzegł rodzinę. Kwadrans później do szynku wszedł energiczny mężczyzna z długimi opadającymi wąsami i twarzą człowieka gotowego na ryzyko. Sean się uśmiechnął. – Pan Jerome! Co podać? Sean lubił Leonarda Jerome’a. Ten skłonny do brawury finansista nie urodził się wprawdzie w Five Points, lecz miał instynkt i odwagę ulicznego rozrabiaki. Obracał się głównie wśród bogaczy, takich jak August Belmont czy William K. Vanderbilt. Ale lubił też gazety i dziennikarzy. Krążyły plotki, że zainwestował w kilka tytułów prasowych. Od czasu do czasu zaglądał do szynku. Kiedyś Sean spytał go, skąd pochodzi jego rodzina. „Mój ojciec nazywał się Isaac Jerome, więc Belmont uważa mnie za Żyda – roześmiał się Jerome. – A trzeba pamiętać, że Belmont najpierw nazywał się Schoenberg, dopiero potem zmienił nazwisko. Prawda jest dużo mniej interesująca. Moja rodzina wywodzi się od francuskich protestantów, hugenotów. Przyjechaliśmy tu w osiemnastym wieku. Zostawaliśmy rolnikami albo prowincjonalnymi prawnikami. – Uśmiechnął się szeroko. – A rodzina mojej żony utrzymuje, że mają w sobie krew Irokezów”. „Pan w to wierzy?” „Żonie zawsze należy wierzyć”. Jerome spojrzał na Seana.

– Whisky, panie O’Donnell. Podwójną. Czeka mnie ciężka noc. – Obawia się pan zamieszek? – Myślałem, że spalą mi dom. Jeszcze tego nie zrobili, ale są coraz bliżej. Niech pan lepiej schowa swojego czarnucha. – Już to zrobiłem. Myśli pan, że zaatakują mój szynk? – Raczej nie. Chodzi im o sprzyjające abolicjonistom gazety, o „Timesa” i inne. – Jerome wypił whisky jednym haustem i uśmiechnął się szeroko. – Niech mi pan życzy szczęścia. Idę bronić wolności słowa. – Jak pan chce tego dokonać? Jerome, który był już przy drzwiach, odwrócił się. – Sprawiłem sobie karabin Gatlinga – odpowiedział i wyszedł. Karabin Gatlinga. Gdzie udało mu się go zdobyć? Niedawno opatentowany, ten karabin nie wszedł jeszcze nawet do wyposażenia armii. Szybko obracające się lufy pozwalały prowadzić ciągły niszczący ostrzał, który mógł powstrzymać każdy tłum. Seanowi przyszło do głowy, że z Jerome’em lepiej nie zadzierać. On nie cofał się przed niczym. Sean jeszcze raz sprawdził wszystkie okiennice, ale szynku nie zamknął. Uczestnicy zamieszek mogliby się naprawdę rozzłościć, gdyby nie mieli gdzie ugasić pragnienia. Na szczęście jego siostra jest bezpieczna na Coney Island. *** Poniedziałek zaczął się dla Mary bardzo przyjemnie. Gdy zeszła na śniadanie, Gretchen siedziała już przy stole,

pogrążona w rozmowie z inną kobietą z dwojgiem dzieci. Mary dołączyła do nich. Przyjaciółka zauważyła, że drugi chłopczyk jest bardzo podobny do jej synka, i wkrótce rozmowa zeszła na temat macierzyństwa w ogóle. Towarzyszka przy stole spytała, czy Mary też ma dzieci. – Nie, najpierw zamierzam wyjść za mąż – odpowiedziała. Kobieta się roześmiała. – Całkiem słusznie. Zaraz potem zjawił się Theodore. Przed południem kąpali się w morzu. Tym razem Mary, trzymając się liny, weszła tak głęboko, że woda sięgała jej do piersi, a potem popłynęła do lin ograniczających kąpielisko. Theodore wyprzedził ją, zanurkował, wychylił się na powierzchnię po drugiej stronie ogrodzenia i silnymi ruchami ramion wypłynął na otwarte morze. Nie było go dość długo. Mary i Gretchen siedziały na piasku, gdy wrócił cały ociekający wodą. – Bardzo mnie to orzeźwiło – powiedział ze śmiechem, wycierając się ręcznikiem. Przy obiedzie spytał, czy Mary znów będzie rysować, a ona odpowiedziała, że owszem, ma taki zamiar. Po posiłku poszła na górę po szkicownik. Gdy zeszła na dół, Gretchen i Theodore rozmawiali o czymś. – Idź na razie sama, dogonię cię – powiedziała przyjaciółka. Mary nie uszła zbyt daleko. Zajrzała do torby i zauważyła, że zostawiła ołówki w pokoju. Wróciła do pensjonatu. Gretchen i Theodore’a nie było, więc uznała, że przyjaciółka

jest na górze. Ale w pokoju też nikogo nie zastała. Wzięła ołówki i wyszła na zewnątrz. Zobaczyła ich po kilku krokach. Stali w pewnej odległości, przy końcu białego drewnianego ogrodzenia, w cieniu małego drzewa. Byli tak pogrążeni w rozmowie, że jej nie zauważyli. Nie mogła usłyszeć słów, ale od razu zorientowała się, że się kłócą. Spokojna zazwyczaj twarz Gretchen była wykrzywiona ze złości. Mary nigdy jej takiej nie widziała. A Theodore wyglądał na zirytowanego i zniecierpliwionego. Nie pozostało jej nic innego, jak wycofać się pośpiesznie i udawać, że niczego nie widziała. Widok kłócących się przyjaciół był przykrym dysonansem tego sielskiego dnia, jak ciemne chmury pojawiające się nagle na błękitnym niebie. Mary szła szybko plażą, chcąc znaleźć się jak najdalej od rodzeństwa Kellerów. Nie chciała sobie psuć popołudnia. Milę dalej, nie napotkawszy po drodze nikogo, mając tylko dla siebie ciepły piasek i nieprzerwaną linię oceanu, poczuła, że wraca jej dobry nastrój. Zauważyła, że jest w tym samym miejscu co wczoraj. Przeszła na drugą stronę wydmy, rozglądając się, czy przypadkiem znów nie zobaczy tu łani. Niestety. W oddali spostrzegła małą szopę, z pewnością opuszczoną, bo miała zapadnięty dach, a podpierające go kiedyś słupy sterczały w niebo. Razem z kilkoma drzewami nieopodal szopa tworzyła niesamowitą, niepokojącą wręcz kompozycję, nietrudną do narysowania, więc Mary usiadła i zaczęła szkicować. Gdy już miała kilka zadowalających rysunków, odłożyła blok i wstała, żeby rozprostować nogi. Spojrzała

w kierunku plaży, wypatrując Gretchen, ale nikt nie nadchodził. Wróciła więc do rysowania, a potem zdjęła słomkowy kapelusz i wyciągnęła się na ziemi, rozkoszując słońcem, które ogrzewało jej twarz i skórę nagich ramion. Było bardzo cicho. Słyszała słaby, delikatny szum fal rozlewających się na piasku. Panował taki spokój, że miała wrażenie, jakby znalazła się w innym świecie, w którym czas przestał płynąć i który nie miał nic wspólnego z jej dotychczasowym życiem. A może, myślała sennie, może gdybym została tu wystarczająco długo, stałabym się inną osobą? Leżała tak przez kilka minut. Przyszło jej do głowy, że podobnie muszą się czuć jaszczurki wylegujące się na rozgrzanych słońcem skałach. Podniosła głowę, słysząc po prawej stronie szelest traw. Otworzyła usta, chcąc zawołać Gretchen, ale znad wydmy wyłoniła się inna twarz. – Wiedziałem, że cię tu znajdę – powiedział Theodore. – A gdzie Gretchen? – W pensjonacie. Chciała trochę odpocząć. – Aha. – Mogę usiąść obok ciebie? Nie odpowiedziała, ale on i tak się przyłączył. Wziął do ręki blok i przyglądał się rysunkom. – Jeszcze ich nie skończyłam. – Wyglądają obiecująco – powiedział, zerkając w stronę szopy. Odłożył blok nieco dalej, żeby nie mogła po niego sięgnąć, i wyciągnął się na plecach. Siedząc przy nim, poczuła

się trochę niezręcznie. Pomyślała, że może powinna włożyć kapelusz. – Połóż się – powiedział Theodore. – Słońce dobrze ci zrobi. W każdym razie trochę słońca na pewno. Kiedy się tak wygrzewam, wyobrażam sobie, że jestem jaszczurką – dorzucił z zadowoleniem. Roześmiała się. – Zanim przyszedłeś, też pomyślałam o jaszczurkach. – A widzisz! Wielkie umysły myślą podobnie. No, może tak myślą jaszczurki. Posłuchała go. Byli sami. Leżała obok mężczyzny, ale przecież nikt ich nie widział. Kiedy ją pocałował, nie zaprotestowała. Nie powstrzymała go. A gdy powiedział: „Mary, jesteś taka piękna”, naprawdę poczuła się piękna. Nikt jej tak nigdy nie całował, nie pieścił jej warg i języka. Wiedziała, że to jest wstęp do tego, do czego nie powinna się posunąć. Ale mimo to nie protestowała, mało tego, reagowała na jego pocałunki, a serce biło jej coraz szybciej. – A jeśli ktoś nas zobaczy? – spytała bez tchu. – W promieniu wielu mil nie ma nikogo. – Jego pocałunki stały się bardziej namiętne, jego dłonie zaczęły wędrować po jej ciele. Była tak podniecona, że nie powstrzymywała go, choć wiedziała, że powinna. A właściwie dlaczego? – przemknęło jej przez myśl. Może już nigdy coś takiego się nie zdarzy?

Czuła jego twardą męskość. Zaczął rozpinać jej suknię. Miał krótki i urywany oddech. Nagle… Głos Gretchen. Dochodził z plaży. Zbliżał się. – Mary! Theodore odsunął się, klnąc pod nosem. Leżała przez moment, jakby ją porzucił. A potem, pod wpływem paniki, podniosła się, sięgnęła po szkicownik, chwyciła kapelusz i wcisnęła go na głowę. Gretchen, która chwilę później weszła na wydmę, zobaczyła nieco potarganą Mary, rysującą w milczeniu, i jej brata siedzącego kilka metrów dalej, który spokojnie się jej przyglądał. Patrzyła na tę scenę lodowatym wzrokiem żmii gotowej do ataku. – Witaj, Gretchen – powiedziała Mary opanowanym głosem. – Może weźmiesz Theodore’a na spacer, a ja w tym czasie skończę rysować? *** Wrócili do pensjonatu późnym popołudniem. Wszyscy troje byli małomówni. Ale tuż za progiem jeden z gości powiedział im, że rano na Manhattanie wybuchły zamieszki. Wiadomość przywieziono popołudniowym promem. – Co się tam stało? – dopytywał Theodore. – Zaatakowano komisję poborową przy Czterdziestej Siódmej. Zdaje się, że ją podpalono. Po kolacji właściciel pensjonatu oznajmił, że do rozruchów dochodziło też po południu. Tak mu powiedziano w sąsiednim hotelu. W mieście wybuchło kilka pożarów.

– Telegraf nie działa, więc nie znamy szczegółów. Ale to pewnie nic poważnego. Dzień był gorący i parny. Nad morzem wiała morska bryza znad Atlantyku, więc wilgotność nie była aż tak dotkliwa, ale na ulicach Nowego Jorku musiała naprawdę dawać się we znaki. I nawet na ganku zrobiło się duszno po kolacji. Gretchen udała się do pokoju. – Chyba pójdę nad morze trochę się przewietrzyć – stwierdził Theodore, biorąc cygaro. – Pójdę z tobą – powiedziała Mary. Na plaży było cicho i pusto. – Szkoda, że Gretchen przyszła – odezwała się Mary. Skinął głową. – To prawda. – Zostajesz jeszcze na parę dni? – Chciałbym. Ale mam dużo pracy w atelier. – Aha. Patrzyli na wodę. Na horyzoncie zbierały się chmury, zapowiadając deszcz i zelżenie upału. – Zobaczymy, co jutro nam przyniesie – powiedział Theodore. Tego wieczoru przyjaciółki położyły się do łóżek jak zwykle. Gretchen nie mówiła nic o bracie. Gdy zapadła ciemność, Mary poczuła, że zbiera się jej na płacz. Na szczęście chwilę wcześniej zaczął padać deszcz, zagłuszając inne dźwięki.

Obudziła się w środku nocy. Od razu zorientowała się, że Gretchen znikła. Nasłuchiwała przez chwilę. Cisza. Wstała z łóżka i podeszła do okna. Deszcz przestał padać, na niebie świeciły gwiazdy. Po chwili dostrzegła biały, ruchomy kształt na trawie. To Gretchen w nocnej koszuli chodziła w tę i z powrotem obok trzcin. Mary nie chciała jej wołać, żeby nie obudzić całego domu. Wymknęła się po cichu z pokoju, zeszła po schodach i wybiegła na dwór. – Co ty tutaj robisz? – spytała szeptem. – Będziesz cała mokra. – Nie mogę spać – powiedziała Gretchen. – Niepokoję się. – O co? – O dzieci. W mieście były pożary. – Mówili, że to nic poważnego. – Ale tego nie wiemy. A stąd nawet nie widać miasta. Mary poczuła, że ogarnia ją przygnębienie, ale natychmiast się opanowała. – Chciałabyś wrócić do domu? – Właśnie się nad tym zastanawiałam. – Rano wsiądziemy na pierwszy prom – oświadczyła Mary. – Zawsze możemy wrócić, jeśli okaże się, że jest spokojnie. – Dobrze. – Wracaj do łóżka, bo się przeziębisz. ***

Pierwszy prom odpływał dopiero wczesnym przedpołudniem. Theodore odprowadził je do przystani. Prom się spóźniał. Czekali całą godzinę, a potem drugą. W końcu jakiś człowiek powiedział, że promu nie będzie, więc wrócili do pensjonatu, żeby sprawdzić, czy nie ma jakichś wieści. – Prom zaatakowano i podpalono – poinformował właściciel. – Tak twierdzi goniec, który przywiózł gazety z Brooklynu. W mieście wybuchły zamieszki. Wszędzie są pożary. Poprosili prezydenta Lincolna o przysłanie wojska. – Czy możemy wysłać do miasta depeszę? – spytał Theodore. – Niestety nie. Linie telegraficzne zostały zerwane. Tu jest bezpieczniej. – Muszę dostać się do miasta – upierała się Gretchen. – Tam są moje dzieci! – Mogę znaleźć furmankę, która zawiezie was na Brooklyn – powiedział właściciel pensjonatu. – Ale nie wiem, czy to coś pomoże. Właściciel sprawił się nawet lepiej. Po półgodzinie wsiedli do dwukółki zaprzężonej w kucyka. Wczesnym popołudniem wjechali do Brooklyn Heights, skąd rozciągał się widok na Manhattan. Pożary były wszędzie. W kilku miejscach unosił się dym. Jedynie dzielnica finansowa wyglądała na nietkniętą, albowiem na East River, tuż naprzeciwko wylotu Wall Street, stała kanonierka. Reszta miasta mogła spłonąć doszczętnie, ale finansiści z Wall Street umieli zabezpieczyć swoje sejfy i banki.

Na nabrzeżu usłyszeli jeszcze bardziej przerażające wieści. – Spaliła się połowa czarnej dzielnicy – relacjonował im ktoś z obsługi promu. – Bóg jeden wie, ilu czarnuchów zginęło. W całej East Side są barykady. Na bogaczy też polują. Kupcy boją się wychodzić na ulice. Ograbiono nawet Brooks Brothers. Gretchen była nieustępliwa. – Muszę się przedostać na drugą stronę. – Lepiej będzie, jak ja popłynę – stwierdził Theodore. – Wy dwie zostańcie tutaj. – Jadę do dzieci! – powtórzyła stanowczo Gretchen. – A ja z tobą – zawtórowała Mary. – Nikt was tam nie zabierze – oznajmił przewoźnik. – O mało nie zniszczyli wszystkich promów, a teraz wzięli się za tory kolejowe. Są uzbrojeni. Tam toczy się wojna. Chodzili w tę i z powrotem po nabrzeżu. Nikt nie chciał ich przewieźć na drugi brzeg. Zbliżał się wieczór. – Lepiej poszukajmy jakiegoś noclegu – stwierdziła Mary. Ale Gretchen jej nie słyszała. Mniej więcej nad Bowery uniósł się ogromny słup ognia. Tam właśnie był dom Kellerów. Gretchen zaczerpnęła gwałtownie powietrza. Twarz Theodore’a spoważniała. Mary uznała, że lepiej nic nie mówić. Słońce stało już nisko, gdy podszedł do nich starszy człowiek.

– Mam łódź. Moja żona tam jest. – Machnął ręką w kierunku South Street. – Odpływam, jak zrobi się ciemno. Jak chcecie, możecie się ze mną zabrać. *** Dziwnie się czuli, płynąc w ciemnościach wiosłową łódką po East River. Większość domów w mieście miała pozamykane okiennice. Wiele lamp gazowych pogasło, a ulatniający się gaz stwarzał dodatkowe zagrożenie. W całym mieście widać było łuny pożarów, tu i ówdzie rozlegał się jakiś łoskot, a nad wodą unosił się zapach spalenizny. Na nabrzeżu przy South Street panował spokój, więc mogli zacumować łódź i wysiąść na ląd. Theodore wręczył mężczyźnie kilka dolarów jako zapłatę za jego uczynność. Razem z Mary udało mu się przekonać Gretchen, że to on powinien pójść na Bowery i sprawdzić, co się dzieje w jej domu. Obie kobiety miały zaczekać na niego w szynku Seana, który znajdował się w pobliżu. – Jeżeli gdzieś jest bezpiecznie, to tylko tam – stwierdziła z przekonaniem Mary. Gdy dotarły na miejsce, Sean właśnie zamykał lokal. Wpuścił je szybko do środka. Widok siostry wcale go nie ucieszył. – Myślałem, że przeczekacie to bezpiecznie na Coney Island – powiedział. Rozumiał jednak powody ich powrotu. – Matkę ciągnie do dzieci. Tylko w czym ty im pomożesz? – zwrócił się do Gretchen. Po półgodzinie pojawił się Theodore. Dzieci schroniły się u dziadków.

– Odprowadzę cię tam – powiedział do siostry. Wychodząc, przystanął obok Mary. – Jak to wszystko się skończy, będziemy musieli porozmawiać – powiedział cicho. – Bo ja wiem… Przewidywała, co by z tego wynikło. Zwłaszcza gdyby poszła do jego pracowni. Ale tam, na Coney Island, był inny świat. Teraz wróciła do zwykłego, normalnego życia. Zastanawiała się, co robić. – Najlepiej będzie, jak zostaniesz u mnie – stwierdził Sean. A kiedy napomknęła, że chce wracać do Gramercy Park, powtórzył: – Nie wiadomo, co się tam dzieje, tutaj, z rodziną, będziesz bezpieczniejsza. Nie umiała mu powiedzieć, że teraz jej rodziną są Masterowie, więc powtórzyła jedynie, że chce wrócić do siebie. Sean odprowadził ją z niechęcią. Przez całą drogę zachowywali wielką ostrożność. Na Irving Place leżało potłuczone szkło i kawałki gruzu. Tutaj też musiało dojść do zamieszek. Sean usłyszał wcześniej, że na Dwudziestej Pierwszej Ulicy stanęła barykada. Gdy podeszli do placu, drogę zagrodził im patrol mieszkańców Gramercy Park uzbrojonych w pistolety i muszkiety. Nie znali Seana, ale jeden z nich rozpoznał Mary. Kazał jej się pożegnać z bratem i osobiście zaprowadził ją pod same drzwi domu Masterów. Sean odszedł dopiero wtedy, gdy upewnił się, że siostra jest bezpieczna. Pani Master natychmiast wyszła ze swojego pokoju. A potem zrobiła Mary gorącą czekoladę.

– Idź prosto do łóżka – poleciła. – Rano mi o wszystkim opowiesz. *** Jednak rano Mary nie była w stanie o niczym opowiadać. Czy to z powodu upału, czy szoku, będącego skutkiem wcześniejszych

wydarzeń,

dostała

w

nocy

gorączki.

A nazajutrz miała dreszcze i była rozpalona. Pani Master osobiście się nią opiekowała, podawała jej napoje i kładła chłodne kompresy na głowę. – Daj spokój – żachnęła się, gdy Mary chciała jej dziękować. – Całe szczęście, że wróciłaś szczęśliwie do domu. Mary nie miała pojęcia, że tego dnia w całym mieście też dochodziło do pożarów i zabójstw. Nie wiedziała, że na nabrzeżu w Brooklynie wybuchły gwałtowne rozruchy, że nad East River ginęli ludzie. Dopiero gdy gorączka spadła i w czwartkowy poranek Mary obudziła się wygłodniała, dowiedziała się, że w końcu do miasta dotarło wojsko, które rozpędza demonstrantów strzałami z broni palnej. I że Gramercy Park bronią teraz haubice. Krwawe zamieszki w proteście przeciwko poborowi zostały stłumione. W południe do Mary zajrzała pokojówka, przynosząc jej talerz zupy. Usiadła przy niej na łóżku i zaczęła opowiadać. Czy Mary wie, co tu się działo podczas jej nieobecności? Że najpierw zniknął pan Master, a potem pani, a jeszcze później pani próbowała uratować sierociniec i o mało jej nie zabili, ale ocalił ją pan Master i madame Restell, ta od aborcji. Słysząc te niewiarygodne wieści, Mary aż usiadła w łóżku.

– A tobie co się przydarzyło? – spytała pokojówka. – Mnie? No cóż, właściwie nic wielkiego.

Sonata księżycowa Rok 1871

W CIĄGU OŚMIU LAT od wyjazdu na Coney Island kariera Theodore’a Kellera znacznie się rozwinęła za sprawą dwóch okoliczności. Pierwszą była jego decyzja, podjęta po zakończeniu krwawych zamieszek, o wyjeździe na Południe i fotografowaniu końcowych dni wojny domowej. Drugą zaś – mecenat Franka Mastera. Było ciepłe, październikowe popołudnie. Niedługo w eleganckiej galerii niedaleko Astor Place, wynajętej na tę okazję przez Franka Mastera, zaplanowana była najważniejsza wystawa jego życia, a on po prostu wściekł się na swojego mecenasa. – Wszystko zniszczysz! – krzyknął do Mastera ze złością. – Mówię ci, że nie masz innego wyboru – powtórzył Master stanowczo. Już raz się pokłócili. Master nie napotkał sprzeciwu, gdy zaproponował, żeby do wystawy włączyć portret Lily de Chantal. Ale gdy stwierdził, że należy usunąć portret madame Restell, Theodore wpadł w furię. „Theo – tłumaczył Master – ta kobieta cieszy się tak złą sławą, że nikt nawet nie chce kupić ziemi w jej sąsiedztwie. I to na Piątej Alei! Nikt nie chce być jej sąsiadem. Jeśli wystawisz jej portret, nigdy więcej nie dostaniesz żadnego zamówienia”.

Mastera niepokoiły też polityczne aspekty wystawy. „Uważaj, Theo – ostrzegał. – Bo sam sobie zaszkodzisz”. Brzmiało to rozsądnie, ale Theodore odrzucał takie argumenty. Nie chciał ustąpić. „Pokazuję tylko prawdę – powtarzał. – Jak wszyscy artyści”. Nieoczekiwanego sprzymierzeńca znalazł w osobie Hetty Master. „On ma rację – przekonywała męża. – Niech pokaże te fotografie, które chce. No, może z wyjątkiem madame Restell”, dorzuciła z pewną niechęcią. Ale niespodziewana prośba mecenasa w dniu, gdy wystawa wisiała już w galerii, doprowadziła Theodore’a do furii. Nie ostudziło jej nawet przybycie Mastera, który chciał osobiście uzasadnić swoje stanowisko. Jego tłumaczenia jeszcze dolały oliwy do ognia. – Zastanów się tylko! – zawołał Frank z entuzjazmem. – Można je powiesić na jednej ścianie. Boss Tweed 1 po lewej, Thomas Nast 2 po prawej, a tuż pod nimi zdjęcie gmachu sądu. Albo nad nimi, jak wolisz – dodał pojednawczo. – Ale w nich nie ma nic ciekawego – zaprotestował Theodore. Trzy zdjęcia, wybrane z tysięcy jego prac, były dość dobre, ale nic więcej. – Theodore – powiedział Frank spokojnie, jakby zwracał się do małego dziecka. – Boss Tweed został dziś aresztowany. ***

Tammany Hall zawsze umiało wyciągać pieniądze z kasy miasta, ale Boss Tweed wprowadził sztukę nadmuchiwania zamówień publicznych na wyżyny, o jakich się wcześniej nikomu nie śniło. Jego metoda była prosta. On oraz komisarz do spraw parków Peter B. Sweeny, główny rewident Connolly i burmistrz Oakey Hall stworzyli klikę, która przyznawała miejskie zamówienia. Jednak o ile dawniej do kontraktu wartego dziesięć tysięcy dolarów dodawano tysiąc lub dwa, o tyle teraz klika, która kontrolowała wszystko, pozwalała sobie na więcej. W ciągu ostatnich dziesięciu lat wartość każdego kontraktu wzrastała pięć, dziesięć, a nawet tysiąc razy. Wykonawca albo kontrahent oprócz wynagrodzenia dostawał wysoką premię, resztę dzielili między siebie członkowie kliki. Pokazowym przedsięwzięciem Tweeda był budynek sądu miejskiego za ratuszem. Budowa ciągnęła się już dziesięć lat, a końca nie było widać. Po jej zakończeniu siedziba sądu z pewnością zostałaby uznana za najbardziej imponujący gmach w mieście – prawdziwy pałac w najlepszym neoklasycznym stylu. Jednak burmistrzowi bynajmniej nie śpieszyło się do zakończenia budowy, gdyż to dzieło architektury było kurą znoszącą złote jaja. Czerpali z niego korzyści liczni znajomi i przyjaciele kliki. Skromni rzemieślnicy, którzy otrzymali zamówienia na samym początku, teraz byli bogaczami. Nikt nie wiedział, ile milionów dolarów utopiono, ale jedno było pewne: gmach już kosztował więcej niż niedawno kupiona Alaska. Dopiero dwa lata wcześniej prasa zaczęła poważnie atakować klikę. Ofensywa ruszyła z dwóch stron: „New York

Times” zamieszczał artykuły, a „Harper’s Weekly” znakomite rysunki satyryczne Thomasa Nasta. I tych właśnie rysunków Boss Tweed obawiał się najbardziej. Jego wyborcy może nie potrafili czytać, ale karykatury rozumieli. Próbował nawet przekupić Nasta, oferując mu pół miliona dolarów. Bezskutecznie. I w końcu trafił do aresztu. *** Theodore nie był szczególnie zadowolony z portretu Tweeda, który zrobił dwa lata wcześniej. Z wysoko sklepionym czołem i brodą Tweed wyglądał jak każdy inny korpulentny polityk, chociaż boczne światło wydobyło z jego twarzy wyraz agresji i chciwości. Dużo większą przyjemność sprawiła Theodore’owi sesja z Nastem. Obaj byli mniej więcej w tym samym wieku, obaj pochodzili z niemieckich rodzin. Rysownik miał zaskakująco gładką okrągłą twarz, ozdobioną gęstymi wąsami i zawadiacką kozią bródką. Theodore uważał, że udało mu się uchwycić jego energię i ironiczny rys jego charakteru. Zdjęcie powstającego gmachu sądu było poprawne, ale nie miało w sobie nic interesującego. – Chodzi ci tylko o reklamę – odparł z wyrzutem. – Reklama dobrze ci zrobi – upierał się Master. – Wiem. Ale postaraj się zrozumieć. Ludzie będą zwracali uwagę na zdjęcie Tweeda, bo o nim pisze się dziś w gazetach, i pominą naprawdę ważne prace. – Najpierw wyrób sobie nazwisko. Reszta przyjdzie później.

– Nie zgadzam się. – Theodore, bardzo cię o to proszę. Wszystkie inne prace wybrałeś sam. Ludzie je zobaczą, uwierz mi. – Umilkł na chwilę. – To dla mnie bardzo ważne. Master mówił to łagodnie, ale Theodore wychwycił ton ukrytej groźby. Jeśli chcesz mojego wsparcia, pieniędzy na wystawę, gości, których mogę zaprosić, to musisz pokazać te trzy zdjęcia. Westchnął. Wszystko ma swoją cenę. Tylko czy warto ją płacić? – Dochodzi czwarta – powiedział Master. – Wrócę o szóstej, przed otwarciem. – Zastanowię się – mruknął Theodore. – Będę ci wdzięczny. Przez następne półtorej godziny wahał się, co zrobić. Najchętniej poszedłby na spacer, żeby sobie wszystko przemyśleć, ale czekał na kogoś. Miał nadzieję, że ta osoba niedługo się zjawi. *** Z Gramercy Park do galerii było niedaleko. Mary mogła pójść na wystawę razem z Masterami, sama pani Master jej to proponowała. Ale przecież nie czuła się dobrze w eleganckim tłumie. Wolała obejrzeć zdjęcia tylko z Theodore’em. Lubiła jego towarzystwo. Czemu nie należało się dziwić, w końcu byli kiedyś kochankami. Nie trwało to długo. Latem 1863 roku, po krwawych zamieszkach, postanowiła, że nie będzie się z nim spotykać.

Nie miała złudzeń: kiedy próbował ją uwieść na Coney Island, nie chodziło mu o nic poważnego. Nie miała o to do niego pretensji. A po powrocie do miasta natychmiast wciągnęło ją codzienne życie w domu Masterów i już po tygodniu miała wrażenie, że zaczyna o Theodorze zapominać. W którąś sobotę na początku sierpnia za sprawą chwilowego kaprysu – tak to sobie tłumaczyła, bo akurat miała wolne i żadnych planów na ten dzień – zajrzała do jego pracowni w Bowery. Właśnie kończył portret jakiegoś młodego mężczyzny. Przywitał ją uprzejmie, jakby była następną klientką, i zaproponował, by zaczekała w większym atelier. Usiadła na kanapie. Tym razem na stoliku nie było poezji, a jedynie gazeta i stary egzemplarz Szkarłatnej litery Nathaniela Hawthorne’a. Czytała już tę powieść, więc zaczęła przeglądać gazetę. Słyszała, jak młody mężczyzna wychodzi, a potem Theodore zajmuje się czymś w pracowni. Po chwili stanął w progu. – Już myślałem, że cię tu nie zobaczę – powiedział z uśmiechem. – Akurat przechodziłam w pobliżu. – To był mój ostatni klient. Miałabyś ochotę coś zjeść? – Chętnie. – Wstała z kanapy. Podszedł do niej. – Zjeść możemy później – powiedział i zaczął ją całować. Ich romans trwał przez cały wrzesień. Nie zawsze miała czas, ale była zaskoczona, że przy odrobinie pomysłowości

zaaranżowanie spotkań wcale nie jest trudne. W wolne dni Theodore zabierał ją na spacery, na koncerty albo do teatru. Czasem opowiadał jej, jak robi zdjęcia, jak je komponuje, jak ustawia światło, a ona zauważyła, że w jakiś naturalny sposób chwyta wszystko w lot. Nie minęło wiele czasu, a umiała rozpoznać jego najlepsze prace i wiedziała, jakim sposobem osiągnięto świetny efekt. Nie liczyła, że Theodore się z nią ożeni. I chyba nawet tego nie chciała. Ale była pewna, że jest nią zainteresowany i darzy ją uczuciem. Nie zdradzili się przed Gretchen. A w połowie września odwiedził ją Sean. Poszli na przechadzkę po Gramercy Park. – Co tam słychać u Theodore’a Kellera? – zagadnął. – Nie rozumiem, o co ci chodzi. – Doskonale rozumiesz. Wiem o wszystkim. – Śledzisz mnie? Mam prawie trzydzieści lat. Lepiej zajmij się czymś innym. – Nieważne, skąd wiem. Nie pozwolę, żeby ktoś zabawiał się z moją siostrą. – Mój Boże, Sean, a z iloma kobietami ty się zabawiałeś? – Ale ty jesteś moją siostrą. – To moja sprawa. – Dobrze wiesz, że mogę zrobić z nim porządek. – Na miłość boską, ani mi się waż! – Kochasz go?

– Jest dla mnie bardzo dobry. – Gdyby przytrafiło ci się dziecko, będzie musiał się z tobą ożenić. Już ja tego dopilnuję. – Sean, nie wtrącaj się do mojego życia! Ja jestem za to tak samo odpowiedzialna jak on. Albo dasz nam spokój, albo nie chcę cię więcej widzieć. Mówię poważnie. Milczał przez chwilę. – Pamiętaj, Mary, gdybyś miała jakieś kłopoty, od razu przyjdź do mnie – powiedział łagodnie. – W moim domu zawsze będzie dla ciebie miejsce. Ale musisz mi jedno obiecać. Nie pozbędziesz się dziecka. Ja je wychowam. – A ty nie waż się tknąć Theodore’a, to nie jego wina. Obiecaj mi to. – Jak chcesz. To prawda, cierpiała, kiedy w październiku Theodore postanowił wyjechać na Południe. Ale nie dała nic po sobie poznać. Może to nawet lepiej, pomyślała, że rozstają się teraz, bo później ból mógłby być nie do zniesienia. Tydzień po jego wyjeździe przestraszyła się, że jest w ciąży. Przez tych kilka pełnych niepewności dni była tak przerażona, że nie mogła się skupić na domowych zajęciach. Często przypominały się jej słowa Seana. Ale na szczęście alarm okazał się fałszywy. Theodore wyjechał na wiele miesięcy, a po jego powrocie, mimo że pokusa był wielka, postanowiła utrzymywać z nim jedynie przyjacielską relację. I tak zaraz znajdzie sobie inną kobietę, myślała, jeśli już tego nie zrobił.

Zostali przyjaciółmi. Od tamtego czasu ona nie znalazła sobie nowego kochanka ani nie spotkała mężczyzny, za którego chciałaby wyjść. Hołubiła jednak swoje sekretne wspomnienia i była z nich dumna. Umiała też pomagać Theodore’owi. Kiedy wyznał jej, że szuka mecenasa, udała się do Franka Mastera i poprosiła, żeby obejrzał prace. To było przed pięcioma laty. Master od razu zgodził się wspierać młodego fotografa – zamawiał u niego zdjęcia, pomagał w nawiązywaniu korzystnych kontaktów i na wiele innych sposobów. A gdy Theodore wspomniał, że chciałby zaprosić na wernisaż dziennikarzy, Mary skłoniła Seana, żeby porozmawiał ze swoimi znajomymi z branży wydawniczej. Widząc, że Theodore nerwowo chodzi po sali, kazała mu o wszystkim opowiedzieć. A potem, gdy już obejrzała wszystkie prace i wyraziła swój podziw, stwierdziła spokojnie: – Gdybyś powiesił Bossa Tweeda i Nasta tutaj – wskazała na ścianę, gdzie było trochę wolnego miejsca – nie byłoby tak źle. – Chyba masz rację – powiedział z niechęcią. – Proszę cię, zrób to dla mnie. *** Na wernisażu pojawiły się tłumy. Naturalnie każdy chciał zobaczyć portrety Tweeda i Nasta, ale zgodnie z przewidywaniami Franka goście rozchodzili się potem po innych salach i zatrzymywali na dłużej przy naprawdę dobrych pracach.

Theodore już prawie się rozluźnił. Przywitał się z siostrą, porozmawiał uprzejmie z wszystkimi osobami, którym przedstawiał go Frank Master. Do stanu pełnego zadowolenia brakowało jednego. Wciąż czekał na przybycie bardzo ważnego gościa. Reportera z „New York Timesa”. Sean O’Donnell zarzekał się, że dziennikarz na pewno się pojawi, ale minęła siódma, a jego wciąż nie było. Dziesięć po siódmej też nie. Dochodziło wpół do ósmej, gdy Master podszedł do niego i mruknął: – To chyba on. Horace Slim był nierzucającym się w oczy mężczyzną około trzydziestki z cienkim wąsikiem i smutnymi oczami. Przywitał się z Theodore’em uprzejmie. Oglądał zdjęcia, nie okazując szczególnych emocji, a jego zachowanie mówiło, że znalazł się tu jedynie z obowiązku i wyjdzie, jak tylko zbierze materiał na króciutki artykuł. Theodore liczył na znacznie więcej. Zachowywał jednak spokój. Wiedział, że nie powinien zbyt mocno nalegać. Miał już wcześniej do czynienia z dziennikarzami, więc umiał zdobyć się na przebiegłość. Skinął głową i zaproponował: – Oprowadzę pana, panie Slim. Wystawa zajmowała kilka sal urządzonych tematycznie. Theodore postanowił, że zacznie od portretów, ale nie chciał iść od razu do Bossa Tweeda. W końcu portretował naprawdę znane osoby. Już same ich nazwiska mogły być przydatnym materiałem do artykułu. – To jest prezydent Grant. – Wskazał jedno ze zdjęć. – A to generał Sherman. I Fernando Wood. – Slim notował

sumiennie. Na ścianach wisiały zdjęcia największych kupców na tle olśniewających detali architektonicznych i oczywiście portret diwy operowej, Lily de Chantal. Theodore zatrzymał się przy niej. Od samego początku zdawał sobie sprawę, dlaczego Frank Master zaproponował mu sfotografowanie tej kobiety, ale nie był takim głupcem, żeby się z tym zdradzać. Jego podejrzenia potwierdziły się dziesięć minut wcześniej, gdy usłyszał cierpką uwagę Hetty Master: „Na żywo wygląda dużo starzej”. Jednak samo zdjęcie, z teatralnym tłem, było znakomite. – Zrobiłem je w zeszłym roku, zaraz po jej koncercie. Był pan na nim? – Raczej wątpię. – Wyjątkowe wydarzenie. Także w sensie towarzyskim. Warto o niej wspomnieć. Slim obejrzał pozostałe portrety, zapisując jeszcze ze dwa nazwiska. Theodore wybrał je świadomie, żeby przyciągnąć nowych klientów. W końcu stanęli przed zdjęciem Bossa Tweeda i Thomasa Nasta. Oraz sądu. – W samą porę – stwierdził Slim, notując. – Chyba tak – przyznał Theodore. – Zwracają dziś uwagę. – Świetnie się nadają na początek artykułu. – O ile na nich się nie skończy. – Miał pan jeszcze jakichś innych modeli? – spytał dziennikarz spokojnie. – Wartych zainteresowania. Theodore zerknął na niego. Czyżby wiedział coś więcej? Na przykład o madame Restell?

– Wszyscy moi modele są interesujący – powiedział ostrożnie. Uznał jednak, że warto podsunąć Slimowi ciekawy materiał. – Powiem panu, czyich zdjęć nie mam – zaproponował. – Na przykład Abrahama Lincolna, gdy wygłasza w Gettysburgu przemowę 3. *** Pod koniec tamtego lata, gdy doszło do zamieszek z powodu poboru, Theodore postanowił wyjechać z Nowego Jorku, żeby zobaczyć wojnę na własne oczy. Ten plan mógł zrealizować tylko w jeden sposób. Podjąć pracę dla Mathew Brady’ego. Brady dostał od rządu specjalne zezwolenie. Wysyłał swoich ludzi w teren, miał nawet wagon kolejowy, w którym urządzono przenośną ciemnię. I tak w listopadzie 1863 roku Theodore, wraz z grupą innych fotografów, znalazł się w Gettysburgu, gdzie na nowo powstałym cmentarzu miały spocząć szczątki bohaterów poległych w wielkiej bitwie, którą stoczono kilka miesięcy wcześniej. W owym czasie znaczenie bitwy pod Gettysburgiem nie było jeszcze oczywiste. Przed lipcem 1863 roku obie strony miały już dosyć wojny, ale to konfederaci wciąż nacierali. Generałowi Grantowi nie udało się pokonać potężnych fortyfikacji Vicksburga nad Missisipi. Waleczny generał Lee i Stonewall Jackson nad Potomakiem skutecznie stawiali czoło dwukrotnie liczniejszej armii Unii. Jackson zginął, ale Lee wraz ze swoim konfederackim wojskiem przeszedł przez cały Maryland i wkroczył do Pensylwanii, zagrażając Baltimore i stolicy. I wtedy, czwartego lipca, Unia odniosła podwójne zwycięstwo. W końcu Vicksburg poddał się Grantowi, a armia

generała Lee, pomimo niezrównanej odwagi, została rozgromiona i zmuszona do odwrotu pod Gettysburgiem. Północ przejęła inicjatywę. Południe było wystawione na potężny atak. Nie, wojna jeszcze nie została wygrana. W żadnym razie. Rozruchy w Nowym Jorku były jak do tej pory najbardziej zdecydowanym sygnałem masowego sprzeciwu wobec wojny. Duch walki Północy w każdej chwili mógł się załamać. Południe

mogło

przetrzymać

najcięższe

chwile.

Rząd

w Waszyngtonie doskonale zdawał sobie z tego sprawę. Dlatego poświęcenie Gettysburgiem było takie

nowego cmentarza pod ważne. Wymagało wielkiej

uroczystości. Wydarzenia dobrego dla prasy. Wspaniałej przemowy. Jej

wygłoszenie

powierzono

rektorowi

Harvardu,

największemu ówczesnemu oratorowi. Dopiero później przyszło komuś do głowy, że należałoby też zaprosić Lincolna. Theodore doskonale pamiętał, że on i inni fotografowie do ostatniej chwili nie wiedzieli, czy prezydent się zjawi. *** – Ale przyjechał – opowiadał teraz Slimowi. – Zjechały się ogromne tłumy, gubernatorzy, politycy i reszta. Z piętnaście tysięcy ludzi. Lincoln zjawił się z sekretarzem stanu i sekretarzem skarbu. Zajął miejsce, był bez kapelusza, więc z trudem mogliśmy go dojrzeć. Widziałem go już wcześniej, gdy przemawiał w Instytucie Coopera, ale wtedy nie miał jeszcze brody. O ile sobie przypominam, zagrano jakiś utwór, potem odmówiono modlitwę. W końcu wstał rektor Harvardu.

To było prawdziwe przemówienie. Bite dwie i pół godziny. A kiedy skończył, rozległa się burza braw. Zaśpiewano jakiś psalm. Wtedy wstał Lincoln. Widzieliśmy go całkiem dobrze. Wiedzieliśmy, że nie będzie mówił długo, więc ja i inni fotografowie musieliśmy się błyskawicznie przygotować. Fotografowanie podczas wojny domowej było prawdziwą sztuką. Robiono wówczas zdjęcia stroboskopowe, co oznaczało, że do aparatu należało włożyć jednocześnie dwie szklane płytki, jedną po lewej, a drugą po prawej stronie. Wcześniej płytki należało szybko oczyścić, pokryć kolodium, a potem, wciąż wilgotne, zanurzyć w azotanie srebra i umieścić w aparacie. Naświetlanie trwało zaledwie kilka sekund, ale potem trzeba było mokre płytki przetransportować do ciemni. Nie dość, że podczas kilkusekundowej ekspozycji ludzie zazwyczaj się poruszali, co i tak było znacznym utrudnieniem, to z powodu uciążliwości całego procesu fotografowanie pola bitwy było praktycznie niemożliwe. – Gdy tylko usłyszałem pierwsze słowa przemówienia: „Osiemdziesiąt siedem lat temu…”, rzuciłem się do przygotowywania płytek. Byłem szybszy niż pozostali. Wsunąłem je do aparatu, miałem już zrobić zdjęcie, i wtedy dobiegło mnie: „…że rządy narodu, przez naród i dla narodu nie znikną z powierzchni ziemi”. Skończył. Zapadła cisza. Spojrzał na jednego z organizatorów i coś do niego powiedział. Jakby się usprawiedliwiał. Wyglądał na zniechęconego. Zaraz potem usiadł. Wszyscy byli tak zaskoczeni, że nawet nie zaczęli klaskać. „To wszystko?”, spytał jakiś fotograf stojący obok mnie, który nie zdążył nawet umieścić

płytek

w

aparacie.

„Na

to

wygląda”,

odpowiedziałem. „Jezu, ale się pośpieszył”. Dziś ta przemowa jest znana, ale wtedy słuchacze wcale jej dobrze nie przyjęli. – Więc nie ma pan żadnego zdjęcia z przemowy gettysburskiej? – zdziwił się Slim. – Ani jednego. I o ile wiem, nikomu nie udało się zrobić. Widział pan jakąś fotografię z tamtej uroczystości? – Niezła historia – przyznał dziennikarz. – Pokażę panu Zachód – powiedział Theodore. To była wyjątkowa okazja. Dostał rządowe zlecenie. Miał wyjechać z geodetami na dziewicze zachodnie terytoria i przywieźć stamtąd zdjęcia zachęcające pionierów do osadnictwa. Wykonał świetną robotę. Bezkresne pejzaże, zdjęcia przyjaznych Indian. Rządowi oficjele byli zachwyceni. Frankowi Masterowi spodobało się szczególnie urocze zdjęcie indiańskiej dziewczynki. Zapłacił Theodore’owi całkiem przyzwoitą cenę za jedną reprodukcję. Ale te fotografie wyraźnie nudziły Slima. Theodore od razu to zauważył. Szybko zaprowadził go do największej sali. – A to są zdjęcia, których radzono mi nie prezentować. Pokazywały wojnę domową. *** Nikt nie chciał teraz słuchać o wojnie. Kiedy się toczyła, ludzie byli głodni wszystkich wieści. Alexander Gardner, antypatyczny Szkot, zyskał sławę dzięki fotografii zatytułowanej Dom strzelca wyborowego. Ale gdy rok po skończeniu wojny opublikowano cały zbiór zdjęć, nikt nie chciał tego kupować.

Albo sam Brady. Ludziom wydawało się, że każde zdjęcie z wojny domowej jest jego dziełem. W końcu na fotografiach zrobionych przez innych znajdowało się jego nazwisko, co budziło sprzeciw. Ale należało mu oddać sprawiedliwość: to on jako pierwszy wyruszył z aparatem w teren. Od samego początku wojny, kiedy konfederaci zgnietli unionistów nad Bull Run, był na wielu polach bitew. To nie jego wina, że z powodu słabnącego wzroku nie mógł już robić zdjęć. Wysyłał w teren zapalonych młodych ludzi, dawał im sprzęt, urządził przenośną ciemnię, a za to wszystko płacił z własnej kieszeni. I co go spotkało po zakończeniu wojny? Bankructwo. – Ludzie nie chcą pamiętać o tych potwornościach – powiedział Theodore. – Chcieli o nich zapomnieć już w chwili, gdy wojna się skończyła. Podobno na Południu cierpienie z powodu klęski było tak dojmujące, że niektórzy fotografowie niszczyli swoje prace. – Dlaczego więc pokazuje pan te zdjęcia? – spytał Horace Slim. – Z tych samych powodów, dla których pan pisze. Fotografowie i dziennikarze mają tę samą misję do wypełnienia: opisać rzeczywistość, powiedzieć prawdę, nie pozwolić ludziom zapomnieć. – Mówi pan o potwornościach wojny, o śmierci? – Nie do końca. Oczywiście to też jest ważne, panie Slim, ale inni zrobili już to przede mną. – Między innymi Brady.

– Właśnie. W sześćdziesiątym drugim roku, gdy toczyły się najstraszniejsze bitwy, Brady wysłał fotografów z generałem Grantem, który wkraczał do Tennessee. Udało im się utrwalić masakrę pod Shiloh. Chłopcy Brady’ego byli w Wirginii, kiedy Stonewall Jackson i generał Lee uratowali Richmond przed zniszczeniem. Tego samego roku latem byli w Kentucky, gdy zaatakowali nas konfederaci. Jesienią byli w Maryland, gdy generał Lee musiał wycofać się znad Antietam. Pamięta pan tę wielką wystawę, którą Brady urządził, żeby pokazać światu, jak wygląda pole bitwy po rzezi? Zdziwiło mnie, że tamte zdjęcia nie doprowadziły do zakończenia wojny. – Potrząsnął głową. – Brady miał swoich fotografów także pod Gettysburgiem, i to w czasie bitwy. Niestety, nie było mnie wśród nich, dołączyłem do Brady’ego kilka miesięcy później. Więc może mam inne zadanie do wykonania. Tak czy inaczej – wskazał gestem na ściany – to są moje dokonania. Dziennikarz się nie śpieszył. Tego właśnie chciał Theodore. Pierwsze zdjęcie, które go zainteresowało, nosiło tytuł Hudson River. Widać było na nim nowojorską ulicę, jakby pokrytą ziarnistym pyłem. Kilka przecznic dalej, u wylotu ulicy, otwierała się pusta przestrzeń, najwyraźniej Rzeka Hudsona, chociaż sama woda nie była widoczna. – Rozruchy z powodu poboru? – Tak. Trzeci dzień. Środa. – Skąd ten tytuł? Przecież rzeka jest prawie niewidoczna? – Bo tak się nazywał ten mężczyzna. Na zdjęciu był tylko jeden człowiek. Jakby osmolony tobół zwisający na drzewie. Osmolony, bo po linczu podpalono jego

zwłoki. Spaliły się niemal na popiół. – Nazywał się Hudson River? – Tak. Pracował w szynku u Seana O’Donnella. – To mój znajomy. – O’Donnell ukrył go w piwnicy. Nawet nie wiedział, że Hudson wyszedł. Sean podejrzewa, że musiał się upić albo nie mógł już wytrzymać na dole, w końcu siedział tam trzy dni. Tak czy inaczej, Hudson River wymknął się na ulicę. Kręcił się wokół Battery Park, a potem pewnie skierował się do West Side. Tam go złapali. Tego dnia schwytali wielu czarnych. Przywiązali go do tego drzewa i podpalili. Horace Slim milczał. – Dziwne – powiedział wreszcie, zatrzymując się przy innej fotografii. – Co to jest? – Eksperyment – wyjaśnił Theodore. – W owym czasie towarzyszyłem armii generała Granta. Kamera patrzy przez szkło powiększające, które umieszczono przed obiektem. Widzimy powiększony obraz. – Rozumiem. Ale co to przedstawia? – Ołowiany pocisk. Kulę. Rozciąłem ją, żeby było lepiej widać, co jest w środku. Jak można zauważyć, kula ma wklęsłe dno. To wynalazek pewnego francuza nazwiskiem Minié, stąd nazwa pocisku. Wszyscy wiemy, że ze starych gładkolufowych muszkietów można było trafić w cel jedynie z bliskiej odległości. Ale strzelba z gwintowaną lufą, która nadaje kuli ruch obrotowy, staje się śmiercionośna nawet na duże odległości.

– A to wgłębienie w dnie? – Pod wpływem ciśnienia gazów dno pocisku rozszerza się, przylega szczelnie do ścianek lufy i pocisk zostaje wystrzelony z wielką prędkością. To malutkie wgłębienie przyniosło śmierć tysiącom ludzi. – Genialne. Mam na myśli zdjęcie. – Slim ruszył dalej. – A te znoszone buty? – Pokazał mi je osobiście generał Grant. Z oburzeniem. Też zostały przysłane z Nowego Jorku. Można by pomyśleć, że mają wiele lat, ale chodzono w nich zaledwie przez tydzień. – Rozumiem. Dostawy tandety. To był jeden z największych skandali podczas wojny. Sprytni spekulanci – a wielu z nich pochodziło z Nowego Jorku – zdobyli zamówienia na dostawy wyposażenia dla armii. Wysyłali jednak towary najgorszej jakości – mundury, które się rozpadały, oraz buty, które wyglądały na skórzane, ale miały podeszwy ze sprasowanej tektury. Rozpadały się po pierwszym deszczu. – To może pana zainteresować – powiedział Theodore, prowadząc Slima do zdjęcia składającego się z dwóch plakatów. – Znalazłem je w różnych miejscach i powiesiłem obok

siebie.

–

Plakaty

zachwalały

wysokość

żołdu

wypłacanego po wstąpieniu do armii Unii. – Pamięta pan, z jaką niechęcią przyjmowano czarnoskórych do naszego wojska? Tymczasem pod koniec wojny okazało się, że czarne pułki należą do najlepszych. Plakaty mówiły wprost: dla białego szeregowca trzynaście dolarów miesięcznie oraz dodatek na ubranie w wysokości

trzech i pół dolara, dla czarnego – dziesięć dolarów miesięcznie i trzy dolary na ubrania. – Co pan chce przez to osiągnąć? – spytał dziennikarz. – Wstrząsnąć widzem? – Nie. To tylko lekka ironia. Albo przypomnienie. Powiedziałbym nawet, że wielu białych żołnierzy uważało takie rozwiązanie za sprawiedliwe. W końcu białe rodziny potrzebowały więcej, bo żyły na wyższym poziomie. – Ściągnie pan na siebie niechęć. – Wiem. Dlatego moi przyjaciele radzili mi, żebym nie pokazywał tych prac. Ale odpowiedziałem im, z równą życzliwością, żeby szli do diabła. To jest zapis rzeczywistości, panie Slim. Pan, jako dziennikarz, opisuje świat. Ja robię to samo. Jeśli nie wyrazimy swojej prawdy, zostaniemy z niczym. – Theodore się uśmiechnął. – A teraz pokażę panu krajobraz. Był to jedyny pejzaż w części poświęconej wojnie domowej: trzy zdjęcia połączone w szeroką panoramę. A pod nimi tytuł: Marsz przez Georgię 4. – Jesienią sześćdziesiątego czwartego roku wróciłem do Nowego Jorku. Grant utknął wtedy w Wirginii, sprzeciw wobec wojny narastał, wszyscy byli przekonani, że Lincoln przegra wybory, demokraci zawrą pokój z Południem, który konfederaci będą mogli ogłosić jako swoje zwycięstwo. Lecz Sherman zdobył Atlantę i wszystko się zmieniło. Sprawa Unii znów nabrała znaczenia, Lincoln został ponownie prezydentem, a Sherman rozpoczął wielki marsz z Atlanty w kierunku oceanu. Mój znajomy George Barnard, świetny

fotograf, postanowił dołączyć do Shermana, a ja wybrałem się z nim. I tak powstało to zdjęcie. – Marsz przez Georgię. Ładna piosenka – zauważył Slim. – Ładna. A wie pan, kto jej nie znosi? Sherman. Nie może jej słuchać. – Grają ją zawsze, gdy on się gdzieś pojawia. – Wiem. – Theodore pokręcił głową. – Ale niech się pan zastanowi nad jej słowami. – Zaczął cicho śpiewać: – „Hurra, hurra, radość niesiemy wam! Hurra, hurra, pod tą flagą wolność trwa”. – Spojrzał na dziennikarza. – Brzmi tak radośnie, prawda? Dlatego ci, którzy tam byli, jej nie znoszą. – Ale chyba niewolnicy witali was serdecznie? – Owszem. „Czarnuchy się weselą, słysząc szczęścia głos”, mówi

piosenka.

Niewolnicy

witali

Shermana

jak

wyzwoliciela, to prawda. Kiedy wyruszał, nie interesował się specjalnie ich losem, ale potem przekonał się do sprawy i naprawdę wiele zrobił na rzecz niewolników. Pamięta pan następne wersy? O tym, że indyki gulgoczą z radości na widok naszego intendenta, a słodkie ziemniaki same wyskakują z ziemi? – Licentia poetica. – Bzdura. Ogołociliśmy tę piękną ziemię doszczętnie. Dokonaliśmy na niej gwałtu. I zniszczyliśmy to, co po nas zostało. Było to świadome okrutne działanie, i to na wielką skalę. Ktoś, kto tego nie widział, nie jest w stanie w to uwierzyć. Taki był właśnie cel Shermana. Uważał, że tak trzeba. „Zło konieczne”, mawiał. Nie twierdzę, że nie miał racji. Ale tam wtedy nie było wesoło, zaręczam panu.

Zniszczyliśmy wszystkie gospodarstwa, spaliliśmy wszystkie pola i sady, żeby ludzie Południa nie mieli co jeść. – Umilkł. – Może pan zacytować słowa piosenki, które o tym mówią? – „Dla orszaku wolności wytyczyliśmy drogę, na sześćdziesiąt mil szeroką i długą na sto”. – Właśnie. Ogromny obszar, kompletnie wyludniony, wypalone zgliszcza. Same ruiny. W jedną stronę sześćdziesiąt mil, a w drugą sto. To właśnie uczyniliśmy z Południa. To chyba najpotworniejsza rzecz, jaka wydarzyła się na tej wojnie. – Theodore zawiesił głos. – I jakiś godny pogardy głupiec pisze o tym wesołą piosenkę. – Wskazał na zdjęcie. – A to wyglądało właśnie tak. Zdjęcie przedstawiało szeroką panoramę. Widok ciągnął się na wiele mil, aż po odległy horyzont. Pierwszy plan zajmowały zwęglone resztki zabudowań gospodarskich. A dalej, jak okiem sięgnąć, rozpościerał się pusty, poczerniały od dymu ugór. Została jeszcze jedna sala. Najmniejsza. Wisiały tu fotografie o różnej tematyce. Uwagę dziennikarza od razu przykuło zdjęcie Murzynów wędrujących torami kolejowymi nad połyskującą rzeką. – Podoba mi się – powiedział. – O! – Theodore był prawdziwie uradowany. – To dość wczesna praca, ale jestem z niej dumny. Były tu też niewielkie portrety rodzin i znajomych, między innymi kuzyna Theodore’a, Hansa, wytwórcy fortepianów. Hans siedział przy klawiaturze, z niewidocznego okna padało na jego twarz miękkie światło.

Na jednej ścianie wisiały trzy zdjęcia Niagary zamówione przez Franka Mastera. Budziły niezwykłe wzruszenie, długa ekspozycja wydobywała całą głębię rozpryskującej się na dole wody, a porażająco jasne niebo sprawiało, że scena wyglądała jak nieziemski obraz. – Hm – mruknął Horace Slim. – Na czymś takim można nieźle zarobić. Theodore uśmiechnął się szeroko. – Na czynsz wystarczy. Technicznie są bez zarzutu, musi pan przyznać. Było też kilka obrazków z Nowego Jorku, między innymi zbiornik na Piątej Alei. To zdjęcie zamówiła Hetty Master. I na tym w zasadzie wystawa się kończyła. W kącie wisiało jeszcze jedno niewielkie, dość ciemne zdjęcie. Slim podszedł i obrzucił je szybkim spojrzeniem. Nosiło tytuł Sonata księżycowa. Dopiero po dłuższej chwili można było się zorientować, co przedstawia. Wymagało bardzo długiej ekspozycji, bo zostało wykonane jedynie w poświacie księżyca w pełni. Widać było na nim zarys okopu, wartownika stojącego obok działa, którego długa lufa błyszczała miękko w blasku księżyca. Trochę dalej majaczyły namioty i złamane drzewko. – Wojna domowa? – Tak. Ale to zdjęcie jakoś mi nie pasuje do poprzedniej sali. Dla mnie jest bardzo osobiste. Chyba je zdejmę. Smutnooki dziennikarz zamknął notes i schował go do kieszeni.

– Nie mam tu nic więcej do roboty. – Dziękuję panu. Da mi pan znać, gdy artykuł się ukaże? – Tak. Nie wiem, ile to potrwa, bo wszystko zależy od naczelnego, ale mam to, co trzeba. Skierowali się do wyjścia. – Zapytam z ciekawości. Jaka historia wiąże się z tym małym ciemnym zdjęciem? Theodore przystanął. – To było w Wirginii. Noc przed bitwą. Nasi chłopcy siedzieli w swoich okopach, konfederaci w swoich, dosłownie rzut kamieniem od siebie. Panowała cisza. Jak pan widział, świecił jasny księżyc. W okopach byli mężczyźni w różnym wieku. Mocno dojrzali i tacy, którzy ledwo przestali być dziećmi. W obozie znajdowały się też kobiety, żony i nie tylko.

Podejrzewam,

że

większość

już

spała.

Wtedy

w okopach konfederatów jakiś żołnierz zaczął śpiewać Dixie 5. Inni się do niego przyłączali i wkrótce śpiewał cały okop. Po jakimś czasie umilkli. Nasi chłopcy nie zamierzali zostawić tego bez odpowiedzi, więc jakaś grupka zaintonowała Ciało Johna Browna 6 Po chwili pieśń niosła się przez wszystkie nasze okopy. A dobre mieliśmy głosy, muszę przyznać. Kiedy skończyli, znów zapanowała cisza. I nagle od strony konfederatów usłyszeliśmy pojedynczy głos. Mężczyzna musiał być bardzo młody. Zaczął śpiewać psalm dwudziesty trzeci. Nigdy tego nie zapomnę. Jak pan pewnie wie, na Południu wszyscy uczą się śpiewać psalmy. Więc znów cały okop się do niego dołączył. Ale tak jakoś po cichu. Miękko i łagodnie. Nie wiem, może to przez księżyc, ale nigdy w życiu nie słyszałem równie pięknego śpiewu. Wtedy nie

pamiętałem, że wielu naszych chłopców też umie śpiewać psalmy. Kiedy każdego dnia słyszy się w obozie potoki przekleństw, łatwo o tym zapomnieć. Ale tak jest. Więc ku mojemu zdziwieniu nasi do nich dołączyli. Po chwili dwie armie śpiewały już razem, jakby na moment stały się jedną braterską wspólnotą. Potem zaśpiewali jakiś inny psalm i znów dwudziesty trzeci. W końcu zapadła cisza i trwała już do rana. Wtedy właśnie zrobiłem to zdjęcie. A następnego dnia zaczęła się bitwa. Zanim nadeszło południe, panie Slim, z tych okopów tylko paru ludzi uszło z życiem. Pozabijali się nawzajem. Zginęli prawie wszyscy. Theodore umilkł nagle i przez dłuższą chwilę nie mógł wydobyć z siebie słowa. 1. Boss Tweed (właśc. William Magear Tweed) – polityk, w owym czasie przywódca Tammany Hall, dopuścił się defraudacji dziesiątków milionów dolarów z kasy miasta. [wróć] 2. Thomas Nast – słynny rysownik i karykaturzysta, wykorzystywał swoje prace jako broń w walce z korupcją w miejskich władzach. [wróć] 3. Przemowa gettysburska – słynne przemówienie Abrahama Lincolna wygłoszone na cmentarzu, poświęcone żołnierzom Unii poległym w bitwie pod Gettysburgiem. [wróć] 4. Ang. Marching Through Georgia – tytuł popularnej piosenki żołnierskiej z czasów wojny secesyjnej, upamiętniającej przemarsz unijnych wojsk generała Shermana przez Georgię. [wróć] 5. Dixie (inne tytuły: I Wish I Was In Dixie oraz Dixie Land) – popularna piosenka, uważana za hymn konfederatów. [wróć] 6. John Brown’s Body – popularna piosenka marszowa Unii. [wróć]

Śnieżyca Rok 1888

SIEDZIELI WE TRZECH PRZY STOLIKU w restauracji Delmonico’s. Frank Master był zdenerwowany. Nie chciał tu przychodzić. Prawdę mówiąc, bardzo się zdziwił, gdy Sean O’Donnell zaproponował mu spotkanie z Gabrielem Lov’em. „Czego on u diabła ode mnie chce?”. Gabriel Love był dobrze znaną postacią, ale on i Master obracali się w zupełnie innych kręgach. Frank nie miał bynajmniej ochoty robić z nim interesów. „Tylko przyjdź i go poznaj – nalegał Sean. – W ramach przyjacielskiej uprzejmości”. Frank zgodził się niechętnie. Wcześniej Sean wyświadczył mu kilkakrotnie przysługę, więc chciał się odwdzięczyć. Przynajmniej wybrali dobrą restaurację. Kiedyś mieściła się w południowej części miasta, ale potem przeniosła się na róg Dwudziestej Szóstej i Piątej. Po drugiej stronie Madison Park wznosiła się stara rezydencja Leonarda Jerome’a. Frank lubił Delmonico’s. Zanim weszli do środka, odwrócił się do Seana i powiedział stanowczo: „Pamiętaj, jeśli to ma być jakiś szwindel, to ja wychodzę”. „Wszystko będzie w porządku, zaufaj mi”.

Sean O’Donnell stał się bardzo eleganckim mężczyzną. Gładko ogolony, z gęstymi siwymi włosami, miał na sobie doskonale skrojony perłowoszary garnitur. Węzeł jego jedwabnej muszki był idealnie zawiązany, w spinkach koszuli tkwiły brylanty. Buty były tak wyglansowane, jakby ich właściciel nigdy nie stanął w pobliżu rynsztoka. Wyglądał jak bankier. Owszem, nadal był właścicielem szynku, zaglądał tam od czasu do czasu, ale od blisko dwudziestu lat mieszkał gdzie indziej. Kupił dom przy dolnej Piątej Alei, nie jakąś wielką rezydencję, ale tak duży jak dom Masterów w Gramercy Park. Sean O’Donnell był bogatym człowiekiem. Jak mu się to udało? Master mógł się tego domyślać. Już wiele lat wcześniej Fernando Wood skutecznie doił pieniądze z kasy miejskiej Nowego Jorku, a jego następca, wielki Boss Tweed z Tammany Hall, doprowadził ten interes na wyżyny sztuki. O’Donnell utrzymywał bliskie relacje z jednym i drugim. I dobrze na tym wychodził. W ciągle rozrastającym się mieście zbudował kilkadziesiąt domów, które potem wynajmował albo sprzedawał z wielkim zyskiem. „Nigdy nie dostałem od Tweeda pompowanego zamówienia – zapewniał Franka Mastera. Boss Tweed oszukał w ten sposób miasto na miliony dolarów. – Ale zainwestowałem dziesięć tysięcy w jego drukarnię. – Potem Tweed przepuszczał przez nią wszystkie miejskie druki, oczywiście po mocno wyśrubowanych cenach. – A od tych dziesięciu tysięcy dostaję roczną dywidendę w wysokości siedemdziesięciu pięciu tysięcy”, przyznał Sean. Sprawki Tweeda wyszły w końcu na jaw, a jego klika okryła się hańbą, ale O’Donnell należał do dość licznej grupy, która przez wiele lat dyskretnie czerpała profity z tych

kontaktów, a potem umiejętnie zatarła za sobą ślady i mogła nadal prowadzić interesy. No i były też stosunki z Wall Street. I właśnie na tym terenie działali tacy ludzie jak Gabriel Love. Love był potężnym mężczyzną. Siedział naprzeciwko Franka, obserwując go łagodnie wodnistymi niebieskimi oczami, a jego wielka, biała broda spływała niczym wodospad na szeroki brzuch przytulony do krawędzi stołu. Gabriela Love’a znali wszyscy. Wyglądał jak Święty Mikołaj, a jego dary dla lokalnych organizacji dobroczynnych obrosły legendą. Z upodobaniem chodził do kościoła, gdzie śpiewał psalmy wysokim, podobnym do falsetu tenorem. W kieszeniach zawsze miał cukierki dla dzieci. Ludzie często nazywali go Papcio Love. O ile nie padli ofiarą jego okrutnych operacji finansowych. Wtedy nazywali go Niedźwiedziem. Gabriel Love uprzejmie przywitał się z Masterem. Gdy kelnerzy podali jedzenie, oświadczył, że chce odmówić modlitwę, co uczynił podniosłym głosem. Potem pozwolił Seanowi prowadzić całą rozmowę, dopóki nie zjadł do końca całego kurczaka. – Obstawia pan zakłady, panie Master? – zwrócił się do Franka. – Od czasu do czasu – padła ostrożna odpowiedź. – Według mnie każdy, kto obraca się na Wall Street, jest hazardzistą. Znam takich, którzy przez całe popołudnie potrafią obstawiać, która kropla deszczu pierwsza spłynie po szybie okiennej. – Pokiwał z zastanowieniem głową. – Ludzie

z Wall Street są także chciwi. Nie ma w tym nic złego. Zawsze powtarzam, że bez chciwości nie byłoby naszej cywilizacji. Ale człowiek z Wall Street nie ma cierpliwości, żeby uprawiać ziemię albo coś produkować. Jest bystry, ale płytki. Inwestuje w firmy, lecz nie interesuje go, co się w nich wyrabia i kto za nimi stoi. On tylko chce postawić pieniądze. Na Wall Street zawsze będzie dużo młodych ludzi szukających okazji do hazardu. – Młodych? A co ze starymi, Gabrielu? – spytał Sean. – No cóż, gdy młody człowiek dojrzewa, musi utrzymać rodzinę i bierze na siebie różne obowiązki. Zmienia się, taka jest natura ludzka. Wszędzie to widać. Mężczyzna, który ma zobowiązania, obstawia inaczej. Posługuje się innymi metodami. – Co to znaczy inaczej? Gabriel Love popatrzył na nich uważnie, a spojrzenie jego wyblakłych niebieskich oczu stwardniało. – Zaczyna grać nieczysto. Tego właśnie Frank się obawiał. Patrzył na wielką, siwą, bałamutnie łagodną brodę Gabriela Love’a, a intuicja podpowiadała mu, że najwyższy czas się pożegnać. Sean O’Donnell był inny. Owszem, mógł wbić nóż w plecy, ale nie sprzymierzeńcowi. Dawno temu los połączył ich za pośrednictwem Mary, a potem pojawiły się inne więzy. Seanowi mógł zaufać. Ale nie Gabrielowi Love’owi. Naprawdę chciałby mieć coś wspólnego z tym człowiekiem? Zwłaszcza na tym etapie życia?

Master miał już prawie siedemdziesiąt trzy lata. Nie było tego po nim widać; większość ludzi dawała mu dziesięć lat mniej. Włosy mu się przerzedziły, wąsy posiwiały, ale wciąż był silnym, przystojnym mężczyzną, co napawało go pewną dumą. Co dzień zaglądał do swojego kantoru. Czasem dopadał go lekki ból w klatce piersiowej, jakby zacisk, ale go lekceważył. Postanowił nie zwracać uwagi na to, że się starzeje. Cieszył się szacunkiem należnym mu z racji wieku i wielu lat ciężkiej pracy. Miał pokaźny majątek, mógł go z łatwością pomnożyć bez niepotrzebnego ryzyka. Musiał też myśleć o wnukach. A Gabriel Love właśnie zapowiedział, że zanosi się na jakiś nieuczciwy interes. Wstał. – Panowie, jestem za stary, żeby pójść do więzienia. Ale Sean położył mu dłoń na ramieniu. – Zaczekaj, Frank, zrób to dla mnie. Posłuchaj, co proponuje pan Love. *** Tydzień później Lily de Chantal wyruszyła powozem z odległych, północno-zachodnich Zjednoczonych do Gramercy Park.

rubieży

Stanów

Terytorium Dakoty. Jeszcze nie miało nawet rangi stanu. Ogromne, dzikie tereny. Ale gdy dwa lata wcześniej Edward Clark zbudował po zachodniej stronie Central Parku – aż przy Siedemdziesiątej Drugiej Ulicy – wielki odosobniony budynek z apartamentami, postanowił nazwać go Dakota. Indiańskie nazwy go fascynowały. Przedtem zbudował już inny podobny budynek i nazwał go Wyoming. Miał też nadzieję, że jeden

z bulwarów na West Side otrzyma nazwę Idaho Avenue. Dla eleganckiego świata wyniosła Dakota, stojąca samotnie wśród pustych parceli, sklepików i ruder, równie dobrze mogła znajdować się na końcu świata. „Przecież tam nikt porządny nie mieszka – mawiali. – Poza tym kto wprowadza się do apartamentu?” Odpowiedź na to pytanie była prosta. Jeszcze kilka lat wcześniej tylko biedacy zajmowali mieszkania – pojedyncze piętra w domach – albo wręcz gnieździli się w czynszówkach, gdzie nawet poszczególne piętra dzielono na mniejsze kwatery. Wspaniałe apartamenty znane były w największych europejskich stolicach, takich jak Wiedeń lub Paryż. Ale nie w Nowym Jorku. Ludzie o odpowiednim statusie mieli domy. Lecz widać już było oznaki zmian. W mieście pojawiały się kolejne kamienice czynszowe, chociaż nie tak wielkie. Olbrzymia Dakota, przypominająca stodołę i będąca specyficzną wersją francuskiego renesansu, patrzyła ponuro na Central Park i jego sadzawkę, po której ludzie jeździli zimą na łyżwach. Trzeba jednak przyznać, że miała pewne zalety. Clark kazał ozdobić budynek monumentalnymi indiańskimi motywami. Mieszkania były ogromne, z wystarczającą liczbą pokoi

dla

służby.

Wysokie

salony

w

największych

apartamentach dorównywały wielkością salonom w niektórych rezydencjach. A wkrótce ludzie zauważyli coś jeszcze. Apartamenty były wygodne. Jeśli ktoś chciał wyjechać latem na wieś, po prostu zamykał drzwi na klucz, nie martwiąc się nawet o dozorcę. Nie minęło wiele czasu, a ludzie zaczęli mówić: „O, mój znajomy tam mieszka”.

Lily de Chantal postanowiła się przekonać. A tego dnia była pewna, że nie chciałaby mieszkać nigdzie indziej. Wynajęła swoje domy, zainwestowała oszczędności, dzięki czemu mogła żyć w Dakocie spokojnie i przyjemnie. A zbliżała się już do pięćdziesiątki. O dodatkowe wygody dbał Frank Master, który dyskretnie pokrywał połowę czynszu. Poprzedniego

popołudnia

Lily

otrzymała

list.

Z zaproszeniem na dzisiejszy podwieczorek. Nie od Franka, ale od Hetty. Nic więc dziwnego, że była zdenerwowana. Ciekawe, czego Hetty chce. Marzec dopiero się zaczął, ale dzień był niezwykle ciepły. Jadąc wzdłuż południowej strony Central Parku, zauważyła rzędy żonkili. Ale przy wylocie Szóstej Alei z niechęcią zmarszczyła brwi. Nie mogła się przekonać do brzydkiej kolejki nadziemnej biegnącej wzdłuż ulicy. Sapiące, pokryte sadzą parowozy ciągnęły z hałasem rzędy wagonów nad głowami zwykłych śmiertelników, sześć metrów nad ziemią. Linii kolejki było więcej – na Drugiej, na Trzeciej i na Dziewiątej Alei, ale na szczęście ta ostatnia nie przeszkadzała lokatorom Dakoty. Oczywiście kolejka była konieczna, przewoziła rocznie ponad trzydzieści milionów pasażerów. Jednak dla Lily stanowiła symbol brzydoty wiążącej się z rozwojem miasta. Wolała tego nie widzieć. Na szczęście przecznicę dalej, na rogu parku, skręcało się w Piątą Aleję, gdzie okolica była zdecydowanie ładniejsza. O ile kolejka nadziemna stanowiła konieczny napęd dla bogacącego się miasta, o tyle Piąta Aleja stawała się powoli wierzchołkiem tej zamożności. Ulica pałaców, dolina królów.

Wkrótce Lily minęła budynek, który kiedyś był samotną rezydencją osławionej madame Restell. Dziś nie mógł uskarżać się na odosobnienie. Madame nie było już wśród żywych, a po drugiej stronie ulicy wspaniałe rezydencje wznieśli Vanderbiltowie. Lily przejechała obok ukończonej już katedry Świętego Patryka, która wystrzeliwała w niebo jak triumfalne zwycięstwo irlandzkich katolików nad bogactwem Vanderbiltów. Na szczęście pomimo szybkiego tempa rozwoju, pomyślała z zadowoleniem, nad miastem górują jedynie wieże Świętego Patryka, kościoła Świętej Trójcy i kilku innych kościołów. Największe rezydencje miały zaledwie po cztery piętra, a inne budynki użyteczności publicznej, wznoszone przy użyciu żelaznych konstrukcji, rzadko bywały wyższe. Co więcej, nawet te nowe, najbardziej zbytkowne pałace, z przesadnymi zdobieniami, które dla starszego pokolenia były nieco wulgarne, nawet najbogatsze domy plutokratów opierały się na podstawowych motywach świata klasycznego. Każdy odwoływał się do tradycji, do prawdziwego rzemiosła i miał w sobie ludzki rys. Miasto było ogromne, ale nadal zachowało swój wdzięk. Miało to dla Lily znaczenie – może dlatego, że sama się starzała. Minęła zbiornik przy Czterdziestej Drugiej Ulicy. Od Trzydziestej zaczynały się rezydencje Astorów. Kawałek dalej skręciła w Gramercy Park. Spotkały się tylko we dwie, ona i Hetty Master. Lily wprowadzono do salonu. Hetty uśmiechnęła się na powitanie.

– Cieszę się, że przyszłaś – powiedziała, wskazując miejsce obok siebie na kanapie. Lily musiała przyznać, że Hetty Master ładnie się starzeje. W odróżnieniu od Lily nie bała się pokazywać siwych włosów. Miała obfity biust, ale nie roztyła się, a jej twarz nosiła ślady dawnej urody. Każdy rozsądny mężczyzna w wieku siedemdziesięciu lat byłby dumny z takiej żony. Ale czy mężczyźni w ogóle są rozsądni? W ciągu ostatnich dwudziestu lat spotkały się kilka razy, w operze albo u wspólnych znajomych. Hetty zawsze odnosiła się do niej życzliwie. A jakieś piętnaście lat temu, po recitalu Lily – na który oczywiście Frank wyłożył pieniądze – Hetty zadała jej kilka inteligentnych pytań na temat muzyki. Znajdowały się akurat w dużym domu z salą koncertową, więc Lily zaprowadziła ją do fortepianu i pokazała, które partie są najtrudniejsze i dlaczego. Rozmawiały dość długo, a pod koniec Lily była pewna, że niezależnie od innych uczuć Hetty ma dużo szacunku dla jej umiejętności wokalnych. Domyśla się, że Frank był jej kochankiem? Nigdy nie dała tego po sobie poznać. Lily nie umiała sobie wyobrazić, jak Hetty zareagowałaby na taką wiadomość. Nie chciała zadawać jej bólu, więc miała nadzieję, że Hetty nigdy się nie dowie. Zachowywali z Frankiem wielką dyskrecję; on zawsze powtarzał: „Moja żona nie ma o niczym pojęcia”. Hetty nalała herbatę. Zaczekała, aż pokojówka wyjdzie z pokoju. – Poprosiłam, żebyś do mnie przyjechała, bo potrzebuję twojej pomocy – oznajmiła ze spokojem.

– Zrobię, co będę mogła – powiedziała Lily niepewnie. – Martwię się o Franka. – Hetty rzuciła Lily szybkie spojrzenie. – A ty? – Ja? – Tak, ty – przytaknęła Hetty rzeczowo. – Martwi mnie ta dziewczyna. Poznałaś ją? Lily milczała przez chwilę. – Chyba masz nade mną przewagę – powiedziała ostrożnie. – Naprawdę? – Hetty uśmiechnęła się. – Wiem, że ty i Frank jesteście kochankami. – O! – Lily umilkła. – Od dawna wiesz? – Od dwudziestu lat. Lily spojrzała na swoje dłonie. – Nie wiem, co powiedzieć. – Skoro już musiało się tak stać, to dobrze, że wybrał akurat ciebie. Wciąż nie odpowiadała. – To po części moja wina, teraz to widzę. Odsunęłam się od niego, więc szukał pociechy gdzie indziej. – Hetty westchnęła. – Gdybym mogła jeszcze raz przeżyć swoje życie, postąpiłabym inaczej. Ciężko mężczyźnie, który uważa, że własna żona go nie szanuje. – Jesteś w nastroju filozoficznym. – Tak to już bywa w moim wieku. Twoim też, jeśli wolno mi to zauważyć. Ale mimo wszystko wolę być żoną niż kochanką.

Lily skinęła głową. – Twoje małżeństwo przetrwało. – Tak. Może małżeństwo nie jest idealne, ale daje ochronę, zwłaszcza gdy się starzejemy. A wszyscy się starzeją, moja droga. – Zerknęła na Lily i ciągnęła: – Nadal mam dom, dzieci i wnuki. Oraz męża. Ja i Frank zbłądziliśmy, ale nadal jesteśmy małżeństwem. – Spojrzała spokojnie na Lily. – Pod każdym względem. Lily spuściła głowę. Co miała powiedzieć? – Nie przeczę, zabolało mnie, gdy dowiedziałam się, że Frank ma kochankę. Ale mimo to nie chciałabym być na twoim miejscu. Zwłaszcza teraz. – Teraz? – Z powodu tej młodej kobiety. Która ci go odebrała. – O! – Co o niej wiesz? – Niewiele. – A ja dużo. – Hetty obserwowała Lily przez chwilę. – Jesteś ciekawa? Panna Donna Clipp to mała jędza. Poluje na majątek. A w Filadelfii została oskarżona o kradzież. Mam na to dowód. – Rozumiem. – Wynajęłam prawnika, żeby się czegoś dowiedzieć. Oczywiście Frank za niego zapłacił, choć myślał, że płaci za zasłony. Jej na nim nie zależy. Tylko na jego pieniądzach.

– O mnie pewnie masz podobne zdanie – powiedziała Lily ze smutkiem. – Bynajmniej, moja droga. Z pewnością jest dla ciebie hojny, ale stać go na to. Nie sądzę też, że tej pannie Clipp uda się coś z niego wycisnąć. Gdy w grę wchodzą pieniądze, Frank nie jest głupcem. Ale ona może go po prostu doprowadzić do śmierci. – Hetty westchnęła. – Obie wiemy, że mój mąż się starzeje. I jest próżny, jak większość mężczyzn. A ona jest młoda, ma dopiero trzydzieści lat, więc Frank będzie chciał się wykazać. – Obawiasz się, że jego serce tego nie zniesie? – A ty nie? – To całkiem możliwe – przyznała Lily. Hetty spojrzała na nią twardo. – Kochasz mojego męża? – Bardzo go polubiłam. – W takim razie pomóż mi. – W czym? – Jak to w czym? W pozbyciu się tej młodej kobiety. Musimy usunąć Donnę Clipp z jego życia. *** Mary była zaskoczona, gdy się dowiedziała, że Lily de Chantal przychodzi do pani Master na herbatę. Obie kobiety słabo się znały, przypuszczała więc, że Hetty chce poprosić śpiewaczkę o występ na jednym ze swoich koncertów dobroczynnych. Ale zupełnie nie miała pojęcia, dlaczego pani Master zaprosiła do salonu również ją.

Obie damy siedziały swobodnie na kanapie. – Moja droga – zaczęła pani Master z uśmiechem. – Potrzebujemy twojej pomocy. – Oczywiście, proszę pani – odparła Mary. Czegóż ona od niej chce? – Mary, znamy się od wielu lat. Dlatego proszę cię, żebyś była wobec mnie całkowicie szczera i żebyś dochowała tajemnicy. Możesz mi to obiecać? Po trzydziestu pięciu latach okazywania dobroci? – Oczywiście, obiecuję. – Otóż niepokoję się o mojego męża. Panna de Chantal też. Panna de Chantal jest jego bliską przyjaciółką. – Hetty uśmiechnęła się do Lily. – Obie się o niego martwimy. A ty mogłabyś nam pomóc. Mary wpatrywała się w swoją chlebodawczynię. O czym ona mówi? Co wie? – Twój brat Sean od wielu lat utrzymuje z moim mężem kontakty. Oraz zna pannę de Chantal. Powiedz nam, czy twój brat kiedykolwiek mówił ci o niej? – O pannie de Chantal? – Tak. Jako o przyjaciółce mojego męża. – Ale… – Pomimo złożonej obietnicy Mary zamierzała skłamać. Jednak zaczerwieniła się. A pani Master to zauważyła. – W porządku, Mary. Wiem o tym od dwudziestu lat. A ty? – Od dziesięciu – przyznała Mary nieco skrępowana.

– Sean ci powiedział? Skinęła

głową.

Przez

długi

czas

utrzymywał

to

w tajemnicy, ale w końcu wyznał jej wszystko. – To dobrze. A czy wspominał ci o pannie Donnie Clipp? – O pannie Clipp? – Mary zawahała się. – Pierwszy raz słyszę to nazwisko. – To była prawda. Dwa tygodnie wcześniej Sean wspomniał, że Master robi z siebie głupca i że w tym wieku powinien raczej uważać. Ale nic więcej nie powiedział. – Ona tak się nazywa. Mary, potrzebujemy twojej pomocy. Pan Master nie jest już młody i musimy go chronić. Kiedy zobaczysz się z bratem? – Często odwiedzam go w soboty. – Sobota jest jutro – powiedziała Hetty Master z wielkim zadowoleniem. – Mogłabyś do niego pójść? – Jeśli pani sobie życzy. – W takim razie powiemy ci, co masz zrobić. *** Sean nie miał wątpliwości, że plan Gabriela Love’a jest dziełem sztuki. A jego piękno polegało na tym, że czegoś takiego nikt się nie spodziewał po Papciu Love. Papcio Love upodobał sobie krótką sprzedaż 1. Gdy wyczuwał, że ceny akcji zaczną spadać, albo otrzymywał poufną informację, że giełda może wpaść w kłopoty, proponował ci kupno pakietu akcji – z przyszłą datą, ale za to poniżej obecnej ceny. A ty, jak ten głupiec, byłeś pewien, że trafia ci się okazja. Tylko że gdy nadchodził dzień transakcji,

okazywało się, że ceny spadły znacznie bardziej, niż się spodziewałeś, Love nabywał akcje tanio, a ty musiałeś je od niego odkupić po wyższej, ustalonej wcześniej cenie. On na tym zyskiwał, a ty traciłeś, i to dużo. Jedyne, co Love musiał zrobić, to trafnie obstawić spadek kursu, a właściwie zagrać nieczysto, bo zazwyczaj wiedział o akcjach coś, czego nie wiedzieli inni. Tym razem jednak Gabriel Love zamierzał zrobić coś przeciwnego. W każdej grze są zwycięzcy i przegrani. A w tej rozgrywce przegranym miał być Cyrus MacDuff. – Cyrus MacDuff żywi do mnie nienawiść – tłumaczył Love Seanowi. – To jego problem. Nienawidzi mnie od dwudziestu lat. – Z jakiego powodu? – Bo kiedyś oszukałem go na kupę pieniędzy. Ale to przecież nie jest dostateczny powód. Gdyby pan MacDuff umiał zdobyć się na chrześcijańską miłość bliźniego, gdyby umiał wybaczyć, uniknąłby strasznego losu, który go spotka. Ale jego zły charakter całkowicie go zaślepi, za co Pan Bóg go ukarze. – To mi się podoba – stwierdził Sean. – A w jaki sposób wspomożemy wolę Bożą? – Za pomocą kolei, Hudson Ohio Railroad – powiedział Love. W 1888 roku o interesach związanych z koleją z pewnością można było powiedzieć jedno: były brudne.

Wraz z otwarciem Ameryki na Zachód bardzo szybko rosły możliwości transportowania towarów koleją. Zbijano na tym ogromne majątki. A tam, gdzie są pieniądze, jest też konkurencja. Brytyjczycy umacniali i poszerzali swoje imperium, mocarstwa europejskie kolonizowały Afrykę, a odważni przedsiębiorcy ze Wschodniego Wybrzeża rozpoczęli wyścig w budowie wielkich szlaków kolejowych przecinających amerykański Zachód. Czasem walczono o uzyskanie kontroli nad konkretną trasą, a czasem o przejęcie firmy, która już tę trasę opanowała. Zdarzało się, że dwie grupy budowały tory niemal obok siebie, ścigając się, kto pierwszy dotrze do celu. Albo przywożono na miejsce całe wagony uzbrojonych mężczyzn, którzy strzałami z karabinów rozstrzygali sprawę. Dziki Zachód nazywał się tak nie bez powodu. Ale toczyły się też bardziej subtelne batalie. Linia Niagara była dość skromnym przedsięwzięciem. Niewielka kolej, dzięki której mogłyby się wzbogacić zachodnie tereny rolnicze, gdyby udało się ją połączyć z którąś z większych tras przewożących towary nad Rzekę Hudsona. Trzy lata wcześniej Love przejął kontrolę nad koleją Niagara. Był przekonany, że jej połączenie z Hudson Ohio jest przesądzone. – A wtedy ten łotr MacDuff przejął kontrolę nad Hudson Ohio i mnie zablokował. Żeby mi zrobić na złość. Zrezygnował z dodatkowych zysków, które mógł czerpać z Niagary, tylko po to, żeby mnie wystrychnąć na dudka. Zainwestowałem w Niagarę bardzo dużo, ale bez połączenia z Hudson Ohio te akcje będą bezwartościowe. Czy tak postępuje chrześcijanin?

– W żadnym razie – przytaknął Sean. – Co pan proponuje? – Wniosę światło tam, gdzie panują ciemności – oznajmił Love uroczyście. – Pod samym nosem odbiorę mu kontrolę nad Hudson Ohio i połączę obie trasy. – Śmiały plan. Hudson Ohio to wielka linia. Da pan radę? – Może tak, a może nie. Ale chcę, żeby MacDuff uwierzył, że dam. A wiara czyni cuda – dokończył z anielskim uśmiechem. Dopiero gdy przedstawił cały plan, Sean zobaczył niezwykłe piękno jego duszy. Po pierwsze, Love był cierpliwy. Dwa lata wcześniej zaczął potajemnie skupywać udziały w Hudson Ohio Railroad. Po trochu, zawsze przez pośredników. Robił to tak umiejętnie, że nawet sokolooki MacDuff niczego nie wypatrzył. – Obecnie mam trzydzieści sześć procent – wyjaśnił Love. – A MacDuff czterdzieści. Następne dziesięć należy do innych kompanii kolejowych i inwestorów, którzy ich nie sprzedadzą, wiem to na pewno. Drobni inwestorzy mają w sumie cztery procent. A ostatnie dziesięć jest w rękach twojego przyjaciela Franka Mastera. – Nie wiedziałem, że z niego taki gracz. – To jego największy pakiet. Budował go stopniowo, wykazując przy tym dużo zdrowego rozsądku. To świetny inwestor. – Love się uśmiechnął. – Ale gdyby zechciał się go pozbyć, to mógłbym przejąć kontrolę nad firmą. A ponieważ to pański przyjaciel, to chciałbym, żeby nas pan zapoznał. – Chce pan kupić jego dziesięć procent?

Gabriel Love się uśmiechnął. – Nie. Ale chcę, żeby MacDuff w to uwierzył. Dlatego Sean zorganizował obiad w Delmonico’s. Pod koniec spotkania jego uwielbienie dla Gabriela Love’a nie miało granic. Cały plan, z tą precyzją i symetrią, był jednym wielkim dziełem sztuki. A co musiał zrobić Frank Master? Nic. Jedynie zniknąć na kilka dni. Umówili się na ponowne spotkanie w Delmonico’s w następny piątek, żeby dopiąć ostatnie szczegóły. *** Było sobotnie popołudnie. Sean analizował w myślach całe przedsięwzięcie, ale przerwała mu wizyta Mary. Przez chwilę prowadzili przyjemną pogawędkę o różnych sprawach, ale w końcu rozmowa zeszła na rodzinę Masterów. – Pamiętasz, jak powiedziałeś mi, że Frank Master robi z siebie głupca i powinien bardziej uważać? – spytała Mary. – Podejrzewam, że ma młodą kochankę. – A skąd te podejrzenia? – Sama nie wiem. Jest taki zadowolony z siebie, ale wygląda na zmęczonego. Tak mi przyszło do głowy. Sean uśmiechnął się. – No cóż, masz rację. Nazywa się Donna Clipp. Pieszczotliwie Clipper. Powinien dać sobie z nią spokój. Nie chcesz chyba powiedzieć, że jego żona czegoś się domyśla? – Nie wygląda na to, żeby przez te wszystkie lata wiedziała o Lily de Chantal. Więc tym bardziej chyba nic nie wie o tej kobiecie.

– Cieszę się, że to mówisz. To dobra kobieta i nie chciałbym, żeby cierpiała. – Sean zawiesił na chwilę głos. – A wiesz, że w przyszłą niedzielę Master jedzie w interesach na północ? Nie będzie go przez kilka dni. Zabiera ze sobą tę dziewczynę. – Wzruszył ramionami. – Mam nadzieję, że to się niedługo zakończy. – Stary i głupi – zauważyła Mary. – Tylko nikomu o tym nie mów. – Czy ja się kiedyś z czymś wygadałam? – Nie – przyznał Sean. – Nigdy. Godzinę później Mary przyszła do Hetty Master. – Wyjeżdża z nią w przyszłą niedzielę. I mówi do niej Clipper. – Świetnie. To mi wystarczy – oświadczyła Hetty. *** Frank Master wahał się przez pewien czas, ale w środę podjął wreszcie decyzję. Wyszedł z domu przed południem i skierował się na wschód Czternastą Ulicą. Doszedł do stacji kolejki nadziemnej i ruszył po żelaznych ażurowych schodach na peron. Pokonawszy wszystkie stopnie, poczuł w okolicach serca lekki ból, który jednak szybko minął, więc wziął głęboki oddech, wypiął pierś, gratulując sobie w duchu dobrej formy, i zapalił cygaro. Zbliżało się już południe, więc na peronie nie było dużo ludzi. Frank przechadzał się w tę i z powrotem, patrząc na pęki przewodów

telegraficznych

rozpiętych

między

słupami

i spadzistymi dachami domków po drugiej stronie ulicy. Dachy

pokryte

były

sadzą

wydobywającą

się

z przejeżdżających wyżej parowozów. O tej porze roku wyglądały zazwyczaj smutno i przygnębiająco. Ale ten marzec był tak ciepły, że w promieniach słońca wszystko nabierało weselszych barw. Po dłuższej chwili rozległo się sapanie i stukanie, a zaraz potem pociąg wtoczył się z hałasem na peron. Frank niechętnie wsiadł do wagonika. Tak naprawdę wolałby być gdzie indziej. Z dwóch powodów. Po pierwsze, czekało go spotkanie z synem. Po drugie, oznaczało to wyprawę na Wall Street. Ostatnio widział się z Tomem przed dwoma tygodniami. Kochał syna, ale ich spotkania zawsze przebiegały w delikatnym napięciu. Tom nigdy nie powiedział tego wprost – to nie było w jego stylu – ale od tamtego dnia, gdy wybuchły zamieszki z powodu poboru, zachowywał się tak, jakby miał do ojca żal. Coś w jego oczach mówiło: porzuciłeś moją matkę, obaj o tym wiemy. No cóż, może miał rację. Ale to było dawno temu, wystarczająco, żeby przebaczyć i zapomnieć. Owszem, przez cały ten czas Frank spotykał się z Lily de Chantal, ale był niemal pewny, że Tom o tym nie wie. Więc nie miał powodu, żeby go tak traktować. Syn miał też zalety. I był teraz Frankowi potrzebny. Master wysiadł przy Fulton i skręcił w Wall Street. Dlaczego czuł się tutaj tak nieswojo? Dawniej lubił te okolice. Kościół Świętej Trójcy zamykał ulicę od zachodu, a jego powaga i majestat stanowiły kojący widok. Uosabiał przecież tradycję Wall Street. A rodzina Masterów zawsze

była związana ze Świętą Trójcą i przez wiele pokoleń należała do rady parafialnej. Frank powinien czuć się tu jak w domu. Panował tu ruch jak zwykle. Mężczyźni w ciemnych garniturach wchodzący pośpiesznie do giełdy albo z niej wychodzący, z zamówieniami zatkniętymi za otokami cylindrów. Urzędnicy pędzący do biurek. Gońcy, uliczni sprzedawcy, powozy przywożące kupców takich jak on. Czyż to nie jest stary, dobry Nowy Jork? Niestety, już nie. Frank minął surowy zwalisty gmach. Numer 23. Drexel, Morgan i Spółka. O mało nie skłonił głowy. Tak, on, członek rodu Masterów, przyjaciół Stuyvesantów i Rooseveltów, Astorów i Vanderbiltów, czuł dreszcz podziwu, mijając biura Morgana. I na tym właśnie polegał problem. Dlatego nie czuł się tutaj już jak u siebie. Ale jego syn Tom owszem. Kilka minut później Frank stanął przed drzwiami do jego gabinetu. *** – Ojcze, co za miła niespodzianka. – Tom odsunął się na wielkim krześle od sekretarzyka z żaluzjowym zamknięciem. Jego frak wisiał na wieszaku. Tom miał na sobie nieskazitelnie czystą szarą kamizelkę i białą koszulę, jedwabny krawat przytrzymywała spinka z perłą. Cały jego wygląd mówił: ten człowiek nie zajmuje się towarami, zajmuje się jedynie pieniędzmi. Tom nie był kupcem jak jego przodkowie, lecz bankierem. – Masz chwilę? – spytał Frank.

– Dla ciebie zawsze. – Tom nie musiał mówić, że jest zajęty. Złoty zegarek z dewizką dowodził, że czas to pieniądz. – Potrzebuję rady. – Służę pomocą – powiedział Tom. Ale w jego spojrzeniu, tak jak w oczach pastora, którego parafianin prosi o rozmowę w cztery oczy, już kryło się pouczenie i nieuchronny osąd. Dlatego tak trudno rozmawia się z bankierami, pomyślał Master. Kupiec chce się dowiedzieć wszystkiego o transakcji. Bankierowi też zależy na pieniądzach, ale wobec kupca odgrywa rolę głosu sumienia i traktuje go z wyższością. Tom miał czterdzieści kilka lat, był wytworny, bardzo bogaty i bardzo nadęty. No cóż, Frank potrzebował jego rady, ale przynajmniej nie będzie musiał za nią zapłacić. – Mam dziesięć procent udziałów w pewnej linii kolejowej – oznajmił Frank. Patrzył ze zdziwieniem na syna. Nie powiedział tego, żeby zrobić na nim wrażenie, po prostu stwierdził fakt. Ale w Tomie zaszła zauważalna zmiana. – Dziesięć procent udziałów w linii kolejowej? – spytał z najwyższym zainteresowaniem. – To duża firma? – Średnia. – Rozumiem. Wolno mi zapytać która? – W głosie Toma zabrzmiała uprzejmość, jakiej Frank nigdy wcześniej nie słyszał. – Na razie to tajemnica. – Rozumiem.

Nie mylił się, widział to w spojrzeniu syna: nagle zdobył jego szacunek. I jakby zyskał moralnie w jego oczach. Tak jakby pastor nie miał do czynienia z ordynarnym kupcem, ale z hojnym darczyńcą. Frank nie omieszkał wzmocnić tego wrażenia. – Moje dziesięć procent decyduje o tym, kto ma kontrolę. Tom pochylił się, patrząc na ojca czule. Frankowi przemknęło przez myśl, że wszystkie jego grzechy zostały mu nagle odpuszczone i otwarły się przed nim wrota niebios. – Ależ ojcze, tym się właśnie zajmujemy – powiedział Tom, a na jego twarzy pojawił się uśmiech. – Witaj na Wall Street. *** Wojna domowa odmieniła Wall Street. Wojna i amerykański Zachód. Potrzebny był ogromny dopływ kapitału, żeby sfinansować pierwszą i ucywilizować drugi. A gdzie można było znaleźć kapitał? W jednym jedynym w finansowym sercu całego świata: w Londynie.

miejscu,

To Londyn dofinansowywał Amerykę. O ile sto lat wcześniej rozwój gospodarki amerykańskiej opierał się na wielkim trójkącie handlu cukrem, obejmującym Londyn, Nowy Jork i Indie Zachodnie – a później na handlu bawełną z Południa – o tyle teraz na pierwszy plan wysuwała się mniej widoczna, ale równie potężna siła: przepływ kredytów i akcji kapitałowych między Londynem a Nowym Jorkiem. I wtedy właśnie pojawił się bank House of Morgan. Junius Morgan, szanowany dżentelmen z Connecticut, którego walijscy przodkowie przypłynęli z Bristolu do Ameryki

dwieście lat wcześniej, z powrotem przeprawił się przez ocean i został bankierem w Londynie. Cieszył się sympatią i zaufaniem, znalazł się we właściwym czasie we właściwym miejscu i był na tyle inteligentny, że to zauważył. Załatwiał kredyty dla Ameryki, a kredyty te były coraz droższe. Prowadząc stabilny, szanowany interes, po wielu latach stał się bardzo bogatym człowiekiem. Stery przejął po nim syn, John Pierpont Morgan. Był wysoki, miał szerokie bary, wielki nos, który pod wpływem wzburzenia czerwieniał jak wulkan, i władcze spojrzenie. J.P. Morgan już za życia stał się legendą. On i kilku innych podobnych mu ludzi byli dziś królami Wall Street i właśnie z ich powodu nawet wpływowi kupcy, tacy jak Frank Master, nie czuli się tutaj dobrze. Prowadzone przez bankierów transakcje i rozmaite interesy przemysłowe osiągnęły tak wielką skalę, wymagały tak ogromnych sum pieniędzy, że ludzie pokroju Mastera powoli przestawali się liczyć. Bankierzy nie sprzedawali ani nie kupowali towarów; sprzedawali i kupowali całe firmy! Nie finansowali wypraw kupieckich; finansowali wojny, gałęzie przemysłu, a nawet małe państwa. Owszem, Morgan mógł być członkiem tej samej rady parafialnej, Frank mógł go spotykać przy różnych okazjach towarzyskich w najbardziej znamienitych nowojorskich domach. Ale interesy Morgana go przerastały i obaj o tym wiedzieli. Dla Franka było to upokarzające. A żaden mężczyzna nie lubi być upokarzany. Jednak bankierzy interesowali się kolejami. Koleje były wystarczająco dużymi przedsiębiorstwami.

Morgan aktywnie działał w tej dziedzinie – ogromne ilości najlepszych akcji z tej branży ulokował u londyńskich inwestorów. Teraz jednak uznał, że przyszedł czas na uporządkowanie tego

chaosu.

barbarzyńskich

Niczym

monarcha

watażków

wezwał

władający do

krajem

swojego

domu

przedsiębiorców kolejowych, próbując zakończyć walki i zaprowadzić ład wśród konkurujących ze sobą linii. I udało mu się osiągnąć pewien postęp. Jednak część krnąbrnych baronów wciąż dokonywała spektakularnych napaści na rywali. *** – Mam podstawy uważać, że dojdzie do walki o kontrolę nad tą linią – tłumaczył Master. – Jeśli tak się stanie, jedna ze stron będzie próbowała dokupić więcej akcji. Ale nie znajdzie ich wystarczająco dużo na rynku. Chyba że sprzedam swoje. Co znaczy, że ceny mojego pakietu wzrosną. – Brzmi ciekawie – stwierdził Tom. – Nie będę sprzedawał od razu. Niech ceny podskoczą. Ale jeśli wzrosną znacznie, to gotów jestem pozbyć się części akcji. – Nie obchodzi cię, kto przejmie kontrolę nad koleją? – Ani trochę. Chciałbym jedynie wiedzieć, czy nie łamię prawa. Tom Master zastanawiał się przez chwilę. – Z tego, co usłyszałem, nie łamiesz. Chyba że powinienem wiedzieć o czymś jeszcze.

– Jedna ze stron nakłania mnie, żebym wstrzymał się ze sprzedażą, dopóki cena nie skoczy w górę. A wtedy on też sprzeda swoje udziały drugiej stronie. – Hm. Płaci ci za to? – Nie. – W takim razie wszystko zależy od tego, co ten człowiek jeszcze zrobi i co ty jeszcze wiesz. W naszej branży obowiązują zasady. – Tom się uśmiechnął. – My, bankierzy, próbujemy uporządkować ten rynek. My, bankierzy. Tom był dumny, że należy do tego grona. Darzył Morgana czcią – miał nawet taki sam sekretarzyk z żaluzjowym zamknięciem! Trudno było mu się dziwić. Bankierzy uderzali w moralizatorski ton i pouczali wszystkich dokoła, w dodatku z pewnością mieli słuszność. Frankowi przyszło do głowy, że jeszcze kilkadziesiąt lat wstecz, co oznaczało niemal całe jego życie, Nowojorska Giełda Papierów Wartościowych nie była miejscem godnym szacunku. A wielkie widowisko z udziałem największej atrakcji, czyli akcji kolei, odbywało się właśnie na jarmarku giełdy. Tam wszystkie chwyty uchodziły płazem. Najłatwiejsza sztuczka wymagała uzyskania kontroli nad firmą. Ludzie tacy jak Jay Gould beztrosko wprowadzali na rynek nowe akcje, nie informując nawet o tym dotychczasowych udziałowców. Brali pieniądze od nowych akcjonariuszy, a wartość starego pakietu spadała. Nazywało się to rozwadnianiem akcji. Zakładano też nowe firmy, które kupowały już istniejące, aż w końcu nikt nie miał pojęcia, co posiada.

Przekupywano

polityków,

by

głosowali

za

korzystnymi koncesjami, odpłacając im za tę przysługę

pakietami akcji. Ale przede wszystkim manipulowano cenami akcji własnych przedsiębiorstw, żeby nakręcić spekulację. Jednak

teraz

ludzie

tacy

jak

Morgan

dążyli

do

wprowadzenia nowych reguł. Rynek powoli się oczyszczał. –

Najbardziej

niechętnie

patrzy

się

obecnie

na

przedsiębiorstwa, które manipulują własnymi akcjami – powiedział Tom. – Firma na przykład proponuje ci sprzedaż pakietu swoich akcji po korzystnej cenie. A następnie, w wyniku pewnych manipulacji, doprowadza do tego, że jej akcje wydają się bezwartościowe. Na potrzeby waszej umowy kupuje na rynku własne akcje niemal za bezcen. Tydzień później sztuczna panika na rynku mija, a firma może odnotować dodatkowy zysk. Niektóre przedsiębiorstwa robiły to wielokrotnie. Przez takie gierki cierpią oczywiście brokerzy, którzy obstawiają ruchy cen akcji. Najwięcej grzechów w tej dziedzinie ma Gabriel Love. Znasz go? – Słyszałem to nazwisko – powiedział Frank Master ostrożnie. – Jego miejsce jest w więzieniu – stwierdził stanowczo Tom. – Ale ta twoja operacja z koleją nie wygląda mi na taką sztuczkę. Trzymasz w ręku decydujący pakiet i masz prawo na nim zarobić. Chyba że w grę wchodzi coś innego. – Więc to jest dozwolone? – Jeśli chcesz, mogę występować w twoim imieniu. – To miłe z twojej strony, ale dam sobie radę. – Jak sobie życzysz. Ale gdybyś wyczuł, że dzieje się coś złego, masz bardzo proste wyjście. Nie sprzedawaj akcji. A przynajmniej zaczekaj, dopóki sprawa nie przycichnie. Jeśli

ceny utrzymają się na wyższym poziomie, nadal osiągniesz zysk. I wszystko będzie zgodnie z zasadami. – Dzięki, Tom. – Cała przyjemność po mojej stronie. Nie powiesz mi, o którą kolej chodzi? – Jeszcze nie teraz. – W takim razie powodzenia. I pamiętaj o jednym: trzymaj się z daleka od Gabriela Love’a. – Dziękuję – powiedział Frank. – Będę pamiętał. *** Druga kolacja w Delmonico’s odbyła się w piątek. Spotkali się we trzech: Frank, Sean O’Donnell i Gabriel Love. Tak jak poprzednio Love powoli usadowił swoje potężne ciało na krześle i spojrzał na nich dobrotliwie znad swojej siwej brody. Sean uśmiechnął się zachęcająco do Franka, jakby chciał powiedzieć: „Czy on nie jest wspaniały?”. Master dobrze się przygotował do tego spotkania. Gdy tylko zamówili trunki, od razu przystąpił do rzeczy. – Panie Love, niech pan jeszcze raz przedstawi mi szczegóły tej transakcji – powiedział z uśmiechem. – Chciałbym dobrze wiedzieć, w co się angażuję. Znów poczuł na sobie wzrok wodnistych oczu. I odniósł wrażenie, że tym razem oprócz życzliwości w spojrzeniu kryło się zniecierpliwienie. – Przyjaciele, ten interes zasadza się na niezwykłej prostocie – odparł Love z wielką łagodnością. – A pańska w nim rola polega jedynie na tym, by na kilka dni zniknął pan

z miasta. Niech pan odpocznie z dala od codziennych spraw, najlepiej tam, gdzie nie sięga telegraf. Nic więcej. – Uśmiechnął się uprzejmie. – Krótko mówiąc, niech pan sobie zrobi urlop z dala od wszystkich trosk. – Odwrócił się do Seana. – Dobrze mówię? – Oczywiście – przytaknął O’Donnell. – Możesz wyjechać gdzieś na północ. – Jutro mamy sobotę – ciągnął Love. – Giełda będzie otwarta przed południem, a potem rynki zamykają się aż do poniedziałku. I właśnie jutro, tuż przed zamknięciem, zamierzam kupić w imieniu kilku stron trzecich papiery wartościowe, które w sumie złożą się na pół procent akcji Hudson Ohio Railroad. Uda mi się to, bo są już w rękach moich agentów, którzy mi je posłusznie sprzedadzą. Te transakcje nie wywołają żadnych zawirowań, ale zostaną zauważone przez rynek. Pan Cyrus MacDuff bawi w Bostonie. Jutro pojawi się na ślubie swojej wnuczki. Jeśli tak się nieszczęśliwie zdarzy, że jego agent poinformuje go telegraficznie o ruchu akcji, zapewne zechce wysłać panu depeszę. Pan jednak nie będzie odpowiadał. Ale najbardziej prawdopodobne jest to, że MacDuff nie będzie niczego świadomy. W niedzielę wieczorem pewien sędzia, mój znajomy, będzie jadł kolację z MacDuffem – ciągnął Love. – Poinformuje go, że doszły go słuchy, jakobym miał już trzydzieści sześć procent udziałów w jego kolei i że w sobotę dokupiłem nawet więcej. A ja dopilnuję, żeby ta plotka rozniosła się po Nowym Jorku. – Pokiwał głową jak mędrzec. – I w tym właśnie momencie zły charakter Cyrusa MacDuffa dojdzie do głosu. Diabeł przejmie nad nim władzę. MacDuff

będzie próbował się z panem porozumieć, żeby się upewnić, że nie pozbywa się pan swoich dziesięciu procent. Albo że sprzeda je pan jemu, a nie mnie. Najpierw wyśle do pana depeszę. Być może nawet wsiądzie w pociąg do Nowego Jorku, jeśli nie będzie za późno. Tak czy inaczej, nie uda mu się z panem skontaktować, bo nie będzie pana w mieście. I nie będzie wiedział, czy pan sprzedaje, czy nie. Zacznie się coraz bardziej denerwować. A dlaczego? Bo mnie nienawidzi i nie chce, żebym miał udziały w jego kolei. Będzie płacz i zgrzytanie zębów. W poniedziałkowy poranek Cyrus MacDuff i jego agenci będą próbowali kupić akcje Hudson Ohio Railroad. Będą nieustępliwi. Będą przebijać cenę. Ale akcji na rynku znajdą niewiele. Moi agenci sprzedadzą im kilka moich udziałów, żeby coś się działo. Ale nie tyle, ile potrzebują. A rynek to wszystko zauważy. Pojawi się podniecenie. I nagle rynek coś sobie przypomni. A przypomni sobie dlatego, że podrzucą mu to moi agenci. „Jeśli Gabriel Love przejmie kontrolę nad Hudson Ohio, przyłączy do niej Niagarę, a wtedy wartość Niagara Railroad wzrośnie wielokrotnie”. Kiedy ludzie MacDuffa będą przeczesywać rynek w poszukiwaniu akcji Hudson Ohio, cena akcji Niagary wystrzeli w górę. I właśnie wtedy sprzedam swój pakiet Niagara Railroad. Wieczorem cała sprawa się zakończy. – A ja przez ten czas mam zachować bezczynność? – spytał Master. – Nie będzie pana tutaj, nie będzie pan o niczym wiedział. Ale z pewnością po naszym poprzednim spotkaniu zostawił pan swojemu brokerowi poufne instrukcje. – Jeśli cena Hudson Ohio przekroczy jeden dwadzieścia, ma sprzedać połowę akcji za możliwie najlepszą cenę.

– Każdy rozsądny inwestor by tak postąpił. A moim zdaniem ceny będą znacznie wyższe. Popyt na te akcje będzie ogromny. Nikt się nie zorientuje, co się dzieje. Ja też pozbędę się swoich akcji. Obaj dobrze na tym zarobimy, panie Master. I to nawet więcej niż dobrze. – Piękny plan – powiedział Sean. – A jego piękno polega na tym, że każdy dostanie to, na czym mu zależy – dodał Love wielkodusznie. – Ja wycofam się z rynku z dużym zyskiem. Zyska też pan Master, i to bez żadnego ryzyka. Nawet posiadacze akcji Niagary będą zadowoleni. Bo kiedy MacDuff zobaczy, że wyzbyłem się akcji, zrobi rzecz najbardziej oczywistą, czyli połączy Niagarę z Hudson Ohio, przez co jej wartość wzrośnie. I nawet MacDuff dopnie swego, bo przejmie całkowitą kontrolę nad Hudson Ohio. – W tym momencie spojrzenie Gabriela Love’a stwardniało, jego oczy w jakiś dziwny sposób zaczęły się zwężać, a twarz nie przypominała już Świętego Mikołaja, lecz wielkiego, białego szczura. – Ale zanim się to stanie – szepnął – zapłaci mi za wszystko z nawiązką. Zapadło

milczenie.

Pojawiło

się

trzech

kelnerów

z półmiskami homarów w śmietanie. Specjalność restauracji Delmonico’s. – Odmówię najpierw modlitwę – powiedział Love. Złożył dłonie. – Dzięki ci, Panie, za twój dar, jakim są te homary. I daj nam także, jeśli taka będzie Twoja wola, kontrolę nad Hudson Ohio Railroad. – Ale my przecież nie chcemy przejąć kontroli nad Hudson Ohio – zaoponował cicho Sean.

– To prawda – przyznał Love. – Ale Wszechmogący jeszcze o tym nie wie. Czy wszystko było zgodne z prawem? Tak to wyglądało. Frank zerknął na Seana, szukając potwierdzenia. Ten się uśmiechnął. – Najbardziej podoba mi się to, że cała sprawa jest całkowicie legalna – powiedział. – Pan Love kupuje akcje, MacDuff wpada w panikę, rynek ożywia się, pan i Master sprzedajecie akcje z zyskiem. Wszystko bez zarzutu. I uda się. O ile MacDuff nie zwietrzy podstępu. – Dlatego czekałem, aż wyjedzie z miasta – wyznał Gabriel Love. – Gdyby mógł wejść do biura pana Mastera i spytać go wprost, gdyby nawet mógł wysłać mu depeszę, mój plan rozpadłby się na kawałki. Ale nie, on będzie musiał zmagać się z niepewnością, a niepewność rodzi lęk. I będzie też wytrącony z równowagi. Jego ukochana wnuczka bierze ślub, a on jest skłonny do wzruszeń. – Love westchnął. – Ludzka natura, panowie. Grzech pierworodny zawsze doprowadza człowieka do upadku. – Popatrzył na nich pogodnie. – Jestem spekulantem na rynku, bo tego wymaga boży plan. Człowiek uczy się tylko poprzez cierpienie. Dlatego karzę ludzkie słabości, a Bóg mi to wynagradza. – Amen – dokończył Sean z szerokim uśmiechem. Skończyli

homara.

Zamówili

biszkopt

z

kremem

i owocami, a potem gruszki w brandy. Rozmowa zeszła na teatr i wyścigi konne. Podano słodkie wino francuskie. Frank nie czuł się dobrze. Na czole miał kropelki potu. Uznał, że to z nadmiaru jedzenia, więc odmówił jeszcze jednej porcji biszkoptu.

– Co pan zamierza zrobić po tej zagrywce? – zwrócił się Sean do Gabriela Love’a. – Co zrobię potem? – Love łagodnie popatrzył na stół. – Nic, panie O’Donnell. Nic nie zrobię. – To do pana niepodobne. – Idę na emeryturę – oznajmił Love. – Oddam się bez reszty działalności dobroczynnej. – Nie kusi już pana rynek? – Za dużo jest na nim regulacji, panie O’Donnell. Za dużo takich ludzi jak Morgan. Są dla mnie za potężni. A poza tym – pokręcił głową ze smutkiem – pozbawiają świat interesów całej słodyczy życia. Przez chwilę obaj zastanawiali się nad utraconą słodyczą życia. – Lata sześćdziesiąte – westchnął Sean. – To były piękne czasy. – Zgadzam się – przytaknął Love. – Wiele dokonaliście. Pan i Boss Tweed. – Nasz ówczesny system był bliski perfekcji – powiedział Love. Frank słuchał. Wszyscy wiedzieli, do czego dochodziło po zakończeniu wojny domowej. Teraz ludzie związani z koleją przypominali władców feudalnych, ale to, co się działo na Wall Street pod koniec lat sześćdziesiątych, było naprawdę mrocznymi czasami – właśnie wtedy korupcja przeniosła się z władz miejskich na rynek kapitałowy. A możliwość usłyszenia dawnych historii z pierwszej ręki, od ludzi, którzy

brali udział w ówczesnych operacjach, stanowiła niezwykłą okazję. – Zawsze mówiłem, że pański przyjaciel Fernando Wood wyszedłby na tym lepiej, gdyby trzymał się bliżej Tammany Hall – stwierdził Love. – Pewnie ma pan rację – przyznał O’Donnell. – W naszym mieście Tammany Hall decyduje o wszystkim i Boss Tweed dobrze to rozumiał. Bez polityki robi się pieniądze na niewielką skalę. Ale żeby zarobić dużo, trzeba kupować sobie władzę ustawodawczą. Inaczej się nie da. – Zamówienia publiczne od miasta – powiedział O’Donnell z czułością. – O tak, zamówienia publiczne – zawtórował Love. – Tam właśnie leżą pieniądze. Ale dla człowieka z wizją to dopiero początek. A Boss Tweed był wizjonerem. Zależy ci, żeby linia kolejowa biegła po określonej trasie, a miasto albo stan musi dać pozwolenie? Nie pozostaje nic innego, jak przekupić ustawodawcę. Zaproponować kilku osobom miejsca w zarządzie. Twoją firmę podano do sądu? Musisz przekupić sędziego. Tammany załatwiało takie rzeczy. Boss Tweed był waszym człowiekiem. – Love zamknął oczy, rozpamiętując przeszłość. – A policja życzliwie traktowała chłopców z Tammany. Sędziowie, radni, nawet gubernator stanu Nowy Jork, wszyscy byli przekupieni. A my na Wall Street umieliśmy to wykorzystać. Mogliśmy rozwadniać akcje, sprzedawać na krótko, wszystko było dozwolone. A jeśli jakiś sędzia ośmielił się postawić wam zarzuty, natychmiast znajdowaliście innego, który ogłaszał wyrok odwrotny, dzięki czemu gra mogła toczyć się przez kolejne lata.

Tak, to były czasy dla ludzi z wizją – ciągnął Love. – Jay Gould, który według mnie był największym graczem, o mało nie przekonał prezydenta Stanów Zjednoczonych Ulyssesa Granta do zamrożenia rezerw państwowych, co pozwoliłoby Gouldowi przejąć kontrolę nad rynkiem złota. Bo Ulysses Grant, chociaż był wielkim człowiekiem, nie rozumiał takich rzeczy. Owszem, Gould próbował wykorzystać samego prezydenta. I dopiąłby swego, gdyby nie to, że jakiś drań uprzedził Granta o wszystkim. To byłoby urocze. – Love westchnął. – Ale Giełda Papierów Wartościowych, przeklęta Izba Adwokacka oraz Morgan i jemu podobni wszystko zniszczyli. – Pokiwał głową w zadumie nad taką głupotą. – Z rynku wyparowała cała radość, panowie. Nie da się już ustawiać kursów akcji. Dlatego Gabriel Love odchodzi. – Ale gra się jeszcze nie skończyła – zaprotestował Sean. – Na Wall Street jeszcze można wiele zrobić. Chociażby to, co pan robi teraz. Love rzucił O’Donnellowi ostrzegawcze spojrzenie, tak błyskawiczne, że prawie niezauważalne. – No cóż, nawet Morgan mógłby zrobić coś takiego – powiedział z dezaprobatą. Po chwili znowu westchnął. – Idę na emeryturę, panie O’Donnell. Dla mnie gra jest skończona. Frank słuchał tej rozmowy zafascynowany i przerażony jednocześnie. Drobna korupcja nigdy mu nie przeszkadzała – uważał ją za normalny element miejskiego życia. Ale gdy ci dwaj mężczyźni, z którymi miał zrobić interes, opisywali ogromną machinę oszustwa i korupcji z taką miłością i znajomością rzeczy, poczuł się nieswojo. Omawiana transakcja wyglądała na legalną, ale może było coś, o czym

mu nie powiedziano? Przyszło mu do głowy, że jeśli Jay Gould posługiwał się prezydentem Stanów Zjednoczonych jak marionetką, to jego tym bardziej Gabriel Love mógł wystrychnąć na dudka. Przypomniały mu się słowa Toma: „Trzymaj się z daleka od Gabriela Love’a”. Na jego czole znów pojawiły się kropelki potu. – Jesteście pewni, że to legalny interes? – wyrwało mu się pytanie. – Wszystko jest w porządku, zaufaj mi – odparł Sean z uśmiechem. Ale Gabriel Love się nie uśmiechał. Frank poczuł na sobie jego dziwny wzrok i wcale mu się to nie spodobało. – Chyba nie zamierza się pan wycofać? – Nie – odpowiedział Frank wbrew sobie. – Mnie nie wolno sprawiać zawodu – oznajmił Gabriel Love. – On na pewno pana nie zawiedzie – wtrącił szybko Sean. Love zerknął na O’Donnella. Nagle na jego twarzy rozlał się uśmiech. Podano gruszki w brandy. *** Następnego dnia Frank Master zjadł pośpiesznie śniadanie i wyszedł do ogrodu na tyłach domu. Wciąż było zaskakująco ciepło. W gazecie wspominano o burzach, które nawiedziły Środkowy Zachód, ale na niedzielę zapowiadano słoneczną pogodę z niewielkimi zachmurzeniami i przelotnym deszczem.

Na razie niebo było błękitne. Kilka dni wcześniej w ogrodzie rozkwitły krokusy, tworząc piękne smugi fioletu, żółci i bieli. Przez kilka chwil Frank chodził w tę i z powrotem, a potem postanowił pojechać na Wall Street. Tym razem wziął dorożkę, co, jak się okazało, było błędem. Gdy tylko wjechali na Lower East Side, trafili na długą kolumnę wozów. Do miasta przyjechał cyrk Barnum, Bailey & Hutchison. Powinien był o tym pamiętać. Aha, i warto byłoby zabrać wnuki na przedstawienie. Ale teraz cyrk blokował przejazd. Dorożka musiała zaczekać. W sobotnie poranki na Wall Street było zazwyczaj spokojnie. Rynek zamykał się dopiero po południu. Master wszedł do giełdy. Szybkie spojrzenie na parkiet wystarczyło, by wiedzieć, że handel akcjami jest umiarkowany. Podszedł do brokera. – Coś się dzieje? – spytał. – Niewiele. Przed chwilą kupiono trochę akcji Hudson Ohio. Nic wielkiego. – To dobre papiery – zauważył Master, wzruszając ramionami. A więc Gabriel Love wykonał pierwszy ruch. Pułapka została zastawiona. Master zwlekał przez chwilę. Rynek zakończy ten tydzień bez większych wstrząsów. Co powinien zrobić? Myślał o tym od momentu, gdy się obudził. Rada jego syna brzmiała wyjątkowo rozsądnie: jeśli będziesz miał jakieś wątpliwości, nie rób nic. Przed wyjściem musi jedynie wydać brokerowi nowe instrukcje. Powiedzieć, żeby nie sprzedawał za żadną cenę. Proste.

Jednak z drugiej strony, jeśli transakcja Love’a jest legalna, to zysk z akcji byłby całkiem spory. Przy kursie jeden dwadzieścia mógłby podwoić stan posiadania. A cena mogła wzrosnąć jeszcze bardziej. Kusząca perspektywa, bez dwóch zdań. Czy naprawdę ma powody do niepokoju? Może po prostu na wczorajszej kolacji za bardzo pozwolił się ponieść wyobraźni? Przez kolejne dwadzieścia minut kręcił się po giełdzie, nie umiejąc podjąć decyzji. A potem sam siebie nazwał tchórzem i głupcem. Do diabła, przywoływał się do porządku, bądź mężczyzną. Jutro wyjedzie na północ z Donną Clipp. Nikt nie będzie znał miejsca jego pobytu. A on będzie się dobrze bawił. Jeśli w tym czasie Gabriel Love rozhuśta rynek, tym lepiej. Jego broker sprzeda akcje. A on wróci do miasta o niebo bogatszy. Czemu, do diabła, miałby tego nie zrobić? W końcu to jest Wall Street. To jest Nowy Jork. A on pochodzi z Masterów, na miłość boską! Jest wystarczająco majętny, by uczestniczyć w tej grze. Opuścił giełdę z poczuciem triumfu. Przeszedł sto metrów i zobaczył J.P. Morgana. Bankier stał na rogu ulicy. We fraku i wysokim cylindrze, z poważną miną i szeroką klatką piersiową przywodził na myśl połączenie rzymskiego cesarza i zawodowego boksera. Nie miał nawet pięćdziesięciu dwóch lat, a wydawało się, że już należy do grona nieśmiertelnych. Jeśli J.P. Morgan potrzebował dorożki, nie machał na nią. Po prostu stawał na chodniku niczym latarnia morska i zwracał spojrzenie na ulicę.

A teraz wielki bankier szedł w stronę Franka. Gdy znalazł się tuż obok, Frank odwrócił się lekko. – Dzień dobry, panie Morgan. – Ukłonił się uprzejmie. Miał

nadzieję,

że

Morgan

go

pozdrowi.

Byłoby

niegrzecznością, gdyby tego nie zrobił, ale nie spodziewał się też wiele, w końcu finansista znany był z małomówności. Morgan odpowiedział mu skinieniem głowy. A być może nawet pod jego bujnymi wąsami pojawił się nieznaczny uśmiech. We Franku odezwał się nagle głupi impuls. Gdyby tylko mógł zdradzić J.P. Morganowi cały plan. Gdyby mógł wejść z tym wielkim człowiekiem do szynku, usiąść z nim na chwilę i szczerze wszystko wyznać: „Panie Morgan, nie chciałbym nadużywać naszej znajomości, ale jak pana zdaniem powinienem postąpić?”. Oczywiście nie mógł tego zrobić. To nie do pomyślenia. Wyminął bankiera z szacunkiem. J.P. Morgan wsiadł do dorożki i odjechał. W tej samej chwili Master zdał sobie sprawę, jaką wielką głupotą był ten impuls. A któż to, zapytałby Morgan, zaproponował panu tę transakcję? Musiałby powiedzieć, że Gabriel Love. Musiałby wyznać J.P. Morganowi, że robi interesy z Papciem Love’em. Bez względu na wielkość swojego nieuczciwie zarobionego majątku, bez względu na swoją szacowną, siwą brodę, bez względu na wsparcie okazywane organizacjom dobroczynnym, Gabriel Love nie miał wstępu do banku Morgana. Pan Morgan nie rozmawiał z ludźmi takimi jak Gabriel Love; nawet nie spojrzałby na niego znad swojego

biurka. Niektórzy nazwaliby to pychą. Inni snobizmem. Ale to Morgan miał rację. To Frank robił interesy z pożałowania godnym przestępcą. Teraz mógł się jedynie modlić, by wszystko potoczyło się według planu. Szybkim krokiem ruszył w kierunku domu. *** Gdy Mary wychodziła z domu w Gramercy Park, zapadał już zmierzch. Popołudnie minęło spokojnie. Frank Master wrócił z Wall Street nieco przygnębiony, ale po drzemce poweselał i zajął się przygotowaniami do wyjazdu do Albany, który zaplanował na następny dzień. Mary wzięła dorożkę, dzięki czemu szybko dotarła do domu brata przy Piątej Alei. Spędziła trochę czasu z jego rodziną, a potem odbyła z nim rozmowę w cztery oczy. – Sean, mam do ciebie prośbę. – Słucham. Wyjęła z torebki list. Małą, zaklejoną kopertę z nazwiskiem i adresem Donny Clipp. Wręczyła list bratu. – To pismo Franka Mastera – zauważył. Mary się uśmiechnęła. Zarówno adres na kopercie, jak i sam list zostały napisane przez Hetty Master, która miała do dyspozycji wiele próbek odręcznego pisma Franka. Ale Sean nie musiał o tym wiedzieć. – Trzeba go dostarczyć jutro rano do rąk własnych tej damy. Muszę mieć całkowitą pewność, że ona go dostanie. Możesz to załatwić? – Tak, zajmie się tym jeden z moich chłopaków.

– Gdyby go pytano, ma powiedzieć, że dostał list od ciebie. – Oczywiście. – I rzecz najważniejsza: ja nie mam z tym nic wspólnego. Musisz mówić, że dostałeś list w niedzielę wczesnym rankiem. Jakiś dżentelmen zostawił go w pośpiechu służącemu i kazał natychmiast dostarczyć Donnie Clipp. Uznałeś, że to był Frank Master. – To jest twoja prośba? – Tak. Tylko pamiętaj, to nie ja dałam ci ten list. Sean skinął głową. – Dlaczego? – Lepiej, żebyś nie wiedział. – Skoro tak uważasz. – Powiem ci tylko, że to dla jego dobra. Wsunął list do kieszeni na piersi. – Załatwione. W drodze powrotnej do domu dorożkarz odezwał się do Mary: – Mieliśmy dziś w mieście wielką cyrkową paradę. Można by pomyśleć, że już zaczyna się lato. *** Sobotni prom miał odpłynąć o czwartej po południu. Ale o piątej wciąż stał przy nabrzeżu. Usterka silnika. Kapitan przepraszał za opóźnienie i zapewniał pasażerów, że szybko upora się z awarią.

Dla Franka Mastera było to nikłym pocieszeniem. Gdzie, do diabła, jest Donna Clipp? Powinna być już o trzeciej. Dwadzieścia po trzeciej wsiadł do dorożki i pojechał do niej do domu. Gospodyni powiedziała mu jednak, że pani wyjechała ponad godzinę temu i uprzedziła, że nie będzie jej przez parę dni. Pośpiesznie wrócił na przystań, ale zarówno steward, jak i konduktor zapewnili go, że podczas jego nieobecności nie pojawiła się tu żadna dama odpowiadająca przedstawionemu przez niego rysopisowi. Dochodziła czwarta, więc wszedł na pokład. Czyżby uległa jakiemuś wypadkowi? To możliwe. Ale bardziej prawdopodobna była inna wersja. Wyjechała gdzie indziej, wystawiła go, a on zamartwiał się jak głupiec. No i oczywiście wyjechała z innym mężczyzną. Młodszym zapewne. Ogarnęło go mdłe uczucie, które pamiętał z bardzo dawnych czasów, gdy nie znał jeszcze Hetty. Poszedł do baru na promie i zamówił brandy. Czuł się jak idiota. Do tego samotny. Niemal co chwila podchodził do drzwi i wyglądał na nabrzeże, czy Donna się nie pojawiła. Niestety. Po pustej przystani kręciło się jedynie kilku mężczyzn w sztormiakach, zgaszona lampa kołysała się na wietrze. I do tego ten deszcz. Deszcz był najgorszy. Zaczął padać z samego rana i wbrew prognozom nie przejaśniło się do tej pory. Gęsta ulewa siekła wody Rzeki Hudsona i bębniła ponuro w dach baru. Od czasu do czasu z maszynowni wyłaniał się jakiś człowiek, meldował coś kapitanowi i znowu znikał.

– To potrwa jeszcze godzinę lub dwie – oznajmił kapitan koło szóstej. Frank zdążył go już dwa razy zapytać, co się stało. Za pierwszym razem usłyszał, że doszło do wycieku oleju. Potem był problem z cylindrem. Te wyjaśnienia nie miały sensu. W innych okolicznościach Frank zszedłby na dół, żeby przekonać się osobiście, w końcu znał się na tym tak samo dobrze jak mechanik promu. Ale czuł się staro, ogarnęło go przygnębienie, siedział więc w milczeniu, powoli sącząc brandy. Większość pasażerów udała się już do swoich kabin, cztery osoby gawędziły przy barze. Ale Frank nie miał ochoty na rozmowy, wolał być sam. O siódmej przyszło mu do głowy, żeby nie wrócić do domu. Pewnie by tak zrobił, gdyby jedynie czekał na Donnę Clipp. Ale chodziło też o Gabriela Love’a i kolej. Musiał zniknąć z miasta. Próbował skupić myśli na spodziewanym zysku ze sprzedaży akcji Hudson Ohio Railroad. Jeszcze raz kazał napełnić szklaneczkę brandy i wpatrywał się w nią ponuro przez godzinę. Uświadomił sobie, że o tej właśnie porze Cyrus MacDuff dowiaduje się, że Gabriel Love szykuje zamach na jego kolej. Przynajmniej ktoś ma jeszcze bardziej zepsuty wieczór niż ja, pomyślał markotnie. Zapewne niedługo MacDuff spróbuje wysłać do niego depeszę. Ale nie uda mu się go odnaleźć. Ten przeklęty statek stał się jego kryjówką. Przyszło mu do głowy, że jest samotny, ale za to niewidzialny. Ta myśl nieco poprawiła mu humor. O ósmej kapitan ogłosił, że niedługo odbiją od brzegu. Frank Master jeszcze raz rzucił okiem na przystań, a potem usiadł przy stole, zamówił mięso zapiekane w cieście i półmisek warzyw. Przynajmniej jedzenie podano od razu.

O dziewiątej kapitan szepnął mu do ucha, że usterka została naprawiona i teraz muszą jedynie sprawdzić działanie silnika. – Niech pan mi powie, gdy rzeczywiście to naprawicie – burknął

Frank

niegrzecznie,

odprawiając

mężczyznę

machnięciem ręki. Rozległ się warkot silnika, ale zaraz umilkł. Tuż przed dziesiątą silnik znowu zawarczał. Tym razem pracował bez zarzutu. Po paru minutach prom wypłynął na rzekę i zniknął w ciemnej ulewie. *** Donna Clipp miała już tego dość. Gdyby nie deszcz, dawno opuściłaby to miejsce. A ten drań Frank Master niech idzie do diabła. Było już po dziesiątej wieczorem. Jego liścik nie pozostawiał wątpliwości. „Kochana Clipper, nastąpiła zmiana planów. Czekaj na mnie w hotelu Henry na Brooklynie. Będę zaraz po trzeciej. Jedziemy na Long Island. Nie mogę się doczekać naszego spotkania. F.M.” Normalne, pomyślała. Nie może się doczekać naszego spotkania, ale się nie zjawia. Wszyscy mężczyźni są tacy sami, powinna o tym wiedzieć. A zdążyła już poznać wielu mężczyzn. Niektórzy mieli pieniądze. W każdym razie ci starsi – pieniądze to jedyny powód, żeby być ze starszym mężczyzną. Zawsze pozostawało jednak pytanie, jak dużo będą skłonni wydawać. I to właśnie jej zdaniem było najbardziej godne pogardy. Mieli dużo pieniędzy. Pozostało im już niewiele życia. Nie

byliby w stanie wydać tego, co mają, a i tak oszczędzali. No cóż, widocznie weszło im to w krew. Sknery. Och, rzeczywiście, trochę wydawali. Kupowali kobiecie szampana, a nawet futro. Prezenty, które ich zdaniem miały sprawić przyjemność. Czasem, jeśli miała szczęście, płacili za nią czynsz. Ale czy któryś był gotów dać to, czego naprawdę potrzebowała? Najwyraźniej wydawało im się, że skoro jest biedna, musi być też głupia. Słyszała o kobietach utrzymywanych przez starszych mężczyzn. Ale nigdy takiej kobiety nie spotkała. W każdym razie nie takiej młodej jak ona. A dlaczego? Bo mężczyznom nie zależało. Nie okazywali kobiecie szacunku. Brali to, na co mieli ochotę, ale gdy prosiła o coś w zamian, nazywali ją naciągaczką albo nawet gorzej. Bogacze to kanalie. Piękni na zewnątrz, ale pod spodem to zwyczajne szumowiny. Gorsi ode mnie, myślała Donna. Był późny wieczór, ciemno choć oko wykol i lało jak z cebra. Siedziała w tym beznadziejnym hotelu po niewłaściwej stronie brooklyńskiego mostu, a tego starego głupca, jej niby-kochanka, ani widu, ani słychu. Donna Clipp była ładną dziewczyną. Miała gęste jasne włosy – w naturalnym kolorze – błękitne oczy, które śmiały się albo patrzyły uwodzicielsko, w zależności od sytuacji. Nigdy nie pracowała na ulicy. Zawsze umiała sobie znaleźć jakieś źródło dochodu. Szyła suknie, a potem je sprzedawała. Miała dobry gust. Oraz trochę talentu aktorskiego, więc próbowała zahaczyć się w teatrze, ale zazwyczaj mówiono jej, że jest za niska. Jej niewielki wzrost oraz pełna figura nie były przeszkodą w bardziej intymnych znajomościach, więc dzięki

rozmaitym mężczyznom mogła się utrzymać. Kiedy przyjechała do Nowego Jorku, znalazła sobie przyzwoite mieszkanie w Greenwich Village. Po miesiącu poznała Franka Mastera. Spotykali się już od jakiegoś czasu, ale w sumie niewiele z tego miała. Dlatego już od trzech tygodni zastanawiała się, co powinna zrobić. Ostatnio zmagała się z jeszcze jedną myślą. Dwa tygodnie wcześniej dostała list od przyjaciółki, z którą wspólnie wynajmowała mieszkanie w Filadelfii. List napisany był bardzo oględnie, ale i tak doskonale zrozumiała zawarty w nim przekaz. Ktoś o nią wypytywał. Przyjaciółka nie wiedziała, czy to policja, czy raczej ktoś, kto żywił do Donny urazę. Wydawało się jednak, że chodzi o poszukiwania skradzionych cennych przedmiotów. Między innymi złotej bransoletki, którą miała teraz na ręce. Wszystkim mówiła, że dostała ją w prezencie. Ale czy jakikolwiek bogaty mężczyzna kradłby biżuterię swojej żony, żeby ją potem dać kochance? Jaki sąd by w to uwierzył? Zapewne żaden. Gdyby nie zaprosił jej do swojego domu, gdyby nie zobaczyła pięknych klejnotów jego żony, nigdy by do tego nie doszło. Dlatego Donna uważała, że część winy spada na niego. Ale to nie poprawiało jej położenia. Jeśli wytropili ją w Filadelfii, to czy znajdą ją też w Nowym Jorku? To możliwe. Nie od razu, ale kiedyś tak. Zastanawiała się, jak powinna postąpić.

Najprościej

byłoby

pozbyć

się

kompromitujących

przedmiotów – wtedy niczego nie można by jej udowodnić. Ale klejnoty były cenne. Spodziewała się, że Frank Master uczyni jakiś krok, zanim będzie do tego zmuszona. Dlatego gdy zaproponował wyprawę w górę Rzeki Hudsona na pokładzie luksusowego parowca, uznała, że wszystko znajdzie swoje rozwiązanie. Starannie się przygotowała. I była nieco zawiedziona, gdy w dniu wyjazdu przyszedł list uprzedzający o zmianie planu. Nie pozostało jej jednak nic innego, jak posłuchać i zobaczyć, co los jej przyniesie. Załadowała bagaż do dorożki i wyruszyła z Greenwich Village na Brooklyn. Szkoda, że tego dnia padało. Most Brooklyński, otwarty przed pięciu laty, ze swoim ogromnym wiszącym przęsłem uchodził za jeden z cudów Nowego Świata. Miał ponad milę długości i unosił się na wysokości ponad czterdziestu metrów nad ujściem East River. Jego dwie olbrzymie wieże podporowe z ostrymi łukami oraz szlachetne krzywizny stalowych lin stanowiły przykład piękna i potęgi nowego industrialnego gotyku. Środkiem biegły dwa torowiska tramwajowe, a po obu ich stronach znajdowały się jezdnie dla pojazdów konnych. Ponad torami ciągnął się niemal w nieskończoność chodnik dla pieszych, jakby zawieszony eleganckim łukiem w powietrzu pomiędzy rzeką a niebem. Widok z dorożki jadącej skrajem mostu zapierał dech w piersiach.

Ale nie tego dnia. W ulewnym deszczu Donna nie widziała ani rzeki w dole, ani wznoszącej się przed nią wieży. Miała wrażenie, że znalazła się w środku deszczowej chmury, wilgotnej, natarczywej, przygnębiającej, pozbawiającej ją resztek nadziei. Gdy minęło popołudnie, uznała, że Franka musiało coś zatrzymać. Ale wieczorem zaczęła się zastanawiać, czy przypadkiem nie stało mu się coś złego. O ósmej doszła do wniosku, że odwołał wyjazd z powodu złej pogody. Ale przynajmniej mógł ją o tym powiadomić i przysłać dorożkę, która zabrałaby ją do domu! Poprosiła kelnera o dzbanek herbaty i czekała dalej. O dziewiątej zamówiła gorącą zupę. A teraz, o dziesiątej, miała już wszystkiego dość. Nie obchodził jej los Franka, chciała wracać do domu. Poprosiła portiera, żeby sprowadził dorożkę. Minęła godzina, a żadnej dorożki nie udało się znaleźć. *** Było już dobrze po północy, gdy Lily de Chantal postanowiła położyć się do łóżka. Wcześniej przygotowywała się do jutrzejszego występu. Rola nie była może trudna, ale chciała mieć pewność, że odegra ją bezbłędnie. Prawdę mówiąc, sprawiało jej to wielką przyjemność. Zemsta jest słodka nawet dla kogoś o tak łagodnym charakterze jak ona. Uznała, że dziewiąta rano będzie odpowiednią porą. Panna Clipp zdąży już zapewne wrócić do domu po wielu godzinach daremnego oczekiwania. Trzeba ją dopaść, zanim dojdzie do siebie.

„Sama nie mogę tego zrobić – tłumaczyła jej Hetty. – Gdyby Frank się dowiedział, miałby mi to za złe. Ale tobie wolno. Mężczyzna jest bardziej skłonny wybaczyć kochance niż żonie. Poza tym – dodała z uśmiechem – jesteś mi winna przysługę”. Zadania zostały rozdzielone. Hetty napisała liścik, Mary sprawiła, że dotarł do adresatki, a teraz Lily de Chantal miała przekonać tę małą sukę, by spakowała manatki i wyniosła się z miasta. Hetty dostarczyła jej niezbędnych informacji, a Lily wielokrotnie przećwiczyła swoją kwestię. „Obawiam się, panno Clipp, że mam dowód, i to niepodważalny, że ukradła pani biżuterię pani Linford z Filadelfii. Mam nawet świadka, który potwierdzi, że widział panią w tych klejnotach po tym, jak zostały skradzione. Trafi pani do więzienia, panno Clipp. Chyba że wyjedzie pani z Nowego Jorku, i to dzisiaj, nie mówiąc ani słowa panu Masterowi. A gdyby pani próbowała porozumieć się z nim w przyszłości, przedstawimy wszystkie dowody policji”. Po czymś takim Donna Clipp nie będzie zwlekać ani chwili. Nie będzie miała wyjścia. Hetty przedstawiła jej ten precyzyjnie obmyślony plan kilka dni wcześniej. – Frank powinien myśleć, że Donna go rzuciła. Nie pojawiła się na promie i wyjechała przed jego powrotem. To zrani jego dumę, ale może przywróci mu zdrowy rozsądek. Zacznie szukać pocieszenia. U nas. – U nas?

– U mnie, u ciebie, tak jak do tej pory. Nie uważasz, że jesteśmy już trochę za stare, żeby się sprzeczać o takie szczegóły? – Niezwykła z ciebie kobieta – powiedziała Lily de Chantal. – A on ma szczęście, że z nim jesteś. – Dziękuję, kochana – odparła Hetty. – Zgadzam się z tobą. Lily z satysfakcją pomyślała, że wyślą pannę Clipp na koniec świata. Zdziwiła się, gdy jakieś dwadzieścia minut później do drzwi apartamentu zapukał odźwierny z pytaniem, czy przyjmie gościa. I osłupiała, widząc za jego plecami przemokniętego do suchej nitki Franka Mastera. *** O pierwszej nad ranem w hotelu Henry na Brooklynie doszło do małego sporu. Ku wielkiemu zniecierpliwieniu kierownika Donna Clipp zażądała pokoju, ale nie chciała za niego zapłacić, tłumacząc, że to hotel ponosi winę za brak dorożki. – Mógłbym wyrzucić panią za drzwi – oznajmił kierownik. – Niech pan tylko spróbuje. Widocznie nigdy nie słyszał pan, jak krzyczę. Wyszedł za próg, najwidoczniej zamierzając wyprosić ją mimo wszystko. Ale ze zdziwieniem zauważył, że deszcz przeszedł w śnieg. A temperatura, tak wysoka przez cały tydzień, gwałtownie spadła. Zamierzał wrócić do środka, gdy od strony rzeki rozległ się szum i zawodzenie wiatru. Chwilę potem ulicą przemknął wyjący podmuch, który zatrzaskiwał okiennice, zginał mniejsze drzewa, a jego lodowate uderzenie o mało nie zwaliło kierownika z nóg. Mężczyzna z trudem

wszedł do środka, przytrzymując się framugi, i zatrzasnął za sobą drzwi. – Proszę. – Podał Donnie klucz. – W taką pogodę nie da się wyjść. – Wskazał na schody. – Tędy. Pierwsze piętro po lewej. Ale nie zamierzał pomóc tej suce z bagażami. *** Frank brał gorącą kąpiel, a Lily de Chantal patrzyła przez okno na Central Park, gdzie wiatr wznosił wiry płatków śniegu. Jakiś czas wcześniej w Gramercy Park Hetty wpatrywała się w dziwną depeszę, która przyszła do Franka z Bostonu z pytaniem, czy zamierza sprzedać kolej. Usłyszawszy niesamowite wycie i świstanie wiatru, rozsunęła zasłony i zobaczyła za oknem śnieżycę. Miała tylko nadzieję, że w taką okropną noc Frank jest bezpieczny. Skąd nadciągnęła ta straszliwa burza śnieżna? 2 *** Przyszła z zachodu. Lodowaty prąd powietrza znad Pacyfiku, poruszający się z prędkością sześciuset mil na dobę, przeniósł przez cały kontynent wielką burzę śnieżną i mroźny wiatr. Ale do tej straszliwej zamieci przyczyniło się coś jeszcze. Z Georgii napłynął wilgotny ciepły front atmosferyczny. Niedaleko ujścia rzeki Delaware, jakieś sto dwadzieścia mil na południe od Nowego Jorku, te dwie siły zderzyły się ze sobą. Temperatura spadła, ciśnienie obniżyło się gwałtownie, wiatr wściekle chłostał rzekę i wody zatoki. A potem z północy przyszły opady śniegu. Tuż po północy padający w Nowym Jorku deszcz zamienił się w śnieg, temperatura

spadła poniżej zera, a wiatr osiemdziesięciu mil na godzinę.

pędził

z

prędkością

Trwało to całą noc. Nadszedł świt, ale śnieżyca nawet tego nie zauważyła, zmiotła go i zdusiła. Przez kolejne godziny całe północno-wschodnie wybrzeże, każde stworzenie, które się tam znalazło, zostało pochłonięte przez potężny biały huragan. *** W Dakocie spełniano każdą prośbę lokatorów. Ale ta prośba wydawała się tak wydumana, że Lily de Chantal była niemal zażenowana. Jednak mały goniec nawet nie mrugnął powieką; można było odnieść wrażenie, że cieszy go takie wyzwanie. – Ten chłopak dojdzie na biegun północny i z powrotem, panno Chantal – uspokajał ją portier. – Niech się pani nie martwi. Dała więc Skipowi liścik i przykazała, by uważał na siebie. Skip wyszedł z budynku w poniedziałek o dziesiątej rano. Miał czternaście lat, był drobny jak na swój wiek, ale silny. Włożył ciepłe buty z grubą podeszwą, wysokie sztylpy obwiązał w kostkach rzemieniem. Poza tym miał na sobie trzy swetry, kurtkę, grubą, wełnianą czapkę i nauszniki. Twarz zasłonił szalikiem. Skip był szczęśliwy. Zanim jeszcze opuścił wewnętrzny dziedziniec, wiedział, co robić. Przedzieranie się przez park nie miało sensu – po pustym, arktycznym niemal terenie szalała zamieć. Skip nie próbował nawet ruszyć na północ jego skrajem. Zamiast tego skierował się na zachód, a potem skręcił w Dziewiątą Aleję. Jeszcze kilka przecznic i dotrze do Broadwayu.

Nie było łatwo iść. Lodowate podmuchy niemal zwalały go z nóg, wiatr był tak silny, że śnieg nie padał normalnie. W niektórych miejscach tworzyły się zaspy sięgające nad głowę, w innych wichura wymiatała śnieg niemal do czysta, aż widać było bruk. W alei było prawie pusto. Ludzie próbowali jakoś dostać się do pracy – w końcu to przecież Nowy Jork – ale większość szybko rezygnowała. Kolejka nadziemna umilkła, szyny pokryły się grubą warstwą lodu, po którym ślizgałyby się koła parowozu, nawet gdyby udało się uruchomić silnik. Minął kolejne dwie przecznice. Był już zmęczony zmaganiem się z wiatrem. Nagle w alei pojawił się powóz ciągnięty wolno przez dwa cierpliwe konie. Skip nie wahał się ani chwili. Gdy wóz go mijał, wskoczył na miejsce obok woźnicy. Ponury osobnik już miał go zrzucić ze swojej ławeczki na ulicę, ale z wnętrza powozu rozległ się szorstki głos: – Daj mu spokój. – Masz szczęście – powiedział woźnica. – Skąd jedziecie? – spytał Skip. – Z Yonkers w hrabstwie Westchester. – To daleko. – Jedziemy od szóstej rano. Już myślałem, że konie padną, ale dały radę. Wytrzymały. – Czemu nie zostaliście w domu? – Mój pan musi coś załatwić w mieście. Mówi, że śnieżyca go nie powstrzyma.

– Ani mnie – oznajmił Skip wesoło. To jest właśnie duch Nowego Jorku, pomyślał. Nie chciałby mieszkać w żadnym innym miejscu na świecie. – Nie było pociągu z Westchester? – zapytał. – Jak przejeżdżaliśmy przez most, to widzieliśmy, że jeden utknął w zaspie. Wszystkie inne chyba też. Przy Sześćdziesiątej Piątej wjechali w Broadway. Gdy znaleźli się przy południowo-zachodnim rogu Central Parku, powóz skierował się w Ósmą, więc Skip zeskoczył na ziemię. Dalej chciał iść Broadwayem. Ludzie już od jakiegoś czasu odśnieżali chodniki, żeby umożliwić poruszanie się po moście. Wytyczona droga przypominała okop. Skip zauważył, że splątane kable linii telegraficznych są zamarznięte. Nieco dalej były już zerwane, tworząc splątany kłąb lodu i przewodów, który ciągnął się przez wiele przecznic. Przy Pięćdziesiątej Piątej Ulicy chłopak poślizgnął się i przewrócił, ale był tak grubo opatulony, że nie zrobił sobie krzywdy. Roześmiał się i rozejrzał wkoło, szukając kolejnej okazji. Niestety, żadnych dorożek ani powozów, nawet przechodniów było niewielu. Wyglądało na to, że niektóre biura i sklepy są otwarte, ale nikt do nich nie zaglądał ani z nich nie wychodził. Minął kolejne dwie przecznice, ślizgając się po lodzie. Zobaczył gospodę. Wszedł do środka. Przy barze stało kilku mężczyzn, ubranych tak samo ciepło jak on. Odwiązał szalik. – Czego się napijesz, chłopcze? – spytał barman. – Nie mam pieniędzy – powiedział Skip, choć była to nieprawda.

Jeden z mężczyzn położył na barze kilka monet i skinął na niego. Pachniało whisky i gorącym rumem. – Ja stawiam – powiedział mężczyzna. – Daj mu napój woźnicy – zwrócił się do barmana, który kiwnął głową. – To tylko piwo z ostrą papryką – wyjaśnił Skipowi. – Wozacy go zamawiają. Rozgrzeje cię. Skip pił powoli. Czuł ciepło w żołądku. Po paru chwilach podziękował swojemu dobroczyńcy i ponownie wyszedł na ulicę, opatuliwszy się przy drzwiach szalikiem. Całe szczęście, bo gdy tylko znalazł się na Broadwayu, śnieg uderzył w twarz, jakby chciał go zaatakować i zedrzeć szalik. Chłopak przytrzymał się poręczy, opuścił głowę i ruszył powoli naprzód. Kilka przecznic dalej znów przydarzył mu się szczęśliwy traf. Zobaczył przed sobą wóz piwowara. Ukryte za szalikiem usta rozciągnęły się w szerokim uśmiechu. Dla piwowarów nie było żadnych przeszkód. Gdyby w mieście zabrakło piwa, oznaczałoby to koniec świata. Wóz był duży, wyładowany beczkami. Sunął powoli jak wielki okręt pomiędzy kawałkami kry. Ciągnęły go dwa potężne konie rasy normandzkiej. Niezauważony przez woźnicę, Skip wskoczył na tył. Dojechał w ten sposób aż do Dwudziestej Ósmej Ulicy. Stąd, przytrzymując się poręczy i czego tylko mógł, dotarł w zamieci do Gramercy Park. *** Hetty nie posiadała się ze zdziwienia, gdy Skip dostarczył jej liścik od Lily de Chantal. Przeczytała go z zaintrygowaniem. Nie był długi. Statek, którym podróżował Frank, musiał zawrócić, pisała Lily. Frank pojawił się u niej przemoknięty do

suchej nitki. Na dodatek złapał przeziębienie. „Zapakowałam go do łóżka i co godzinę daję mu odrobinę gorącej whisky. Domaga się, by jego pobyt w mieście pozostał tajemnicą, ale nie chce powiedzieć dlaczego”. Hetty nie mogła powstrzymać się od uśmiechu. Frank jest bezpieczny, a Lily na pewno dobrze się nim zaopiekuje. W liście był też dopisek. „Nasza mała przyjaciółka nie pojawiła się na statku. Ciekawe, czy przypadkiem nie utknęła gdzieś na Brooklynie. Tak jak się umówiłyśmy, odwiedzę ją, zanim wypuszczę Franka od siebie”. Hetty o mało nie roześmiała się w głos. A niech ta cała panna Clipp odmrozi sobie palce, gdziekolwiek jest! Mimo wszystko ich plan rozwijał się pomyślnie. *** W tym czasie Donna Clipp stała przy wjeździe na Most Brooklyński. Była coraz bardziej rozeźlona. Mogła zostać dłużej w hotelu, ale obsługa natarczywie domagała się zapłaty. Poza tym nudziła się. Donna Clipp nie lubiła bezczynności. Któryś z gości zaproponował, że pożyczy jej książkę. Ale nigdy nie mogła zrozumieć, dlaczego ludzie czytają książki. To też było nudne. Dlatego postanowiła wrócić do domu. Skąpą biżuterię i inne cenne rzeczy wcisnęła do torebki. Potem zażądała sznurka i obwiązała nim swoją walizkę, zaplątując tak misterne supły, że każdy połamałby sobie na nich paznokcie. Kazała kierownikowi wystawić pisemne pokwitowanie i zapowiedziała, że zgłosi się po swoją własność za kilka dni, a gdyby się okazało, że walizki nie ma, to natychmiast wezwie policję. W końcu oznajmiła, że wyjeżdża. Nadal nie było dorożki. Na całym Brooklynie nikt nie ważył się wyjść na

ulicę. Ale kierownik nawet nie próbował jej powstrzymać. A niech nawet zamarznie w tej śnieżycy, byle tylko opuściła jego hotel! Donna Clipp ruszyła do Mostu Brooklyńskiego, który był niedaleko. Gdy tam dotarła, wyglądała jak chodzący bałwan, ale wciąż miała w sobie mnóstwo energii. Po moście jeżdżą przecież tramwaje, a gdy już uda jej się przeprawić na drugą stronę, z pewnością znajdzie jakiś sposób, by dostać się do domu. Jednak nagle zatrzymał ją patrol. – Most jest zamknięty – poinformował policjant. – Muszę dojechać na Manhattan – zaprotestowała. – Ale jak? Promy nie kursują, a most jest zamknięty. – W takim razie pójdę pieszo. – Czy pani oszalała?! – powiedziałem, że wstęp na

wybuchnął. – Przecież most jest wzbroniony.

W szczególności pieszym. – Takie tam gadanie. – Żadne gadanie. Proszę się stąd wynosić. – Będę tu stała tak długo, jak mi się spodoba. To chyba nie jest przestępstwo? – Jezu! – krzyknął policjant. – Jak pani chce, niech pani zamarznie na śmierć. Ale przez most pani nie przejdzie. Stała tam może pięć minut. W końcu zniecierpliwiony policjant odwrócił się do niej tyłem i patrzył długo w przeciwną stronę. Gdy odwrócił się znowu, dzięki Bogu już jej nie było. Westchnął, zerknął w kierunku mostu i wrzasnął ze złością.

Donna była już na kładce dla pieszych, dwieście metrów dalej. Jeszcze chwila, a zniknie w zawiei. Jak się jej udało przejść obok budki strażniczej? Ruszył za nią, miotając przekleństwa. Po chwili zatrzymał się. Lada moment, pomyślał, mimo balustrady wichura strąci tę kobietę z kładki na tory poniżej albo, co gorsza, ciśnie nią w lodowate wody East River. Wrócił do swojej budki. – W ogóle jej nie widziałem – mruknął pod nosem. Niech zdycha, jeśli taka jej wola. Donna Clipp parła wytrwale do przodu. Budka już dawno zniknęła w zamieci. Domyślała się, że zaraz znajdzie się w najwyższym miejscu długiej podwieszanej kładki dla pieszych. Wiatr jęczał i zawodził. Od czasu do czasu jęk zamieniał się w wycie, jakby jakiś ogromny, wygłodniały potwór miotał się w wodach portu i rzeki, próbując chwycić w szpony ofiarę. Donna poczuła, że jej twarz drętwieje od zmrożonego śniegu. Dopiero teraz przyszło jej do głowy, że na zawieszonej wysoko, wystawionej na lodowate podmuchy kładce jest jeszcze zimniej i że jeśli szybko nie znajdzie sobie jakiegoś schronienia, zamarznie na śmierć. Donna Clipp nie chciała umrzeć. W ogóle nie miała tego w swoich dalekosiężnych planach. Nie pozostało jej nic innego, jak pokonać ten straszliwy biały tunel i dotrzeć na drugą stronę. Posuwała się przeraźliwie wolno. Gdyby choć na moment puściła poręcz, wichura zwaliłaby ją z nóg i zepchnęła w otchłań. Trzymała się kurczowo balustrady, podciągając się

krok za krokiem coraz dalej. Wiedziała, że nie może się zatrzymać. Najważniejsze to dotrzeć na drugą stronę. Najważniejsze to iść. Znalazła się w połowie kładki. Czekało ją jeszcze długie zejście. Pokonała kolejne sto metrów. I kolejne. I wtedy tuż przed sobą zobaczyła coś przerażającego. Zatrzymała się. *** Burza szalała przez cały dzień. Niektórzy ludzie nazwali ją „białym huraganem”. Niedługo potem pojawiła się nowa nazwa, wywodząca się od śnieżnych pustkowi, skąd wichura przyszła: śnieżyca Dakota. Tego dnia miasto było całkowicie nieprzejezdne, mimo to tu i ówdzie funkcjonowało normalnie. Otwarto dom towarowy Macy’s, ale klienci nie przychodzili, a biedne sprzedawczynie zostały uwięzione w środku do końca śnieżycy. Kilka banków próbowało prowadzić działalność jak zwykle, ale ponieważ nikt nie mógł do nich dotrzeć, musiały wydłużyć o kilka dni terminy spłat kredytów. Giełda Papierów Wartościowych też otworzyła podwoje, w poniedziałkowe przedpołudnie sprzedano nawet trochę akcji, ale na parkiecie pojawiło się dosłownie kilka osób, więc tuż po południu zawieszono transakcje. Wśród sprzedanych akcji nie było Hudson Ohio Railroad. Cyrus MacDuff nie mógł wydawać żadnych poleceń, jako że wszystkie linie telegraficzne pomiędzy Nowym Jorkiem a Bostonem zostały zerwane. Rozwścieczony inwestor nie mógł też osobiście rzucić się na ratunek swoim kolejom, ponieważ wszystkie drogi były zasypane, tory zablokowane,

a morze tak wzburzone, że statki tonęły dosłownie jeden po drugim. Na zewnątrz szalała śnieżyca Dakota, a w zaciszu ogromnego budynku o tej samej nazwie Lily de Chantal opiekowała się Frankiem Masterem, który pod wieczór dostał gorączki. We wtorek rano jego stan nieco się poprawił. Jednak miasto nadal było odcięte od świata, a śnieżyca nie zamierzała odpuścić. Lecz już po południu ludzki geniusz dokonał małego, ale niezwykle przydatnego odkrycia. Kilku sprytnych jegomościów w Bostonie doszło do wniosku, że można nawiązać kontakt telegraficzny z Nowym Jorkiem. Wykorzystali do tego celu międzynarodowe połączenie i wysłali wiadomość przez Londyn. *** W środę rano burza zaczęła słabnąć. Miasto nadal było jak wymarłe, ale ludzie powoli odkopywali się z zasp. Wraz z ustaniem wiatru nieco wzrosła temperatura. Hetty Master była mocno zdziwiona, gdy około jedenastej rano w domu pojawił się Tom oraz nieznany jej dżentelmen i spytali o Franka. – Wyjechał – wyjaśniła krótko. – Mamo, musimy się z nim skontaktować – nalegał syn. – To bardzo pilne. Nie wiesz, gdzie go mogę znaleźć? – Chyba nie – powiedziała niepewnie. – Nie możecie z tym zaczekać dzień lub dwa?

– Nie. – Możemy porozmawiać w cztery oczy? *** Lily de Chantal osłupiała, gdy w południe zapukał do jej drzwi Tom Master w towarzystwie drugiego mężczyzny. Skąd wiedzieli, gdzie go szukać? Jak ma wytłumaczyć się z jego obecności w swoim mieszkaniu? Oni jednak nie byli zainteresowani tą kwestią. Chcieli jedynie porozmawiać z Frankiem. – On nie czuje się najlepiej – powiedziała. – Ma gorączkę. – Przykro mi – stwierdził Tom. – Zapytam, czy was przyjmie – oznajmiła Lily. *** Frank Master, wsparty wysoko na poduszkach, patrzył szeroko otwartymi oczami na swoich gości. Nie miał pojęcia, jak go znaleźli, ale nic już nie mógł na to poradzić. Towarzysz Toma był elegancko ubranym, małomównym mężczyzną w wieku trzydziestu paru lat. Wyglądał na bankiera. – To jest pan Gorham Gery – przedstawił go Tom. – Z banku Drexel, Morgan. – Aha – mruknął Frank. – Dziękuję, że zgodził się pan nas przyjąć – powiedział uprzejmie Gorham Grey. – Chciałbym wyjaśnić, że jestem osobistym reprezentantem pana J.P. Morgana, który poprosił mnie, żebym z panem porozmawiał. – Aha – powtórzył Frank.

– Znam pańskiego syna, więc udałem się najpierw do niego z prośbą, by nas sobie przedstawił. – Ale o co chodzi? – spytał Frank, nerwowo skubiąc brzeg prześcieradła. – Pan Morgan pragnie kupić od pana pakiet akcji – oznajmił Grey. – Akcji Hudson Ohio Railroad. O ile wiem, ma pan w swoich rękach decydujące dziesięć procent. – O! – odparł krótko Frank. – Będę z panem szczery. Pan Morgan otrzymał wczoraj pilną depeszę od pana Cyrusa MacDuffa, który akurat bawi w Bostonie i który, jak pan zapewne wie, jest największym udziałowcem w Hudson Ohio. Pan MacDuff nie mógł się z panem skontaktować osobiście, gdyż utknął w Bostonie. Uznał więc, że najrozsądniej będzie powierzyć sprawę panu Morganowi, który ma postąpić zgodnie ze swoim najlepszym rozeznaniem. – Całkiem słusznie – przytaknął Tom. – Mówiąc krótko, pan MacDuff uważa, że pan Gabriel Love próbuje odebrać mu kolej – powiedział Grey. – Zna pan Gabriela Love’a? – Bardzo słabo – przyznał Frank cicho. – Po krótkim śledztwie ustaliliśmy, o co może chodzić. Otóż pan Love ma akcje linii Niagara, a pan MacDuff blokuje połączenie Niagary z Hudson Ohio. – Naprawdę? – Według pana Morgana rozwiązanie jest proste. Pan Morgan poinformował pana MacDuffa, że podejmie w tej

sprawie działania, jeśli uda mu się pozyskać od pana Love’a akcje Niagary po rozsądnej cenie i jeśli pan MacDuff da panu Morganowi gwarancje, że Niagara połączy się z Hudson Ohio. Pan MacDuff wyraził na to zgodę pod warunkiem, że zachowa całkowitą większość udziałów w Hudson Ohio. A to oznacza, że chcielibyśmy nabyć połowę pańskich dziesięciu procent. – O – mruknął Frank. – A co z Gabrielem Love’em? – Trzy godziny temu odkupiłem od niego akcje Niagary – oznajmił Gorham Grey. – On myślał chyba, że lepiej się na tym obłowi. Ale doszliśmy do porozumienia, gdy powiedziałem jasno, że pan Morgan nie kupi żadnych akcji, o ile pozostałe warunki nie zostaną spełnione, i że pan MacDuff nie kupi nic bez zaleceń pana Morgana. Pan Love i tak nieźle na tym zarobił. – Ile panowie zapłacą za moje akcje? – spytał Frank. – Aktualna cena Hudson Ohio to sześćdziesiąt. Co pan powie na siedemdziesiąt? – Liczyłem na jeden dwadzieścia – przyznał Frank. – Plan Gabriela Love’a się sypnął – powiedział Gorham Grey spokojnie. – Aha – mruknął Frank. Zapadła chwila milczenia. – Pan Morgan uważa, że fuzja Hudson Ohio z Niagarą jest logicznym posunięciem, które przyniesie korzyść wszystkim zainteresowanym stronom. Akcje Hudson Ohio, które pozostaną w pańskim posiadaniu, z pewnością zyskają na wartości. Pan Morgan zapłacił dziś za akcje Niagary powyżej

ich aktualnej ceny rynkowej, ale spodziewa się uzyskać z nich pokaźny zysk. Krótko mówiąc, każdy coś na tym zyska. O ile – Grey spojrzał surowo na Franka – do głosu nie dojdzie chciwość. – Zgoda, sprzedaję – powiedział Frank z ulgą. – Całkiem słusznie – stwierdził Tom. Tego dnia pogoda wciąż się poprawiała. W czwartek rano Frank wrócił do Gramercy Park, a Hetty przywitała go tak, jakby nic się nie stało. *** Lily de Chantal odwiedziła ją trzy dni później. – Przynoszę ci wieści – powiedziała, gdy zostały same. – O pannie Clipp. – Tak? – Pojechałam do jej mieszkania, ale jej nie zastałam. – Wciąż jest na Brooklynie? –

Pojechałam

też

do

tamtego

hotelu.

Wyjechała

w poniedziałek rano. Nadal mają jej walizkę. – Chcesz przez to powiedzieć… – Jak pewnie wiesz, w mieście znaleziono wiele zwłok. Ludzie zamarzali w tej śnieżycy. – Podobno jest pięćdziesiąt ofiar. – Na kładce dla pieszych na Moście Brooklyńskim znaleziono kobietę. Miała przy sobie torebkę. A w niej notes podpisany imieniem i nazwiskiem oraz parę innych rzeczy.

Nikt jej nie szukał. O ile wiem, władze chcą jutro pochować większość zwłok. – Powinnyśmy coś zrobić? W końcu to my wysłałyśmy ją na Brooklyn. To nasza wina. – Na pewno tego chcesz? – Nie. Ale czuję się z tym okropnie. – Naprawdę? – Lily uśmiechnęła się. – Och, Hetty, jesteś dla nas za dobra. *** Wielka śnieżyca ustała. W następnym tygodniu pociągi kursowały jak zwykle, życie w Nowym Jorku wracało do normy. Nikt nie zwrócił uwagi na młodą ciemnowłosą kobietę z nową walizką, która w środę wsiadła do pociągu jadącego do Chicago. Zajęła miejsce z dala od innych pasażerów, rozłożyła na kolanach otwartą książkę. Nazywała się Prudence Grace. Gdy pociąg ruszył, popatrzyła przez okno na zostające w tyle miasto. Gdyby ktoś w wagonie na nią spojrzał, zauważyłby, że jej usta poruszają się nieznacznie, jakby szeptały cichą modlitwę. Donna Clipp westchnęła z zadowoleniem. Gdy zobaczyła na moście martwe ciało, przyszedł jej do głowy świetny pomysł. Kobieta zamarzła na śmierć. W tym samym wieku, z ciemnymi włosami, niezbyt wysoka. Niezbyt podobna, ale czemu nie zaryzykować? Zostawiła przy zwłokach swoją torebkę i kilka osobistych przedmiotów, które pozwalały na identyfikację.

A potem resztką sił ruszyła w dół po tej strasznej kładce, ledwo żywa, ale pełna nowej nadziei. Jeśli policja wpadnie na jej ślad, uzna, że Donna Clipp zginęła w śnieżycy. A ona ma teraz nowe imię i nową tożsamość. Najwyższy czas przenieść się do innego miasta, daleko stąd. I zacząć nowe życie. Myśl, że jest wolna, rozbawiła ją. To właśnie dlatego, gdy tylko Nowy Jork zniknął jej z oczu, po raz ostatni pomyślała o Franku Masterze. – Żegnaj, stary pryku – szepnęła. 1. Krótka sprzedaż – giełdowa strategia, polegająca na sprzedaży papierów wartościowych, których się faktycznie nie posiada (np. zostały pożyczone). [wróć] 2. Mowa o tzw. Wielkiej Śnieżycy z 1888 roku, jednej z największych burz śnieżnych w historii Stanów Zjednoczonych. [wróć]

Stara Anglia Rok 1896

BYŁ CIEPŁY CZERWCOWY WIECZÓR. Mary O’Donnell, niezwykle elegancka w długiej białej sukni i długich białych rękawiczkach, weszła na schodki prowadzące do domu Seana na Piątej Alei. Uśmiechnęła się do lokaja, który otworzył jej drzwi. Jednak uśmiech ukrywał jedynie dręczący ją przerażający lęk. Brat czekał u stóp szerokich schodów. Też wyglądał bardzo dystyngowanie – miał na sobie frak i białą muszkę. – Już są? – spytała cicho. – Tak, w bawialni – odpowiedział, posługując się angielskim określeniem salonu. – Żałuję, że dałam się w to wciągnąć, diable jeden. – Starała się, by zabrzmiało to żartobliwie. – Po prostu zjemy z nimi kolację. – Na miłość boską, to przecież lord! – Tam, skąd pochodzi, lordów jest na pęczki. Mary wzięła głęboki wdech. Angielscy lordowie kompletnie jej nie obchodzili. Ale tego dnia nie miało to znaczenia. Doskonale wiedziała, jaki jest cel wizyty lorda i czego rodzina od niej oczekuje. Zazwyczaj dobrze sobie

radziła przy różnych towarzyskich okazjach, ta kolacja była jednak zupełnie inna. Na pewno padną jakieś pytania. A właśnie pytań obawiała się najbardziej. – Jezus Maria, Józefie święty – szepnęła. – Głowa do góry – pocieszył ją Sean. Pięć lat wcześniej Mary uległa w końcu prośbom brata i odeszła ze służby u Masterów. Zrobiła to jedynie ze względu na najmłodsze pokolenie. Tak się akurat złożyło, że przy jednej z bocznych uliczek, niemal w sąsiedztwie rezydencji Seana na Piątej Alei, wystawiono na sprzedaż dom. Sean go kupił. „Nie chcę go wynajmować – oświadczył siostrze. – Wyświadczysz mi wielką przysługę, jeśli w nim zamieszkasz”. W porównaniu z jego siedzibą dom był dość skromny, ale i tak zdecydowanie za duży dla potrzeb Mary. Gdy jednak dzieci i wnuki Seana zaczęły ją prosić, by się tam wprowadziła, zrozumiała, o co im chodzi. Z wyjątkiem swojej sypialni, do której kazała wstawić proste meble i kilka ulubionych bibelotów, pozwoliła im urządzić dom zgodnie z ich upodobaniami. Nie było tygodnia, żeby któryś z młodych O’Donnellów nie zapraszał przyjaciół na podwieczorek u ciotki Mary. A ona przyjmowała ich z wielką elegancją, której nie powstydziliby się nawet Masterowie w Gramercy Park. Przychodziło jej to łatwo, w końcu przez czterdzieści lat uczyła się od Hetty. W ten sposób stała się ważnym elementem nowego wizerunku rodziny, świadczącego o bogactwie i poważaniu. Wszyscy byli z tego zadowoleni, więc chętnie przystała na tę rolę.

Ale tego dnia wszystko miało być inaczej. Jego lordowska mość mógł zadawać dociekliwe pytania. Na przykład czym się zajmowała przez ostatnie czterdzieści lat. Prawdę powiedziawszy, gdy przeniosła się do swojego wielkiego domu, tęskniła za małym pokoikiem u Masterów. Ale wkrótce pojawiły się nowe okoliczności i nieoczekiwane rozwiązanie. Rok po jej wyprowadzce z Gramercy Park Frank Master zachorował i zmarł. A dwa miesiące po pogrzebie Hetty zaprosiła Mary do siebie. „Czuję się trochę samotna – zwierzyła się jej. – Wiesz, że w tym domu zawsze jest miejsce dla ciebie. Byłabym wdzięczna, gdybyś czasem zechciała dotrzymać mi towarzystwa”. A gdy Mary zaproponowała, że będzie przyjeżdżać na dwie albo trzy noce w tygodniu, Hetty powiedziała: „Najlepiej będzie, jak rozgościsz się w pokoju błękitnym”. Stary pokój Mary mieścił się na piętrze przeznaczonym dla służby. A błękitny na tym samym co sypialnia Hetty. Mary przyjęła zaproszenie. Wszyscy wiedzieli, co to oznacza. Służba zwracała się teraz do niej „pani O’Donnell”. W końcu była teraz zamożną osobą. Mary dzieliła swój czas między Gramercy Park a Piątą Aleję. Była szczęśliwa. Mogła sobie pozwolić na rozmaite przyjemności. Lubiła rysować, więc zapisała się na kurs rysunku i malowania. Razem z Hetty chodziła na wystawy i odczyty. Jej gust muzyczny nadal był dość prosty, ale nie ominęła żadnego spektaklu operetek Gilberta i Sullivana, które ze scen londyńskich docierały do Nowego Jorku. A Mikado i Wojaka ze straży widziała trzy lub cztery razy.

Miała rodzinę i kilkoro przyjaciół, a wśród nich Gretchen. Theodore od dawna był żonaty, urodziły mu się dzieci, ale wciąż widywała go od czasu do czasu. Przez te wszystkie lata wiele razy zadawała sobie pytanie, czy nie powinna była bardziej postarać się o zamążpójście, ale i tak nie spotkała na swojej drodze „tego jedynego”. Bo prawdę powiedziawszy, zawsze pragnęła kogoś takiego jak Hans albo Theodore, a tego rodzaju mężczyzn nie spotyka się często. Może gdyby wcześniej przyjęła propozycję Seana i rzuciła służbę u Masterów, miałaby jakąś szansę? Teraz jednak nie warto było się tym gryźć. Bo przecież osiadła na bardzo przyjemnej emeryturze jak na dziewczynę, która wychowywała się w okolicach Five Points. Five Points. A jeśli jego lordowska mość spyta, gdzie się urodziła i spędziła dzieciństwo? Co ma mu odpowiedzieć? „Niedaleko Czwartej Alei”, podsunął jej Sean. Ale już sama myśl o tamtych czasach i związane z nimi wspomnienia napełniały ją lodowatym przerażeniem. Na pewno się zaczerwieni, na pewno palnie jakieś głupstwo, zdradzi okropną prawdę o swojej rodzinie i wszystko zepsuje. „Nie martw się – dodawał jej otuchy Sean. – Zdaj się na mnie”. On był w nieco lepszej sytuacji. Już znał swoich gości. Trzy lata wcześniej, po śmierci żony, zaczął podróżować, a rok temu wybrał się do Londynu ze swoim synem Danielem i jego rodziną. Właśnie wtedy córka Daniela Clarissa poznała na polowaniu młodego Geralda Riversa. Clarissa była dobrze wychowaną młodą damą i świetnie jeździła konno. Gerald wrócił akurat z Ameryki i natychmiast zachwycił się amerykańską

żywiołowością

Clarissy.

A jego

rodzice

z pewnością zauważyli jej pokaźny majątek. Jednak ze

względu na młody wiek obojga ustalono, że jakiekolwiek rozmowy na temat zaręczyn zostaną podjęte po kilku miesiącach. Mary wcale nie była tym zdziwiona. Wszyscy wiedzieli, że brytyjska

arystokracja

jest

bardzo

zainteresowana

dziedziczkami amerykańskich fortun. Sean opisał to bardzo trafnie: „Próbują odzyskać część pieniędzy, które kiedyś odpłynęły do Ameryki”. Gdy koleje i kanały ułatwiły dostęp na amerykański Środkowy Zachód, import taniego mięsa i zboża z Ameryki okazał się zabójczy dla angielskich producentów. Wartość obfitych angielskich zbiorów znacząco spadła, a osiągane dochody nie pozwalały już na utrzymywanie ogromnych arystokratycznych rezydencji. Nikt się więc nie dziwił, że arystokracja spoglądała na drugą stronę Atlantyku, gdzie czekały całe zastępy bogatych dziedziczek, których matki gotowe były dokonać korzystnej wymiany. A dziedziczki, zazwyczaj lepiej wykształcone, stanowiły bardziej atrakcyjne towarzystwo niż wychowywane na wsi Angielki. „Ale jaki interes mają w tym Amerykanie?”, dociekała Mary. Sean wzruszył ramionami. „Gdy człowiek dorobił się majątku i kupił sobie wszystko, czego pragnie, zaczyna się rozglądać za innymi zdobyczami. Co mu pozostało? Spogląda na Europę i widzi coś, czego w Ameryce nie ma. Całe wieki sztuki, staroświeckie maniery, tytuły. Więc je sobie kupuje. A matki rozpoczynają towarzyską rywalizację”. Mary przemknęło przez myśl, czy te młode kobiety naprawdę są szczęśliwe. Przypomniało jej się, że czytała

gdzieś o małżeństwie Consuelo Vanderbilt z diukiem Marlborough. Było to niezwykłe wydarzenie towarzyskie, chwila triumfu dla matki Consuelo. Pan młody otrzymał jakąś część wielomilionowego majątku Vanderbiltów, co pozwoliło mu utrzymać na odpowiednim poziomie jego wielki pałac. Ale Hetty Master, co Mary też dobrze pamiętała, znała tę historię z drugiej strony. „Biedna Consuelo jest do szaleństwa zakochana w Winthropie Rutherfurdzie. W jego żyłach płynie dobra amerykańska krew, ale jej matka zrobi wszystko, byle tylko mieć w rodzinie tytuł szlachecki. Zamknęła tę biedną dziewczynę na klucz i zmusiła ją do małżeństwa z księciem. Podczas ceremonii ślubnej Consuelo płakała. To było naprawdę gorszące”. Na szczęście Clarissa nie była zakochana w kimś innym. Wręcz przeciwnie, zapałała wielką sympatią do młodszego syna lorda Riversa, który był przystojnym młodym oficerem i lubił spędzać czas na łonie natury. Całkiem miły pomysł na życie, o ile ma się pieniądze. Sean, który dochował się trzech wnuczek, przyglądał się temu z niejakim rozbawieniem. „Ale ona jest katoliczką, a on z pewnością należy do Kościoła Anglii”, zauważyła Mary. „Wszystko zależy od Clarissy – powiedział Sean. – Jej ojcu to nie przeszkadza”. „A co na to jej matka?” „Jej matka chce ją wydać za syna lorda”, stwierdził Sean spokojnie. Lord i lady Rivers oznajmili, że osobiście zjawią się w Ameryce, co było pewnym zaskoczeniem. Jednak Sean szybko poczynił odpowiednie przygotowania. Najpierw kilka

dni w Nowym Jorku, potem podróż parowcem Rzeką Hudsona, parę dni w Saratodze i powrót przez Boston, który lordowska para chciała zobaczyć. Podczas pobytu Riversów w Nowym Jorku Sean postanowił odegrać przedstawienie, to znaczy pokazać, że O’Donnellowie są szacowną rodziną. Brytyjczycy byli przekonani – całkiem niesłusznie – że wszystkie amerykańskie majątki zostały zdobyte niedawno. Dlatego obecność bogatego dziadka miała ułatwić Clarissie wkroczenie na nowe terytorium. Kiedy poprzedniego dnia Sean powiedział: „Musimy się zaprezentować z jak najlepszej strony, siostrzyczko, chyba sama rozumiesz”, opadło ją zniechęcenie. – Ja nie umiem kłamać, Sean. Nie potrafię. – Przecież wiem. – Czego więc ode mnie oczekujesz? – Po prostu bądź sobą. – A ty co będziesz robił? – Nic specjalnego. – Uśmiechnął się. – Dam im do zrozumienia, że zdobyliśmy majątek już bardzo dawno temu. – Ja się do tego nie nadaję. Zwolnij mnie z tego obowiązku. Powiedz im, że zachorowałam. – Bzdura, dasz sobie radę. Mary szła na spotkanie z Riversami pełna najgorszych obaw. ***

No cóż, zachowywali się bardzo przyjaźnie, musiała im to przyznać. Gerald Rivers miał zaledwie dwadzieścia pięć lat i najwyraźniej bardzo chciał polubić rodzinę swojej narzeczonej. Lord i lady Riverdale mieli ciemne włosy, byli wysocy i eleganccy. Mogli sobie myśleć różne rzeczy, ale ćwiczone przez całe życie dobre maniery chroniły zarówno ich, jak i ich gospodarzy przed niezręcznymi sytuacjami. Daniel i jego żona zachowywali się ze swobodą, a Clarissa po prostu promieniała. Po uprzejmych powitaniach Mary nawiązała z gośćmi miłą rozmowę, pytając o podróż parowcem White Star Line i upewniając się, że mają wygodny hotel. Z kolei lady Rivers zadała kilka pytań na temat nowojorskich muzeów i galerii, a fakt, że Mary umiała opowiedzieć o wszystkich wystawach, zrobił na niej duże wrażenie. – Chętnie skorzystamy z pani rad i wskazówek – powiedziała lady Rivers. – Obawiam się, że ja i mój mąż wykazujemy się taką samą ignorancją jak bohaterowie Marka Twaina z książki Prostaczkowie za granicą. Rozmowa toczyła się przyjemnie. W końcu podano kolację. Sean miał wspaniałą jadalnię. Często zasiadało tam nawet dwudziestu biesiadników, a służba była znakomita. Mary zauważyła, że Riversowie są pod wielkim wrażeniem. Ponieważ tym razem było tylko osiem osób, nakryto przy okrągłym stole. – Trudno jest usadzić ośmioro gości, prawda? – rzuciła do lady Rivers, gdy zajmowali miejsca, dziękując w duchu Hetty Masters, że pokazała jej wszystkie tajniki odpowiedniego usadzenia gości przy kolacji.

Dobre maniery wymagały, żeby prowadzić rozmowę z sąsiadem po jednej stronie, a do drugiego sąsiada zwracać się przy kolejnym daniu. I tak na zmianę. Mary do perfekcji opanowała odpowiednie zachowanie przy stole. Jednak podczas niewielkiego przyjęcia przy okrągłym stole, takiego jak to, dopuszczalne były również rozmowy ogólne. Lord Rivers zapytał ją, gdzie mieszka, na co uprzejmie odpowiedziała, że ma dom dosłownie za rogiem i że jeśli lady Rivers będzie miała ochotę, to zaprasza ją do siebie na herbatę. Jego lordowska mość zauważył wtedy, że nieco dalej, na Piątej Alei, Vanderbiltowie zbudowali kilka ogromnych rezydencji. Mary szukała odpowiedniej odpowiedzi, gdy nagle przypomniała sobie zdanie, którego Hetty często używała w odniesieniu do Gramercy Park. – Wolimy mieszkać tutaj, bo jest dużo spokojniej – powiedziała. Takie słowa pasowały do ludzi majętnych od dawna. Lord skinął lekko głową. – Święta racja, panno O’Donnell. Jak na razie wszystko szło dobrze. Dość szybko okazało się, że Riversowie chcą się pochwalić swoimi amerykańskimi znajomościami. – Kilka razy miałem przyjemność spotkać waszego rodaka – oznajmił lord. – Pan Henry James jest pisarzem. Od wielu lat mieszka w Londynie i bywa na wielu przyjęciach. – To znakomity pisarz, ale obawiam się, że nie znam wielu jego książek – powiedziała Mary.

– Ja też nie – przyznał lord z uśmiechem, a potem zaczął opowiadać o swojej rodzinie. – Od wielu pokoleń Riversowie służyli w marynarce. Mieliśmy nawet dwóch admirałów. Tytuł i posiadłość przeszły na mojego ojca po śmierci mojego dalekiego kuzyna. I tu pojawia się amerykański wątek. Otóż nasza gałąź wywodzi się od kapitana Riversa, który miał plantacje w Karolinie. Utracił je w tysiąc siedemset siedemdziesiątym szóstym roku. Niestety, był lojalistą – dorzucił z uśmiechem. – No cóż, będziemy musieli mu to wybaczyć – odparła Mary. – A co się stało z plantacjami? – Przejęli je jego przyjaciele z Nowego Jorku, rodzina o nazwisku Master. Ale nic więcej nie wiem. – Master? – Mary była tak zaskoczona, że jej głos wzniósł się o kilka tonów. Sean, jej bratanek i Clarissa spojrzeli na nią nerwowo. – Jestem pewien, że gdzieś w mieście mieszkają ich potomkowie – zauważył jego lordowska mość. – Zna ich pani może? Miała wrażenie, że stoi na krawędzi przepaści, czuła na sobie wzrok całej rodziny. Dziesiątki lat służby u Masterów. Mary zaczerpnęła powietrza, a potem uśmiechnęła się uprzejmie. – Hetty Master jest moją najbliższą przyjaciółką – powiedziała z dużą pewnością siebie. – Mój Boże, znamy się prawie od pięćdziesięciu lat. – Każde słowo było prawdą. –

Jakiż

ten

z zadowoleniem.

świat

jest

mały

–

zauważył

lord

– O tak! Gawędzili dalej miło, a kiedy podano rybę, musiała skierować uwagę na Geralda, swojego sąsiada po drugiej stronie. Ponieważ nie wiedziała nic na temat polowania, strzelania, łowienia ryb ani wojska, gorączkowo zastanawiała się nad wyborem tematu. Na szczęście dość szybko okazało się, że Gerald uwielbia Gilberta i Sullivana, więc przez jakiś czas byli pogrążeni w zajmującej rozmowie. Jednak z jego spojrzeń rzucanych na Clarissę i wszystkich gości przy stole zorientowała się, że mężczyzna, który wypił już dwa kieliszki wina, postanowił zrobić wrażenie na swojej przyszłej rodzinie. Mary była bardzo ciekawa, jak tego dokona. Młody człowiek uznał, że dogodna szansa pojawiła się przy daniu głównym, gdy lord Rivers spytał, czy gospodarze znają pewnego czarującego nowojorczyka, który mieszka obecnie w Anglii. – To niejaki pan Croker. Ma w Surrey posiadłość – wyjaśnił lord. – Wszyscy w Nowym Jorku znają pana Crokera – odpowiedziała Mary nieco zaskoczona. Wtedy Gerald postanowił się włączyć. – Gdy w zeszłym roku byłem w nowojorskim Yacht Clubie – odezwał się dość głośno – dowiedziałem się, że Croker miał powiązania z Tammany Hall i przedostał się na drugą stronę Atlantyku, żeby uniknąć więzienia. Była to dość nietaktowana uwaga, jednak Gerald Rivers miał całkowitą rację. Boss Tweed sprzeniewierzył ogromne sumy, a jego następca kontynuował to dzieło do czasu, aż

skargi stały się tak donośne, że musiał wyjechać na jakiś czas za ocean. Myśl, że w Anglii prowadził życie szanowanego ziemianina, wydawała się zabawna. – Czy to prawda? – zwrócił się lord do Seana. Jednak Sean sam był zbyt blisko związany z Tammany Hall, żeby ich potępiać. – To bardzo złożona kwestia – zaczął ostrożnie. – Tammany Hall są bardzo znaczącą machiną polityczną i należy ich traktować z wielką rozwagą. – No cóż – mruknął lord porozumiewawczo. Wszyscy arystokraci mają szacunek do polityki. Jednak Gerald jeszcze nie skończył. – Poznałem w Nowym Jorku wspaniałego człowieka nazwiskiem Teddy Roosevelt – oznajmił. – Jego wielki plan polega na oczyszczeniu nowojorskiej policji. O ile wiem, oni też są przeżarci korupcją. – To prawda, nie są ideałami – przyznał Sean. Posłał lordowi uspokajające spojrzenie. – Młody pan Roosevelt ma mnóstwo energii, ale to zadanie może się okazać trudniejsze, niż mu się wydaje. – Ale nie zaprzeczy pan chyba, że w Nowym Jorku korupcja jest problemem? – nalegał Gerald. Sean spojrzał ze spokojem na młodego arystokratę. – Nie, nie zaprzeczę. I obawiam się, że z korupcją mamy do czynienia od dwustu trzydziestu lat. – Zrobił maleńką przerwę. – Od czasu, gdy Anglicy odebrali Nowy Jork Holendrom.

– Znakomicie powiedziane! – zawołał lord Rivers. Taka riposta najwyraźniej spodobała się i jemu, i jego żonie. Mary patrzyła z podziwem na brata. Umiał ocenić angielskich arystokratów i świetnie sobie z nimi radził. – A ja chętnie bym spotkał pewną Amerykankę, która mieszka obecnie w Londynie – podjął Sean, spoglądając na swoich rozmówców z błyskiem w oku. – Mówię o uroczej Jennie Jerome, obecnie lady Randolph Churchill 1. Pamiętam ją jako małą dziewczynkę. Lordostwo spojrzeli po sobie. – No cóż, jest piękna – rzucił Rivers tajemniczo. – A to wada? – spytała Mary. – Księcia Walii otacza specyficzny krąg ludzi, panno O’Donnell – wyjaśniła lady Rivers. – My do niego nie należymy. Oni są, jak my to mówimy, rozpustni. Wśród nich jest właśnie lady Randolph Churchill. – W Nowym Jorku wielu mężczyzn ma kochanki – stwierdziła Mary. – No cóż, pod tym względem tamten krąg dopuszcza całkowitą równość płci. – Mimo wszystko Jennie Churchill jest niezwykłą kobietą – przyznał lord Rivers. Zawiesił głos na moment. – Może wiecie coś na ten temat? Krążą plotki, że jej ojciec był – zniżył nieznacznie głos – Żydem. – Tak się może wydawać, ale to nieprawda – zapewnił go Sean. – Jerome to francuskie nazwisko. Byli hugenotami. – Stłumił lekki śmiech. – Być może Jennie ma w sobie trochę indiańskiej krwi, ze strony matki.

– A czy ona ma dzieci? – spytała Mary. – Tak, dwóch chłopców – odpowiedziała lady Rivers. – Niedawno widzieliśmy starszego, Winstona. – Nie wszyscy go lubią – wtrącił Gerald, czym zasłużył sobie na karcące spojrzenie ojca. – A czemuż to? – zaciekawił się Sean. – Ludzie mówią, że jest bezczelny. – Mam dla was pewną historię – oznajmił gospodarz. Opowiedział im, jak to Leonard Jerome przyszedł do niego podczas zamieszek z powodu poboru. Naturalnie nie wspomniał, że w owym czasie prowadził szynk, który w jego opowieści stał się biurem, ale reszta szczegółów była zgodna z prawdą. – Zajrzał do mnie do biura i mówi: „Będę bronił swojej własności przed motłochem”. „Jak chcesz to zrobić, Jerome?”, zapytałem. „Mam karabin Gatlinga!”, zawołał. Nie wiem, jak udało mu się go zdobyć, ale on taki właśnie był. Prawdziwy wojownik ulicy. Więc jeśli mały Winston Churchill jest bezczelny, to wiadomo, po kim to ma. – Roześmiał się. – Coś myślę, że ten Winston Churchill wyrośnie na prawdziwego nowojorczyka, który nie wypuszcza cygara z ust. Goście byli zachwyceni, Sean owinął ich sobie wokół palca. Mary się rozluźniła. Podczas kolacji prawie nie piła, ale teraz opróżniła kieliszek do końca. Wszystko szło świetnie. Patrzyła zadowolona na gości, z roztargnieniem przysłuchując się rozmowie. Dopiero słowa lorda Riversa przykuły jej uwagę.

– Gerald przywiózł mi z Nowego Jorku pewną fotografię. Zrobiono ją w porcie o zachodzie słońca. W tle widać chyba Most Brooklyński. Naprawdę zdjęcie jest wyjątkowo piękne. Kiedy się na nie patrzy, ma się ochotę wsiąść na statek i natychmiast tam popłynąć. – Spojrzał z uśmiechem na syna. – Wspaniała pamiątka. – Autorem jest świetny fotograf – powiedział Gerald Rivers. – Być może słyszeliście o nim. Nazywa się Theodore Keller. Mary się rozpromieniła. A potem zerknęła na brata. Nie tylko on umie dobrze odgrywać swoją rolę. – Nie tylko go znam, ale wręcz to właśnie ja przekonałam Franka Mastera, żeby sfinansował jego pierwszą ważną wystawę – powiedziała. – Mam kilka jego fotografii. – Dobrze go pani zna? – spytał Gerald zachwycony. – Lepiej znam jego siostrę – przyznała bez zająknięcia. Uśmiechnęła się do Seana. – A mój ojciec zaopatrywał się w cygara w sklepie ich wujka. – Szczera prawda. W pewnym sensie. – A czym zajmował się pani ojciec? – spytał Gerald. – Mój ojciec? – Była tak zadowolona z siebie, że nie spodziewała się kolejnych pytań. – Mój ojciec… – Czuła, że blednie. Wspomnienia nędznego mieszkania, Five Points i tego wszystkiego, o czym nie wolno jej było mówić, napełniły ją lodowatym strachem. Wszyscy na nią patrzyli. Co ona ma, na Boga, powiedzieć? – No cóż – odezwał się Sean. – To była niezwykła postać. Teraz wszyscy spojrzeli na niego.

– Nasz ojciec był inwestorem. No i jak wielu inwestorów miał swoje dobre i złe chwile, więc nigdy nie byliśmy pewni, czy czeka nas bogactwo, czy bankructwo. Ale – uśmiechnął się miło – jakoś nam się udało. Mary

poczuła,

że

wraca

do

żywych.

Patrzyła

zafascynowana na brata. Tak naprawdę nie skłamał, ich ojciec rzeczywiście nazywał swoje zakłady inwestowaniem, miał też dobre i złe dni. Na największy podziw zasługiwało to, że Sean zasugerował, że stary miał coś wspólnego z Wall Street, nie mówiąc tego wprost. A stwierdzenie „Jakoś nam się udało” było posunięciem mistrzowskim. Oczywiście, że im się udało, inaczej nie siedzieliby przy tym stole! Ale mogło też znaczyć, i tak też zostało odebrane, że ich rodzina nigdy nie straciła swojego majątku, a jedynie go pomnożyła. Lecz Sean na tym nie skończył. – Przede wszystkim mój ojciec, podobnie jak Jerome i Belmont, kochał sport. Uwielbiał wyścigi. Uwielbiał zakłady. – Spojrzał Mary w oczy. – Miał nawet konia wyścigowego, który był jego największą radością i dumą. Nazywał się Brian Boru. Ledwo się powstrzymała, żeby nie wybuchnąć śmiechem. Spuściła wzrok na stół. Okropny pies tresowany do walki, który mieszkał w ich cuchnącej klitce, zamienił się – a mógł tego dokonać jedynie prawdziwy Irlandczyk – w szybkiego i smukłego rumaka. – Kiedy ojciec umarł – ciągnął Sean – szczątki konia pochowano razem z nim. – Naprawdę? – Lord Rivers był pełen podziwu. Angielscy arystokraci lubili sport i ekscentryków. – Co za niezwykły

człowiek. Żałuję, że go nie poznałem. Sean miał jeszcze coś w zanadrzu. – To nie wszystko. Obu ich pochował ksiądz naszej rodziny. – Rozparł się na krześle, patrząc z życzliwością na słuchaczy. – Niebywałe! – zawołali jednocześnie lord Rivers i jego syn. Styl, ekscentryczność, typowe dla wysoko urodzonych lekceważenie tego, co inni szanują, i wreszcie ksiądz, który ma na tyle rozumu, żeby nie przeszkadzać. Ten O’Donnell był prawdziwym przedstawicielem wyższych sfer, ulepionym z tej samej gliny co oni. – Naprawdę ksiądz pochował ich obu? – zwrócił się lord Rivers do Mary. – Widziałam na własne oczy. Ksiądz pochował ojca razem z Brianem Boru. W tych słowach nie było ani krzty kłamstwa. *** Po wyjściu Riversów Sean i Mary wrócili do salonu, żeby wymienić wrażenia z minionego wieczoru. – Muszę się napić – stwierdziła. Nalał jej szklaneczkę. Sączyła brandy przez chwilę. – No i co o tym myślisz? – spytał. – Z ciebie jest wcielony diabeł. – Nieprawda. – I ten Brian Boru!

A potem wybuchnęła śmiechem i śmiała się, i śmiała, aż łzy pociekły jej po policzkach. 1. Jeanette Churchill była matką brytyjskiego premiera Winstona Churchilla. [wróć]

Ellis Island Rok 1901

GDY W PIERWSZYM DNIU 1901 ROKU przybyli na Ellis Island, Salvatore Caruso miał pięć lat. Dzień był lodowato zimny, pod krystalicznie błękitnym niebem rozciągały się rozległe wody zatoki otoczone zaśnieżonymi brzegami. Rodzina Caruso miała szczęście. W Neapolu wsiedli na pokład „Hohenzollerna” – ich ojciec zawsze powtarzał, że niemieckie statki są najlepsze – i pokonali Atlantyk w niecałe dziesięć dni. Na najtańszym pokładzie panował tłok. Smród z latryn przyprawiał o mdłości, a huk silników był – jak mówiła matka – karą zesłaną przez Boga. Ale nie natrafili na żadne sztormy i pozwolono im codziennie przebywać przez godzinę na pokładzie, żeby zaczerpnęli świeżego powietrza. Matka zabrała ze sobą jedzenie – szynkę, salami, oliwki, suszone owoce, a nawet chleb ciasno zawinięty w serwetki – które starczyło im na całą podróż. A każdego wieczoru wujek Luigi intonował swoim cichym tenorem śpiewanie neapolitańskich piosenek, takich jak Finiculì, Finiculà. Było ich ośmioro: rodzice, brat jego matki wujek Luigi oraz pięcioro dzieci. Najstarszy Giuseppe miał piętnaście lat i był potężnie zbudowany jak ojciec, nadawał się do ciężkiej pracy. Rodzeństwo patrzyło na niego z podziwem, ale, jako że był tyle od nich starszy, chadzał własnymi drogami. Dwóch kolejnych chłopców, słabego zdrowia, zmarło jeszcze w wieku

niemowlęcym. Następna była więc Anna. Miała dziewięć lat. Po niej urodził się Paolo, Salvatore i Maria, trzylatka. Gdy statek mijał przesmyk i wpływał do nowojorskiej zatoki, wszyscy wylegli na pokład. Panowało ogólne podniecenie. Mały Salvatore też by się cieszył, gdyby nie to, że poznał straszną tajemnicę. Matka trzymała Marię za rękę. Zanim jego siostra przyszła na świat, to Salvatore był najmłodszy w rodzinie. Ale teraz i on miał kogoś, kto patrzył na niego z podziwem, dlatego opieka nad Marią stała się jego obowiązkiem. Lubił się z nią bawić i uczyć ją różnych rzeczy. Matka miała na sobie ciepłe czarne palto. Większość kobiet przykryła głowy białymi chustkami, ale matka, mimo zimna, włożyła swój najlepszy kapelusz. Czarny, z wystrzępioną małą woalką i zmiętym sztucznym kwiatem. Salvatore usłyszał kiedyś, że dawniej, przed jego urodzeniem, kwiaty były dwa. Jak mu się wydawało, matka włożyła tego dnia kapelusz, żeby Amerykanie widzieli, że ich rodzinie należy się szacunek. Concetta Caruso była niską brunetką i nosiła się z wielką dumą. Zawsze twierdziła, że mieszkańcy jej wioski są kimś lepszym od okolicznych wieśniaków i że południe Włoch, Mezzogiorno, jest najpiękniejsze na całym świecie. Nie miała pojęcia, co jedzą ludzie w innych krajach, i wcale jej to nie obchodziło. Włoskie jedzenie jest najlepsze. Wiedziała też, że bez względu na to, których świętych prosi się o pomoc, Bóg i tak widzi wszystkie grzechy i tylko od niego zależy, komu okazane będzie miłosierdzie. Wierzyła w przeznaczenie. Nieuchronne, pewne i niezmienne jak błękitna kopuła nieba unosząca się nad

ziemią. I żaden wyjazd do Ameryki nie mógł go zmienić. – Po co my jedziemy do Ameryki? – spytał Salvatore, gdy załadowali się na furmankę wiozącą ich z rodzinnego gospodarstwa do Neapolu. – Bo w Ameryce są pieniądze, Toto – odpowiedział ojciec. – Całe góry dolarów, które będziemy wysyłać babci i ciotkom, żeby mogły utrzymać gospodarstwo. – A w Neapolu nie ma dolarów? – W Neapolu? Nie. – Ojciec się uśmiechnął. – Spodoba ci się w Ameryce. Czeka już tam na nas wuj Francesco i inni kuzyni, których jeszcze nie znasz. – Czy to prawda, że w Ameryce wszyscy są szczęśliwi i każdy może robić, co chce? – dopytywał Salvatore. – Nie powinieneś myśleć o tym, czy będziesz szczęśliwy – wtrąciła się matka, zanim ojciec zdążył odpowiedzieć. – To Bóg oceni, czy zasługujesz na szczęście. Ciesz się, że żyjesz. – Oczywiście, Concetto, masz rację… – zaczął ojciec. On nie był aż tak religijny. Ale matka nie zamierzała ustąpić. – Tylko bandyci robią, co chcą, Salvatore. Camorristi. Ale Bóg ich ukarze. Bądź posłuszny rodzicom, pilnie pracuj i opiekuj się rodziną. To wystarczy. – Ale można robić także inne rzeczy – powiedział łagodnie wuj Luigi. – Nie można! – wybuchnęła. Spojrzała na syna. – Jesteś dobrym dzieckiem, Salvatore – powiedziała już nieco ciszej. – Ale nie oczekuj zbyt wiele, bo Bóg cię ukarze. Pamiętaj. – Tak, mamo – przytaknął.

Wuj Luigi stał obok matki, trzymając Marię za drugą rękę. Był drobnym mężczyzną. Miał okrągłą głowę, a zaczesane w poprzek i przyklejone do niej włosy nie mogły ukryć łysiny. Nie był tak silny jak ojciec Salvatorego, który ledwo go tolerował. Pracował w sklepie. Umiał też pisać i czytać, lubił chodzić z siostrą do kościoła, ale żadna z tych rzeczy nie imponowała pozostałym mężczyznom w rodzinie. „Pisanie i czytanie to strata czasu – mawiał ojciec. – A księża to łajdaki”. Wuj Luigi był nieco dziwny. Czasem nucił coś sobie pod nosem, patrząc przed siebie, jakby śnił. Ale wszystkie dzieci go uwielbiały, a Concetta zawsze stawała w jego obronie. Salvatorego ustawiono pomiędzy Anną a Paolem. Anna była szczupła i poważna. Miała zaledwie dziewięć lat, ale jako najstarsza córka pomagała matce we wszystkim. Ona i Paolo często się kłócili, ale Salvatore lubił ją, bo gdy był mały, zabierała go na spacery do lasu i dawała mu czekoladę. Paolo był zaledwie niecałe dwa lata starszy od Salvatorego. Wszystko robili razem. Podczas rejsu Paolo był chory i ciągle kasłał, ale teraz już prawie wyzdrowiał, a wuj Luigi mówił, że świeże powietrze postawi go na nogi. Salvatore kochał swoją rodzinę. Nie wyobrażał sobie bez nich życia. Udało im się bezpiecznie przepłynąć cały ocean, a teraz mieli przed sobą Ellis Island. Wiedział, że przed wpuszczeniem do Ameryki zostaną poddani badaniom. I to był właśnie ten straszny sekret, który ojciec przekazał matce godzinę wcześniej. Jednej osobie w rodzinie się nie uda. ***

Rose Vandyck Master przyglądała się obrazkowi. Była to urocza

akwarela

przedstawiająca

jej

wiejski

domek

w Newport. Podobała jej się tak bardzo, że powiesiła ją w swoim buduarze nad małym francuskim biurkiem, przy którym pisywała listy. Jej mąż William wyszedł do pracy, dzieci też nie było w domu, więc mogła się w spokoju skupić. Przed chwilą założyła perłowy naszyjnik. Z jakiegoś powodu w perłach zawsze się jej lepiej myślało. A teraz potrzebna jej była jasność myśli, bo musiała podjąć jedną z najtrudniejszych decyzji w życiu. Rose Master należała do uprzywilejowanej warstwy społecznej i dobrze o tym wiedziała. Była lojalną żoną, kochającą matką i doskonale prowadziła oba domy. Ale zdobyła to wszystko ciężką pracą i gospodarnością. I nic dziwnego, że zaszedłszy tak daleko, chciała osiągnąć więcej. Jej mąż dokładał starań, by pomnożyć majątek rodziny, więc jej obowiązkiem było – z czym zgodziłaby się większość znanych jej kobiet – podnoszenie ich pozycji towarzyskiej. No cóż, w tych czasach kobieta z jej klasy, do tego ambitna – co mogło być zarówno zaletą, jak i przekleństwem – niewiele więcej mogła zrobić. Stanęła przed trudnym dylematem. Musiała rozważyć wiele kwestii, dostrzec wszystkie możliwości i przewidzieć rozliczne pułapki. Im wyżej ktoś się piął po drabinie społecznej, tym bardziej ograniczoną miał możliwość wyboru. Gdzie ich rodzina powinna zamieszkać? Nie latem, naturalnie, to już zostało dawno postanowione. Zawsze będą jeździli do wiejskiego domku.

Każda rodzina musiała mieć taki domek. „Domek”, czyli dom na lato nad morzem. Mógł być skromny, mógł być wielką rezydencją, ale to tam matki spędzały z dziećmi letnie miesiące, a ojcowie, którzy mieli w mieście pracę, zjeżdżali na niedziele. A prawdziwa śmietanka towarzyska miała letnie domy w Newport w stanie Rhode Island. Newport zostało wybrane nie bez powodu. Już kilkaset lat wcześniej Francuzi i Brytyjczycy docenili tamtejszą zatokę – głęboką, dobrze osłoniętą i przepiękną. Teraz miał tam swoją siedzibę nowojorski Yacht Club, który w regatach America’s Cup co roku pokonywał elitarny brytyjski Royal Yacht Squadron. Na ciągnących się przez wiele mil, zachowanych w naturalnym stanie plażach znalazło się wystarczająco dużo miejsca na domy dla wyższych sfer, zwłaszcza że owe wyższe sfery nie były zbyt liczne. Jeśli ktoś należał do socjety Newport, znaczyło to, że był już na szczycie. Oczywiście należało się tam pokazywać. Gdy dwa lata wcześniej mąż zabrał ją do Londynu na cały sezon, wymogła na nim, aby wrócili na samym początku lipca. Odkąd spadkobierczynie amerykańskich majątków wychodziły setkami za mąż za brytyjskich arystokratów, a w brytyjskiej stolicy powstała prawdziwa amerykańska kolonia, pewna grupa ludzi z wyższych sfer – nazywano ich „kręgami z parowca” – wolała spędzać zimę w Nowym Jorku, a lato w Londynie. Jednak Rose lubiła pokazywać się w Newport. „Bo inaczej ludzie gotowi sobie pomyśleć, że zniknęliśmy z powierzchni ziemi”, tłumaczyła mężowi. Na lato Newport było miejscem idealnym. Problemem był Nowy Jork.

W mieście rodzina zajmowała należną jej pozycję. Babka Williama, Hetty Master, nadal mieszkała w Gramercy Park, które pozostało enklawą elegancji. Jego ojciec kupił niedawno wspaniały dom przy Piątej Alei należący wcześniej do Seana O’Donnella, który zmarł w trakcie podróży powrotnej z Anglii. Od kilku lat William i Rose wynajmowali piękny dom nieco dalej na północy. Jednak właściciel chciał im wymówić, zresztą był już najwyższy czas, by kupić własną nieruchomość. „Rose, najlepiej będzie, jak ty podejmiesz decyzję – oznajmił potulnie William. – Może być Brooklyn albo Queens, Manhattan albo Bronx, a nawet Staten Island, jeśli zechcesz. Byle w mieście”. Dziwne miejsca, które wymienił, oficjalnie leżały w granicach miasta. Pod koniec ubiegłego wieku wszystkie te tereny – hrabstwa Brooklyn i Queens na Long Island, część dawnej holenderskiej posiadłości Bronx w północnej części Manhattanu oraz wiejskie obszary Staten Island po drugiej stronie zatoki – zostały włączone do Nowego Jorku. W rezultacie pięć gmin wchodzących w skład miasta utworzyło drugą po Londynie najliczniejszą metropolię świata. We wszystkich gminach można było znaleźć piękne domy, urocze parki i rozkoszne wiejskie tereny. Ale Rose Master miała ograniczony wybór. Ich rodzina mogła mieszkać jedynie na Manhattanie, a i to nie byle gdzie. Dolny Manhattan nie wchodził w grę. Całe stare miasto było teraz dzielnicą handlową. Nawet takie ładne miejsca jak Greenwich Village i Chelsea, nieco bardziej na północ i na zachód, zostały opanowane przez imigrantów i zamienione

w czynszowe kwartały. Szacowny Nowy Jork przenosił się coraz dalej na północ. Wraz z klientami przenosiły się też eleganckie sklepy, na przykład słynny jubiler Tiffany, mający wcześniej siedzibę przy Broadwayu. Lord & Taylor oraz Brooks Brothers, które stały się eleganckimi firmami, otwierały nowe sklepy powyżej Dwudziestej Ulicy. No i był też problem hałasu. Po straszliwej burzy śnieżnej, która w 1888 roku sparaliżowała miasto, wszyscy uznali, że druty telegraficzne należy prowadzić pod ziemią. Wiele osób opowiadało się też za podziemną kolejką, która nie dość, że jest niewidoczna, to jeszcze nie podlegałaby kaprysom pogody. Ale realizacja takich planów musiała potrwać. Na razie po East Side, a także w niektórych miejscach West Side, wciąż jeździła kolejka nadziemna, sapiąc, hałasując i wypuszczając kłęby dymu wprost w okna mijanych domów. Modny Nowy Jork przenosił się na północ, uciekając od dymu i zgiełku. Co oznaczało, że zajmował spokojniejsze centrum. Najbardziej prestiżowe stały się więc Madison i Piąta Aleja oraz okoliczne ulice. „Może Park Avenue?”, podsunął William. „Park?! – krzyknęła, nie zorientowawszy się, że mąż żartuje. – Na Park Avenue nikt nie mieszka”. Źródła problemu z Park Avenue sięgały trzydziestu lat wstecz, gdy stary komandor Vanderbilt zbudował u zbiegu Czwartej Alei i Czterdziestej Drugiej Ulicy ogromny barak, który miał służyć za dworzec kolejowy. Czwarta nosiła teraz przyjemną nazwę Park Avenue. Ale na dworcu panował jeden wielki chaos, a bocznice i ohydne zabudowania kolejowe ciągnęły się szerokim pasem przez kilkanaście przecznic na

północ. Nawet powyżej Pięćdziesiątej Szóstej Ulicy, gdzie pas torów zwężał się i był przykryty dachem, hałas i dym unoszący się nad aleją zdradzał, że poniżej znajduje się piekło. „Może zatem West Side? – rzucił William. – Tam są lepsze domy”. Dobrze wiedziała, że nie mówi do końca poważnie. Oczywiście West Side mogło wchodzić w grę. Już dawno minęły czasy, gdy Dakota stała na pustkowiu. Na West Side panował spokój, a ceny działek były niższe. Stojące w bocznych uliczkach siedziby rodowe często były dużo większe niż ich odpowiedniki na East Side, tu i ówdzie pojawiały się też prawdziwe rezydencje. No ale kto tam mieszka? To była najważniejsza kwestia. Jaki klimat tam panuje? Czy adres z West Side wygląda równie dobrze jak letni dom w Newport? Nie, to musi być bliżej Piątej i Madison. Pozostawało jedynie pytanie, jak daleko na północ. Minęło blisko dwadzieścia lat, od kiedy Vanderbiltowie wznieśli ogromne rezydencje na Piątej Alei na wysokości Pięćdziesiątej Ulicy. Od tamtego czasu dalej na północ zbudowano wiele pięknych domów. Na Piątej i Madison, powyżej Sześćdziesiątej i Siedemdziesiątej Ulicy, powstawały istne pałace projektowane przez znanych architektów, takich jak Carrère & Hastings, Richard Morris Hunt czy Kimball & Thompson. Z architektonicznego menu Europy podkradano i kopiowano francuskie zamki, renesansowe wille i inne wspaniałe budowle utrzymane w najpiękniejszych stylach, żeby ich właściciele mogli spoglądać na Central Park niczym kupieccy książęta, którymi przecież byli.

Masterów nie stać było na taki pałac. Ale mogli zamieszkać w pobliżu. Tylko czy powinni? J.P. Morgan nie zamieszkał w tamtym rejonie. Jego rezydencja znajdowała się po wschodniej stronie Madison, na rogu Trzydziestej Szóstej. Morgan mówił otwarcie, że niektóre domy na Piątej są wulgarnymi okropieństwami. I trudno było zaprzeczyć. Większość budowali nowobogaccy. Bardzo nowobogaccy. Ogromny majątek Morgana pochodził od jego ojca Juniusa, ale przecież został zgromadzony przez całe pokolenia londyńskich bankierów w uczciwy sposób. Poza tym Morganowie z Connecticut byli ludźmi zamożnymi już od XVII wieku. Tak szacownym rodowodem swego majątku mogły się pochwalić jedynie najstarsze holenderskie rody. I tu tkwiło sedno problemu. Rose zawsze była wdzięczna teściowi za imiona, które wybrał dla syna. Stało się to w zasadzie przypadkiem – bo z jakichś powodów żona Toma wybrała dziwne imię Vernon, które nie przypadło mu do gustu, zaproponował więc stare nazwisko rodowe Vandyck – ale to nie miało znaczenia. Najważniejsze, że Rose mogła się teraz nazywać panią Williamową Vandyck Master, przez co głosiła całemu światu, że za jej mężem stoją nie tylko protestanckie, anglosaskie pieniądze, ale także pieniądze holenderskich przodków, wywodzące się jeszcze z czasów Stuyvesanta. Majątek

Masterów

nie

był

wielki,

ale

za

to

wielopokoleniowy. A to miało znaczenie, o ile rodzinę stać było na bywanie w odpowiednich kręgach. I właśnie tego popołudnia Rose musiała połączyć jedno z drugim w stanie delikatnej równowagi. Jak blisko tych

okazałych pałaców, za którymi potajemnie tęskniła, może – albo powinna – zamieszkać? Na ile kierować się ku gustom statecznym i wyważonym? Jeśli dobrze rozegra tę partię, osiągnie wymarzony wynik: nowi książęta będą zapraszali ją do swoich pałaców, czekając z niecierpliwością, czy zjawi się z wizytą. William podarował jej ten naszyjnik z pereł z okazji trzeciej rocznicy ślubu. Taki sam nosiła Alexandra, księżna Walii, na wszystkich fotografiach z Londynu. Naszyjnik miał dla Rose większą wartość niż wszystkie inne klejnoty. Przesuwała po nim palcami, wędrując w myślach w tę i z powrotem po Madison i Piątej Alei i zastanawiając się, kto mieszka przy której ulicy i czy nie znalazłby się tam jakiś dom na sprzedaż, o ile uzna to miejsce za odpowiednie pod względem towarzyskim. *** – Spójrz, Toto. – Anna pokazała palcem. Wcześniej mostek na statku zasłaniał im wielki pomnik, ale teraz wszyscy pasażerowie tłoczyli się przy lewej burcie, żeby mieć lepszy widok. – Statua Wolności. Nie musieli się nawet przysuwać do barierki. Potężny pomnik wznosił się nad nimi. Wydawało się, że uniesione ramię z pochodnią w dłoni dotyka nieba. Salvatore patrzył w milczeniu. A więc to jest Ameryka. Nie wiedział dużo o Ameryce. Tylko tyle, że jest ogromna i że ludzie mówią tam po angielsku – wujek Luigi znał kilka słów w tym języku – i że za pracę dostaje się dolary, które można wysłać do domu. Nigdy nie słyszał o anglosaskich purytanach, osadnikach holenderskich czy bogobojnych

rolnikach z Nowej Anglii. W jego domu nie rozmawiało się o „herbatce bostońskiej”, o Benie Franklinie ani nawet o George’u Washingtonie. A patrząc na Statuę Wolności, nie mógł się nawet domyślać istnienia jakiejkolwiek chrześcijańskiej czy demokratycznej tradycji. Lecz ten mały chłopczyk znad Morza Śródziemnego instynktownie rozumiał, co widzi. Potęgę. Gigantyczne, bladozielone pogańskie bóstwo stało samotnie na piedestale wznoszącym się ponad falami. Wiele metrów w górę, pod ogromnym diademem nieulękła twarz patrzyła z olimpijską obojętnością w błękitne niebo, a podniesiona ręka mówiła: zwycięstwo. Chłopiec miał wrażenie, że posąg, jeśli już kogoś wita, to nie jego, ale imperium jego przodków. Zaciekawiła go jedna rzecz. – To kobieta czy mężczyzna? – szepnął do Anny. Ona też patrzyła niepewnie. Wydawało się, że wielka twarz należy do jakiegoś boga, ale obfite draperie spływające wzdłuż ciała przywodziły raczej na myśl rzymską matronę. Anna pociągnęła wujka Luigiego za ramię. – To kobieta – powiedział wujek. – Francuzi podarowali ją Amerykanom. Gdyby wujek Luigi o tym wiedział, to pewnie dodałby, że rzeźbiarz, który był jej autorem, pochodził z Alzacji na granicy francusko-niemieckiej i studiował egiptologię, więc nic dziwnego, że w tym pomniku wolności, ponadczasowym jak piramidy, pobrzmiewały też echa nowoczesnej wersji ducha antyku, II Cesarstwa Francuskiego, a także ton niemieckiej potęgi.

Płynęli na wprost Ellis Island. Pasażerowie zajmujący kabiny pierwszej i drugiej klasy nie musieli przechodzić tej gehenny. Zbadano ich szybko i kulturalnie, zanim statek wpłynął do zatoki, więc mogli w spokoju zejść z pokładu. Minęli z prawej Governor’s Island, a następnie czubek Manhattanu z małym fortem i parkiem. Jeszcze dalej nad wodami East River sunęły kominy parowców i wielkie maszty statków żaglowych. Z lewej strony Salvatore widział wysokie skaliste brzegi Rzeki Hudsona. Zaraz potem statek wykonał powolny zwrot i skierował się do nabrzeża Hoboken po stronie New Jersey, gdzie kotwiczyły niemieckie liniowce. Na przeciwległym brzegu rzeki ciągnął się na wiele mil Nowy Jork. Niezliczone ulice zabudowane domami z cegieł i brunatnego piaskowca. Tu i ówdzie wyrastały skupiska wyższych o kilka pięter biurowców. Na tle nieba rysowała się ciemna iglica kościoła Świętej Trójcy, a nieco dalej gotyckie wieże Mostu Brooklyńskiego. Ale jeszcze większe wrażenie robiło kilkanaście drapaczy chmur, które w oddali wystrzeliwały w niebo. Wszyscy patrzyli z przejęciem na miasto, lecz Salvatore myślał o czymś innym. To było tam, gdzie zakręcają metalowe schodki prowadzące na pokład. Właśnie tam usłyszał, co powiedział ojciec. Pozostałe dzieci nie miały o tym pojęcia, bo stały nieco dalej. Już wcześniej rodzice sprzeczali się o wujka Luigiego. Ojciec skarżył się, że wujek coś zrobił, a matka go broniła, co w sumie nie było dziwne. Ale wtedy ojciec odwrócił się do matki i powiedział: – Wiesz, co się stanie na Ellis Island? Odeślą twojego brata z powrotem.

– Nie chcę tego słyszeć, Giovanni. – Matka najwyraźniej była wstrząśnięta. – Ale to prawda. Wiem, co się tam dzieje, rozmawiałem z kimś, kto tam był. Badają nie tylko piersi i oczy, mają specjalnych doktorów, żeby wyłapać wariatów. Kredą malują im na piersi krzyż, każą im usiąść na ławce i zaczynają z nimi rozmawiać. A po chwili… – Wykonał ręką dziwny gest. – Już jest po wszystkim. Oni się zawsze poznają. To specjaliści z najlepszych zakładów dla psychicznie chorych. Od razu zorientują się, że twój brat to wariat, i odeślą go do Włoch. Ecco. Przekonasz się. – Nie mów tak, Giovanni, nie będę tego słuchać! – krzyknęła matka. Ale Salvatore słuchał. A gdy wyszli na pokład, pociągnął ojca za ramię i szepnął: – Tato, to prawda, że odeślą wujka Luigiego do domu, bo jest wariatem? Ojciec spojrzał na niego z powagą. – Ciiii. To tajemnica. Obiecaj, że nikomu o tym nie powiesz. – Obiecuję, tato. – Ale to była straszna tajemnica. Dopiero po godzinie mogli zejść ze statku. Ojciec, Giuseppe i wujek Luigi nieśli ciężkie walizki. Walizka wujka była zrobiona z rattanu i wyglądała tak, jakby miała za chwilę pęknąć. Mieli też drewniany kufer, który zabrano na wózek. Pasażerów najtańszej klasy poprowadzono długim nabrzeżem do miejsca, gdzie czekała barka. Ojciec popędzał ich, żeby mogli zająć miejsce z przodu. Rozmawiał wcześniej z ludźmi,

którzy wrócili z Ameryki do Włoch, wiedział więc, jak wszystko tutaj przebiega. „Zanim was zawiozą na Ellis Island, mogą was trzymać na barce przez cały dzień. Dlatego przy tej pogodzie lepiej być w środku niż na pokładzie”, radzono. Barka potrzebowała zaledwie kilku minut, żeby dopłynąć do wyspy. Musieli trochę poczekać, ale po godzinie stali już w długiej kolejce wolno przesuwającej się w kierunku wielkich drzwi. Wśród zabudowań na Ellis Island wyróżniał się wielki gmach z czerwonej cegły z czterema solidnymi wieżami na rogach, wspierającymi dach nad główną halą. Rząd ludzi posuwał się wolno w kierunku wejścia. W końcu znaleźli się w środku. Jakiś mężczyzna pokrzykiwał, a bagażowi odbierali kufry i walizki. Matka nie chciała oddać swojej torebki, przekonana, że ktoś ją ukradnie, ale nikt jej nie słuchał. Znaleźli się w przedsionku. Salvatore zauważył, że podłoga jest wyłożona małymi białymi kafelkami. Stali tu lekarze wojskowi w ciemnych mundurach i wysokich butach oraz ubrani na biało pomocnicy, którzy znali włoski i mówili ludziom, co mają robić. Wkrótce Salvatore miał na sobie kilka przypiętych szpilkami tabliczek. Trzymał się blisko matki i Anny. Potem kazano mężczyznom pójść w jedną stronę, a kobietom i dzieciom w drugą. A więc ojciec i wujek Luigi muszą ich tu zostawić. Salvatore posmutniał, bo wiedział, że wujek już nie wróci. – Do widzenia, wujku Luigi! – krzyknął, ale on najwyraźniej go nie słyszał.

Z przodu młody lekarz badał wszystkim oczy. Salvatore zauważył, że jedno z dzieci zostało oznaczone literą T. Gdy przyszła kolej na ich rodzinę, lekarz zaczął od Marii, delikatnie uciskając jej oko palcem wskazującym. To samo zrobił potem Salvatoremu. Salvatore poczuł ulgę, bo ojciec uprzedził go, że mogą mu wywinąć powiekę haczykiem do zapinania guzików i że to boli, ale musi to dzielnie znieść. Lekarz uważnie zbadał Paola, Annę i matkę, a potem machnął ręką, że mogą iść dalej. Znaleźli się na dużej kwadratowej klatce schodowej. „To podstęp – ostrzegał ich ojciec. – Musicie uważać, bo będą was obserwować. Nie wolno wam pokazać po sobie, że się zmęczyliście albo że brakuje wam tchu”. Rzeczywiście, z korytarza poniżej i z podestu u góry patrzyli na nich mężczyźni w mundurach. A jeden stał w rogu, mówiąc coś do mijających go ludzi. Rodzina z przodu była bardzo liczna, lekarze długo się nią zajmowali. Kolejka utknęła i Salvatore zaczął się nudzić. W końcu jednak ruszyli. Stanęli przed mężczyzną w

mundurze.

Salvatore

usłyszał

zadane

w

dialekcie

neapolitańskim pytanie: jak się nazywa? Odpowiedział donośnie, a mężczyzna się uśmiechnął. Ale Paolo, zanim zdążył odpowiedzieć, zakasłał. Mężczyzna bez słowa narysował mu na piersi niebieski znaczek. A po chwili inny człowiek odciągnął Paola na bok. Matka bardzo się zdenerwowała. – Co pan robi! – krzyknęła. – Gdzie zabieracie mojego syna? – Do izby lekarskiej – wyjaśniono jej. – Nie bójcie się.

Potem jeden z mężczyzn kazał Salvatoremu wziąć głęboki wdech. Chłopiec wypiął pierś. Mężczyzna skinął głową i się uśmiechnął. Następnie inny mężczyzna obejrzał mu skórę na głowie i nogi. Zbadanie wszystkich zajęło trochę czasu, ale w końcu powiedziano matce, że mogą iść dalej. – Nie ruszę się stąd, dopóki mój syn nie wróci – oznajmiła. – Musicie na niego zaczekać w rejestracji – powiedziano. Nic nie mogła na to poradzić. Weszli do rejestracji przez wielkie, podwójne drzwi. Salvatoremu przypominało to kościół. Rzeczywiście, ogromna przestrzeń, czerwone płytki na podłodze, boczne nawy, wysokie ściany i beczkowe sklepienie – wszystko to było wierną kopią romańskich bazylik spotykanych w całych Włoszech. Na wysokości sześciu metrów salę obiegał żelazny balkon, z którego urzędnicy obserwowali przybyłych. Na samym końcu znajdował się szereg czternastu biurek, przed którymi wiły się długie rzędy ludzi, a ogromny tłum czekał, żeby do nich dołączyć. Rozejrzeli się, ale Paola nigdzie nie było. Nikt się nie odezwał. Nieopodal zobaczyli mężczyznę, z którym rozmawiali na statku. Był nauczycielem, człowiekiem wykształconym. Na ich widok uśmiechnął się i podszedł bliżej, a Concetta opowiedziała, co się stało z Paolem. – To tylko kaszel, nic wielkiego – powtarzała. – Dlaczego go zabrali? – Niech się pani nie martwi, signora Caruso – uspokajał nauczyciel. – Mają tutaj szpital.

– Szpital? – Matka wyglądała na przerażoną. Jak większość kobiet z ich wioski uważała, że ze szpitala się nie wraca. – W Ameryce jest inaczej – tłumaczył nauczyciel. – Oni ludzi leczą. Wypuszczą was za tydzień lub dwa. Concetta wciąż była nieufna. Potrząsnęła głową. – Jeśli go odeślą… On nie może wracać sam… Salvatore pomyślał, że bez Paola w Ameryce nie będzie już tak wesoło. – A będę mógł wrócić razem z nim? – zapytał. Matka krzyknęła, przyciskając dłonie do piersi. – Mój najmłodszy syn chce porzucić swoją rodzinę! – zawołała. – Nie ma w tobie miłości do własnej matki? – Niech się pani nie denerwuje – uspokajał ją nauczyciel. – On jest jeszcze mały. Ale matka nie chciała nawet spojrzeć na Salvatorego. – Tam! – krzyknęła Anna. To byli Paolo, Giuseppe i ojciec. – Czekaliśmy na niego – wyjaśnił Giovanni Caruso żonie. Paolo był bardzo z siebie zadowolony. – Miałem trzech doktorów – powiedział z dumą. – Kazali mi wciągnąć powietrze, zakasłać i zaglądali mi do gardła. Dwóch osłuchiwało mi piersi, a jeden plecy. – Jesteś bezpieczny?! – krzyknęła matka. – Nie zabrali cię do szpitala? – Przycisnęła go do piersi, a gdy go w końcu wypuściła z objęć, przeżegnała się. – Gdzie Luigi? – spytała.

Giovanni wzruszył ramionami. – Nie wiem, rozdzielili nas. Salvatore wiedział, co się stało. Lekarze z domu dla wariatów przepytują wujka. Nie odezwał się jednak. Rodzina ustawiła się w kolejce do rejestracji. Minęło dużo czasu, zanim dotarli do początku kolejki, ale wujka Luigiego nadal nie było. W końcu znaleźli się przed rzędem biurek, za którymi siedziała część urzędników, inni stali nieco z tyłu. – Ci ludzie z tyłu to tłumacze – wyjaśnił szeptem ojciec. – Mówią we wszystkich językach świata. Gdy przyszła ich kolej, jeden z mężczyzn zwrócił się do Giovanniego Caruso w dialekcie neapolitańskim, który rozumieli wszyscy pochodzący z Mezzogiorno. Sprawdził ich nazwiska na liście pasażerów i się uśmiechnął. – Caruso. Przynajmniej wasze nazwisko intendent zapisał prawidłowo. Czasem okropnie je zniekształcają. – Uśmiechnął się jeszcze szerzej. – A my musimy trzymać się listy pasażerów. Są już wszyscy? – Z wyjątkiem mojego szwagra. Nie mam pojęcia, co się z nim stało. – On się nie nazywa Caruso? – Nie. – Mnie interesują tylko Caruso. – Zadał jeszcze kilka pytań, a odpowiedzi najwyraźniej go zadowoliły. Czy sami zapłacili za podróż? Tak. – Macie pracę w Ameryce? – Nie – odpowiedział ojciec stanowczo.

Salvatore wiedział, o co chodzi. Giovanni uprzedził całą rodzinę. Wuj Francesco znalazł mu pracę, ale nie wolno im się z tym zdradzić, bo inaczej odeślą ich z Ellis Island do domu. Ta dziwna zasada wynikała z dwóch powodów. Po pierwsze, w Stanach Zjednoczonych potrzebowano ludzi gotowych podjąć się każdej pracy. A po drugie, chodziło o ukrócenie nielegalnego procederu. Uprawiali go padroni,

którzy

obiecywali ludziom pracę, opłacali im podróż, nawet płynęli z nimi na statku, oczywiście w kabinach pierwszej lub drugiej klasy. Niemądrzy ludzie mieli do padrone zaufanie, przecież był Włochem tak jak oni. Padrone czekał na nich w parku niedaleko portu, a potem prowadził ich do kwatery. I wkrótce okazywało się, że ma nad przybyszami pełną władzę, traktuje ich jak niewolników i oskubuje z każdego grosza. Mężczyzna przy biurku machnął ręką, przepuszczając ich dalej. – Witamy w Ameryce, signor Caruso – uśmiechnął się. – Powodzenia. Minęli drzwi obrotowe i zeszli schodami do sali bagażowej. Tu dano im coś do jedzenia i świeże owoce. Znaleźli swoje walizki i kufer. Niczego nie ukradziono. Salvatore patrzył, jak ojciec i Giuseppe pakują walizy i kufer na wózek. Powiedziano im, że mogą wysłać bagaże za darmo pod dowolny adres w mieście, ale Concetta, przekonawszy się z ulgą, że nic nie zginęło, nie chciała już spuszczać z oka dobytku. Rozglądali się z niepokojem za wujkiem Luigim, ale Salvatore, wiedząc, co się stało, przestał się tym zajmować. Nagle matka zaczęła krzyczeć:

– Luigi! Luigi! Tu jesteśmy! Tutaj! – Machała żywo ręką. Rzeczywiście, na drugim końcu sali Salvatore zobaczył wujka, który zbliżał się w ich kierunku. Na twarzy miał uśmiech. – Wujku! – Salvatore rzucił się biegiem. Luigi niósł swoją walizkę. Chwycił Salvatorego wolną ręką i podszedł do siostry. – Gdzie się podziewałeś? Nie mogliśmy cię znaleźć. Luigi postawił go na ziemi. – Wyszedłem przed wami. Czekam tu już od dziesięciu minut. – Bogu niech będą dzięki! – zawołała. Ale Salvatore był jeszcze bardziej podekscytowany. – Wpuścili cię do Ameryki, wujku. A jednak cię wpuścili. – Oczywiście. Dlaczego mieliby mnie nie wpuścić? – Bo jesteś stuknięty. Wszystkich wariatów odsyłają z powrotem. – Co takiego? Nazwałeś mnie wariatem? – Uderzył Salvatorego w twarz. – Tak się mówi do wujka? – Odwrócił się do Concetty. – Proszę, jak wychowałaś swoje dzieci. – Salvatore! – krzyknęła matka. – Co ci przyszło do głowy? Łzy szczypały go pod powiekami. – To prawda. Na wariatach rysują krzyżyk, lekarze zadają im pytania, a potem każą im wracać do domu – tłumaczył się. Luigi zamierzył się jeszcze raz. – Dość! – powstrzymała go matka, a Salvatore ukrył twarz w fałdach jej spódnicy. – Luigi, pomóż Giovanniemu pchać

wózek. Mamy wystarczająco dużo kłopotów. Poverino, on nie wie, o czym mówi. Chwilę potem Salvatore znalazł się obok ojca. Chciał się mu poskarżyć. – Wujek mnie uderzył. Ale ojciec ani myślał go pocieszyć. – Sam jesteś sobie winien. Będziesz miał nauczkę, że tajemnic należy dotrzymywać. * 1907 *

Był

siedemnasty

października,

zbliżało

się

południe.

Zadzwonił telefon. Odebrał lokaj. Po chwili wszedł do pokoju, informując Rose, że mąż chce z nią rozmawiać. – Powiedz mu, że za chwilę zejdę. – Zakładała właśnie naszyjnik z pereł. Doskonale pasował do jej szarej jedwabnej sukni. Kochała Williama, ale wolałaby, żeby zadzwonił o innej porze. Powinien pamiętać, że ona nie ma teraz czasu. Tego właśnie dnia wypadał dzień miesiąca, kiedy zabierała jego babkę na przejażdżkę. Comiesięczne

spotkania

z

Hetty

Master

były

jej

obowiązkiem, ale traktowała je także jak przyjemność. Hetty miała już prawie dziewięćdziesiąt lat, lecz nadal zachowywała niezwykłą bystrość umysłu. Czasem wyjeżdżała własnym powozem, ale lubiła też, gdy ją zapraszano, i zawsze miała ciekawe rzeczy do powiedzenia. Codziennie przeglądała gazety, więc najpierw Rose przekazywała jej najświeższe

wiadomości o wnukach, a potem Hetty zadawała jej inteligentne pytania na temat artykułów przeczytanych w gazetach Pulitzera albo Hearsta, na które Rose często nie umiała znaleźć odpowiedzi. Poza tym taka wspaniała postać przysparzała rodzinie blasku i służyła jej ambicjom. Od

czasu

przyjemności

do

czasu,

starszej

pod

damie,

pretekstem Rose

sprawienia

zabierała

na

te

comiesięczne spotkania swoje przyjaciółki z wyższych sfer. Nie dość, że mogły podziwiać piękny stary dom w Gramercy Park i niezwykłą inteligencję pani Master – co stanowiło dowód, że dzieci Rose odziedziczyły bystrość umysłu po wielu przodkach – to jeszcze miały okazję wysłuchać wspomnień starszej damy, delikatnie zachęcanej przez Rose, o dawnych czasach, gdy opera mieściła się dosłownie za rogiem, przy Irving Place, a rodzina Masterów miała tam jedną z nielicznych lóż. Nuworysze nie mogli takich miejsc kupić, mimo że oferowali znaczne sumy. Nie udało się to Vanderbiltom, Jayowi Gouldowi ani nawet J.P. Morganowi – to dlatego zbudowali nową Metropolitan Opera, do której dziś wszyscy chodzili. Ale Masterowie zawsze mieli lożę przy Irving Place. To mówiło wszystko. „Czy twój mąż nie wystąpił przypadkiem z Union Club?”, podsuwała kolejny temat Rose. „Zawsze lubiłam Union Club 1 – odpowiadała Hetty. – Nie rozumiem, dlaczego ludzie z niego rezygnowali”. „Podobno zaczęto przyjmować nieodpowiednie osoby – przypominała niedbale Rose. – Wtedy właśnie założono

Knickerbocker Club, do którego obecnie należy mój teść”, zwracała się wyjaśniająco do przyjaciółek. „Ja nie mam do Union żadnych zarzutów”, powtarzała starsza pani Master. No cóż, najwyższa pora, by włożyć płaszcz i wyjść. Rose miała nadzieję, że mąż nie zabierze jej dużo czasu. Lokaj podał jej słuchawkę. – Co się dzieje, kochanie? – spytała. – Tak tylko dzwonię. Robi się niespokojnie, Rose. – Co to znaczy? – Jeszcze nie wiem. Ale nie podoba mi się to, co się dzieje na giełdzie. – Jestem pewna, że wszystko będzie dobrze. Przypomnij sobie, co się wydarzyło w marcu. Rzeczywiście, wiosna przyniosła kilka nerwowych dni. Po okresie łatwego kredytu nagle okazało się, że kilka poważnych firm znalazło się w tarapatach. Potem Kalifornię nawiedziło trzęsienie ziemi, na rynku ruszyła paniczna sprzedaż, a kredyt stał się trudno dostępny. Kłopoty powoli ustąpiły, ale przez całe lato, gdy Rose była z dziećmi w Newport, z city dochodziły pomruki gwałtownych rynkowych wahań. Doskonale wiedziała, że William podejmuje ryzykowne działania – jak zresztą wielu innych – więc to nie pierwszy raz puszczały mu nerwy. I jak podejrzewała, nie ostatni. – Porozmawiamy o tym wieczorem – rzuciła. – Teraz muszę jechać po twoją babkę.

Wychodząc z domu przy Pięćdziesiątej Czwartej Ulicy, miała na sobie kapelusz z opasującym rondo strusim piórem i płaszcz obrzeżony lisim futrem. Dom, który wybrała, był idealny. Stał pomiędzy Madison a Piątą Aleją, nieco bliżej tej pierwszej, o kilka przecznic od Central Parku i całkiem niedaleko wspaniałych rezydencji Vanderbiltów na Piątej. W tej okolicy boczne ulice okazały się nawet lepsze niż główna aleja. Wyczuła to już wtedy, gdy zobaczyła dom po raz pierwszy. Charakter Piątej Alei miał się zmienić – i to nie dalej na północ wzdłuż parku, ale tutaj, u zbiegu dwóch arterii. I rzeczywiście, kilka lat po nabyciu domu ta zmiana nastąpiła. Najpierw na roku Piątej i Pięćdziesiątej Piątej pojawiły się hotele, St. Regis i Gotham. Wytworne i eleganckie, ale jednak hotele. A przecznicę dalej powstawał budynek handlowobiurowy. Krążyły pogłoski, że swoją siedzibę będzie tam miał Cartier, firma jubilerska z Paryża. Trudno wyobrazić sobie bardziej elegancki sklep, a jednak to nie to samo co prywatny dom. Za to na bocznych ulicach stały tylko rezydencje. W niedalekim sąsiedztwie mieszkała rodzina Moore. On był bogatym prawnikiem. Mieli piękny, czteropiętrowy dom, szeroki na trzy okna, z głównym wejściem obramowanym poręczą i oświetlonym lampami. Na piętrze z piano nobile znajdował się kamienny rzeźbiony balkon. Masterowie zamieszkiwali jeden z kilku stojących w tym kwartale dużych domów z brunatnego piaskowca, z gankiem ocieniającym schodki wejściowe. Nie był może tak imponujący jak dom Moore’a, ale robił wrażenie.

Rose uważnie obserwowała życie sąsiadów, traktując je jak swego rodzaju probierz. Moore’owie mieli dziewięcioro służby. Rose i William sześcioro: szkockiego kamerdynera, angielską

nianię

oraz

czworo

Irlandczyków

do

prac

domowych. Dwa razy w tygodniu dzieci jeździły przez Central Park do szkółki hippicznej Durlanda, mieszczącej się przy Sześćdziesiątej Szóstej Ulicy Zachodniej. Rose schodziła po schodkach na ulicę z uczuciem zadowolenia. Gdyby tylko wiedziała, co starsza pani Master zaplanowała dla niej na ten dzień, natychmiast wróciłaby do domu. Ale jedynie się uśmiechnęła. Oto bowiem miała przed sobą ich nowy nabytek, lśniący jak rydwan Apollina. Wyróżniał ich rodzinę nawet spośród najbogatszych nowojorczyków. Szofer otworzył przed nią drzwi. Zajęła miejsce w aucie. „Ja nie mam tu nic do powiedzenia – mówiła ze śmiechem znajomym. – To takie małe szaleństwo męża”. Ekstrawagancki kaprys. Stwierdzenie,

że

William

Master

jest

fanatycznym

wielbicielem samochodów, oddawało tylko część prawdy. W ciągu ostatnich dwudziestu lat w mieście zaszły wielkie zmiany: Broadwayem i Trzecią Aleją zaczęły jeździć tramwaje linowe, niedawno zelektryfikowano kolejkę nadziemną. A konne dorożki były stopniowo wypierane przez taksówki motorowe wyposażone w liczniki. Jednak na prywatne auta nadal mogli sobie pozwolić jedynie bogaci. Mimo to wybór był dość duży. Oldsmobile curved dash, pierwszy masowo produkowany samochód, nieco droższy cadillac, który wziął nazwę od francuskiego arystokraty, założyciela Detroit, oraz liczne modele forda. William Master

wiedział o nich wszystko. Mógł długo rozprawiać o zaletach najdroższego forda, modelu K, który kosztował aż dwa tysiące osiemset dolarów, blisko osiem razy więcej niż oldsmobile, oraz o toczącej się na europejskich torach wyścigowych rywalizacji między marką Mercedes i Benz. A tej wiosny był niezwykle podekscytowany wieściami napływającymi z Wielkiej Brytanii. – Wypuścili nowego rolls-royce’a, Claude Johnson testuje go w Szkocji i wyniki są zadziwiające. „Autocar” pisze, że to najlepszy samochód na świecie. I jest tak cichy, że Johnson dał mu nazwę Srebrny Duch. Na razie wyprodukowano zaledwie kilka sztuk, ale każdy będzie chciał go mieć. – Uśmiechnął się. – Każdy, kogo będzie na to stać. – A ile on kosztuje? – Rolls-Royce sprzedaje tylko ramę z podwoziem i silnik. Przypuszczam, że to jakieś tysiąc funtów. Potem trzeba sobie zamówić nadwozie z karoserią. Około stu funtów. Do tego dochodzą różne dodatki. W sumie tysiąc dwieście funtów. – A jaki jest kurs dolara do funta, Williamie? – Jeden funt to cztery dolary i osiemdziesiąt sześć centów. – Ależ to wychodzi sześć tysięcy dolarów! – zawołała. – Nikt tyle nie da. William milczał. A w zeszłym tygodniu auto dotarło do portu. – Kazałem zrobić tak, jak ma Johnson: srebrna farba i posrebrzane okucia. Johnson ma siedzenia z zielonej skóry, ale ja wolałem czerwoną. Swojemu też dałem nazwę Srebrny Duch. Czyż nie jest piękny?

Był. Do końca tygodnia William i szofer jeździli razem. Wczoraj po raz pierwszy szoferowi pozwolono wyjechać samemu. A dziś w aucie zasiadła Rose. Kiedy jechali do Gramercy Park, czuła się jak księżna. Hetty Master już na nich czekała. Obejrzała auto z dużym zainteresowaniem, zapytała o cenę i stwierdziła: – Tego akurat nie pochwalam. – Ale chętnie wsiadła do środka. Czasem na takie przejażdżki zabierała swoją przyjaciółkę Mary O’Donnell, lecz tego dnia była sama. Hetty Master należała do bardzo nielicznej grupy ludzi, którzy mogą powiedzieć, że starość jest szczęśliwa. Była starszą, bogatą kobietą, do tego cieszyła się dobrym zdrowiem i sprawnością umysłu. Rodzina, która mieszkała w pobliżu, uwielbiała ją. Mówiła i robiła to, co chciała. W młodości musiała się pilnować, ale teraz mogła sobie pozwolić na pewne dziwactwa. Hetty nigdy nie obchodziły towarzyskie wymagania wyższych sfer, była też zdecydowanie mniej konserwatywna niż Rose, jednak rozumiała i szanowała ambicje młodej kobiety. Choć od czasu do czasu trochę z nich żartowała. – Dokąd jedziemy? – spytała Rose. – Powiem ci po drodze. Ale najpierw zabierzemy Lily. Rose wiedziała, że lepiej nie zadawać zbyt wielu pytań. Kiedy jechały Piątą Aleją, to Hetty kierowała rozmową. Pomiędzy Dwudziestą Ulicą a Trzydziestą wypytywała o dzieci. Na rogu Trzydziestej stwierdziła, że samochód jest rzeczywiście bardzo wygodny, ale zdecydowanie za drogi

i w związku z tym będzie musiała skarcić Williama za rozrzutność. Rose ośmieliła się jej przerwać dopiero przy Trzydziestej Czwartej. – Nawet teraz, po dziesięciu latach – machnęła dłonią w rękawiczce w stronę okazałego budynku – jak sobie pomyślę o tym skandalu i biednej pani Astor, to nie mogę na to patrzeć. Mijali właśnie hotel Waldorf-Astoria. *** W rodzinie Astorów było kilku żonatych mężczyzn, ale przez całe dzieciństwo i młodość Rose dla szerokiej opinii publicznej prawdziwą i jedyną „panią Astor” była Caroline Schermerhorn. Boska pani Astor. Dla Rose była wzorem, mentorką i przyjaciółką. Miała ogromny majątek. Ale to się rozumiało samo przez się. Ona i jej mąż zajmowali jedną z dwóch ogromnych rezydencji stojących na tej samej parceli. Ród Astorów wzbogacił się tak bardzo i zdobył tak wysoką pozycję, że znalazł się na szczycie nowojorskiej elity. Jednak to miejsce przypadło Caroline z racji urodzenia, ponieważ jej holenderscy przodkowie należeli do założycieli miasta. Dysponując taką władzą, pani Astor podjęła się zadania na miarę Herkulesa. Postanowiła wprowadzić ogładę w szeregi nowojorskiej klasy wyższej. Traf zrządził, że znalazła pomocnika. Pan Ward McAllister, dżentelmen z Południa, który wżenił się w duży majątek, dzięki czemu mógł objeżdżać Europę i obserwować arystokratyczne zwyczaje, poświęcił tym sprawom całe życie. Oświadczył, że pani Astor, która była dość niska, pulchna

i miała śniadą cerę, zainspirowała go i razem podjęli się misji oszlifowania nowojorskiej socjety. Co nie znaczyło, że Amerykanom brakowało klasy. Boston, Filadelfia i inne duże miasta, w tym Nowy Jork, starały się zaprowadzić pewien ład, tworząc „rubryki towarzyskie”. W Nowym Jorku dawni holenderscy właściciele ziemscy i starzy kupcy brytyjscy, którzy mieli swoje loże w Akademii Muzycznej, potrafili być wielkimi snobami. Kiedy niejaki A.T. Stewart, właściciel sklepu, dorobił się majątku i zbudował sobie rezydencję na Piątej Alei, nie uznali go za dżentelmena i ignorowali z takim okrucieństwem, że wyprowadził się jak niepyszny. Jednak Nowy Jork miał szczególny problem: przyciągał tysiące ludzi. Dzięki licznym bankom i transatlantyckim kontaktom miasto stało się finansowym centrum kontynentu i wszystkie duże firmy chciały mieć tutaj swoje biura. Magnaci związani z wydobyciem miedzi i srebra, właściciele kolei, nafciarze tacy jak Rockefeller z Pittsburgha, potentaci stali, tacy jak Carnegie, albo węgla, jak Frick, napływali do Nowego Jorku z Południa, ze Środkowego Zachodu, a nawet z Kalifornii. Mieli oszałamiające majątki i mogli sobie na wszystko pozwolić. Pani Astor i jej mentor twierdzili jednak, że pieniądze to nie wszystko. Dawny Nowy Jork zawsze zajmował się zarabianiem pieniędzy, ale robił to z godnością. Pieniędzmi należało właściwie pokierować, poskromić je i ucywilizować. A kto miał to zrobić, jeśli nie stara gwardia? To oznaczało, że na szczycie socjety powinno znaleźć się grono ludzi

najlepszych, bogatych od wielu pokoleń, którzy do swojego grona dopuszczaliby nuworyszy powoli, po kolei, po jakimś okresie wykluczenia pozwalającym wykazać ich wartość. McAllister wyznaczył linię graniczną: trzy pokolenia. W końcu tak robiono od wieków w Izbie Lordów. Oczywiście dopuszczano wyjątki. Vanderbiltowie byli nuworyszami, a stary Komandor, który klął gorzej niż szewc, miał gdzieś wyższe sfery. Ale następne pokolenie bardzo się wzbogaciło, więc zostało dopuszczone do elitarnego grona, zanim jeszcze w rodzinie pojawił się diuk. Trzeba przecież zachować rozsądek! A kto miał wybrać ten ekskluzywny krąg? Ward McAllister stanął wcześniej na czele komitetu złożonego z największych miejscowych dżentelmenów. Komitet decydował o tym, kto może wziąć udział w dorocznym Balu Patriarchów. A pani Astor, znalazłszy się u boku McAllistera, stała się królową całego wydarzenia i opatrywała listę nazwisk swoją królewską pieczęcią. Ilu gości zapraszano? Różnie, ale nie więcej niż czterystu. Zdaniem McAllistera w całej metropolii było tyle właśnie osób, które czuły się swobodnie w sali balowej i umiały się tam odpowiednio zachować. Jednak takie stwierdzenie mogłoby uchodzić za nieco naciągane, jako że w Nowym Jorku znalazłoby się kilka tysięcy ludzi nie tylko obznajomionych z układami tanecznymi, ale też, podobnie jak McAllister, bywających w najelegantszych kurortach. Ale McAllister tak uważał i tak zostało. Należało przyznać, że lista pani Astor była nadzwyczaj spójna. Oczywiście znalazły się na niej nowsze rody, dysponujące największymi majątkami, wśród nich sami Astorowie czy choćby Vanderbiltowie. Ale były też porządne,

stare dynastie Otisów, Havemeyerów czy Morganów oraz nazwiska osiemnastowiecznej szlachty, jak Rutherfurd czy Jay. Tu i ówdzie listę zdobiły nazwiska wielkich, wciąż bogatych rodzin, które jeszcze w XVII wieku zapuściły korzenie w Nowym Jorku: Van Rensselaer, Stuyvesant, Winthrop, Livingston, Beekman, Roosevelt. Jeśli pani Astor zamierzała pokazać, że najlepszym przykładem stylu i klasy są stateczne, zamożne rody wielopokoleniowe, to trzeba przyznać, że udało się jej osiągnąć cel. Gdy Rose poznała swojego przyszłego męża, pierwszą rzeczą, którą odkryła – jeszcze przed zesłanym przez niebiosa drugim imieniem – była obecność Masterów na liście pani Astor. A kiedy po ślubie została zaakceptowana przez panią Astor, stała się jej gorliwą akolitką. Wiele godzin przesiedziała u jej stóp, przyswajając najważniejsze zasady etykiety. Jedna z tych zasad sprawiła jej pewien problem. „Pani Astor mówi – relacjonowała Williamowi – że do opery należy przychodzić po rozpoczęciu przedstawienia, a wychodzić przed końcem”. Ten dziwny pomysł zapożyczono ze starej Europy, gdzie do opery chodziło się po to, żeby być widzianym. Gdyby któryś z artystów miał szczęście wystawić swoje dzieło przed publicznością złożoną jedynie z arystokratów, z powodu masowego exodusu tuż przed finałem musiałby dokończyć spektakl w cichej i pustej sali, co pozwoliłoby uniknąć męczącego wywoływania przed kurtynę i wręczania kwiatów. „Nie opuszczę uwertury i finału, skoro zapłaciłem za to takie pieniądze”, odpowiedział całkiem rozsądnie William. Mógłby jeszcze dodać, że byłoby to nietaktem wobec muzyki,

artystów i pozostałych widzów. Ale był wystarczająco inteligentny, by pojąć, że o to między innymi chodziło. Arystokraci byli ponad muzyką i ani trochę nie obchodziły ich uczucia artystów czy publiczności. „Ty możesz wyjść, ale ja zostaję”, oznajmił żonie. Rose też miała zastrzeżenia, lecz chciała być lojalna wobec pani Astor. Zawarli więc z Williamem kompromis. Rose wychodziła przed zakończeniem opery i czekała w powozie na ulicy, a gdy tylko William się pojawiał, odjeżdżali pośpiesznie przed pojazdami gorzej poinformowanych. *** – Kiedy myślę o tym, jak została potraktowana pani Astor, i to przez własną rodzinę, krew się we mnie gotuje – zwróciła się Rose do Hetty Master. Winowajcą był bratanek męża pani Astor. Mieszkał w sąsiednim domu. A ponieważ po śmierci swojego ojca miał formalne prawo uznać się za głowę rodziny, zażądał, by od tej pory to jego żonę nazywano „panią Astor”, a Caroline miała wrócić do nieco mniej prestiżowego tytułu pani Williamowej Astor. – Ale on nigdy nie był dżentelmenem – stwierdziła Rose. – Pisał nawet powieści historyczne. Pani Astor całkiem słusznie odmówiła. W końcu wiek i reputacja wymagały odpowiedniego szacunku. Młody Astor obraził się, wyjechał do Anglii i nie wrócił. I jak zdrajca przyjął brytyjskie obywatelstwo. Bo wydać córkę za

angielskiego arystokratę to jedno, ale stać się brytyjskim obywatelem? W oczach Rose było to nie do przyjęcia. – Słyszałam, że mieszka teraz w zamku – powiedziała Hetty. Co było prawdą. Młody Astor kupił zamek Hever w Kent, gdzie Anna Boleyn spędziła dzieciństwo. – Może napisze tam kolejną powieść – dorzuciła. Ale mimo wszystko udało mu się zemścić na ciotce. Zmienił swój dawny nowojorski dom w dwunastopiętrowy hotel, który górował teraz nad jej rezydencją, odbierając wszelką prywatność. Nazwał go Waldorf. Cztery lata później Caroline przyznała się do porażki i przeniosła do północnej części miasta. Rodzina Astorów przerobiła jej dom na kolejny hotel, Astorię, a niedługo potem piękna Pawia Aleja połączyła oba budynki. Rose ani razu tam nie zajrzała. – Pani Astor z przekonaniem.

zasługuje

na

pomnik

–

oznajmiła

Zapadła cisza. – Podobno jest dziś w całkowitej demencji – powiedziała Hetty. – Trochę choruje – przyznała Rose. – Słyszałam, że ma demencję – stwierdziła Hetty głosem nieznoszącym sprzeciwu. Rolls-royce minął Czterdziestą Ulicę. Nie korzystano już ze starego zbiornika wodnego; w tym miejscu wznoszono obecnie nową bibliotekę publiczną. Wszyscy w rodzinie wiedzieli, że to właśnie tutaj Frank oświadczył się Hetty, więc Rose zachowała pełne szacunku milczenie. Wkrótce po prawej

stronie wyrosła przed nimi katedra Świętego Patryka. Gdy minęły Pięćdziesiątą – gdzie przy rezydencjach Vanderbiltów wystrzeliwały w niebo nowe hotele – Hetty zauważyła, że wszystko w mieście robi się coraz wyższe. – Dziwię się, że lubisz mieszkać w pobliżu tych wszystkich hoteli – powiedziała. – My mieszkamy przy bocznej ulicy – sprostowała Rose. – Wiem. Ale mimo wszystko… – Na jej prośbę szofer skręcił na zachód w Pięćdziesiątą Siódmą Ulicę. Minęli wspaniałą salę koncertową, którą ufundował Carnegie, magnat stalowy.

Nowi

milionerzy

nie

zawsze

mieli

pojęcie

o elegancji, ale wspierali sztukę. – Byłam na galowym otwarciu – przypomniała Hetty. – Dyrygował sam Czajkowski. Zaraz potem skręcili w Central Park West, która teraz była bardzo elegancką aleją. Dakota miała już towarzystwo. Jej smukła siostra, Langham, stała o jedną przecznicę dalej. Na park spoglądało też wiele innych wspaniałych budynków. Lily de Chantal czekała już w Dakocie. Czas łagodnie się z nią obchodził, wciąż była piękną kobietą. Uścisnęła Hetty na powitanie i razem usiadły z tyłu, a Rose zajęła miejsce obok szofera. – Najpierw pojedziemy na Riverside Drive – oznajmiła Hetty. Na Upper West Side – nie aż tak eleganckiej – było wiele pięknych ulic. Domy na West End Avenue miały prawdziwe sale balowe, wspaniałe kręte schody, biblioteki i salki koncertowe. Niektóre budynki apartamentowe były równie

wspaniałe – oto na przykład kunsztowna fasada, jakby żywcem przeniesiona z gotyckiej Flandrii, tyle że dwa razy wyższa; albo gmach z czerwonej cegły, wielki niczym zamek, zwieńczony bulwiastymi mansardami w stylu francuskiej belle époque. Tutejsi mieszkańcy – lekarze, profesorowie, właściciele średnich firm – płacili znacznie mniej niż ci po drugiej stronie parku, a żyło im się bardzo dobrze. Ale dopiero gdy auto wjechało na szerokie wzniesienie nad Rzeką Hudsona, Hetty zawołała z przejęciem: – To tutaj! Właśnie to chciałam zobaczyć. Z przodu roztaczał się naprawdę niezwykły widok. Budynek został niedawno ukończony. Stał na terenie obejmującym cały kwartał, mając poniżej rzekę. Był to

francuski

renesansowy zamek

z wapienia,

z wieżyczkami i siedemdziesięcioma pięcioma pokojami. W porównaniu z nim nawet największe rezydencje na Piątej Alei,

stojące

ciasno

obok

siebie,

wyglądały

drobnomieszczańsko. Właściciel zameczku, Charles Schwab, miał dość sprytu i inteligencji, by docenić największy atut miasta, czyli wspaniały widok na Rzekę Hudsona, więc lekceważąc całkowicie zmienną modę, niczym prawdziwy książę zbudował sobie rezydencję tam, gdzie chciał. Wszystkich innych – Astorów, Morganów, no, może z wyjątkiem Pierponta Morgana – zostawił daleko w tyle, choć oni jeszcze o tym nie wiedzieli. Jego dawny zwierzchnik i wspólnik, Andrew Carnegie, ujął to bardzo trafnie: „Widzieliście dom Charliego? Mój wygląda przy nim jak szopa”.

Zatrzymały się przed bramą na kilka minut, żeby podziwiać to dzieło. Rose musiała przyznać, że zamek z pewnością stanie się tematem rozmów, mimo że znajdował się na West Side. – A teraz – oznajmiła Hetty – pojedziemy na uniwersytet Columbia. – Uśmiechnęła się. – Złożymy wizytę młodemu panu Kellerowi. – Panu Kellerowi? – Rose spochmurniała. – Ależ oczywiście, moja droga. To syn mojego przyjaciela Theodore’a Kellera. Oczekuje nas. – Mhm. – Rose nie miała najmniejszej ochoty na spotkanie z panem Kellerem z Columbii. W ogóle nie chciała go znać. Przejażdżka po Riverside Drive była cudowna. Minęli kilku ludzi na rowerach. Ostatnim krzykiem mody stały się bowiem wycieczki do mauzoleum nad rzeką, gdzie pochowano Ulyssesa Granta i jego żonę. – Też bym tak chciała – powiedziała Hetty. Skręcili na wschód i minąwszy powstającą wielką anglikańską katedrę Świętego Jana, dotarli do kampusu. Uniwersytet Columbia zaliczał się do starszych uczelni. Założony w połowie XVIII wieku, najpierw działał w południowej części miasta jako King’s College, później zmienił nazwę i przeniósł się nieco dalej na północ, a dziesięć lat wcześniej, po kolejnej przeprowadzce, znalazł wspaniałą siedzibę przy Broadwayu pod numerem 115. Kampus był naprawdę piękny, a szeroka kopuła biblioteki mogłaby stanowić ozdobę Harvardu czy Yale. Gdy się zatrzymali, Rose wpadła na dość desperacki pomysł.

– Zaczekam na was w samochodzie – zaproponowała, wskazując szoferowi, żeby odprowadził starsze damy. – Ależ nie możesz nam tego zrobić – zaprotestowała Hetty. – On wie, że nas przywiozłaś. To byłoby bardzo niegrzeczne. Po kilku minutach znalazły się w miłym gabinecie, którego gospodarz, wysportowany dwudziestoparolatek z ciemnymi włosami i jasnoniebieskimi oczami, najwyraźniej zachwycony ich wizytą, ustawił już przy biurku trzy fotele. – Witam w mojej kryjówce – powiedział z miłym uśmiechem. Na ścianach wisiały półki pełne książek, reprodukcja Mony Lisy i zdjęcie wodospadu Niagara zrobione przez jego ojca. Rzut oka na książki pozwalał domyślić się, że Edmund Keller jest

historykiem

starożytności.

Rose

została

mu

przedstawiona, a potem zachowywała taktowne milczenie. – Ja i Lily widziałyśmy się z twoim ojcem kilka dni temu – oznajmiła Hetty. – Zajrzał do mnie na herbatę. Rose przysłuchiwała się ich rozmowie. Wiedziała, że Theodore Keller mieszka przy Dziewięćdziesiątej Wschodniej, dosłownie rzut kamieniem od Gramercy Park, i że Frank Master był mecenasem fotografa. Wszystko pięknie, ale syn bardzo się różnił od ojca. Rose dowiedziała się, jakim człowiekiem jest Edmund Keller, i to z bardzo wiarygodnego źródła. A dokładniej mówiąc, od samego rektora uniwersytetu Columbia. Nicholas Murray Butler robił wielkie wrażenie. Był wybitnym uczonym, postacią znaną też w świecie polityki. Prezydent Theodore Roosevelt nazywał go swoim

przyjacielem. Butler miał niezachwiane konserwatywne poglądy. Wszyscy uważali, że oddał Columbii ogromne zasługi. Dlatego jego podejrzenia co do Kellera nie mogły być bezpodstawne. Poznała Butlera na balu, przez chwilę ze sobą gawędzili. Zawsze starała się być na bieżąco ze wszystkim, co się dzieje w mieście, więc słuchała uważnie o zmianach wprowadzanych na uniwersytecie. Znaleźli nić porozumienia. Kiedy spytała, czy jest zadowolony ze studentów starających się o przyjęcie, odpowiedział, że owszem, po czym dodał cicho: „Ale za dużo wśród nich Żydów”. Rose nie miała nic przeciwko Żydom. Wiele szacownych osób w mieście – między innymi bankier Schiff, którego Morgan darzył wielkim poważaniem – było żydowskiego pochodzenia. Spotykało się ich przy różnych okazjach towarzyskich. A stare rody niemieckich Żydów, mieszkające na Upper West Side albo na przedmieściach, w ładnym Harlemie, były naprawdę godne szacunku. Jednak żydowska biedota, która w ciągu ostatniego ćwierćwiecza zalała Lower East Side, była zupełnie czym innym. Oczywiście budzili współczucie, uciekali przed potwornymi pogromami, które spotykały ich w Rosji i innych krajach. Ale widziała ich w tej zatłoczonej, gwarnej dzielnicy i trudno jej było wyobrazić sobie, że spośród nich mogą pochodzić przyzwoici młodzi studenci. – Proszę mnie źle nie zrozumieć – ciągnął Butler. – Mamy u siebie wybitnych żydowskich profesorów i przyjmujemy wielu żydowskich młodzieńców. Ale muszę ograniczać ich liczbę, bo inaczej nas zaleją.

Właśnie wtedy, nie bardzo wiedząc, co odpowiedzieć, przypomniała sobie, że syn Theodore’a Kellera wykłada na Columbii. Wymieniła jego nazwisko. Zaskoczyło ją, gdy Butler zmarszczył brwi. – Zna go pani? – spytał. – Osobiście nie. – Hm – zawahał się. – On naturalnie ma prawo do swoich poglądów, ale różnimy się w kwestiach politycznych. – Te różnice są poważne? Znów zawiesił głos. – No cóż, mogę polegać jedynie na jego publicznych wypowiedziach, ale odnoszę wrażenie, nie, właściwie jestem przekonany, że Edmund Keller ma poglądy socjalistyczne. Rose Master niewiele wiedziała o socjalistach. Oczywiście słyszała, że działają w Rosji, a nawet bliżej, w lepiej znanych krajach europejskich. Socjaliści, komuniści, anarchiści, rewolucjoniści. Ludzie niemający szacunku dla własności prywatnej. Ludzie bez korzeni i zasad moralnych. Pamiętała, co powiedział im pewien polityk przy kolacji, na którą zostali z Williamem zaproszeni podczas pobytu w Londynie. „Ci ludzie chcą nas pozbawić wszystkich indywidualnych swobód. Nazywają nas kapitalistami, cokolwiek to znaczy, i głoszą, że kapitalizm jest zły. W ten sposób usprawiedliwiają niszczenie wszystkiego, co jest nam drogie. Gdyby odnieśli zwycięstwo, stalibyśmy się sługami wszechobecnego państwa, jak we wschodnim

imperium

Czyngis-chana.

A ponieważ

są

przekonani o swojej racji, będą chwytać się wszystkich

środków, będą strajkować, zabijać, kłamać, jak zresztą zawsze kłamią, byle tylko osiągnąć swój cel”. – Socjalista. To straszne – powiedziała do Butlera. – Mam nadzieję, że się mylę, ale uważam, że w poglądach skłania się właśnie ku temu. – I co pan zamierza? – Columbia jest uniwersytetem, pani Master, a ja nie jestem policjantem. Ale będę miał na niego oko. A teraz, gdy Hetty i Lily rozmawiały z tym pozornie uroczym mężczyzną, Rose przyglądała mu się uważnie jak ktoś, kto obserwuje węża lub aligatora. W pewnym momencie Hetty wspomniała, że Rose przywiozła je rolls-royce’em. Rose spojrzała czujnie na Kellera; na pewno taki przykład kapitalistycznych luksusów wywoła w jego oczach błysk wściekłości. – Rolls-royce? – Patrzył na nią niebieskimi oczami. – Który model? – Mój mąż nazywa go Srebrnym Duchem – odpowiedziała niechętnie, ze zdwojoną czujnością. Na jego twarzy rozbłysła radość. – Srebrny Duch? Ten, którego niedawno testowano? Z bocznym zaworem? Sześć cylindrów, trzy na trzy? Z rozrusznikiem i magneto? – Nieomal wyskoczył zza biurka. – Prawdziwe dzieło sztuki! Jak udało się go państwu zdobyć? Marzę o tym, żeby go zobaczyć. Mogę? – Będzie pan miał okazję, gdy odprowadzi nas pan na dół – powiedziała Hetty uprzejmie.

– Zdaje się, że udało nam się pana uszczęśliwić – dorzuciła Lily. – To prawda – przyznał z uroczą otwartością. Ale Rose nie dała się zwieść. Pamiętała, co dawniej usłyszała. Oni kłamią. Kłamią na każdym kroku. Dziesięć minut później byli już na ulicy. Ku rozbawieniu starszych dam Keller uprosił szofera, by otworzył maskę i pokazał mu silnik. Gdy już się napatrzył, jego twarz promieniała. – Musi mi pan obiecać, że gdy następnym razem odwiedzi pan ojca, zajrzy pan również do mnie – powiedziała Hetty. – To naprawdę niedaleko. – Na pewno przyjdę – odparł. – Powinnaś dać panu Kellerowi wizytówkę, żeby was także mógł odwiedzić – zwróciła się Hetty do Rose. – Jestem pewna, że William z radością zabierze go autem na przejażdżkę. Będą mogli porozmawiać o silnikach. – Bardzo dziękuję – powiedział Keller. – Z przyjemnością. Rose miała kamienną twarz. Nie wątpię, pomyślała. Ale jeśli ten socjalista Edmund Keller myśli, że uda mu się wcisnąć do ich domu, to się głęboko myli. – Nie mam przy sobie wizytówek – skłamała dzielnie. – Ale przyślę panu – dodała bez entuzjazmu. – Nie kłopocz się. – Hetty wyjęła z torebki swoją wizytówkę i małym srebrnym ołówkiem dopisała na odwrocie adres Rose. – Łatwo tam trafić. Tuż za rogiem stoi hotel Gotham.

– Bardzo dziękuję za zaproszenie – powiedział Keller na pożegnanie. – Niezwykle przyjemny dzień – stwierdziła Hetty. *** Wieczorem Rose opowiedziała o wszystkim Williamowi. Słuchał jej, kiwając głową, ale myślami błądził gdzie indziej. W końcu poprosił lokaja o przyniesienie podwójnej whisky. – Na giełdzie mieliśmy bardzo zły dzień – powiedział. – Tak mi przykro, kochanie. – Uśmiechnęła się ze zrozumieniem. – Jestem pewna, że sytuacja się poprawi. – Może. – Dokończył trunek, marszcząc brwi, i poszedł na górę do dzieci. Przy kolacji Rose jeszcze raz wróciła do sprawy Kellera. – W takim razie zabiorę go na przejażdżkę i będzie po wszystkim – powiedział. Ale Rose oczekiwała czegoś innego. Nie zamierzała dopuścić do tego, by osoba Kellera rzuciła cień na ich dom. Tuż po kolacji William oznajmił, że jest zmęczony i musi się położyć. Mogła jedynie westchnąć ciężko. No cóż, sama będzie musiała uporać się z tym problemem. *** Było piątkowe popołudnie. William Vandyck Master wszedł do kościoła Świętej Trójcy przy Wall Street. Usiadł w jednej z tylnych ławek i zaczął się modlić. Święta

Trójca

była

pięknym

kościołem.

Dzięki

pochodzącym jeszcze z XVII wieku nadaniom ziemskim

należał do niej spory teren. Kościół był bogaty i rozsądnie gospodarował pieniędzmi. W szybko rozrastającym się mieście ufundował kilka innych świątyń, a rada parafialna Świętej Trójcy zapewniała murzyńskim dzieciom naukę w czasach, gdy żadna inna kongregacja tego nie pochwalała. Mimo tego bogactwa wnętrze kościoła zachowało skromną prostotę. We wschodniej fasadzie znajdował się pojedynczy witraż. Przez pozostałe okna wlewało się do świątyni miękkie światło. Ściany wyłożono drewnianą boazerią, przez co wnętrze przypominało bibliotekę lub klub – klub, do którego należał dobrotliwy Bóg. William nie był bardzo religijny. Chodził do kościoła; służył pastorowi pomocą. To normalne. Nie modlił się często, jedynie w niedzielę podczas nabożeństwa. Ale tego dnia był piątek, a on próbował się modlić. Bo bardzo się bał. Bał się, że straci wszystko, cały majątek. Przeszło mu przez myśl, że na Wall Street można zarobić dużo pieniędzy na dwa sposoby. Pierwszy był zachowawczy. Należało przekonać ludzi, żeby płacili za obracanie ich pieniędzmi albo nawet za przenoszenie ich z miejsca na miejsce. Na tym polegała praca bankierów. Gdy w grę wchodziły naprawdę duże sumy – jeśli na przykład udało ci się przekonać rząd, aby powierzył ci swoje fundusze – to z prowizji, czyli drobnych odsetek od każdej transakcji, uzbierała się pokaźna kwota. Drugim sposobem był hazard. Oczywiście uprawianie hazardu jedynie przy użyciu własnych pieniędzy nikogo nie doprowadziło zbyt daleko. Wymagało to ogromnych sum, które trzeba było od kogoś

pożyczyć. Pożyczałeś milion, zarabiałeś na tym dziesięć procent i nawet jeśli oddawałeś dług z niewielkim procentem, zostawało

prawie

sto

tysięcy.

Wszystkie

transakcje,

skomplikowane zakłady obstawiające przyszłe ceny tego czy tamtego, różne sposoby zabezpieczeń na wypadek dużych wahań cen akcji, cała ta gra sprowadzała się do jednej fundamentalnej zasady: stawiasz cudze pieniądze. Oczywiście od czasu do czasu traciło się te cudze pieniądze. Ale jeśli wierzyciele o tym nie wiedzieli, to przez jakiś czas ich zwodziłeś, pożyczałeś więcej od kogoś innego i jakoś wychodziłeś na swoje. Jednak w którymś momencie – zazwyczaj w dalekiej przyszłości, ale kiedy wybuchała panika, działo się to błyskawicznie – trzeba było pieniądze zwrócić. A William Vandyck Master nie miał z czego płacić. Zdążył już to policzyć. Jego zobowiązania znacznie przewyższały aktywa. A teraz, gdy zaczęła się panika, wszyscy chcieli zwrotu swoich pieniędzy. Był skończony. Nie powiedział jeszcze o niczym Rose. Bo i po co? Poza tym nie umiał. Jedynie z Bogiem mógł porozmawiać o swoim położeniu. Tylko czy Bóg zechce udzielić mu finansowego wsparcia? Powinien był słuchać ojca. Sprawił mu wielki zawód, dobrze o tym wiedział. Tom Master zawsze marzył, żeby jego syn został bankierem. Prawdziwym bankierem. A mówiąc te słowa, Tom brał za przykład tylko jednego człowieka. J.P. Morgana. Potężnego Pierponta. Dla Toma ten człowiek był bohaterem. Najpierw zaczął reorganizować koleje, a potem zajął się wieloma innymi gałęziami przemysłu, między innymi

przemysłem stoczniowym i kopalniami. Założona przez niego U.S. Steel stała się największą korporacją świata. Bank Morgana był niezwykle potężny, a jego rada dyrektorów kontrolowała firmy o wartości przekraczającej miliard dolarów. Wpływy Morgana sięgały na cały świat. A on sam rządził i żył jak król. I tak jak król budził lęk. Nawet więcej niż król, jak bóg. Na Wall Street nazywano go Jowiszem. Gdy William studiował na Harvardzie, Tomowi Masterowi udało się umówić go na rozmowę z tym wielkim człowiekiem. O Morganie krążyły przerażające opinie i William był mocno przestraszony, ale Morgan zaprosił go na wieczór do swojego domu przy Trzydziestej Szóstej. Gdy lokaj wprowadził go do środka, okazało się, że bankier jest w dobrym nastroju. Morgan siedział przy długim stole. Story były zaciągnięte, a lampy zapalone. Jego lwia głowa i kartoflowaty nos wyglądały tak, jak William sobie wyobrażał. O jego złowrogim spojrzeniu krążyły legendy, ale tutaj, w domowym zaciszu, patrzył niemal łagodnie. Na jednym końcu stołu piętrzyły się stare książki. Na drugim stała, wciąż opakowana, antyczna głowa, a na ciemnej tkaninie leżała kolekcja szlachetnych kamieni – szafirów, rubinów i opali – miękko połyskujących w świetle lamp. Na środku stołu znajdował się otwarty średniowieczny rękopis, który bankier przed chwilą oglądał. William przez chwilę zastanawiał się, kogo Morgan mu przypomina. Olbrzyma w swoim legowisku? Pirata pośród skarbów? Renesansowego księcia, takiego jak Medyceusz?

Albo kogoś o bardziej celtyckim rodowodzie, bogatego i osobliwego, na przykład Merlina? – Proszę tylko na to spojrzeć – powiedział Morgan na powitanie. William popatrzył na średniowieczną rycinę. Miała intensywne barwy. Złoty liść lśnił tajemniczo. – Jest piękna, proszę pana. – Mówiono mu, że Morgan wydaje na takie zbytki znaczną część ogromnych bankowych zysków. – To prawda – mruknął Morgan, a następnie skupił uwagę na gościu. – Usiądźmy. – Wskazał Williamowi dwa skórzane fotele stojące przy kominku. Gdy tylko zajęli miejsca, przeszedł do rzeczy. – Pański ojciec wspominał, że interesują pana maszyny. – Owszem. – Studiuje pan inżynierię? – To jest moje hobby. –

Matematykę?

–

Na

Williama

patrzyły

oczy

przypominające wnętrza węglowych pieców. – Wolę maszyny od liczb. – Co jeszcze pan lubi? William się zawahał. Nie był do końca pewien. Morgan życzliwie mu się przyglądał. – Jeśli będzie pan miał coś konkretnego, proszę do mnie przyjść jeszcze raz – powiedział, podnosząc się. Rozmowa była skończona.

– Dziękuję panu. „I jak poszło?”, spytał niecierpliwie ojciec. „Powiedział, żebym go odwiedził jeszcze raz”. „Naprawdę? To świetnie, Williamie. Znakomicie”. William musiał przyznać, że wielki bankier potraktował go właściwie. Potrzebował nie więcej niż pół minuty, by zobaczyć ponad wszelką wątpliwość, że siedzący przed nim młody człowiek nie ma pojęcia, czego chce w życiu, że nie trawią go żadne ambicje i nie ma szczególnych umiejętności ani osiągnięć – krótko mówiąc, nie reprezentuje sobą nic, co mogłoby się przydać w banku Morgana. Szkoda dla niego czasu. Przyjdź znowu, powiedział, gdy będziesz mógł mi coś zaproponować. Miał rację. Ku wielkiemu żalowi ojca William nigdy więcej nie poszedł do Morgana. Kilku jego przyjaciół rozpoczynało pracę w domach maklerskich, inni szli do funduszy. „Jeśli Morgan cię przyjmie, zaharujesz się na śmierć”, ostrzegali go. Ale on wiedział doskonale, że Morgan i tak go nie przyjmie. Nie miał żadnego powodu, by to zrobić. Mijały miesiące i cała sprawa powoli przycichła. Ojciec był zawiedziony, ale nie wracał już do tego. W ciągu kolejnych lat William całkiem nieźle sobie radził. A obecnie był wspólnikiem w domu maklerskim. Trochę spekulował, lecz najwięcej zarabiał dzięki udziałom w firmie powierniczej. Fundusze powiernicze były sposobem na zarobienie dużych pieniędzy. Powstawały, by w imieniu takich rodzin jak choćby

Masterowie zarządzać ich dziedziczonymi z pokolenia na pokolenie pieniędzmi. Zgodnie z testamentem sporządzonym przez dziadka, jego majątkiem zawiadywał w imieniu rodziny jeden z funduszy. Umowa, w zależności od warunków powiernictwa, mogła trwać wiele lat. Dlatego firmy powiernicze były solidne i zachowawcze, czyli godne zaufania. W każdym razie w założeniu. Bo jakiś czas później kilku sprytnych jegomościów zauważyło lukę prawną. Firmy powiernicze mogły też przyjmować od klientów pieniądze i dowolnie je inwestować. Działały jak banki, ale nie podlegając obowiązującym banki ograniczeniom, oferowały wysokie zyski, żeby przyciągnąć dodatkowe środki, a potem angażowały się w najbardziej szalone spekulacje. Mówiąc w skrócie, pomimo szacownie brzmiących nazw większość z nich dopuszczała się piractwa. Prawdziwi bankierzy, tacy jak jego ojciec, nie dowierzali funduszom. „Jakie saldo gotówkowe utrzymujecie?”, spytał kiedyś Tom Master. „Och, wystarczające”, odpowiedział William, co oznaczało, że prawie żadne. „Kilka dni temu spotkałem na przyjęciu Pierponta Morgana – ciągnął ojciec. – Spytałem go, jakiej rady udzieliłby młodemu człowiekowi, który myśli o pracy w funduszu. I wiesz, co mi powiedział? Że powinien się wycofać”. No cóż, Pierpont Morgan był już jedną nogą na emeryturze. Większość czasu poświęcał na uczestnictwo w nabożeństwach Kościoła episkopalnego. Obok domu wybudował wspaniałą bibliotekę, która mieściła jego znakomitą kolekcję książek

i kamieni szlachetnych. Co roku jeździł do Europy i przywoził z tych podróży bezcenne skarby: starych mistrzów, greckie i egipskie antyki, średniowieczne złoto. Z reguły oddawał je od razu do Metropolitan Museum. Bankiem zarządzał na co dzień jego syn Jack Morgan, znakomity bankier, ale niebudzący takiego przerażenia. William powtarzał sobie często w myślach, że być może Morgan nim pogardza, ale on i tak świetnie sobie radzi. Ceny na giełdzie głównie rosły. Fundusz zarabiał krocie, dom maklerski również. A skoro udaje ci się zarabiać pieniądze, to znaczy, że postępujesz właściwie. Przyjmowali od klientów jeszcze więcej pieniędzy, pożyczali pod zastaw posiadanych akcji i spekulowali jeszcze ostrzej. Im wyższy domek z kart dało się postawić, tym lepiej. To oczywiste. Gdy przeczytał o nowym rolls-roysie, wciąż był na fali. Ale już wtedy na całym systemie zaczęły pojawiać się pierwsze rysy. Wiosną, gdy zatrząsł się cały rynek i o kredyt było bardzo trudno, najwięksi amerykańscy przemysłowcy spotkali się, żeby omówić sytuację. Branżę węglową reprezentował Frick, koleje Harriman, nafciarzy Rockefeller, a banki Schiff i Morganowie. Zamierzali utworzyć konsorcjum, które wsparłoby giełdę. Jack Morgan wyraził zgodę, ale stary Pierpont był przeciwny i sprawa spełzła na niczym. Przez całe lato ceny na giełdzie podlegały wahaniom. William łudził się nadzieją, że w końcu rynek wzmocni się albo da mu jakiś znak. Bo przecież rynek zachowuje się racjonalnie, prawda? Tak mówiono, lecz William wcale nie był tego pewien. Czasem odnosił wrażenie, że giełda jest zbiorowiskiem ludzi, które niczym wielka ławica ryb żywi się małymi nadziejami, a gdy coś ją przestraszy, gwałtownie

odwraca się w inną stronę. Wśród tych zgryzot jedynie myśl o płynącym przez Atlantyk rolls-roysie podtrzymywała go na duchu. A gdy auto dostarczono, jego wspaniały wygląd zdawał się mówić: ktoś, kto jest właścicielem rolls-royce’a, nie może wpaść w tarapaty! Jak na ironię zgniłym budulcem, przez który zawaliła się giełda, okazała się instytucja nosząca wyjątkowo szacowną nazwę. Fundusz Knickerbocker. Wydawało się, że powiernicza z taką nazwą jest solidna jak

firma skała.

Knickerbocker był symbolem tradycji, do tego klubu należał jego ojciec, z tą nazwą wiązały się wielopokoleniowe majątki i tradycje. Ale w południe w mieście pojawiły się pogłoski, że Knickerbocker ma kłopoty. O trzeciej po południu wspólnicy z funduszu Williama doszli do przerażającego wniosku. „Jeśli Knickerbocker padnie, zacznie się panika. Wszyscy będą chcieli odzyskać swoje pieniądze. Firmy powiernicze powywracają się jak kręgle. My też”. A to byłby dopiero początek. Po tej rozmowie William zamknął się w swoim gabinecie. Wziął kartkę papieru i zaczął analizować sytuację. Ile jest winien? Tego dokładnie nie wiedział, ale z pewnością więcej, niż ma. I co powinien teraz zrobić? Mógł zrobić niewiele. Jedynie się modlić. *** W sobotę William Master zabrał żonę i dzieci na przejażdżkę rollsem. Pojechali do hrabstwa Westchester. Było całkiem

ciepło, jesienne liście przybrały złotą i czerwoną barwę. W Bedford zrobili sobie piknik. Spędzili naprawdę uroczy dzień. W niedzielę jak zwykle poszli do kościoła. Nabożeństwo było dość udane. Może trochę zbyt bezbarwne. Pastor wyjechał do Wirginii na konferencję z udziałem najbardziej prominentnych postaci Kościoła episkopalnego, między innymi J.P. Morgana. Wikary wygłosił kazanie o nadziei. Wieczorem

William

czytał

dzieciom

książkę.

Nie

zastanawiając się nad tym, wybrał opowiadanie o Ripie van Winkle. Gdy doszli do miejsca, w którym upiorny Holender gra nad Rzeką Hudsona w kręgle, William od razu pomyślał o nadchodzącym straszliwym upadku finansowych kręgli z Wall Street. Zachował jednak kamienną twarz. Niech jego rodzina ocali wspomnienia cudownego weekendu. A kiedy wieczorem Rose wspomniała, że spotkane w kościele dwie damy mówiły o groźbie kłopotów na giełdzie, uśmiechnął się tylko: – Moim zdaniem wszystko się ułoży. Co innego miał jej powiedzieć? *** Czasem Williamowi przychodziło do głowy, że wszystko na świecie jest ze sobą powiązane. Nie brał jednak pod uwagę Alaski. Depeszę zobaczył następnego ranka w domu maklerskim. Wyglądała całkiem niewinnie. Guggenheimowie, potężna rodzina niemieckich Żydów związana z górnictwem, zamierzali rozpocząć eksploatację ogromnych złóż miedzi na

Alasce. Można by pomyśleć: świetna wiadomość. Ale William krzyknął jedynie: – To koniec! Jakiś czas wcześniej mała grupka spekulantów postanowiła przejąć kontrolę nad rynkiem miedzi. Znał ich. Dostawy surowca były ograniczone, więc ceny szybko szły w górę. Ale nikt ani słowem nie wspominał o tych przeklętych złożach na Alasce. Spekulanci pożyczyli od Knickerbocker Trust wielkie pieniądze na zakup miedzi. Lecz w obliczu zapowiadanych obfitych dostaw od Guggenheimów ceny z pewnością spadną na łeb na szyję. Spekulanci już byli bankrutami. Cena miedzi załamała się po dwóch godzinach. William postanowił pójść do biura funduszu. Ledwo wszedł, jeden z dyrektorów szepnął: – Knickerbocker poprosił o kredyt, ale mu odmówiono. A więc stało się. Knickerbocker był niewypłacalny. Przez giełdę przetoczył się jęk. Rynek zaczął się załamywać. Po południu ceny wszystkich akcji spadły. William był pewien, że Knickerbocker Trust się wywróci. A potem… Późnym popołudniem jeden z jego wspólników przyniósł nieoczekiwaną wiadomość. – Morgan postanowił podjąć próbę ocalenia funduszy. – Jack Morgan jest w Londynie – zauważył William. – Nie umiem sobie wyobrazić, co mógłby stamtąd zrobić. – Nie Jack. Stary Pierpont. Przyjechał z Wirginii prywatnym pociągiem. Wczoraj wieczorem.

– Przecież on nienawidzi trustów. Pogardza nami. – Tak, ale tyle pieniędzy jest w nich umoczonych, że chyba uznał, że nie ma wyboru. Jeśli fundusze upadną, pociągną za sobą innych. Czy to promyk nadziei? Williamowi trudno było w to uwierzyć. Nawet Jowisz ze swoimi piorunami nie da rady usunąć tej ogromnej góry długów. Ale na nic innego nie mogli liczyć. Gdy wieczorem Rose zapytała go z niepokojem, co się dzieje, uśmiechnął się raźno. – Morgan da sobie z tym radę. – Po co wzbudzać panikę we własnym domu? *** We wtorek rano przed siedzibą Knickerbocker Trust zebrał się tłum. Policjant kazał wszystkim ustawić się w kolejce. Ludzie chcieli się czegoś dowiedzieć. Chcieli gwarancji. Chcieli odzyskać swoje pieniądze. Wewnątrz pracownicy Morgana przeglądali księgi. W porze obiadowej William wyszedł na przechadzkę na Broadway. Przy Bowling Green minął biura dwóch wielkich linii żeglugowych, Cunard i White Star. Idąc nabrzeżem, patrzył przez wody zatoki na Ellis Island. Ile czasu potrzeba, by został bez grosza przy duszy jak ci biedacy, którzy przypływali tu każdego dnia? Biedny jak włoski chłop. No, może nie dokładnie tak samo. Jego żoną i dziećmi z pewnością zajmą się jego rodzice. Babka też nie zostawi ich w potrzebie. Ale to nie będzie łatwe. Większość jej majątku była w zarządzie powierniczym. A dwie siostry Toma miały prawo oczekiwać udziału

w spadku. Trzeba będzie sprzedać rolls-royce’a. I perły Rose. Bóg jeden wie, gdzie przyjdzie im mieszkać. Obawiał się, jak Rose to przyjmie. Kochała go – na swój sposób. Ale wyszła za mąż z dość szczególnej miłości. To był ideał. Pieniądze gromadzone od pokoleń skoligacone z nowymi pieniędzmi. Jeśli zabrać z tego pieniądze, to co zostanie z ich małżeństwa? Nie wiedział. Przynajmniej ci żydowscy uchodźcy i włoscy chłopi przybywający na Ellis Island pobierają się jako biedacy. Im pozostawała jedynie droga w górę. W pewnym sensie byli wolni. Te rozmyślania niemal go rozbawiły. Przez całe życie był bogaty. A żył w więziennej celi, w ogromnym więzieniu zwanym oczekiwaniami. I nie mógł się z niego wydostać. No cóż, było jedno wyjście. Może powinien uporządkować swoje sprawy na tyle, na ile się da, a potem pójść do biura linii White Star i kupić bilet do Londynu? Powiedziałby, że wyjeżdża w interesach. Nie potrzebowałby nawet kabiny pierwszej klasy. Nikt by o tym nie wiedział. A potem gdzieś na środku Atlantyku wyszedłby wieczorem na pokład i skoczył przez burtę. Całkiem dobre rozwiązanie. Nie sprawiłby nikomu kłopotów. Z jakim życiem by się pożegnał? Był szczęśliwy? Nie do końca. Lubił swój dom? Nie za bardzo. Na pewno kochał swojego nowego rolls-royce’a. Ale co właściwie mu się w nim podobało? To, że był drogi? Srebrna sylwetka i siedzenia z czerwonej skóry? Podziw i zazdrość, które wzbudzał? Nie, kochał jego silnik. To go ekscytowało. Jego działanie i piękno konstrukcji. Byłby tak samo szczęśliwy jako ubogi mechanik.

Człowiek, który stworzył tego rolls-royce’a, może się uważać za szczęściarza, pomyślał William. Robi coś, co kocha, i do tego jest w tym świetny. Czy ja kocham to, co robię? – zadał sobie w myślach pytanie. Nie bardzo. Czy robię to dobrze? Co najwyżej był średniakiem. A teraz poniósł całkowitą, ostateczną porażkę. Jak się z tym czuł? Zawstydzony, upokorzony i zapewne niekochany. I bardzo, bardzo przestraszony. Wieść rozeszła się, zanim jeszcze wrócił na Wall Street. Ludzie Morgana doszli do wniosku, że funduszu nie da się uratować. Kolejki ustawiały się przed innymi firmami powierniczymi, przed jego funduszem też. Ludzie wycofywali pieniądze. Już wcześniej razem z pozostałymi wspólnikami ustalili plan działania. Obsługiwać klientów najwolniej, jak się da. Gdy wszedł do biura, pieniądze już wypłacano. Zapewne uda im się przetrwać do popołudnia, ale co potem? Nie miał pojęcia. Patrzył na kolejkę. Posuwała się wolno, ale nieubłaganie jak rzeka. A rzeki nie zatrzyma nawet Pierpont Morgan. Tego wieczoru uśmiechał się pogodnie podczas rodzinnej kolacji. Owszem, jest niewielka panika na giełdzie, powiedział dzieciom. Na pewno usłyszą o tym albo przeczytają w gazetach, ale to szybko minie. – Giełda opiera się na solidnych fundamentach – zapewnił. – To wręcz najlepszy czas na zakup akcji. ***

Następnego dnia ludzie zgromadzili się przed firmą powierniczą na długo przed świtem z nadzieją, że uda im się wypłacić pieniądze przed innymi. Wspólnicy rozglądali się za gotówką. Gdy tylko biura się otworzyły, zażądali od maklerów zwrotu wszystkich zaciągniętych pożyczek. – Będziemy mieli szczęście, jeśli przetrwamy do wieczora. A jutro pójdziemy na dno – usłyszał William od swoich wspólników z domu maklerskiego. Wyszedł na zewnątrz. Niewiele więcej można było zrobić. Wpatrywał się ze smutkiem w niebo. To wszystko było straszne. Szukając samotności, znów ruszył w kierunku Bowling Green. Nie uszedł jednak daleko, gdy dogonił go jeden z kasjerów. Był bardzo podekscytowany. – Niech pan wraca! – krzyknął. – Pomoc nadchodzi. *** Prezydent Theodore Roosevelt nie bez powodu podejrzliwie patrzył na Nowy Jork. Dziesięć lat wcześniej opracował reformę skorumpowanej miejskiej policji. Patrzył, jak J.P. Morgan łączy ogromne przedsiębiorstwa przemysłowe, i wcale mu się to nie podobało. Jego zdaniem zbyt wielka potęga ekonomiczna znalazła się w rękach zbyt małej grupy ludzi. Roosevelt najpierw został gubernatorem stanu Nowy Jork, potem wybrano go na wiceprezydenta, a w wieku zaledwie czterdziestu dwóch lat, po zabójstwie prezydenta McKinleya, wylądował w Białym Domu, gdzie wciąż przeciwstawiał się potędze Wall Street. Jednak dla Pierponta Morgana Roosevelt żywił wielki szacunek.

W środowy poranek wydarzyła się rzecz niezwykła. Rząd Stanów Zjednoczonych przekazał ogromną sumę dwudziestu pięciu milionów dolarów w ręce Pierponta Morgana z jedną tylko prośbą: „Niech pan robi, co pan uzna za stosowne. Ale niech pan nas uratuje”. I teraz Jowisz, najpotężniejszy z bogów, zaczął rzucać piorunami. *** Tamte dni zapisały się w pamięci Williama Mastera jako jedna wielka bitwa: chwile wyczekiwania, momenty nagłego podniecenia i zagubienia; oraz kilka przerażających obrazów, które miały pozostać z nim na zawsze. Pierpont Morgan zabrał się do roboty, wykorzystując rządowe pieniądze i nawet większe sumy, które dzięki niezwykłej sile charakteru udało mu się zebrać od osób prywatnych. Jeszcze w środę zaczął ratować fundusze. Następnego dnia ocalił domy maklerskie na Nowojorskiej Giełdzie Papierów Wartościowych. W piątek, gdy Europa zaczęła wycofywać kapitał, a o kredyt było tak trudno, że Wall Street niemal zamarła, Morgan osobiście zawitał do Izby Rozrachunkowej i wymógł na niej wyemitowanie specjalnych bonów, żeby zapewnić przepływ pieniędzy. Ale największym dowodem jego autorytetu był piątkowy wieczór, kiedy wezwał do swojego domu najwyższych przedstawicieli nowojorskiego duchowieństwa i rzekł: „W niedzielę macie kazania. Oto co musicie w nich powiedzieć”. Ocalenie systemu finansowego zabrało Morganowi dwa tygodnie. Po drodze, gdy Nowy Jork ogłosił, że jest bliski bankructwa, ocalił również miasto. A w ostatnim posunięciu

zaprosił do swojej królewskiej biblioteki największych bankierów i przedstawicieli funduszy z Wall Street, zamknął drzwi i nie wypuścił nikogo, dopóki nie zrobili tego, czego chciał. Lecz w pamięci Williama Mastera najmocniej zapisał się obraz z samej Wall Street. Z tamtego pierwszego piątku. Idąc na zachód, William dotarł do największego skrzyżowania ulicy. Po swojej lewej stronie, na rogu pod numerem 23, był bank Morgana. Naprzeciwko wyrastała fasada Nowojorskiej Giełdy Papierów Wartościowych. Po prawej stał Federal Hall, a niedaleko, przy Nassau Street, Izba Rozrachunkowa. Jakieś sto metrów na wprost, na Broadwayu, znajdował się kościół Świętej Trójcy. Oto samo centrum amerykańskiego systemu finansowego. A w tym tygodniu najważniejsze na świecie pole bitwy. W tej właśnie chwili drzwi budynku pod numerem 23 otworzyły się i pojawił się w nich Morgan. Na ulicy było tłoczno. Milionerzy i dyrektorzy, kasjerzy, gońcy kręcący się między giełdą a Federal Hall. Ludzie z funduszy, których Morgan uważał za zbyt wulgarnych, żeby się z nimi zadawać, a oni mimo to wiwatowali na jego cześć, gdy ich ocalił. Wysoki, krzepki bankier w cylindrze wyszedł ze swojej świątyni na tę wąską agorę finansów pełną typowych przedstawicieli Wall Street. Jowisz nie patrzył ani w lewo, ani w prawo. Oczy mu błyszczały, jakby rozjaśniał je jakiś wulkaniczny ogień. Opuchnięty, kartoflowaty nos wyrastał mu z twarzy niczym góra, z której spływały wąsy jak dwa strumienie srebrnej lawy. Czyżby tam Hefajstos wykuwał swoje pioruny? Całkiem możliwe.

Szedł szybko ulicą, a tłum rozstępował się przed nim jak zwykli śmiertelnicy przed bóstwem. Nic dziwnego, pomyślał William. Morgan wspierał swój Kościół i zasiadał do stołu z biskupami, ale gdy schodził na Wall Street ze swojego bankierskiego Olimpu, był powyżej śmiertelników. Nie bez powodu Morgana nazywano Jowiszem, królem wszystkich bogów. *** Panika z 1907 roku zmieniła życie małego Salvatore Carusa, ale on na zawsze zapamiętał drobne wydarzenie, które miało miejsce miesiąc wcześniej. Był już ubrany. Miał na sobie garniturek z długimi spodniami, w którym wcześniej chodził jego brat. Biała koszula była idealnie czysta. Mógłby tak pójść do pierwszej komunii. Ale dla wszystkich, może z wyjątkiem jego matki, spotkanie tego dnia było ważniejsze niż komunia. Dlatego chciał jak najszybciej uporać się z tym, co mu polecono. To matka wpadła na pomysł, by wysłać go do domu księdza. Nie do ich proboszcza, ale do siwowłosego ojczulka, który tydzień wcześniej odprawiał u nich mszę. Gdzie on mieszkał? Oczywiście w żydowskiej dzielnicy. Właściwie niedaleko. Trzeba było jedynie przejść przez Bowery i już się było na miejscu – w dziesiątym i trzynastym okręgu wyborczym Lower East Side, które ciągnęły się aż do rzeki poniżej dawnej niemieckiej dzielnicy. Przy tutejszych uliczkach – wokół Division i Hester Street, przez Delancey i dalej aż do Houston – tłoczyły się małe fabryczki, zakłady farbiarskie, kuźnie i kamienice czynszowe od co najmniej jednego pokolenia wypełnione Żydami ze wschodniej Europy.

Ale niedaleko rzeki, przy Rivington Street, stał katolicki kościół. Salvatoremu nie podobało się kazanie starego księdza. Mówiło o kuszeniu na pustyni, kiedy Chrystus wszedł na szczyt góry, a diabeł kazał mu skakać, żeby Bóg mógł go uratować. Ale Jezus, przypomniał im ksiądz, odmówił. „Dlaczego nie skoczył?”, szepnął Salvatore do Anny. Skoro umiał chodzić po wodzie, to może potrafił też latać? Wydało mu się to znakomitym pomysłem. Ale ksiądz uważał inaczej. „Nie wódź na pokuszenie Pana, który jest twoim Bogiem! – zawołał, patrząc wprost na Salvatorego. – Bóg jest potężny – tłumaczył dalej – ale nie musi tego udowadniać. Profanacją jest – i tu znów spojrzał na Salvatorego surowo – wyzywać Boga na pojedynek. Bo On robi tylko to, co jest niezbędne dla Jego planów, których człowiek nie pojmie. Jeśli Bóg daje nam biedę, jeśli daje nam chorobę, jeśli odbiera nam najbliższą osobę, to taki jest Jego plan. Możemy prosić Go o pomoc, ale musimy pogodzić się z naszym losem. Nie proście Go o więcej, niż zasługujecie. Gdyby Bóg chciał, żeby człowiek latał, to dałby mu skrzydła. Więc nawet nie próbujcie – powiedział ksiądz stanowczo. – Bo to jest diabelska pokusa”. Concetcie Caruso kazanie bardzo się podobało. Podziękowała potem księdzu. Rozmawiali ze sobą. Okazało się, że matka księdza pochodzi z tej samej wioski co matka Concetty. I że ksiądz lubi migdały w cukrze. Ale dlaczego musiała wybrać akurat ten dzień, żeby posłać do niego Salvatorego z wielką torbą migdałów? Nikt tego nie wiedział. Z pewnością było to przeznaczenie.

Salvatore szedł przez żydowską dzielnicę tak szybko, jak mógł. Nie, nie bał się, ale zawsze czuł się tu nieswojo. Mężczyźni w czarnych chałatach i czarnych kapeluszach, ich brody i dziwny język – wszystko tu było inne niż gdzie indziej. Chłopcy mieli dziwnie bladą cerę, a na tych z loczkami to już nawet nie chciał patrzeć. Nie zaczepiali go jednak. Nigdy nie musiał się z nimi bić. Przepychając się między wózkami i straganami, doszedł do Rivington Street i zobaczył przed sobą kościół. Żydzi byli też dziwni pod innym względem. Nie mieli kościołów parafialnych jak chrześcijanie. Nawet większe synagogi były małymi, przysadzistymi budynkami, wciśniętymi pomiędzy czynszówki, bez dziedzińców czy plebanii. Czasem o ich obecności świadczyły jedynie wąskie drzwi prowadzące do pojedynczej sali. W jednym kwartale były trzy albo cztery takie synagogi. Jego matka nie lubiła Żydów. Mówiła, że są heretykami i Bóg ich ukarze. Ale ojciec tylko wzruszał ramionami. „Czy nie zostali już wystarczająco ukarani, zanim tu przyjechali? Dzięki Bogu w Ameryce nie ma pogromów, Concetto. Basta. Daj im spokój”. Ksiądz ucieszył się z podarunku od matki i kazał Salvatoremu przekazać jej podziękowania. Salvatore tak bardzo nie chciał się spóźnić, że biegł przez całą drogę do domu. Minąwszy Bowery, dotarł do włoskiej dzielnicy, gdzie mieszkała jego rodzina. Czekali już na niego na ulicy, wystrojeni na wielką okazję. Jego rodzice, Giuseppe oraz Paolo z umytą buzią. Anna wciąż czesała Marię. – Nareszcie – powiedział ojciec. – Możemy już iść.

– Zaraz, gdzie Angelo? – krzyknęła matka. Ojciec poruszył niecierpliwie ręką. – Anna, gdzie Angelo? – Jako najstarsza córka, której obowiązkiem była pomoc matce, Anna niemal przez cały czas zajmowała się Angelem. – Mamo, ja układam Marii włosy – powiedziała Anna płaczliwie. – Salvatore go poszuka – oznajmiła matka. – Szybko, Toto, przyprowadź tu brata. „Nie mieliśmy o tym pojęcia – mawiał ojciec – ale gdy dopłynęliśmy do Ellis Island, Angelo był już w naszej rodzinie”. Urodził się osiem miesięcy później. A teraz miał sześć lat, ale wszyscy traktowali go jak maleńkie dziecko. Uwielbiali go, jednak ojciec czasem tracił do niego cierpliwość. Był mały jak na swój wiek i dość delikatny. Oraz marzycielski. „Jest podobny do wujka Luigiego”, wzdychał Giovanni Caruso. Anna broniła braciszka. „Jest wrażliwy i bystry”, mówiła. Ale nie robiło to na nikim wrażenia. Salvatore wbiegł do domu. Była to typowa kamienica czynszowa z Lower East Side, początkowo wzniesiona jako czteropiętrowy dom szeregowy ze schodkami przy drzwiach. Ale dawno temu właściciel zauważył, że za pomocą niewielkich środków może podwoić wpływy ze skromnych czynszów. Tak tanio, jak było można, zabudował niewielkie podwórko na tyłach, przez co wynajmowana powierzchnia wzrosła dwukrotnie. A ponieważ na podobny pomysł wpadł właściciel sąsiedniej kamienicy oraz właściciel kamienicy stojącej za podwórkiem, jedynym źródłem dopływu świeżego powietrza dla tylnej części domu był wąski kanał wentylacyjny pomiędzy sąsiednimi budynkami oraz maleńkie

podwóreczko, na którym stały dwie latryny służące wszystkim mieszkańcom. Kiedy następnego dnia po przyjeździe na Ellis Island kuzyni przyprowadzili tu też rodzinę Caruso, Giovanni i Concetta byli zniesmaczeni. Ale szybko okazało się, że mieli szczęście. Trafiły im się trzy pokoje na samej górze od frontu. To prawda – żeby się tam dostać, musieli włazić po śmierdzących schodach, ale z ulicy dochodziło do mieszkania świeże powietrze i można było wyjść na dach, gdzie suszyło się pranie. Gdy Salvatore wpadł do mieszkania, Angelo był w najmniejszym pokoju. Miał już na sobie spodnie, ale nie zdążył wcisnąć koszuli za pasek. Bezradnie patrzył na swoje stopy. – Masz już sześć lat i wciąż nie umiesz zawiązać sznurowadeł? – burknął Salvatore. – Próbowałem. – Nie ruszaj się. – Najchętniej wyciągnąłby brata po schodach na zewnątrz, ale Angelo na pewno by się potknął. W pośpiechu zaczął mu wiązać sznurowadła. – Wiesz, z kim mamy się spotkać? – spytał. – Zapomniałem. – Idiota! Mamy się spotkać z największym Włochem na świecie. Nie powiedział: największym Włochem, jaki kiedykolwiek żył. Bo to byłby Kolumb. Następny, dla Włochów z północy, był Garibaldi, patriota, któremu udało się zjednoczyć Włochy i który zmarł zaledwie ćwierć wieku temu. Ale dla

mieszkających w Nowym Jorku Włochów z południa był tylko jeden bohater, na dodatek żywy, który mógł się z nimi równać. – Caruso! – krzyknął Salvatore. – Wielki Caruso, który nazywa się tak samo jak my. Idziemy się z nim spotkać! Jak można zapomnieć? Dla ich ojca Enrico Caruso był bogiem. W Ameryce operą interesowali się bogaci, lecz włoska społeczność śledziła karierę i występy wielkiego tenora tak pilnie, jakby chodziło o jakiegoś generała i jego bitwy. „Śpiewał na całym świecie – mówił ojciec. – W Neapolu, w Mediolanie, w Petersburgu, w Buenos Aires, w San Francisco… Kiedyś śpiewał z Melbą. A teraz śpiewa z Geraldine Farrar 2. Dyryguje mu Toscanini. A co powiedział wielki Puccini, gdy po raz pierwszy usłyszał Carusa? «Kto pana do mnie przysłał? Chyba sam Bóg»”. Nie dość, że był Włochem, to jeszcze urodził się w Neapolu i nosił to samo nazwisko co oni! „Jesteśmy spokrewnieni – oświadczył ojciec, ale gdy Salvatore zapytał, w jaki sposób, ten wzruszył ramionami, jakby pytanie było idiotyczne. – A kto tam wie takie rzeczy”. A dziś mieli się z nim spotkać. Zawdzięczali to wujkowi Luigiemu, który znalazł pracę w pobliskiej restauracji. Nie była duża, w końcu mieściła się w biednej włoskiej dzielnicy. Bogatsi Włosi z północy, lekarze, przedsiębiorcy, ludzie wykształceni, którzy patrzyli z góry na rodaków z południa i traktowali ich niemal jak zwierzęta, mieszkali w innych częściach miasta, głównie w Greenwich Village, gdzie mieli eleganckie restauracje.

Ale Caruso nigdy nie zapomniał o swoim biednym rodzinnym domu w Neapolu. Lubił jadać w Little Italy, a niedawno zjawił się w restauracji akurat wtedy, gdy wujek Luigi miał zmianę. I wujek Luigi zapytał, czy przy następnej okazji mógłby mu przedstawić swoją rodzinę, a ten wielki człowiek powiedział, że oczywiście, bo miał szlachetny charakter. I dziś właśnie zapowiedział się w restauracji na obiad. Ledwo Salvatore sprowadził brata na dół, Angelo oznajmił, że musi iść siusiu. Jęknąwszy z rozpaczy, podszedł z nim do drzwi prowadzących na podwórko, gdzie znajdowały się latryny. – Tylko szybko! – krzyknął. Niemal natychmiast wydał z siebie kolejny okrzyk. Ale było już za późno. Ludzie z wyższych pięter nieustannie wyrzucali przez okno śmiecie i wylewali pomyje. Dlatego wejście do latryny wiązało się z pewnym ryzykiem. Każdy wiedział, że przed wyjściem na podwórko należy spojrzeć w górę. Każdy z wyjątkiem Angela. Ktoś wylał z góry wiadro brudnej, czarnej wody pozostałej po myciu podłogi. Gdy biedny Angelo spojrzał w górę, woda spadła mu na twarz. Przewrócił się. Miał mokrą i brudną koszulę. Przez chwilę siedział w ciemnej kałuży, nie mogąc wydobyć z siebie słowa. A potem zaczął żałośnie płakać. – Stupido! Idiota! – krzyczał Salvatore. – Spójrz na swoją koszulę! Przynosisz nam wstyd. – Chwycił braciszka za włosy i wywlókł go przez korytarz na ulicę, gdzie rodzina powitała go rozpaczliwymi okrzykami.

Ojciec wzniósł ręce w górę i zaczął obwiniać Salvatorego. Ten jednak bronił się, mówiąc, że to przecież nie jego wina, że brat nie potrafi zawiązać sznurowadeł ani pójść sam do latryny. Ojciec machnął ze zniecierpliwieniem ręką, ale nie dał się przekonać. Tymczasem matka zabrała Angela do mieszkania. – Niech zostanie w domu, bo inaczej narobi nam wstydu – oznajmił Salvatore. Brat wrócił po kilku minutach. Był skruszony, ale miał umytą głowę i czystą koszulę, dużo bardziej znoszoną niż poprzednia. Ruszyli w kierunku Mulberry Street. Na włoskich uliczkach panował taki sam tłok jak w żydowskiej dzielnicy. Ale były też pewne różnice. Gdzieniegdzie małe drzewka rzucały niewielki cień. W kilku miejscach równy rząd domów przerywał piękny gmach kościoła, czasem nawet z dziedzińcem otoczonym murem. Ludzie z okolic Neapolu mieszkali głównie na Mulberry, Kalabryjczycy na Mott, Sycylijczycy na Elizabeth, a każdemu większemu miastu przynależała określona część ulicy. Włosi jak tylko mogli próbowali odtworzyć swoją ojczyznę. Ale Concetta nigdy nie czuła się tutaj jak w domu. Przecież całe swoje dotychczasowe życie spędziła na ciepłym włoskim południu. Owszem, byli biedni, ale mieli swój kawałek ziemi, swoją wioskę, odwieczne piękno morskiego brzegu i gór. Tutaj znalazła jedynie hałas i zgiełk wąskich uliczek leżących na skraju bezkresnej dziczy. Mówiono, że tu jest miasto, ale gdzie są place, gdzie ławeczki, na których można usiąść, porozmawiać i pokazać się innym? Gdzie jest rynek?

Owszem, u wylotu Mulberry Street, gdzie władze miejskie postawiły w końcu kilka czynszowych kamienic tak obskurnych, że mogły się równać z pobliskim Five Points, w cieniu kościoła pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego znajdował się niewielki skwer. Ludzie tam zaglądali, ale skwer nie wyglądał jak te we Włoszech. „Tu wszystko jest brzydkie”, wzdychała Concetta. A za każdym razem, gdy wchodziła do przepełnionej kamienicy z wąską klatką schodową, drgającymi płomykami gazowych lamp, odłażącymi tapetami i smrodem, ogarniało ją przygnębienie. Gdy tylko mogła, szła na dach, gdzie kobiety z okolicznych domów spotykały się na pogaduszki. Czasami łatała tam ubrania albo robiła przecier pomidorowy. Latem spała na dachu z młodszymi dziećmi, a Anna i Giuseppe spędzali noce na schodach przeciwpożarowych. Byle tylko wydostać się z dusznych, czynszowych pokoików. Jednak Ameryka, choć okropna, pozwalała zarobić. Jedno pokolenie wstecz silni przybysze z Irlandii pracowali na budowach, kopali kanały, układali linie kolejowe i sprzątali ulice. Teraz większość irlandzkich rodzin zdążyła już awansować. Byli policjantami, strażakami, a nawet wykonywali wolne zawody. A ciężkie, fizyczne prace przejęli po nich Włosi. Nie dostawali za nie dużo – tylko czarnym płacono mniej – ale Giovanni Caruso i jego syn Giuseppe byli silni i umieli ciężko pracować. Anna brała jakieś prace chałupnicze, więc rodzina mogła nawet, jak większość włoskich rodzin, coś zaoszczędzić. Co miesiąc Giovanni Caruso szedł do banku Stabile na rogu Mulberry i Grand Street, żeby wysłać dolary siostrze we Włoszech. Zostawiał też sobie parę groszy. Miał nadzieję, że przez parę lat uda mu

się zaoszczędzić tyle, by otworzyć niewielki interes albo kupić dom. To marzenie pozwalało mu znosić wszystkie trudy i wyrzeczenia. Na razie, żeby sprawić żonie przyjemność, zgadzał się, żeby Paolo i Salvatore chodzili do szkoły, choć, jak przypominał, trzynastoletni Paolo był już na tyle duży, aby zarabiać na życie. Jeszcze tylko kilka lat. Zwłaszcza jeśli signor Rossi mu pomoże. Jak wszyscy w Little Italy, signor Rossi przyjechał do Ameryki z konieczności. Ale był prominente, ważną osobą. „Mój ojciec był prawnikiem – mawiał, wzruszając ramionami. – I gdyby nie jego przedwczesna śmierć, która uniemożliwiła mi kształcenie się, mieszkałbym dziś w pięknym domu w Neapolu”. Signor Rossi był uprzejmym człowiekiem i znał się na wielu sprawach. Ale przede wszystkim dobrze mówił po angielsku. Giovanni Caruso posługiwał się łamaną angielszczyzną, mimo że mieszkał w Nowym Jorku już od sześciu lat. Concetta w ogóle nie znała tego języka. Większość ich sąsiadów i znajomych, a nawet kuzyni, którzy przybyli do Ameryki dużo wcześniej, była w tym samym położeniu. W swojej dzielnicy stworzyli sobie „małe Włochy”, ale wielki amerykański świat wciąż był dla nich obcy. Więc gdy potrzebna była pomoc przy rozmowach z władzami miasta albo trzeba było zrozumieć podpisywany kontrakt, signor Rossi wyjaśniał wszystko jak najlepszy notariusz. Zawsze miał na sobie dobrze skrojony garnitur; prezentował się elegancko, czym rozpraszał wątpliwości nieufnie nastawionych Amerykanów, no i chętnie podejmował się różnych rozmów w imieniu Włochów. Nie brał za te usługi ani

grosza. Ale gdy pojawiał się w jakimś sklepiku albo potrzebował w swoim domu napraw, nikt nie przyjmował od niego zapłaty. Prowadził też interesy – doradzał ludziom, co mają zrobić z oszczędnościami. „Pieniądze w banku mają swoją wartość, przyjacielu – tłumaczył. – Ale jeszcze większą wartość mają pieniądze, które się mnożą. Amerykanie potrafią mnożyć pieniądze, więc czemu my nie mielibyśmy na tym skorzystać?”. W ciągu kilku lat signor Rossi stał się wziętym banchista. Wiedział, jak inwestować, i wiele rodzin było wdzięcznych losowi, że złożyli swojego oszczędności w jego ręce. Co miesiąc Giovanni Caruso dokładał trochę do konta, które miał u signora Rossiego, a ten przedstawiał mu każdego miesiąca krótkie rozliczenie pokazujące, jak rośnie jego niewielki majątek. „Zachowaj cierpliwość – doradzał. – Człowiek, który w tym kraju mądrze inwestuje, będzie bogaty”. Rodzina szła dumnie ulicą. Giovanni ze swoim dorosłym synem, dalej Concetta z małym Angelem, Anna z Marią, a na samym końcu Salvatore i Paolo, rozmawiając i śmiejąc się jak zwykle. W małej restauracji było jeszcze niewielu gości. Wujek Luigi, z serwetką przewieszoną przez ramię, obsługiwał mężczyznę siedzącego samotnie przy dużym stole. Mężczyzna był krępym neapolitańczykiem takim jak ich ojciec, ale miał w oczach szczególny błysk. Luigi skinął na nich, by podeszli bliżej, a mężczyzna uśmiechnął się do nich i otwierając szeroko ramiona, zaprosił, by usiedli z nim przy stole. – Witam rodzinę Caruso! – zawołał.

Salvatore na zawsze zapamiętał ten obiad. Nigdy jeszcze nie widział aż tyle jedzenia. Naturalnie żywność we włoskiej dzielnicy nie była zła. Nawet jego matka zrzędliwie przyznawała, że w Ameryce jadali więcej mięsa niż w Mezzogiorno, makaronu zresztą też. No i w Ameryce nikt nie kupował ciężkiego wiejskiego chleba – jadało się lekkie białe bułki, jak bogacze. Ale sławny tenor, który zarabiał wiele tysięcy dolarów na tydzień, mógł sobie zamówić, czego dusza zapragnie. Stół aż się uginał od włoskiego spaghetti, amerykańskich bistecca, sałatki w wielkiej salaterce, dzbanków z oliwą, całych gór oliwek, butelek chianti – oraz lacryma christi, spod Wezuwiusza, na cześć Neapolu i jego okolic – koszyków z chlebem, półmisków z salami i serami… A nad tym wszystkim unosił się cudowny, pomidorów, papryki i oliwy.

intensywny

zapach

– Mangia, jedzcie – zachęcał, podsuwając im jedzenie i nalegając, żeby każde z dzieci miało swoje bistecca. Salvatoremu wydawało się, że trafił do nieba. Wielki Caruso emanował ciepłem i hojnością, a ta aura wypełniała całą salę. – Włochy w Ameryce – zwrócił się do Giovanniego z uśmiechem – są nawet lepsze niż Włochy we Włoszech. – Poklepał się po wystającym brzuchu. – Tutaj Włosi zaczynają tyć. – Rzeczywiście, nawet chudzi imigranci z Mezzogiorno zamieszkujący obskurne czynszówki na Lower East Side po roku czy dwóch przybierali na wadze.

Według Concetty wielki tenor był wprost czarujący. Znał jej wieś, a nawet jednego z jej krewnych. Wkrótce na jej twarzy pojawił się promienny uśmiech. A Giovanni Caruso, znając legendarną hojność śpiewaka, za wszelką cenę starał się pokazać, że nie przyszli tu w oczekiwaniu na jałmużnę. – Dobrze nam się wiedzie – zapewniał. – I nawet coś zaoszczędziłem. Jeszcze parę lat i kupię dom. – Brawo! – powiedział Caruso. – Wypijmy zatem za ten kraj wielkich możliwości. – Ale pan, signor Caruso – dorzucił z szacunkiem Giovanni – przynosi naszemu nazwisku wielki zaszczyt. Dzięki panu darzą nas estymą. Śpiewak przyjął ten hołd jak ojciec rodu. – Przyjaciele, wznieśmy toast za nazwisko Caruso. Podczas posiłku rozmawiał ze wszystkimi członkami rodziny po kolei. Pochwalił Giuseppe, że pomaga ojcu. A Concetcie pogratulował takiej wspaniałej rodziny. Od razu zauważył, że Anna jest dla młodszego rodzeństwa jak druga matka. Paolo przyznał się, że chce zostać strażakiem, a gdy przyszła kolej na Salvatorego, Caruso zapytał go o szkołę. Kościół Przemienienia Pańskiego stał pomiędzy Mott a Mulberry Street na niskim wzniesieniu obok małego skweru. Gdy rodzina Caruso przybyła do Nowego Jorku, irlandzki ksiądz przewodził irlandzkiej kongregacji w głównym kościele, natomiast włoski ksiądz odprawiał nabożeństwa dla Włochów w krypcie. Jednak od tamtego czasu Włosi przenieśli się na górę, co było oznaką, że teraz oni przejęli

dzielnicę. Przy kościele działała szkoła, do której chodziły dzieci Caruso. – Musisz się jak najwięcej nauczyć – przekonywał wielki tenor. – Zbyt wielu Włochów z południa lekceważy wykształcenie. Mówią: „Jak to, syn będzie więcej umiał niż ojciec?”. Ale mylą się. Ucz się pilnie, a odniesiesz w Ameryce sukces. Rozumiesz? Salvatore nie lubił szkoły, więc niechętnie słuchał tych słów, lecz skłonił głowę z szacunkiem. – A ty, młody człowieku – zwrócił się Caruso do Angela – uczysz się czegoś w szkole? Angelo był marzycielem, lecz w szkole szło mu świetnie. Prawdę powiedziawszy, czytał lepiej niż jego starsi bracia. Miał też talent do rysunków. Był zbyt nieśmiały, by wykrztusić z siebie choć słowo, więc matka odpowiedziała za niego. Salvatore, który doskonale wiedział, że zdolności Angela na nic mu się nie przydadzą, spojrzał na Paola z porozumiewawczą miną. – A twój brat Salvatore jest dla ciebie dobry? Zapadło ciężkie milczenie. Angelo jakby obudził się do życia. – Nie! – krzyknął na cały głos. – Mój brat jest dla mnie niedobry. Paolo uznał to za żart, jednak Caruso odwrócił się z powagą do Salvatorego. – Powinieneś się wstydzić.

– Angelem opiekuje się Anna – wtrąciła matka, nie chcąc, by sławny śpiewak pomyślał, że najmłodszy syn jest zaniedbywany. Caruso skinął głową, ale nie spuszczał wzroku z Salvatorego. – Twój brat jest marzycielem. Nie jest taki silny jak ty. Ale kto wie, może zostanie uczonym albo księdzem, albo wielkim artystą. Jesteś jego starszym bratem. Powinieneś go bronić. Obiecaj mi, że już zawsze będziesz dla niego dobry. Salvatore najchętniej sprałby Angela na kwaśne jabłko, ale poczuł, że się czerwieni, więc tylko przytaknął: – Obiecuję, panie Caruso. – Znakomicie. – Śpiewak wyjął skądś tabliczkę czekolady i wręczył ją Salvatoremu. – Ta czekolada jest tylko dla ciebie. Żebyś pamiętał, co mi obiecałeś. – Wyciągnął dłoń, żeby Salvatore mógł ją uścisnąć. – Ecco. Obiecał. – Spojrzał na wszystkich z taką powagą, jakby podpisał przed chwilą kontrakt. Salvatore spojrzał najpierw na Angela, który aż otworzył szeroko oczy ze zdumienia, a potem na tenora i swoją rodzinę, bezgłośnie przeklinając swój los. No i co ma teraz zrobić? *** Wieść szybko się rozeszła. Jeszcze tego samego dnia wszyscy w Little Italy wiedzieli, że rodzina Caruso jadła obiad z wielkim tenorem. Giovanni okazał spryt. Gdy ktoś go pytał: „Czy ten wielki Caruso to twój krewny?”, odpowiadał ze śmiechem: „U nas wielu nosi takie nazwisko. Jesteśmy jak plemię, a nie rodzina”. Dzięki temu ludzie zaczęli szeptać: „Giovanni Caruso nie przyznaje, że są spokrewnieni, a mimo

to sam Caruso traktuje go jak brata. Nie ma dymu bez ognia”. Zaprzeczając związkom rodzinnym, Giovanni kazał ludziom przypuszczać, że one naprawdę istnieją. Nawet właściciel domu, zobaczywszy go któregoś dnia na ulicy, uśmiechnął się i zapewnił, że w drobnych sprawach zawsze może na niego liczyć. Salvatore czuł się w obowiązku otoczyć młodszego brata opieką. Dla Paola był to nieustający powód do niewinnych żartów. Zabierał Angelowi na przykład jabłko albo chował mu buty, a potem mówił przymilnie: „Nie martw się, twój brat Salvatore przyniesie ci z powrotem”. Kilka razy doszło z tego powodu do poważnej kłótni. Salvatore nie zdawał sobie sprawy z paniki na Wall Street, która wybuchła miesiąc później. Takie rzeczy nie dotyczą przecież biedaków z Lower East Side. Ale któregoś dnia zajrzał do nich wujek Luigi i oznajmił, że pewien banchista, który często jadał w ich restauracji, stracił wszystkie pieniądze, swoje i swoich klientów. – Mam nadzieję, że ten twój signor Rossi nie wpakował się w kłopoty – powiedział. – Signor Rossi jest za sprytny, żeby popełniać błędy – odparł Giovanni Caruso. Ale wieczorem Salvatore zauważył, że ojciec ma zatroskaną minę. Dwa dni później ojciec wybrał się na spotkanie z banchista. Gdy wrócił, miał twarz bladą jak kreda. Poszedł na dach, żeby porozmawiać na osobności z Concettą. Salvatore usłyszał krzyk matki. A gdy wieczorem cała rodzina zebrała się

w małym mieszkanku, Giovanni powiedział łamiącym się głosem: – Signor Rossi stracił wszystko. Wszystkie pieniądze swoich klientów. To bardzo skomplikowane, wiele osób jest w tej samej sytuacji, a nasze oszczędności przepadły. Musimy zaczynać od nowa. – To kłamstwo! – zawołała matka. – Pieniądze nie mogą tak po prostu zniknąć! On je ukradł! – Na pewno nie, Concetto. Rossi stracił też swoje pieniądze. Mówił mi, że nie wie, za co kupi jedzenie. – A ty mu wierzysz? Nie widzisz, co on robi? Odczeka trochę, a potem zniknie ze wszystkimi pieniędzmi. On się śmieje za twoimi plecami, Giovanni. – Nic z tego nie rozumiesz. Signor Rossi jest człowiekiem honoru. – Honoru? Wszyscy mężczyźni to głupcy. Każda kobieta widzi, co on zamierza. Salvatore jeszcze nigdy nie słyszał, żeby matka zwracała się do ojca w sposób pozbawiony szacunku. Ciekaw był, co z tego wyniknie. Ale ojciec nie zwrócił na to uwagi. – Paolo i Salvatore muszą iść do pracy – powiedział cicho. – Najwyższy czas, żeby nam pomagali tak samo jak Anna. Pracy jest w bród. Maria i Angelo zostaną na razie w szkole. Za parę lat, jak się odkujemy, przyjdą lepsze czasy. Dla Salvatorego była to zmiana na lepsze. Nie musiał już chodzić do szkoły, a więc nie obowiązywał go nakaz Caruso, że ma się pilnie uczyć. Spędzali z Paolem poza domem tyle

czasu, że dobre traktowanie Angela przychodziło mu z łatwością. Na ulicach nietrudno było zarobić parę groszy, a oni wyspecjalizowali się w usługach pucybutów. Chodzili aż do Greenwich Village i czyścili buty Włochom, którzy jadali tam obiady. Znaleźli też firmę, do której mogli przychodzić i czyścić buty pracownikom. Jeden pastował buty, a drugi je polerował. Paolo musiał przyznać, że buty wyglansowane przez Salvatorego ładniej błyszczą. „Ja nie odziedziczyłem takiej śliny jak ty”, mówił z żalem. Dla matki utrata wszystkich oszczędności też oznaczała dużą zmianę. W najlepiej oświetlonym pokoju przy oknie ustawiono maszynę do szycia. Matka i Anna na zmianę wykonywały chałupnicze zlecenia. Płacono im grosze, ale mogły pracować w domu, zajmować się młodszymi dziećmi i przygotowywać jedzenie dla rodziny. Po pierwszym emocjonalnym wybuchu Concetta nigdy więcej nie wspomniała o signorze Rossim, ale Salvatore widział, że matka jest nieszczęśliwa. Któregoś wieczoru usłyszał, jak rodzice rozmawiają cicho na dachu. Ojciec przekonywał do czegoś żonę, lecz Salvatore nie rozróżniał słów. Ale matka mówiła wyraźniej. – Nie chcę już więcej dzieci, Giuseppe. Błagam cię. Wiedział, co miała na myśli. Zbliżał się koniec roku. Akurat szedł z ojcem Mulberry Street, gdy z restauracji wybiegł za nimi wujek Luigi. Kazał im natychmiast wejść do środka. Wielki Caruso je obiad i chce z nimi rozmawiać. Śpiewak przywitał ich serdecznie.

– Proszę przekazać małżonce wyrazy uszanowania – powiedział i zapytał, czy dobrze im się wiedzie. – Assolutamente – zapewnił Giovanni. – Bene, bene – ucieszył się Caruso. – A ty, dobrze traktujesz brata? – zwrócił się do Salvatorego. – Tak. – A przykładasz się do nauki? – Jak nigdy przedtem – wtrącił ojciec, zanim Salvatore zdążył otworzyć usta. Luigi spojrzał ze zdziwieniem, ale Caruso niczego nie zauważył. Zamiast tego wyjął z kieszeni kopertę i podał ją Giovanniemu. – Dwa bilety do opery, dla pana i pańskiej żony. – Uśmiechnął się. – Przyjdziecie? – Oczywiście! – Giovanni aż się jąkał, dziękując za taki prezent. Dopiero gdy wyszli na ulicę i pokonali całkiem spory kawałek drogi, odezwał się do syna: – Nie mogłem mu powiedzieć o naszych nieszczęściach, Toto. Nie mogłem mu powiedzieć, że nie chodzisz już do szkoły. – Wiem, tato. – Ja też nazywam się Caruso. Nie mogłem sobie pozwolić na brutta figura. Chodziło o zachowanie twarzy. O włoską dumę. Salvatore to rozumiał. Odważył się nawet ścisnąć ojca lekko za ramię. – Miałeś rację.

W dniu, gdy mieli pójść do opery, matka oznajmiła, że źle się czuje. – Zabierz ze sobą któreś z dzieci – powiedziała do męża. – Anna mogłaby pójść. Ale ojciec po chwili zastanowienia stwierdził, że skoro Salvatore był przy tym, gdy Caruso dawał mu bilety, to on powinien pójść. Z jakąż dumą Salvatore kroczył u boku ojca, gdy wieczorem zmierzali do gmachu opery na Broadwayu. Wielki kwadratowy budynek, który zajmował cały kwartał pomiędzy Trzydziestą Dziewiątą a Czterdziestą Ulicą, przypominał dom towarowy. Ale eleganci w wieczorowych strojach z pewnością należeli do wyższych sfer. W pobliżu zauważył nawet błyszczącego rolls-royce’a. Salvatore jeszcze nigdy nie był w tej części miasta. Znał ruchliwe ulice dzielnicy finansowej i nabrzeże, ale nie zapuszczał się dalej na północ niż do Greenwich Village. U wylotu Piątej Alei zdarzało mu się widzieć wytworne damy w drzwiach swoich domów, lecz nigdy nie widział takiego tłumu w wieczorowych strojach. Kiedy znaleźli się w środku, Salvatore aż wstrzymał oddech. Ogromna widownia ze wspaniałymi żyrandolami wyglądała jak niebiański pałac. Na scenie wisiała ciężka kurtyna ze złotego adamaszku, a na zaokrąglonym proscenium widniały nazwiska wielkich kompozytorów. Słyszał o Beethovenie, o Wagnerze już nie. lecz wśród tych nazwisk było jedno, widoczne dla wszystkich, które napełniało dumą każdego Włocha: Verdi. I właśnie Aidę Verdiego wystawiano tego wieczoru.

Szybko zorientował się, że Caruso taktownie nie podarował im biletów na miejsca w najdroższym sektorze, bo tam wszyscy mieli na sobie wieczorowe stroje. Oni byli ubrani w garnitury i czyste koszule – ojciec zawiązał nawet krawat – ale gdy przeciskali się przez tłum, Salvatore od razu zauważył kierowane na nich dziwne spojrzenia. Gdy pastował buty bogatych biznesmenów, traktowali go życzliwie. Jednak teraz, kiedy odważył się wkroczyć na ich teren, kilku mężczyzn spojrzało na niego i na ojca z lodowatym chłodem. Jakaś kobieta zgarnęła szybkim ruchem suknię, jakby obawiała się, że zostanie skażona dotykiem nieproszonych gości, a jej mąż mruknął: – Cholerni makaroniarze. – Widzisz, Toto, lubią nasze opery, ale nas już nie – powiedział ojciec ze smutkiem. Znaleźli swoje miejsca. Sąsiednie fotele zajmowali tacy sami prości Włosi, być może także korzystali z hojności Carusa. Ojciec zaczął z nimi rozmawiać, ale Salvatore nie mógł przestać myśleć o spojrzeniach bogaczy. Zły nastrój nie opuszczał go do chwili, gdy kurtyna poszła w górę. Fabułę Aidy łatwo było zrozumieć, zwłaszcza gdy było się Włochem i rozumiało się każde słowo, zauważył cierpko w myślach. Księżniczka Aida pojmana w Egipcie jako niewolnica oraz jej kochanek Radames. Miłosny trójkąt dopełniała córka egipskiego faraona. Z jaką maestrią Verdi potraktował ten prosty temat! Co za wspaniałe marsze, co za porywające sceny stworzył. A Caruso jako Radames wprost oczarował widownię fantastycznym głosem, wzruszającym jak tenor i głębokim jak baryton. W tym sezonie Metropolitan

Opera

wystawiła

nową

inscenizację

o

niezrównanej

wspaniałości. Salvatore dosłownie chłonął muzykę i napawał się każdą sceną; wydawało mu się, że roztacza się przed nim cała śródziemnomorska świetność jego ojczystych stron, od Włoch po Afrykę. Wzruszył się do głębi. Ale najbardziej poruszający moment przyszedł na samym końcu, gdy główny bohater, skazany na śmierć, zostaje zamurowany w olbrzymim grobowcu. Góruje nad nim ciemny mur, słabo widoczny w światłach ze sceny, niewzruszony i niezmienny jak przeznaczenie. I oto nagle Radames dostrzega, że jego ukochana Aida, którą podejrzewał o zdradę, ukryła się w grobowcu, gotowa dzielić z nim los. I gdy kochankowie rozpoczęli w ciemności finałowy, zapadający w pamięć duet, Salvatore zerknął na ojca. Giovanni Caruso siedział z lekko uniesioną głową. Miał zwyczajną, szeroką i ogorzałą twarz człowieka pracy z Mezzogiorno. Ale gdy chłopiec patrzył na nią z boku, wydawało mu się, że jest tak szlachetna jak profil rzymskiego patrycjusza. I w tym słabym świetle Salvatore zauważył też, że całkowicie nieruchoma twarz ojca jest mokra od łez. Nie posiadałby się ze zdziwienia, gdyby wiedział, że wytworna dama Rose Vandyck Master z własnej i nieprzymuszonej woli wyszła z opery przed zakończeniem przedstawienia. *** Następnej wiosny Salvatore miał jedyną w swoim życiu kłótnię z Paolem. Byli akurat w biurze, w którym czyścili buty pracownikom.

Zadziwiające, jak szybko wszyscy zapomnieli o jesiennej panice na giełdzie. Interesy szły świetnie. Pracownicy biura dużo zarabiali, a gdy byli w dobrym nastroju, dawali chłopcom dolara napiwku. Tym razem, gdy mali Włosi już wyglansowali pół tuzina trzewików i dostali zapłatę, jeden z mężczyzn, pochłonięty akurat rozmową przez telefon, wyciągnął rękę i na odchodne podał Salvatoremu pieniądze. Dopiero przy windzie Salvatore zorientował się, że trzyma w dłoni pięć dolarów. Pokazał je bratu. Zapewne pomyłka, o którą zresztą nie było trudno. Na banknocie jednodolarowym znajdował się wizerunek orła bielika oraz portrety Lincolna i Granta; na banknocie pięciodolarowym widniał biegnący jeleń. Ale oba miały tę samą wielkość, a mężczyzna był zajęty rozmową przez telefon. – Chyba powinniśmy mu powiedzieć – stwierdził Salvatore. – Zwariowałeś? – Paolo spojrzał na niego z pogardą. Do niedawna Paolo był niewiele większy od brata. Ale w ciągu ostatniego roku urósł tak bardzo, że niemal dogonił ojca. „Giuseppe nigdy tak nie rósł – oświadczyła matka. – Może to Ameryka tak na niego działa”. Wcale nie była z tego zadowolona. Paolo chyba też nie, bo zmienił mu się charakter. Nadal robił wszystko z Salvatorem, ale nie żartował już tak jak dawniej. A czasem, gdy szli ulicą, Salvatore patrzył na brata i zupełnie nie wiedział, o czym myśli. Salvatore wcale nie uważał, że zwariował. Pięć dolarów było znaczną sumą. Mężczyzna z pewnością się pomylił. Wzięcie tych pieniędzy byłoby nieuczciwe.

– On się pomylił. Czuję się, jakbym go okradł. – To jego problem. Zresztą może chciał dać nam pięć dolarów? – Wścieknie się, jak się zorientuje – protestował Salvatore. – Znienawidzi nas. A zawsze dobrze nas traktował. Jeśli oddamy mu te pięć dolarów, to może się ucieszy i pozwoli nam je zatrzymać. – Nic nie rozumiesz – syknął Paolo. Wyglądało na to, że jest zły. Gdy tylko przyjechała winda, wepchnął brata do środka i kazał mu milczeć. Odezwał się do niego, dopiero gdy znaleźli się na ulicy. – A czy ty wiesz, co on sobie pomyśli, jak mu pokażemy te pięć dolarów? Będzie nami pogardzał. To Nowy Jork, Toto, a nie jakiś klasztor. Jak coś ci wpadnie w ręce, to bierz i nie pytaj. – Widząc, że Salvatore wcale nie jest przekonany, chwycił go za ramię i mocno nim potrząsnął. – Jak myślisz, co oni tam robią całymi dniami? Handlują. Kupują i sprzedają. Jeśli się pomylisz, twoja strata. Jeśli zarobisz, stajesz się bogaty. Takie obowiązują zasady. Chcesz mu oddać pieniądze? Wyjdziesz na frajera. – Tata mówi, że ludzie powinni nam ufać – upierał się Salvatore. – Tata? A co on tam wie! Tata zaufał signorowi Rossi, a on zabrał nam wszystkie pieniądze! Nasz ojciec to głupiec. Frajer. Nie zauważyłeś? Osłupiały Salvatore patrzył na brata. Nigdy nie słyszał, by ktokolwiek wyrażał się w ten sposób o ich ojcu. Paolo miał

twarz wykrzywioną gniewem. Wyglądał okropnie. – Nie wolno ci tak mówić! – krzyknął Salvatore. Gdy wrócili wieczorem do domu, Paolo jak zwykle położył zarobione pieniądze na stole. Wcześniej rozmienił pięciodolarowy banknot na drobne, ale matka i tak była zdziwiona. – Aż tyle zarobiliście? Nie ukradliście aby? – spytała podejrzliwie. – Ja bym nigdy nie ukradł – odparł Salvatore, co ją zadowoliło. W ciągu następnych miesięcy Paolo często bywał w dobrym nastroju, ale Salvatore miał wrażenie, że w jego relacjach z bratem pojawiła się głęboka rysa. Nigdy o tym nie mówili. Zbliżył się za to do Anny. Kiedyś lubiła mu rozkazywać, ale teraz, gdy urósł i zaczął pracować, różnica wieku między nimi wydawała się mniejsza. Zauważył, że siostra ciężko pracuje z matką w domu, i starał się jej pomagać. Dwoje najmłodszych dzieci chodziło do szkoły, ale gdy wracały do domu po lekcjach, to Anna się nimi zajmowała, a jeśli matka pracowała, ona przygotowywała wieczorny posiłek. Starała się, aby Angelo nie wchodził ojcu w paradę, bo irytowała go marzycielska natura syna. Za to pyzata, niebieskooka Maria była ulubienicą całej rodziny. Matka niemal całe dnie spędzała przy małym stoliku stojącym pod oknem w sypialni od frontu. Ustawiono na nim kupioną na raty maszynę Singera. Matka szyła na niej na akord konfekcję, a Anna, siedząc obok na małym foteliku,

wykończała ją ręcznie. Latem nie było tak źle, ale zimą robiło się naprawdę ciężko. W kamienicy było tylko oświetlenie gazowe, a dodatkowa lampa naftowa niewiele pomagała. Salvatore widział, że obie kobiety muszą mocno wytężać wzrok, a matka czasem kręciła głową i mówiła do Anny: „Masz młodsze oczy, zobacz, czy ten szew jest prosty”. Zdawał sobie sprawę, że na całej Lower East Side Włoszki i Żydówki pracują w takich samych ciasnych pokoikach. Niektóre rodziny tworzyły małe warsztaty, w których jeszcze biedniejsze dziewczęta pracowały na zmiany przez całą dobę. Na tym właśnie opierał się przemysł odzieżowy. Anna przynosiła od producenta cały stos ubrań do szycia. Czasem Salvatore wyręczał ją i odnosił zleceniodawcy gotową pracę. I wracając któregoś wieczoru do domu, mijał budynek, z którego wylał się na ulicę tłum młodych kobiet. Większość stanowiły Żydówki. Nie obruszyły się, gdy ciekawski mały Włoch zaczął je wypytywać, jaką pracę wykonują. Odpowiedziały mu wesoło, po czym poszły w swoją stronę. Przez całą drogę do domu Salvatore zastanawiał się nad tym, co usłyszał. A przy kolacji opowiedział o wszystkim rodzinie. – Jest taka fabryka, w której szyją ubrania. Pracują tam dziewczęta w wieku Anny. Mają dużą, wysoką halę i światło elektryczne, i maszyny w rzędach. Zarabiają przyzwoicie i przychodzą na określone godziny. Może Anna też mogłaby tam pracować? W rodzinie takie decyzje podejmował ojciec. Giovanni Caruso pokręcił głową na samą myśl o tym, że Anna miałaby pracować poza domem. Ale matka gotowa była to rozważyć.

– W domu rujnuje sobie wzrok – stwierdziła. – Oślepnie, zanim znajdzie sobie męża. Pozwól mi tam pójść, Giovanni, zobaczę, co to za miejsce. Poszły z Anną następnego dnia. A tydzień później Anna Caruso zaczęła pracę w fabryce Triangle. *** Salvatore musiał zmienić swój plan dnia. Do późnego popołudnia czyścił z Paolem buty, a potem zabierał małego Angela i szli razem po Annę. Fabryka Triangle mieściła się przy wybrukowanej ulicy na wschód od Washington Square Park, tuż u wylotu Piątej Alei. A w parku stał na granitowej płycie pomnik Garibaldiego. Włocha z północy, ale mimo to Włocha. Ten wielki bohater, będąc na wygnaniu, mieszkał przez krótki czas na Staten Island, a Salvatore czuł dumę, że został w ten sposób uczczony, i to w samym środku miasta. Co dzień czekali z Angelem przy pomniku na Annę. Czasem musiała dłużej zostać w pracy, więc gdy się nie pojawiała, odprowadzał Angela do domu. Zazwyczaj jednak wracali do domu wszyscy razem, zatrzymując się niekiedy po drodze na lody albo ciastko. Anna była szczęśliwa. Jej firma, Triangle Shirtwaist Company, zajmowała trzy najwyższe piętra w dużym dziewięciopiętrowym budynku. W fabryce szyto głównie spódnice do kostki i tak zwane szmizjerki, białe, wąskie w talii bluzki, modne wśród pracujących kobiet. Większość prac krawieckich odbywała się przy długich blatach, na których stały rzędy maszyn do szycia napędzanych pojedynczym silnikiem elektrycznym. Taki system był dużo bardziej

wydajny niż maszyna z pedałem, przy której pracowała w domu matka. Fabryka zatrudniała wielu mężczyzn, część pracowała w zespołach dla podwykonawców, ale kobiet też było dużo. Większość stanowili Żydzi, być może daleko spokrewnieni z właścicielami, Blanckiem i Harrisem, ale było też trochę Włoszek. I wszyscy narzekali na płace i godziny pracy. – Za to przynajmniej mamy dużo światła i świeżego powietrza – mówiła Anna. – Dziewczęta też są miłe. Salvatore domyślał się, że siostra chętnie wychodzi z domu. On sam bardzo zbliżył się do młodszego brata. Angelo wciąż miał naturę marzyciela. W szkole uczył się nierówno, ale uwielbiał jedno: rysunki. Nosił w kieszeni mały ołówek i rysował na każdym kawałku papieru, który wpadł mu w ręce. Po Annę chodzili często różnymi trasami. I za każdym razem Angelo zauważał coś interesującego. Zaczynał to szkicować, aż Salvatore musiał go ciągnąć dalej. Czasem był to jakiś piękny kamienny ornament umieszczony nad drzwiami albo gdzieś wysoko nad portalem czy gzymsem wysokiego biurowca. Nikt nie traktował poważnie tych rysunków, z wyjątkiem wujka Luigiego. „Nic dziwnego, że podobają mu się te rzeźby – mówił. – Bo kto je stworzył? Włoscy kamieniarze. W całym mieście. Spójrzcie tylko na amerykańskie domy wzorowane na starożytnym Rzymie. Teraz budują wysokie budynki biurowe, ogromne klatki ze stali, ale pokrywają je kamieniem i cegłą, dodają na szczycie rzymskie gzymsy, żeby wyglądały jak włoskie palazzi. Nowy Jork staje się włoskim miastem! – wykrzykiwał entuzjastycznie. – Nasz Angelo zostanie

wielkim architektem, człowiekiem szanowanym. I właśnie dlatego rysuje”. Ten ambitny plan był tak nierealny, że nikt nie traktował go poważnie. A ojciec dodawał zrzędliwie. „Mógłby zostać kamieniarzem”. Angelo przebywał głównie w świecie marzeń. Kiedyś nawet Anna zwierzyła się Salvatoremu: „Oboje będziemy musieli opiekować się nim przez całe życie”. Anna przepracowała w fabryce Triangle rok bez żadnego wypadku. *** Rok 1910 zaczął się w sobotę. W Nowym Jorku padał lekki śnieżek. Ale w niedzielny poranek, gdy Rose Master wsiadała do rolls-royce’a i wyruszała do miasta, błękitne niebo było czyste. Do spotkania z Hetty, z którą umówiła się na obiad, miała jeszcze godzinę, ale wcześniej chciała sprawdzić, czy jej przygotowania przebiegają bez przeszkód. Poinformowała szofera, że zabiorą kogoś po drodze. Gdy ruszyli, podała mu adres. Szofer był tak zaskoczony, że aż spojrzał w lusterko, pytając, czy się nie pomyliła. – Nie – powiedziała. – Proszę jechać. Ostatnią rzeczą, na jaką była gotowa – nigdy nie pomyślała, że będzie do tego zmuszona – była kłótnia z Hetty Master. Rozmawiała o tym z Williamem. „Czyżbym nie miała racji?” – pytała. „Masz rację, ale nie możesz jej powstrzymać”, odpowiedział. Próbowała wytłumaczyć to jego babce, pokazując, dlaczego ten obiad to zły pomysł. Ale Hetty była

uparta. Najgorsze jednak, że plotki zaczęły już krążyć. O Hetty mówiono wszędzie i Rose miała powody sądzić, że o starszej damie napiszą gazety. Nie mogła tak tego zostawić. Dlatego powzięła pewien plan. Subtelny i podstępny. Zatrudniła nawet znajomego dziennikarza, solidnego i godnego zaufania, żeby napisał artykuł mający wywołać oczekiwany efekt. Może przy łucie szczęścia uda jej się odwrócić bieg wydarzeń, nie obrażając przy tym Hetty. Jednak bez względu na wynik była zdecydowana zrobić wszystko, byle tylko nazwisko Master nie okryło się wstydem. *** Edmund Keller szedł szybkim krokiem Piątą Aleją. Lubił spacery, z przyjemnością czuł na twarzy zimne powietrze. Część przedpołudnia spędził u rodziny swojej ciotki Gretchen, na Osiemdziesiątej Szóstej Ulicy. Jak większość mieszkańców dawnej niemieckiej dzielnicy już dawno przenieśli się w okolice Yorkville na Upper East Side, gdzie Osiemdziesiątą Szóstą nazywano teraz „niemieckim Broadwayem”. Gretchen zmarła kilka lat wcześniej, ale Edmund wciąż utrzymywał bliskie stosunki z jej dziećmi. Do Gramercy Park miał sześćdziesiąt pięć przecznic. W taki pogodny dzień pokonywał podobną trasę bez problemu. Kilkanaście przecznic w ciągu każdych dziesięciu minut, z północy na południe. Kiedy szło się w poprzek miasta, kwartały były dłuższe, ale on musiał tylko przedostać się z Piątej na Lexington. Hetty Master zaprosiła go na obiad. Minął fasadę Metropolitan Museum z czerwonej cegły i szedł dalej długą aleją, z której pałace milionerów patrzyły na Central Park.

Minąwszy Pięćdziesiątą, przeszedł na drugą stronę ulicy, żeby ominąć tłum wychodzący z katedry Świętego Patryka. Przy Czterdziestej Drugiej zauważył, że nowa biblioteka ze wspaniałą klasycystyczną fasadą jest niemal ukończona. Ale dopiero przy Dwudziestej Trzeciej, gdzie Broadway przecinał pod kątem Piątą Aleję, Edmund Keller uśmiechnął się z zadowoleniem. Oto gmach Flatiron. Miasto miało obecnie wiele wysokich budynków, ale dopiero Flatiron dawał pojęcie o tym, czym są drapacze chmur. Był jedyny w swoim rodzaju. Miał ponad dwadzieścia pięter i został zbudowany na trójkątnym planie u zbiegu dwóch wielkich bulwarów. Górował nad Madison Square i był jedną z najbardziej eleganckich wizytówek miasta. A najwyższą cenę uzyskiwały wąskie, trójkątne biura. Edmund Keller lubił drapacze chmur. Uważał za rzecz całkiem naturalną, że przemysłowcy i bankierzy zatłoczonej Wall Street chcą jak najlepiej wykorzystać ziemię, na której stoją ich biura, co oznaczało budowanie wzwyż. W ciągu ostatnich dwudziestu lat rozwój konstrukcji z wykorzystaniem żelaznych dźwigarów sprawił, że ciężar budynku nie opierał się jedynie na murach, ale mógł być tanio i efektywnie rozkładany na ogromną siatkę ze stali. Średniowieczni budowniczowie wznosili wysokie budynki, wykorzystując kamienne filary i skomplikowane szkielety z drewna, ale takie budowle były niezwykle kosztowne. Szkielety ze stali okazały się stosunkowo proste i tanie. Edmund widział też w tym ducha czasu. Oto najwięksi potentaci Ameryki sięgali swoimi gmachami do nieba, skąd

mogli niczym orły patrzeć na bezkresny kontynent. Wierzchołki budynków były jak górskie szczyty, przypuszczał więc, że już niedługo aleje pomiędzy nimi zamienią się w głębokie kaniony. Stąd do Gramercy Park miał już niedaleko, mniej niż pięć przecznic. Drzwi otworzył lokaj. Gwar głosów dowodził, że wewnątrz zebrało się już liczne towarzystwo. Nie zauważył, że tuż za nim przy krawężniku zatrzymał się srebrny rollsroyce. *** Zobaczywszy Edmunda Kellera, Rose jedynie skinęła głową. Na razie udawało jej się trzymać go od siebie z daleka. Któregoś popołudnia pojawił się z niezapowiedzianą wizytą, więc kazała powiedzieć lokajowi, że „pani nie ma w domu”. W towarzystwie takie zachowania były dopuszczalne. Niedługo potem napisał krótki liścik, że ma nadzieję ją odwiedzić, na co odpowiedziała równie uprzejmie, że jedno z jej dzieci ma akurat szkarlatynę, więc nie byłoby to rozsądne. Odtąd już jej nie niepokoił. A widząc go w drzwiach domu Hetty, pomyślała, że skoro zaproszono też socjalistę Kellera, to znaczy, że jej interwencja jest słuszna. Jeśli on chce wojny, to będzie ją miał. – Tutaj wysiadamy – powiedziała do towarzyszącej jej pary młodych ludzi. Chwilę potem wprowadziła ich do środka obok zaskoczonego lokaja. Uśmiechnęła się uroczo, lecz patrząc na zebrane towarzystwo, pomyślała, że na szczęście pani Astor zmarła półtora roku wcześniej. Dzięki Bogu, że ta dama nie dożyła czegoś podobnego.

*** Ta paskudna sprawa dała o sobie znać jesienią. Część robotników z fabryk odzieżowych w śródmieściu zaczęła narzekać na warunki pracy. Może mieli rację, tego akurat Rose nie wiedziała. Wkrótce jednak różni agitatorzy – jak doszły ją słuchy, głównie socjaliści i rewolucjoniści z Rosji – zaczęli ich podżegać. Robotnicy grozili strajkiem, a właściciele fabryk byli oburzeni. Ale nie panowie Blanck i Harris, właściciele Triangle. Pozwolili swoim pracownikom założyć własny związek zawodowy, zapowiedzieli jednak stanowczo, że każdy, kto wstąpi do wojowniczych związków działających na zewnątrz, zostanie zwolniony. Wkrótce całą dzielnicę, w której mieściły się fabryki odzieżowe, ogarnęło wrzenie, robotnicy wzywali do strajku generalnego, co bardziej odważni pracodawcy z Triangle zabronili strajkującym wstępu do fabryki, a w ich miejsce zatrudnili nowych pracowników. Tammany Hall, które kontrolowało policję, stało po stronie pracodawców. Zaczęły się aresztowania. W pikietach brały udział głównie kobiety, więc gdy zamykano je w więzieniach i skazywano na ciężkie roboty, opinia publiczna brała je w obronę. Nawet „New York Times”, zazwyczaj wspierający pracodawców, zaczynał się wahać. Rose nie popierała przemocy ani złego traktowania zatrzymanych, ale przecież nie wolno pozwolić, żeby sytuacja wymknęła się spod kontroli. I wszystko dałoby się jakoś opanować, gdyby nie pewna grupa kobiet, które właśnie zebrały się w tym pokoju.

Należało przyznać, pomyślała Rose ponuro, że Hetty udało się zgromadzić naprawdę liczne towarzystwo. Co najmniej pół tuzina kobiet z college’u Vassara – przynajmniej one powinny mieć więcej rozumu! Rose nie umiała wyrobić sobie jednoznacznej opinii na temat kobiet, które chciały się kształcić. College Vassara i Barnarda w stanie Nowy Jork, Bryn Mawr w Filadelfii oraz cztery uczelnie w Massachusetts – tak zwane Siedem Sióstr, odpowiednik męskiej Ivy League – z pewnością były godne szacunku, ale czy naprawdę dziewczęta z dobrych rodzin muszą napychać sobie głowy rozmaitymi głupimi pomysłami? Miała co do tego poważne wątpliwości. Wystarczy popatrzeć na skutki. Studentki z Vassar paradowały po mieście z transparentami wspierającymi strajk. Mieszkały na Lower East Side wśród biedoty. I w imię czego? Żeby pokazać, jak bardzo są postępowe? No cóż, jedynie młodość mogła je tłumaczyć. Czego nie dało się powiedzieć o osobie, na którą padł jej wzrok. Alva Vanderbilt – w każdym razie tak się nazywała, gdy zmusiła swoją córkę Consuelo do małżeństwa z księciem Marlborough. Alva zawsze umiała dopiąć swego. Najpierw rozwiodła się z Vanderbiltem za całą górę pieniędzy, potem wyszła za mąż za syna Augusta Belmonta i wybudowała ogromną rezydencję w Newport, a teraz, jak podejrzewała Rose, zaczęła się nudzić. Dlatego postanowiła nadać swojej osobie znaczenie i zaczęła się domagać praw wyborczych dla kobiet. Można było dyskutować o wadach i zaletach ruchu sufrażystek, ale pęd Alvy do sławy był bezsporny. A teraz, w typowy dla siebie sposób, zobaczywszy strajki w fabrykach odzieżowych, postanowiła wciągnąć te nieszczęsne kobiety do

swojej sprawy i ogłosiła, że tak naprawdę chodzi o prawa kobiet. Ku zaskoczeniu robotnic

zaczęła się

pojawiać

na

rozprawach sądowych i płaciła za nie grzywny. Potrafiła organizować tłumne manifestacje. Sprowadziła nawet panią Pankhurst, przywódczynię brytyjskich sufrażystek, i poprosiła ją o wystąpienie. I genialnie dbała o reklamę, bo gazety Hearsta i Pulitzera wprost trąbiły na ten temat. Ale jej najsprytniejszy ruch polegał na uzyskaniu wsparcia kobiety, która właśnie podchodziła do Rose i dwójki przybyłych z nią dzieciaków. – Witaj, Rose, nie spodziewałam się tu ciebie zobaczyć. – Elizabeth Marbury miała na sobie ciemny płaszcz i spódnicę, a na głowie niewielki czarny kapelusz. Gdziekolwiek się znalazła, wypełniała sobą całą przestrzeń. I to nie tylko dlatego, że miała szerokie biodra. Chodziło o jej osobowość. Była agentką Oscara Wilde’a, George’a Bernarda Shawa oraz wielu innych pisarzy i nie liczyła się ze zdaniem opinii publicznej. A teraz, stanąwszy po stronie strajkujących kobiet, zdobyła wsparcie branży teatralnej oraz pieniądze bogatej rodziny Shubertów. A nawet wydała obiad dla grupy strajkujących na świętym terenie kobiecego Colony Club. Na szczęście nie przyprowadziła ze sobą swojej przyjaciółki projektantki. Ona i Elsie de Wolfe mieszkały razem od wielu lat. Jako kochanki. Modne kręgi Nowego Jorku, Paryża i Londynu akceptowały takie związki, ale Rose nie. Elizabeth Marbury patrzyła na nią chłodno. – Kim są twoi młodzi przyjaciele? – spytała.

Rose uśmiechnęła się, nie udzielając żadnych wyjaśnień. Poprowadziła gości w głąb pokoju. Siedziały tam głównie damy z towarzystwa oraz kilka dawnych przyjaciółek Hetty. Lily de Chantal leżała w łóżku z grypą, ale na wierną Mary O’Donnell zawsze można było liczyć. Rose podeszła, żeby się z nią przywitać. – Wybierasz się dziś wieczorem do Carnegie Hall? – spytała Mary. – Chyba powinnam towarzyszyć Hetty, ona upiera się, żeby tam pójść. Ale gdybyście z Williamem mogli ją zabrać – dodała z nadzieją w głosie – ja chętnie zostałabym w domu. I to był właśnie powód tego obiadu. Towarzyskie zebranie przed ważnym wydarzeniem. Wieczorna impreza w Carnegie Hall miała być punktem kulminacyjnym ostatnich dwóch miesięcy. Spodziewano się nawet ogłoszenia strajku generalnego. Tak naprawdę było to zebranie związków zawodowych, ale jeśli komuś wydawało się, że osoby takie jak Alva będą stały z boku, to nie znał bogatych i wpływowych kobiet z Nowego Jorku. Ze względu na założoną przez siebie ligę na rzecz praw wyborczych dla kobiet Alva otrzymała nawet prywatną lożę. – Przykro mi, ale nie wybieramy się do Carnegie Hall – powiedziała Rose. Mary wyglądała na zawiedzioną. – Czekamy na jeszcze jedną osobę – oznajmiła. – O, właśnie przyszła – dorzuciła, zerknąwszy w kierunku drzwi. Rose odwróciła się, ale i tak wiedziała, kogo zobaczy. Alva Belmont i Marbury były wystarczająco okropne, ale jeśli

miałaby wymienić jedną kobietę w Nowym Jorku, której naprawdę nienawidziła, kobietę, której nigdy nie umiałaby wybaczyć… No cóż, ta kobieta wchodziła właśnie do pokoju. Anne Morgan. Miała kapelusz z szerokim rondem i futrzaną etolę. Jak zawsze wyglądała na zadowoloną z siebie. Rose nigdy jej nie lubiła, ale od kiedy zaczęła zadawać się z Marbury i de Wolfe, zrobiła się naprawdę nie do wytrzymania. Przez jakiś czas mieszkały wszystkie razem we Francji, w willi w Wersalu. Za kogo one się uważają? Za rodzinę królewską? Rose nie miała pojęcia o łączących je relacjach, ale wolała w to nie wnikać. A teraz Anne Morgan przekazywała ogromne sumy pieniędzy na rzecz pracowników szwalni, sponsorując w ten sposób rosyjskich socjalistów i robiąc z siebie pośmiewisko. Bóg jeden wie, co o tym myśli jej ojciec. Czy komukolwiek przyszłoby bowiem do głowy, że sam wielki Pierpont, J.P. Morgan we własnej osobie może się dochować takiej córki? Mogła prowadzić taki tryb życia tylko dlatego, że dostawała od niego dwadzieścia tysięcy dolarów rocznie. Rose nie umiała tego pojąć. Przecież wystarczyło, by przestał ją utrzymywać. I tego właśnie Rose nie mogła im wybaczyć. Gdyby choć przez moment wierzyła, że tym kobietom naprawdę chodzi o warunki pracy ludzi takich jak przyprowadzona przez nią młoda para, nie miałaby do nich pretensji. Ale te bogate kobiety z najlepszych rodzin, choć przecież powinny stanowić wiodący przykład dla całej socjety, jedynie dla swoich własnych celów, dla poczucia władzy – jej zdaniem z czystej próżności – finansowały strajkujących i przekonywały opinię publiczną do sprawy, za którą kryli się socjaliści i anarchiści,

czyli ludzie dążący do zniszczenia społeczeństwa będącego źródłem ich bogactwa. Te kobiety były zdrajczyniami, być może pozbawionymi rozumu. I wichrzycielkami. Rose ich nienawidziła. Mogła sobie wyobrazić artykuły w gazetach. „Pani Master przyjmuje panią Belmont i pannę Morgan na obiedzie poprzedzającym zjazd w Carnegie Hall”. Albo jeszcze gorzej: „Rodzina Masterów popiera strajk”. No cóż, teraz już nie miała najmniejszych wątpliwości, że zaproszenie dwójki młodych ludzi było słusznym posunięciem. *** Wszyscy goście zasiedli do obiadu w dużej jadalni. Hetty Master była bardzo z siebie zadowolona. Włożyła w to spotkanie wiele wysiłku i wybrała naprawdę idealny moment. Od samego początku zainteresowała się położeniem pracowników szwalni. Razem z Mary objeżdżały okolicę i brały udział w zebraniach. Rozmawiała z Alvą Belmont i innymi kobietami. I w którymś momencie zapadła decyzja, że w dniu zjazdu w Carnegie Hall zaprosi je wszystkie do siebie. Dla dziewięćdziesięcioletniej

damy

wydanie takiego

przyjęcia było nie lada wyczynem towarzyskim. Ostatnimi czasy nie zdarzało się jej bywać w centrum ważnych wydarzeń, a kto wie, kiedy taka okazja mogłaby się powtórzyć? Hetty miała dziewięćdziesiąt lat, lecz uważała, że należy podążać z duchem czasów. Za jej życia dokonywały się

wielkie zmiany. Widziała, jak budowano kanały, a potem koleje, jak zakładano gazowe oświetlenie, a potem elektryczność, widziała parowce, a teraz samochody. Patrzyła, jak starzy bywalcy Academy of Music ustępują miejsca bogaczom z Metropolitan Opera, a nikomu nieznane rodziny, takie jak Vanderbiltowie, dostają się na słynną listę pani Astor. O ile dla Rose liczył się przede wszystkim dobry gust i przyzwoitość, o tyle Hetty potrzebowała pod koniec życia więcej podniet. Prawdę powiedziawszy, choć raz chciała się znaleźć w awangardzie mody. A teraz

modny

był

właśnie

strajk

w

fabrykach

odzieżowych. Hetty miała wiele współczucia dla tych biednych dziewcząt pracujących w fabrykach, nie zamierzała jednak udawać, że zna wszystkie ich problemy. Jednak dzisiejszy obiad miał zostać zapamiętany przez wszystkich. Hetty Master pragnęła stać się choćby niewielkim przypisem do historii Nowego Jorku. Dlatego z wielką satysfakcją patrzyła na gości. Początkowo nie planowała zaproszenia Edmunda Kellera. Wpadła na ten pomysł dopiero tydzień temu, gdy spotkała się z nim u jego ojca. Zawsze dobrze mieć jakiegoś mężczyznę przy stole. Natomiast Rose wcale nie chciała zapraszać. Bardzo się zdziwiła, gdy żona jej wnuka, dowiedziawszy się o organizowanym przyjęciu, oświadczyła, że też chce przyjść. „Ależ moja droga, nie ma takiej potrzeby”, odpowiedziała. Ale Rose się upierała, więc niezręcznie było jej odmówić. A teraz pojawiła się z dwójką młodych ludzi z Lower East Side i nalegała, by usiedli przy niej. Czyżby nagle dała się przekonać do ich sprawy?

Rozmowa toczyła się wokół wieczornego zebrania. Najważniejsi działacze zapowiedzieli na nim swoją obecność. Przywódca związkowy, Samuel Gompers, oraz jego zastępcy reprezentowali umiarkowane skrzydło; domagali się podwyżek i lepszych warunków pracy. Ale inni, mający również postulaty polityczne, byli bardziej nieustępliwi. Nikt nie wiedział, jak się sprawy potoczą. Hetty była tym bardzo podekscytowana. Niemal zapomniała o żonie swojego wnuka i jej młodych znajomych, gdy nagle, podczas serwowania głównego dania, Rose podniosła się i ogłosiła, że wszyscy powinni wysłuchać młodej kobiety z dzielnicy szwalni. – Możesz teraz wstać, moja droga – zwróciła się do dziewczyny. *** Anna Caruso zerknęła na Salvatorego. Zgodziła się tu przyjść pod warunkiem, że młodszy brat będzie ją chronił. „Po prostu opowiesz im o sobie, tak jak opowiedziałaś mnie”, uspokajała ją Rose. Ale obecność tych wszystkich ludzi, wielki dom i świadomość, że jej angielski nie jest najlepszy – wszystko to sprawiało, że Anna bardzo się denerwowała. Zdziwiła się, gdy w zeszłym tygodniu pan Harris wezwał ją w fabryce do siebie. „Ta dama – wyjaśnił – chciałaby porozmawiać z jakąś pracownicą. Powiedziałem jej, że jesteś rozumną dziewczyną”. Wiedziała, że dla swojego dobra nie powinna się sprzeciwiać. A potem dama oznajmiła, że chciałaby przyjść do niej do domu i poznać jej rodzinę. Zatem po pracy Anna zabrała z parku Salvatorego i Angela, a dama podwiozła ich samochodem aż na Mulberry Street. Widok rolls-royce’a przed domem wywołał spore zamieszanie. Dama

wyjaśniła, że w najbliższą niedzielę chciałaby zabrać Annę do swoich przyjaciół, żeby opowiedziała im o pracy w fabryce, ale ojciec zareagował na to podejrzliwie. Gdy jednak pani Master dała mu swoją wizytówkę z adresem oraz zaproponowała dwadzieścia dolarów jako rekompensatę za ewentualne niedogodności, wyraził zgodę, pod warunkiem że Anna nie będzie sama. – Mam na imię Anna – zaczęła – i mieszkam z rodziną na Mulberry Street. – Opowiedziała, jak przyjechali do Ameryki z Włoch, kiedy była jeszcze małą dziewczynką, jak podczas paniki w 1907 roku ojciec stracił wieloletnie oszczędności, a bracia musieli zrezygnować z nauki w szkole, i jak teraz wszyscy ciężko pracują, żeby znów stanąć na nogi. Widziała, że jej historia wzbudza sympatię. Gdy mówiła o utracie oszczędności, rozległy się pomruki współczucia. Opisała, jak ciężko pracuje w domu jej matka i jak ona sama trafiła do Triangle, gdzie warunki były dużo lepsze. Teraz dama zaczęła zadawać jej pytania. – Czy w fabryce są związki zawodowe? – spytała Rose. – Tak, mamy związek zawodowy dla pracowników fabryki. – Właścicielom nie podobały się związki działające poza fabryką, Kobiece Związki Zawodowe. Chciałaś do nich wstąpić? – Nie. – A co się stało, gdy właściciele zastosowali lokaut? – Rodzice chcieli, żebym nadal pracowała. Nasz ksiądz też był tego zdania. Więc poszłam do pana Harrisa do fabryki. – I on cię przywrócił do pracy, tak?

– Tak. – A zatrudnił w fabryce nowe pracownice? – Tak. – W większości uczciwe Włoszki z katolickich rodzin, takie jak ty? – Tak. – A te dziewczęta, które straciły pracę, które wstąpiły do Kobiecych

Związków

Zawodowych,

to

w

większości

Żydówki? – Tak. – Dziękuję, moja droga. Możesz usiąść. – Rose zwróciła się do zgromadzonych pań. – Chyba wszyscy widzimy, że mamy przed sobą uczciwą młodą kobietę – oświadczyła. – Zapewne w niektórych fabrykach są powody do skarg i tym należy się zająć. Ale powinniśmy zachować rozwagę. Czego domagają się te młode Żydówki? Czym różnią się od Anny? Czy rzeczywiście strajkują o lepsze warunki pracy, czy też może mają jakieś cele polityczne? Ile spośród tych Rosjanek jest socjalistkami? – Powiodła wokół triumfalnym spojrzeniem. – Uważam, że musimy sobie zadać te pytania. Cisza, która zapadła, sprawiła jej zadowolenie. Przede wszystkim udało jej się wprowadzić choć trochę zdrowego rozsądku. A zgromadzeni w pokoju goście byliby jeszcze bardziej zdziwieni, gdyby znali niewielki artykuł o tym, jak na obiedzie u starszej pani Master członkowie jej rodziny, doskonale znający warunki pracy robotników, z których przecież nie wszyscy strajkowali, podali w wątpliwość motywy niektórych socjalistycznych agitatorów. Hetty nadal

będzie miała swoją chwilę chwały – jej obiad przejdzie do historii, tylko inaczej, niż to sobie zaplanowała. A reputacja rodziny zostanie uratowana. Ten artykuł miał zostać wydrukowany w kilku wieczornych gazetach. Hetty patrzyła na nią w milczeniu. Nie mogła w to uwierzyć. Oto żona jej własnego wnuka, w jej własnym domu, w akcie publicznej nielojalności zniszczyła jej przyjęcie. Hetty zareagowała w sposób naturalny i instynktowny. Rose z pewnością wiedziała, że pieniądze ulokowane w funduszu powierniczym trafią kiedyś do Williama, ale jeśli liczyła, że odziedziczy cokolwiek z tego domu, to mogła o tym zapomnieć. Rozejrzała się, szukając sojusznika. Zatrzymała wzrok na Edmundzie Kellerze. Postanowiła wykorzystać tę szansę. – No cóż, panie Keller, podejmie się pan roli rycerza w lśniącej zbroi? – spytała. Edmund Keller się zawahał. Lubił Hetty Master i chętnie wyświadczyłby jej tę przysługę. Ale ważniejsza była dla niego prawda. A ta rysowała się w dużo bardziej skomplikowany sposób niż przedstawiła to Rose. Znał dobrze to miasto i wiedział, że rosyjscy emigranci, doświadczywszy

wielu

religijnych

i

politycznych

prześladowań, są gotowi walczyć ze wszelkimi przejawami ucisku w nowej ojczyźnie. Natomiast Włosi uciekali z ojczyzny jedynie przed biedą. Wysyłali do Włoch pieniądze, a wielu z nich nie zamierzało zostać w Ameryce na stałe – czasem na nabrzeżu widać było więcej Włochów wracających do domu niż przybywających z Europy. Włosi mieli zatem mniej powodów, by angażować się w działalność polityczną.

I łatwiej zgadzali się na złe traktowanie. Ale i to nie tłumaczyło wszystkiego do końca. Edmund Keller, jako uczony, nienawidził ludzi, którzy zniekształcali fakty i fałszowali w ten sposób rzeczywistość. – Czy przed fabryką Triangle stoją pikiety? – zwrócił się do Anny. – Tak, proszę pana. – Czy są w nich Żydówki? – Tak, proszę pana. – A czy w pikietach również uczestniczą Włoszki? – Tak. – A czy Włoszki stanowią może, no nie wiem, jedną czwartą protestujących? – Tak sądzę. – A dlaczego ciebie nie ma wśród nich? Teraz Anna się zawahała. Pamiętała dzień, w którym kobiety z Kobiecych Związków Zawodowych zaczepiły ją po drodze do domu, pytając, czemu zdradza pozostałe pracownice. Miała wobec nich ogromne poczucie winy. Ale gdy wieczorem opowiedziała o tym rodzicom, ojciec zakazał jej poruszać ten temat. – Moja rodzina sobie tego nie życzy. W pokoju rozległ się szmer. Keller zwrócił się do Rose Master. – Ten problem wymaga naszej rozwagi – powiedział. – Właściciele fabryk robią wszystko, byśmy myśleli, że to

żydowski strajk, wręcz socjalistyczny. Ale w ten sposób wprowadzają nas w błąd. – Nie zamierzał być wobec Rose niegrzeczny. Chodziło mu jedynie o precyzyjne ustalenie faktów. Hetty się rozpromieniła. Twarz Rose przypominała maskę. I wtedy Edmund Keller popełnił wielki błąd. Nie był głupcem, ale brakowało mu towarzyskiego obycia. Przede wszystkim uważał się za uczonego. Nie do końca rozumiał, że bogate kobiety z Nowego Jorku – a także z Paryża czy Londynu – traktują politykę jak grę, w której chodzi o pokazanie, kto ma największe wpływy. Zakładał, że w swoich działaniach kierują się poszukiwaniem prawdy. Nie zdawał sobie zatem sprawy, że jego logiczny wywód jest dla Rose upokorzeniem. – Oczywiście łatwo zrozumieć, dlaczego rodzina tej dziewczyny sprzeciwia się jej wstąpieniu do Kobiecych Związków Zawodowych – ciągnął swobodnie. – Ale historia Europy wiele razy pokazała, że dopiero silne związki zawodowe albo interwencja państwa chroniły robotników przed wyzyskiem. Gdyby znajdowali się na wykładzie historycznym, taki rozważny argument byłby całkiem na miejscu. Ale nie tutaj. Słowa Edmunda dały Rose sposobność do kontrataku. – Historia Europy? Akurat na ten temat, panie Keller, wie pan dużo. Czy nie jest prawdą, że w Europie jest mnóstwo socjalistów? I czy nie jest tak, że te niewinne młode Włoszki, które zwabia się podstępem albo zmusza siłą do wstępowania do związków zawodowych, są po prostu wykorzystywane przez socjalistów z Rosji? A pan akurat zna socjalistów

doskonale. Bo pan, panie Keller, jest socjalistą, co wiem z wiarygodnego źródła. Keller nigdy nie interesował się szczególnie problemami socjalizmu. Nie miał też najmniejszego pojęcia, że rektor Columbii, nie darząc sympatią jego lekko liberalnych poglądów, rozsiewa o nim takie pogłoski. Dlatego patrzył teraz na Rose z bezbrzeżnym zdumieniem, które ona uznała oczywiście za przyznanie się do winy. – Właśnie – obwieściła z triumfem. – No cóż – wtrąciła się Hetty, widząc, że sprawy biegną w niewłaściwym kierunku. – To wszystko jest bardzo interesujące. – I nawet Edmund Keller zorientował się, że w tych kręgach stanowi to sygnał oznaczający koniec dyskusji. *** Anna była bardzo zdenerwowana. – Mam nadzieję, że teraz możemy już pójść – szepnęła do Salvatorego, gdy obiad dobiegł końca. Ale Rose ciągle z kimś rozmawiała, więc stanęli samotnie z boku. Czyżby powiedziała coś niewłaściwego o młodych Włoszkach biorących udział w pikiecie? Czy ta bogata pani powie teraz o wszystkim panu Harrisowi? Po paru chwilach podeszła do nich starsza kobieta, właścicielka domu. Towarzyszyła jej druga dama, nieco młodsza. – Nazywam się pani Master. Dziękuję, że przyszliście. – Była bardzo miła. – To jest moja przyjaciółka, panna O’Donnell – dorzuciła.

Na pierwszy rzut oka było widać, że panna O’Donnell jest bardzo bogata, ale odnosiła się do nich uprzejmie i zapytała, gdzie mieszkają. – Kiedyś mieszkałam niedaleko waszego domu – powiedziała, usłyszawszy ich odpowiedź. Anna spojrzała na nią z niedowierzaniem. Nie umiała sobie wyobrazić, że taka bogata dama mogłaby kiedykolwiek mieszkać w okolicach Lower East Side, ale nie odważyła się tego powiedzieć. Panna O’Donnell zauważyła jej minę i się uśmiechnęła. – Codziennie przechodziłam przez Five Points. – Mieszkała pani w czynszówce tak jak my? – wybąkała w końcu Anna. – Tak. – Mary O’Donnell umilkła, jakby wracając myślami do przeszłości. Po chwili zerknęła z uśmiechem na Hetty. – A mój ojciec pił niemal bez przerwy i nie pracował. A jeśli chodzi o nasze mieszkanie… – Pokręciła głową na to wspomnienie. – W końcu musiałam się stamtąd wynieść. – Zwróciła się do Anny i Salvatorego. – Wasz ojciec wygląda na dobrego człowieka. Bez względu na to, co los wam przyniesie, trzymajcie się razem. Rodzina to najważniejsza rzecz na świecie. W tym momencie pojawiła się przy nich Rose. Na szczęście była zadowolona z przebiegu spotkania i zabrała ich od razu do domu. Przez co Anna nigdy nie dowiedziała się, jak starszej damie udało się wydostać z Lower East Side. *** Na prośbę Hetty Mary O’Donnell została jeszcze po wyjściu wszystkich gości. Wiedziała, że gospodyni będzie chciała poznać jej opinię o tym, co się wydarzyło.

– Wszystko poszło dobrze – oznajmiła. – Obiad zostanie zapamiętany, a ta cała dyskusja zmusiła każdego do myślenia. – Nie spodobało mi się zachowanie Rose – powiedziała Hetty. – Pan Keller dobrze sobie poradził. – Miał dobre intencje – stwierdziła Hetty. – A Rose okazała się nielojalna. – Chyba będziemy musiały jej to wybaczyć. – Mogę jej wybaczyć – zgodziła się Hetty. – Ale nigdy jej tego nie zapomnę. – Ta młoda Włoszka była przemiła. – A właśnie. Dlaczego jej powiedziałaś, że wasz ojciec był pijakiem i nie chciał pracować? O ile wiem, był bardzo szanowanym człowiekiem. Przyjaźnił się z Kellerami. Doskonale pamiętam, co Gretchen mi o tobie opowiadała. Mary zawahała się, rzucając przyjaciółce szelmowskie spojrzenie. – Kiedy zobaczyłam tę dziewczynę i jej brata, kiedy usłyszałam, jak żyją, wróciły do mnie wszystkie wspomnienia. Ale sama nie wiem, czemu im o tym powiedziałam. Hetty wpatrywała się w nią ze zdumieniem. – Mary O’Donnell, czyżbyś po tylu latach chciała mi powiedzieć, że udawałaś, starając się u mnie o pracę? Że wcale nie pochodzisz z szanowanej rodziny? – Ja bym nigdy w życiu nie skłamała. Ale Gretchen tak. Była moją przyjaciółką. – Mary uśmiechnęła się czule. – Teraz mogę ci to wyznać: kłamała w żywe oczy.

Hetty zastanawiała się przez chwilę. – No cóż – powiedziała w końcu. – Bardzo dobrze, że to zrobiła. *** Edmund Keller spędził z ojcem bardzo miły wieczór. Dopiero następnego ranka dowiedział się, co się wydarzyło w Carnegie Hall. Co to był za zjazd! Radykałowie zaprosili znakomitego mówcę, socjalistę Morrisa Hillquita, który z oratorską pasją przekonywał zgromadzony w sali tłum, że fabrykanci i sędziowie są zbrojnym ramieniem ucisku. „Siostry! – wołał. – Wasza sprawa jest słuszna i wasze będzie zwycięstwo”. Co więcej, zapewnił je, że strajk w przemyśle odzieżowym stanowi jedynie początek czegoś znacznie wspanialszego. Poprzez przynależność do związków zawodowych będą mogły stanąć na czele socjalistycznej walki klas, która odmieni nie tylko fabryki na Lower East Side, ale i całe miasto, a nawet całą Amerykę. Przemówienie było porywające, a słuchacze nagrodzili je burzliwymi oklaskami. Potem wystąpił bardziej umiarkowany prawnik, który doradzał powściągliwość i prowadzenie walki metodami prawnymi. Jednak jego przemówienie było tak nudne, że tłum zaczął się niecierpliwić. W końcu głos zabrała Leonora O’Reilly z Kobiecych Związków Zawodowych. Zbeształa prawnika i oznajmiła kobietom, że ich strajk więcej uczynił dla ruchu związkowego niż wszelkie moralizatorskie przemówienia z ostatnich dziesięciu lat. Spotkało się to z głośnym aplauzem. Nic dziwnego, że atmosfera zrobiła się gorąca.

Jednak nie wszyscy byli z tego zadowoleni. Tammany Hall zależało na władzy politycznej, a nie na rewolucji. Konserwatywni przywódcy największych związków zawodowych, tacy jak Sam Gompers, również nie uważali, by głoszenie

rewolucyjnych

haseł

było

dobrą

strategią.

Zakulisowe wsparcie ruchu związkowego osłabło. No i przede wszystkim zmniejszył się strumień pieniędzy. Czy ingerencja Rose podczas obiadu u Hetty miała na to wpływ? Nie wiadomo. Ale jedno było pewne. Annie Morgan wcale nie podobało się to, co usłyszała w Carnegie Hall. Następnego dnia obwieściła całemu światu, że będzie wspierać prawa kobiet zatrudnionych w fabrykach odzieżowych, ale nie socjalizm. I nie da ani grosza na wywołanie rewolucji. Inni znaczący sponsorzy poszli w jej ślady. Strajk zakończył się na początku lutego. Kobietom skrócono tydzień pracy do zaledwie pięćdziesięciu dwóch godzin, pozwolono im nawet wstępować do związków zawodowych. Ale Triangle i inne fabryki mogły zatrudniać wszystkich, nie tylko członków związków. Edmund Keller podejrzewał, że Rose musi być zadowolona z takiego obrotu wypadków. Zaskoczyło go, że nazwała go socjalistą, ale ponieważ nim nie był, uznał to oskarżenie za impulsywną reakcję wywołaną zdenerwowaniem. Nie zdawał sobie jednak sprawy, że Rose, która uważała go za socjalistę, a do tego była przekonana, że chciał ją publicznie ośmieszyć, stała się jego wrogiem. ***

Rok 1910 był dla Salvatorego pomyślny. Miał już czternaście lat i czuł, że staje się mężczyzną. On i Anna uznali, że mały Angelo powinien nabrać więcej sił. Anna miała na to swój sposób: dawała mu więcej jeść. Każdego dnia, gdy wracali razem z Triangle, zatrzymywali się w restauracji, w której pracował wujek Luigi. Dawał im małą torbę resztek. „Dla tego cherlaka”, mawiał. Salvatore wymyślił dla brata bardziej bezwzględną metodę. Zmajstrował niewielkie ciężarki i każdego wieczoru zmuszał Angela, by ćwiczył. „Rozwijam mu mięśnie”, tłumaczył w domu. A latem zaczął go zabierać nad East River, gdzie chłopcy z ich okolicy kąpali się, mimo że było to zabronione. Anna, gdy się o tym dowiedziała, wpadła w złość. „Woda jest brudna! On przez ciebie zachoruje!”, krzyczała. Jednak w miarę upływu czasu Angelo nabierał coraz więcej sił. Nadal jednak pozostał marzycielem. Anna miała już osiemnaście lat. Zamieniła się w młodą kobietę, lecz wciąż była tak samo szczupła jak w dzieciństwie. Mężczyźni oglądali się za nią na ulicy. Nie miała jednak żadnego kawalera i mówiła, że jej to nie interesuje. „Jeśli jakiś chłopak zacznie się do ciebie zalecać – mówił Salvatore – to nie tylko z tatą będzie miał do czynienia. Ja też mam coś do gadania”. Jego zdaniem Anna zasługiwała na najlepszego mężczyznę na świecie. „A co będzie, jeśli on ci się nie spodoba?”, żartowała. „Wrzucę go do East River”, odpowiadał z największą powagą. Na początku grudnia Anna miała urodziny i wujek Luigi zabrał całą rodzinę do teatru. Poszli do American Music Hall

przy Czterdziestej Drugiej Ulicy, gdzie zespół z Londynu wystawiał przedstawienie pod tytułem Gibony. Główną rolę grał w nim utalentowany angielski aktor Charles Chaplin. Bawili się znakomicie. W następnym tygodniu Anna oznajmiła, że dostała w pracy podwyżkę. Do tej pory zarabiała dwanaście dolarów tygodniowo, a teraz miała dostawać dolara więcej. Koniec roku mogli więc uznać za udany. Z wyjątkiem jednego. Pewnego słonecznego październikowego poranka, tuż przed wyjściem do pracy, Paolo znienacka oświadczył Salvatoremu, że ma do załatwienia pilną sprawę. „Idź sam. Spotkamy się na rogu Broadwayu i Foulton o czwartej”, powiedział i zniknął, zanim brat zdążył go o cokolwiek zapytać. Przykazał też Salvatoremu, by nikomu o tym nie wspominał. „Pewien człowiek zlecił mi drobną pracę – wyjaśnił później. – To wszystko”. Przyniósł za to trochę pieniędzy, mnie więcej tyle, ile zarobiłby na czyszczeniu butów, ale Salvatore podejrzewał, że zatrzymał też parę dolarów dla siebie. To samo powtórzyło się w następnym tygodniu. Wkrótce zdarzało się już regularnie. Na Boże Narodzenie Paolo dał prezenty

całej

rodzinie.

Powiedział,

że

oszczędzał

w tajemnicy. Salvatore dostał kieszonkowy zegarek, a Anna piękny szal. Ale Concetta wyglądała na zmartwioną. A tuż przed Nowym Rokiem zaczęła wypytywać Salvatorego o brata. Salvatore skłamał, tak jak mu Paolo przykazał, ale widział, że matka mu nie uwierzyła.

– Pracuje dla jakiegoś camorrista – stwierdziła. Tą nazwą określała wszystkich złych ludzi. – Albo nawet gorzej. Na przykład dla Mano Nero. – Czarna Ręka. To nie była w zasadzie organizacja. Każdy gang wymuszający pieniądze, zazwyczaj od bogatszych członków własnej społeczności, starał się wzbudzić w swoich ofiarach lęk, posługując się przerażającym symbolem Czarnej Ręki. – Ależ skąd – zaprzeczył Salvatore. – To wszystko wina policji – stwierdziła matka. – Dlaczego oni nic nie robią? Wśród trzydziestu tysięcy nowojorskich policjantów, z których wielu było Irlandczykami, zaledwie garstka mówiła po włosku. W policji stworzono wprawdzie włoski oddział, ale jego dowódca został zamordowany podczas wizyty na Sycylii przez gangstera nazwiskiem Don Vito. Potem oddział zupełnie stracił na znaczeniu. I dopóki włoska przestępczość nie wylewała się poza włoską dzielnicę, nowojorska policja za bardzo się nie wtrącała. *** Młody mężczyzna pojawił się w marcu 1911 roku. Pewnego wieczoru Salvatore, Angelo i Anna zajrzeli do restauracji, w której pracował wujek Luigi. Musieli zaczekać parę minut, a wtedy Salvatore zauważył, że jakiś przystojny młodzieniec uważnie się im przygląda. Szybko jednak o tym zapomniał. Następnego dnia natknął się na ulicy na wujka, który był bardzo rozmowny. Okazało się, że młody człowiek już wcześniej kilkakrotnie widział Annę. Miał na imię Pasquale, pochodził z szanowanej

rodziny i miał dobrą urzędniczą posadę. Chciał się z Anną spotkać, ale był nieśmiały. – Gdybyś go znał – wujek Luigi mrugnął znacząco – to spotkanie z Anną byłoby czymś naturalnym. – Ale jeśli on mi się nie spodoba, to Anna nie będzie się z nim widywać? – upewnił się Salvatore. – Si, si, oczywiście. Salvatore zgodził się, a gdy następnego dnia przechodził obok restauracji, Pasquale akurat pił kawę i jadł dolce. Ku zadowoleniu wujka Salvatore polubił nowego znajomego. Jego rodzina może nie była bogata, ale miała więcej pieniędzy niż Caruso. Pod koniec rozmowy ustalili, że w najbliższą sobotę jak zwykle będą przechodzić z Anną obok restauracji. Spotkają wtedy Pasqualego, Salvatore przedstawi go siostrze, a wujek Luigi poczęstuje wszystkich dolce. Salvatorowi

podobała

się

jego

nowa

rola.

Z niecierpliwością wyczekiwał soboty. I zastanawiał się, ile może powiedzieć Annie. *** W sobotę dwudziestego piątego marca 1911 roku Anna wyszła do pracy jak zwykle. Dzień był pogodny. W fabryce Triangle w soboty pracowano najkrócej, od dziewiątej rano do czwartej czterdzieści pięć po południu, z czterdziestopięciominutową przerwą obiadową. Gdy się tam pojawiła, na otwarcie bramy czekał już spory tłum. Wprawdzie właściciele i większość pracowników byli Żydami, ale niewielu w fabryce przestrzegało nakazów

wypadającego w soboty szabatu. Także i tego dnia w Triangle pojawiło się blisko pięćset osób. Do budynku prowadziły dwa wejścia, jedno przy Washington Place, a drugie od strony Green Street. Anna weszła od Washington Place i skierowała się ku schodom. Windą jeździli jedynie kierownicy i goście. Fabryka Triangle zajmowała trzy ostatnie piętra – siódme, ósme i dziewiąte. Anna spotkała na schodach Yettę, młodą Żydówkę, która pracowała na siódmym piętrze. Weszły tam razem, żeby zakończyć rozpoczętą rozmowę. Oprócz rzędów stołów roboczych z maszynami do szycia stały tu stoły do krojenia materiałów, a pod nimi czekały już wielkie pudła, które dzięki ciężkiej pracy krojczych niedługo miały wypełnić się

ścinkami

bawełny.

Yetta

pokazała

Annie

kroki

najmodniejszego tańca nazywanego turkey trot. Obie lubiły tańczyć, ale surowe spojrzenie jednego z brygadzistów zepsuło im dobry nastrój. Anna weszła po schodach na ósme piętro. Tam właśnie pracowała. Przedpołudnie upłynęło bez szczególnych wydarzeń. Nieco wcześniej ósme piętro zostało odnowione – zainwestowano w lepsze łazienki i ładną drewnianą podłogę, w której odbijało się słońce. Podczas przerwy obiadowej Anna wyszła na spacer do parku przy Washington Square. Myślała o krokach tańca, które pokazała jej przyjaciółka. Była ciekawa, czy Pasquale też lubi tańczyć. Dowiedziała się wszystkiego dość szybko. Gdy tylko Salvatore wspomniał od niechcenia, że w restauracji zapewne spotkają się z jego znajomym, domyśliła się, że brat coś knuje. Próbował zaprzeczać, ale umiała sobie z tym poradzić. A gdy

w końcu wyjawił wszystko, udawała, że jest zła. Nie zamierzała oczywiście przyznać, że już wcześniej zauważyła spojrzenia

młodzieńca.

Nie

miała

nic

przeciwko

tej

znajomości. Bratu powiedziała jednak, że nie jest pewna, czy pójdzie z nim do restauracji. Chciała mu trochę zepsuć humor. Wracając po przerwie do fabryki, uśmiechała się pod nosem. Sobotnie popołudnia były zazwyczaj nieco nerwowe. Z końcem tygodnia pracownicy odpowiedzialni za wysyłkę towarów biegali zaaferowani, starając się skompletować wszystkie zamówienia. Tuż przed fajrantem wypłacano pensje. Opuszczanie stanowisk przed końcowym dzwonkiem było zabronione, ale część dziewcząt, na które czekali już mężowe czy narzeczeni, szykowała się do szybkiego wyjścia. Anna nie śpieszyła się. Wyjęła z torebki małe lusterko. Powinna przecież

jak

najlepiej

wyglądać

przed

spotkaniem

z tajemniczym mężczyzną. Nadal siedziała na swoim miejscu, gdy usłyszała coś dziwnego. Ktoś krzyczał. *** Spod pomnika Garibaldiego mieli dobry widok przez Washington Place. Latem przeszkadzały nieco liście na drzewach. Ale dziś Salvatore widział wyraźnie górne piętra budynku oraz wiszący na rogu znak – koło z trójkątem w środku. Zerknął na zegarek, który dostał na Boże Narodzenie od Paola. – Już czas – rzucił do Angela. – A czy wujek Luigi da mi gorącą czekoladę? – Pewnie. – Salvatore spojrzał w stronę budynku. Za chwilę w drzwiach pokażą się pierwsze dziewczęta. Przechodzący

obok młody mężczyzna przystanął, patrząc w tym samym kierunku. I wtedy wydarzyło się coś dziwnego. Rozległ się lekki huk. Nic więcej, jedynie huk z któregoś z okien na siódmym piętrze. Zaraz potem z okna wyłonił się niewielki kłąb dymu, a z ulicy dobiegł brzęk tłuczonego szkła. Stojący w tym miejscu koń rzucił się do ucieczki, szarpiąc wozem. Z rozbitego okna ciągnęła się smuga dymu. Jakiś mężczyzna przebiegł na drugą stronę ulicy. Człowiek, który zatrzymał się obok pomnika, ruszył szybkim krokiem w stronę fabryki. Salvatore i Angelo zostali sami. Kilka chwil później w remizie strażackiej rozległy się gwizdki. Konny policjant, który nadjechał ulicą, zeskoczył z siodła i wbiegł do budynku. Ludzie zaczęli wylegać na chodniki, a po drugiej stronie parku pojawił się wóz straży pożarnej. – Zostań tutaj – nakazał Salvatore bratu. – Gdyby Anna przyszła, zaczekajcie na mnie. Dotarłszy do budynku, najpierw rozejrzał się przy głównym wejściu, a potem podszedł do drzwi za rogiem, przy Greene Street. Ani śladu Anny. Po chwili w głównym wejściu pojawiła się grupka dziewcząt. Zagadnął jedną z nich. Okazało się, że zjechały windą z siódmego piętra. – Zapaliły się pudła z bawełną – opowiadały. – Płonęły, jakby ktoś je polał naftą. – A dziewczęta z innych pięter? – dopytywał. Ona jednak nic nie wiedziała.

Przyjeżdżało coraz więcej wozów strażackich. Należało przyznać, że zareagowali błyskawicznie. Strażacy – głównie Irlandczycy – podłączali węże do ulicznych hydrantów i wciągali je do budynku. Nie pozwalali nikomu wejść do środka. Salvatore mógł jedynie biegać od jednych drzwi do drugich, próbując dowiedzieć się czegoś od wychodzących kobiet i wyłapując strzępy rozmów strażaków. Usłyszał,

że

zainstalowane

w

fabryce

węże

przeciwpożarowe nie działają, ale na szczęście ciśnienie w hydrantach jest wystarczające. Pożar wybuchł na siódmym piętrze, które teraz stało w płomieniach, więc strażacy nie mogli przedostać się wyżej. Ktoś powiedział, że na klatce schodowej w samym środku budynku było wyjście ewakuacyjne, ale schody się zawaliły. Części kobiet udało się dotrzeć tą drogą na niższe piętra, ale inne runęły ze schodami w dół. Od strony Greene Street z górnych okien wydobywały się dym i płomienie. Salvatore zauważył, że ludzie wskazują na dach. Cofnął się o kilka kroków, żeby lepiej widzieć. Na dachu stał tłum pracowników, a ludzie z przylegającego budynku New York University, który był nieco wyższy, spuszczali na dół drabiny. Czy dziewczęta z ósmego piętra zdążyły wejść na dach? Tego nie wiedział nikt. Wrócił pod pomnik Garibaldiego. – Gdzie jest Anna? – spytał przestraszony Angelo. – Zaraz przyjdzie. – Ale gdzie jest?

– Może zjeżdża windą. Jakieś kobiety uciekają też przez dach. Jeśli tu zaczekamy, to nas znajdzie. – To groźny pożar? – Nie. – Salvatore próbował się uśmiechnąć. – Spójrz tylko na te wozy strażackie i strażaków. Angelo skinął przestraszonego.

głową.

Ale

nadal

wyglądał

na

I wtedy Salvatore ją zobaczył. Stała przy oknie na ósmym piętrze. Przy innych oknach też widać było sylwetki kobiet. Wyglądały niewyraźnie. Dotarło do niego, że pomieszczenie w głębi jest pełne dymu. Jedna z dziewcząt otworzyła okno, dym wydostał się na zewnątrz. Gdzieś z tyłu pojawiły się słabe błyski światła. Płomienie musiały tam dotrzeć. Dlaczego one stoją przy oknach? Dlaczego nie uciekają? Przecież tam musi być gorąco. Bardzo gorąco. Jedna z dziewcząt wspięła się na parapet. Powyżej ósmego piętra znajdował się ciężki gzyms, wystający na jakieś pół metra. Dziewczyna spojrzała w górę. Pewnie zastanawiała się, czy da radę tam wejść i przedostać się w bezpieczne miejsce. Zapewne nie wiedziała, że pożar ogarnął również dziewiąte piętro. Jednak w tym budynku każda kondygnacja miała trzy i pół metra wysokości. Za wysoko, żeby dziewczyna mogła dosięgnąć gzymsu. Otwierały się kolejne okna, kobiety wchodziły na parapety. Obok nich pojawił się jakiś mężczyzna. Spoglądali w dół. Ulica znajdowała się trzydzieści metrów niżej. Teraz

płomienie widać było za ich plecami. Jeszcze chwila, a żar stanie się nie do wytrzymania. Jeden ze strażaków zauważył ich i skierował w tamtą stronę wylot węża. Łuk wody wystrzelił w górę, ale zanim dotarł na wysokość trzydziestu metrów, rozsypał się na pojedyncze krople. Zaczęto ustawiać drabinę strażacką przy bocznej ścianie budynku, ale to nic nie dało – sięgała zaledwie dziewięciu metrów. Stała, beznadziejnie bezużyteczna. Strażacy zaczęli rozkładać siatki nad trotuarem. Ludzie na parapetach przyglądali się temu. Czy siatki wytrzymają? Droga w dół była przerażająco długa. Strażacy nie zachęcali do skoku. Wahali się. I wtedy Salvatore zauważył, że Anna patrzy w ich stronę. Musiała widzieć pomnik Garibaldiego i szukała ich tam wzrokiem. Jednak wśród dymu i wody lejącej się z węży trudno jej było ich dostrzec. Pomachał do niej. Angelo zaczął go naśladować. Ale ona nie dała im żadnego znaku. – Machamy do Anny? – spytał Angelo. – Widzisz ją? Salvatore nie odpowiedział. Jedna z dziewcząt skoczyła w dół. Po niej mężczyzna. Potem Anna. Angelo tego nie widział. – Zostań tu! – krzyknął Salvatore i rzucił się biegiem w stronę budynku. Siatki okazały się bezużyteczne. Były ostatnią deską ratunku. Gdy Salvatore dobiegł na miejsce, dowódca strażaków mówił swoim ludziom, żeby je rozmontowali.

Ciało spadającego mężczyzny przebiło siatkę. Siatka nie zamortyzowała upadku Anny i innych kobiet, które skoczyły po niej. Dziwne, ale jej twarz nie doznała prawie żadnych obrażeń, chociaż tył czaszki roztrzaskał się całkowicie. Strażak nie musiał nic mówić. Salvatore wiedział, że Anna nie żyje. – To moja siostra. – Podał strażakowi jej nazwisko. – Zaprowadzę młodszego brata do domu i wrócę. – Zaskoczyło go, że jest taki opanowany. Ruszył pod pomnik. – Czy Anna skoczyła? – spytał Angelo. – Tak. Nic jej się nie stało, ma tylko złamaną nogę, więc muszą ją odwieźć do szpitala. Kazała mi zabrać cię do domu i zawiadomić mamę. Później ją odwiedzimy. – Chcę ją zobaczyć. – Nie. Kazała nam iść prosto do domu. – Na pewno nic jej nie jest? – Na pewno. *** Dwudziestego trzeciego maja 1911 roku sam prezydent Stanów Zjednoczonych pojawił się w Nowym Jorku na szczególnej uroczystości. W miejscu, gdzie kiedyś stał podobny do fortecy zbiornik, przy Piątej Alei, otwierano wielką bibliotekę. Zbiory, powstałe z połączenia bibliotek Astora i Lenoxa, były ogromne. Dzięki zapisom w testamentach Wattsa i Tildena wzniesiono wspaniały gmach w stylu beaux arts

zaprojektowany w pracowni Carrère & Hastings, który ciągnął się przez dwie przecznice od Czterdziestej do Czterdziestej Drugiej Ulicy. Jego budowa trwała bardzo długo, ale efekt był niezwykły. Marmurowa fasada z szerokimi schodami i dwoma posągami lwów na skrzydłach robiła wielkie wrażenie, zarazem całość była ciepła i przyjazna. Ogromna darowizna od Andrew Carnegiego sprawiła, że sieć nowojorskich bibliotek publicznych była jedną z najbardziej hojnych darmowych instytucji na świecie. Budynek miał być udostępniony publiczności dopiero następnego dnia, ale już teraz przed biblioteką zebrał się całkiem spory tłum najbogatszych i najbardziej wpływowych obywateli miasta, którzy mogli zwiedzać wnętrza po tym, jak prezydent Taft dokonał uroczystego otwarcia. Hetty Master poruszała się dość wolno. – Tak się cieszę, że zechciałaś mi towarzyszyć – powiedziała do Mary O’Donnell. W ostatnim roku Hetty mocno podupadła na zdrowiu, co w jej wieku jednak nie dziwiło. Minęły ogromny hall i Hetty uparła się, że wejdzie po schodach na górę. – Przecież to aż dwa piętra – ostrzegała ją Mary. – Do tego bardzo wysokie. – Umiem chodzić. Poza tym chcę zobaczyć tę czytelnię, o której wszyscy mówią. – Czytelnia znajdowała się na drugim piętrze i ciągnęła się przez całą długość budynku, prawie sto metrów. – Pamiętam, jak tu przychodziłam, gdy na tyłach stał Crystal Palace. – Wiem. – Mary się uśmiechnęła.

Szły powoli. W końcu znalazły się na miejscu. Były pod wrażeniem. korytarz.

Czytelnia

przypominała

wielki

watykański

– No cóż, ogromna to ona jest – powiedziała Hetty. – To prawda – przyznała Mary. – Mam nadzieję, że znajdzie się dostatecznie dużo ludzi chętnych do czytania – zauważyła Hetty, patrząc na rzędy stołów. – Ja zawsze zasypiam w bibliotece, a ty? – Rzadko zaglądam do takich miejsc – wyznała Mary. – Tutaj jest gdzie się zdrzemnąć – stwierdziła Hetty. – Ruszajmy na dół. Powoli zeszły po schodach i znalazły się na Piątej Alei. Był piękny, słoneczny dzień. – Cieszę się, że ją zobaczyłam – powiedziała Hetty. – Ale chętnie wrócę do domu. – Umilkła, gdy Mary zaczęła rozglądać się za taksówką. – Czy już ci wspominałam, że mój mąż oświadczył mi się właśnie tutaj, przy nowo zbudowanym zbiorniku wodnym? – Owszem – przytaknęła Mary z uśmiechem. – To był cudowny dzień. – Z pewnością. Nagle Hetty jęknęła cicho. – Co się dzieje? – spytała Mary. Ale Hetty nie odpowiadała. Zachwiała się, jakby coś w nią uderzyło.

– Dobrze się czujesz? – zaniepokoiła się Mary. Ale zanim dokończyła pytanie, Hetty zaczęła osuwać się na ziemię. Mary próbowała ją podtrzymać, lecz nie dała rady. Hetty upadła. Miały szczęście, że akurat mijał je młody chłopak, czyściciel butów. Odłożył swoją skrzynkę z narzędziami i rzucił się z pomocą. Uniósł nieco Hetty, a gdy Mary ją podtrzymywała, zawołał taksówkę. Ponieważ Hetty była nieprzytomna, pomógł usadzić ją w środku i spytał, czy ma jechać z nimi. – Owszem, bardzo dziękuję – powiedziała Mary. Chłopiec położył swoje rzeczy na podłodze auta. Mary kazała szoferowi ruszyć Piątą Aleją. Hetty miała otwarte usta. Drżała. Chłopiec pochylił się i oparł ją wygodnie w kącie siedzenia. – Do Gramercy Park – rzucił do kierowcy. – Skąd wiesz? – spytała Mary. – Już tam kiedyś byłem. Wtedy Mary zorientowała się, gdzie go widziała. – Och, jesteś bratem tej młodej Włoszki, która kilka miesięcy temu była u nas na obiedzie. Twoja siostra pracuje w Triangle. Chłopiec milczał. Mary przypomniała sobie o potwornej tragedii, która wydarzyła się w marcu. Straszliwy pożar. Wybuchł wielki skandal – zginęło sto czterdzieści osób, głównie pracujące tam młode Żydówki. – Mam nadzieję, że twoja siostra nie ucierpiała – powiedziała z niepokojem.

Przez chwilę Salvatore Caruso patrzył w milczeniu na starszą kobietę. Zdał sobie sprawę z tego, czego Mary jeszcze nie zauważyła: że Hetty Master właśnie umarła. Nie chciał przysparzać tej miłej damie kolejnych zmartwień. – Nie, mojej siostrze nic się nie stało – powiedział. 1. Union Club – prywatny elitarny klub założony w 1836 roku. Podczas wojny secesyjnej klub odmówił wykluczenia członków sprzyjających konfederatom, co było powodem – wraz z zarzutami obniżenia kryteriów przyjmowania nowych osób – wystąpienia części członków i założenia przez nich innych klubów. [wróć] 2. Nellie Melba – słynna australijska śpiewaczka. Geraldine Farrar – amerykańska śpiewaczka operowa. [wróć]

Empire State Rok 1917

PRZEZ PONAD STO LAT Stany Zjednoczone Ameryki trzymały się z daleka od tragicznych sporów i szaleństw Starego Świata. Gdy trzy lata wcześniej państwa europejskie, uwikłane w skomplikowaną sieć rywalizacji i sojuszy, rozpoczęły Wielką Wojnę, William i Rose Masterowie, jak większość myślących Amerykanów, mieli nadzieję, że ich kraj nie będzie się wtrącał do tego konfliktu. I przez jakiś czas wydawało się, że to się uda. Czy istniały ważne względy strategiczne, które kazałyby Ameryce angażować się w wojnę? Raczej nie. A może jakieś uczucia? Niemal wszyscy Amerykanie uważali, że w ich kraju przeważają osoby o angielskim rodowodzie, ale tak naprawdę więcej Amerykanów miało pochodzenie niemieckie niż angielskie czy irlandzkie. Poza tym w 1917 roku Brytyjczycy nie byli szczególnie lubiani. Okrutne stłumienie powstania wielkanocnego 1 rozwścieczyło irlandzkich Amerykanów. A brytyjska blokada morska utrudniała rejsy niezliczonym jednostkom amerykańskim. Prezydent Woodrow Wilson, który nadal darzył Brytyjczyków sympatią, wysyłał im żywność. I to wszystko. Większość ludzi uważała, że jeśli Europejczycy chcą rozszarpywać się na kawałki, to jest to ich problem. Najlepiej trzymać się z daleka od cudzych waśni. W końcu jednak to Niemcy zmusiły Amerykę do wojny. Do niedawna Wilsonowi, który chciał zachować neutralność

swojego kraju, udawało się utrzymywać Niemców w ryzach. Kiedy niemieckie łodzie podwodne zatopiły „Lusitanię” z Amerykanami na pokładzie, wysłał notę protestacyjną, a niemieckie dowództwo wydało rozkaz o zaprzestaniu wojny podwodnej. Teraz jednak wszystko się zmieniło. Niemcy zachowały się podle: widząc, że Rosja pogrąża się w chaosie, a w Wielkiej Brytanii panuje głód, doszły do wniosku, że jednym uderzeniem mogą rozstrzygnąć wojnę na swoją korzyść. Okręty podwodne znów wkroczyły do akcji. „Skoro wasze statki dostarczają Brytyjczykom żywność, będziemy je atakować torpedami”, usłyszał prezydent Wilson. A niemiecki przedstawiciel posunął się wręcz do niewyobrażalnej zniewagi. Oznajmił mianowicie władzom w Meksyku: „Jeśli zaatakujecie Amerykę, pomożemy wam odzyskać Teksas, Nowy Meksyk i Arizonę”. Po czymś takim wojny nie dało się już uniknąć. Ogłoszono powszechną mobilizację, a amerykańscy żołnierze mieli wkrótce pokazać Niemcom, czym się kończy drażnienie wolnego narodu po drugiej stronie Atlantyku. Nie dalej jak w zeszłym tygodniu William i Rose poszli do Washington Square Park zobaczyć, jak grupa energicznych młodych ludzi pali kukłę „niemieckiego Kaisera”. Do tej pory rodzina Masterów nie ucierpiała z powodu wojny w odległej Europie. William stwierdził nawet ze zdziwieniem, że toczący się konflikt pozwolił mu nieźle zarobić. Przez kilka miesięcy w 1914 roku giełda była zamknięta, ale w zamian powstał prężny rynek bonów wojennych, poza tym wielkie interesy można było robić na dostawach dla walczących państw europejskich. Amerykański

przemysł rozwijał się doskonale; z taśm fabryki Henry’ego Forda zjeżdżały masowo produkowane samochody. W tamtych czasach dla Rose i Williama największym problemem był ich syn Charlie. Na szczęście Charlie nie musiał zgłaszać się do wojska. Przynajmniej tyle. Rejestracja poborowych z maja 1917 roku obejmowała mężczyzn pomiędzy dwudziestym pierwszym a trzydziestym rokiem życia. Ale Charlie dawał rodzicom wiele innych powodów do zmartwień. Rose zaniepokoiła się, gdy Charlie uparł się, żeby studiować na Columbii zamiast na Harvardzie. „Nie chce wyjeżdżać z Nowego Jorku”, tłumaczył jej William. „Wiem – mówiła Rose. – I tego właśnie się obawiam”. Rose miała swoje argumenty. Harvard to Harvard, a poza tym uważała, że w Bostonie Charles nie wpadnie tak łatwo w tarapaty. „Boję się, że wda się w nieodpowiednie towarzystwo”. Rzeczywiście, miał dziwnych znajomych. Zanim jeszcze zaczął studiować na Columbii, wykazywał przedwczesne zainteresowanie nocnym życiem wielkiego miasta. Znikał w artystycznej dzielnicy Greenwich Village i nikt nie miał pojęcia, co robi. A kilka razy wrócił do domu pijany. „A przecież on jest jeszcze dzieckiem”, mówiła Rose nie bez racji. Gdy zaczął studiować, jego poglądy i przekonania zmieniały się niemal codziennie. Zdążył oznajmić Rose, że bolszewicy w Rosji mają rację; a niedawno oświadczył, że zamierza dołączyć do protestów antywojennych. Nigdy nie było wiadomo, z czym wyskoczy.

Jej męża to bawiło, ale ona zdawała sobie sprawę, że Nicholas Murray Butler z Columbii zrobi wszystko, by w tym krytycznym okresie jego uniwersytet był ostoją patriotyzmu i właściwych poglądów politycznych. Ostrzegł już wykładowców i studentów, że za publiczne protesty przeciwko wojnie grozi zwolnienie, a ostatnio Charlie przyznał, że dwóch jego kolegów zostało wydalonych z uczelni. Dlatego Rose żyła w lęku, że pewnego dnia Charliego spotka to samo. „Jestem pewien, że jeśli napyta sobie biedy, załagodzisz wszystko z Butlerem. Po prostu zaproś go na jedno ze swoich przyjęć”, oświadczył William beztrosko. To prawda, Rose Master była postacią, z którą należało się liczyć. Po śmierci Hetty Master rodzice Williama otrzymali znaczny spadek. Matka Williama zmarła przed dwoma laty, Tom Master podążył za nią rok później, przez co William i Rose stali się posiadaczami pokaźnego majątku, którym mogli dowolnie dysponować. Niedawno przeprowadzili się do dużo większego domu stojącego niedaleko Piątej Alei na wysokości Sześćdziesiątych Ulic, zaledwie dwie przecznice od wspaniałego nowego pałacu Henry’ego Fricka. Dom miał piękną klasycystyczną fasadę oraz coś wyjątkowego, co zostało zapożyczone z gmachu mieszczącego się nieopodal wydawnictwa Scribnera. Otóż większość posiadaczy samochodów trzymała swoje pojazdy w pobliskich przebudowanych stajniach, ale w domu Masterów za podwójną bramą znajdował się niewielki dziedziniec, skąd specjalną windą auto zjeżdżało do podziemnego garażu. Tam właśnie rezydował nowy rollsroyce Williama, model sedanca de ville.

W ciągu ostatnich dziesięciu lat Rose zdobyła reputację doskonałej pani domu, która wydawała cudowne przyjęcia. A roztropne posługiwanie się zgromadzonym przez pokolenia majątkiem pozwoliło jej robić to samo na znacznie większą skalę. Przyjmując odpowiednich zaskakująco rozległe wpływy.

gości,

uzyskiwała

Zdawała sobie jednak sprawę ze swoich ograniczeń. „Jeśli Charlie zdenerwuje Nicholasa Murraya Butlera – stwierdziła – nie będę mogła go ocalić”. Obawiała się, że syn może popełnić groźny błąd. *** Dlatego

pewnego

listopadowego

wieczoru

oświadczyła

Charliemu stanowczo: – W żadnym wypadku nie wpuszczę tego człowieka do swojego domu. – Ale mamo! – zaprotestował. – Ja już go zaprosiłem. Nie mogła zrozumieć, dlaczego spośród licznych wykładowców Columbii Charlie musiał wybrać na swojego idola właśnie Edmunda Kellera. Z punktu widzenia Rose znajomość z nim i jego rodziną zakończyła się wraz ze śmiercią Hetty. Ale na początku jesieni Charlie poznał lubianego na uczelni wykładowcę, a gdy Keller wspomniał ciepło, że Masterowie przyczynili się do rozwoju kariery jego ojca, Charlie był wniebowzięty. „Przypomniałem sobie, że mamy jakieś fotografie jego ojca – opowiadał matce. – A pan Keller zapytał mnie nawet, czy zamierzam być mecenasem sztuki”.

„On chce ci się przypodobać”. „Nieprawda – powiedział Charlie, marszcząc brwi. – Nic nie rozumiesz. Na Columbii Keller jest ważną postacią, nie potrzebuje nas”. Istotnie, Butler pozwolił Kellerowi rozwijać karierę nauczyciela akademickiego, oczywiście z godnymi pochwały ograniczeniami, a Keller zasłużył na świetną opinię. Rose martwiły jednak dwie kwestie. Po pierwsze, Edmund Keller był i z pewnością nadal jest socjalistą. A po drugie, jej syn zbyt łatwo ulegał wpływom innych ludzi. A teraz Charlie, w swojej dziecięcej głupocie, zaprosił tego człowieka na jedno z jej przyjęć dla wybranych. Jednak patrząc na otoczoną jasnymi włosami twarz syna i jego błękitne oczy, uznała, że powinna postępować rozważnie. Musi pozbyć się Kellera, ale tak, żeby nie zrazić syna do siebie. – On na pewno nie będzie się dobrze czuł na takim przyjęciu – powiedziała. – Mam lepszy pomysł. Zaproś go do nas na rodzinną kolację. Będziemy mieli okazję, żeby go lepiej poznać. Tydzień później Edmund Keller ubrany w smoking i czarną muszkę stanął w drzwiach. Był nieco skonsternowany, gdy Charlie zaprosił go na przyjęcie do domu swoich rodziców. Pamiętał, że w trakcie obiadu u Hetty Rose przypisała mu socjalistyczne poglądy, i chociaż zdarzyło się to wiele lat wcześniej podczas gorącej dyskusji, uznał, że ich znajomość dobiegła końca. Ale zaproszenie na rodzinną kolację najwyraźniej wskazywało, że Rose nie żywiła do niego urazy.

Edmund nie był głupcem, ale w jego świecie obowiązywały inne zasady niż w świecie Rose. Nie przyszło mu do głowy, że jeśli Rose Master zaprasza go na rodzinną kolację, to nie jest to bynajmniej wyraz szacunku ani sympatii, ale dowód, że nie chce go przedstawiać swoim znajomym. Był w dobrym nastroju. Nie zdawał sobie sprawy, że wcale nie jest mile widziany. Na dziedzińcu zobaczył Charliego i jego ojca. Obaj byli już przebrani do kolacji, a William właśnie zamierzał sprowadzić auto do garażu. Po kilku minutach omawiania zalet rollsroyce’a William zaproponował krótką przejażdżkę. Keller zapytał uprzejmie, czy pani domu na nich nie czeka. William zapewnił gościa, że niewielkie spóźnienie nie będzie nietaktem, wiedząc, że dla Rose równie dobrze mogliby pojechać aż do Maine. Ruszyli więc Piątą Aleją aż do Washington Square, objechali go dookoła, a następnie skierowali się Szóstą i Central Park South, po czym minąwszy hotel Plaza, wrócili na Piątą. Prowadzenie auta najwyraźniej sprawiało Williamowi przyjemność. Z ożywieniem opowiadał Kellerowi o wszystkich szczegółach technicznych. Po powrocie zjechali windą do garażu, a potem, z policzkami zaczerwienionymi od nocnej jazdy, spotkali się z Rose w salonie. Po kilku chwilach podano kolację w jadalni. Nakrycia były bardzo wytworne, ale ponieważ stołu nie rozłożono, panowała przytulna atmosfera. Keller siedział między Rose a Williamem, naprzeciwko mając Charliego. Gawędzili swobodnie. Edmund wyraził zachwyt nad samochodem, a Charlie od razu sprowadził rozmowę na temat Theodore’a Kellera i jego fotografii, wspominając oczywiście

o wspaniałym zdjęciu wodospadu Niagara, które zamówił jeszcze dziadek Williama. Theodore Keller zbliżał się już do osiemdziesiątki, a po jego śmierci to Edmund miał się stać kuratorem jego spuścizny. – To archiwum jest naprawdę ogromne – zauważył. Co skierowało dyskusję na temat wojny secesyjnej, a następnie wojny z Niemcami. William i Edmund spierali się o to, czy konwojom uda się ominąć okręty podwodne nieprzyjaciela, a potem wszyscy zastanawiali się, jak długo jeszcze wojna może potrwać. Keller zauważył, że poza straszliwymi ofiarami w wymiarze ludzkim obecny konflikt stanowi też tragedię dla kultury. Gdy tylko Stany Zjednoczone przystąpiły do wojny z Niemcami, rozpętała się antyniemiecka nagonka. Wszystko, co wyglądało na niemieckie, z miejsca stawało się podejrzane. Zamykano niemieckojęzyczne pisma, a w Wielkiej Brytanii, przypomniał Keller, nawet lord kanclerz został zmuszony do dymisji po tym, jak rzucił nieopatrznie, że wciąż jest miłośnikiem niemieckiej muzyki i filozofii. – A co można powiedzieć o mnie? – ciągnął Edmund. – Moja rodzina pochodzi z Niemiec. I nie zamierzam przestać słuchać Beethovena ani czytać Goethego czy Schillera tylko dlatego, że jest wojna. To byłby absurd. No i do tego jeszcze mówię po niemiecku. – Naprawdę? – zdziwił się William. – Tak. Mój ojciec właściwie nie znał tego języka, ale kilka lat temu zainteresowałem się niemiecką literaturą

i zapragnąłem czytać ją w oryginale. Zacząłem brać lekcje. Dziś mówię niemal płynnie. Potem rozmowa zeszła na temat ruchu propagującego abstynencję, który stawał się coraz bardziej zauważalny. – Nie znoszę ich – powiedział Charlie z pasją. Jego ojciec uśmiechnął się, mówiąc, że trudno się temu dziwić. Keller uprzejmie zwrócił się do Rose z pytaniem, co ona o tym sądzi. – Należymy do Kościoła episkopalnego – odpowiedziała spokojnie. Keller z pewnością wiedział, że ludzie jej pokroju nie mają nic wspólnego z głosami domagającymi się prohibicji, które pojawiły się nawet w Kongresie. To wszystko było sterowane przez metodystów, baptystów, kongregacjonistów i inne Kościoły reprezentujące pozostałe klasy społeczne. – A cała ironia polega na tym, że jeśli wprowadzą nam prohibicję, to właśnie dzięki wojnie – zauważył William. – Ani Kościół katolicki, ani episkopalny nie popierają takich pomysłów, jednak najskuteczniejszy sprzeciw pochodził zawsze od producentów piwa, a to są przeważnie niemieckie nazwiska. I jak pan słusznie zauważył, panie Keller, wszystko, co niemieckie, jest dziś nielubiane i nikt nie będzie ich słuchał. To jest naprawdę bez sensu. Teraz z kolei Keller spytał, co pani domu myśli o prawach wyborczych dla kobiet. – O prawach wyborczych dla kobiet? – Rose się zawahała. Teraz w centrum uwagi była wojna, przez co głosy sufrażystek stały się mniej słyszalne, ale działania Alvy Belmont przyniosły już pewne rezultaty. Rose nie chciała uchodzić za

sojuszniczkę Alvy, musiała jednak przyznać niechętnie: – No cóż, to się kiedyś musi stać. Zauważyła, że William, mimo iż podzielał jej zastrzeżenia wobec Kellera, jest wyraźnie zainteresowany osobą młodego historyka. Zapytał go o poglądy na temat obecnej sytuacji w Rosji. Ku zaskoczeniu Rose, Keller okazał się w tej kwestii pesymistą. – Nie da się niczego przewidzieć – powiedział. – Ale jeśli historia może być źródłem jakichś wskazówek, to mamy się czego obawiać. Rewolucja francuska była wspaniała, ale jednocześnie wprowadziła rządy terroru. – Według mnie tragiczne jest to – wtrącił William – że pomimo licznych problemów gospodarka rosyjska aż do wybuchu wojny rozwijała się bardzo szybko. Rosja miała szansę stać się bogatym krajem. Z tym jednak Keller nie chciał się zgodzić. – Nie sądzę, żeby autokratyczne rządy cara mogły się długo utrzymać. Jako historyk przewiduję rozlew krwi, trudno jednak dziwić się Rosjanom, że domagają się zmiany rządów. – Zgodziliby się nawet na socjalistów? – spytała Rose. Keller zastanawiał się przez chwilę. Starał się sformułować wyważony pogląd. – Gdybym był Rosjaninem, tobym tak właśnie myślał. Rose milczała. Sprytna odpowiedź, ale w najmniejszym stopniu nie zmieniła jej opinii o poglądach politycznych Edmunda Kellera. Charlie natomiast postanowił głębiej drążyć ten niebezpieczny temat.

– Czy według pana kapitalizm uciska robotników? Bo moim zdaniem tak. Keller się zawahał. – Uważam, że każdy system, w którym władzę sprawuje określona klasa społeczna, stanowi dla tej klasy pokusę, by nadużywać władzy. Taka jest ludzka natura. – Kapitalizm to tyrania oparta na chciwości – oświadczył Charlie. Jego matka wzniosła oczy do nieba. Ojciec uśmiechnął się i mruknął: – Przypomnij mi, żebym przestał wypłacać ci kieszonkowe. Jednak Keller, jak każdy nauczyciel, nie umiał się powstrzymać od głębszych rozważań. – Można powiedzieć, że każda głęboka wiara potrafi zaślepić człowieka na inne kwestie. A wiara w zysk kosztem innych rzeczy bywa bardzo okrutna. Weźmy na przykład to, co się wydarzyło w fabryce Triangle. Rose spojrzała na niego. Czy on naprawdę musi wracać do tamtego strajku? Musi przypominać o tym, jak siedem lat temu na obiedzie u Hetty chciał ją upokorzyć? Pojawił się jako gość w jej własnym domu, a najwyraźniej zamierza wszcząć kolejny spór o robotnice ze szwalni. Jest aż tak nietaktowny czy może raczej kieruje nim otwarta wrogość? – Te strajkujące dziewczęta były wykorzystywane przez socjalistów i rewolucjonistów – oświadczyła stanowczo. – Zjazd w Carnegie Hall był tego niezbitym dowodem. Przez chwilę Keller sprawiał wrażenie zaskoczonego.

– Och, przepraszam – powiedział wreszcie. – Nie chodziło mi o strajk, ale o pożar. To, co wydarzyło się po pożarze, wyraźnie zapisało się w ludzkiej pamięci. Blanckowi i Harrisowi, właścicielom fabryki, wytoczono proces sądowy. Okazało się, że wyjście awaryjne na ósmym piętrze, gdzie zginęło tak wiele kobiet, zamknięto wcześniej na klucz, brakowało też odpowiednich zabezpieczeń przeciwpożarowych. Mimo to bezpieczeństwo pracowników poprawiło się dopiero wskutek presji związków zawodowych. – Właściciele fabryki byli tak zaślepieni żądzą zysku – ciągnął Keller – że zupełnie zaniedbali kwestie bezpieczeństwa robotników. W rezultacie zginęli nawet ich krewni, a oni sami ledwo uszli z życiem. – Ach tak, pożar. – To straszne, co stało się z tą dziewczyną. – Jaką dziewczyną? – Z tą Włoszką, którą przyprowadziła pani na obiad. Z Anną Caruso. Zapamiętałem jej nazwisko. – A co z nią? – Zginęła w pożarze. Zauważyłem jej nazwisko na liście ofiar publikowanej w gazetach. – Nie miałam pojęcia. – Mamo! – Charlie patrzył na nią z niedowierzaniem. Rose poczuła, że się czerwieni. – A skąd niby miałam o tym wiedzieć? – rzuciła z irytacją.

– Jestem zażenowany – zwrócił się Charlie do swojego nauczyciela. Rose wbiła wzrok w Edmunda Kellera. Znów ją ośmieszył. Do tego przed jej własnym synem. Niewiele brakuje, a Charlie zacznie szanować go bardziej niż własną matkę! Nigdy nie darzyła Kellera sympatią, ale teraz czuła do niego prawdziwą odrazę. Nie pokazała tego jednak po sobie. – Niech nam pan coś opowie o swojej pracy na uniwersytecie, panie Keller – powiedziała uprzejmie. – Pisze pan jakąś książkę? *** Burgund był znakomity. Zanim jeszcze skończono główne danie, lokaj kilka razy uzupełnił kieliszek Edmunda, który z wielką swobodą opowiadał o pracy nad książką o starożytnej Grecji i Rzymie. Charlie wyglądał na zadowolonego, jego ojciec okazał się miłym i interesującym człowiekiem, i nawet pani domu, która do tej pory traktowała go z niechęcią, słuchała z wyraźnym zaciekawieniem. Keller miał wrażenie, że znalazł się wśród przyjaciół. Uznał, że może im się zwierzyć. –

Mówiąc

między

nami,

mam

szansę

wyjechać

w przyszłym roku do Anglii. Do Oksfordu. – Słyszałem, że nic się tam teraz nie dzieje – zauważył William. – I właśnie o to mi chodzi – powiedział Keller. – Tylu studentów i wykładowców poszło na wojnę, że uniwersytet jest na wpół wymarły. Przez rok mógłbym pracować w jednym z kolegiów jako adiunkt, prowadziłbym zajęcia

i mógłbym poświęcić się pisaniu książki. Może zyskałbym tam uznanie. A nawet dostał stałą posadę uniwersytecką. – Jak to się panu udało załatwić? – zaciekawił się William. – Wszystko dzięki Elihu Puseyowi. Znają go państwo? – Nie, nie znali. – To leciwy, bogaty dżentelmen, nowojorczyk. Do tego znany uczony. Poznałem go, prowadząc badania. Ma znajomości w dwóch kolegiach na Oksfordzie, w Trinity i Merton. Zamierza mnie tam zarekomendować. – Co za szczęśliwy zbieg okoliczności – mruknęła Rose. – Waham się jedynie ze względu na ojca. Bardzo podupadł na zdrowiu, więc nie chcę go zostawiać. Ale on nalega, bym wyjechał, do tego zaproponował, że pokryje wszystkie koszty. – Z egoistycznego punktu widzenia wolałbym, żeby pan nie wyjeżdżał – oznajmił Charlie. – Proszę jednak o tym nie rozpowiadać – powiedział Keller. – Oczywiście – przytaknęła Rose. Myśl, że Edmund Keller może zniknąć z Columbii na czas studiów Charliego, wydała się jej niezwykle pociągająca. Ale nawet przy jej rozległych koneksjach towarzyskich nie mogła nic zdziałać w tej sprawie. Rekomendacje Elihu Puseya miały duże znaczenie, w żaden sposób jednak nie mogła wpłynąć na decyzje kolegium w Oksfordzie. I pewnie zapomniałaby o całej historii, gdyby nie to, że tydzień później na zebraniu poświęconym nowojorskiej Bibliotece Publicznej zauważyła Puseya. Poprosiła, żeby ich sobie przedstawiono.

Pusey był dystyngowanym starszym dżentelmenem. Rose dość szybko skierowała rozmowę na temat Columbii, wspominając, że jej syn studiuje na tej uczelni, a ona sama zna Nicholasa Murraya Butlera. – Naturalnie ja też znam pana Butlera – powiedział uprzejmie, chociaż, jak zauważyła Rose, to stwierdzenie nie zabrzmiało szczególnie ciepło. – Mój syn jest zachwycony pewnym wykładowcą, panem Edmundem Kellerem. Zna go pan może? – Edmunda Kellera? – Elihu Pusey się rozpromienił. – Oczywiście. Bardzo obiecujący historyk. Prawdę mówiąc… – Chciał coś powiedzieć, ale najwyraźniej zmienił zdanie. – Niedawno był u nas na kolacji – rzuciła Rose i umilkła, czekając na reakcję. – On i mój mąż są miłośnikami rollsroyce’ów – ciągnęła. – Pan Keller jest zagorzałym anglofilem. – Tak? – Elihu Pusey spojrzał na nią badawczo. – Dobrze go pani zna? – spytał po chwili. – Trudno powiedzieć, że dobrze, ale sporo o nim wiem. Dziadkowie mojego męża, Frank i Hetty Master, byli mecenasami jego ojca, znanego fotografika. – Rozumiem. Masterowie. – Widziała, że Pusey próbuje przypomnieć sobie wszystko, co wie o tej rodzinie. – A więc pani jest tą panią Master, która mieszka niedaleko Piątej Alei. Słyszałem o wydawanych przez panią przyjęciach. – Bardzo mi miło. Dałby się pan zaprosić? – Z przyjemnością. – Znów się rozpromienił. Być może perspektywa uczestniczenia w przyjęciu, a być może pewność, że ma do czynienia z osobą o trwałych konserwatywnych

poglądach, sprawiły, że Pusey postanowił wyjawić, co mu leży na sercu. – Czy mógłbym zapytać panią o opinię w pewnej delikatnej kwestii? Oczywiście poufnie. – Osoby z moich kręgów wiedzą, co to dyskrecja, panie Pusey. – To prawda. Otóż zamierzałem napisać panu Kellerowi list rekomendacyjny. – Słucham. – Uznałem jednak, że wcześniej powinienem zasięgnąć pewnych informacji. O ile wiem, jego rodzina pochodzi z Niemiec. I mówią po niemiecku. Zastanawiam się więc, czy w obecnej sytuacji… Od razu domyśliła się, co sugeruje Elihu Pusey. I doskonale go rozumiała. Z pewnością myślał o swoich kolegach w Oksfordzie i o tym, że gdyby rekomendowany przez niego Edmund Keller zaczął głosić tam proniemieckie poglądy, jego reputacja zostałaby poważnie nadszarpnięta. – Słyszałam, że Edmund Keller zaczął uczyć się niemieckiego w związku ze swoimi badaniami naukowymi – powiedziała dobrotliwie. – Zdaje się, że zna też kilka innych języków. Wiem jednak z całą pewnością, że jego ojciec Theodore nie zna ani słowa po niemiecku. Ich rodzina jest tak samo amerykańska jak… Czy ja wiem, Astorowie, Hooverowie czy Studebakerowie. – Aha. – Elihu Pusey się zawahał. – Jest jeszcze jedna kwestia, znacznie poważniejsza. Rozmawiałem z Nicholasem Murrayem Butlerem, a on ma pewne zastrzeżenia. Otóż

obawia się, że pan Keller wyznaje nieco… – Trudno mu było nawet wymówić to słowo. – Nieco socjalistyczne poglądy. To był właśnie moment, w którym Rose musiała zataić prawdę. Na jej twarzy pojawiło się zdziwienie. – Socjalistyczne? – Właśnie. Uśmiechnęła się. – Oboje znamy pana Butlera. On ma uprzedzenia. – To prawda. – Wiem od mojego syna, że podczas wykładów pan Keller zawsze dba o to, by zaprezentować różne punkty widzenia na daną kwestię. Dopuszczam myśl, że jeśli pan Butler nie darzy kogoś sympatią, to być może ma wobec niego rozmaite zarzuty. – Wzruszyła ramionami. – Mogę jednak pana zapewnić o jednym: gdyby pan Keller był socjalistą, jego noga nigdy nie postałaby w moim domu. – Rzeczywiście pan Butler często kieruje się uprzedzeniami – przytaknął Pusey. – Nie ma więc pani wątpliwości co do zapatrywań pana Kellera? – Absolutnie żadnych, panie Pusey, i wiem, co mówię. Kilka lat temu, gdy miały miejsce te strajki w szwalniach, byłam na proszonym obiedzie. I słyszałam, jak pan Keller bardzo stanowczo wypowiada się przeciwko strajkującym. Jasno i wyraźnie ostrzegał wszystkich, że strajkujący są podburzani przez socjalistów, Rosjan i anarchistów. Przemawiał z wielką pasją, doskonale to pamiętam. Czas pokazał, że miał całkowitą rację. – Wygłosiwszy to bezczelne

kłamstwo, skinęła znacząco głową. – I oboje wiemy, co myśleć o panu Nicholasie Murrayu Butlerze. – Och! – Elihu Pusey wyglądał na uszczęśliwionego. – Bardzo mi pani pomogła, pani Master. Bardzo. *** Dwa miesiące później Charlie poinformował ją, że Edmund Keller wyjeżdża do Oksfordu. – Bardzo mu na tym zależało – powiedziała z uśmiechem. Trzy tysiące mil od jej łatwowiernego syna – na to właśnie czekała, ale nie zamierzała się z tym zdradzać. – Keller mówi, że wstawiłaś się za nim u tego człowieka, który dawał mu rekomendacje. Nigdy mi o tym nie wspomniałaś. Jest ci bardzo wdzięczny. – Ależ drobnostka. Po prostu spotkałam pana Puseya na jakimś przyjęciu, to wszystko. – Wiem, że nie darzyłaś pana Kellera sympatią. Zapewne zmieniłaś zdanie po tym, jak przyszedł do nas na kolację. – Oczywiście. – Podziwiam, że umiałaś się na to zdobyć. Chodzi mi o zmianę zdania. – Dziękuję. – Muszę ci coś wyznać. – Słucham. – Edmund Keller jest teraz twoim dozgonnym przyjacielem – oznajmił z promiennym uśmiechem.

* Rok 1925 *

Dziwne, ale to nie śmierć Anny, nie wojna, nie dziwaczne nowe prawo – niezrozumiałe dla nikogo pochodzącego z kraju, gdzie produkuje się wino – zabraniające Amerykanom picia alkoholu, nie odsuwanie się Paola od rodziców i rodzeństwa odmieniły życie rodziny Salvatorego Carusa, ale najstarszy brat Giuseppe i Long Island Rail Road. Long Island Rail Road, ogromna sieć połączeń kolejowych i trolejbusowych, z których część istniała od niemal stu lat, ciągnęła się od Pensylwanii przez Manhattan aż po Long Island. Przez Penn Station na Manhattanie, ogromny węzeł kolejowy w dzielnicy Jamaica, i przez Long Island przepływały miliony pasażerów. Kolej robiła wszystko, żeby pokazać całemu światu największe zalety Long Island – wspaniałe miejsce do zamieszkania, skąd łatwo dostać się do centrum Nowego Jorku. A przy budowie rozwijających się linii kolejowych pracowali głównie Włosi. Wkrótce na pięknym południowym wybrzeżu Long Island powstały włoskie osiedla. Gdy tylko Ameryka przystąpiła do wojny, Giuseppe postanowił się zaciągnąć, i to zanim ogłoszono listy poborowych. Ojciec uważał, że nie jest to dobry pomysł, ale Giuseppe oświadczył: „Jesteśmy Włochami, tato. Wciąż uważają nas za obcych. Musimy pokazać, że Włosi są takimi samymi Amerykanami jak inni. A ponieważ to ja jestem najstarszy, to ja pójdę”. Salvatore na zawsze zapamiętał ten dzień, gdy jego brat wrócił do domu, gdy szedł w mundurze po Mulberry Street, a wszyscy sąsiedzi uśmiechali się do niego i składali mu

gratulacje. Nawet przechodzący policjant, Irlandczyk, skinął mu przyjaźnie głową. Pewnie w tej właśnie chwili, gdy Salvatore z dumą patrzył na brata, który swoją służbą dał mu przykład, poczuł się naprawdę Amerykaninem. Niedługo po powrocie Giuseppe postanowił dołączyć do dawnych towarzyszy broni, którzy rozpoczynali pracę dla Long Island Rail Road. A rok później znajomy z pracy poznał go z miłą dziewczyną. Jej rodzina mieszkała na Long Island, niedaleko Valley Stream. I miała tam swoją ziemię, co na rodzinie Caruso zrobiło ogromne wrażenie. Ziemi nie było dużo, nie potrzeba jednak przecież wielkiej farmy, żeby uprawiać warzywa. Na Long Island pojawiało się coraz

więcej

włoskich

drobnych

rolników.

Pewna

przedsiębiorcza rodzina nazwiskiem Broccoli uprawiała brokuły i dostarczała je do kilku najlepszych restauracji w Nowym Jorku. Rodzinie dziewczyny powodziło się całkiem nieźle. Ona sama, ponieważ nie miała żadnych braci, miała w przyszłości przejąć gospodarstwo po rodzicach. Rodzina Caruso mogłaby wtedy wrócić do swojego dawnego zajęcia. Do rolnictwa. Odbyły się tradycyjny ślub i wesele, takie jak we Włoszech. Po roku Giovanni i Concetta Caruso przenieśli się na Long Island. Nadal musieli pracować, ale Giuseppe znalazł dla nich lżejsze zajęcia. Po raz pierwszy od ponad dwudziestu lat, czyli od czasu, gdy przybyli do Ameryki, Concetta wyglądała na zadowoloną. Maria zamieszkała z nimi i wkrótce znalazła pracę w pobliskim sklepie. W mieście zostali zatem Salvatore, Angelo i wujek Luigi.

No i Paolo. Ale prawie go nie widywali. Kilka miesięcy po śmierci Anny przestał zarabiać czyszczeniem butów. W domu powiedział, że pracuje dla jakiegoś właściciela nieruchomości w Greenwich Village. Salvatore zajrzał tam kiedyś i zobaczył biuro, w którym kilku Włochów prowadziło księgowość. Gdy wyjaśnił, że szuka swojego brata Paola, powiedzieli mu, że wyszedł. Ale nie zaproponowali, żeby zaczekał. Niczego więcej się nie dowiedział. Co tydzień Paolo zostawiał pieniądze na kuchennym stole, ale matka przyjmowała je niechętnie. A gdy chciał dać jej prezent, odmawiała. Niemal przestali ze sobą rozmawiać. Aż któregoś dnia Paolo oznajmił, że się wyprowadza. Co kilka miesięcy – zwykle wtedy, gdy Salvatore był sam – Paolo pojawiał się niespodziewanie. Zawsze szykownie ubrany, z uśmiechem obejmował brata na powitanie. Trochę rozmawiali, czasem szli coś zjeść. Ale Paolo stał się dziwnie oziębły, zdaniem Salvatorego wręcz bezwzględny. Ich dawna braterska więź znikła. Na odchodnym Paolo zawsze zostawiał Salvatoremu pieniądze dla rodziców. Salvatore i Angelo zastanawiali się, czy nie przenieść się na Long Island, ale szybko doszli do wniosku, że żaden z nich tego nie chce. Przemeblowali mieszkanie, żeby wujek Luigi mógł się do nich wprowadzić. Zrzucali się teraz we trzech na czynsz, a że pracowali ciężko, mogli co tydzień oszczędzić parę groszy. Salvatore podejrzewał, że wujek Luigi, który odkładał wszystkie napiwki i jadł tylko resztki z restauracji, ma całkiem pokaźne oszczędności, ale stan jego finansów zawsze był tajemnicą. Kiedyś Salvatore zapytał go, co robi z pieniędzmi. „Inwestuję – powiedział. A gdy Salvatore dopytywał, skąd wie, w co zainwestować, Luigi odrzekł: –

Modlę się do świętego Antoniego”. Nie wiadomo, czy mówił poważnie, czy żartował. Salvatore na zawsze zapamiętał, co przykazała mu Anna. Opiekował się Angelem i sprawiało mu to przyjemność. Kochał młodszego brata. A po śmierci Anny zaczął mu pokazywać świat. Gdy rodzina Caruso przybyła do Nowego Jorku, metrem można było dojechać jedynie do Harlemu. Ale w ciągu kolejnych dwudziestu lat sieć połączeń dotarła do Bronxu, na Brooklyn, a nawet do Queens. Bilet kosztował jedynie pięć centów bez względu na to, dokąd się jechało. Czasem Salvatore i Angelo jeździli do rozrastających się przedmieść tylko po to, żeby móc powiedzieć, że tam byli. Salvatore zabierał też brata na mecze. Gdy Babe Ruth zaczął grać dla Yankesów, baseball w Nowym Jorku stał się naprawdę ekscytujący. A Paolo załatwił im nawet bilety na walkę Jacka Dempseya z Luisem Firpo, zwanym El Toro Salvaje de las Pampas – Dzikim Bykiem z Pampasów – która odbywała się na stadionie Polo Grounds. To było pamiętne wydarzenie, Dempsey wypadł nawet z ringu, a mimo to udało mu się ostatecznie odnieść zwycięstwo. Ale Angelo najbardziej lubił chodzić do kina. Nie była to droga rozrywka. Widzieli burleski o policyjnych niedorajdach z Keystone i Charliego Chaplina, który osiadł w Ameryce, porzucając scenę dla filmu. Wiele razy oglądali wspaniałe filmy D.W. Griffitha. Gdy tylko taper zaczynał grać, na twarzy Angela pojawiał się zachwyt. Miał zadziwiającą pamięć, z łatwością wymieniał tytuły filmów, w których występowali jego ulubieni aktorzy, przywoływał fakty z ich życia z taką samą łatwością, jak inni chłopcy przytaczali wyniki meczów

baseballu. I ze szczególnym poświęceniem śledził kariery Mary Pickford i Lillian Gish. Były to chyba jedyne kobiety w życiu Angela. Zapewne był zbyt nieśmiały. Salvatore zastanawiał się, czy powinien coś zrobić w tej sytuacji, ale wujek Luigi uznał, że lepiej się nie wtrącać. Dla wujka Luigiego większym zmartwieniem była praca Angela. Gdy Salvatore został murarzem, Angelo potulnie poszedł w jego ślady. Wyrósł na żylastego mężczyznę – trudno powiedzieć, czy za sprawą ćwiczeń z ciężarkami – więc intensywna praca fizyczna nie sprawiała mu trudności. „On nie powinien być murarzem – protestował wujek Luigi. – On ma talent”. Luigi pożegnał się już z dawnym marzeniem, że Angelo zostanie architektem, ale przecież uzdolniony młody człowiek miał też wiele innych możliwości. Może być malarzem pokojowym czy dekoratorem, robić coś, co pozwoli mu wykorzystać dar dany od Boga. Angelo wolał jednak pracować z bratem. Ale rysowania nie porzucił. Salvatore wychodził czasem po kolacji do szynku, a Angelo zostawał przy kuchennym stole i rysował. A wtedy na jego twarzy malował się wyraz niezwykłego skupienia. Gdy Salvatore wracał czasem wcześniej, stawał w progu i patrzył na rysującego brata, dopóki ten go nie zauważył. Wujek Luigi zabrał kilka tych rysunków, oprawił je w ramki, a następnie sprzedał jakimś gościom w restauracji. Próbował namówić siostrzeńca, by przyjmował zamówienia na kolejne obrazki, ale na próżno. „Płacą mi za układanie cegieł – mówił Angelo z uśmiechem. – Dzięki czemu mogę rysować to, co chcę”.

Na szczęście pracy nie brakowało. Amerykanie zrobili się nieufni wobec obcych. Salvatore przypuszczał, że powodem jest wojna, a rząd wprowadził kwoty imigracyjne. W mieście pojawiało się wielu czarnych z Południa, lecz rzeka nowych imigrantów napływających do Nowego Jorku zamieniła się w wąski strumyk. Miasto tymczasem kwitło. Zarobki były przyzwoite i stale rosły. Mijały lata. W 1925 roku Salvatore miał już tyle oszczędności, że zaczął myśleć o szukaniu żony. *** Spotkał Paola któregoś zimnego grudniowego dnia na Szóstej Alei. Brat wyglądał bardzo szykownie, miał na sobie dwurzędowy płaszcz i melonik. Można go było wziąć za bankiera. Albo gangstera. Był zaskoczony Salvatorego, ale uśmiechnął się szeroko.

widokiem

– Wybrałeś dobre miejsce na spotkanie, młody – powiedział. – Chodź, zjemy coś. Bar Fronton znajdował się w suterenie przy Szóstej Alei, o jedną przecznicę na zachód od Washington Square. Prowadzili go Jack Kriendler i Charlie Berns. Był to jeden z najlepszych barów serwujących pokątnie alkohol. Salvatore zauważył, że gdy Paolo stanął przed wejściem, drzwi otworzyły się natychmiast, choć gości oglądano najpierw przez wizjer. Fronton zajmował wielką piwnicę zastawioną stołami nakrytymi na biało. Pod jedną ze ścian znajdował się bar, na ścianach wisiały obrazy przedstawiające Dziki Zachód. Lokal był już pełen gości, którzy zjawili się na obiad, Salvatore zauważył kilka znanych twarzy. A jednak Paolo natychmiast

dostał wolny stolik. Zamówili po steku, a po chwili kelner podał im irlandzką whisky. Salvatore powiedział, że Paolo świetnie

wygląda,

a

on

uśmiechnął

się,

podnosząc

szklaneczkę. – Wypijmy za prohibicję, braciszku. Dobrze na niej wychodzę. Kiedy ruch propagowania trzeźwości odniósł triumfalne zwycięstwo i w 1920 roku weszła w życie osiemnasta poprawka do Konstytucji, zakazująca sprzedaży „napojów alkoholowych”, oblicze Ameryki bardzo się zmieniło. Co nie znaczy, że ludzie przestali pić. Prawo to prawo, ale miliony ludzi nie zamierzały go przestrzegać. Szanowane restauracje stosowały rozmaite wybiegi – na przykład talerz zupy okazywał się alkoholem. A w Nowym Jorku i innych wielkich miastach zaczęły wyrastać nielegalne bary z wyszynkiem – nieustannie nękane przez policję, ale niedające się wytępić. I tak jak każde prawo, które zabrania ludziom czegoś, na czym im bardzo zależy, prohibicja doprowadziła do powstania ogromnego lukratywnego czarnego rynku, na którym o cenach decydowali nielegalni dostawcy. Najwięksi przemytnicy, jak Rothstein, Waxy Gordon, Frank Costello, Big Bill Dwyer czy Lucky Luciano, dorabiali się ogromnych majątków. Salvatore już od dawna zastanawiał się, czy jego brat też zajmuje się przemytem. Teraz Paolo rozwiał jego wątpliwości. Rozmawiali o rodzinie. Paolo spytał go o życie uczuciowe, po czym oświadczył: – Mogę ci załatwić ekskluzywną dziewczynę. Naprawdę pierwszorzędną. – Uśmiechnął się. – Ma u nas dług. Chcesz się przekonać, jaka jest?

– Zastanowię się. – Tak naprawdę Salvatore nie miał ochoty na bratanie się ze znajomymi Paola i obaj o tym wiedzieli. – Wolałbym raczej znaleźć sobie jakąś miłą dziewczynę na żonę. – Bene. Bene. – Paolo wyglądał na zadowolonego. – Zaprosisz mnie na ślub? – Jasne. Jak mógłbym nie zaprosić własnego brata? Potem rozmawiali o Angelu i o tym, że wujek Luigi wymarzył dla niego lepszą przyszłość. – Może wujek ma rację – stwierdził Paolo. – Młody mógłby uczyć się malarstwa czy czegoś takiego. Jeśli potrzebujecie pieniędzy… Salvatore spojrzał na brata. Zalała go fala czułości. Pod maską gangstera – bo przecież jego brat był gangsterem – krył się dawny Paolo, który troszczył się o swoją rodzinę. Starał się okazać im miłość, a pewnie sam też chciał być kochany. Salvatore pochylił się i ścisnął go lekko za ramię. – Dobry z ciebie brat – powiedział cicho. – Dam ci znać, gdyby Angelo czegoś potrzebował. Dokończyli steki. Paolo zamówił kawę. – Mogę cię o coś zapytać? – rzucił Salvatore. – Jasne. – Nie martwi cię, że jesteś na bakier z prawem? Paolo zastanawiał się przez chwilę. – Pamiętasz, jak w tysiąc dziewięćset siódmym roku Rossi stracił wszystkie nasze oszczędności?

– Pewnie, że pamiętam. – A pamiętasz, jak w tysiąc dziewięćset jedenastym Anna zginęła w pożarze fabryki? – Jak mógłbym zapomnieć! – Ja też to wszystko pamiętam. – Paolo pokiwał głową, a w jego głosie pojawił się tłumiony gniew. – Pamiętam swoją złość.

I

rozgoryczenie.

Moja

rodzina

była

biedna,

niewykształcona, miała pecha, więc inni uważali, że można nas okradać i pozwolić, żebyśmy usmażyli się w płomieniach. – Wzruszył wściekle ramionami. – A czemu nie? W końcu byliśmy Włochami. Makaroniarzami. Robolami. Dlatego powiedziałem sobie, że nie będę ofiarą. I zrobię wszystko, żeby wygrać. – Umilkł znowu, żeby się opanować. Uśmiechnął się. – Może się wzbogacę, ożenię, a potem kupię dla nas wszystkich wielką farmę. Jak ci się to podoba, braciszku? W tym momencie Salvatore zrozumiał, o czym marzy jego starszy brat. Przy sąsiednim stoliku siedziało czworo gości. Salvatore zerknął w ich stronę. Bogacze z dobrej dzielnicy. Dwudziestoparoletni

mężczyzna,

ubrany

z

pewną

nonszalancją, i młoda kobieta, chłopczyca, jak ocenił Salvatore. Towarzysząca im para w średnim wieku wyglądała na rodziców mężczyzny. Ojciec – przystojny, o niebieskich oczach – był typem Jankesa z Wall Street, matka miała futro i naszyjnik z pereł. Rozglądała się nerwowo. Salvatoremu przemknęło przez myśl, że już ją kiedyś widział. Usiłował sobie przypomnieć, gdzie to mogło być.

– Mam nadzieję, Charles, że nie wpadnie tu teraz policja – powiedziała. – To dopiero byłby wstyd. Młody mężczyzna roześmiał się, mówiąc, że nie ma się czego obawiać, ale nie wyglądała na zadowoloną. Wtedy Paolo, ku zaskoczeniu Salvatorego, pochylił się w kierunku kobiety. – Proszę mi wybaczyć – powiedział uprzejmie głosem, którego Salvatore nigdy u niego nie słyszał. – Nie chcę się wtrącać, ale mogę panią zapewnić, że naprawdę nic nam nie grozi. Salvatore słuchał zdziwiony. Paolo, którego znał od dziecka i który mówił z lekkim włoskim akcentem, nagle zniknął. W jego miejsce pojawił się elegancki mężczyzna, który wysławiał się jak prawnik z dobrej dzielnicy. – Trzymam pana za słowo – powiedziała z ulgą. – Wiem, co mówię. – Paolo się uśmiechnął. – Po pierwsze, gdyby policja miała zrobić nalot, to już bym o tym wiedział. Po drugie, dwa stoliki dalej siedzi burmistrz Nowego Jorku. Mąż kobiety spojrzał w tamtą stronę i wybuchnął śmiechem. Rzeczywiście, lokal odwiedził nie kto inny, jak James J. Walker, uroczy Irlandczyk, burmistrz Nowego Jorku, który był zwolennikiem wszelkich przyjemności takich jak wino, kobiety i śpiew. Paolo wstał. Uśmiechnął się do kobiety i ukłonił lekko jej mężowi. – Naprawdę wiedziałbyś, gdyby policja miała tu wpaść? – spytał Salvatore, gdy wyszli na ulicę.

– Jasne, dzieciaku. O gliny nie musimy się martwić. Lucky Luciano płaci policji dziesięć tysięcy dolarów na tydzień. – Zaśmiał się cicho. – Ta nieznajoma dama miała na sobie niezłe perły. – Właśnie sobie przypomniałem – powiedział Salvatore. – Ja ją znam. *** – No cóż, Charles, każde twoje zaproszenie na obiad to prawdziwa przygoda – powiedziała Rose. I bynajmniej nie był to komplement. Charlie dobrze o tym wiedział, dlatego się roześmiał. Ostatnim razem zabrał rodziców do hotelu Algonquin. I nawet byli zadowoleni. W końcu hotel stał zaledwie o jedną przecznicę od Piątej Alei, przy Czterdziestej Drugiej Zachodniej. Niedaleko znajdował się Harvard Club, a co ważniejsze, tuż

obok

miał

swoją wspaniałą siedzibę

nowojorski Yacht Club, ważny element letnich wakacji jego matki w Newport. „Zupełnie nie rozumiem, jak to się stało, że przechodziłam obok tego hotelu wiele razy, a nigdy nie zajrzałam do środka”. Algonquin wyróżniał się tym, że miał duży stół, przy którym co dzień spotykały się literackie sławy. Charlie pokazał matce Benchleya i Sherwooda, a także Dorothy Parker i Rossa, którzy w tym roku zaczęli wydawać pismo „New Yorker”. Rose ucieszył zwłaszcza widok Rossa. O „New Yorkerze” zaczynało już być głośno. Charlie rozejrzał się dookoła, zastanawiając się, kto w tej spelunce – oczywiście oprócz burmistrza – mógłby wzbudzić zainteresowanie jego matki.

– Tam siedzi Edna St. Vincent Millay, poetka – powiedział, wskazując uderzająco piękną kobietę w rogu sali. – Otrzymała Nagrodę Pulitzera. – Korciło go, by dodać, że literatka chętnie sypia z interesującymi osobami obojga płci. Uznał jednak, że ma aż nadto sporów z matką. Rose Master była niezadowolona, że Charlie chce zostać pisarzem. Rozumiał to. „Mój drogi, ludzie z naszej sfery kupują obrazy, ale ich nie malują”, usłyszał od niej w dzieciństwie. To samo dotyczyło literatury. Profesor uniwersytetu mógł napisać książkę historyczną. Dżentelmen mógł pisać pamiętniki. Podczas wojny jeden z członków rodziny Washburnów był nawet korespondentem wojennym dla londyńskiego „Timesa”. To co innego. Ale mieszkanie w

Greenwich

Village,

obracanie

się

w

podejrzanym

towarzystwie, zadawanie się z muzykami z Tin Pan Alley, pisanie sztuk teatralnych i piosenek? Na takie rzeczy młody człowiek, któremu niczego w życiu nie brakowało, po prostu nie powinien tracić czasu. Gdy Charlie zwierzył się matce, że chciałby pisać jak Eugene O’Neill, była zbulwersowana. „Ależ on pije! – oburzyła się. – I ma przyjaciół wśród komunistów”. Zdaniem Charliego matka obawiała się nie tego, że jej syn przejmie styl życia cyganerii, ale że nie znajdzie przyzwoitego źródła dochodów. Co dziwne, ukrytego sojusznika znalazł w ojcu. William dał mu posadę w swoim biurze. Praca była lekka; wystarczyło, że Charlie pojawiał się tam na kilka godzin dziennie. „Zarabianie pieniędzy jest dość nudne – mawiał William. – Mój samochód dostarcza mi więcej przyjemności”.

Zapewne mówił prawdę, jednak Charlie podejrzewał, że ojciec zarabia fortunę, nie licząc majątku, który odziedziczył po rodzicach. Większości ich znajomych też się dobrze powodziło. Wprawdzie po zakończeniu wojny nastąpiła spodziewana powojenna recesja, ale szybko minęła. A potem nastały, przynajmniej w Nowym Jorku, szalone lata dwudzieste. Życie nowojorczyka było ekscytujące. Europa, zniszczona przez wojnę, wciąż podnosiła się z kolan. Imperium Brytyjskie zostało poważnie osłabione. Londyn nadal był wielkim ośrodkiem finansowym, ale Nowy Jork stał się miastem bogatszym i potężniejszym. Po wprowadzeniu ustawy antytrustowej i innych zabezpieczeń nastąpił rozkwit małych przedsiębiorstw. Dla amerykańskiego przemysłu i wielkich miast nastał czas prosperity. A całe to bogactwo przepływało przez nowojorskie centrum finansowe. Na Wall Street sprzedawano i kupowano akcje, a ich ceny szybko rosły. Na handlu papierami bogacili się brokerzy. A jeszcze bardziej spekulanci. William Master również spekulował, ale jego głównym źródłem dochodu był dom maklerski, w którym obecnie miał większość udziałów. Charlie trafnie podejrzewał, że ojciec sprzyja jego literackim ambicjom z dwóch powodów. Po pierwsze, jego zdaniem lepiej mieć syna na oku, niż wdawać się z nim w kłótnie. A po drugie, rodzina dysponowała takim majątkiem, że zarobkowanie nie miało większego znaczenia. Charlie był z tego zadowolony. Kochał Village i jej specyficzną atmosferę, jej teatry, pisarzy i malarzy. Brał od ojca skromną pensję i nie domagał się więcej. Na prośbę matki

pojawiał się na wydawanych przez nią przyjęciach, czarująco zabawiał gości, którzy uważali go za dowcipnego i wesołego człowieka. Z zachwytem wypowiadali się o jego piosenkach pisywanych dla wydawców z Tin Pan Alley. Obiecywali, że przyjdą obejrzeć jego sztukę, gdy zostanie wystawiona. „Dzisiejsza młodzież ma takie ekscytujące życie”, mawiali. Ot, choćby taka Peaches. Rodzice spotkali ją tego dnia po raz pierwszy. Matka przyglądała się jej z rezerwą. – Jaki piękny pierścionek – powiedziała w końcu. Peaches miała na sobie krótką sukienkę i modny płaszcz z szalowym kołnierzem obszytym futrem, który rozpięła, gdy siadała przy stole. Spod kloszowatego kapelusika wystawały krótko obcięte włosy. Usta umalowała ciemnoczerwoną szminką. Gdy czekali na podanie drinków, wyjęła cygarniczkę, włożyła do niej papierosa i zaciągnęła się głęboko, wydmuchując kulturalnie dym nad głową Rose. Mały elegancki pierścionek w stylu art déco miał dwa granaty w oprawie z nitek z białego złota. Granaty pasowały kolorem do ust. – Zrobił go mój przyjaciel – wyjaśniła. – Prawdziwy z niego fachura. Rose nie lubiła chłopczyc. Uważała, że w krótkich fryzurach wyglądają męsko, a ich sukienki były zdecydowanie za krótkie. Jeszcze przed wojną pojawiły się oznaki nowej kobiecej wolności: styl na „dziewczynę Gibsona” 2, luźne bluzki i spódnice szyte między innymi w Triangle. A wojna przyniosła kobietom prawdziwą wolność: prawa wyborcze. Jednak

zdaniem

Rose

wolność

oznaczała

też

odpowiedzialność, a tymczasem chłopczyce najwyraźniej

uważały, że wolność da się pogodzić z ich wątpliwą moralnością. Paliły papierosy i tańczyły charlestona, a niejedna z całą pewnością uprawiała wolną miłość. No i widywało się je wszędzie. Rose nie była zaskoczona, że Charlie zadaje się z jedną z nich. Jak zwykle sprawił jej zawód. – Skąd pani pochodzi? – zagadnęła dziewczynę. Nie było to trudne pytanie. – Z Londynu. – Peaches miała znudzoną minę. Z jakiegoś powodu Charlie uznał to za zabawne. – Oraz z Paryża – dorzuciła. – A potem z Waszyngtonu. – Podobało się pani w Waszyngtonie? – spytała Rose ozięble. – Nie bardzo. – A jak poznała pani Charlesa? – W barze. Był nieźle podcięty. – Byłem kompletnie nawalony – oznajmił Charlie z szerokim uśmiechem. – Ale od razu zauważyłam, że nie jest przygłupem – dorzuciła Peaches uprzejmie. – Kobiety na mnie lecą – stwierdził Charlie. – Kleją się do ciebie. Rose nie lubiła języka współczesnej młodzieży. Oczywiście już wcześniej miała okazję słyszeć podobne zwroty. Wydaje im się, że są tacy dowcipni. Podejrzewała, że Peaches wcale nie mieszkała w Londynie ani w Paryżu, ani nawet

w Waszyngtonie, a jej słowa wskazywały jedynie, że nie ma ochoty odpowiadać na takie pytania. – Pracuje pani w Nowym Jorku? – W branży muzycznej. Teraz William postanowił się wtrącić. Lubił musicale wystawiane na Broadwayu. Tydzień wcześniej był na premierze The Cocoanuts Kaufmana – występowali w niej bracia Marx. Spytał Peaches, czy też widziała spektakl, co wywołało jej uśmiech. – Był niezły – przyznała. – Myśli pani, że się utrzyma? – Tak. Potem wyruszą na tournée. Gershwinowie zapowiedzieli swoją premierę na koniec miesiąca. – Wiem. Tip-Toes. Mamy bilety. Wybierzecie się z nami? Wywołało to kolejny uśmiech Peaches. – Chętnie – powiedział Charlie. – Po zeszłorocznym koncercie Błękitnej rapsodii ojciec stwierdził, że nigdy w życiu nie słyszał tak pięknej muzyki. – Super. – Peaches odwróciła się do Williama. – Chętnie wychyliłabym jeszcze jedną szklaneczkę. – Lubi się pani napić – zauważyła Rose. – Zawsze ma przy sobie trochę gorzały – oznajmił Charlie beztrosko. Rose zerknęła na maleńką torebkę Peaches. Zmieściłaby się w niej jedynie szminka i puderniczka. Peaches się roześmiała.

– Nie w torebce. – Wstała i podciągnęła krótką sukienkę. W połowie uda miała podwiązkę, a nad nią srebrną piersiówkę wciśniętą za pończochę. – Tutaj. Rose otworzyła szeroko oczy. Zauważyła, że jej mąż również wpatruje się w udo dziewczyny, ale bez dezaprobaty. – No cóż, moja droga, cieszę się, że znalazłaś na nią wygodne miejsce. Dopiero w drodze powrotnej do domu Rose zdobyła się na szczerość wobec męża. – Najwyższy czas – powiedziała stanowczo – żebyś dał Charliemu coś do roboty. *** Na początku czerwca Salvatore zabrał Angela na Coney Island. Ktoś, kto był tam ostatnim razem pół wieku wcześniej, zdziwiłby się, widząc, co pozostało ze spokojnej wioski. Najpierw pojawiła się karuzela, potem kolejka górska, wreszcie teatrzyki wodewilowe i wesołe miasteczka. Pod koniec XIX wieku latem przybywało tu czasem sto tysięcy letników dziennie. A teraz można było dotrzeć na Coney Island kolejką podziemną. Dzień był ciepły. Angelo rozglądał się wokół z zachwytem. Przespacerowali się promenadą obok hotelu Brighton Beach i Oriental Boulevard. W cukierni zjedli lody. Salvatore pokazywał bratu ładne dziewczyny kąpiące się w morzu. Akurat stanęli nieopodal jaskrawych świateł wesołego miasteczka, gdy zauważył dwie młode kobiety. Wyglądały na Włoszki. Jedna była zbyt wysoka jak na jego gust, ale druga przyciągnęła jego uwagę. Delikatna opalenizna wskazywała,

że być może mieszka na gospodarstwie. Ubrana była w sukienkę z bawełny. Miała pełne, ale niezbyt duże piersi i ładne, nieco pulchne nogi. Spodobała mu się. Ciemne włosy związała z tyłu w kok. Patrzyła łagodnie. Podeszli z Angelem bliżej i zatrzymali się tuż obok dziewcząt, jakby zastanawiając się, czy wejść do środka. Dziewczyna spojrzała na niego i uśmiechnęła się, ale nie zalotnie. Odwróciła się do swojej towarzyszki. – Skoro nie chcesz przejechać się kolejką, to może wejdziemy tutaj? – spytała po włosku. Salvatore się uśmiechnął. I zwrócił się do dziewczyny: – Mój brat boi się kolejki górskiej. – Tak jak moja kuzynka. – Może nabiorą odwagi, jeśli pojedziemy we czwórkę? Dziewczyna obrzuciła go badawczym spojrzeniem. Uznała, że ma do czynienia z przyzwoitym chłopakiem, więc odwróciła się do swojej kuzynki. Ta wzruszyła ramionami. – Andiamo – powiedziała dziewczyna. – Mam na imię Teresa – dodała. – Salvatore. Jesteś Włoszką? – Prawie – roześmiała się. – Jestem Albanką. Z Inwood. Salvatore był zaskoczony. W Inwood, na północnym krańcu Manhattanu, mieszkali głównie Irlandczycy i Żydzi. Ale zaraz sobie przypomniał. Na Long Island, po wschodniej stronie Jamaica Bay, leżało inne Inwood. Wiedział też, że od wieków Albańczycy są zmuszani do opuszczania rodzinnych stron. Na południu Włoch znajdowały się całe miasteczka, w których

mówiono na wpół albańskim dialektem nazywanym tosca. A w Inwood na Long Island mieszkała duża albańsko-włoska społeczność. Poszli więc razem na przejażdżkę kolejką górską – Teresa, jej kuzynka, Salvatore i Angelo. Potem pojeździli małymi samochodzikami, zajrzeli na tor wyścigowy, zjedli hot dogi w restauracji U Nathana, a na koniec poszli potańczyć. Na pożegnanie Salvatore zapytał Teresę, czy mogą spotkać się ponownie, a ona odpowiedziała, że w przyszłą niedzielę zamierzają przyjechać do miasta. Umówili się więc, że najpierw zjedzą lody w restauracji wujka Luigiego, a potem dokądś się wybiorą. – Zabierz ze sobą kuzynkę, a ja przyprowadzę Angela – powiedział. towarzystwa

Zauważył, nieco

ją

że

propozycja

rozczarowała.

dodatkowego

Sprawiło

mu

to

przyjemność, lecz postanowił postępować rozważnie, zgodnie z zasadami przyzwoitości. *** Teresa spodobała się wujkowi Luigiemu. Uznał ją za miłą, rozsądną dziewczynę. Albańczycy, stwierdził, są równie dobrzy jak Włosi. A Teresa polubiła wujka. Gdy skończyli jeść lody, oznajmiła, że chciałaby pospacerować po Central Parku, a potem zajrzeć do kilku sklepów. Salvatore zorientował się, że Teresa z wielką radością przyjeżdża do miasta, mimo że jej rodzina mieszka na Long Island. Dwa tygodnie później spotkali się na torze wyścigowym na Coney Island. Salvatore był sam, ale Teresa przyprowadziła młodego kuzyna. Świetnie bawili się na wyścigach, a w drodze powrotnej do metra Teresa wzięła Salvatorego po

przyjacielsku pod rękę. Kuzyn zostawił ich na chwilę samych, więc Salvatore pocałował ją w policzek. Roześmiała się, nie mając mu tego za złe. Wspomniała, że za dwa tygodnie znów wybiera się do miasta, więc umówili się na spotkanie. Tym razem zabrał ze sobą Angela, nakazawszy mu uprzednio, żeby się oddalił, gdyby miało się okazać, że Teresa jest sama. Angelo zgodził się potulnie. Niestety, Teresa miała towarzystwo. Poszli na potańcówkę i wszyscy dobrze się bawili. Umówili się znów za dwa tygodnie. Przez ten czas Salvatore zastanawiał się, jak powinien postępować. Teresa nie wzbudziła w nim gwałtownej namiętności, ale od chwili gdy ją zobaczył, był pewien, że jest tą jedyną. Zwierzył się ze swoich uczuć wujkowi Luigiemu. – A skąd ja mam coś o tym wiedzieć? – odparł skromnie wuj. – Nigdy nie byłem żonaty. – Mimo to ufam twoim ocenom – zapewnił Salvatore. – No cóż, moim zdaniem ważne jest, by żona była też przyjaciółką. Gdyby Teresa mieszkała w mieście, byłoby dużo prościej. Mogliby się wówczas widywać znacznie częściej. Po każdym kolejnym spotkaniu Salvatore darzył ją coraz większym uczuciem i chociaż starał się tego nie okazywać, widział, że on też nie jest jej obojętny. Brała go pod rękę i pozwalała mu całować się w policzek. Z końcem lata uznał, że ich znajomość może wejść w następny etap. Zastanawiał się, jakie kroki powinien poczynić, ale to ona wzięła sprawy w swoje ręce.

Pod koniec sierpnia wydarzyła się rzecz straszna. Była szokiem dla wszystkich Włoszek i większości kobiet zachodniego świata. Rudolph Valentino, najbardziej uwielbiany gwiazdor kina niemego, zmarł nagle w Nowym Jorku po operacji. Miał zaledwie trzydzieści jeden lat. Gdy podano tę wiadomość, przed szpitalem zgromadziło się sto tysięcy ludzi. Jego ostatni film, Syn szejka, wszedł właśnie na ekrany. Przed kinami ustawiały się długie kolejki. Kilka dni później Salvatore zabrał Teresę na ten film. Towarzyszyła im młoda kuzynka i Angelo. Po wyjściu Teresa oznajmiła, że w następną niedzielę jej rodzina wydaje duży obiad, i zaproponowała, by Salvatore i Angelo też się na nim pojawili. A więc chciała go przedstawić rodzinie. W sobotę on i Angelo pojechali do domu Giuseppego na Long Island, by spotkać się z rodzicami. Niedziela była pogodnym dniem. Spacer z domu Giuseppego do Inwood zabrał im niecałą godzinę. Rodzina Teresy mieszkała w stojącym na półakrowej działce, pokrytym deskami dużym domu z szerokim gankiem i wiktoriańską wieżyczką na rogu. Z tyłu znajdował się drugi budynek mieszkalny. Teresa już na nich czekała. Od razu zaprosiła ich do środka i przedstawiła wszystkim gościom. Najpierw poznali jej trzech braci – dwóch już było żonatych – zamężną siostrę i dwie pozostałe. Jeden z braci mieszkał z żoną w domu na tyłach. I chociaż drugi z żonatych braci i zamężna siostra mieli swoje domy, to dom rodziców nadal stanowił miejsce rodzinnych spotkań.

Wszyscy odnosili się do nich przyjaźnie. Panował gwar, wokół biegała szóstka dzieci. Rodzeństwo Teresy rozmawiało z Salvatorem po włosku, ale ich dzieci znały najwyraźniej angielski. – Moi rodzice mówią trochę po angielsku – powiedziała z uśmiechem Teresa. – Ale ze sobą rozmawiają w tosca. Zaprowadziła ich do kuchni. – To jest Salvatore i Angelo – wyjaśniła kobiecie o czerstwej twarzy, która obrzuciła ich ostrym spojrzeniem. – To moja mama. A to – wskazała na wysokiego mężczyznę z siwiejącą brodą, który właśnie stanął w drzwiach – jest mój tata. Ojciec Teresy poruszał się z niespieszną godnością. Bez wątpienia to on był głową tej licznej rodziny. Wyglądał jak Garibaldi. Przywitał ich uprzejmie, ale bez słowa. Salvatore szybko zauważył, że on i Angelo są jedynymi gośćmi spoza rodziny. Zanim jeszcze zasiedli do posiłku, dowiedział się, że ojciec Teresy nie tylko ma kilka pól uprawnych, ale też z jednym z synów prowadzi sklep warzywny. Jego zięć zajmował się połowem małży, a dwaj pozostali synowie mieli firmę przewozową. Stoły ustawiono w kształcie dużej litery T, żeby czternaścioro dorosłych i szóstka dzieci mogło się zmieścić w

największym

pokoju.

Teresę

posadzono

pomiędzy

Salvatorem i Angelem. Naprzeciwko usiadł jej szwagier, krępy i poważny trzydziestolatek. Miejsce u szczytu stołu zajął ojciec, miał oko na wszystkich. Na początku posiłku zadał kilka uprzejmych pytań Salvatoremu – skąd pochodzi jego rodzina i czym się zajmuje.

Salvatore wyjaśnił, że pochodzą z Włoch. Część rodziny mieszka w Nowym Jorku, a część wyprowadziła się na Long Island. Powiedział też, że jego starszy brat odziedziczy gospodarstwo. Słysząc to, ojciec Teresy skinął głową i wyraził nadzieję, że Salvatore i Angelo również niedługo wyniosą się z miasta. – Mój ojciec uważa, że życie w mieście jest niezdrowe – powiedziała Teresa ze śmiechem. Jej ojciec nie zadawał mu dalszych pytań. Przy stole panował miły nastrój. Teresa była ożywiona i opowiadała zabawne historie o swoich krewnych. Salvatore pomyślał, że rodzina Caruso też mogłaby tak wyglądać, gdyby mieli więcej pieniędzy. Przy deserze Teresa gawędziła z Angelem, więc jej szwagier wciągnął Salvatorego w rozmowę. Zapytał go, czym się zajmuje, a dowiedziawszy się, że jest murarzem, pokręcił głową. – Praca fizyczna to nic złego, gdy jest się młodym, ale trzeba myśleć o przyszłości. Udało ci się coś odłożyć? – Gdy Salvatore skinął głową, ciągnął z powagą: – To dobrze. Żeby rozkręcić jakiś interes, trzeba mieć pieniądze. Co zamierzasz? – Salvatore nigdy się nad tym nie zastanawiał. Sądził, że oszczędności przeznacza się na ubrania. Albo odkłada na czarną godzinę, na wypadek choroby. Albo na inne potrzebne rzeczy, zwłaszcza po ślubie. Widząc jego wahanie, mężczyzna dodał: – Ten człowiek – wskazał na ojca Teresy – wyda swoją córkę za kogoś, kto prowadzi jakiś interes. Albo ma przynajmniej jakieś przydatne umiejętności. – Nałożył sobie kawałek ciasta. – To dla niego bardzo ważne.

Salvatore nic nie odpowiedział. Po posiłku mężczyźni wybrali się na przechadzkę, a kobiety zajęły się sprzątaniem. A ponieważ to Teresa zaprosiła gości, pozwolono jej pójść na spacer z mężczyznami. Udali się na nabrzeże, gdzie rybacy wyładowywali ostrygi i małże. Teresa przyznała, że chciałaby się wybrać do kina w mieście. – Mój ojciec nie lubi miasta, a ja tak – powiedziała. Umówili się więc na spotkanie za dwa tygodnie. Żegnając się, podziękował jej rodzicom za gościnę. Byli dla niego mili, ale nie zaproponowali, żeby odwiedził ich ponownie. Poczułby się niezręcznie, gdyby nie to, że nagle pojawił się Angelo z kartką w ręce. – To podarunek ode mnie i mojego brata – rzekł, wręczając kartkę matce, która zmarszczyła brwi. Ale gdy rzuciła na nią okiem, uśmiechnęła się i podała ją mężowi. Był to rysunek ich domu, bardzo wierny. Angelo dorysował też kilka ptaków unoszących się na niebie. Dzięki temu pożegnanie wypadło znacznie serdeczniej. Mimo to po powrocie do miasta Salvatore popadł w zadumę. Nie miał wątpliwości, że szwagier Teresy mówił prawdę. Czy jej rodzina potrafi go zaakceptować? A jeśli tak, to czy ona będzie szczęśliwa z takim biedakiem jak on? Tym się martwił. Nie wiedział też, co mógłby na to poradzić. *** Charlie Master często zaglądał do Harlemu. Z powodu jazzu. W Cotton Club przy Sto Czterdziestej Drugiej Ulicy spotykał się czasem z Edmundem Kellerem. Klub surowo przestrzegał

zasady „Wstęp tylko dla białych”, ale niekiedy wpuszczano też znane czarnoskóre osobistości i ich przyjaciół. Jednak sam Harlem, gdzie mieszały się różne rasy, wciąż stanowił teren graniczny. Do czasu zamieszek podczas poboru w 1863 roku większość przybyłych z Południa czarnych mieszkała w śródmieściu. Potem przenieśli się w okolice Tenderloin na Midtown West Side. Wkrótce ich kabarety i teatry odniosły taki sukces, że okolice te nazwano „czarną cyganerią”. Pod koniec wieku pojawili się liczni przybysze z Wirginii oraz obu Karolin, uciekający przed prawami Jima Crowa 3, co doprowadziło do kolejnych napięć między Irlandczykami a czarnoskórymi mieszkańcami miasta. Gdy Charlie był dzieckiem, Afroamerykanie zaczęli masowo przenosić się na zamieszkane głównie przez Żydów i Włochów ulice Harlemu. Nie byli tam mile widziani – kazano im płacić wyższe czynsze za mieszkania – ale mimo to przybywali. A teraz powoli przejmowali całą dzielnicę. Cotton Club był znaną sceną. Patrząc z rogu Lenox Avenue na jego dużą fasadę i jasno oświetlone wejście, można było pomyśleć, że to kino. Jedynie widok gości w wieczorowych strojach wysiadających z drogich samochodów wskazywał, co kryje się w środku. Klub był duży i elegancki. Goście siedzieli przy małych stolikach nakrytych idealnie białymi obrusami, z pojedynczą świecą na środku. Była tu sala taneczna, ale główną atrakcję stanowiły występy muzyków. Dużą scenę rozjaśniały po obu stronach światła rampy. Tego dnia front sceny miał lustrzaną podłogę, dzięki czemu odbicie śpiewających w chórze

dziewcząt eksplodowało ku górze. Tył sceny zajmowali muzycy Fletcher Henderson Band. Charlie chciał zabrać ze sobą Peaches, ale miała inne plany. Umówiła się z innymi mężczyzną. Co dość mocno go wkurzało. Napominał się jednak w myślach, że w przypadku Peaches złość nie ma żadnego sensu. Wiedział to już wtedy, gdy ich znajomość się zaczynała. I wiedział to teraz, gdy się kończyła. Zadzwonił do Edmunda Kellera z pytaniem, czy wpadnie do klubu. Na szczęście Edmund miał wolny wieczór. Zamówili jedzenie i słuchali muzyki. – Ależ ten Henderson jest dobry – powiedział Keller. Charlie skinął głową. Skończyli jeść i zamówili kolejne drinki. Charlie rozejrzał się po sali. – Widzisz kogoś? – spytał Keller. Nigdy nie wiadomo, kogo się zobaczy w Cotton Club. Na pewno burmistrza – to był jego ulubiony lokal. Poza tym znanych muzyków, Irvinga Berlina albo George’a Gershwina, śpiewaków takich jak Al Jolson czy Jimmy Durante. Bywał tu cały modny Nowy Jork. Charlie zaczął niedawno pisać powieść. Notował sobie różne sceny, które potem mógłby wykorzystać w książce, i zawsze starał się rozmawiać z ludźmi, bo podsuwali mu pomysły na dialogi. – Ciekaw jestem, czy Madden gdzieś tu jest – powiedział. Klub był własnością Owneya Maddena, przemytnika alkoholu, który kupił ten lokal, odsiadując w Sing Sing wyrok za zabójstwo. Ale czy to przeszkadzało tutejszym gościom?

Najwyraźniej nie. Madden pozbywał się ludzi, który weszli mu w drogę, ale co tam kilka morderstw, skoro prowadził najlepszy klub jazzowy w mieście? Poza tym Madden miał przyjaciół. Policja już od dawna nie zaglądała do jego lokalu. Charlie rozmawiał z nim raz czy dwa. Mimo irlandzkiego nazwiska Madden urodził się i wychował na północy Anglii, z czego był dumny. Ten przemytnik alkoholu i właściciel klubu jazzowego mówił z akcentem z Yorkshire. Omiatając wzrokiem salę, Charlie zauważył stolik na samym końcu. Siedzieli przy nim trzej mężczyźni pogrążeni w cichej rozmowie. Nie zwrócił na nich szczególnej uwagi. Dwaj akurat zbierali się do wyjścia. Trzeci, siedzący tyłem do Charliego, odwrócił się ku scenie. Miał znajomą twarz, ale dopiero po dłuższej chwili Charlie przypomniał sobie, skąd go zna. Chcąc wykorzystać okazję do rozmowy, skinął mu lekko głową i się uśmiechnął. Mężczyzna patrzył na niego obojętnie. – Pewnie mnie pan nie pamięta, ale rozmawialiśmy kiedyś we Fronton – powiedział Charlie swobodnie. – Był pan bardzo miły dla mojej matki. Zapewnił ją pan, że nie musi obawiać się policji. Mężczyzna ściągnął brwi. Po chwili sobie przypomniał. – Rzeczywiście. Była też z panem dziewczyna. – Ale już jej nie ma. – Przykro mi. – Niepotrzebnie. – Wyciągnął rękę. – Charlie Master.

– Paul Caruso. – Mężczyzna był uprzejmy, ale nieufny. Charlie wiedział, jak sobie z tym radzić. Zazwyczaj jego wesołe usposobienie i maniery z wyższych sfer działały na ludzi rozbrajająco. – Ciekawe nazwisko. Jest pan krewnym tego wielkiego Carusa? – Poznałem go kiedyś. Moja rodzina jadła z nim obiad. – Wspaniały

człowiek.

O wielkim

sercu.

– Coś

w zachowaniu Włocha mówiło, że nie ma ochoty na rozmowę o rodzinie. Charlie postanowił nie nalegać. Ale w tym momencie do rozmowy niespodziewanie włączył się Edmund Keller. – Wiele lat temu poznałem młodą kobietę o tym nazwisku. Annę Caruso. Pracowała w fabryce Triangle. – Zwrócił się do Charliego. – Twoja matka przyprowadziła ją do domu starszej pani Master. Kiedyś ci o tym wspominałem. Obawiam się, że zginęła w tamtym strasznym pożarze. Charlie obserwował Włocha. Paolo Caruso zachował kamienną twarz, ale spuścił wzrok na stół. – Wśród Włochów to dość częste nazwisko – odparł po chwili. – Miło się z panem rozmawiało, panie Caruso. Niestety, musimy już iść. – Charlie się uśmiechnął. – Do następnego spotkania w jakiejś spelunce. – Wyciągnął rękę na pożegnanie. Paolo Caruso uścisnął mu dłoń i skinął głową. Bez uśmiechu. – Dziwne – stwierdził Charlie, gdy wyszli z Edmundem na ulicę.

– Co jest dziwne? – Myślę, że ta dziewczyna była jego krewną. – Powiedział, że nie. – Użył innych słów. Chyba nie chciał o tym rozmawiać. – Charlie wzruszył ramionami. – Za bardzo wszedłem w rolę powieściopisarza. – Literat we wszystkim dopatruje się jakichś powiązań, jakby mieszkańcy tego wielkiego miasta tworzyli olbrzymi organizm, jakby ich losy wzajemnie się przeplatały. Przypomniał sobie powiedzenie pewnego poety, często przywoływane przez kaznodziejów. „Nikt nie jest samotną wyspą”. Albo jeszcze takie: „Nie pytaj, komu bije dzwon, bije on

tobie”.

Głupie,

sentymentalne

sztuczki

umysłu.

Rzeczywistość jest poszatkowana. – Nieważne – powiedział. – Co ja, do cholery, wiem? *** Paolo Caruso nie ruszał się z miejsca. W pierwszej chwili nie pomyślał o Annie. Miał inne zmartwienia na głowie. Gdy Charlie go zaczepił, przyszło mu do głowy, że ci dwaj mężczyźni są szpiegami wysłanymi, by go wytropić. Ale z pewnością należeli do wyższych sfer, a nie do jego półświatka. Poza tym pamiętał spotkanie z jego matką. Uznał więc swoje podejrzenia za idiotyczne. Przyszedł do Cotton Club z dwoma wspólnikami. Ufał im. Miał nadzieję, że uda mu się porozmawiać z Owneyem Maddenem. Dwa lata wcześniej wyświadczył mu pewną przysługę. Cenił sobie jego zdanie. Może właściciel Cotton Club będzie skłonny mu pomóc? Ale Maddena nie było i nikt nie wiedział, czy jeszcze się pojawi tego dnia.

Postanowił poczekać. Przynajmniej był tu bezpieczny. Nikt nie zacznie awantury w takim eleganckim lokalu jak Cotton Club. Może Madden w końcu przyjdzie. Gdyby tylko wycofał się z tego interesu tydzień wcześniej! Jego praca polegała na czymś innym. Jego szefowie nie wiedzieli jeszcze o niczym, a gdy się w końcu dowiedzą, na pewno nie będą zadowoleni. Musi też umiejętnie wyjaśnić wszystko Maddenowi. Madden jeszcze w młodości urósł w siłę w gangu Gophera. Dziś na własną rękę zajmował się przemytem alkoholu w Hell’s Kitchen w dokach na West Side. Nie wiadomo, czy okaże zrozumienie komuś, kto bez pozwolenia zaczął działać samodzielnie. Ale Madden prowadził rozległe interesy. Może znalazłby mu jakieś zajęcie poza miastem, roztoczył nad nim ochronę. Strzał dość ryzykowny, ale warto spróbować. Paolo nie po raz pierwszy przyjął taki kontrakt. W gangach zawsze dochodziło do zabójstw, ale gdy z taką propozycją przychodził ktoś z zewnątrz, pieniądze były bardzo kuszące. Już wcześniej podjął się podobnego zadania – wykonał zlecenie następnego dnia po obiedzie z Salvatorem we Frontonie. Dobrze się sprawił. Zapewne dlatego dostał kolejną ofertę. Tylko że w zeszłym tygodniu wszystko poszło na opak. Plan był dobry, jednak nawet najlepszy plan mogą pokrzyżować nieprzewidziane okoliczności. Było ciemno. Wiał silny, porywisty wiatr, tłumiący odgłos strzałów. Ulica opustoszała. Wyłonił się z podcienia tuż przed tamtym mężczyzną, miał kapelusz nasunięty na oczy, żeby zasłonić twarz. I wycelował. Musiał to zrobić z bliska. I tak szybko, żeby ofiara nawet nie zdążyła się zdziwić.

Kto mógł przewidzieć, że w tym momencie podmuch wiatru zrzuci dachówkę tuż pod jego stopy, a on odruchowo podniesie głowę? Ten drugi myślał błyskawicznie. Zamiast uciekać, rzucił się na Paola, przewrócił go na ziemię i wykopał z dłoni rewolwer. Potem pobiegł ulicą i skrył się za najbliższym rogiem, skąd strzelił kilka razy, omal nie trafiając w cel. Paolo chwycił rewolwer, odpowiedział ogniem i rzucił się w pogoń. Ale mężczyzna zniknął. A wcześniej widział twarz zamachowca. I teraz Paolo miał przeciwko sobie paru rozwścieczonych ludzi z Brooklynu. Co powinien w tej sytuacji zrobić? Najlepiej wyjechać z miasta. Ale dokąd? Może Madden coś mu podpowie. Orkiestra grała Gin House Blues. Kompozycję Hendersona. Dwa lata wcześniej brzmienie orkiestry wzbogacił młody trębacz o nazwisku Louis Armstrong. Niestety, przeniósł się do Chicago, ale może kiedyś wróci. Paolo słyszał, że Madden ma na oku innego obiecującego muzyka, Duke’a Ellingtona, który występował w Kentucky Club. Madden zawsze szukał nowości. I to budziło podziw. Paolo zerknął na zegarek. Dochodziła druga nad ranem. Madden już się pewnie nie pojawi. Postanowił jednak jeszcze poczekać. Wrócił myślami do rozmowy z Charliem i jego znajomym. Co za zbieg okoliczności, że ten drugi gość znał Annę. Przypomniał sobie te straszne dni po jej śmierci. Swoją złość, wściekłość i poczucie bezradności. Dlatego postanowił iść tą drogą. Wyboistą, pełną niebezpieczeństw, która doprowadziła go do tego mrocznego szczytu, z którego bał się spaść. Kochał

Annę. Kochał swoją rodzinę. Gdyby tylko nie byli takimi nieudacznikami. Niedługo może się okazać, że on też jest nieudacznikiem. Wzruszył ramionami. Poprosił o rachunek i zapłacił. Nie ma sensu dłużej czekać. Wychodząc na ulicę, zapiął płaszcz. Temperatura spadła, zaczynał padać śnieg, pokrywając ulice centymetrową warstwą bieli. Rozejrzał się ostrożnie. Zobaczył tylko kilku czarnych. Jemu zagrażali jedynie biali. Nasunął kapelusz na oczy, po części żeby zasłonić twarz, ale głównie dla ochrony przed siekącym śniegiem. Ruszył przed siebie. Na wszelki wypadek trzy dni wcześniej przeniósł się do innego mieszkania przy Ósmej Alei, gdzie nikt go nie znał. Zejdzie do metra, upewni się, że nikt go nie śledzi, i pojedzie okrężną drogą do siebie. Skręcił w Lenox Avenue. Do diabła, ale ziąb. *** Przez cały październik Salvatore nie widział się z Teresą. W mieszkaniu nie miał telefonu, ale niedaleko była budka, a rodzina Teresy miała telefon u siebie. Zwlekał dziesięć dni i dopiero potem odważył się zadzwonić. Uważnie wsłuchiwał się w ton jej głosu. Okazało się, że jest zadowolona, że go słyszy. – Rodzice jeszcze raz dziękują za obrazek – powiedziała. – Przekażesz to Angelowi? – Oczywiście. – Przez jakiś czas nie będę mogła przyjeżdżać do miasta. – To z powodu rodziców?

– Rodzice nie chcą mnie puścić bez kuzynki, a ona nie ma teraz czasu. – Brzmiało to jak wymówka. – Ale chciałabym cię zobaczyć – dorzuciła. Czy mógł mieć jakąś nadzieję? Odbył długą rozmowę z wujkiem Luigim na temat swoich finansów. – Nie musisz mieć dużo, ale staraj się powiększyć to, co masz – doradzał wujek. – Zainwestuj pieniądze na giełdzie. Nie stracisz. Ceny akcji ciągle idą w górę. Z każdym dniem kraj się bogaci. – Luigi się uśmiechnął. – Niech twoja łódź unosi się na fali. Brzmiało to sensownie. Ale Salvatoremu wciąż ciążyła pamięć o signorze Rossim i o tym, co stało się z oszczędnościami ojca. Wahał się. Poza tym nie chodziło tylko o pieniądze. – Jej rodzina chce kogoś, kto ma własny interes – tłumaczył. – Ale co ja mógłbym zrobić, nawet gdybym miał na to pieniądze? Wykonywał ciężką pracę fizyczną, ale był silny i lubił przebywać na świeżym powietrzu, nawet przy zimnej pogodzie. Była w tym jakaś wolność. Szło się do pracy, po jej wykonaniu dostawało się zapłatę i miało się wolne. Dla wykwalifikowanych robotników takich jak on pracy było w bród. Nie musiał się niczym martwić. Doskonale wiedział, że gdyby zdecydował się na własny interes, to zmartwień miałby bez liku. Musiałby wysiadywać w biurze albo w sklepie, zamiast pracować jak człowiek na dworze. Zastanawiał się nad tym przez dwa tygodnie. W końcu doszedł do wniosku, że jeśli to jest cena za bycie z Teresą, to

warto spróbować. Wciąż jednak nie był pewien, czy kiedykolwiek umiałby zadowolić jej rodzinę. Pod koniec października zachorował Angelo. Nikt nie wiedział, co mu jest. Zaczęło się jak grypa, ale choć po dziesięciu dniach gorączka spadła, Angelo wciąż był osłabiony i nieustannie kasłał. Wujek Luigi opiekował się nim w dzień, a Salvatore wieczorem. Z końcem listopada Salvatore posłał po matkę, która uznała, że Angelo musi natychmiast przenieść się na Long Island. Kilka dni później zatelefonował do Teresy, żeby jej powiedzieć, co się stało. – Chętnie go odwiedzę, jeśli potrzeba mu towarzystwa – zaproponowała. – Rowerem nie jest daleko. – Umilkła na moment. – Gdybyś też się wtedy pojawił, moglibyśmy się spotkać. Uśmiechnął się. Wymyśliła świetny pretekst, żeby się z nim zobaczyć. Obiecał, że zjawi się przed Bożym Narodzeniem. *** Pewnego grudniowego wieczoru w drzwiach stanęli dwaj policjanci, Irlandczycy. Na ulicach wciąż leżał śnieg, który spadł poprzedniej nocy. Wujek Luigi był w restauracji. Salvatore wiedział, że nie zrobił nic złego, więc się nie zaniepokoił, gdy policjanci zwrócili się do niego po nazwisku. A potem wyjaśnili, z czym przyszli. Kostnica, do której go zabrali, mieściła się w Harlemie. W suterenie znajdował się duży, czysty pokój. Było zimno, może z powodu śniegu na zewnątrz, a może zawsze panował tu chłód? W pokoju stało kilka pryczy, każda przykryta była

prześcieradłem. Zaprowadzili go do tej najbliżej środka i odchylili prześcieradło. Poszarzałe zwłoki ubrane były w wieczorowy strój. Mężczyzna miał podwiązaną szczękę. Był dość przystojny. Na jego białej koszuli widać było ogromne, poczerniałe plamy krwi. – Pięć kul – powiedział jeden z policjantów. – Zginął od razu. – Spojrzał pytająco na Salvatorego. – Tak, to jest mój brat Paolo. *** Na pogrzebie zebrała się cała rodzina, przyszli też znajomi i sąsiedzi. Ksiądz taktownie wspominał Paola jako ukochanego syna i troskliwego brata, ofiarę bandziorów z Harlemu. Wszyscy znali prawdę, ale nikt nie powiedział ani słowa. Na Boże Narodzenie rodzina zjechała na Long Island. Salvatore zawiadomił Teresę o śmierci brata, ale nie zaproponował, by przyjechała do domu jego rodziców. Angelo wyglądał blado. Matka zabroniła mu wychodzić na dwór. Przez większość czasu odpoczywał, ale był w dobrym nastroju. – Głównie się nudzę – wyznał Salvatoremu. Kazał sobie przynosić gazety i czasopisma, nawet te nieaktualne, których zebrała się już pokaźna sterta. Wskazał na nią ręką, mówiąc, że wszystko przeczytał. Wujek Luigi uznał, że to dobra okazja na finansowe czary. Przeprowadził

z Angelem

długą

rozmowę

na

temat

inwestowania oszczędności, po której chłopak nieoczekiwanie oświadczył: – Może wujek ma rację. Chyba tak zrobię. A potem przez ponad godzinę uważnie słuchał wyjaśnień wujka, od czasu do czasu kiwając z powagą głową. – Niewiele mogę zainwestować – powiedział na koniec. A kiedy wujek zapytał go ile, uśmiechnął się jedynie. – Trochę. – Wdał się we mnie! – zawołał wujek Luigi z zachwytem. – Nigdy nie należy zdradzać, ile się ma pieniędzy. Niech ludzie sobie myślą, co chcą. Angelo poprosił wuja o skontaktowanie go z godną zaufania osobą, która pomoże mu w zakupie akcji. Oświadczył jednak, że wszystkie decyzje będzie podejmował sam. Powiedział to z takim spokojem, że Salvatore był zaskoczony. Najwyraźniej jego młodszy brat stawał się mężczyzną. Giuseppe i jego żona namówili Angela na przyjęcie niewielkiego zamówienia. Chcieli, by zrobił dla nich ładny szyld z nazwą farmy. Angelo zgodził się, choć nie lubił takich zleceń. W dniu Bożego Narodzenia pokazał im swoje dzieło. Deskę, którą od nich otrzymał, pomalował na biało, umieścił na niej niebieski napis „Farma Clearwater”, a obok rysunek wiejskiej zagrody unoszącej się niczym arka Noego na błękitnym morzu. Szyld był tak oryginalny i tak zapadał w pamięć, że Giuseppe i jego żona nie posiadali się z radości. A Salvatore zauważył, że Angelo z przyjemnością przyjmuje wyrazy uznania za swój wysiłek.

Dwa dni po świętach Angelo znów poczuł się źle. Leżał w łóżku do końca pobytu Salvatorego u rodziców. *** W trzecim tygodniu stycznia Salvatore wybrał się do rodziców. Tym razem pojawiła się też Teresa, obie z kuzynką przyjechały na rowerach. Spotkanie przebiegło nad wyraz pomyślnie. Teresa była miła dla rodziców i odnosiła się do nich z szacunkiem. „Widać, że pochodzi z dobrej rodziny”, oświadczyła matka. A Salvatore zauważył z radością, jak czule i łagodnie Teresa obchodzi się z Angelem. Usiadła przy nim i opowiadała mu jakieś historyjki, żeby go rozbawić. Angelo wyglądał znacznie lepiej, kaszel niemal ustąpił. Nadal jednak był bardzo blady, większość czasu spędzał w domu, siedząc w wielkim fotelu. Ale najwyraźniej miał dużo zajęć. Na stoliku Salvatore zauważył mnóstwo wycinków z finansowych rubryk, wiele miejsc było zakreślonych na czerwono. Leżały tam też projekty witryny dla miejscowej piekarni. To zamówienie załatwił mu ojciec. Piekarz nie płacił dużo, ale Angelo cieszył się, że ma coś do roboty. Gdy Teresa zaproponowała wprowadzenie poprawek na jednym z projektów, Angelo przez kilka chwil przyglądał się uważnie rysunkowi, a potem oświadczył ze spokojem: – Nie. Nie chcę takich zmian. Przez moment Teresa wyglądała na urażoną, ale zaraz się uśmiechnęła. – Pacjent najlepiej wie, czego chce – rzuciła lekko. Potem Angelo zaproponował, że narysuje dwa portrety, jej i jej kuzynki, które chętnie da im w prezencie. Obie bardzo się

ucieszyły. Gdy zaczął rysować, Salvatore poszedł odwiedzić Giuseppego. Potem oboje z Teresą wybrali się na przechadzkę nad morze, a kuzynka została w domu, by dotrzymać towarzystwa Angelowi. W drodze powrotnej Teresa powiedziała, że może niedługo uda jej się przyjechać do miasta. Gdy dziewczęta odjechały, Angelo popadł w zadumę. – Czy ja kiedykolwiek się ożenię? – spytał. – Na pewno! – odpowiedział Salvatore. – No nie wiem. A ty powinieneś ożenić się z Teresą – stwierdził nieoczekiwanie. – I to jak najszybciej. – Najpierw ona musi się zgodzić. Jej rodzice też. – Salvatore się roześmiał. – A ty mógłbyś się ożenić z jej kuzynką. Ku jego zdziwieniu Angelo wciąż był poważny. – To dobra rodzina – powiedział cicho. A kilka minut później ten sam temat poruszyła matka. – Nie wolno ci utracić Teresy, Toto. Ona jest twoim przeznaczeniem. – Może. – Ale wciąż zastanawiał się, jak mógłby sprostać oczekiwaniom jej rodziny. *** Dwa tygodnie później, w piątek, po powrocie z pracy, zastał u siebie wysokiego, szczupłego mężczyznę. Gość miał ponad pięćdziesiąt lat. Ubrany był w ciemny płaszcz, zapięty pod samą szyję. Wręczył Salvatoremu wizytówkę.

– Jestem prawnikiem – wyjaśnił. – Reprezentuję pańskiego zmarłego brata Paola Carusa. Moja kancelaria jest wykonawcą jego testamentu. Możemy wejść do środka? – Gdy znaleźli się w mieszkaniu, prawnik spytał: – Wie pan coś o sprawach swojego brata? – Nawet nie znałem jego adresu – wyznał Salvatore, wzruszając ramionami. – Przeprowadził się – powiedział prawnik. – Aha, mamy jego ubrania. Muszę jeszcze poświadczyć ważność testamentu, ale po odliczeniu wszelkich kosztów i zobowiązań cały majątek brata ma przypaść panu. – Mnie? A co z resztą rodziny? – Testament nie pozostawia wątpliwości. Dam panu znać, gdy postępowanie się zakończy. Będzie musiał pan pojawić się wtedy w naszej kancelarii, żeby dopełnić formalności. – Umilkł na moment. – Chodzi o ponad dziesięć tysięcy dolarów. – Dziesięć tysięcy? Dla mnie? Prawnik uśmiechnął się lekko. – W testamencie występuje pan jako „Salvatore Caruso, mój brat i najbliższy przyjaciel”. Chciał, żeby to pan wszystko dostał. *** W najbliższą niedzielę, podczas wizyty u rodziców, Salvatore postanowił nie wspominać o testamencie. Może był trochę przesądny, ale uważał, że dopóki nie ma tych pieniędzy w ręku, to nie powinien kusić losu, rozpowiadając o wszystkim.

Podjął już decyzję, co zrobi z pieniędzmi. Giuseppe już się urządził. Rodzice mieli zapewnioną opiekę, a gdyby potrzebowali czegoś jeszcze, mógł im to zapewnić. Maria miała męża i dobrze jej się wiodło. Wuj Luigi miał wszystko, czego potrzebował, a tylko Bóg jeden wiedział, jaką wartość osiągnęły jego inwestycje. Pozostawał więc tylko Angelo. Dzięki tym pieniądzom będzie mógł lepiej zająć się bratem. Jeszcze tego samego dnia Salvatore utwierdził się w słuszności tej decyzji. Teresa i jej kuzynka pojawiły się także tym razem. Kuzynka została z Angelem, a Salvatore wybrał się z Teresą do Giuseppego. Gawędzili tam o różnych rodzinnych sprawach, a gdy pojawił się temat Angela i padło jego imię, dzieci Giuseppego spojrzały na siebie, krzycząc: – Wujek Angelo! – I roześmiały się. – On pomaga im w lekcjach – wyjaśniła żona Giuseppego. – I jednocześnie rysuje im różne obrazki. – To dobrze – powiedział Salvatore. – Ma się czym zająć. – Angelo jest bardzo przydatny – wtrącił się Giuseppe. – Niedawno musiałem napisać kilka listów w interesach dotyczących farmy. I Angelo napisał je za mnie. Sam bym tego lepiej nie zrobił. – Mam nadzieję, że płacisz mu choć trochę za jego pracę. Giuseppe wzruszył ramionami. – Przecież to mój brat. Niech zrobi coś dla rodziny. – On o nic nie prosi – dorzuciła żona Giuseppego.

Salvatore był niezadowolony. Rodzina zbyt chętnie wykorzystywała łagodną naturę Angela. Nie powiedział jednak ani słowa. Przyszło mu do głowy, że gdyby coś złego przydarzyło się jemu i wujkowi Luigiemu, to dla reszty rodziny Angelo byłby wart tyle, na ile byłby przydatny. Pomyślał też, że powinien w tej kwestii przetestować Teresę. – Martwię się o Angela – zaczął, gdy wracali do domu rodziców. – Moja siostra, zanim zginęła w pożarze w Triangle, kazała mi się nim zawsze opiekować. Chyba miała rację. – Umilkł na chwilę. – Więc bez względu na to, co się stanie, nawet jeśli któregoś dnia będę miał żonę i własną rodzinę, chcę, żeby w moim domu było miejsce dla Angela. Uważasz, że to głupie? – Obserwował Teresę uważnie. – Ależ skąd. – Uśmiechnęła się ciepło. – Gdybyś tak nie uważał, nie umiałabym cię polubić. – Zastanawiała się przez chwilę. – Ludzie często go nie doceniają, ale Angelo jest utalentowany i ma dobre serce. – On też cię wysoko ceni – zapewnił Salvatore. I się roześmiał. – Powiedział nawet, że któregoś dnia chętnie by się ożenił z panną z takiej rodziny jak twoja. – Naprawdę? Co za komplement. W takim razie musimy mu znaleźć kogoś podobnego do mnie. – Spojrzała na niego wesoło. – Ale to będzie trudne. Chyba nie wyobrażasz sobie, że ludzie tacy jak moja rodzina rosną na każdym drzewie. – Nie. A ty jesteś jedyna na całym świecie. – Cieszę się, że tak myślisz. Rozmowa toczyła się bardzo pomyślnie, więc postanowił skorzystać z okazji.

– Może kiedyś – zaczął ostrożnie – gdy zdobędę pieniądze, założę jakiś interes. W mieście albo tutaj, bliżej rodziny. Tylko nie wiem jaki. Nie odpowiadała przez dłuższą chwilę. – Nie rób niczego, co nie sprawia ci przyjemności – powiedziała stanowczo, jakby to wcześniej przemyślała. – Nie wyobrażam sobie, że mógłbyś pracować pod dachem. Może mógłbyś coś uprawiać albo zająć się rybołówstwem, jak moi bracia. Ale praca musi dawać ci szczęście. I tego ci życzę. Powiedziała to z taką szczerością i dobrocią, że o mało nie wyznał jej, czym niedawno obdarował go los. Powstrzymał się jednak. Objął ją i pocałował. A ona, zanim wysunęła się z jego objęć, oddała mu pocałunek. – Całe szczęście, że moi rodzice tego nie widzieli – powiedziała ze śmiechem. Widział jednak, że jest szczęśliwa. *** Prawnik wezwał go do siebie pod koniec lutego. Zakończono ostatnie formalności. Jeszcze tego samego dnia Salvatore wpłacił dziesięć tysięcy dolarów do banku Stabile przy Mulberry Street. W niedzielę miał znów pojechać na Long Island, żeby w domu rodziców spotkać się z Teresą. Przeszkodziło mu w tym przeziębienie. Zadzwonił do Teresy, żeby ją uprzedzić, a ona spytała, czy Angelo nie będzie zawiedziony. Z pewnością, przyznał.

– Chcesz, żebym go odwiedziła? – spytała. – Żeby nie czuł się samotny. Wiem, że się o niego martwisz. – Zrobiłabyś to? – Dla ciebie? Jasne. – Powiedziała to tak słodko. – W takim razie jedź. Gdy się spotkamy następnym razem, będę miał dla ciebie dobre wiadomości. *** Oświadczył się jej w salonie w niewielkim domu swoich rodziców, w trzecią niedzielę marca. Dzień był dość pochmurny, ale w kominku palił się ogień, którego blask rozświetlał łagodną twarz Teresy. Najpierw powiedział jej, że ma dziesięć tysięcy dolarów. Potem – że może mieszkać w mieście, na Long Island albo w każdym innym miejscu, bo tylko jedna rzecz da mu prawdziwe szczęście. A na koniec wyznał, że ją kocha, i zapytał, czy zechce wyjść za niego za mąż. Jej reakcja nieco go zaskoczyła. Nie odpowiedziała natychmiast, tylko spuściła oczy, jakby się nad czymś zastanawiała. – Dasz mi trochę czasu? – spytała w końcu. – Czasu? Ależ oczywiście. – Zmarszczył brwi. – Coś się stało? – Nie. – Ale wyglądała na wytrąconą z równowagi. – Może mnie nie lubisz. – Salvatore, jesteś najlepszym mężczyzną na świecie. Twoja propozycja to dla mnie zaszczyt. Nie odmawiam przecież.

– Chodzi o twoich rodziców, prawda? Porozmawiam z twoim ojcem. – Nie. – Uśmiechnęła się. – Jeszcze nie teraz. Daj mi trochę czasu. Niedługo ci odpowiem. Nic więcej nie chciała wyjawić. Wrócił do Nowego Jorku nieco skonsternowany. *** Dopiero tydzień później mieli okazję ze sobą porozmawiać. Zadzwonił do jej rodziców. Odebrała Teresa. Ucieszyła się. Ale gdy wspomniał, że w niedzielę wybiera się na Long Island, powiedziała, że rodzice chcą, by została w domu. W następnym tygodniu w czwartek wujek Luigi wrócił do domu bardzo podekscytowany. Gdy był w pracy, zadzwoniono do niego z Long Island. Rodzina Caruso miała gości. – Teresę i jej rodziców – opowiadał. – Przyprowadziła ich, żeby Angelo narysował portret jej ojca. Nawet mu za to zapłacili. Jej rodzice zabawili przez jakiś czas u twoich rodziców. Wygląda na to, że się zaprzyjaźnili. Słysząc to, Salvatore był pełen podziwu dla swojej ukochanej. Owszem, tamci mieli pewne zastrzeżenia do jego rodziny. A Teresa pod niewinnym pretekstem zaprowadziła rodziców do jego domu, by przekonali się naocznie, że Carusów można polubić. Torowała drogę do ich małżeństwa. Niecierpliwie czekał na kolejny krok. *** W kwietniu zrobiło się cieplej, a Angelo odzyskał siły. W połowie miesiąca wrócił do miasta i oświadczył, że jest gotowy do pracy. Rzeczywiście wyglądał zdrowo.

Budowa, na której pracował Salvatore, mieściła się na rogu Piątej Alei i Czterdziestej Piątej Ulicy. Inwestorem był pan French. To on zdecydował, że gmach będzie nosił jego nazwisko. Nie bez powodu – miał to być najpiękniejszy drapacz chmur na świecie. Żeby Nowy Jork nie zamienił się w sieć ciemnych kanionów, władze wydały zarządzenie, że wieżowce nie mogą wznosić się pionowo na granicach posesji, lecz na określonej wysokości muszą mieć uskoki dopuszczające więcej światła. W skrajnych wypadkach oznaczało to, że drapacze chmur wyglądały jak odwrócone teleskopy. Jednak dla architektów była to szansa na projektowanie skomplikowanych konstrukcji z eleganckimi stopniami, półkami i ukośnymi wcięciami. Budynek Frencha był już prawie ukończony. Wykonane z brązu rzeźbione wejście, wzorowane na Bramie Isztar, i wysokie tarasy wyglądające jak zawieszone ogrody przywodziły na myśl starożytny Babilon. Wspaniałe korytarze w stylu art déco przypominały świątynię. Ale Salvatoremu najbardziej podobała się strzelista fasada z pomarańczowej cegły z ciemnoczerwonymi i czarnymi obramowaniami. W Nowym Jorku trudno było znaleźć podobne dzieło sztuki murarskiej. Przez następne dwa tygodnie obaj bracia pracowali na budowie. Angelo był wyraźnie zadowolony, że się tam znalazł. Potem do miasta przyjechała Teresa. Czyżby zamierzała powiedzieć mu o swojej decyzji? Trudno odgadnąć. Zjawiła się jak zwykle z kuzynką i zaproponowała, by we czwórkę wybrali się do kina. Po seansie zapytała, czy wujek Luigi jest w restauracji, bo od dawna go nie widziała.

Poszli więc do restauracji, Salvatore zaprosił ich na obiad, a do stołu podawał wujek. Jedzenie było pyszne. Salvatore opowiadał zabawne dowcipy, wszyscy się śmiali. Wujek Luigi, gorliwie śledzący najnowsze wiadomości, był pod ogromnym wrażeniem odwagi pilotów. – Ani się obejrzymy – mówił – a komuś uda się zdobyć wielką nagrodę. Pan Orteig, urodzony we Francji właściciel hotelu Lafayette, wiele lat temu wyznaczył nagrodę w wysokości dwudziestu pięciu tysięcy dolarów dla pierwszego śmiałka, który bez lądowania przeleci trasę Nowy Jork–Paryż. Niedawno dwóch amerykańskich lotników, którzy wystartowali z Langley, zginęło podczas takiej próby. Ale wujek Luigi usłyszał gdzieś, że dwóch lotników z Francji zamierza podjąć wyzwanie i wyruszyć w lot z Paryża. – Dostałeś pieniądze, a teraz masz szansę zarobić więcej – powiedział Angelo do Salvatorego z uśmiechem. – Dach drapacza chmur to dla mnie wystarczająca wysokość. Gdy obiad dobiegał końca, Teresa poprosiła wujka Luigiego o rozmowę w cztery oczy. Usiedli więc oboje przy oddzielnym stoliku i rozmawiali przez blisko kwadrans. W końcu Teresa wstała i pocałowała wujka w policzek. – Z waszym wujkiem bardzo dobrze się rozmawia – powiedziała, siadając z powrotem na swoim miejscu. – To mądry człowiek. Gdy zjedli, Teresa oznajmiła, że musi wracać do domu. Wujek Luigi poprosił Angela, żeby mu w czymś pomógł, więc

Salvatore odprowadził dziewczęta na stację. Całując Teresę na pożegnanie, spojrzał na nią pytająco, ale tylko się uśmiechnęła. – Niedługo przyjadę znowu – obiecała. *** W środę wujek Luigi miał wolne wieczorem, więc umówili się, że wyjdą razem coś zjeść. Dzień był pogodny, a Salvatore lubił pracować pod błękitnym niebem. Na płaskim dachu na szczycie budynku miał stanąć duży zbiornik na wodę zasłonięty przez okazałe kolorowe panele. Wielkie kafle przywieziono rano, a majster chętnie pokazywał braciom wzory. Dwa panele przedstawiały boga Merkurego, ale najwspanialszy był olbrzymi pomarańczowy prostokąt ze wschodzącym słońcem pośrodku i dwoma gryfami ze złotymi skrzydłami po bokach. Angelo nie mógł oderwać od niego oczu. Gdy jednak wrócili do domu, Angelo oznajmił, że jest zmęczony. Salvatore spojrzał na niego z niepokojem, ale brat zapewnił go, że to nic poważnego. – Wyjdziemy sami – powiedział wujek Luigi. – A on niech odpocznie. Nie wrócimy późno. W okolicach Greenwich Village znaleźli małą restaurację serwującą steki. Zamówili polędwicę wołową, a wujek Luigi wybrał do niej czerwone wino. Przy jedzeniu cały czas rozprawiał o lotniczych wyczynach. – Francuzi wystartowali z Paryża w niedzielę. Widziano ich z Irlandii, jak lecą nad Atlantykiem. Ale potem żadnych wiadomości.

– Pewnie spadli do oceanu. – Dzielni ludzie – powiedział wujek Luigi, zerkając z zadumą na Salvatorego. – A ty jesteś dzielny? – Skąd mam wiedzieć? – To prawda, nigdy tego nie wiemy, dopóki życie nie podda nas sprawdzianowi. Zamówili crème caramel. Gdy go podano, wujek Luigi jeszcze raz dziwnie popatrzył na siostrzeńca. – Powiedz mi, kochasz Teresę? – Tak – przyznał Salvatore. – I myślisz, że ona też cię kocha? – Nie jestem pewien. Ale chyba tak. – Owszem, kocha cię. Powiedziała mi to. – To dobrze. – Ale mam też dla ciebie złą wiadomość. Obawiam się, że nie będzie mogła wyjść za ciebie za mąż. Właśnie dlatego chciała ze mną porozmawiać. Jest bardzo przygnębiona i nie wie, co ma zrobić. – Wciąż chodzi o jej rodziców? – Nie. – Jest chora? Zaopiekuję się nią. – Nie. Musisz być dzielny, Salvatore. Zakochała się. – Wujek Luigi umilkł. – To dla niej bardzo trudne. Nie szukała tej miłości, sama jest zaskoczona. Próbowała ją stłumić, ale teraz uważa, że nie mogłaby cię poślubić z czystym sercem. –

Luigi westchnął. – To uczciwa dziewczyna, Salvatore, więc nie chce ci sprawiać bólu. Podziwiam ją. Salvatore milczał przez chwilę. – Teraz wszystko jasne – powiedział cicho. Wpatrywał się w stół. – A kto jest tym szczęściarzem? – spytał w końcu. – Twój brat. Angelo. *** Salvatore nie mógł uwierzyć, jak szybko wszystko się potem potoczyło. Przez pierwsze godziny był jak otępiały. Potem zalała go złość. Nie dość, że został zraniony. Nie dość, że kobieta, którą kochał, wybrała jego młodszego brata. Ale jeszcze jego własny brat, w zmowie z wujem, zrobił z niego głupca. Bo cała prawda od razu wyszła na jaw. Wujek Luigi powiedział Angelowi o uczuciach Teresy, gdy Salvatore odprowadzał ją na stację. Przez trzy dni Angelo pracował razem z nim i nie puścił pary z ust. Zdrajca. „Zrozum – tłumaczył wujek Luigi. – Teresa zwierzyła się mnie, a nie jemu. To ja miałem z nim porozmawiać i wybadać, czy odwzajemnia jej uczucia. Okazało się, że tak. Kochał ją bardzo, ale w jego oczach ona należała do ciebie. Był rozdarty. Zagubiony. Nie wiedział, co robić. To ja kazałem mu nic nie mówić, dopóki nie porozmawiam z tobą”. Salvatore słuchał tych tłumaczeń, ale nie zmieniały one tego, że Angelo skradł mu narzeczoną, że go oszukał. Przez kilka dni nie mógł patrzeć na brata. Na budowie pracowali w różnych brygadach, więc nie musieli się spotykać.

W mieszkaniu spędzali jak najmniej czasu, a jeśli obaj się tam znaleźli, to nie odzywali się do siebie. Po kilku dniach Angelo spytał: – Chcesz, żebym się wyniósł? Salvatore wzruszył ramionami. – A co to zmieni? I tak niedługo się wyprowadzisz. W sobotę Angelo zniknął. Było jasne, że pojechał na Long Island. Po powrocie nie odzywał się do nikogo, ale następnego dnia wujek Luigi wręczył Salvatoremu list od Teresy, który zapewne przywiózł Angelo. Teresa zapewniała go o swojej miłości, wyrażając nadzieję, że kiedyś będzie mógł jej wybaczyć, że ją zrozumie i pozostaną przyjaciółmi. Chciał podrzeć list na kawałki, ale w końcu schował go z obrzydzeniem do szuflady. – Chyba wyjadę do Kalifornii – oznajmił wujkowi, który odpowiedział na to z wielkim smutkiem: – Będę bardzo samotny. Wujek powiedział mu jeszcze jedno, licząc, że przyniesie to pewne pocieszenie. – Salvatore, nikt poza mną i wami nie wie, że to ty starałeś się o względy Teresy. Nie padło na ten temat ani jedno słowo. Nic się nie wydarzyło. A świat będzie tylko wiedział, że Teresa zaprzyjaźniła się z dwoma braćmi i za jednego z nich wychodzi za mąż. Nie straciłeś twarzy. Wtedy te słowa nie przyniosły mu pociechy, ale w miarę upływu czasu nabrały większego znaczenia.

Zdziwiło go, jak szybko rodzina Teresy przyjęła Angela do swojego grona. Ustalono, że Angelo od razu przeniesie się na Long Island. A oni pomogą mu rozkręcić interes – malowanie domów. Oprócz tego miał projektować szyldy dla miejscowych sklepów i warsztatów i zająć się zdobnictwem. Jedno było pewne: dzięki rozległym znajomościom rodziny Teresy mógł liczyć na wiele zamówień. – Wydawało mu się, że nie lubi przyjmować zleceń – burknął Salvatore. – No cóż, żeni się. Wyznał mi, że podczas choroby zdał sobie sprawę, że nie może zawsze utrzymywać się z murarki. A wykonywanie zleceń okazało się dużo przyjemniejsze, niż sądził. – Wujek Luigi machnął ręką. – Człowiek musi umieć się przystosować. Musi nauczyć się odpowiedzialności. Ale najbardziej zdziwiło Salvatorego to, że Angelo steruje teraz swoją narzeczoną. Bracia spotkali się po dwóch tygodniach, gdy Angelo wrócił do nowojorskiego mieszkania po swoje rzeczy. Salvatore przełamał się i zaczął z nim rozmawiać. Kiedy jednak powiedział, że pewnego dnia Teresa będzie chciała zamieszkać w mieście, Angelo uśmiechnął się, kręcąc głową. – Nie – oświadczył spokojnie. – Ona sama się oszukuje. Zostanie na Long Island, już ja tego dopilnuję. Salvatore nie mógł uwierzyć, że to mówi jego młodszy brat. Potrzebował czasu, ale stopniowo docierało do niego – choć trudno było mu się z tym pogodzić i czuł się upokorzony – że Teresa, jej rodzice i wujek Luigi mieli rację.

To jego brat był utalentowanym człowiekiem. To jego brat wolał pracować głową, nie rękami. To Angelo był gotów przesiadywać w biurze, pisać listy, zajmować się księgowością, a on, Salvatore, kochał otwartą przestrzeń. I mimo że to on stał się posiadaczem dziesięciu tysięcy dolarów, to Angelo miał zostać przedsiębiorcą. Los bywał okrutny, ale nie dało się przed nim uciec. *** Ślub odbył się w drugą niedzielę czerwca na Long Island. Salvatore nie chciał być drużbą, co zrozumiałe, więc wujek Luigi taktownie poprosił Giuseppego o odegranie tej roli. Goście zjawili się tłumnie. Rodzina Caruso zaprosiła jedynie kilku znajomych z miasta, ale rodzice Teresy zwołali niemal pół okolicy, co potwierdziło ich pozycję społeczną. Sama ceremonia była dla Salvatorego bolesna. Gdy zobaczył Teresę, serce zabiło mu mocniej. Patrzył na nią, czując nagły przypływ miłości i pytając samego siebie: „Jak to się mogło stać?”. W pierwszej chwili nie poznał własnego brata. Angelo miał teraz krótkie włosy, zapuścił wąsy. Jego twarz, szczuplejsza niż u braci, nie była już dziecinna i delikatna. Wyrósł na niezwykle przystojnego mężczyznę. Podszedł do Salvatorego, żeby się przywitać. Poruszał się z wdziękiem i pewnością tancerza. Po raz kolejny Salvatore uświadomił sobie z porażającą siłą i jasnością, że rodzina Teresy wykazała się wielką mądrością. Wybrali z ich rodziny tego, który wyrastał ponad przeciętność, który mógł się rozwijać. I na swój własny, pełen pokory

sposób zamierzali mu w tym pomagać. Salvatore poczuł ukłucie zazdrości, lecz nie umiał zamknąć oczu naprawdę. – Jestem z ciebie taki dumny – szepnął, obejmując brata. Po mszy wszyscy goście przeszli do rodzinnego domu Teresy. Zgodnie z włoskim zwyczajem drużba czekał przy drzwiach, trzymając wielką tacę z kieliszkami, by goście mogli wznieść toast za młodą parę. Potem wszyscy przechodzili obok stołu, przy którym siedziały obie matki, a ich pomocnice zapisywały przyniesione przez gości prezenty. Młoda para już wcześniej dostała prezenty od najbliższej rodziny. Krewni Teresy obsypali ich podarunkami. Rodzina Angela nie mogła się z nimi równać, ale jej honor został uratowany dzięki porcelanowej zastawie od wujka Luigiego i dużej fotografii z autografem samego wielkiego Carusa. Umieszczono je na szerokiej półce, by wszyscy mogli je podziwiać. Salvatore długo zastanawiał się nad prezentem. Ofiarowany przez niego piękny kryształowy wazon stał teraz obok porcelany od wujka. Zgodnie z tradycją mężczyźni mogli też wciskać pieniądze do jedwabnej sakiewki, którą panna młoda miała przy sobie podczas tańców. Jednak przy stole zwyczaj był inny. To tutaj goście, którzy mieli wobec rodziny jakieś zobowiązania, pokazywali swoje prezenty, a pomocnice wpisywały je na listę z adnotacją o ich wartości. Biada temu, kto nie umiałby wypełnić swoich zobowiązań. Straciłby twarz. Zyskałby brutta figura. Ponieważ Salvatore należał do najbliższej rodziny, nikt nie oczekiwał, że zatrzyma się przy stole. On przystanął jednak

i podał swoje nazwisko. – Chciałbym ofiarować młodej parze jeszcze jeden prezent oprócz tego, który już im dałem – powiedział spokojnie. – To dla mojego ukochanego brata Angela z okazji ślubu. – Wyjął z kieszeni kawałek papieru i położył go na stole. Siedzące obok kobiety aż wstrzymały oddech. Był to czek na pięć tysięcy dolarów. *** W drugi poniedziałek czerwca 1927 roku w Nowym Jorku miało miejsce wielkie wydarzenie. Kilka tygodni wcześniej, w pierwszej połowie maja, rozpoczęto poszukiwania francuskich pilotów, którzy zaginęli nad Atlantykiem. Pogłoski, że warkot silnika samolotowego słyszano nad Nową Fundlandią i Maine, obudziły nowe nadzieje. Jednak poszukiwania nie dały żadnych rezultatów. Dwudziestego maja nieznany nikomu młody Amerykanin wystartował z Roosevelt Field na Long Island jednoosobowym jednosilnikowym samolotem, który nazwał „Spirit of St. Louis”. Następnej nocy, pokonawszy strugi deszczu, wiatr i mgłę, lecąc nad chmurami, a czasem o metr nad Atlantykiem, wylądował na paryskim lotnisku Le Bourget, gdzie powitał go stupięćdziesięciotysięczny tłum. Tak oto Charles Lindbergh zdobył światową sławę. Francuzi, mimo że stracili dwóch narodowych bohaterów, pokochali młodego Amerykanina. Wbrew protokołowi dyplomatycznemu na maszcie Ministerstwa Spraw Zagranicznych przy Quai d’Orsay zawisła amerykańska flaga. Prezydent Francji odznaczył Lindbergha Legią Honorową.

A teraz Lindbergh wrócił do Ameryki. Burmistrz Nowego Jorku nie mógł przegapić takiej okazji. W poniedziałek trzynastego czerwca na cześć Charlesa A. Lindbergha zorganizowano paradę z serpentynami i konfetti. Wujek Luigi był tym niezwykle podekscytowany. – Wiesz, kiedy pierwszy raz odbyła się taka parada?! – krzyczał do Salvatorego. – Nie, ale spodziewam się, że wujek mi powie. – W tysiąc osiemset osiemdziesiątym szóstym roku, z okazji podarowania nam Statui Wolności. Rozumiesz? Statua była darem od Francuzów, Lindbergh wykonał pierwszy lot do Paryża, więc przyjmujemy go z takimi samymi honorami. – Rozumiem. Vive la France. – Esattamente. W drodze powrotnej do domu Salvatore patrzył na wujka z czułością. Luigi był już po sześćdziesiątce, ale nadal patrzył na świat z taką samą ciekawością i takim samym entuzjazmem jak wtedy, gdy miał lat trzydzieści. Obyś żył jak najdłużej, pomyślał Salvatore, bez ciebie będę bardzo samotny. – Pięknie się zachowałeś wobec Angela – powiedział Luigi. – Nie wiem, czy mnie byłoby stać na coś takiego. – Nic wielkiego. – Salvatore mówił szczerze. Przyszło mu to dość łatwo. Po pierwsze, podniosło to jego status w oczach rodziny. No i wywarło duże wrażenie na wszystkich gościach. Poza tym uważał, że taki był zamysł Paola. I jeszcze jedna myśl przyszła mu do głowy. – Anna by tego chciała – powiedział.

I nagle poczuł się wolny. * Rok 1929 *

W połowie września wujek Luigi odwiedził swojego brokera. Zazwyczaj lubił te spotkania. Dwadzieścia lat wcześniej usłyszał w restauracji, jak goście rozmawiają o tej firmie maklerskiej. Gdy finansiści z Wall Street zaglądali do restauracji – a zaglądali, bo rozeszła się już po mieście wieść, że podają tam znakomite włoskie jedzenie – zawsze starał się słuchać ich rozmów. Dzięki temu wiele się uczył. A wspomniany dom maklerski, choć duży i należący do ważnej szychy, obsługiwał też mniejszych inwestorów, traktując ich z równą atencją. Luigi lubił przechodzić przez eleganckie drzwi, lubił patrzeć na maklerów przy biurkach, lubił siadać w wielkim skórzanym fotelu w gabinecie wyłożonym boazerią, gdzie raz do roku jeden z wyższych urzędników omawiał z nim stan konta. – Zastanawiam się nad sprzedażą swoich akcji – oświadczył Luigi. – Ależ dlaczego miałby pan to zrobić? – Makler był zadbanym, niskim mężczyzną po czterdziestce. – Ceny zaczynają spadać. – Niektórzy inwestorzy postanowili realizować szybkie zyski, ale to nic szczególnego. – Ceny nie mogą rosnąć wiecznie – zauważył Luigi. – Niech pan spojrzy na rynek nieruchomości.

Rzeczywiście, od 1925 roku – mimo hossy na giełdzie – ceny domów w całej Ameryce spadały. Makler wzruszył ramionami. – Nieruchomości to jedno, a giełda to co innego. W ciągu ostatnich sześciu lat ceny akcji wzrosły pięciokrotnie. A trzeciego września Dow osiągnął poziom osiemdziesięciu jeden punktów. Najwięcej w historii.

trzystu

– I to mnie właśnie martwi – powiedział Luigi. – Ceny akcji przekraczają zyski spółek ponad trzydzieści dwa razy. Urzędnik uśmiechnął się, dając do zrozumienia, że wiedza tego niepozornego Włocha zrobiła na nim wrażenie. – Zgadzam się, kolejne wzrosty nie będą może takie wysokie, ale nie widzę żadnego powodu, żeby rynek miał się załamać. Moim zdaniem ustabilizował się na wyższym poziomie. Mogę pana zapewnić, że nadal opłaca się inwestować. Luigi się zastanawiał, kiwając głową. Broker mówił prawdę. Ludzie nadal inwestowali pieniądze w giełdę, bo ich do tego namawiano. Rok wcześniej ten sam schludny mężczyzna powiedział: „Współpracujemy z panem od wielu lat, pańskie inwestycje stanowią doskonałe zabezpieczenie, więc chętnie udzielimy panu pożyczki, gdyby zechciał pan powiększyć portfel akcji”. Luigi odrzucił propozycję, a teraz zastanawiał się, ile pieniędzy zainwestowanych na giełdzie pochodzi z kredytów. Im więcej, tym większe prawdopodobieństwo, że bańka wreszcie pęknie. – Więc odradza mi pan sprzedaż akcji? – zapytał po chwili.

– Spodziewamy się, że niedługo ceny znów zaczną rosnąć. Nie chciałbym, żeby stracił pan taką okazję. – Broker się uśmiechnął. – Zapewniam pana, że ja też wciąż kupuję. *** Rose Master podjęła tego wieczoru ważną decyzję. Rozważała to od jakiegoś czasu. I uznała, że będzie ona miała duży wpływ na przyszłe szczęście i pozycję jej rodziny. Jej syn i mąż byli bardzo inteligentni, każdy na swój sposób, ale brakowało im dalekowzroczności. Chodziło o ich letni dom w Newport. Na kolację miał przyjść Charlie. Latem sprawił jej wielką przykrość. Pojawił się w Newport tylko raz, i to zapewne pod wpływem usilnej namowy ojca, który przyciągnął go niemal siłą: „Przyjedź chociaż raz, żeby sprawić matce przyjemność”. Oczywiście goście byli nim oczarowani. Ale Rose nie poczuła się od tego lepiej. Ostatnio bardzo się martwiła o syna. Miał prawie trzydzieści lat i nadal mieszkał w Greenwich Village, przy Downing Street – nie rozumiała, jak ktoś może chcieć tam mieszkać! Udawał, że pracuje u ojca, a ostatnio dowiedziała się, że pisze sztukę. Nie wiedziała – i nie chciała wiedzieć – z jakimi kobietami się zadaje. A sądząc po jego sylwetce, miał za mało ruchu i za dużo pił. Najwyższy czas, by syn w końcu wziął się za siebie. I się ożenił. No bo przecież jaki jest sens tak ciężko pracować dla rodziny, skoro nie można swojego dorobku przekazać następnym pokoleniom? Bardzo się tym gryzła i uznała, że powinna wyrazić swoje zdanie.

Ale William ją przestrzegał. „Wyrządził ci przykrość, ale proszę, nie kłóć się z nim. Możesz go do nas zniechęcić”. Gdy więc Charlie pojawił się na kolacji, powiedziała jedynie, że powinien bardziej zatroszczyć się o swoje zdrowie. Rozmawiali o wielu sprawach. Charlie opowiadał anegdoty o znajomych dramatopisarzach, a ona udawała, że ją to bawi. Wspomniała, że zamierza zmienić wystrój domu w Newport, a on udawał, że go to interesuje. Wymienili też uwagi na temat sytuacji na giełdzie. Rose wiedziała, że zdaniem wielu osób ceny akcji skoczyły zbyt wysoko, pamiętała też panikę z 1907 roku. Ale mąż bynajmniej się tym nie przejmował. Zapewniał ją, że teraz sytuacja jest zupełnie inna. – À propos – wtrącił Charlie. – Widziałeś, ojcze, że mamy nowego konkurenta w branży maklerskiej? Po przeciwnej stronie ulicy od naszego biura. – Uśmiechnął się szeroko. – Zgadnij, kto to. Czyścibut. – Czyścibut? – zawołała matka. – Przysięgam na Boga. Czyścił mi buty i nagle zaczął mi udzielać rad w sprawie inwestowania na giełdzie. Ma nawet portfel akcji. Przekazał mi dobrą wiadomość: ceny znów wzrosną. – Ma u nas rachunek? – spytał ojciec z uśmiechem. – Chyba nie. – No to go do nas przyprowadź. Dostaniesz prowizję, chłopcze. – Chyba nie mówisz tego poważnie? – zdziwiła się Rose.

William wzruszył ramionami. – Dziś każdy inwestuje na giełdzie. – Mam też inne wieści – oznajmił Charlie. – Edmund Keller wydaje nową książkę. To opowieść o czasach świetności starożytnego Rzymu, ale napisana dla masowego czytelnika. Ma nadzieję, że dobrze się sprzeda. Keller pracował nad książką od powrotu z trzyletniego pobytu w Oksfordzie. – Świetnie – ucieszył się William. – Możemy kupić ze dwa egzemplarze. – Mogłabyś wydać z tej okazji przyjęcie? – zwrócił się Charlie do matki. – On bardzo cię ceni. Rose dostrzegła w tym swoją szansę. – Jeśli obiecasz, że zaczniesz ćwiczyć i popracujesz nad swoim brzuszkiem. I ma to być poważna obietnica. – Zgoda. Umowa stoi – powiedział Charlie ponuro. Po wyjściu syna William pocałował żonę. – To było miłe. I sprytne. Wiesz, że Charlie jest ci bardzo wdzięczny. – Cieszę się. To był odpowiedni moment. Cała rozmowa przy stole jedynie wzmocniła jej postanowienie. – Williamie, mój drogi – zaczęła łagodnie. – Czy mógłbyś coś dla mnie zrobić? – Chodzi o dekoratora wnętrz?

– Prawdę mówiąc, będę potrzebowała architekta. No i pieniędzy. Mógłbyś mi trochę dać? – Oczywiście. A ile potrzebujesz? – Pół miliona dolarów. *** Na początku października, po blisko miesiącu dryfowania, kursy na giełdzie znów rosły. Ludzie mówili, że niedługo ceny wrócą do dawnych poziomów. W czwartek, siedemnastego października, Rose Master urządziła przyjęcie z okazji wydania książki Edmunda Kellera Potęga Rzymu. Mówiono, że to dobra literatura. Rose poruszyła niebo i ziemię. Zaprosiła wszystkich: ludzi, którzy urządzali przyjęcia, którzy ofiarowywali prezenty, właścicieli księgarń, sponsorów nowojorskiej Biblioteki Publicznej – niestety, Elihu Pusey już nie żył – oraz wskazany przez Charliego cały tłum dziennikarzy, wydawców książek i czasopism. Śmietanka socjety, biznesu i świata literackiego. Pojawił się nawet Nicholas Murray Butler. W końcu takie przyjęcie mogło okazać się cenne dla uniwersytetu. Kellera posadzono przy stole, żeby podpisywał swoją książkę. Rozeszło się dwieście egzemplarzy. Rose kupiła dodatkowych pięćdziesiąt na prezenty dla znajomych. Edmund Keller był oszołomiony jej życzliwością. I umiał za nią odpłacić. Wygłosił krótkie dziękczynne przemówienie, będące ozdobą wieczoru. Po latach pracy na stanowisku wykładowcy potrafił występować publicznie i z wielkim obyciem zabawiać zebranych. Goście śmiali się i nagrodzili go głośnymi oklaskami. Ale Rose była najbardziej usatysfakcjonowana słowami, które padły na temat jej rodziny.

– Ta uroczystość to dla mnie wyjątkowa przyjemność i prawdziwy zaszczyt. Ponad sześćdziesiąt lat temu mój ojciec, fotograf Theodore Keller, dzięki szczęśliwemu zrządzeniu losu został zauważony przez jeden z najstarszych rodów naszego miasta. Frank Master i jego żona zostali jego mecenasami, zapoczątkowując jego pełną sukcesów i wybitną, ośmielę się powiedzieć, karierę. A kilka lat temu miałem przyjemność, jako wykładowca Columbii, uczyć ich wnuka Charlesa Mastera, którego dziś mogę nazwać swoim przyjacielem. Jestem pewien, że gdyby mój ojciec mógł nas dziś zobaczyć, byłby zachwycony i zaszczycony kolejnymi dowodami życzliwości i pomocy ze strony rodziny Masterów. Sześćdziesiąt lat mecenatu. Jeden z najstarszych rodów w mieście. Wielopokoleniowy majątek. Rose się rozpromieniła. Przyjęcie wypadło znacznie lepiej, niż się spodziewała. *** Wujek Luigi nie chodził często do kościoła, ale w tę niedzielę postanowił się tam wybrać. Salvatore poszedł z nim. Luigi miał za sobą dwa ciężkie tygodnie. Zgodnie z przewidywaniami maklera ceny na giełdzie rosły i zbliżały się do szczytu z początku września. Mimo to Luigi odczuwał niepokój. Jego oszczędności powiększyły się znacznie. Nie zamierzał na razie rezygnować z pracy, ale już teraz pieniędzy wystarczyłoby mu na wygodną emeryturę. Nikomu o tym nie wspomniał, lecz w testamencie zapisał wszystko Salvatoremu. Miał więc dwa powody, by dbać o swoje oszczędności: własną przyszłość i dobro siostrzeńca.

Już kilka razy nosił się z zamiarem sprzedania akcji. Ale w głowie nieustannie dźwięczał mu głos maklera: „Nie chciałbym, żeby stracił pan taką okazję”. Nikt nie chce wyjść na głupca. Nikt nie chce zostać w tyle. Postanowił więc odwołać się do religii z nadzieją, że modlitwa w kościele natchnie go jakąś inspiracją albo przynajmniej rozjaśni umysł. Tego ranka w kościele Przemienienia Pańskiego było dużo ludzi. Ksiądz nie omieszkał jednak zauważyć, że w świątyni pojawił się Luigi, którego doskonale znał, a który przychodził rzadko. Luigi wolał uniknąć bezpośredniego kontaktu z księdzem, więc nie poszedł do spowiedzi i nie mógł przystąpić do komunii. Wysłuchał jednak całego kazania. Dotyczyło kuszenia Jezusa na pustyni. Luigi zdziwił się, bo temat ten zwykle pojawiał się w okresie Wielkiego Postu. Ksiądz przypomniał wiernym, jak Pan Jezus wszedł na szczyt, a szatan nakłaniał go, by skoczył w przepaść, bo przecież aniołowie z pewnością go ocalą. „Nie będziesz wystawiał na próbę Pana, Boga swego”, odpowiedział Jezus. Musimy przyjąć wolę Bożą, tłumaczył ksiądz. Nie przeceniajmy swoich możliwości, licząc, że Bóg przyjdzie nam z pomocą. Kazanie było długie, ale Luigi słuchał z niesłabnącą uwagą. Salvatore nie był natomiast zachwycony. Wiercił się niespokojnie na ławce. – Chyba słyszałem podobne kazanie, ale byłem mały – powiedział, gdy wyszli z kościoła. – A jak ci się teraz podobało? – Nie za bardzo.

Ale wujkowi kazanie dało do myślenia. *** Środa dwudziestego trzeciego października była wietrzna. William Master jak zwykle pojechał do pracy rolls-royce’em. W Nowym Jorku było teraz sporo takich samochodów. Dziesięć lat wcześniej producent uruchomił fabrykę w Ameryce, konkretnie w Springfield w stanie Massachusetts. Ale auta te kupowali jedynie najbogatsi. Widok Mastera zajeżdżającego pod dom maklerski rollsem stał się już pewną tradycją. Świadczył o prowadzonych przez niego interesach. William miał ten model od pięciu lat. W miejsce starego silver ghosta pojawił się phantom. Phantom Williama, z nadwoziem wykonanym przez Brewstera, który miał siedzibę w Queensboro na Long Island, też był srebrny. Kolejny model, phantom II, właśnie wchodził na rynek. William zamierzał go kupić i pomalować na ten sam kolor. Wysiadając, zwykle mówił szoferowi Joemu, że nie będzie go już potrzebował, więc ten zawoził Rose na zakupy. Joe był uczciwym człowiekiem, pochodził ze Środkowego Zachodu i twierdził, że jego babka była Indianką. Miał miłe usposobienie, ale odzywał się tylko wtedy, gdy go o coś zapytano. Tego dnia Williama wezwano na spotkanie na Czterdziestej Drugiej Ulicy. Pojechał taksówką. A po zebraniu poszedł na piechotę do Lexington, żeby zażyć trochę ruchu. W pewnej chwili spojrzał na wierzchołek drapacza chmur stojącego na rogu. Zatrzymał się i patrzył. – Mój Boże – szepnął do siebie.

Walter Chrysler miał klasę. Należało mu to przyznać. Ten producent samochodów, przejąwszy budowę gmachu, który nosił teraz jego nazwisko, kazał wprowadzić śmiałe wzory w stylu art déco przedstawiające koła, nakrętki chłodnic i tym podobne. Stawiany obecnie wierzchołek tworzył wspaniały, zwieńczony kamieniem ciąg łuków, które miały być pokryte stalą nierdzewną. Na całym świecie nie było równie eleganckiej konstrukcji. No i wysokość. Najwyższym budynkiem świata wciąż była wieża Eiffla w Paryżu. Ale nowojorscy śmiałkowie już ją doganiali. Na Wall Street, pod numerem czterdziestym, finansista Ohrstrom wznosił wspaniały wieżowiec, który nie był wprawdzie tak wysmakowany jak drapacz chmur Chryslera, ale – krążyły pogłoski – miał go przerosnąć i stać się najwyższą budowlą w mieście. W tym współzawodnictwie o koronę miał uczestniczyć jeszcze jeden gmach, przy Trzydziestej Czwartej, ale jego budowa jeszcze się nie rozpoczęła. Wysoko

w

górze,

na

szczycie

Chrysler

Building,

wystrzeliwała w niebo sieć dźwigarów tworzących piramidę nagich łuków. William Master zauważył jednak, że dzieje się tam coś niezwykłego. Nagle, z samego szczytu, zaczęła wyłaniać się konstrukcja metalowej wieży. Wydłużała się ku górze, metr za metrem, niczym kolejne części smukłego teleskopu. Trzy metry, siedem, dziewięć. Zapewne ukrywała się w głównej konstrukcji, a teraz podnosił ją w górę jakiś mechanizm. Dwanaście metrów, piętnaście, wyciągała się ku obłokom. Na samym czubku przymocowano amerykańską flagę, która powiewała teraz na wietrze. William nigdy nie widział czegoś

podobnego. Rozejrzał się po ruchliwej ulicy – dziwne, ale poza nim nikt tego nie zauważył. Jak wysoko sięgnie konstrukcja? Nie umiał sobie tego wyobrazić. Powyżej pędziły chmury – ależ tam musiał wiać wiatr! – a wielka iglica wciąż rosła. Trzydzieści metrów, trzydzieści sześć, czterdzieści pięć, wyżej i wyżej. W końcu się zatrzymała. William ocenił, że wysokość gmachu wzrosła o prawie sześćdziesiąt metrów. U podstawy wieży pojawili się robotnicy, którzy uwijając się jak mrówki, mocowali nitami całą konstrukcję. Po chwili zauważył maleńką postać wspinającą się na wąską iglicę. Mężczyzna wdrapywał się coraz wyżej, aż w końcu znalazł się obok flagi, niemal w połowie drogi do nieba. Co on tam robi? Zaczął spuszczać ołowianą linę, by sprawdzić, czy konstrukcja stoi pionowo. Rezultat musiał go zadowolić, bo zsunął się na dół. Master patrzył zafascynowany. Chciał zerknąć na zegarek, ale miał tak zesztywniały kark, że z trudem opuścił głowę. Dopiero wtedy zorientował się, że przyglądał się tej scenie przez ponad półtorej godziny! Ale był zadowolony. Oto stał się świadkiem historycznego wydarzenia. Dzięki tej wspaniałej sztuczce sprytny Chrysler zwiększył wysokość budynku o sześćdziesiąt metrów, zaskakując tym swoich konkurentów i zostawiając ich daleko w tyle. Master nie wiedział tego, ale podejrzewał, że Chrysler Building prześcignął wieżę Eiffla. I tak właśnie powinno być. Nowy Jork jest pępkiem świata! Ceny na giełdzie szybko rosły. Tak samo jak drapacze chmur. Oto duch czasu.

William był już spóźniony, ale specjalnie się tym nie przejął. Złapał taksówkę i w doskonałym nastroju wrócił do biura. W drzwiach holu minął drobnego starszego mężczyznę, który miał może sześćdziesiąt kilka lat i wyglądał na Włocha. Master zawsze napominał swoich pracowników, by nie lekceważyli drobnych inwestorów. „Pamiętajcie, że oni są przyszłością Ameryki”, powtarzał. Gdy tylko wszedł do środka, zapytał o tego mężczyznę jednego z maklerów. – To Włoch, od wielu lat ma u nas rachunek. Niezwykła postać. Pracuje jako kelner w Little Italy, ale zebrał całkiem pokaźny portfel. – Ile jest wart? – Jakieś siedemdziesiąt tysięcy dolarów. Niestety, właśnie sprzedał wszystkie akcje. Przekazaliśmy mu pieniądze. – Sprzedał wszystko? – Próbowałem go powstrzymać, ale przyszedł w poniedziałek i stwierdził, że nie chce kusić losu. – Makler się uśmiechnął. – Powiedział, że dostał znak od świętego Antoniego. – Naprawdę? No cóż, popełnił błąd. – William uśmiechnął się szeroko. – Najwyraźniej nie wie, że Bóg rozmawia tylko z Morganami. – Racja, proszę pana. Ale podczas pańskiej nieobecności ceny akcji zaczęły lekko spadać. ***

Za początek wielkiego załamania w 1929 roku uznaje się zwykle Czarny Czwartek, dwudziesty czwarty października. Ale to nieprawda. Kryzys zaczął się w środę; tego dnia, gdy Chrysler Building stał się najwyższym budynkiem świata, a ceny na giełdzie spadły o cztery i sześć dziesiątych procent. Co dziwne, niewiele osób zauważyło sprytną zagrywkę Waltera Chryslera. Ale wszyscy zauważyli środowe spadki na giełdzie. W czwartkowy poranek William Master pojawił się w gmachu giełdy tuż po otwarciu. Atmosfera była napięta. Na galerii dla publiczności zauważył twarz, która wydała mu się znajoma. – To Winston Churchill, polityk brytyjski – wyjaśnił jeden z maklerów. – Nie mógł sobie wybrać gorszego dnia na taką wizytę. To prawda. Gdy ruszył handel akcjami, Master wpadł w przerażenie. To nie był zwykły spadek cen, rynek ogarnęła szalona panika! Po godzinie zaczęły się rozlegać bolesne okrzyki, potem wręcz zawodzenia. Z rynku wypadli wszyscy, którzy kupowali akcje na kredyt; teraz wezwano ich do uzupełnienia depozytów zabezpieczających. Raz po raz sprzedawcy akcji wykrzykiwali ceny, ale chętnych na kupno nie było. Zanim nadeszło południe, Master zorientował się, że lada moment giełda straci dziesięć procent wartości. Nerwowa wrzawa na parkiecie była tak głośna, że wyszedł, nie mogąc jej dłużej znieść. Na ulicy zobaczył niezwykły widok. Na stopniach Federal Hall zebrał się tłum mężczyzn. Wszyscy byli w szoku. Jakiś

człowiek wyszedł z budynku giełdy i zalał się łzami. Znajomy broker, mijając Williama, pokręcił tylko głową. – Czegoś takiego nie widziałem od załamania w tysiąc dziewięćset siódmym roku – rzucił. Lecz wtedy z pomocą przyszedł im Pierpont Morgan. Może jego syn Jack też to zrobi? Ale Jack Morgan spędzał sezon polowań w Anglii, po drugiej stronie Atlantyku. Firmą zarządzał starszy wspólnik Thomas Lamont. Jak na komendę grupa mężczyzna przeniosła się na schody pod numer 23, gdzie mieścił się House of Morgan. Master od razu rozpoznał wśród nich szefów największych banków. Uda im się powstrzymać katastrofę? Na to wyglądało. O wpół do drugiej Richard Whitney, prezes Giełdy Papierów Wartościowych i broker pracujący dla Morgana, ze spokojem opuścił gmach pod numerem 23 przy Wall Street, udał się prosto na parkiet giełdy i zaczął kupować. Za duże pieniądze, duże pakiety akcji, znacznie powyżej ceny wywoławczej. Banki dały mu do dyspozycji dwieście czterdzieści milionów dolarów, ale wykorzystał zaledwie ułamek. Z wielkim westchnieniem ulgi rynek zaczął się uspokajać. Boski duch Pierponta Morgana znów zstąpił z Olimpu i przejął władzę nad Wall Street. Wieczorem William wziął udział w dużym zebraniu brokerów. Wszyscy byli zgodni, że nie wolno doprowadzić do paniki. W piątek i sobotę przed południem rynek nie przejawiał żadnych oznak kryzysu.

Koniec tygodnia upłynął Williamowi spokojnie. Na niedzielnym obiedzie pojawił się Charlie. – Ta wyprzedaż sprawiła, że rynek akcji jest dziś w lepszym stanie niż w ciągu ostatnich miesięcy – tłumaczył William. A potem, poprosiwszy syna, by dotrzymał matce towarzystwa, poszedł na przechadzkę po Central Parku. Potrzebował trochę czasu, żeby się zastanowić. Co się tak naprawdę wydarzyło? Jego zdaniem problem polegał na tym, że w ciągu ostatnich kilku lat na giełdę wpłynęło za dużo gotówki. A jednocześnie w Ameryce nie wszystko kwitło. Rolnictwo było słabe, ceny produktów niskie, więc ludzie, zamiast inwestować w tradycyjne towary i surowce, szukali zysków na giełdzie. Ale nawet tak duża gospodarka jak amerykańska nie miała tylu akcji przedsiębiorstw, żeby zaspokoić popyt. A na dodatek do głosu doszła lekkomyślna chciwość. Drobni inwestorzy, którzy powinni rozważnie lokować swoje oszczędności, kupowali jak szaleni. Ze stu dwudziestu milionów mieszkańców dwa, a może nawet trzy miliony rzuciło się na giełdę. Ogromna liczba. A ponad pół miliona małych graczy praktycznie nie wykładało własnych pieniędzy – na każdy zainwestowany przez nich tysiąc dolarów dziewięćset pochodziło z kredytów. Szacowne domy maklerskie, takie jak Mastera, pożyczały klientom na zakup akcji dwie trzecie funduszy. Te pieniądze windowały ceny coraz wyżej. Każdy na tym zyskiwał. W obrocie były nie tylko akcje. William wiedział doskonale, że niektóre banki opakowywały ładnie najgorsze długi krajów Ameryki

Południowej i sprzedawały je naiwniakom jako solidne papiery wartościowe. Dopóki rosło na giełdzie, nikt niczego nie dostrzegał. Zachowywali się tak nie tylko zwykli ludzie z ulicy. Brokerzy i maklerzy wcale nie byli lepsi. Zaślepieni własnym sukcesem w większości nie chcieli wiedzieć, że żyją w obliczu bessy. William przeszedł przez park i naprzeciwko Dakoty powoli zawrócił, wciąż pogrążony w myślach. Może ten szok na rynku przyniesie coś dobrego? Może cały system potrzebuje wstrząsu? Nie tylko giełda, ale i całe miasto? Prawdę powiedziawszy, Nowy Jork od dawna sprawiał wrażenie, jakby zapomniał o zasadach moralnych. Co się stało z odpowiedzialnym inwestowaniem? Z ciężką pracą i odkładaniem pieniędzy? Czy w świecie spelunek, przemytników alkoholu, gangsterskich porachunków i wyzwolonych kobiet pozostało choć trochę miejsca na starą purytańską etykę? Życie stało się zbyt łatwe i wszyscy zaczęli sobie pobłażać. On miał w tym taki sam udział jak inni. Ot, chociażby Charlie. Czarujący i tak dalej, ale tak naprawdę bogaty, rozpuszczony dzieciak. I jest w tym tyle samo mojej winy, ile jego, myślał William. To ja mu na to pozwoliłem. Co należało teraz zrobić? Do diabła, nie miał najmniejszego pojęcia. Ale jeśli ten niewielki kryzys przypomniał ludziom o najbardziej fundamentalnych zasadach, to William był gotów pogodzić się z poniesionymi stratami.

Tak naprawdę nie wiedział dokładnie, ile stracił. Branża maklerska otrzymała bolesny cios, ale przetrwała. Rano będzie musiał przejrzeć z księgowym rachunki. *** Przez cały tydzień Charlie nie wychodził od ojca z biura. Nie wiedział, co go tu ciągnęło, może jakaś wypowiedź matki, a może intuicyjnie wyczuwał nadchodzący dramat. Jeśli oczekiwał spektakularnych wydarzeń, to jego cierpliwość została nagrodzona. To, co wydarzyło się na Wall Street w czarny poniedziałek i czarny wtorek, na zawsze zapisało się w jego pamięci. W sobotę i niedzielę nowojorczycy czytali gazety, analizowali uspokajające oświadczenia bankierów i wyciągali wnioski. Sprowadzały się one do jednego słowa. Sprzedawać. W poniedziałek Charlie patrzył, jak rynek się załamuje. Tego dnia Dow spadł o ponad dwanaście procent. A wtorek był jeszcze gorszy. Ceny zniżkowały w tym samym tempie, ale najbardziej zdumiewała ilość sprzedawanych papierów – ponad szesnaście milionów akcji przeszło w inne ręce. Czegoś podobnego jeszcze nigdy nie widziano. Liczba transakcji była tak wielka, że dalekopisy miały dwuipółgodzinne opóźnienia. Patrząc z niepokojem na ojca, zastanawiał się, czy którykolwiek dom maklerski wytrzyma tę rzeź. William Master musiał zdawać sobie sprawę, że Charlie go obserwuje. Pomogło mu to przetrwać ten dzień. Można to nazwać dowolnie – żołnierską odwagą pod ostrzałem wroga albo umiejętnością zachowania godności w każdych warunkach – ale starał się dać synowi właściwy przykład.

W ciągu dwóch dni wartość akcji spadła o jedną czwartą, ale William zachowywał kamienną twarz. Był śmiertelnie poważny, lecz spokojny. W środę rano Joe jak zwykle zawiózł go srebrnym rolls-royce’em do biura. Master wezwał wszystkich pracowników. – Zalecam czujność, panowie. Już wkrótce, może nawet dziś, pojawi się znakomita okazja do kupowania akcji. I rzeczywiście tak się stało. W środę trzydziestego października akcje skoczyły w górę o zadziwiające dwanaście procent. Tuż przed południem William zwierzył się Charliemu: – Kupuję. Następnego dnia jeszcze przed przerwą obiadową ceny akcji wzrosły o kolejne pięć procent. Wychodząc z biura, szepnął do syna: – Właśnie sprzedałem. – Już? – zdziwił się Charlie. – To się nazywa realizacja zysków. W zeszłym tygodniu trochę straciłem, ale już połowę udało mi się odrobić. Jednak w kolejnym tygodniu rynek znów się zachwiał. W poniedziałek ceny spadły o pięć procent, a w środę o dziewięć. Giełda zniżkowała z każdym dniem. Trzynastego listopada Dow miał sto dziewięćdziesiąt osiem punktów, połowę tego, co we wrześniu. Duży i mali inwestorzy, wzywani do uzupełniania depozytów zabezpieczających, byli eliminowani z gry.

Upadały domy maklerskie, które udzieliły dużo niespłacalnych kredytów. – Zapewne zbankrutuje też wiele słabszych banków – oznajmił William Charliemu. Ale każdego dnia Wall Street była świadkiem, jak William Master zajeżdża pod swoje biuro srebrnym rolls-royce’em i ze spokojem zabiera się do swoich zajęć. – Owszem, ponieśliśmy straty – mówił ludziom. – Ale firma jest solidna. Tak samo jak gospodarka naszego kraju – dodawał. Powtarzał to samo żonie i synowi. Ta pewność siebie opłaciła się: po dotknięciu dna w listopadzie rynek się ustabilizował, a z początkiem roku ceny akcji zaczęły rosnąć. – Jest dużo łatwego kredytu, i to na niski procent – zauważył William. – Jeśli ludzie będą pożyczali rozsądnie, nic złego się nie zdarzy. Tymczasem Charlie zauważył, że ojciec aktywnie sprzedaje i kupuje na własny rachunek. Nie znał dokładnych liczb, ale wiedział, że chodzi o duże transakcje. – Kupujesz na kredyt? – spytał. – W pewnym sensie. Jednak pod koniec marca, gdy ojca nie było w biurze, jeden z maklerów przyszedł omówić z Charliem kolejną transakcję i wtedy on się przekonał, że na każde dziesięć zainwestowanych dolarów William pożyczał dziewięć, zupełnie jak najwięksi ryzykanci przed załamaniem. Gdy wspomniał o tym ojcu, ten zabrał go do swojego gabinetu i zamknął drzwi.

– Prawda jest taka, że w listopadzie w zeszłym roku musiałem wyłożyć własne pieniądze, żeby ocalić dom maklerski. Nie mów nic matce. Ani nikomu innemu. W tej grze liczy się zaufanie. Na szczęście szybko odrabiam straty. – Jesteś pewien, że giełda będzie rosła? – Poziom sto dziewięćdziesiąt osiem to było dno, Charlie. Nie mówię, że wrócimy do trzystu osiemdziesięciu jeden punktów, ale do trzystu na pewno. Od tego dnia słowa te powtarzano w domu maklerskim Mastera jak mantrę. „Jeszcze dobijemy do trzystu”, zapewniano. „Dobijemy do trzystu – przekonywano klientów. – Pan Master wie, co mówi”. Wkrótce wydawało się, że Master ma rację. Trzydziestego kwietnia Dow osiągnął dwieście dziewięćdziesiąt cztery punkty. *** Był ciepły sierpniowy dzień, Salvatore Caruso przebywał niemal pod samym niebem. Układał cegły szybko i dokładnie. Ale nie skupiał się na pracy. Co kilka chwil spoglądał w dół, czekając niecierpliwie na wiadomość. Lubił swoją pracę. W ciągu ostatnich osiemnastu miesięcy wiele razy zmieniał place budowy, ale tu podobało mu się najbardziej. Budowa wznosiła się u zbiegu Piątej Alei i Trzydziestej Czwartej Ulicy. Jeszcze na początku roku stał tu wspaniały hotel Waldorf-Astoria. W marcu został już z niego jedynie wielki wykop, głęboki na dwanaście metrów, którego dno stanowiła lita skała. Z tego kamiennego podłoża wyrastał z niewiarygodną szybkością drapacz chmur, który miał przewyższyć wszystkie inne wieżowce na świecie.

Empire State. Wszystko w tym zamierzeniu było otoczone aurą niezwykłości. Raskob, główny inwestor, wyrósłszy z biedy, został najpierw jednym z czołowych doradców potężnej rodziny du Pont, a potem prezesem komitetu finansowego General Motors. Przedsięwzięcie firmował Al Smith, który, choć wciąż był biedny, zdążył już być gubernatorem Nowego Jorku z ramienia Partii Demokratycznej i gdyby nie to, że był katolikiem, wybrano by go na prezydenta Stanów Zjednoczonych. Obaj byli ekstrawaganccy. Obaj nie znosili hipokryzji w postaci prohibicji. Obaj kochali wyzwania. A jeśli Walter Chrysler uważał, że sztuczka z iglicą z nierdzewnej stali zapewni mu tytuł króla panoramy miasta, to powinien mieć się na baczności. Empire State Building miał wkrótce prześcignąć jego dzieło. Salvatore już od dwóch lat pracował z tą samą ekipą murarzy. Przenosili się z budowy na budowę i byli znani z solidnej roboty. Dobrze się ze sobą dogadywali, ale czasami tęsknił za dawnymi czasami, gdy pracował z Angelem. Znów przebiegł spojrzeniem ulicę. Czekał na wieści od młodszego brata. Organizacja budowy była wprost idealna. Ulica cały czas była przejezdna, żeby nie utrudniać życia mieszkańcom Piątej Alei. Każdego ranka, zgodnie z dokładnym planem, na plac budowy wjeżdżały ciężarówki. Materiały natychmiast przenoszono tam, gdzie były potrzebne, a ciężarówki opuszczały plac budowy z drugiej strony. Budulec przywożono z wielu miejsc. Wielkie teowniki z Pittsburgha, wapno z Indiany, drewno z wybrzeży Pacyfiku,

marmur z Włoch i Francji, a gdy okazało się, że dostawca nie nadąża z wysyłaniem zamówień, kupiono cały kamieniołom w Niemczech. Prace postępowały w oszałamiającym tempie. Ogromna stalowa konstrukcja pięła się ku górze, a tuż za nią postępowali murarze i kamieniarze. Niemal codziennie przybywało jedno piętro. Nagle, kilka pięter nad Salvatorem, zakołysała się żelazna belka. Siedziało na niej okrakiem dwóch mężczyzn. – Oho, widać Indiańców – rzucił ktoś z jego brygady. Na budowie pracowało bardzo wielu Mohawków. Pół wieku wcześniej całe rodziny nauczyły się kowalstwa i ślusarstwa, pracując przy budowie kanadyjskich mostów. A teraz opuszczali rezerwaty i wynajmowali się do pracy na nowojorskich drapaczach chmur. Salvatore lubił patrzeć, jak Mohawkowie

siedzą

ze

spokojem

na

belkach,

które

podnoszono na zawrotne wysokości. Następnie Indianie montowali belki w odpowiednich miejscach potężnej konstrukcji, a w końcu pojawiali się robotnicy, którzy w czteroosobowych zastępach i wśród ogłuszającego huku łączyli nitami poszczególne elementy. Oni i Mohawkowie byli najlepiej opłacani na budowie. Salvatore też świetnie zarabiał: ponad piętnaście dolarów na godzinę. Ale przede wszystkim miał zatrudnienie. Obecnie wielu uczciwych ludzi nie mogło znaleźć pracy. Zakrawało to na ironię. W tym samym czasie, gdy rozpoczęto budowę Empire State Building, Ameryka zaczęła się chwiać. Nie uderzył w nią kolejny krach na giełdzie – nie wydarzył się żaden nagły kryzys – ale tak jak bokser, który po

przyjęciu serii mocnych ciosów zaczyna się zataczać, tak amerykańska gospodarka powoli opadała z sił. Po kwietniowym szczycie rynek papierów wartościowych nie wrócił już do ożywienia z początku roku. Każdego dnia Empire State Building rósł o jedno piętro, a indeks giełdowy spadał. Niedużo, po trochu. Rynek słabł z każdym dniem, z każdym tygodniem. Stał się podatny na ciosy, zrezygnował z walki. Firmy zwalniały ludzi, a potem upadały. Jedna po drugiej. Oczywiście wielu ludzi twierdziło, że sytuacja wkrótce się poprawi, że rynek jest nieoszacowany, że gospodarka ma się dobrze. Jak sekundanci w narożniku krzyczeli do swojego zawodnika, żeby trzymał gardę. Ale on cofał się, stracił serce do walki. Tam, gdzie można było dostać jakąkolwiek pracę, ustawiały się długie kolejki. O

jedenastej

przed

południem

Salvatore

zauważył

srebrnego rolls-royce’a sunącego Piątą Aleją. Przypomniał sobie damę, która kiedyś zabrała jego i Annę do Gramercy Park. Ciekawe, czy to ta sama osoba. *** Tak, to była ta sama kobieta. – Kiedy myślę o biednej pani Astor – mówiła do przyjaciółki – a chodzi mi oczywiście o t ę panią Astor, i o tym hotelu, który zbudowano na gruzach jej domu… Och, już samo to było wystarczająco straszne, a teraz jeszcze budują to okropieństwo. – Odwróciła głowę. – Nie chcę na to patrzeć – oświadczyła. ***

W czasie przerwy obiadowej większość robotników schodziła do stołówki, gdzie dawano wyśmienite posiłki. Jedynie Włosi zostawali na miejscach. Uważali, że do jedzenia nadają się jedynie włoskie potrawy przyrządzane przez włoskie ręce. Dlatego przynosili obiady z domu. Salvatore położył na kawałku chleba szynkę i mozzarellę, znów zerkając przez krawędź budynku w dół. Kilka pięter wyżej, na kładce podwieszonej po zewnętrznej stronie fasady, pracowali kamieniarze. Tuż pod sobą miał rząd wiszących rusztowań, które wyłapywały spadające przedmioty, a półtora metra niżej jeszcze jedną siatkę. Na razie na budowie było bardzo mało wypadków. Nikt nie spadł. Patrząc na siatkę, zauważył wujka Luigiego, który stanął dość ryzykownie na środku Piątej Alei pośród jadących samochodów. Machał rękami jak szalony. A więc nadeszła wiadomość. Salvatore w mgnieniu oka znalazł się na dole. Wuj uścisnął go i ucałował w oba policzki. – Dziecko już się urodziło. Wszystko poszło dobrze. – Bene. Znowu dziewczynka? – Rok po ślubie Teresie i Angelowi urodziła się córeczka. Dali jej na imię Anna. – Nie, to chłopiec. Chłopiec w rodzinie Caruso! – Perfetto. Wypijemy dziś wieczorem za jego zdrowie. – Koniecznie. – Wujek Luigi uśmiechnął się promiennie. – Dadzą mu na imię Salvatore. I chcą, żebyś był ojcem chrzestnym. ***

Tego wieczoru William Master nie wrócił prosto do domu. Idąc Piątą Aleją, zatrzymał się przy katedrze Świętego Patryka. Ostatnio w mieście zapanował lekki bałagan – jak okiem sięgnąć place budowy. Najwyższym wznoszonym gmachem był Empire State Building, ale największą budową był z całą pewnością ogromny kompleks ciągnący się przez trzy przecznice od Piątej do Szóstej Alei, wznoszony przez Johna D. Rockefellera juniora. Master nie miał wątpliwości, że budynek okaże się wspaniały, ale na jego ukończenie trzeba będzie poczekać jeszcze parę lat. Co oznaczało kilkuletni bałagan naprzeciwko katedry Świętego Patryka. Przy Pięćdziesiątej Drugiej Ulicy skręcił na zachód i po kilku metrach stanął przy drzwiach. Musiał się napić. Na początku roku otwarto tu 21 Club, ale lokal szybko zyskał sławę. Charlie przyprowadził tu ojca zaraz po otwarciu, bo właścicielami baru byli dwaj młodzi ludzie, którzy kiedyś prowadzili Fronton w Village. Postanowili przenieść się na północ i w końcu osiedli na Pięćdziesiątej Drugiej Zachodniej pod numerem 21 – w znacznie elegantszym miejscu. W dużej sali na dole można było usiąść przy jednym ze stolików ustawionych w oddzielnych lożach i napić się w spokoju. A gdyby policji kiedykolwiek przyszło do głowy zrobić nalot, to i tak nie znaleźliby żadnego alkoholu – ukryto go za ważącymi dwie i pół tony metalowymi drzwiami w suterenie sąsiedniej kamienicy. William sączył w milczeniu swojego drinka. Potrzebował chwili samotności. Cieszył się, że na kolację zjawi się Charlie. Nie powiedział mu o pewnych sprawach. Ani jemu, ani nikomu innemu.

Do diabła, przecież ceny akcji nie mogą wiecznie spadać! Jeśli jednak rynek szybko się nie podźwignie, to William znajdzie się w cholernie przykrej sytuacji. Po powrocie zastał już Charliego w domu. Pocałował żonę; odpowiedziała mu życzliwym uśmiechem. Przynajmniej tyle. Od miesiąca cierpiał na bezsenność. Czasem był tak niespokojny, że przenosił się na kanapę w przebieralni, żeby nie budzić Rose. Od dłuższego czasu nie kochali się ze sobą. Po części dlatego, że był bardzo zmęczony, ale głównie dlatego, że kilka razy próbował, ale nie mógł. Rose przyjęła to z wielką wyrozumiałością, jednak bynajmniej nie poprawiły mu nastroju.

te

niepowodzenia

Kolacja przebiegała w miłej atmosferze. Rozmawiali o tym i owym, ale żadne nie poruszyło tematu sytuacji na giełdzie. Na deser podano owoce. Rose, krojąc jabłko, rzuciła od niechcenia: – Będę potrzebowała jeszcze jakieś sto tysięcy na Newport. Mógłbyś mi dać? William patrzył na nią bez słowa. Lato się kończyło, a on nawet nie widział tego cholernego domu. Rose jeździła tam, ale twierdziła, że wśród tych wszystkich robotników dom nie nadaje się do mieszkania. Nie miał pojęcia, co się dzieje, ale Rose

zapewniała

go,

że

rezultat

będzie

wspaniały.

I rozpowiadała o swoich planach wszystkim znajomym. Paradoksalnie ta jej działalność korzystnie wpływała na wizerunek domu maklerskiego. „Jeżeli Master wydaje tyle pieniędzy na dom w Newport – mówili ludzie – to znaczy, że wiedzie mu się w interesach”. W czasach, gdy wiele domów maklerskich upadało, jego prestiż na Wall Street rósł.

Ale kolejne sto tysięcy dolarów? – Na Boga, mamo! – zawołał Charlie. – Naprawdę musisz to robić? Rose zignorowała jego słowa. – Na co? – spytał William spokojnie. – Na marmury, kochanie. Włoskie. Cały hol będzie wyłożony marmurem. Nancy de Rivers ma taki hol – dodała z nutą pretensji. – Aha. – Mama ma jakąś obsesję – powiedział Charlie. – Dokończysz remont, jeśli dam ci te sto tysięcy? – spytał William. – Tak. – W takim razie zgadzam się. Musiał jedynie zdobyć te pieniądze. *** W piątek dziewiętnastego września ogromna, stalowa klatka Empire State Building była prawie ukończona. Na dwa tygodnie przed planowanym terminem. Murarze też utrzymywali szybkie tempo, zostało im jeszcze jakieś dziesięć pięter do końca. Osiemdziesiąt pięć pięter w ciągu sześciu miesięcy. Nadzwyczajny wynik. Brygadzista był w dobrym nastroju. Świetnie, bo Salvatore miał do niego prośbę. Czy jego brat Angelo może spędzić z nim jeden dzień na budowie?

– On jest malarzem – tłumaczył Salvatore. – Chce zrobić kilka szkiców robotników przy pracy. Brygadzista zastanawiał się przez chwilę. Wstęp na plac budowy nie był ograniczony. Cały czas krążyli tutaj chłopcy sprzedający wodę robotnikom. Fotografowie robili zdjęcia budowniczych siedzących na najwyższych belkach. To była dobra reklama. – Nic mu się nie stanie? – spytał brygadzista. – Kiedyś pracował jako murarz – uspokoił go Salvatore. – Nie zrobi żadnego głupstwa. – Uśmiechnął się. – Przed chwilą narysował ciebie. – Podał brygadziście kartkę. – A niech mnie kule, to rzeczywiście ja! – Mężczyzna nie posiadał się z radości. Machnięciem ręki pozwolił im przejść. Po drodze do windy towarowej zerknął na brata. Angelo miał na sobie garnitur i niewielki kapelusz. Był tak samo przystojny i zadowolony z siebie jak w dniu ślubu. Jedynie jego twarz zrobiła się pełniejsza i roztaczał wokół siebie aurę umiarkowanego sukcesu. Zapewne miał dużo zamówień. Zaprojektował też znaki firmowe i oznakowania ciężarówek dla kilku przedsiębiorstw z Long Island. Bez wątpienia nieźle się ustawił. Nowe windy firmy Otis, które już wkrótce miały służyć lokatorom nowych biur, zostały tak zaprojektowane, by poruszać się z dwukrotnie większą szybkością niż wszystkie dotychczasowe windy. Nawet windy towarowe, którymi jeździli robotnicy, przemieszczały się w zadziwiającym tempie. Salvatore był dumny z tego budynku i po drodze rozprawiał o nim z zachwytem.

– Lada dzień zaczną stawiać maszt na samej górze – opowiadał. Najwyższe

biurowe

piętro

Empire

State

Building

znajdowało się o ponad pół metra wyżej niż czubek Chryslera. I o ile Chrysler bezczelnie pokonał rywali za pomocą nikomu niepotrzebnej iglicy, o tyle Empire State miał się szczycić masztem z platformami widokowymi. A na samym szczycie zamierzano zbudować przystań dla sterowców, na której mogliby wysiadać pasażerowie. – W przyszłym roku na Wielkanoc wszystko będzie już skończone – mówił Salvatore. Wysiedli na siedemdziesiątym drugim piętrze i Salvatore udał się na stanowisko pracy przy zewnętrznej ścianie. Budowa Empire State Building postępowała tak szybko, bo konstrukcja była niezwykle prosta. Najpierw powstała sieć ogromnych stalowych dźwigarów, na których spoczywał cały ciężar budynku. Niektóre stalowe kolumny podpierały ciężar ważący pięć tysięcy ton, a mogłyby wytrzymać więcej. Konstrukcję zaprojektowano z wielkim zapasem. Pomiędzy belkami znajdowały się ściany, których jedyną funkcją była ochrona przed czynnikami atmosferycznymi. I tu właśnie ujawniał się geniusz architektów. Zewnętrzne krawędzie pionowych słupów otrzymały chromowoniklowane wykończenie nadające im miękką szarą barwę. Poza tym cała fasada nośna składała się z trzech zasadniczych elementów. Pierwszym były pary prostokątnych metalowych ram okiennych. Powyżej i poniżej każdej ramy znajdował się pojedynczy aluminiowy panel zwany pachwiną łuku. Trzecim elementem były ogromne płyty z wapienia montowane

pomiędzy każdą parą okien. Dzięki temu strzelającą w niebo fasadę tworzyły pionowe kolumny z kamienia i metalu. Jedynie na samym szczycie każdej z nich znajdowała się elegancka rzeźba z pionowym rysunkiem, jeszcze bardziej wydłużająca optycznie gmach. Tak więc robotnicy budujący fasadę podążali tuż za ekipą spajającą dźwigary nitami i mocowali w odpowiednich miejscach ramy okien, pachwiny łuków i kamienne płyty. Potem do pracy przystępowali murarze. – Jak widzisz, pracujemy od wewnątrz – tłumaczył Salvatore bratu. – Dwa rzędy cegieł o grubości dwudziestu centymetrów. Cegły układano za kamiennymi płytami i pachwinami, podpierając je w ten sposób i ocieplając. Ale ceglana ściana miała też inną bardzo ważną funkcję. – Cegła chroni dźwigary – pokazywał Salvatore. Wypalane cegły były ognioodporne. Tworzyły warstwę ochronną dla stalowych dźwigarów, wrażliwych na wysoką temperaturę. – Ten budynek jest mocny jak forteca. Na dodatek nie da się go spalić. Salvatore zajął się pracą, a Angelo przysiadł na stercie cegieł i zaczął rysować. Dochodzący z góry huk wbijanych nitów i tak nie pozwalał im rozmawiać. Bywały dni, kiedy hałas trwał od siódmej rano do dziewiątej wieczorem. Mieszkańcy okolicznych domów musieli się z tym pogodzić. Rysując murarzy, Angelo zauważył stos aluminiowych paneli

ułożonych

obok

windy.

Architekci,

którzy

zaprojektowali budynek, Shreve, Lamb i Harmon, studiowali na uniwersytecie Cornell i na Columbii, a Lamb był też

absolwentem paryskiej École des Beaux-Arts. Ale tak naprawdę wywodzili się ze stajni Carrère & Hastings i byli przywiązani do francuskiego art déco. Aluminiowe panele stanowiły znakomity przykład elegancji tego stylu. Na fasadzie były ich setki, na każdym znajdował się ten sam prosty wzór: dwa stylizowane pioruny. Wzbijały się w górę niczym zamrożone rozbłyski elektryczne. Angelo patrzył jak zafascynowany, a potem zaczął rysować wzór. I wtedy Salvatore zauważył, że przez krótką chwilę, na samym początku, twarz Angela przybrała ten sam marzycielski wyraz, który widywał u niego w dzieciństwie. Teraz jednak towarzyszyło temu skupienie, tak silne, że niemal budziło przerażenie. Wujek Luigi miał rację, pomyślał. Angelo jest artystą. Bliżej mu do ludzi, którzy zaprojektowali ten budynek, niż do murarzy. Czas płynął, Angelo rysował wszystko, co mu wpadło w oko. Salvatore i inni murarze układali cegły, w końcu rozległ się gwizdek oznaczający przerwę obiadową. Salvatore przyniósł jedzenie dla nich obu. Podał bratu chleb i ukroił salami. Gdy skończyli jeść, Angelo powiedział, że chciałby pójść na samą górę i stamtąd popatrzeć na miasto. Robotnicy przestali na jakiś czas wbijać nity. Na wielkiej kondygnacji złożonej z samych dźwigarów i belek zapanowała dziwna nietypowa cisza, którą chwilami przerywał jedynie szum wiatru i cichy jęk ramion wąskich żurawi.

Wysoko na niebie rozpostarła się zasłona szarych i srebrnych chmur, przez które – niczym głos zza sceny – sączyło się echo słonecznego światła. A w oddali, pod skupiskiem wieżowców na czubku Manhattanu, rozległe wody nowojorskiej zatoki zalewała matowa poświata. Salvatore rozejrzał się i zauważył coś jeszcze. Mniejsze chmury, bliżej wierzchołków drapaczy chmur, poruszały się w przeciwnych kierunkach. Te po prawej, nad Hudsonem, z wahaniem sunęły w kierunku New Jersey, a potem zawracały na północ. Te po lewej, nad Queens, od razu pędziły na południe. Czyżby wiatr się zmieniał? A może postanowił okrążyć miasto, wybierając sobie ten gmach za punkt środkowy? Gwałtowny podmuch uderzył Salvatorego w policzek, przypominając mu, że na takich wysokościach nigdy nie sposób przewidzieć zawirowań powietrza. Tymczasem Angelo doszedł do południowej krawędzi platformy, od strony Trzydziestej Czwartej Ulicy. Ziała tam, o czym Salvatore wiedział, pionowa przepaść na odległość dziewięciu pięter, kończąca się kładką dla kamieniarzy. A kolejne siedemdziesiąt pięter w dół znajdowała się ulica. Dwóch Mohawków siedziało w milczeniu na belce służącej za tymczasowy parapet. Spojrzeli przelotnie na Angela, który najwyraźniej nie wzbudził ich zainteresowania. Przysiadł dwa metry dalej po prawej stronie i wyjął szkicownik. Przechylił się nieco, spoglądając w dół na coś, co przyciągnęło jego uwagę. Może chodziło o kładkę kamieniarzy? Po dłuższej chwili zaczął rysować. Salvatore podszedł do słupa stojącego kilka metrów dalej i oparł się o niego, zasłonięty przed wiatrem.

Roztaczał się stąd wspaniały widok. Jakby ktoś rozłożył przed nimi wszystkie bogactwa tego świata: kipiące życiem miasto, dalekie przedmieścia, ruchliwą Wall Street, ogromną zatokę, a za nią bezkresny ocean. Jeśli jakieś miejsce zasługiwało dziś na miano centrum wszechświata, był to z pewnością Empire State Building. Szczyt ludzkich aspiracji. A on, Salvatore Caruso, był tego świadkiem, jego brat uwieczniał to na rysunku, który – kto wie? – podziwiać będą przyszłe pokolenia. Zatrzepotała kartka w szkicowniku Angela. Angelo najwyraźniej zapomniał o jego obecności. Salvatore widział jego twarz: skupioną, poważną i piękną. I nagle, w tej właśnie chwili, całkowicie znienacka, odezwały się w nim ból, poczucie zdrady i zazdrość, które poczuł, gdy dowiedział się o Teresie i Angelu. Dopadły go jak potężna fala, która wyłoniła się znikąd, porwały go, pochłonęły, wypełniły złością i lodowatym przerażeniem. Dlaczego Angelo ożenił się z jego ukochaną kobietą? Dlaczego on sam dał mu połowę swoich pieniędzy? Dlaczego Angelo je przyjął? Dlaczego to właśnie Angelo musi być utalentowany, przystojny i dobry? Dlaczego on nigdy nie mógł i nigdy nie będzie mógł dorównać młodszemu bratu? Opiekował się nim przez tyle lat! Robił to, co uważał za słuszne i co pochwalałaby Anna. Dał mu wszystko. A jaką otrzymał za to nagrodę? Został z niczym, jak jakiś głupiec. To spadło na niego tak nagle, że nie potrafił się opanować. Patrzył na brata z nienawiścią. Gdyby byli teraz sami na pustyni, zabiłby go.

Przez dłuższą chwilę, w ciszy przerywanej świstami wiatru, patrzył na Angela, dysząc żądzą zemsty. *** Niebezpieczeństwo wyczuł ułamek sekundy wcześniej. Wiatr nie uderza w drapacz chmur. Owija się wokół niego jak wąż. Dmie w górę i w dół. Znienacka wciska się w każdy otwór i pędzi na drugą stronę. Jest groźny i nieprzewidywalny. Zanim go poczujesz, usłyszysz nagły huk ciężkiego podmuchu pędzącego wprost na ciebie. Taki podmuch potrafi strącić człowieka z belki zawieszonej wysoko na Empire State. Gdy wiatr się zbliżał, Salvatore odruchowo chwycił się słupa. Ale jego brat od dawna nie pracował na wysokich budynkach, poza tym był skupiony na czymś innym. Podmuch dosięgnął Angela. Szarpnął szkicownik i wyrwał mu go z ręki. Uniósł go dziesięć metrów od budynku i bawił się nim jak latawcem. Angelo odruchowo wyciągnął rękę, żeby złapać rysunki, ale dłoń napotkała jedynie powietrze. Wychylił się. Stracił równowagę. Salvatore zauważył to, zanim Angelo zorientował się, co się dzieje. Rzucił się w kierunku brata. Kątem oka widział, że dwaj Mohawkowie też się poruszyli. Gdyby tylko udało mu się uchwycić brata za marynarkę. Angelo przechylił się przez krawędź. Zabrakło czasu, żeby się wyprostować. Jego szczupłe ciało wygięło się do tyłu, dłonie szukały oparcia. Ale było za późno.

I nagle, w tej samej chwili, gdy Salvatore rzucił się z rękami do przodu, Angelo przesunął się gwałtownie w lewo. Chwycili go Mohawkowie. Przyciągnęli go do siebie, trzymając mocno. Dzięki Bogu! Gdyby Salvatore nie obrócił się, żeby na nich spojrzeć, być może zachowałby równowagę. Ale poślizgnął się na krawędzi, potknął o belkę i runął głową w dół. Salvatore Caruso wiedział, że za chwilę umrze. Czując, że spada, zaczął myśleć szybko i jasno. Umrę tak jak moja siostra. Chciał powiedzieć Angelowi, że go kocha, że nie ma w sercu nienawiści. Ale zdał sobie sprawę, że Angelo nie ma pojęcia o tych strasznych myślach, które przed paroma chwilami przebiegły mu przez głowę. To dobrze. Dziewięć pięter niżej wisiała kładka dla kamieniarzy. Miała twardy daszek, który chronił ludzi przed spadającymi kawałkami metalu. Jeśli trafi na daszek, siła uderzenia niechybnie go zabije. Jego ciało odbije się i runie jak kamień na ulicę. Musi ominąć kładkę, a potem krzyczeć ze wszystkich sił, żeby ostrzec ludzi na chodniku. Usłyszał, jak ktoś z góry go woła: „Salvatore!”. Angelo. Zauważył to dopiero po dłuższej chwili. Nie spadał tak szybko, jak powinien! Ściana wysokiego budynku zatrzymuje wiatr, który szuka wówczas innej drogi. Zazwyczaj kieruje się ku górze. Gdy człowiek wychyla się nad krawędzią skalnego klifu, pionowy wiatr często pcha go do tyłu. Tak samo potężne, wznoszące się prądy powietrza omiatają fasady drapaczy chmur.

Spadając, Salvatore zauważył, że szkicownik, który powinien znajdować się już dużo niżej, unosi się nad jego głową, trzepocząc jak ptak. Nagły podmuch od strony zachodniej wyrwał go Angelowi z rąk, ale wielki wir zmiennego wiatru sprawił, że przy wschodniej ścianie słup powietrza unosił go w górę. I teraz, niczym dłoń anioła, chwycił Salvatorego, przytrzymał, a potem docisnął do budynku. Salvatore spadł z hukiem na parapet trzy piętra niżej. Stracił przytomność i złamał nogę. *** Był wiosenny, poniedziałkowy poranek 1931 roku. William Master się ubierał. Nie wiedział, czemu otworzył tę szufladę – nie robił tego od wielu miesięcy. Trzymał w niej stare krawaty i dwie kamizelki, których nigdy nie nosił. Po chwili zauważył pas. Wyjął go. Pas przekazywano w jego rodzinie od niepamiętnych czasów. „Zachowaj go – przykazał ojciec. – To wampum. Podobno przynosi szczęście”. William wzruszył ramionami. Szczęście bardzo by mu się dzisiaj przydało. Pod wpływem nagłego impulsu postanowił założyć pas. Oczywiście pod koszulę, przecież nie zrobi z siebie idioty. Ubrał się jak zwykle. Mężczyzna sukcesu w każdym calu. Jeśli ma pójść na dno, to przynajmniej z fasonem. Chociaż z drugiej strony nigdy nie wolno tracić nadziei. Zszedł na dół, pocałował Rose na pożegnanie, jakby to był kolejny zwykły dzień, i ruszył na dwór.

Joe czekał już obok rolls-royce’a. – Dzień dobry panu. – Otworzył przed nim drzwi auta. – Dzień dobry, Joe. Ładny mamy ranek. – William zajął miejsce. Dobry człowiek z tego Joego. Ciekawe, jak długo będzie mógł go zatrudniać. Pewnie niedługo. Gdy jechali Piątą Aleją, patrzył w kierunku parku. Na trawie pojawiły się pierwsze żonkile i krokusy. Powiedział Charliemu, żeby nie zjawiał się dzisiaj w biurze. Nie chciał widzieć nikogo oprócz głównego księgowego. Ten zaufany człowiek przez całą sobotę i niedzielę przeglądał księgi. Dziś wypadał dzień rozrachunków. Nie dało się tego dłużej odkładać. Dziś był ostateczny termin licznych zobowiązań, które mogły oznaczać koniec. Oczywiście gdyby kursy gwałtownie poszły w górę, sprawy przybrałyby inny obrót. Ale na to się raczej nie zanosiło. W kwietniu zeszłego roku mówił, że Dow osiągnie trzysta punktów. Tak się nie stało. Dziś wynosił niewiele ponad sto pięćdziesiąt. Gdy w sobotę i niedzielę księgowy przeglądał rachunki firmy, William przeliczał własne finanse. Zamknął się w gabinecie, żeby sprawdzić, ile mu tak naprawdę zostało. Nie powinien był ratować domu maklerskiego. Nie powinien był wydawać swoich pieniędzy na podtrzymanie firmy przy życiu. Teraz wydawało się to oczywiste, jednak wtedy ciągle miał nadzieję. Łudził się, że nastąpi jakiś zwrot. Ale tak naprawdę najbardziej bał się utraty twarzy, nie umiał przyznać się do porażki. Nie umiał się z tym pogodzić. Ale było za późno.

Będą musieli sprzedać dom. Trudno powiedzieć, ile dostaną za niego w dzisiejszych czasach, ale dom to dom. Dobra lokata kapitału. Co innego willa w Newport. Trzy dni temu od niechcenia zapytał Rose, czy zostało coś z sześciuset tysięcy, które jej dał. – Ani centa – powiedziała z uroczym uśmiechem. – I prawdę powiedziawszy, potrzebowałabym jeszcze trochę. – Prace ciągle trwają? – Tak. Znasz przecież projektantów. A do tego robotnicy… Niedokończony pałac w Newport. Bóg wie, czy w ogóle da się go sprzedać. Nie słyszał, żeby teraz ktokolwiek kupował luksusowe domy. Jego cenę należałoby poważnie obniżyć. No cóż, skoro cud się nie wydarzył, za kilka godzin przekona się, czy utonie, czy utrzyma się na powierzchni. Wolał zrobić to sam. A potem będzie musiał pójść do domu i powiedzieć Rose, że jest bankrutem. Nie zdawała sobie z niczego sprawy. – Przyjedź po mnie o czwartej, Joe – powiedział, wysiadając. *** Popołudniowe słońce świeciło jeszcze dość jasno, gdy Joe otwierał przed Masterem drzwi auta. William rozparł się wygodnie na siedzeniu i wyjrzał na ulicę. – Mam ochotę na małą przejażdżkę, Joe – powiedział. – Przejedźmy się na drugą stronę. – Uśmiechnął się. – Zawieź mnie na Riverside Drive.

Dojechali do Hudsonu. Gdy znaleźli się na wysokości Siedemdziesiątej Ulicy, William popatrzył z zadumą na rozlane wody. Musiały tak samo wyglądać, gdy pierwsi Masterowie i van Dyckowie przybyli do miasta. Oni też mieli przed oczami ten sam widok. A jeszcze wcześniej Indianie. Przypomniał sobie. Wampum. Wciąż miał na sobie to cholerstwo. Nie pamiętał o pasie przez cały dzień. No cóż, i tak nie przyniósł mu szczęścia. Według jego obliczeń po zamknięciu domu maklerskiego, po sprzedaży domów i spłacie wszystkich długów zostanie mu co najwyżej pięćdziesiąt tysięcy dolarów. Lepsze to niż bankructwo. Przepadł gromadzony przez trzysta lat rodzinny majątek. Przepadł doszczętnie. I to z mojej winy, pomyślał. Przez wszystkie pokolenia tylko jemu się nie udało. Patrzył przez okno i z uśmiechem na twarzy wziął głęboki wdech. Ale to nie pomogło. Jego ciałem poruszył nagły spazm. William aż zwinął się pod wpływem wstydu. Nie zniesie tego. Czy Joe zauważył jego gwałtowne ruchy? Nie dał tego po sobie poznać. Porządny gość z niego. Nigdy nie zadawał pytań. Da sobie radę. William siedział w milczeniu, patrząc na rzekę. Próbował powstrzymać płacz. Po jakimś czasie minęli grobowiec Granta. Z przodu rozpościerał się wspaniały widok. Potężna amerykańska gospodarka osuwała się, Wall Street była na granicy upadku, ale jednocześnie na całym Manhattanie ogromne budowle pięły się ku niebu. Niemal ukończony most wiszący nad Hudsonem nie był po prostu duży, był ogromny. W porównaniu z nim nawet Most

Brooklyński wyglądał skromnie. – Joe, ty nigdy nie byłeś żonaty, prawda? – zwrócił się do szofera. – Nie, proszę pana. – A masz jakąś rodzinę? Rodziców? – Nie żyją. Ale mam brata w New Jersey. – Piękny jest ten most. – To prawda, proszę pana. – Zatrzymaj się, gdy dojedziemy. Chciałbym rzucić na niego okiem. Gdy auto stanęło, Master włożył kapelusz, wysiadł i ruszył w kierunku mostu. Grube liny były już na miejscach. Ukończono też kładkę dla pieszych i rozpoczęto budowę nawierzchni jezdni. William minął kilku robotników. Naprzeciwko niego pojawił się mężczyzna wyglądający na brygadzistę. Master uśmiechnął się do niego przyjaźnie. – Pańscy chłopcy świetnie się spisują. – Dziękuję. – Wczoraj rozmawialiśmy o panu. – Widział, że mężczyzna zastanawia się, kim są owi „my”. – Udało wam się wyprzedzić harmonogram. – Owszem. A pan jest…? – Nazywam się Master – powiedział William swobodnie. – Mogę wejść dalej? Chciałbym rzucić okiem na prace. Brygadzista zawahał się, spojrzał najpierw na bogatego dżentelmena, a potem na rolls-royce’a. Najwyraźniej doszedł

do wniosku, że lepiej się nie sprzeciwiać. – Tędy – powiedział. – Ale musi pan uważać. Stojąc na kładce dla pieszych, William popatrzył na północ. Stamtąd potężna rzeka bez przeszkód toczyła swoje wody. Jakże szlachetnie wyglądały jej skaliste brzegi. Twarde i niewzruszone. Spoglądając na południe, widział długą linię Manhattanu, odległe wieżowce dzielnicy finansów, a za nimi otwartą przestrzeń zatoki. A więc jego rodzina znalazła się w punkcie wyjścia. Tylko on i rzeka. William popatrzył na wodę w dole. Jeśli zamierza skoczyć, to właśnie teraz jest odpowiedni moment. Kilka lat wcześniej jakiś mężczyzna skoczył z Mostu Brooklyńskiego. Założył się. Nie przeżył. Skoczyć stąd to łatwizna. Całkiem dobra śmierć. Jeśli będzie miał szczęście, rzeka wciągnie go w milczącą głębię. I tyle. Wysiądzie z rollsa, jak przystało na dżentelmena, i przepadnie bez wieści. Rodzina da sobie radę. Bez niego będzie im lepiej. Czy aby na pewno? Charlie nigdy się nie zmieni. Będzie biedny, jednak w porównaniu z tym, jak żyje teraz, jego życie niewiele się zmieni. Ale co z Rose? Rose i jej śmieszna obsesja na punkcie domu w Newport, jej marzenia o marmurowym holu i Bóg wie o czym jeszcze. Czy ona poradzi sobie z domknięciem wszystkich jego spraw? Raczej nie. Pokręcił głową. Powrót do domu wymagał większej odwagi niż skok z mostu. Ale musi wrócić. Obejrzał się przez ramię. Brygadzista podszedł do niego, żeby wskazać mu drogę powrotną.

– Pojawi się pan na otwarciu, panie Master? – spytał uprzejmie. – Taki mam zamiar. *** Dopiero późnym wieczorem powiedział o wszystkim Rose. Wyglądała pięknie w jedwabnej sukni. Miała na sobie ten naszyjnik z pereł, który tak bardzo lubił. Z żalem myślał, że nie ma dla niej żadnej dobrej wiadomości. Podczas kolacji, w obecności służby, nie mówił nic. Ani później, gdy usiedli przy kominku w bibliotece. Bał się, że żona wpadnie w rozpacz i urządzi scenę. Odczekał, aż udali się na spoczynek. Rose miała obok sypialni niewielki buduar. Powiedziała pokojówce, że nie będzie już jej potrzebować. Siedziała przed lustrem, zdejmując kolczyki. Stanął za nią. – Mam złe wieści, Rose – zaczął. – Przykro mi, skarbie. – To są bardzo złe wieści. Musisz się przygotować. –

Jestem

gotowa,

kochany.

Straciliśmy

wszystkie

pieniądze? – Tak. – Nic nam nie zostało? – Może jakieś pięćdziesiąt tysięcy. Dom maklerski upadł. Musimy sprzedać domy. Także ten. – Nie mógł mówić dalej. Spojrzała na niego i wzięła go za rękę. – To żadna niespodzianka. Spodziewałam się tego.

– Spodziewałaś się? – Domyślałam się, że masz kłopoty. Tak jak wielu ludzi. – Nie wiem, co powiedzieć. – A co chciałbyś powiedzieć? – Tylko tyle, że przepraszam. – Z trudem się opanował. – Co teraz zrobisz? – Co zrobię? Zamieszkam z tobą, a cóż by innego? Gdziekolwiek zechcesz. Niczego innego nie pragnę. – Ale po tym, co się stało… – Mieliśmy cudowne życie. A teraz czeka nas nowe cudowne życie. Tyle że inne. – A co z Charliem? – Będzie musiał pracować – powiedziała stanowczo. – Ja… – zaczął, ale powstrzymała go. – Idź już spać – powiedziała. Wyszła z buduaru po kilku chwilach. Ku jego zaskoczeniu nie miała na sobie nocnej bielizny. Poza perłowym naszyjnikiem była całkiem naga. Mimo lat udało jej się zachować

dobrą

figurę.

To

był

podniecający

widok.

Zaczerpnął gwałtownie powietrza. Zatrzymała się przy łóżku i powoli rozpięła naszyjnik. Podała mu go. – Jest sporo wart. – Uśmiechnęła się. Wziął go z wahaniem. – Nie chcę, żebyś się go pozbywała – mruknął.

– Jesteś wszystkim, czego mi trzeba. I tylko to się liczy. – Położyła się obok niego i przyciągnęła go do siebie. – Nie wiem, czy dam radę – powiedział ze smutkiem. – Ciii – szepnęła, przytulając jego głowę do piersi. – Teraz możesz się wreszcie rozpłakać. *** Gdy skończyli się kochać i William zapadł w głęboki sen, Rose Vandyck Master leżała nieruchomo, patrząc w sufit. Z ulgą myślała, że już jest po wszystkim. Półtora roku wcześniej po raz pierwszy zauważyła, że mąż ma kłopoty. Niełatwo jej było patrzeć na jego cierpienie. Ale mogła jedynie czekać. Dobrze pamiętała, co się działo w 1907 roku. Panika na giełdzie o mało go nie pogrążyła. Nie potrafił jej o tym powiedzieć. Więc gdy tym razem sytuacja na rynkach zaczęła się pogarszać, uznała, że grozi mu to samo. Mijały miesiące, a ona czekała. Widziała, że jest zdenerwowany – znała go przecież dobrze – ale nadal nic jej nie mówił. Dlatego tym razem postanowiła się zabezpieczyć. Niewiele mogła zrobić, ale lepsze to niż nic. A on niczego się nie domyślił. Zastanawiała się, kiedy mu o tym powiedzieć. Na pewno jeszcze nie teraz. Lepiej zaczekać, aż kurz opadnie i spłacą wszystkie długi. Oczywiście ukrywanie pieniędzy przed wierzycielami jest nielegalne. Ale uznała, że gdy zajdzie potrzeba, i z tym da sobie radę. Może Williamowi też uda się coś uratować? Ale najważniejsze, że wyrwała mu sporo pieniędzy, zanim zdążył je utopić w domu maklerskim.

Dokładnie sześćset tysięcy dolarów. Umieściła je na kilku kontach bankowych otwartych pod własnym nazwiskiem. Nie wydała ani centa. Na szczęście William nigdy nie lubił jeździć do Newport. Gdyby jednak tam zajrzał, od razu by zauważył, że poza kilkoma plandekami przykrywającymi fragmenty domu nic się tam nie zmieniło. Nie było żadnych architektów, żadnych ekip budowlanych, żadnego marmuru. Nic. Od czasu do czasu wzywała jakichś robotników, żeby w oczach sąsiadów utrzymać pozory remontu, poza tym dom zasłonięty był żywopłotem. Wystarczyło, że dużo o tym mówiła. Sześćset tysięcy. Wystarczy na wynajęcie przyzwoitego apartamentu przy Piątej Alei. Mieli wiele pięknych mebli i innych przedmiotów. Mieli przyjaciół, którzy zaciągnęli u nich towarzyskie długi. Mnóstwo ludzi, którzy ponieśli wielkie straty, znikało ze sceny towarzyskiej. Ale ich przypadek będzie inny. Może i są biedni, ale wciąż pochodzą z dobrej starej rodziny. 1. Tzw. powstanie wielkanocne, skierowane przeciwko Brytyjczykom, wybuchło w Dublinie 24 kwietnia 1916 roku. [wróć] 2. Dziewczyna Gibsona – stworzona przez rysownika Charlesa Dana Gibsona postać będąca uosobieniem amerykańskiego kobiecego ideału urody z końca XIX i początków XX wieku (szczupła sylwetka, luźno upięte włosy, eleganckie, niekrępujące ruchów stroje). [wróć] 3. Prawa Jima Crowa – regulacje prawne wprowadzone w południowych stanach, sankcjonujące segregację rasową. [wróć]

Brooklyn Rok 1953

PIERWSZĄ RZECZĄ, KTÓRĄ CHARLIE ZAUWAŻYŁ u Sarah Adler, były duże szylkretowe okulary na jej szczupłej twarzy. A gdy się nieco pochyliła, między jej piersiami dostrzegł też mały wisiorek w kształcie gwiazdy Dawida. Gdy znów popatrzył na jej twarz, nie zobaczył już okularów, tylko orzechowe oczy, poważne, magiczne, z cudownymi cętkami światła. Sarah Adler miała dwadzieścia cztery lata. Wpatrując się orzechowymi oczami w Charliego Mastera nad stołem w eleganckiej restauracji St. Regis, zastanawiała się, ile może mieć lat. Pięćdziesiąt? Tak czy inaczej, prawie dwa razy tyle co ona. Ale wyglądał całkiem nieźle. Trzeba przyznać, że starsi mężczyźni są dużo bardziej interesujący. St. Regis u zbiegu Piątej i Pięćdziesiątej Piątej był nie tylko hotelem. To był pałac. Najpierw Master zaprosił ją na drinka do wykładanego boazerią baru, gdzie ogromny, świetlisty mural Maxfielda Parrisha zatytułowany Old King Cole rzucał ciepły blask na całą salę. Spodobało się jej to. A potem przeszli do kolumnowej jadalni. Ten Charles Master wiedział, jak należy traktować młodą kobietę. Umiał też rozmawiać. Trzy tygodnie wcześniej rozpoczęła pracę w galerii, mimo że płacono jej grosze. Kiedy przed południem pojawił się tam Master, przynosząc niesamowity zbiór fotografii, nie mogła

uwierzyć we własne szczęście. A teraz siedzieli razem w St. Regis, prowadząc jedną z najbardziej pasjonujących rozmów w jej życiu. Ten człowiek znał chyba wszystkich! W latach dwudziestych przyjaźnił się z Eugene’em O’Neillem i ważnymi postaciami życia teatralnego, na dodatek sam pisał sztuki. W Harlemie słyszał największych muzyków jazzowych, zanim jeszcze stali się sławni, pamiętał występy sceniczne Charliego Chaplina. A teraz powiedział coś naprawdę zdumiewającego. – Znałeś Ernesta Hemingwaya? – Uwielbiała Hemingwaya. – Gdzie go spotkałeś? W Paryżu? – W Hiszpanii. – Chcesz powiedzieć, że brałeś udział w wojnie domowej? Gdy ta wojna wybuchła, Sarah miała zaledwie siedem lat, ale słyszała o niej w szkole. I w domu. W domu Adlerów na Brooklynie prowadzono niekończące się dyskusje. Oczywiście nikt nie popierał strony, która ostatecznie odniosła zwycięstwo. Rodzina Adlerów nienawidziła faszystowskiego generała Franco, autorytarnych katolików i monarchistów. „Franco nie jest w niczym lepszy od Hitlera”, powtarzał ojciec. A matka, Esther Adler, która pochodziła z rodziny liberałów i związkowców, sama gotowa była walczyć w szeregach Brygady Międzynarodowej. Wszyscy popierali lewicę. Z wyjątkiem stryja Hermana. Brat ojca był przysadzistym mężczyzną, który szczycił się dogłębną znajomością spraw europejskich. I zawsze wiedział wszystko najlepiej. „Słuchajcie mnie – perorował. – Franco jest anachronicznym

dyktatorem. I niech wam będzie, sukinsynem. Ale nie jest nazistą”. W tym momencie matka zaczynała go strofować. „A ci jego monarchiści katolicy? Wiesz, co hiszpańska inkwizycja zrobiła Żydom?” I wybuchała wściekła kłótnia. „Myślisz, że ludzie walczący z Franco to amerykańscy liberałowie tacy jak ty? No to wiedz, Esther, że połowa z nich to trockiści i anarchiści. W porządku? Chcą zamienić kraj w stalinowską Rosję. Naprawdę podoba ci się ten pomysł? Nie! – wykrzykiwał nagle stryj, widząc, że jego brat chce mu przerwać. – Chcę tylko wiedzieć, czy ona uważa to za dobry pomysł”. „Twój stryj lubi się kłócić – tłumaczyła potem Esther córce. – Tak naprawdę nie wie, o czym mówi”. Ale gdy Sarah była ze stryjem sama, dawał jej cukierki i łagodnym głosem opowiadał bajki, wiedziała więc, że jest dobry i czuły. Po prostu lubił się kłócić. Niestety, to były jej jedyne wspomnienia o stryju. Wojna domowa wciąż trwała, gdy wybrał się do Europy. Nie po to, żeby walczyć w Hiszpanii. Może spotkałby go inny los, gdyby się tam znalazł. Stryj Herman nigdy nie wrócił. Jej ojciec nie potrafił o tym mówić. Dlatego nikt w rodzinie nie wspominał jego imienia. – Byłem dziennikarzem – opowiadał Charlie. – Pisałem dla gazet Hearsta. Kilka razy piłem z Hemingwayem, to wszystko. Sarah roześmiała się głośno.

– Drwisz sobie ze mnie – powiedział. – Ależ skąd. Jestem pod wrażeniem. Jaki był Hemingway? – Był świetnym kompanem. Lubiłem go bardziej niż Dos Passosa czy Orwella. – Dos Passos? Orwell? Mój Boże, to niesamowite! – Rzeczywiście. Ale sama wojna była straszna. Krwawa. – Hemingway został ranny. – Ja też, prawdę mówiąc. – Naprawdę? Jak to się stało? – Postrzelono mężczyznę niedaleko miejsca, z którego akurat nadawałem relację. Słyszałem jego krzyk. Żołnierze mieli nosze, ale tylko jednego sanitariusza. – Wzruszył ramionami. – Pomogłem. W drodze powrotnej dostałem odłamkiem. – Uśmiechnął się. – Został mi w nodze. Czasem się odzywa. – Masz bliznę? – Pewnie. – Ale ocaliłeś człowieka. – Nie przeżył. Charlie Master miał wąsy. Przyprószone siwizną. Nie wiedziała, czy bardziej przypominają jej Hemingwaya czy Tennessee Williamsa. Tak czy inaczej, wyglądały nieźle. Wspominał, że ma syna. A żonę? – A co robiłeś podczas drugiej wojny światowej? – spytała. – Walczyłeś w Europie? – W Newport.

– W Newport w stanie Rhode Island? – Mają tam jeden z najgłębszych portów w kraju. Brytyjczycy używali go podczas wojny o niepodległość. Dużo się tam działo, zwłaszcza w czterdziestym trzecim i czterdziestym czwartym. Umocnienia obronne, szkolenia marynarki, co tylko chcesz. Byłem w Straży Przybrzeżnej. – Uśmiechnął się. – Dla mnie to było jak powrót do czasów dzieciństwa. Mieliśmy tam kiedyś letni dom. – Masz na myśli jeden z tych pałaców? – Nie był to pałac, ale był całkiem duży. Kiedy mój ojciec stracił wszystkie pieniądze podczas kryzysu, sprzedaliśmy tamten dom i dom w mieście. Rodzicie musieli się przeprowadzić do apartamentu przy Piątej Alei. Sarah zdążyła się już zorientować, że w żyłach Charliego Mastera płynie błękitna krew. Miał taki specyficzny sposób mówienia. Ale przeprowadzić się z biedy na Piątą Aleję? To był doprawdy inny świat. – Ciężko wam było w czasach recesji – zaśmiała się, ale zaraz pożałowała swojego sarkazmu. Spojrzał na nią kpiąco. – Głupio to zabrzmiało, nie? Ale uwierz mi – ciągnął nieco poważniej – na samym początku kryzysu wielkie bogactwo od całkowitej biedy dzielił czasem mały krok. Na każdej przecznicy ustawiały się kolejki za pracą. Maklerzy z Wall Street, a przecież ich znałem, sprzedawali jabłka na straganach. Pamiętam, jak kiedyś szedłem z ojcem, a on na widok jednego z takich ludzi powiedział: „Kilka punktów procentowych mniej i mnie spotkałby podobny los”.

– Wierzysz w to? – Oczywiście. Kiedy upadł dom maklerski mojego ojca, groziło nam bankructwo. Widziałaś kiedyś Central Park w pierwszych latach recesji? Ludzie budowali tam sobie baraki, prawdziwe slumsy, bo nie mieli gdzie mieszkać. Kiedyś mój ojciec spotkał tam swojego znajomego. Przyprowadził go do domu, mieszkał z nami przez kilka miesięcy. Pamiętam, że spał na kanapie. Tak, mieliśmy szczęście, ale zapewniam cię, wiedzieliśmy, co się dzieje. – Pokiwał w zadumie głową. – A twoja rodzina? Jak wam się wiodło? – Moja zwariowana rodzina? W rodzinie ojca jedno z dzieci zawsze się kształciło. Akurat padło na niego. Został dentystą. A ludzie potrzebują plomb nawet w czasie recesji. Jakoś przeżyliśmy. – To dobrze. – Nie do końca. Ojciec nie chciał leczyć zębów. Chciał zostać pianistą. Wciąż ma w salonie pianino. Ćwiczy, czekając na pacjentów. – Dobrze gra? – Dobrze. Ale dentystą jest okropnym. Matka nigdy nie pozwalała mu leczyć naszych zębów. Tak naprawdę nie miała ochoty rozmawiać o swojej rodzinie. Ciekawiły ją jego opowieści. Przez jakiś czas rozmawiali więc o latach trzydziestych. To było takie zajmujące. Zauważyła też, że potrafi go rozśmieszyć. Musiała jednak wracać do galerii. Umówili się na następne spotkanie za miesiąc, więc sądziła, że wcześniej go nie

zobaczy. Ale gdy się żegnali, zagadnął: – W przyszłym tygodniu w galerii Betty Parsons będzie nowa wystawa. Chodzisz na wernisaże? – Tak – powiedziała zaskoczona. – W takim razie może się tam zobaczymy. – Może. Nie bój się, przyjdę, pomyślała. Nadal jednak nie wiedziała, czy jest żonaty. Ale on też nie wiedział o niej wszystkiego. *** W sobotę Charlie popłynął promem na Staten Island. Był pogodny październikowy dzień, więc krótka przeprawa sprawiła mu przyjemność. Bywał na Staten Island co dwa tygodnie. Żeby spotkać się z Gorhamem. To nie był jego pomysł. To Julie nalegała, aby dać ich synowi imię jej dziadka, a jego matka to pochwalała. „Dobrze nosić imię przodka, który podpisał Konstytucję”, oświadczyła. Stary ród, wielopokoleniowy majątek, te sprawy. Julie pochodziła ze starego rodu. I miała trochę pieniędzy. Była niebieskooką blondynką, jej rodzina znajdowała się w Social Register 1, podobnie jak Masterowie. Słynna lista pani Astor należała już do przeszłości, ale wciąż obowiązywały spisy będące przewodnikami po najbardziej znakomitych rodach Ameryki. Charlie podejrzewał, że niektórzy prowadzili satysfakcjonujące życie towarzyskie, w ogóle nie wychodząc poza te kręgi. Jego matka była zachwycona, gdy pod koniec wojny ożenił się z Julie. I bardzo niezadowolona, gdy przed rokiem się rozwiedli.

Przypuszczał, że wina leżała po jego stronie. Julie miała już dość jego niestałych zajęć. Owszem, coś tam zarabiał. W latach trzydziestych z pieniędzmi było krucho, ale dawał radę, pisząc artykuły do gazet i teksty piosenek. W branży rozrywkowej można było zarobić nawet podczas recesji. Współpracował przy produkcji filmów i spektakli teatralnych, a jeszcze przed ślubem przyczynił się do wystawienia musicalu na Broadwayu. Gdy Julie kupiła apartament, płacił za jego utrzymanie i tym podobne rzeczy. Miał nadzieję, że po narodzinach syna bardziej się zbliżą do siebie. Mały Gorham. Większość znajomych Charliego miała zdrobnienia. Na przykład John zostawał Jackiem, Henry – Harrym, Augustus – Gusem, Howard – Howiem, Winthrop – Winem, a Prescott – Presem. Ludzie nie zwracali się do ciebie, używając prawdziwego imienia. W każdym razie nie przyjaciele. Ale z jakichś powodów Gorham pozostał Gorhamem. A potem Julie oznajmiła, że chce rozwodu, bo zamierza wyjść za mąż za lekarza. I to ze Staten Island. Oczywiście nie miał nic przeciwko Staten Island. Richmond – bo tak brzmiała oficjalna nazwa tej dzielnicy Nowego Jorku położonej na wyspie – miało jedynie połączenia promowe z innymi częściami miasta, więc zachowało wiejski, niemal osiemnastowieczny charakter, który Manhattan dawno już zatracił. Widok na zatokę był piękny, ale żeby zabrać syna na niedzielę, musiał co dwa tygodnie odbyć tę niezbyt wygodną podróż. Julie i Gorham czekali na niego na przystani. Miała na sobie nowy płaszcz i mały filcowy kapelusz. Wyglądała świetnie. Po rozwodzie spełnił jej wszystkie wymagania

finansowe. Uznał, że nie warto się kłócić. Sprzedała apartament, a ponieważ lekarz, którego poślubiła, miał piękny dom, zostało jej całkiem sporo na własne wydatki. W drodze powrotnej otoczył syna ramieniem i pokazywał mu różne interesujące rzeczy. Gorham miał pięć lat. Z jasnymi włosami i niebieskimi oczami był podobny do obojga rodziców. Teraz bardziej przypominał ojca, choć to się mogło z czasem zmienić. Charlie wiedział, że syn go potrzebuje, więc robił dla niego, co mógł. – Pójdziemy dziś na przedstawienie? – Tak. Na South Pacific. – Naprawdę? – Przecież obiecałem. Na twarzy chłopca pojawił się szeroki uśmiech. – South Pacific – szepnął. Gorham był zdecydowanie za mały na takie przedstawienie, ale z jakiegoś powodu strasznie chciał je zobaczyć. Gdy kilka lat wcześniej Charlie usłyszał, że Rodgers i Hammerstein zamierzają przerobić książkę Jamesa Michenera na musical, był ciekaw, jak ta próba się powiedzie. Kilka utworów okazało się wielkimi przebojami, a musical wystawiono już blisko dwa tysiące razy, odpowiedź była więc oczywista. Bilety na spektakl Charlie mógł kupić u konika, przepłacając dwukrotnie. Miał nadzieję, że chłopcu będzie się podobało. Gdy Gorham zadumał się nad czekającymi go atrakcjami, Charlie wrócił myślami do niedawnego spotkania z młodą kobietą.

Kolekcja fotografii miała dla niego wielką wagę. Bardzo lubił Edmunda Kellera. W czasie recesji Edmund okazał się dobrym przyjacielem; załatwił mu też kilka wykładów na Columbii, które stanowiły dodatkowe źródło dochodu. Charlie przeżył wielki wstrząs, gdy kilka lat wcześniej Edmund powiedział mu, że ma raka. – Chcę, żebyś został kuratorem dorobku mojego ojca. Nikt w rodzinie nie będzie umiał się tym zająć. Jeśli uda ci się coś na nich zarobić, to wypłać sobie marżę, a resztę dołóż do mojej masy spadkowej. Mogę cię o to prosić? Kolekcja była wspaniała. Niewielki apartament przy Riverside Drive, niedaleko Columbii, służył za biuro i magazyn. Charlie lubił tam pracować. Jakiś czas temu zagadnął pewną galerię. Jej właściciel przyszedł obejrzeć fotografie i zgodził się urządzić wystawę. Charlie miał zająć się reklamą. Zirytował się, gdy właściciel nieoczekiwanie przekazał całą sprawę młodej kobiecie, która dopiero zaczęła u niego pracę. Niechętnie pokazał jej portfolio, które ze sobą przyniósł. Spodziewał się, że dziewczyna od niechcenia przejrzy fotografie i z uprzejmości wypowie kilka słów zachwytu. Tymczasem obejrzała wszystko z taką uwagą, jakby zapomniała o jego obecności. – Te – wyciągnęła kilka późniejszych zdjęć – przypominają wczesnego Stieglitza. Miała rację. Na przełomie wieków, po powrocie z Niemiec do Nowego Jorku, ten legendarny fotograf zrobił kilka wspaniałych prac przywodzących na myśl zdjęcia Kellera.

– Znali się? – spytała. – Owszem, spotkali się kilka razy. Mam dzienniki Kellera. – Powinniśmy o tym wspomnieć. – Wyciągnęła jedną ze starych fotografii przedstawiającą mężczyzn idących torami kolejowymi nad rzeką. – Świetny wybór – dodała. – Niezwykła kompozycja. Zaczęli rozmawiać o technice Kellera. A potem o innych rzeczach. W końcu po godzinie Charlie powiedział: – Mam później spotkanie w Midtown. Może pójdziemy do St. Regis? Był ciekaw, czy dziewczyna pojawi przyszłotygodniowym wernisażu u Betty Parsons.

się

na

Na przystani promowej na Manhattanie złapał taksówkę. Po chwili jechali już East River Drive w kierunku Pierwszej Alei. Gdy dotarli do Czterdziestej Drugiej Ulicy, wskazał na wielki nowy gmach Organizacji Narodów Zjednoczonych. Podobała mu się jego czysta nowoczesna forma. Gorham patrzył, ale trudno było powiedzieć, co myśli. – Niedaleko jest River House – rzucił Charlie. – Mieszka tam wielu znajomych babci. – Był to chyba najwspanialszy apartamentowiec w mieście. Ale Gorham nie mógł oczywiście wiedzieć, co to oznacza. Charlie zawsze uważał, że jego syn będzie żył w tym samym świecie co on. Był wręcz tego pewien. Dopóki Julie nie przeniosła się na Staten Island. Czy na Staten Island można poczuć ducha tego wielkiego miasta? Może. W końcu to jedna z dzielnic Nowego Jorku. Ale czy jego syn to zrozumie? Będzie wiedział, które budynki na Upper East Side są

najlepsze? Pozna wszystkie kluby i restauracje? A te ukryte zakamarki Greenwich Village, zapachy, chropowatą szorstkość Soho? W takich chwilach jak ta Charlie czuł, że bardzo kocha Manhattan. A myśl, że nie będzie mógł dzielić tego miasta z synem, budziła w nim ból i poczucie straty. Skręcili w lewo w Czterdziestą Siódmą Ulicę. Gdy przejeżdżali przez Lexington, Charlie wskazał na południe. – Tam jest Grand Central Station – powiedział. Gorham nie odpowiadał. Dojechali do Park Avenue i skierowali się na północ. – Kiedy byłem mały – zaczął znowu Charlie – znajdowały się tu dworce przetokowe. A Piąta Aleja wcale nie była ładna. Dziś tory kolejowe biegną pod ziemią, więc i Park Avenue wygląda przyjemnie, nie sądzisz? – Tak, tato – powiedział chłopczyk. Charlie zdał sobie sprawę, że chciałby pokazać synowi jeszcze coś. Coś ważnego i głębokiego. Nie tylko wspaniałe gmachy i apartamenty, tętniące życiem ulice, gazety, teatry, galerie. Chciał, by Gorham poczuł i zrozumiał nieposkromionego ducha Nowego Jorku – przecież to było jego dziedzictwo i liczyło się ponad wszystko inne. Nawet wielki kryzys nie rzucił miasta na kolana. Ocaliło je trzech gigantów. FDR – czyli prezydent; w końcu stare holenderskie nazwisko Roosevelt było jednym z symboli Nowego Jorku. Zdaniem Charliego trzeba było mieć śmiałość i odwagę nowojorczyka, żeby wprowadzić Nowy Ład. Drugim był drobny, przebojowy burmistrz La Guardia – formalnie republikanin, ale gorący zwolennik Nowego Ładu – który od połowy lat trzydziestych aż do czterdziestego piątego roku stał na czele najbardziej uczciwej administracji w dziejach miasta

i wspomagał biednych w ciągu tych najtrudniejszych lat. I wreszcie trzeci mocarz, równie niezwykły na swój własny sposób, bezwzględny Robert Moses. Komisarz

Moses

zainicjował

roboty

publiczne

na

niespotykaną wcześniej skalę. Zbudowano potężne mosty – Triborough z Long Island na Manhattan i piękny Whitestone z Long Island na Bronx. Powstało wiele parków publicznych, a przede wszystkim sieć dróg szybkiego ruchu oplatająca wszystkie dzielnice Nowego Jorku. Dzięki tym kolosalnym projektom Moses wpompował miliony dolarów z budżetu federalnego w miasto, zapewniając pracę tysiącom ludzi. Niektórzy mówili, że jego metody bywały bezwzględne. Na przykład że wielka autostrada na Long Island omijała osiedla bogatych, niszczyła zaś domy biednych; że troszczył się jedynie o ruch samochodów, zaniedbując komunikację miejską. Twierdzono nawet, że nowe drogi stanowią bariery odgradzające czarne dzielnice od parków publicznych. Charlie miał wątpliwości. Jego zdaniem komunikacja miejska w Nowym Jorku była całkiem niezła, a w dobie rozwoju motoryzacji miasto nie mogłoby się rozwijać bez nowych dróg. W argumentach dotyczących czarnych dzielnic i parków kryło się ziarno prawdy, ale sam układ ulic był bardzo przemyślany. Jadąc autostradą Henry Hudson Parkway, która wiła się majestatycznie nad rzeką aż do mostu George’a Washingtona, gotów był wybaczyć Mosesowi wszystko. Zastanawiał się jednak – taksówka właśnie zatrzymała się przed domem jego matki przy Park Avenue – jak ma to wszystko wytłumaczyć synowi.

Odźwierny w białych rękawiczkach zaprowadził ich do windy. Rose czekała w drzwiach swojego apartamentu. Miała już ponad osiemdziesiąt lat, ale wyglądała na sześćdziesiąt pięć. Przywitała ich serdecznie. Przeszli do salonu. To był naprawdę piękny apartament. Według nomenklatury obowiązującej w mieście miał sześć pokoi. Salon, jadalnię, kuchnię, dwie sypialnie i pokoik służącej za kuchnią. Trzy łazienki się nie liczyły. Wystarczająco duże mieszkanie dla szacownej wdowy, ale zbyt małe jak na aspiracje rodziny. Charlie wolałby osiem pokoi – z jeszcze jedną sypialnią albo biblioteką i pokoikiem dla drugiej służącej. W ośmiopokojowych mieszkaniach pomieszczenia były większe. On i Julie mieli taki właśnie apartament, ale nie przy Park Avenue. Oczywiście gdyby pracował na Wall Street, gdyby zarabiał tyle, ile niektórzy jego znajomi, dziś też byłoby go stać na wielki apartament przy Piątej czy Park. Dziesięcioalbo nawet piętnastopokojowy. Takie apartamenty miały wielkość prawdziwych rezydencji – sama służba zajmowała cztery lub pięć pokoi. Obecnie Charlie miał mieszkanie na rogu Siedemdziesiątej Ósmej Ulicy i Trzeciej Alei. Niedaleko od matki. Siedemdziesiąta Ósma była dobrą ulicą, salony w apartamentach miały wielkość malarskich pracowni; jako samotny mężczyzna nie mógł narzekać. Brakowało jedynie odźwiernego. A odźwiernego należało mieć. Rose umiała postępować z dziećmi. Pokazywała Gorhamowi zdjęcia jego dziadka i pradziadka. Lubił to. Oglądali też zdjęcia domu w Newport. To wszystko miało chłopcu przypominać o jego korzeniach.

W południe pojechali taksówką do hotelu Plaza. W Palm Court zaprowadzono ich do stolika. Charlie widział, że sala zrobiła na Gorhamie ogromne wrażenie. – Czasami chodzę do Carlyle – powiedziała Rose. – Ale wolę jadać tutaj. Jest blisko do parku. Jadła powoli sałatkę, a jej wnuk, posłusznie skończywszy kotlet rybny, pałaszował czekoladową eklerkę. Rozmawiali o szkole, do której właśnie zaczął chodzić. – Gdy będziesz starszy – mówiła Rose – pójdziesz do Groton. Julie nie miała nic przeciwko temu. Ustalono to już dawno. A dokładniej rzecz biorąc, jak przypomniał sobie Charlie, ustaliła to jego matka z jego byłą żoną. On miał jedynie płacić rachunki. Wolałby, żeby jego syn uczęszczał do którejś z miejskich szkół bez internatu, nie mógłby jednak wtedy dojeżdżać do niej ze Staten Island, a mieszkanie z Charliem lub z jego matką, zakładając, że żyłaby tak długo, stanowiłoby problem. – A czy ty byłeś w Groton, tato? – spytał chłopczyk. – Nie – odpowiedziała Rose. – Ale zapewne powinien był. To była dobra szkoła z internatem w Massachusetts. Wzorowała się na angielskim Cheltenham College, a jej łacińskie motto mówiło wszystko: „Służyć Bogu i władać”, jak je przetłumaczył Charlie. Opierała się na solidnych chrześcijańskich podstawach. Episkopalnych, naturalnie. Porządny program nauczania, niezbyt intelektualny. Dużo sportu.

Zimne

prysznice.

Posiadacze

największych

amerykańskich fortun, podobnie jak władcy brytyjskiego imperium, nie mogli być mięczakami. – Będzie miał tam odpowiednie towarzystwo – rzucił Charlie lekko. Roosevelt, Auchincloss, Morgan, Whitney, du Pont, Adams, Harriman, Grew… Uczniowie Groton nosili takie właśnie nazwiska. – Czy był tam ktoś o nazwisku Peabody? – spytał Gorham. – Oczywiście. – Charlie się uśmiechnął. – On tę szkołę założył. I był jej dyrektorem przez pięćdziesiąt lat. – Nie mówi się „pibody”, skarbie – poprawiła wnuka Rose. – Mówi się „pibdy”. – Ależ mamo! – Charlie wzruszył ramionami. – W jego wieku… – „Pibdy” – powtórzyła stanowczo Rose. Charliego zawsze śmieszyło, że osoby ze starych rodów przejęły angielski zwyczaj zastawiania pułapek językowych na ludzi nieobytych towarzysko. Wyższe klasy wymawiały pewne nazwiska w taki sposób, by dyskretnie odróżniało je to od innych. Zresztą nie chodziło tylko o nazwiska. Nazywanie męskiego stroju wieczorowego smokingiem uważano za wulgarne. Amerykańska klasa średnia mówiła „smoking”. W naprawdę zacnych domach mówiło się „marynarka do kolacji”. – Podobno przyjęto do Groton czarnego ucznia – powiedziała Rose cicho. – Owszem – przyznał Charlie. – Dwa lata temu. To dobrze. – No cóż, przynajmniej to nie Żyd – mruknęła.

Charlie pokręcił głową. Czasami nie pozostawało mu nic innego, jak ignorować słowa matki. Gdy znaleźli się na ulicy, Gorham zauważył konne dwukółki czekające na rogu i zapytał, czy mogliby się taką przejechać. Charlie zerknął na matkę. Skinęła głową. – Czemu nie? – powiedział. To była bardzo przyjemna przejażdżka. Najpierw ruszyli Piątą Aleją. Matka zachowywała się jak zwykle. Gdy mijali elegancki dom towarowy Bergdorfa, tłumaczyła Gorhamowi: – Kiedyś była tu rezydencja Vanderbiltów. A gdy po paru minutach znaleźli się przed neogotycką katedrą Świętego Pawła, powiedziała ze smutkiem: – Kiedyś stały tu jedynie prywatne domy, a dziś nic tylko kościoły i sklepy. Tak

naprawdę,

zauważył

Charlie,

zbliżali

się

do

prawdziwego, duchowego serca Midtown. I nie była nim bynajmniej katedra. Duchowe serce Manhattanu znajdowało się po drugiej stronie ulicy. Doskonale pamiętał, że przez wiele lat, kiedy patrzyło się przez Manhattan, widać było ogromną wieżę Empire State Building, wielki symbol królujący na niebie. Ale symbol czego? Porażki. Osiemdziesiąt osiem pięter biur, których nikt nie wynajmował. W końcu zostały zajęte, ale podczas recesji gmach nazywano Empty State Building. Można by pomyśleć, że w takich czasach inni nie będą mieli odwagi budować podobnych biurowców. Ale nie w Nowym Jorku. I nie ten, kto nazywał się Rockefeller.

Tuż przed krachem z 1929 roku John D. Rockefeller junior wydzierżawił dwa akry ziemi po zachodniej stronie Piątej Alei, żeby wznieść tam kompleks biurowy i operę. Po krachu zaniechano

planów

budowy

opery.

Ale

z

reszty

przedsięwzięcia Rockefeller rezygnować nie zamierzał. Bez żadnej pomocy najbogatsza rodzina na świecie zbudowała nie jeden, ale czternaście biurowców z ogrodami na dachach i galerią handlową, tworząc w ten sposób najelegantszą przestrzeń uliczną w mieście. Przepiękny dziedziniec latem służył jako restauracja pod gołym niebem, a zimą urządzano tam ślizgawkę. Gdy zbliżał się dziesiąty rok budowy, w grudniu robotnicy postawili na dziedzińcu choinkę. Rockefeller Center okazało się triumfem. Było wielkie, eleganckie, bogate. Stworzyli je nowojorczycy, którzy nie znali słowa „niemożność”. Nawet recesja ich nie powstrzymała. I to właśnie jest sedno, myślał Charlie. Oto istota Nowego Jorku. Imigranci przybywali bez grosza przy duszy, ale jakoś dawali sobie radę. Na Boga, nawet pierwszy Astor przyjechał z niczym. To była tradycja tego miasta, sięgająca czasów twardych wilków morskich i pierwszych osadników, którzy przybyli na Wschodnie Wybrzeże i z których wywodzili się jego przodkowie. Rockefeller był tytanem takim samym jak Pierpont Morgan czy prezydent Roosevelt – oto książęta tego świata, symbole nowojorskiego ducha. – To jest Rockefeller Center – zwrócił się do syna. – Powstało w czasach wielkiego kryzysu, bo Rockefeller miał pieniądze i był odważny. Czy to nie wspaniałe? – Tak, tato.

– Nowojorczyk nigdy nie da się pokonać, zawsze się podnosi, zapamiętaj to sobie. – Dobrze, tato. Przejechali powozem Szóstą i wrócili przez Central Park. To było naprawdę przyjemne popołudnie. Gdy wysiadali, Charliemu nasunęła się nieodparta myśl. Oto przejechali się dwukółką jak turyści. Dzisiaj pójdą z Gorhamem na przedstawienie też trochę jak turyści. A jutro będzie musiał go zawieźć na Staten Island. Wtedy syn się odezwał: – Tato. – Słucham. – Kiedy dorosnę, zamierzam tu zamieszkać. – Mam taką nadzieję. Chłopiec zmarszczył brwi i spojrzał na ojca poważnie, jakby ten go wcale nie zrozumiał. – Tato – powiedział cicho. – Będę tu mieszkał. *** Charlie zjawił się w galerii dość wcześnie, ale Sarah Adler już była na miejscu. Galeria Betty Parsons mieściła się przy Pięćdziesiątej Piątej Ulicy. Otwarto ją w 1946 roku, ale już była sławna. Niewątpliwie po części za sprawą charakteru Betty, która pochodziła z dobrej rodziny i postępowała zgodnie z obowiązującymi w jej sferach zasadami: wcześnie wyszła za mąż za odpowiedniego kandydata. Ale potem się zbuntowała. Wyjechała do Paryża, gdzie żyła z kobietą. W latach

trzydziestych mieszkała w Hollywood i przyjaźniła się z Gretą Garbo. W końcu, sama będąc malarką, założyła w Nowym Jorku galerię. W latach pięćdziesiątych każdy, kto interesował się sztuką współczesną, musiał się znaleźć w Nowym Jorku. Już wcześniej pojawiły się w Stanach Zjednoczonych szkoły malarskie: dziewiętnastowieczna Hudson River School i typowe dla niej wspaniałe pejzaże przedstawiające Hudson, Niagarę i Zachód; amerykańscy impresjoniści, którzy gromadzili się we Francji, wokół domu Moneta w Giverny, a potem wracali do kraju. Było to znakomite malarstwo, ale nie wytyczyło żadnej nowej drogi. A potężne ruchy nowoczesnej sztuki abstrakcyjnej, poczynając od kubizmu, wywodziły się z Europy. Aż nagle na nowojorską scenę wkroczyła grupa malarzy tworzących wielkie nowatorskie abstrakcyjne dzieła. Jackson Pollock, Hedda Sterne, Barnett Newman, Motherwell, de Kooning, Rothko – często nazywano ich „gniewnymi”, a ich szkoła zyskała miano amerykańskiego ekspresjonizmu. Współczesna Ameryka dorobiła się własnego kierunku w sztuce! A w samym jego centrum znajdowała się drobna, niezmordowana dama, która wywodziła się ze świata prywatnych nowojorskich szkół i letnich wakacji w Newport, ale wybrała towarzystwo najbardziej śmiałych artystów swoich czasów: Betty Parsons. Oraz naturalnie jej galeria. Tego dnia otwierano wystawę zbiorową. Pokazywano prace Motherwella, Helen Frankenthaler, a także Jacksona Pollocka. Charlie przedstawił Sarah Pollockowi. A potem zaczęli oglądać obrazy.

Wystawa była wspaniała. Szczególnie spodobała im się jedna praca Pollocka – bogactwo brązów, bieli i żółci. – To wygląda tak, jakby jeździł po płótnie rowerem – szepnęła Sarah. – Może tak właśnie zrobił – odpowiedział Charlie z uśmiechem. Miał jednak wrażenie, że jak zwykle w tej pozornie przypadkowej wirującej masie abstrakcyjnych barwnych form można odnaleźć podprogowe powtórzenia i złożone rytmy, nadające obrazowi niezwykłą moc. – Niektórzy uważają go za oszusta – powiedział. – Ale według mnie jest geniuszem. Na wystawie był też jeden piękny obraz Motherwella z cyklu Elegia o Republice Hiszpańskiej, przedstawiający duże czarne glify i pionowe pasy na białym tle. – Dla mnie ten obraz rezonuje dźwiękiem – powiedziała Sarah. – Jak jakaś orientalna mantra. Rozumiesz, co mam na myśli? – Tak. Też tak czuję. – Dziwne, pomyślał, ale gdy spotkają się bratnie umysły, to nawet duża różnica wieku nie ma znaczenia. Uśmiechnął się pod nosem. Mówią, że władza i pieniądze to najsilniejsze afrodyzjaki, ale wspólnota wyobraźni działa równie mocno i dłużej. Zauważyli swoich znajomych, więc rozeszli się w różne strony, żeby z nimi porozmawiać. Charlie zamienił kilka słów z Betty Parsons. Lubił Betty. Gdy patrzył na jej twarz, tak typową dla Nowej Anglii, z drobną, lecz mocno zarysowaną szczęką i szerokimi

brwiami, gdy myślał o jej odwadze, miał ochotę ją pocałować, co z pewnością nie zostałoby przez nią dobrze przyjęte. Minęła godzina. Rozejrzał się po sali i zobaczył, że Sarah rozmawia z osobami w jej wieku. Tłumiąc westchnienie, postanowił wyjść. Podszedł jednak do niej, żeby się pożegnać. – Idziesz już do domu? – Wyglądała na rozczarowaną. – Tak. Chyba że miałabyś ochotę na kolację. Ale może powinnaś jednak zostać ze znajomymi? – Chętnie coś zjem – powiedziała. *** Postanowili pójść do Sardi’s. O tej porze było tam niemal pusto, publiczność wychodząca z teatrów pojawiała się dużo później. Nawet nie musieli czekać na stolik. Charliemu zawsze podobał się teatralny wystrój lokalu i wiszące na ścianach karykatury aktorów. Zamówili steki i czerwone wino, a wkrótce poprosili o drugą butelkę. Nie rozmawiali o wystawie. Charlie opowiedział jej o tym, co robił w niedzielę z synem, a potem zaczęli rozprawiać o tym, jak wyglądało miasto w latach trzydziestych. Wyznał, co myśli o Rockefellerze i Roosevelcie i o odziedziczonym po przodkach duchu Nowego Jorku. – Ale pamiętaj też o burmistrzu La Guardii – przypomniała. – On również ocalił miasto. – Pełna zgoda. – Charlie uśmiechnął się szeroko. – Powinniśmy dziękować Bogu za Włochów. – La Guardia nie był Włochem. – Jak to? Od kiedy?

– Jego ojciec był Włochem, ale matka Żydówką. Co czyni z niego Żyda. Spytaj kogokolwiek z mojej rodziny. – No dobrze. A co twoja rodzina myśli o Robercie Mosesie? Jego rodzice to Żydzi. – Oni go nienawidzą. – Zrobił dla miasta wiele dobrego. – To prawda. Ale ciotka Ruth mieszka w Bronksie, a jej nieruchomość straciła na wartości właśnie przez Mosesa. – Wielka autostrada, którą Moses wytyczył przez tę dzielnicę, była ogromnym wyzwaniem dla budowniczych. Wielu ludzi wysiedlono, wartość ich domów i działek spadła, co budziło niezadowolenie. – Ciocia Ruth życzy mu złamania karku. – Uśmiechnęła się. – A moja rodzina trzyma się razem. Popieramy ją. Mosesa trzeba zniszczyć. – Dużą masz rodzinę? – Siostrę i dwóch braci. Krewni mamy wynieśli się z Nowego Jorku. – Umilkła na chwilę. – Ojciec miał brata, Hermana, który mieszkał w mieście. Ale przed wojną wyjechał do Europy i… – Nie wrócił? – Nie rozmawiamy o nim. – Przykro mi. Wzruszyła ramionami i zmieniła temat. – A więc twój syn mieszka na Staten Island. A ma mamę? – Tak. Moją byłą żonę. – Aha. Nie chciałam być wścibska.

– Nic nie szkodzi. Nasze stosunki są poprawne. – Uśmiechnął się. – Wiesz, kiedy w galerii powiedziano mi, że to ty będziesz organizować wystawę Kellera, miałem wątpliwości. – I kiedy zmieniłeś zdanie? – Po tym, co powiedziałaś o Kellerze i Stieglitzu. – Uśmiechnął się. – Ale muszę przekonać się, czy mas odpowiednie kompetencje. – Mam. A tak przy okazji, jestem wielbicielką Alfreda Stieglitza. Nie tylko jego fotografii, ale i wszystkich organizowanych przez niego wystaw. Wiesz, że urządził jedną z pierwszych wystaw Ansela Adamsa w Nowym Jorku? Dla Charliego wystawa zdumiewających zdjęć Adamsa była pamiętnym wydarzeniem 1936 roku. Niedługo potem wyjechał do Hiszpanii. – Widziałem ją. – Podziwiam też jego życie osobiste. Mężczyzna, którego poślubiła Georgia O’Keeffe, musi być wyjątkowy. Zdaniem Charliego małżeństwo wybitnego fotografa z wielką malarką było jednym z najważniejszych związków w świecie sztuki XX wieku, choć nie brakowało w nim burz. – Nie dochował jej wierności. – No cóż, był Stieglitzem. – Wzruszyła ramionami. – Poza tym kiedy związał się z O’Keeffe, miał prawie pięćdziesiąt pięć lat. A sześćdziesiąt cztery, gdy zostawił ją dla innej kobiety. – Dla Dorothy Norman. Ją też znałem.

– Miała zaledwie dwadzieścia dwa lata. – Cholernie duża różnica wieku. Spojrzała na niego. – Człowiek ma tyle lat, na ile się czuje. *** W piątek po południu Sarah Adler pojechała metrem na Brooklyn. Miała nową książkę do przeczytania. Mosty Toko-ri Jamesa Michenera była powieścią o wartkiej akcji opowiadającą o niedawnej wojnie w Korei. Nawet nie zauważyła, jak dojechali do Flatbush. Sarah kochała Brooklyn. Każdy, kto tu zamieszkał, czuł się jego

częścią.

Jednym

z

powodów

była

geografia.

Dziewięćdziesiąt mil kwadratowych lądu i dwieście mil linii brzegowej – nic dziwnego, że Holendrom się tu podobało. Brooklyn miał też niezwykłe, przejrzyste światło. Kiedyś Anglicy nazywali go hrabstwem Kings. Dziś łączyły go z Manhattanem ogromne mosty – obok Mostu Brooklyńskiego zbudowano Williamsburg i Manhattan – oraz metro. W ciągu ostatnich siedemdziesięciu lat większość spokojnych wiejskich terenów zajęły budynki mieszkalne, pozostały jednak duże parki i ocienione drzewami ulice. A wędrując w niedzielny poranek pośród domów z brunatnej cegły ze spadzistymi holenderskimi dachami, miało się wrażenie, że w tym przejrzystym brooklyńskim świetle rozpościera się obraz Vermeera. Kiedy szła ze stacji, było jeszcze widno. Tyle miejsc w całym Flatbush przywodziło jej na myśl wspomnienia z dzieciństwa. Od drobnych przyjemności, takich jak stragan

z napojami, gdzie kupowali mleko z syropem czekoladowym i wodę sodową, koszerne delikatesy i restauracja przy Pitkin Avenue, dokąd chodzili na słodycze, aż po zatłoczony Stadion Ebbets, na którym grali Brooklyn Dodgers. Minęła sklep z cukierkami, przy którym zawsze wałęsały się dzieciaki, i skręciła w uliczkę, na której grali kiedyś w piłkę. Adlerowie mieszkali w domu z brunatnej cegły. Kiedy Sarah była mała, ojciec wynajmował tu pokój na gabinet. W czasie recesji właściciel, chcąc zatrzymać dobrych lokatorów, zaproponował jej rodzicom dwa piętra, za które przez pierwsze trzy miesiące nie musieli płacić czynszu. Mieszkanie było piękne, więc żyli tam do dziś. Matka przywitała ją w drzwiach. – Michael jest już gotowy, a ojciec i Nathan zejdą za chwilę. Rachel miała jutro przyjechać, ale mówi, że wszyscy u nich złapali przeziębienie. Sarah nie obawiała się o siostrę. Rachel była o dwa lata starsza. Wyszła za mąż jako osiemnastolatka i nie mogła zrozumieć, dlaczego Sarah nie podąża jej śladem. Sarah pocałowała brata na powitanie. Miał już osiemnaście lat i wyrósł na przystojnego mężczyznę. A potem poszła na górę i zapukała do Nathana. Jego pokój nie zmienił się, na ścianach wciąż wisiały zdjęcia bohaterów baseballu i trofeów Dodgersów. Nathan miał czternaście lat i pilnie uczył się w jesziwie. Ale Dodgersi wciąż byli dla niego najważniejsi. – Już idę, już idę! – zawołał. Nie znosił, gdy ktoś zagląda do jego pokoju. Po chwili poczuła na ramieniu dłoń ojca.

Doktor Daniel Adler był niski i korpulentny. Miał łysinę na czubku głowy i mały ciemny wąsik. Gdy nachodził go żal, że został dentystą, a nie pianistą, pocieszał się myślą o rodzinie i religią. Kochał jedno i drugie – prawdę powiedziawszy, religia i rodzina były dla niego nierozłączne. Sarah czuła z tego powodu wdzięczność. Dlatego gdy tylko mogła, w każdy piątek przyjeżdżała do Flatbush na szabas. Zebrali się w salonie, gdzie przygotowano już dwie świece. Rodzina stała w milczeniu, a matka, zasłaniając oczy dłońmi, wypowiedziała błogosławieństwo: – Baruch ata Adonai eloheinu melech haolam… Odprawienie tej micwy należało do matki. Dopiero potem, żeby błogosławieństwo się dopełniło, mogła odsłonić oczy i spojrzeć na płomień świec. Sarah szanowała ten rytuał i przesłanie szabasu. Dzień odpoczynku – dar, który Bóg ofiarował narodowi wybranemu. Spotkanie rodziny o zachodzie słońca, poczucie radosnej bliskości – sama nie była zbyt religijna, ale lubiła przyjeżdżać do domu z tej okazji. Po zapaleniu świec szli o zmroku do synagogi. Sarah ceniła religię swojej rodziny. Ignorantom wydawało się, że milion mieszkających na Brooklynie Żydów świętuje w ten sam sposób. Nic bardziej mylnego. W okolicach Brownsville, gdzie przeważali Żydzi, a ulice były dość niebezpieczne, większość mieszkańców była niewierząca i w ogóle nie chodziła na żadne nabożeństwa. W Borough Park mieszkało wielu syjonistów. Williamsburg był ortodoksyjny, a w ciągu ostatnich lat tutaj i do Crown Heights przybyło

z

Węgier

wielu

chasydów.

Chasydzi

żyli

w

odrębnym

świecie

–

nosili

staromodne

ubrania

i rygorystycznie przestrzegali żydowskich praw. Na samym początku żydowską społeczność Brooklynu tworzyli Aszkenazyjczycy, którzy przyjechali głównie z Niemiec i Europy Wschodniej. Ale w latach dwudziestych w Bensonhurst osiadła wielka grupa Żydów z Syrii. Ta sefardyjska społeczność znacznie różniła się od pozostałych. Flatbush było różnorodne. Na jednej ulicy mieszkali ortodoksi, Żydzi konserwatywni i reformowani. Pojawiły się też grupy węgierskich chasydów. Dogadywali się ze sobą, pod warunkiem że kibicowali Dodgersom. Adlerowie należeli do odłamu konserwatywnego. „W byciu ortodoksem nie ma nic złego, jeśli ktoś to lubi – mawiał ojciec. – Ale dla mnie to trochę za dużo. Jesziwa to dobra szkoła, lecz kształcić się można nie tylko tam. Ja jestem Żyd konserwatywny, ale nie ortodoks”. Kilka domów dalej na tej samej ulicy mieszkała rodzina, która uczęszczała do reformowanej świątyni. Daniel Adler leczył im zęby, a w dzieciństwie Sarah bawiła się z ich dziećmi. Ale już wtedy zdawała sobie sprawę z istniejących różnic. „Reformowani posunęli się za daleko – tłumaczył ojciec. – Twierdzą, że Tora nie pochodzi od Boga, i wszystko kwestionują. Uważają się za oświeconych i liberalnych. Ale jeśli się idzie tą drogą, to pewnego dnia zostanie się z niczym”. W mieście Sarah miała głównie niewierzących przyjaciół. To było jej towarzystwo w ciągu tygodnia. A potem przyjeżdżała do domu na weekend. Na razie podobało jej się, że żyje w dwóch światach.

Po krótkim nabożeństwie wrócili na piechotę do domu. Zebrali

się

przy

stole,

rodzice

udzielili

dzieciom

błogosławieństwa, ojciec odmówił nad kielichem wina kidusz, potem wszyscy zmówili modlitwę nad dwiema chałkami i wtedy dopiero mogli zacząć kolację. Już od wczesnego dzieciństwa Sarah wiedziała, co będzie na obiad. W piątki był kurczak. W środę kotlety jagnięce. We wtorki jadano rybę, a w czwartki sałatkę z jajek i placki ziemniaczane. Jedynie poniedziałki były nieprzewidywalne. Reszta szabasu upłynęła spokojnie. Sobotnie nabożeństwo zawsze było długie, trwało od dziewiątej rano do południa. Dawniej wydawało się jej nudne i męczące, ale o dziwo, teraz już nie. Po nabożeństwie zjedli miły, rodzinny obiad, potem ojciec trochę im poczytał i poszedł się zdrzemnąć, a ona i Michael rozegrali partię warcabów. Michael był muzykalny, więc w sobotę po południu poszedł z ojcem na koncert do Brooklyn Museum. Do końca szabasu nie wolno było oglądać telewizji, ale w sobotni wieczór ojciec zapytał, czy chciałaby posłuchać płyty, którą właśnie kupił. Była to I symfonia Bernsteina pod batutą kompozytora. Usiadła więc obok ojca na kanapie i patrzyła z czułością, jak na jego twarzy pojawia się wyraz absolutnego szczęścia. Potem poszli spać. To był naprawdę cudowny dzień. Kiedy jednak w niedzielę rano Sarah zeszła na dół, nastrój nie był już tak miły. Mama przygotowywała francuskie tosty w kuchni. Sarah usłyszała, jak na dole ojciec ćwiczy na pianinie. Chciała pójść i się z nim przywitać, ale matka ją powstrzymała.

– Ojciec miał złą noc. – Pokręciła głową. – Znów myślał o stryju Hermanie. Sarah westchnęła. Na rok przed wybuchem drugiej wojny światowej stryj Herman mieszkał w Londynie. Ale mówił dobrze po francusku i często jeździł do Francji, gdzie miał niewielką firmę eksportową. Nie niepokoili się, gdy stryj nie odzywał się do nich przez rok. „On nie ma zwyczaju pisać listów. Po prostu zjawia się jakby nigdy nic”, narzekał ojciec. Ale pod koniec 1939 roku przyszedł list. Wuj pisał, że jest w Londynie i wybiera się do Francji. To zaniepokoiło ojca. „Nie wiem, jak można tam pojechać ani jak się stamtąd wydostać”, powiedział. Mijały miesiące. Cisza. Mieli nadzieję, że stryj wciąż jest w Londynie. Po Blitzkriegu ojciec stwierdził: „Może powinniśmy mieć nadzieję, że jest we Francji”. Listy wciąż nie przychodziły. Dowiedzieli się prawdy po czterech latach. Wtedy pierwszy i jedyny raz Sarah widziała ojca w stanie takiego wzburzenia. Nie dało się go uspokoić. Wtedy też po raz pierwszy zrozumiała, czym jest rozpacz. Widząc cierpienie ojca, chciała go chronić, mimo że była jeszcze mała. A potem Adlerowie zrobili to, co robi żydowska rodzina, gdy straci bliską osobę: rozpoczęli szibah, tradycyjną żałobę. To bardzo piękny zwyczaj. Przez siedem dni, o ile nie przestrzega się bardziej surowych reguł, krewni i znajomi przychodzą do domu, przynosząc jedzenie i pociechę. Wygłosiwszy po hebrajsku tradycyjne słowa kondolencji, goście

rozmawiają

czule

z

pogrążonymi

w

żałobie

gospodarzami, którzy siedzą na niskich stołkach albo skrzynkach. Matka Sarah zasłoniła tkaninami wszystkie lustra w domu. Dzieci miały przypięte czarne kokardki, a ojciec rozerwał sobie koszulę na piersi i cały czas siedział w kącie. Przyszło wielu przyjaciół. Wszyscy rozumieli rozpacz Daniela Adlera i próbowali go pocieszyć. Sarah pamiętała to do dziś. – Szibah po twoim stryju Hermanie to najgorszy czas w moim życiu – powiedziała matka. – Gorszy nawet niż dzień, gdy wyrzucili mnie z pracy. Dzień, w którym matka została zwolniona, stał się częścią rodzinnej legendy. Wydarzyło się to na długo przed urodzeniem Sarah, jeszcze przed ślubem rodziców. Matka postanowiła pracować w Midtown, znalazła posadę sekretarki w banku. Ojciec ostrzegał ją, żeby tego nie robiła, ale chciała go przekonać, że nie ma racji. Z rudymi włosami i niebieskimi oczami nie wyglądała na Żydówkę. „Nazywam się Susan Miller”, powiedziała. „Kiedyś nazywali się Millstein”, tłumaczył im ojciec. Nie wspomniał, że „Miller” było trzecim najbardziej popularnym żydowskim nazwiskiem w Ameryce. Ale bank zatrudnił ją bez żadnych kłopotliwych pytań. Przepracowała pół roku. Była zadowolona, mimo że nie mogła obchodzić szabasu, ale rodzina przecież nie była specjalnie religijna. Zgubiła ją przypadkowo rzucona uwaga. Któregoś piątku rozmawiała z bliską koleżanką. Pocieszała ją, bo jeden z kasjerów, wyjątkowo niesympatyczny człowiek, ciągle ją krytykował. „Nie przejmuj się – tłumaczyła. – On bez przerwy gdera i narzeka”. Nie zauważyła nawet, że użyła słowa

wywodzącego się z jidysz, kwecz, i nie bardzo rozumiała, dlaczego koleżanka dziwnie na nią spojrzała. „A potem, jestem o tym przekonana, choć nie mam na to dowodów, poszła za mną aż na Brooklyn. W poniedziałek widziałam, jak rozmawia z kierownikiem, a w południe zostałam zwolniona. Za to, że jestem Żydówką”. Ten wypadek całkowicie odmienił życie matki. „Powiedziałam sobie, że nie chcę mieć więcej do czynienia z gojami. I wróciłam do naszej religii”. A rok później wyszła za mąż za Daniela Adlera. Te wspomnienia przerwało pojawienie się Michaela i Nathana, którzy zeszli na śniadanie. Sarah pomogła matce nałożyć potrawy. Z dołu dobiegały dźwięki pianina. Gdy bracia wyszli, kobiety zajęły się sprzątaniem kuchni. – Nadal dobrze ci w tym twoim mieszkaniu? – spytała matka, gdy skończyły. Nie była zadowolona, że Sarah przenosi się na Manhattan, ale mieszkanie okazało się wielkim łutem szczęścia. Brat jednego z pacjentów ojca miał apartament w Greenwich Village. Właśnie planował wyjazd do Kalifornii na rok, a może nawet na dwa. Chętnie zgodził się wynająć mieszkanie za niewielką cenę osobie, za której uczciwość mógł ręczyć jego brat. Był tylko jeden warunek: gdyby pojawiła się taka konieczność, Sarah musiałaby bezzwłocznie opuścić dom. I w ten oto sposób wprowadziła się do ładnego, małego mieszkanka z sypialnią, na które było ją stać mimo niewielkiej pensji.

– Dobrze – powiedziała. – Poza tym uwielbiam swoją pracę. – Przyjedziesz do domu w przyszłym tygodniu? – Chyba tak. A dlaczego pytasz? – Wspominałam ci kiedyś o wnuku Adele Cohen, pamiętasz? O tym, który studiował na Harvardzie. Teraz jest lekarzem. – Czy on nie przeniósł się do Filadelfii? – Tak, ale niedawno dostał posadę w Nowym Jorku. Właśnie się przeprowadza. A w przyszłym tygodniu ma odwiedzić babkę. Jest bardzo miły. – Przecież nigdy go nie widziałaś. – Skoro jest wnukiem Adele, to musi być miły. – Ile ma lat? – Adele mówi, że w przyszłym roku skończy trzydzieści. I bardzo interesuje się sztuką. Kupił obraz. – Skąd wiesz? – Od Adele. Podobno nawet kilka obrazów. – Co to za malarstwo? – A skąd mam wiedzieć? Obraz to obraz. – Może przypadlibyśmy sobie do gustu. – Spotkaj się z nim. – Ma pieniądze? – Jest lekarzem. – Matka umilkła, dając do zrozumienia, że to wystarczy. – Jego ojciec, kiedy żenił się z córką Adele, był

księgowym. Ale nie lubił tego, więc założył firmę sprzedającą grzejniki. A teraz sprzedaje też klimatyzatory. Nawet do New Jersey. Adele mówi, że dobrze mu się wiedzie. A więc wnuk Adele ma pieniądze. Sarah się uśmiechnęła. Widziała w wyobraźni, jak jej matka i Adele aranżują wszystko. Nie miała na co narzekać. Może to właśnie idealny kandydat? – Spotkam się z nim – obiecała. *** Ale wracając późnym popołudniem kolejką z Brooklynu, wcale nie myślała o lekarzu. Jej myśli krążyły wokół Charliego Mastera. To prawda, flirtowała z nim w Sardi’s. Delikatnie go prowokowała, by powiedział, ile ma lat. Była pewna, że mu się podoba. Ale zachowywał się powściągliwie. Domyślała się dlaczego. Nie chciał zrobić niczego – gdyby ich stosunki się popsuły – co naraziłoby na szwank wystawę Theodore’a Kellera. Sumiennie opiekował się kolekcją, a to budziło jej szacunek. Charlie najwyraźniej był zainteresowany Sarah, ale jednocześnie chciał utrzymać ich znajomość na płaszczyźnie zawodowej.

Dlatego

uwiedzenie

go

wydało

jej

się

pociągającym wyzwaniem. Sarah Adler uwielbiała swoją pracę. Kochała swoją rodzinę. I szanowała religię. Jednak od czasu do czasu lubiła też łamać zasady. Sarah Adler nie była dziewicą. Ale rodzice nie musieli o tym wiedzieć.

Charlie Master był interesującym starszym mężczyzną. Chciała go lepiej poznać. Chciała się od niego uczyć. No i poza tym nie był Żydem. Zakazany owoc. Warto było się nad tym zastanowić. Następnego dnia zaczęła planować rozmieszczenie zdjęć na wystawie. Przyszło jej do głowy, że dobrze byłoby pokazać więcej przykładów ilustrujących różne okresy w twórczości Kellera. Postanowiła o tym pamiętać. Zrobiła też wstępny projekt katalogu. Charlie Master miał dostarczyć tekst, ale wymieniła kilka kwestii, które jej zdaniem powinny się w nim znaleźć. Sarah pomyślała jednak, że należałoby opracować spisy instytucji i kolekcjonerów, którzy kupili prace Stieglitza i Ansela Adamsa, choć galeria miała uaktualnioną listę klientów. To też zanotowała sobie wraz z pytaniem, czy Charlie nie mógłby jej podpowiedzieć, gdzie zdobyć takie informacje. Potem pokazała cały materiał właścicielowi galerii i wysłała kopię Charliemu. Bez względu na to, czy uda mi się pana uwieść, panie Master, wystawa będzie cholernie dobra. Teraz nie pozostało jej nic innego, jak czekać. *** Nie zakochał się w niej od pierwszego wejrzenia. Dziesięć dni po tym, jak otrzymał materiały dotyczące wystawy, spotkali się w niewielkim biurze niedaleko Columbii i przez dwie godziny przeglądali kolekcję. Wspólnie wybrali dodatkowych

pięć zdjęć, które powinny znaleźć się na wystawie, zrezygnowali też z jednego, które włączyli wcześniej. Była niezwykle bystra. Ale miała też w sobie wiele pokory. Spodobało mu się to. – To moja pierwsza wystawa w galerii – powiedziała. – Muszę się jeszcze dużo nauczyć. Boję się, że popełnię błąd. – Na razie świetnie ci idzie. W następnym tygodniu spotkali się w galerii. Pokazała mu szczegółowe szkice planowanej ekspozycji. – Pewności nabierzemy, gdy zaczniemy wieszać zdjęcia – stwierdził. – Ale na razie wszystko wygląda dobrze. Bardzo dobrze. – A gdy się oddaliła, zwrócił się do właściciela: – Ona ma prawdziwy talent. – Wczoraj siedziała w galerii do dziesiątej wieczorem, przeglądając adresy – powiedział właściciel. – A to zasługuje na szacunek. Kilka dni później Charlie zaprosił Sarah na obiad. Chciał jej przedstawić jednego ze znajomych kolekcjonerów. A ten był pod wielkim wrażeniem. – Jest rzeczywiście świetna – zauważył, gdy zostali sami. – A za tymi okularami… – Uśmiechnął się szeroko. – Ja tam widzę żar. – Tak myślisz? – Jeszcze się nie przekonałeś? – Hm – mruknął Charlie. – Jeszcze nie. Może powinien zostać jej mentorem?

*** To się wydarzyło spontanicznie. Któregoś wieczoru, wracając ze spotkania, zorientował się, że znajduje się niedaleko galerii. Pod wpływem impulsu, widząc zapalone światło, zajrzał do środka. Sarah była sama. Ucieszyła się na jego widok. – Właśnie miałam zamykać. – A ja akurat przechodziłem w pobliżu. Pomyślałem sobie, że jeszcze raz rzucę okiem na wnętrze. – Proszę bardzo. W galerii były dwie sale. Wszedł do drugiej i zatrzymał się, rozglądając po ścianach. – Zapalić więcej światła?! – zawołała. – Nie trzeba. Pójdę już do domu. Masz jakieś plany na wieczór? – Mój znajomy należy do małego zespołu teatralnego. Mają dzisiaj spektakl. Nawet nie wiem, co to jest, ale obiecałam, że przyjdę. – Brzmi interesująco. – Nie wiem. Wybrałbyś się ze mną? Zawahał się. – Ostatni raz byłem na takim przedstawieniu dawno temu. – Uśmiechnął się. – Czemu nie? Teatr mieścił się w West Village. A dokładniej w piwnicy jednej z kamienic. Na chodniku stała trójka młodych ludzi. Jeden z nich trzymał w dłoni kubek z kawą. Drzwi do piwnicy

były zamknięte. Wisiała na nich kartka z napisem: „Dzisiejszy spektakl został odwołany”. – Świetnie – mruknęła Sarah. – Może nie udało się zebrać widowni. – To im akurat nie przeszkadza – powiedział mężczyzna z kubkiem. – Julian zachorował. – A Mark? – Pokłócił się z Helgą. – Aha. – Może jutro – zasugerował mężczyzna. – Przykro mi – powiedziała Sarah do Charliego. – Nie powinnam była cię tu ciągnąć. – Znam takie sytuacje – odparł swobodnie. – Może coś zjemy? Przeszli przez Village, zaglądając do kafejek i restauracji. Znaleźli małą włoską trattorię, zamówili chianti i makaron. Charlie uśmiechnął się szeroko. – Czuję się, jakbym znów miał dwadzieścia lat. – To chyba nic złego. Rozmawiali o muzyce. Opowiadał jej, gdzie dawniej chodziło się na najlepszy jazz w mieście. A ona opowiedziała mu, jak trafiło się jej mieszkanie w Village. Na deser zamówili crème caramel. – Zaglądasz czasem do Village? – spytała, gdy wyszli na zewnątrz. – Tak. A czemu pytasz?

– Mam ochotę się przejść. – Dobrze. Na małych uliczkach wciąż panował ruch, restauracje nie mogły narzekać na brak gości. Charlie nie wiedział, jak ten wieczór ma się zakończyć, nie wiedział nawet, czego chce. Czuł się nieco skrępowany. Minęli mały lokal, w którym stały stoły z szachownicami. Siedziało przy nich kilku bardzo poważnych mężczyzn. Kelnerzy podawali im drinki. – Zagramy partyjkę? – zaproponowała Sarah. – Jasne, czemu nie. – Usiedli przy stole i zamówili po kieliszku koniaku. Grali w milczeniu przez pół godziny, w końcu Charlie spojrzał na nią podejrzliwie. – Pozwalasz mi wygrać? – Nie. – Na pewno? – Twierdzisz, że kłamię? – Tak. – Zaufaj mi. – No cóż. Szach-mat. – No i proszę. – Roześmiała się. – Zaskoczyłeś mnie. Wyszli z lokalu. Idąc ulicą, na rogu natknęli się na otwarty sklep ze słodyczami. Sarah kazała mu poczekać i zniknęła w środku. Po chwili wróciła z dwiema torebkami toffi. Dała mu jedną. – To prezent ode mnie. – Dziękuję.

– Napiłbyś się kawy? Mieszkam tuż za rogiem, przy Jane Street. Zawahał się. – Nie ma przymusu – powiedziała. – Brzmi nieźle. *** Przez resztę zimy i początek wiosny spotykali się dwa lub trzy razy w tygodniu, czasem u niego, a czasem w jej mieszkaniu w Village. Oboje traktowali to jak przygodę. Charlie zdawał sobie sprawę, że Sarah chłonie jego wiedzę i doświadczenie. A jemu sprawiało przyjemność, że może się dzielić swoim życiem z kimś tak inteligentnym jak ona i patrzeć na jej rozwój. Ale to była tylko część prawdy. Już w styczniu jej szczupłe ciało i jasna skóra stały się jego obsesją. Gdy Sarah była zajęta w galerii, spędzał całe godziny w małym biurze niedaleko Columbii albo w swoim mieszkaniu, marząc o niej. Gdy byli razem, wystarczyło, że poruszyła się zmysłowo, a zalewała go fala pożądania. Za każdym razem, zanim zaczęli się kochać, zdejmowała z szyi mały wisiorek, a ten drobny gest, wykonywany niemal bezwiednie, działał na niego podniecająco i budził wielką czułość. Potrafiła doprowadzić go do szalonej namiętności. Ale była dla niego czymś więcej niż tylko młodą kochanką. Wyczuwał w niej coś, czego nawet nie umiał opisać, jakąś starożytną aurę, coś należącego do Wschodu. Już pierwszej nocy zauważył, że jej drobne piersi są większe, pełniejsze, niż się spodziewał. Kiedy się kochali i później, gdy leżała przy

nim, miał wrażenie, że nie jest po prostu interesującą dziewczyną, ale kobietą pełną bogactw i tajemnic. Myślał o niej tak dużo, że czasem przeklinał swój brak zajęć. Co drugi tydzień jak zwykle spotykał się z Gorhamem. Miał ochotę przedstawić jej chłopca. Ale nawet gdyby powiedział, że to jego znajoma, Julie i tak by się o tym dowiedziała i domyśliła prawdy, a to oznaczałoby konieczność wyjaśnień i kłopoty. Poza tym Sarah jeździła na soboty i niedziele do domu. Stanowiło to pewną niedogodność. Chciał spędzać z nią wolne weekendy, ale ona mówiła, że musi jechać na Brooklyn. „Zaczęliby coś podejrzewać, gdybym się nie pojawiała”, tłumaczyła ze śmiechem. Ale czasem zostawała z nim. Pod koniec stycznia zabrał ją na narty do Vermont. Przewróciła się kilka razy, obracając to w żart, potem obejrzała ze smutkiem siniaki i obiecała, że spróbuje znowu, ale może za jakiś czas. A w lutym zaprosił ją na weekend do Connecticut. Wyjeżdżali z Nowego Jorku w zimne piątkowe popołudnie. Drogi były czyste, chociaż po bokach leżał jeszcze śnieg. Charlie był dumny ze swojego de soto custom sportsman z 1950 roku. Zarezerwował wcześniej pokój w uroczym hotelu, zaledwie o godzinę drogi od miasta. Na pana Charlesa Mastera z żoną. Obsługa hoteli zwykle nie sprawdzała zbyt dokładnie dokumentów, jeśli goście podpisywali się jako małżeństwo. Dotarli na miejsce o zmierzchu. Mieli ze sobą dwie walizki,

Charlie sam zaniósł je do drzwi drewnianego domu. W kominku w lobby płonęły duże polana, Charlie przywitał się z kierownikiem i podszedł do recepcji, żeby się zameldować, a Sarah stanęła przy ogniu. Po paru minutach zdjęła płaszcz i usiadła na otomanie, grzejąc się w cieple płomieni. Miała na sobie białą bluzkę i sweter. Charlie spojrzał na nią z uśmiechem: ogień rzucał na jej twarz uroczą poświatę. Nagle z kominka wypadł żarzący się kawałek drewna. Sarah pochyliła się, żeby wziąć szczypce, a wtedy jej wisiorek zakołysał się, odbijając blask ognia. Włożyła szczapę na miejsce, wstała i podeszła do recepcji. Charlie zauważył, że kierownik, który zaczął mu już opisywać pokój, spojrzał nieufnie na pochylającą się nad ogniem Sarah. A teraz wpatrywał się w jej dekolt. – Piękny kominek – zauważyła. – Przepraszam państwa na chwilę – powiedział kierownik, znikając na zapleczu. Wrócił po kilku minutach. – Bardzo mi przykro, ale jest pewien problem z pańską rezerwacją – zwrócił się do Charliego. – Początkowo wziąłem pana za innego gościa. W ogóle nie mamy rezerwacji na nazwisko Master. – Ale przecież do was dzwoniłem. Upewniono mnie, że pokój jest zarezerwowany. – Zupełnie nie rozumiem, jak to się mogło stać, i bardzo przepraszam. Niestety, nie mamy żadnego wolnego pokoju. Właśnie

to

sprawdziłem.

Wszyscy

goście,

zapowiedzieli się na weekend, są już na miejscu. – Musicie mieć jakiś pokój.

którzy

– Niestety, proszę pana. Naprawdę nie wiem, co powiedzieć. – Ale ja chcę odpocząć od miasta. – No cóż, dwie mile dalej jest inny hotel. Powiem panu, jak tam trafić. Może u nich coś pan znajdzie. – Do diabła z innym hotelem. Zarezerwowałem pokój tutaj. I chcę go dostać. – Bardzo mi przykro. – Charlie. – Sarah stanęła obok niego. – Podejdź ze mną do kominka. Muszę ci coś powiedzieć. Poszedł za nią, wzruszając z irytacją ramionami. – O co chodzi? – Nie chcę tutaj nocować. W samochodzie ci wytłumaczę. – Chciał zaprotestować, ale położyła mu dłoń na ramieniu. – Proszę. Zły, ale i zaintrygowany, wziął bagaże i zaniósł je do samochodu. Gdy już siedzieli w środku, powiedziała: – To chodzi o mnie, Charlie. Stwierdził, że nie ma pokoju, gdy mnie zobaczył. – Zobaczył, że nie masz obrączki? Trudno mi… – Nie, Charlie. Zobaczył mój wisiorek. – Twój wisiorek? – Z gwiazdą Dawida. I zorientował się, że jestem Żydówką. – Przecież to absurd.

– Nie przyjmują w tym hotelu Żydów. To Connecticut. Jak daleko jest stąd do Darien? Mówiono, że w Darien Żyd nie może nawet kupić domu. Charlie nie wiedział, ile w tym prawdy, może powtarzano tylko głupie plotki. A poza tym to, co się działo w latach trzydziestych, i okropności wojny wiele zmieniły. Nikt już nie był antysemitą. To niemożliwe. – Nie wierzę. – Dopóki jesteśmy razem, musisz się pogodzić, że takie rzeczy będą się zdarzać. Wydaje ci się, że Żydów wpuszczają do wszystkich wiejskich pensjonatów? Moją matkę bank zwolnił z pracy za to, że jest Żydówką. Chcesz mi powiedzieć, że twoi znajomi albo twoja rodzina nie wygłaszają antysemickich komentarzy? Zastanawiał się przez chwilę, a potem wzruszył ramionami. – Rzeczywiście. Czasami. Ale to typowe dla starych rodzin o episkopalnych korzeniach. Moja matka patrzy z góry na każdego, kto nie należy do jej sfery. Nieważne, czy ten ktoś jest Żydem, Irlandczykiem czy Włochem. To głupie, ale tak naprawdę nic nie znaczy. Oni nigdy by nie… – Masz rację. Przepraszam. Jak to jest, kiedy wyrzucają cię z hotelu? – Zmuszę go, żeby dał nam pokój. – Zawieź mnie do domu, Charlie. To miło, że chciałeś mnie gdzieś zabrać, ale czy nie moglibyśmy zjeść w mieście? W ciągu kolejnych tygodni widział coraz wyraźniej, że Sarah miała rację. Oczywiście on sam, obracając się wśród malarzy i artystów, miał wielu żydowskich przyjaciół. Miał

przyjaciół z różnych kręgów. Czasem któryś rzucał jakąś uwagę na temat swojego żydowskiego pochodzenia albo żartował z jego „błękitnej” episkopalnej krwi. Ale nie zdarzało się to zbyt często. A kiedy znajdował się wśród swoich albo wśród dawnych znajomych ze szkoły, na temat innych ras padały uwagi, których nikt nie wygłosiłby w innym towarzystwie. Nieszkodliwe uprzedzenia, drobne żarty. Nie miały żadnego znaczenia, zwłaszcza gdy dotyczyły kogoś innego. Ale teraz patrzył na to wszystko z innej perspektywy. *** Często opowiadał Sarah o swojej rodzinie. Różne historyjki o życiu z dawnych czasów i o tym, że jego matka jest pod wieloma względami reliktem tamtej przeszłości. – Bardzo bym chciał, żebyś ją poznała – powiedział kiedyś. – To chyba nie jest dobry pomysł – odparła. Ale wciąż o tym myślał, a któregoś popołudnia na początku marca, gdy oglądali wystawę w galerii przy Pięćdziesiątej Siódmej, powiedział nagle: – Chodźmy do mojej mamy. Mieszka przy Park Avenue. – Sama nie wiem. Jak zamierzasz mnie przedstawić? –

To

proste.

Organizujesz

wystawę

prac

Theodore’a Kellera. Mówiłem ci przecież, że mój przodek był jego pierwszym mecenasem. – Może masz rację – powiedziała niepewnie. Wizyta przebiegła bardzo miło. Matka bardzo się ucieszyła na ich widok. Opowiedziała Sarah o przyjęciu, które dawno

temu urządziła z okazji wydania książki Edmunda Kellera. I obiecała, że przyprowadzi na wernisaż swoich znajomych. – Moja droga, musisz mi dać co najmniej trzydzieści zaproszeń do rozesłania. Napiszę odręczny liścik i jeszcze zadzwonię. Znam wiele osób, które z pewnością coś kupią. – Byłoby wspaniale, pani Master – powiedziała Sarah. Gdy opuszczali budynek, wydarzył się drobny incydent. George, odźwierny, przywołał taksówkę. Charlie nie lubił, gdy pasażerowie muszą przesuwać się na siedzeniu, więc obszedł auto, żeby wsiąść z drugiej strony, a George otworzył drzwiczki przed Sarah. Gdy wsiadła do środka, zauważył, że George patrzy na nią z niechęcią. – Jakiś problem, George? – rzucił ostro. – Nie, panie Master. – Mam nadzieję – powiedział Charlie z groźbą w głosie. Któregoś dnia odziedziczy ten apartament, więc George powinien mieć się na baczności. Marszcząc brwi, usiadł obok Sarah. – O co poszło? – spytała, gdy jechali Park Avenue. – O nic. – Tak samo na mnie patrzył, gdy wchodziliśmy. Nie zauważyłeś. – Załatwię, żeby go zwolnili. Sarah patrzyła przez okno przez dłuższą chwilę, a potem zmieniła temat. – Masz wspaniałą matkę. A jeśli chodzi o te zaproszenia, to może nam bardzo pomóc.

Tydzień później jadł u matki kolację. – Ta twoja dziewczyna jest bardzo miła – powiedziała nagle. – Nie rozumiem. – Mówię o tej dziewczynie, którą ostatnio przyprowadziłeś. – Sarah Adler. Nieźle sobie radzi z wystawą. – Nie wątpię. Wygląda na bardzo kompetentną. Poza tym jest twoją kochanką. – Rose spojrzała mu w oczy. – Ja umiem poznać takie rzeczy. – Aha. – Jest bardzo młoda. Dasz sobie radę? – Dam. – To dobrze. Miałeś jakieś problemy z tego powodu, że jest Żydówką? – A dlaczego miałbym mieć? – Nie bądź głuptasem. Przecież wiesz, że Żydzi tu nie mieszkają. – Ten cholerny odźwierny zachował się po grubiańsku. – A czego się spodziewałeś? O ile wiem, taka kwestia nigdy się nie pojawiła, ale nie wyobrażam sobie, żeby zarząd spółdzielni wyraził zgodę na zakup mieszkania przez jakiegoś Żyda. Na rynku mieszkań dokonała się zmiana, która nieustannie bawiła Charliego. Większość budynków przy Park Avenue przekształcono we wspólnoty. Matka nie wynajmowała już swojego apartamentu, lecz miała udziały w budynku.

Udziałowcy wybierali spośród siebie zarząd, który mógł zawetować każdą transakcję kupna i sprzedaży. Gdy więc ktoś chciał sprzedać swój apartament osobie, którą pozostali lokatorzy uważali za nieodpowiednią, zarząd miał prawo nie udzielić na to zgody. Czasami powody były uzasadnione, a czasem nie. Ale wszyscy akceptowali niepisane reguły. – Przecież to nonsens – powiedział. – Na miłość boską, mamy lata pięćdziesiąte! – W innych budynkach nie mają takich zastrzeżeń. W każdym razie na West Side. – Popatrzyła na niego znacząco. – Chyba nie zamierzasz się z nią ożenić? – Nie. – Ten pomysł mocno go zaskoczył. – Wiesz, że zostałbyś usunięty z Social Register. – Nie zastanawiałem się nad tym. – No cóż, tak by się stało. Nie przeszkadza im, gdy ktoś jest biedny – powiedziała Rose. – Ale zwracają uwagę na to, z kim się żenisz. – Do diabła z tym spisem. – A poza tym – dorzuciła rzeczowo – nie stać cię na utrzymanie drugiej rodziny, prawda? *** Dzięki znajomości z Sarah Charlie dokonał jeszcze jednego odkrycia: jego wiedza o judaizmie była znikoma. Miał przyjaciół żydowskiego pochodzenia, czasem chodził na ślub czy pogrzeb. Żydowskie wesela niczym nie różniły się od wesel chrześcijańskich, poza chupą i zwyczajem tłuczenia

kieliszków. Znane chrześcijańskie błogosławieństwa w sposób oczywisty wywodziły się z tradycji hebrajskiej. Ale oprócz tego wiedział niewiele. Czasem wypytywał Sarah o życie jej rodziny i żydowskie zwyczaje. Ciekawiło go to coraz bardziej. Pod koniec marca Sarah spytała nieoczekiwanie: – Chciałbyś do nas przyjść na seder z okazji Paschy? – Na seder? Gdzie? – Na Brooklyn. Do moich rodziców. – Mam poznać twoich rodziców? – Doskonale wiedział, że rodzice Sarah nie mają pojęcia o ich związku. Jak mu tłumaczyła, ciągle wierzyli albo przynajmniej mieli taką nadzieję, że ich córka jest dziewicą. Ta propozycja zaintrygowała go, ale też zaniepokoiła. – Naprawdę myślisz, że to dobry pomysł? – Będą zaszczyceni. Znają cię jako właściciela kolekcji Kellera. Jesteś moim pierwszym poważnym klientem. Wiedzą, że to dla mnie ważne. W umówionym dniu Charlie pokonał most Williamsburg i wjechał na Brooklyn. Niezbyt dobrze znał tę dzielnicę. Doki ciągnące się wzdłuż nabrzeża, a za nimi niezliczone małe fabryki, magazyny i zakłady, nadal tworzyły jeden z największych obszarów przemysłowych w kraju. W świecie Charliego wiedziało się o takich miejscach, ale się do nich nie przyjeżdżało. Jeden z jego przyjaciół, profesor, mieszkał w dużym pięknym domu z cegły na Heights niedaleko Prospect Park, Charlie był u niego kilka razy. Dom przypominał mu domy na West Side, a spacer po rozległym

Prospect Park był naprawdę wielką przyjemnością. Kilka mil na wschód leżało Brownsville. Mieszkało tam wielu Żydów, ale dzielnica uchodziła przede wszystkim za niebezpieczne slumsy, w których narodziło się Murder Inc. 2, zbrojne ramię gangsterów. Flatbush Avenue biegła na południe od parku, więc przypuszczał, że samo Flatbush okaże się porządną okolicą. Oczywiście Sarah dała mu dokładną mapę i wskazówki dojazdu, więc bez problemów znalazł dom jej rodziców. Otworzyła mu drzwi i wprowadziła go do środka. Wszyscy już byli na miejscu. Jej rodzice, bracia i siostra Rachel z rodziną. Przyjechała nawet ciotka Ruth z Bronxu, nienawidząca Roberta Mosesa. Jako jedyny chrześcijanin czuł się trochę niezręcznie, ale rodzina Adlerów przyjęła go bardzo przyjaźnie. Sarah pocieszała go, że jest gościem honorowym. – Będziemy ci wyjaśniać, o co chodzi podczas sederu – powiedziała Rachel. Doktor Adler był taki, jak Charlie sobie wyobrażał. Promieniał radością, bo okazja była wyjątkowa, a on pełnił funkcję ojca rodziny. Już po kilku chwilach Charlie wciągnął go w rozmowę o ulubionych kompozytorach i pianistach, których miał okazję słyszeć w Carnegie Hall. Wszyscy

byli

zainteresowani

wystawą

zdjęć

Theodore’a Kellera, którą Sarah przygotowywała z takim zaangażowaniem. Opowiedział im o trwającej od pokoleń znajomości jego rodziny z Kellerami, o swojej przyjaźni z Edmundem i o tym, jak poczuł się zaszczycony, gdy Edmund złożył na jego barki opiekę nad spuścizną ojca.

– Dbanie o te zbiory i pokazywanie ich traktuję jak powinność wobec rodziny Kellerów – tłumaczył. – Ale nie tylko. Tym fotografiom należy się szacunek. – Zwrócił się do doktora Adlera: – Proszę sobie wyobrazić, że rodzina podziwianego przez pana kompozytora przekazuje panu jego wszystkie dzieła, a pan widzi, że dziesiątki utworów, całe symfonie nigdy jeszcze nie były wykonywane. Jego słowa przyjęto z wielkim uznaniem. – To duże zobowiązanie – przyznał doktor Adler. Charlie uznał, że nadarza się odpowiednia sposobność. – Dlatego jestem bardzo wdzięczny pańskiej córce, bo wykonała naprawdę ogromną pracę. To dla mnie bardzo ważna wystawa. Doktor Adler się rozpromienił. Cała rodzina była zachwycona. Od początku potraktowali go życzliwie, ale teraz zapałali do niego serdecznością. W ten miły nastrój wkradła się jednak pewna fałszywa nuta. Charlie usłyszał ją, rozmawiając z Rachel. Kilka kroków od nich Sarah dyskutowała o czymś z matką. – Ale wciąż mi nie powiedziałaś – mówiła pani Adler – kiedy znowu zamierzasz spotkać się z wnukiem Adele. – Nie wiem. Pewnie niedługo. – Adele mówiła, że zaprosił cię na kolację. – Niczego już się nie da przed wami ukryć? – Mówiła, że bardzo mu się spodobałaś. – A skąd ona to wie?

– Od niego. To bardzo dobry lekarz. – Nie wątpię. – No cóż, nie będę się wtrącać. – Całe szczęście. Charlie wsłuchiwał się w to z taką uwagą, że o mało nie zgubił wątku rozmowy z Rachel. Jaki lekarz? Kiedy Sarah poszła z nim na kolację? Usiedli

do

wspaniale

zastawionego

stołu.

Srebra

wypolerowano tak dokładnie, że aż lśniły. Wieczerza miała powolny, ceremonialny przebieg, Rachel i jej matka wszystko mu tłumaczyły, od czasu do czasu któryś z braci wtrącał coś od siebie. – Micwa Paschy uczy kolejne pokolenia o naszej niewoli i ucieczce z Egiptu – mówiła Rachel. – Dlatego uroczystość składa się z dwóch części. Pierwsza przypomina o tym, jak byliśmy w Egipcie niewolnikami, a druga upamiętnia naszą wolność. – A to jest maca, czyli przaśny chleb – powiedział Charlie, spoglądając na koniec stołu. – Owszem. Trzy kawałki macy. Na sederowym talerzu leżą też gorzkie zioła symbolizujące gorycz niewoli. My mamy zieloną pietruszkę, którą umoczymy w słonej wodzie, co ma nam przypomnieć o naszych łzach. Jest też charoset, czyli coś w rodzaju pasty, która symbolizuje zaprawę używaną przez żydowskich niewolników przy budowie domów. Poza tym mamy pieczone jajko i pieczony udziec jagnięcy. Podczas posiłku wypijamy cztery kieliszki wina, dzieci piją sok

z winogron, które mają nam przypomnieć obietnice złożone przez Boga. Seder zaczął się od błogosławieństwa wygłoszonego przez doktora Adlera, po czym wszyscy umyli ręce. Umoczono pietruszkę w słonej wodzie, przełamano środkową macę na pół i odczytano pierwsze opowiadanie paschalne. Charlie przyglądał się wszystkiemu z podziwem. Nie miał pojęcia, że ten zwyczaj jest tak piękny. Podczas recytacji zaproszenia na seder, które wygłaszano nie po hebrajsku, lecz po aramejsku, uderzyło go z wielką siłą, że takich samych zwyczajów zapewne przestrzegał Jezus podczas ostatniej wieczerzy. Przemknęło mu przez myśl, że większość episkopalian, a przecież znał ich tak dobrze, w ogóle nie rozumie bogatej bliskowschodniej kultury, której częścią jest ich własna religia. Teraz najmłodsze dziecko Rachel miało zadać Cztery Pytania, z których pierwsze brzmiało: „Czym ten wieczór różni się od innych?”. Było to niezwykle poruszające. Charlie pomyślał o Święcie Dziękczynienia i radosnym dzieleniu się jedzeniem. Święto Dziękczynienia było prawdziwe. Miało wielką wagę i obchodzono je od ponad trzystu lat. Oczywiście Boże Narodzenie było nieporównanie starsze. Ale te wszystkie nowoczesne zwyczaje, kolacja przy choince, a nawet Święty Mikołaj – to, z czym Boże Narodzenie dziś się kojarzyło – pojawiły się znacznie później niż Dziękczynienie. A w żydowskich domach przestrzegano tradycji, która liczyła sobie nie setki, lecz tysiące lat.

I przez cały czas dzieci otrzymywały kolejne lekcje. Opowiadania paschalne, Cztery Pytania, znaczenie sederu – we wszystkim musiały aktywnie uczestniczyć. Doktor Adler opowiedział im o nieszczęściach, które dotknęły Izraelitów, i o wyjściu z Egiptu, a one musiały wymienić dziesięć plag. Potem był czas na kolejny kieliszek wina, mycie rąk i błogosławieństwo przed jedzeniem. Charlie był niezwykle poruszony ceremonialną wieczerzą. Doktor Adler, z pełnym ciepła, ojcowskim wyrazem twarzy, wyglądał jak każdy dziadek zasiadający do stołu z wnukami. Ale widać też w nim było pasję, która zafascynowała Charliego. Ci ludzie okazywali szacunek tradycji, wykształceniu, sprawom duchowym. Czy podobne postawy można było spotkać wśród chrześcijan? Zapewne w domach profesorów, nauczycieli, duchownych, ale nie do tego stopnia. Rodzina Sarah należała do społeczności, która była świadoma swoich korzeni sięgających trzech tysięcy lat wstecz, i wierzyła, że otrzymała boski ogień z rąk Najwyższego. Wracał wieczorem na Manhattan pełen szacunku i podziwu dla tych ludzi. *** Przy najbliższej okazji zapytał Sarah o młodego lekarza. – Chodzi ci o wnuka Adele Cohen? Jest bardzo miły, ale nie w moim typie. Przed rodziną udaję, że mi się podoba. Żeby byli zadowoleni. – Spojrzała na niego z rozbawieniem. – Przypuszczam, że gdyby był w moim typie, to musiałabym wyjść za niego za mąż. Doskonała partia dla porządnej dziewczyny z żydowskiej rodziny.

Charlie nie wiedział, co o tym myśleć. Gdy zastanawiał się nad tym później, poczuł ukłucie zazdrości. Nie bądź głupcem, strofował siebie w myślach. Przecież kiedyś ta dziewczyna musi ułożyć sobie życie z jakimś odpowiednim młodym człowiekiem ze swojego środowiska. Ale jeszcze nie teraz. I nie w najbliższej przyszłości. Na razie chciał mieć ją tylko dla siebie. Sederowa wieczerza rozbudziła też jego ciekawość. Zaczął wypytywać Sarah o różne rzeczy. Czasem były to drobne kwestie. – Dlaczego ty mówisz synagoga, a większość moich znajomych Żydów mówi świątynia? – To zależy od tego, do jakiego odłamu się należy – tłumaczyła. – Prawdziwa Świątynia, świątynia w Jerozolimie, została zniszczona prawie dwa tysiące lat temu. Ortodoksi i konserwatywni wierzą, że któregoś dnia zostanie odbudowana jako Trzecia Świątynia. Ale Żydzi reformowani twierdzą, że nie powinniśmy na to czekać, więc nazywają swoje synagogi świątyniami. Zresztą w diasporze używa się różnych nazw. Na przykład wielu ortodoksów mówi na synagogę szul, a słowo to pochodzi z jidysz. Inne pytania były bardziej dociekliwe. Co Sarah myśli o swoich powinnościach jako Żydówka? Jak wyobraża sobie swoje życie? Czy naprawdę wierzy w Boga? Ze zdziwieniem zauważył, że jest głęboko rozdarta. – W Boga? A co my możemy wiedzieć o Bogu? Nie mamy żadnej pewności. Poza tym łamię wiele zasad. Chociażby nasz związek. – Wzruszyła ramionami. – Może po prostu w ciągu tygodnia jestem osobą niewierzącą, a na weekendy wracam do

domu do swojej tradycji. Nie wiem, jak długo to się da utrzymać. Któregoś razu zauważyła, że Charlie czyta książkę o judaizmie. – Będziesz wiedział więcej niż ja – roześmiała się. Ale nie tylko judaizm wzbudził jego ciekawość. Spotkanie z rodziną Sarah sprawiło, że zaczął interesować się innymi społecznościami w mieście, na które wcześniej nie zwracał specjalnej uwagi. Irlandczycy, Włosi, przybysze z wielu stron świata. Co tak naprawdę wiedział o swoich sąsiadach? Prawdę powiedziawszy, niewiele. *** Wystawę otwarto w kwietniu. Wernisaż był wielkim sukcesem. Rose Master przeszła samą siebie. Zaprosiła kolekcjonerów, osoby zasiadające w radach muzeów, przedstawicieli socjety. Katalog i zebrane przez Sarah historyczne notki były doskonałe. Charlie przyprowadził dziennikarzy i ludzi ze świata literackiego. Resztę zrobiła galeria. Przed śmiercią Theodore Keller zdążył podpisać tysiące odbitek. Podczas wernisażu wiele udało się sprzedać. A jeden z wydawców zaproponował Charliemu wydanie albumu z fotografiami. Pojawili się też potomkowie Theodore’a i jego siostry Gretchen. Przyszła rodzina Sarah – trzymali się skromnie z tyłu, ale wyraźnie byli dumni z jej sukcesu. Charlie przeżył chwile paniki, gdy uświadomił sobie, że kilku jego znajomych

wie o ich romansie. Na szczęście zdążył ich uprzedzić, by nie zdradzili się z tym przed jej rodziną. A sam wygłosił piękną przemowę o Theodorze i Edmundzie. Podziękował galerii, a przede wszystkim Sarah, za wystawę, która z całą pewnością byłaby spełnieniem marzeń autora. Zazwyczaj po wernisażu właściciele galerii zapraszali artystów i najbliższych przyjaciół na kolację. Charlie zastanawiał się, co ma zrobić. Właściciel, Sarah i jej rodzina wychodzili razem, miał ochotę do nich dołączyć. Ale matka była zmęczona, a po tym, co dla nich zrobiła, uznał, że powinien odwieźć ją do domu. Gdy żegnał się z Sarah, poczuł przypływ wielkiej dumy i czułej troski. A także smutek samotnika. A gdyby tak przestali ukrywać swój związek przed światem? Ale jako kto? *** Gdy Sarah pojawiała się w jego mieszkaniu, obserwował ją z rozbawieniem. Po rozwodzie wrócił do starych kawalerskich obyczajów. Nie był bałaganiarzem, jego pomalowany na biało apartament był urządzony z prostotą i dbałością o szczegóły. „Przypomina galerię sztuki”, stwierdziła, gdy zobaczyła wnętrze po raz pierwszy. Było jednak spartańskie. W kuchni brakowało jedzenia, bo zwykle stołował się w mieście. Kupiła mu garnki, patelnie i inne drobiazgi, których nawet nie umiał użyć, a także białe ręczniki do łazienki. Robiła to taktownie, w nienarzucający się sposób. Była zadowolona z rezultatów i czuła się u niego swobodnie, co zdaniem Charliego stanowiło dowód podobnych gustów i upodobań. Wcześniej nie przyszło

mu do głowy, że trudno byłoby mu zamieszkać z kobietą, która próbowałaby wprowadzać w jego gospodarstwie zmiany albo chciałaby powiesić kwieciste zasłony w miejsce prostych żaluzji, teraz jednak uświadomił sobie, że wcale nie ma ochoty wracać do konwencjonalnego, rodzinnego życia, jakie prowadził, gdy był żonaty z Julią. – Dziwne, ale twoja obecność w moim mieszkaniu wcale mi nie przeszkadza – zauważył kiedyś. – Dziękuję za komplement – powiedziała ze śmiechem. – Przecież wiesz, co mam na myśli. Tylko raz ogarnęła go irytacja i lęk, które jednak od razu się ulotniły. Wszedł któregoś wieczoru do sypialni i zobaczył, że Sarah przegląda zawartość szuflady w komodzie. – Szukasz czegoś? – spytał ostro. Odwróciła się. – Przyłapałeś mnie – powiedziała z dziecinnym uśmiechem. – Chciałam zobaczyć, jakie masz krawaty. Kobiety często kupowały mu krawaty, ale nigdy nie umiały wybrać takiego, który by mu się spodobał. Już miał jej powiedzieć, żeby nie podejmowała się tego niewykonalnego zadania, gdy Sarah zmarszczyła brwi i wyciągnęła coś z szuflady. – Co to takiego? – spytała. Dawno nie oglądał wampumu. Wziął go do ręki i patrzył na niego z zadumą. – Nie domyślasz się? – Wygląda indiańsko.

– Jest indiański. – Przesunął palcami po drobnych koralikach. Były szorstkie. – To wampum – powiedział. – Widzisz te białe paciorki? Są z muszelek. Ciemne tworzą wzór, coś w rodzaju pisma. Pewnie zakodowano tu jakąś wiadomość. – Skąd on się wziął? – Należy do mojej rodziny od bardzo dawna. Podejrzewam, że od kilkuset lat. Nie wiem, jak weszliśmy w jego posiadanie, ale podobno przynosi szczęście. Jak amulet. – Czy tobie kiedykolwiek przyniósł szczęście? – Mój ojciec założył go w dniu, w którym po krachu na giełdzie stracił cały majątek. Miał go na sobie, gdy postanowił skoczyć z mostu. Ale nie skoczył, więc chyba miał szczęście. – Mogę zobaczyć? Podał jej wampum. Podeszła z nim do małego stolika przy oknie i oglądała uważnie. Charlie zaczął się zastanawiać nad tym, jak go zrobiono. Zapewne wymagało to mnóstwa czasu. Dowód miłości czy jedynie żmudna praca? Tego już nikt nie mógł wiedzieć. – Bez względu na to, jakie ma znaczenie, ten abstrakcyjny wzór jest wspaniały – powiedziała nagle. – Prosty, ale wyrazisty. – Podoba ci się? – Bardzo. Cudownie jest mieć w rodzinie taką rzecz. – Pewnie tak. – To dzieło sztuki.

Dziesięć dni później dała mu krawat. Oczywiście dokonała doskonałego wyboru – surowy jedwab, delikatny turecki wzór na ciemnoczerwonym tle. Dyskretny i elegancki. – Dobry? – Więcej niż dobry. – Będziesz go nosił? – Oczywiście. Uśmiechnęła się zadowolona. – Mam dla ciebie jeszcze coś – powiedziała. – Kolejny prezent? – Wpadł mi w oko. Ale mogę go zwrócić, jeśli nie będzie ci się podobał. Podała mu płaską, prostokątną paczkę owiniętą w szary papier. Wyglądało to na książkę, ale było za lekkie. Rozwinął ostrożnie papier. Patrzył, nie mogąc oczom uwierzyć. Był to rysunek Roberta Motherwella. – Pomyślałam sobie, że mógłbyś go powiesić tam. – Wskazała na pustą ścianę w salonie. – O ile ci się podoba – dodała. – Podoba? – Z trudem wydobywał z siebie słowa. Była to prosta abstrakcja, biało-czarna, przypominająca chińską kaligrafię. Piękna. – Nie ruszaj się – powiedziała. Wzięła od niego rysunek i podeszła do ściany. – Co myślisz? – spytała, podnosząc go na odpowiednią wysokość. Grafika wyglądała doskonale. Odmieniła cały pokój.

– Jesteś genialna. – Naprawdę? Najwyraźniej Sarah się ucieszyła. Ile to musiało kosztować? Nawet nie próbował zgadnąć. Z pewnością Betty Parsons rozłożyła jej należność na raty. Ale przy swojej skromnej pensji Sarah będzie musiała to spłacać przez wiele miesięcy, a nawet lat. I zrobiła to dla niego? Był zaskoczony i wzruszony jednocześnie. Przez kolejne dni zastanawiał się, jak mógłby się jej odwdzięczyć. I czy to wypada. Musiałoby to być coś, co sprawiłoby jej przyjemność. Ale też coś więcej. Ucieszyłaby się zapewne z drogiego futra albo biżuterii. Lecz wymierna wartość to nie wszystko. Musiał wymyślić prezent, którego zdobycie kosztowałoby go dużo wysiłku. Który miałby szczególne znaczenie. Jakąś wartość emocjonalną. Głowił się nad tym bez przerwy. W końcu wpadł na pomysł. Pojawił się w jej mieszkaniu w niedzielę, tuż przed południem. Poprzedniego dnia pojechała do rodziców, ale wróciła rano, żeby spędzić z nim cały dzień. Wyjął prezent z taksówki. Trudno się go niosło, musiał iść bardzo ostrożnie po schodach. Położył paczkę na podłodze w salonie. – Dla ciebie – powiedział z uśmiechem. – Ode mnie. – A cóż to takiego? – Paczka była rzeczywiście dziwna, długa i wąska. Zdjęcie papieru zabrało jej dłuższą chwilę.

– O, Charlie! – Aż otworzyła usta ze zdumienia. – Nie mogę tego przyjąć. – Możesz. – Przecież to twoja pamiątka rodowa. Musisz ją przekazać Gorhamowi, dzieciom twoich dzieci. Ona należy do rodziny. – Gorham niczego się nie spodziewa. On nawet nie wie, że coś takiego istnieje. Jestem pewien, że ty umiesz to bardziej docenić niż ktokolwiek inny. Ładnie go oprawili, prawda? Rzeczywiście. Wampum położono na długiej, cienkiej, pokrytej tkaniną desce i delikatnie przymocowano. Całość została wsunięta do długiej białej gablotki ze szklanym frontem, którą można było powiesić na ścianie. – Piękne dzieło sztuki abstrakcyjnej – powiedział Charlie z uśmiechem. – Nie mogę uwierzyć, że chcesz mi go dać. Jesteś pewien? – Dużo o tym myślałem. Ty powinnaś go mieć. – Wzruszyłam się,

Charlie.

Naprawdę bardzo

się

wzruszyłam. – A to znaczy – powiedział wesoło – że dobrze trafiłem. *** Po tamtym weekendzie zaczął się zastanawiać, czy mogliby zostać małżeństwem. Myślał o tym co dzień. Oczywiście nie dało się zaprzeczyć, że oznaczałoby to problemy. Dużo problemów. Ale tak naprawdę czego one dotyczyły?

Owszem, był starszy od Sarah. Ale przecież nie stary. Znał wiele przypadków, kiedy starszy mężczyzna żenił się z dużo młodszą kobietą i byli razem szczęśliwi. A on potrafił ją uszczęśliwić, tego akurat był pewny. A co z religią?, zastanawiał się. Rodzina Sarah na pewno będzie ją namawiać na poślubienie żydowskiego lekarza. Z drugiej jednak strony małżeństwo z Charliem oznaczałoby dla niej pewien awans społeczny. No i jak powinna wyglądać ceremonia ślubna? Tak naprawdę prosta ceremonia w kościele episkopalnym nie różniła się specjalnie od żydowskiego nabożeństwa. A po ślubie ona znajdzie się pod jego skrzydłami. Jeśli odźwierny matki odważy się choćby skrzywić na widok jego żony, to natychmiast pożegna się z pracą. Przyjaciołom i znajomym Sarah na pewno się spodoba. A jeśli nie, to przestaną być jego przyjaciółmi. Czy ci wszyscy potomkowie starych rodów są naprawdę tacy wspaniali? Czy naprawdę ma z nimi tak wiele wspólnego? Co by się stało, gdyby odważył się pójść swoją drogą? Znał ludzi z tej samej sfery, podobnych do jego rodziny, którzy za pierwszym razem poślubili odpowiednią osobę i byli nieszczęśliwi, a za drugim razem wiązali się z kimś nieodpowiednim i byli szczęśliwi do końca życia. No i należało też rozważyć kwestie finansowe. Jako młoda kobieta Sarah na pewno będzie chciała mieć dziecko, może nawet dwoje. Stać go na nowy dom, prywatne szkoły i całą resztę? No ale gdyby się rzeczywiście przyłożył, to byłby w stanie zarabiać nieporównanie więcej niż teraz. Małżeństwo z Sarah byłoby dla niego źródłem inspiracji. Wystawa Kellera okazała się sukcesem, umowa na album też mogła przynieść

sporo pieniędzy. Oczywiście będzie musiał przekazać część dochodów spadkobiercom Kellera – co się rozumiało samo przez się – ale nigdy nie zostało sprecyzowane, jaki to miałby być procent. Zostawiono to do jego uznania, a przecież to on wykonał niemal całą pracę. Wkrótce mógł się spodziewać sporego zastrzyku gotówki. A poza tym, jeśli rzeczywiście zamierza wystąpić z klubu, żeby użyć tego słowa, to może też pójść znacznie dalej. Gorham nie ucierpi, Charlie nadal będzie płacił za jego prywatną edukację, a resztę zapewni mu matka, stać ją na to. A Sarah może mieć zupełnie inne oczekiwania wobec dziecka. Gdyby przeprowadzili się na przykład do Greenwich, gdzie miejskie szkoły były tak samo dobre jak prywatne? Tak, to by się dało zrobić. Myśląc o tym wszystkim, Charlie miał wrażenie, że widzi swoje życie w nowym, jasnym świetle. Poczuł smak wolności. Mówiąc krótko, był mężczyzną w średnim wieku zakochanym w młodej kobiecie. *** Dzień był przyjemnie ciepły. Sam koniec maja. Obejrzeli właśnie kolekcję druków w nowojorskiej Bibliotece Publicznej i wyszli na szerokie schody. – Z tym miejscem wiąże się pewna rodzinna tradycja – powiedział Charlie. – Tak? – Pochodzi z czasów, gdy stał tu miejski zbiornik wodny. To tutaj mój pradziadek oświadczył się mojej prababci. Na

którejś z uliczek. Podejrzewam, że dziś byłoby to trochę niebezpieczne. – Groziłoby śmiercią. Byli ze sobą szczęśliwi? – Tak. O ile wiem, to było bardzo udane małżeństwo. – To miłe. Nagle Charlie przyklęknął na jedno kolano. – Sarah, wyjdziesz za mnie? Roześmiała się. – Tak, to musiało być bardzo romantyczne. Ale Charlie nie wstawał. – Sarah Adler, zostaniesz moją żoną? Jakaś para wchodziła po schodach. Spojrzeli z ciekawością na Charliego. A potem zaczęli coś do siebie szeptać. – Mówisz poważnie? – Nigdy w życiu nie byłem tak poważny. Kocham cię, Sarah. I chcę spędzić z tobą resztę życia. – Charlie, nie spodziewałam się… – Umilkła. – Dasz mi trochę czasu na zastanowienie? – Ile tylko będziesz chciała. – Charlie, doprawdy… Zaskoczyłeś mnie. To mi pochlebia. Jesteś pewien? – Uśmiechnęła się. – Chyba lepiej wstań, wokół zebrał się spory tłum. – Miała rację. Kilka osób przyglądało się im, niektórzy się śmiali. Gdy podniósł się z klęczek, pocałowała go. – Naprawdę się nad tym zastanowię. ***

Rose Master była więcej niż zdziwiona, gdy pojawił się u niej odźwierny i głosem dającym wyraźnie do zrozumienia, że nie wpuścił gościa do środka, poinformował, że chce się z nią widzieć niejaka panna Sarah Adler. – Przyślij ją na górę – poleciła Rose. Przywitała Sarah w drzwiach i przeszły do salonu. Jej zdziwienie było jeszcze większe, gdy Sarah poprosiła o poufną rozmowę. – Ależ oczywiście – powiedziała niepewnie. – Czy Charlie rozmawiał o mnie z panią? – Nie. Była to prawda. – Chce się ze mną ożenić. – Rozumiem. – I co pani o tym myśli? – Przyszłaś, żeby mnie o to spytać? – Tak. Rose patrzyła na nią uważnie. Po chwili skinęła głową. – No cóż, moja droga, miło mi. – Umilkła na chwilę. – Jesteś bardzo bystra. – Siedziała na krześle, a Sarah na kanapie. Rose zerknęła w kierunku okna, przez które wpadało światło późnego popołudnia. – I pewnie spodziewasz się szczerej odpowiedzi. – Owszem. – No cóż, uważam to za kiepski pomysł, choć wcale się nie dziwię, że się w tobie zakochał. – W żydowskiej dziewczynie w okularach?

– O tak. Jesteś ładna i inteligentna. Powiedziałabym nawet, że od początku powinien był ożenić się z kimś takim jak ty. Oczywiście byłby tym przerażony. – Wzruszyła ramionami. – Sama chciałaś, żebym była szczera. – To prawda. – Tylko że teraz jest na to za późno. Czy on ci się podoba? – Tak. Długo o tym myślałam. Ja go kocham. – Szczęściarz z niego. A co ci się w nim podoba? – Wiele rzeczy. To najbardziej interesujący mężczyzna, jakiego w życiu spotkałam. – To dlatego, że jest od ciebie starszy. Starsi mężczyźni wydają się interesujący, bo więcej wiedzą. Ale tak naprawdę interesujący nie są. – Tak pani myśli? Przecież jest pani jego matką. Rose westchnęła. – Kocham mojego syna i życzę mu jak najlepiej. Ale jestem za stara, żeby nie dostrzegać pewnych spraw. Wiesz, jaki jest z nim problem? Charlie jest inteligentny, może nawet utalentowany, ale pochodzi z wyższych sfer. Co nie znaczy, że idą za tym pieniądze. Ale on ma taką mentalność. Niestety, to moja wina. – Westchnęła znowu. – Zawsze mi się wydawało, że to ważne. – A przestało być ważne? – Starzeję się. To dziwne, ale gdy człowiek się starzeje, zaczyna inaczej patrzeć na świat. Tyle rzeczy… traci znaczenie.

– Przed Charliem nie znałam nikogo z wyższych sfer, pani Master. Uwielbiam jego maniery, on jest po prostu czarujący. – To prawda. Zawsze taki był. Ale powiem ci, na czym polega problem z ludźmi takimi jak my. Nie mamy żadnych ambicji. – Umilkła. – Chociaż niektórzy z naszej klasy ambicje mają. Chociażby Rooseveltowie. Dwóch prezydentów z jednej rodziny. Oczywiście z bardzo różnych gałęzi, ale mimo wszystko… – Znów popatrzyła w okno. – Ale Charlie taki nie jest. Wiele wie, ciekawie się z nim rozmawia, potrafi być troskliwy, opiekuje się mną, ale niczego w życiu nie dokonał. I nie dokona, nawet jeśli ty będziesz przy nim. To nie leży w jego naturze. – Uważa pani, że tylko rozpychający się łokciami Żydzi mogą coś osiągnąć? – Nie znam Żydów. Ale potrzeba do tego pewnej bezczelności. – Spojrzała na Sarah z powagą. – Jeśli mój syn się z tobą ożeni, to obawiam się, że nie będzie go stać na drugą rodzinę. A gdyby nawet zdobył pieniądze, to i tak zestarzeje się dużo szybciej niż ty. I z czasem zaczniesz tracić do niego cierpliwość. Zasługujesz na coś lepszego. To wszystko, co mogę ci powiedzieć. – Nie spodziewałam się, że to od pani usłyszę. – Ale inaczej niczego byś się nie nauczyła, prawda? – Chyba nie. *** W piątek Sarah jak zwykle pojechała do domu. Dobrze jej było z rodziną, lubiła rozmawiać z braćmi. Szabasowa kolacja upłynęła spokojnie. Podczas porannego nabożeństwa słuchała

rabina, próbując nie myśleć o innych sprawach. Ale po południu Michael wygrał z nią w warcaby trzy razy z rzędu, co było dość dziwne. Usiadła potem w fotelu, pogrążona w myślach. Co tak naprawdę czuje do Charliego? Naprawdę nie spodziewała się, że się jej oświadczy. Nie była na to przygotowana. Kochała go? Na pewno tęskniła za nim bez przerwy. Gdy zobaczyła jakiś obraz, który i jemu mógłby się spodobać, usłyszała jakiś utwór muzyczny albo nawet dowcip, od razu chciała mu o tym opowiedzieć. Gdy wczoraj pojawił się w galerii nieprzyjemny klient, odruchowo pomyślała: Charlie też chciałby go wyprosić za drzwi. Ubierała go tak, jak jej zdaniem powinien wyglądać. Kupiła mu niebieski szalik, w którym było mu do twarzy. Ale wciąż nosił ten okropny staromodny kapelusz, z którego absolutnie nie chciał zrezygnować. Nie przeszkadzało jej to – zastanawiała się jedynie, jak długo będzie musiała go przekonywać. Lubiła takie wyzwania. Gdyby poddał się bez walki, byłaby rozczarowana. Jak by się czuła, gdyby Charlie był jej mężem? Całkiem nieźle. A gdyby mieli chłopczyka podobnego do niego albo córeczkę, którą mógłby rozpieszczać… No cóż, to byłaby najcudowniejsza rzecz na świecie. Ale co z religią? Czy rodzina Masterów nalegałaby, żeby ich dzieci wychowywały się po chrześcijańsku? Na to nie mogłaby się zgodzić. Przypuszczała jednak, że skoro Charlie nie podjął tej kwestii, to zapewne nie miała ona dla niego znaczenia. Oporu spodziewała się jedynie ze strony pani

Master, chociaż wiele wskazywało na to, że żydowskie pochodzenie Sarah przestało jej przeszkadzać. Tak, Masterowie byli chrześcijanami, ale raczej niepraktykującymi. A ona sama, mimo że kochała swoją tradycję, mogłaby żyć na Manhattanie jako świecka Żydówka, a nawet wychowywać tak swoje dzieci, pod warunkiem że miałyby możliwość poznawać swoje dziedzictwo, jeżdżąc do jej rodziców. Tak, gdyby Charlie zgodził się na taki kompromis, dałaby sobie jakoś radę. Wiedziała, że to możliwe. Wśród jej przyjaciół były mieszane małżeństwa, którym się powiodło. Zostawał tylko jeden poważny problem. Jej rodzice. A zwłaszcza ojciec. Wszyscy znali poglądy Daniela Adlera. Ale przecież polubił Charliego. „Martwiłem się, kiedy przeniosłaś się do miasta – powiedział jej niedawno. – Ale praca w galerii to poważna rzecz, nie da się zaprzeczyć. A ten twój klient, pan Master, to dystyngowany mężczyzna, uczciwy”. Tak, niewątpliwie jej ojciec bardzo polubił Charliego. Może to jest jakiś atut. No i poza tym mogłaby przypomnieć ojcu, że jego wnuki pozostaną Żydami. W końcu będą miały żydowską matkę. Może Daniel Adler pogodzi się z tym, że jego wnuki wychowają się w świeckim domu, o ile będą przyjeżdżały do niego na sederową wieczerzę, a on będzie mógł im opowiadać o swojej religii? „A gdy dorosną – już słyszała, jak mówi ojcu – będą mogły same wybrać. Jeśli mój syn zechce zostać rabinem, nikt nie będzie mu w tym przeszkadzał”. Pielęgnowała w sobie te nadzieje, snuła plany i tworzyła rozwiązania, siedząc w fotelu u rodziców i myśląc o ukochanym mężczyźnie.

Może wszystko dobrze się ułoży. Potrzebowała jednak czasu. Uznała, że na razie nie będzie nikomu o tym mówić. Dlatego była kompletnie zaskoczona, gdy matka, tuż przed pójściem spać, odezwała się do niej w kuchni: – Zdaje się, że ten Master się w tobie zakochał. – Nie rozumiem – wyjąkała. – To ty nic nie wiesz? – Esther Adler uniosła ręce. – Kto ci tak nagadał? – Twoja siostra. Dwa dni temu. Zauważyła to, gdy byliście tu razem. Akurat z nim rozmawiała, gdy spytałam cię o wnuka Adele Cohen. A on to usłyszał. I przysłuchiwał się temu tak uważnie, że nie odpowiadał na pytania Rachel. – I to ma znaczyć, że się we mnie zakochał? – A cóż by innego? – Mamo, ty byś chciała, żeby każdy się we mnie zakochał. Poza tym on nie jest Żydem. – Powiedziałam, że się w tobie zakochał, a nie że ma się z tobą ożenić. – Co masz na myśli? – Po prostu bądź ostrożna. – Będę, mamo. To wszystko? – Pamiętaj, że mnie możesz wszystko powiedzieć. Nie chodź z tym do ojca. Rozumiesz? – Nie, nie rozumiem. Mogę już iść spać? Matka wzruszyła ramionami.

– Zawsze możesz ze mną porozmawiać. Mam taką nadzieję, pomyślała. Ale z ulgą ruszyła na górę. *** Niedzielny poranek zaczął się spokojnie. Sarah pomogła matce przygotować francuskie tosty dla chłopców. Ojciec zszedł na dół, żeby poćwiczyć na pianinie. Po kilku gamach zaczął grać Chopina. Był dobrym pianistą. Poczuła się szczęśliwa. Jak dobrze mieć taki dom. Przyszło jej do głowy, że Charlie też byłby tu szczęśliwy. Czytałby poranną gazetę, a ojciec grałby na pianinie. Przy jego poglądach i jego inteligencji taka zmiana nie byłaby czymś strasznym. Może jednak powinna powiedzieć o wszystkim matce? Wyznać jej całą prawdę po śniadaniu, gdy zostaną same? Chłopcy nie skończyli jeszcze jedzenia, gdy rozległ się dzwonek do drzwi. Matka była zajęta przy kuchni, bracia nie zamierzali oderwać się od posiłku, więc poszła otworzyć. Przez krótką chwilę miała nadzieję, że to Charlie, chociaż doskonale wiedziała, że spędza ten weekend z synem. Otworzyła drzwi. Na schodkach stało dwoje ludzi. Nieznajoma piękna kobieta. Wyglądała na pięćdziesiąt parę lat. I tęgi mężczyzna w ciemnym płaszczu i kapeluszu z szerokim rondem. – Przepraszam, że przychodzimy tak wcześnie – powiedziała kobieta. Najwyraźniej była skrępowana. Miała brytyjski akcent.

– No co – odezwał się mężczyzna. – Nie zaprosisz do środka stryja Hermana? *** Stali w kuchni. Na dole ojciec nadal grał na pianinie, nieświadomy ich obecności. – Mówiłem ci, że umie grać – zwrócił się stryj Herman do żony. – Nie powinieneś był przyjeżdżać – powiedziała matka Sarah. – Trzeba było napisać. Albo przynajmniej zadzwonić. – Też mu to mówiłam… – zaczęła żona Hermana, ale nikt nie zwracał na nią uwagi. – I usłyszałbym, że mam się trzymać od was z daleka? – powiedział Herman. – Wolałem przyjechać. – Spojrzał na Michaela. – Ciebie pamiętam. – Przeniósł wzrok na Nathana. – Ale ciebie nie znam. Jestem Herman, twój stryj. Esther Adler zerknęła na żonę Hermana, a potem zwróciła się do szwagra: – Nie chcę mówić o tym, co się wydarzyło. – Ona wie o wszystkim – zagrzmiał. – Ona wie. – Odwrócił się do żony. – Opowiadałem ci. Gdy się z tobą ożeniłem, obchodzili szibah, bo nie jesteś Żydówką. Dla nich umarłem. Rozumiesz? Uznali mnie za zmarłego. Zaprosili wszystkich przyjaciół, żeby mnie opłakiwać. Nigdy więcej się do mnie nie odezwali. Tak się robi w rodzinach takich jak nasza. Jesteśmy dziwni. – Nigdy przedtem o czymś takim nie słyszałam – powiedziała żona Hermana przepraszająco. – Nie wiedziałam.

– Nie martw się – powiedział Herman. – To ja jestem umarłym, a nie ty. – Powinieneś już iść – odezwała się Esther. – Powiem mu później, że przyjechałeś. Może będzie chciał się z tobą zobaczyć. Nie wiem. – Przecież to bez sensu – powiedział Herman. Sarah wymknęła się bez słowa z kuchni. Ojciec nawet nie usłyszał, że weszła do salonu. Ale uśmiechnął się, gdy ją zobaczył. Jego twarz promieniowała szczęściem. Zalała ją fala miłości. Stanęła obok niego. – Ojcze – powiedziała łagodnie. – Muszę ci o czymś powiedzieć. Przestał grać. – Co się stało? – Musisz być gotowy na duży wstrząs. Odwrócił się, patrząc na nią z niepokojem. – Wszystko w porządku. Nikt nie zachorował ani nie uległ wypadkowi. – Wzięła głęboki wdech. – Przyjechał stryj Herman. Z żoną. – Umilkła. – Jego żona jest całkiem miła. Stryj w ogóle jej nie słucha. – Uśmiechnęła się. – Nic się nie zmienił. Ale mama kazała im wyjść. Chciałbyś tego? Ojciec nie odzywał się przez dłuższą chwilę. – Herman przyjechał? – Tak. Po prostu stanął nagle w drzwiach. – Z tą kobietą? Pojawia się bez zapowiedzi i przyprowadza ją ze sobą?

– Chce się z tobą zobaczyć. I chyba chce się z tobą pogodzić. Może wyrazi skruchę. – Zawahała się. – To przecież było tak dawno – dodała cicho. – Dawno. Dopuszczam się występku. A potem odczekuję kilka lat. Ale czy to wymazuje występek? Czy mój czyn staje się prawy? – Nie, ojcze. Ale może gdybyś z nim porozmawiał… Ojciec pochylił się, wpatrując się w klawisze pianina. Pokręcił głową. A potem zaczął się kołysać w przód i w tył. – Nie mogę się z nim zobaczyć – powiedział cicho. – Może gdybyś… – Nie rozumiesz. Nie mogę się z nim zobaczyć. Nie zniósłbym… I nagle Sarah zrozumiała. Jej ojciec nie był zły. Zmagał się z potwornym bólem. – To się zawsze tak zaczyna – powiedział. – Zawsze jest tak samo. W Niemczech Żydzi uważali się za Niemców, więc zawierali mieszane małżeństwa. A potem wystarczyło, że miało się babkę lub prababkę Żydówkę… i traciło się życie. Uważasz, że inni będą nas akceptować? Łudzisz się. – Ale to Hitler… – A wcześniej Polacy, Rosjanie, hiszpańska inkwizycja. W wielu krajach przyjmowano Żydów, a potem się przeciwko nim zwracano. Żydzi przetrwają tylko wtedy, gdy będą silni. Tego nas nauczyła historia. – Podniósł głowę i spojrzał na córkę. – Przykazanie mówi, że mamy być wierni swojej religii. A każde mieszane małżeństwo nas osłabia. Wyjdziesz

za mąż za goja, a za dwa lub trzy pokolenia twoja rodzina już nie będzie żydowska. Może będzie bezpieczna, a może nie. Ale na koniec i tak stracimy wszystko, co mamy. – Tak czujesz? – Ja to wiem. – Pokręcił głową. – Odsiedziałem dla swojego brata szibah. Dla mnie on jest martwy. Idź na górę i mu to powiedz. Zawahała się, a potem ruszyła ku schodom. Nagle z góry rozległ się głos stryja Hermana. – Danielu, jestem. Nie porozmawiasz z własnym bratem? Sarah spojrzała na ojca. Wpatrywał się w klawisze pianina. – Minęło dużo czasu, Danielu. – Zapadła chwila ciszy. – Więcej się tu nie pojawię. – Znów cisza, a po niej głos pełen wściekłości. – Jak sobie chcesz. To koniec. Chwilę później usłyszeli trzaśnięcie drzwi. I znów ciszę. Sarah usiadła na schodach. Nie chciała narzucać się ojcu, ale nie chciała go też zostawiać samego. Siedziała tak przez jakiś czas. A potem zauważyła, że jego ramiona drżą i chociaż nie doszedł do niej żaden dźwięk, wiedziała, że ojciec płacze. Nie mogła się powstrzymać. Podeszła do pianina i objęła ojca. – Pewnie myślisz, że go nie kocham – wykrztusił po dłuższej chwili. – Wiem, że kochasz swojego brata. Pokiwał powoli głową.

– Tak, kocham go. Ale co powinienem zrobić? Co mam zrobić? – Nie wiem, ojcze. Zwrócił ku niej twarz. Łzy spływały mu po policzkach. – Przyrzeknij mi, Sarah, przyrzeknij mi, że nigdy nie zrobisz tego, co Herman. – Mam ci to obiecać? – Nie zniósłbym tego. Zawahała się, ale tylko przez krótką chwilę. – Obiecuję. Może to było najlepsze wyjście. 1. Social Register – specyficzny dla Stanów Zjednoczonych Ameryki spis najbardziej prominentnych rodzin tworzących elitę towarzyską. [wróć] 2. Murder Inc. – popularna nazwa wyspecjalizowanej grupy zabójców należących do tzw. Syndykatu, czyli nowej mafii amerykańskiej. [wróć]

Cieśnina Verrazano Rok 1968

WSZYSCY BYLI ZGODNI, że Gorham Master odniesie sukces w życiu. On też nie miał co do tego wątpliwości. Wiedział, czego chce, wszystko dokładnie zaplanował i nie zrażał się żadnymi przeszkodami. W Groton uczył się rewelacyjnie, równie dobrze radził sobie na drugim roku na Harvardzie. Przywiązywał wielką wagę zarówno do samych studiów, jak i do baseballu. Dał się poznać jako gracz obdarzony niezwykłym instynktem, reagował na lot piłki w momencie, gdy została wybita. Mężczyźni go lubili, podobał się kobietom. Ci z wyższych sfer lubili go, bo miał w żyłach błękitną krew. A pozostali za to, że był przyjazny, miły i dobrze sobie radził w wielu dyscyplinach sportowych. Za kilka lat pracodawcy będą się o niego bili, bo był inteligentny, sumienny i umiał się dostosować. Najbliżsi przyjaciele wiedzieli o nim jeszcze coś. Po pierwsze, mimo że nie brakowało mu odwagi, miał konserwatywne poglądy i zawsze postępował z rozwagą. A po drugie, a to łączyło się z pierwszą cechą, za wszelką cenę chciał być inny niż ojciec. Ale w piątkowy lutowy wieczór przyjechał z Harvardu do Nowego Jorku właśnie z powodu ojca. ***

Wiadomość od matki otrzymana w środę brzmiała jasno. Przyjedź jak najszybciej. A gdy pojawił się w sobotę na Staten Island, Julie od razu przeszła do rzeczy. – Wiesz dobrze, że przez ostatnie dwa lata nie rozmawiałam z twoim ojcem. Ale niedawno zadzwonił do mnie. Chciał się ze mną pożegnać. Pojechałam do niego. I cieszę się, że to zrobiłam. – Naprawdę jest tak źle? – Naprawdę. Lekarz powiedział mu, że ma raka. To nie potrwa długo. Mam nadzieję, dla jego własnego dobra, że koniec przyjdzie szybko. Dlatego kazałam ci natychmiast przyjeżdżać. – Jeszcze to do mnie nie dociera. – Do rana musisz się pozbierać. Aha, Gorham, bądź dla niego miły – powiedziała stanowczo. – Przecież zawsze jestem miły. Spojrzała na niego znacząco. – Po prostu nie kłóć się z nim. *** W niedzielny poranek prom wypłynął na szerokie wody zatoki. Wiał zimny wiatr ze wschodu. Gorham próbował sobie przypomnieć, ileż razy w dzieciństwie wsiadał z ojcem na ten prom. Dwieście? Trzysta? Nie umiał policzyć. Ale jednego był pewien: za każdym razem gdy patrzył na zbliżające się zarysy Manhattanu, przysięgał sobie, że będzie tam mieszkał. I teraz przed jego oczami roztaczał się ten sam widok, może nieco zamglony, ale niezmiennie zachwycający.

Oczywiście miasto zmieniło się przez te wszystkie lata. Na przykład nabrzeże wyglądało zupełnie inaczej. Kiedy był dzieckiem, doki dolnego Manhattanu roiły się od robotników rozładowujących statki towarowe. A taka praca wymagała pewnych umiejętności. Potem jednak w miejscu starych ładunków pojawiły się wielkie kontenery, do pracy potrzeba było coraz mniej ludzi, nawet po drugiej stronie, na Brooklynie. W New Jersey powstały Newark i Elizabeth, dwa nowe porty z dźwigami i podnośnikami. Liniowce pasażerskie nadal wpływały na rzekę i cumowały przy West Side. Nadal robiły wielkie wrażenie, ale nabrzeże było już tylko dalekim echem dawnej świetności. Całe miasto uporządkowano, usprawniono ruch. Potężna dłoń Roberta Mosesa nadal wytyczała drogi dla samochodów osobowych i ciężarówek, które coraz częściej blokowały ulice Midtown. Moses zamierzał pozbyć się slumsów, więc nad East River wyrosły w ich miejsce liczne wieżowce. Nazywało się to renowacją miasta. Znikały też dziesiątki fabryczek i manufaktur stłoczonych w biedniejszych dzielnicach, zwłaszcza na Brooklynie i wzdłuż nabrzeży Manhattanu. To właśnie te brudne, skromne zakłady i warsztaty napędzały kiedyś bogacące się miasto. Manhattan zmieniał swój charakter, produkcję wypierał rynek usług, Ellis Island była od dawna zamknięta, a wielki strumień imigrantów wsączał się teraz niewidzialnie przez granice kraju, ale Nowy Jork nadal mieścił w swoich pięciu dzielnicach pełne życia, wielobarwne społeczności ze wszystkich stron świata. Niektórzy jego znajomi uważali, że jest szaleńcem, jeśli chce mieszkać w Nowym Jorku. Miasto od kilku lat

przeżywało poważne problemy. Budżet załamał się, podatki ciągle rosły. Pojawiły się napięcia rasowe, rosła przestępczość. Każdego dnia dochodziło do trzech zabójstw. Wielkie korporacje, które ciągnęły do Nowego Jorku od przełomu wieków, przenosiły siedziby do innych miast. Ale dla Gorhama Mastera Nowy Jork nadal był centrum świata. I tu właśnie zamierzał osiąść po uzyskaniu dyplomu. Zamieniłby najlepszą, najlepiej płatną pracę w innym mieście na ledwie przyzwoitą posadę w Nowym Jorku. Nie przyszło mu jednak nigdy do głowy, że jego ojca może już wtedy tam nie być. Charlie Master miał wiele wad, ale życie z nim nigdy nie było nudne. W ciągu ostatnich dwudziestu lat świat wokół zmieniał się w szybkim tempie. Zakwestionowano dogmaty obowiązujące

w

latach

pięćdziesiątych,

zburzono

ograniczenia. Pojawiły się nowe obszary wolności i nowe zagrożenia. A o tych wszystkich zmianach Gorham dowiadywał się – co budziło w nim pewne zdziwienie – nie od swoich rówieśników, ale od ojca. Gdy jeszcze był w liceum, to Charlie zabierał go na wiece w obronie praw obywatelskich, to Charlie kazał mu słuchać taśm z nagraniami przemówień Martina Luthera Kinga. Obaj byli przeciwni wojnie w Wietnamie, ale o ile Gorham miał jedynie nadzieję, że po skończeniu studiów pobór go ominie, o tyle jego ojciec pisał antywojenne artykuły, czym przysparzał sobie wielu wrogów. Przynajmniej mógł szanować ojca za jego poglądy polityczne. Ale już inne wybory Charliego budziły jego sprzeciw. To ojciec, a nie on znał wszystkie zespoły muzyczne, to ojciec tłumaczył mu, na czym polegają przeżycia psychodeliczne, to ojciec zaczął palić trawkę.

„Niech sobie tata będzie młody duchem, ale jemu się wydaje, że jest coraz młodszy”, poskarżył się kiedyś matce. A w ostatnich dwóch latach styl życia Charliego wielokrotnie doprowadzał między nimi do starć. Gorham nie był oburzony wyskokami ojca, po prostu uważał, że zamienia się w podstarzałego nastolatka. Mimo to w ciągu ostatnich kilku lat Charlie odniósł duży sukces. Przez długi czas pisał sztuki teatralne, a potem, gdy zafascynował się telewizją, zaczął nieźle zarabiać jako autor scenariuszy komediowych. Później, nie uprzedzając Gorhama, wydał swoją pierwszą książkę. Prom wypłynął daleko w zatokę. Spoglądając w tył, Gorham widział wielkie przęsło mostu Verrazano. Pokręcił głową z rozbawieniem. Uświadomił sobie, że pomimo wszystkich wad Charliego on i tak, patrząc na tę wielką konstrukcję, za każdym razem będzie myślał o ojcu. Cieśnina Verrazano – to świetny tytuł. Niewielu ludzi pamiętało, że pierwszym Europejczykiem, który na początku XVI wieku przybył do nowojorskiej zatoki, był Włoch Verrazano. Wszyscy wiedzieli, kim był Hudson, mimo że znalazł się tutaj osiemdziesiąt lat później, ale Verrazano został zapomniany. Przez wiele lat przywódcy włoskiej społeczności zabiegali o uznanie zasług tego wielkiego żeglarza. Gdy nad wejściem do zatoki zbudowano most, Włosi domagali się, by otrzymał jego imię. Przeciwny był Robert Moses, ale Włosi zyskali poparcie gubernatora Nelsona Rockefellera i dopięli swego. Zresztą włoska nazwa doskonale pasowała do ogromnego wiszącego mostu, łączącego Staten Island z Brooklynem – był to najpiękniejszy most na świecie.

Cieśnina Verrazano Charlesa Mastera ukazała się w 1964 roku. W tym samym miesiącu, w którym otwarto most. Była to powieść, ale czytało się ją jak poemat. Niektórzy porównywali ją do wybitnej książki z lat czterdziestych Przy Grand Central Station usiadłam i płakałam. Cieśnina Verrazano opowiadała o mężczyźnie, który mieszka z synem na Staten Island, a jednocześnie ma namiętny romans z kobietą z Brooklynu. Cieśnina w tytule symbolizowała też ciasnotę uprzedzeń, z którymi musieli zmagać się bohaterowie. Gorham podejrzewał, że w powieści znajdują się wątki autobiograficzne, ale nawet jeśli tak było, to ojciec nigdy nikomu nie ujawnił prawdziwej tożsamości kobiety. Tak czy inaczej, książka odniosła wielki sukces. Na jej podstawie nakręcono film. Charlie objeżdżał cały kraj, znalazł sobie grupę przyjaciół w San Francisco, przez jakiś czas mieszkał na Zachodnim Wybrzeżu i nauczył się palić trawkę. Gorham wysiadł z promu na przystani i poszedł do metra. Na peronie było dość pusto. A w pociągu zauważył dwóch czarnych mężczyzn na końcu wagonu. Zerkali w jego stronę. Zaklął w duchu. Zapewne byli nieszkodliwi, ale w dzisiejszych czasach trzeba było się mieć na baczności. Mieszkańcy miasta wykształcili w sobie szósty zmysł, który wysyłał

ostrzegawcze

sygnały,

gdy

zbliżało

się

niebezpieczeństwo. Akurat tego dnia miał przy sobie sporo gotówki. Nie powinien był wsiadać do pustego wagonu. Czy wypada patrzeć podejrzliwie na dwóch mężczyzn tylko dlatego, że są czarni? Zwłaszcza gdy zna się na pamięć całe fragmenty przemówień Martina Luthera Kinga? Nie wypada. Ale ludzie byli podejrzliwi. Przez kilka kolejnych stacji

mężczyźni rozmawiali, nie zwracając na niego uwagi. W końcu wysiedli. Gorham wysiadł przy Lexington Avenue, skąd miał tylko jedną przecznicę do Park Avenue. Aż zaklął, gdy znalazł się na szczycie schodów wychodzących na ulicę. Po chodniku nie dało się iść. Śmieci. Wszędzie walały się stosy worków ze śmieciami. Ciągnęły się jak okiem sięgnąć. Nowy Jork stał się miastem strajków. Dwa lata wcześniej mieli strajk komunikacji miejskiej. Życie w mieście nie zamarło, bo nowojorczycy poszli do pracy pieszo. A teraz zastrajkowali pracownicy zakładu oczyszczania miasta. Burmistrz John Lindsay był uczciwym człowiekiem, ale musiał opanować niepokoje w mieście i rozwiązać jego problemy finansowe. Tymczasem na chodnikach rosły coraz większe góry śmieci. Na szczęście był luty. Gorham nawet nie próbował sobie wyobrazić, jaki unosiłby się tu fetor, gdyby mieli sierpień. Charlie Master umierał, a ulice zapełniały się śmieciami. Gorhamowi przyszła do głowy irracjonalna myśl, że ojca spotyka zniewaga ze strony jego ukochanego miasta. Gdy dotarł na Park Avenue, okazało się, że ojciec jest w lepszym nastroju, niż się spodziewał. Kiedy na początku tej dekady zmarła Rose, Charlie przejął po niej apartament. Przez jakiś czas zachował też mieszkanie przy Siedemdziesiątej Ósmej i przeznaczył je na galerię swoich obrazów. Jednak potem zrezygnował z niego i urządził tymczasowy magazyn w jednej z sypialni apartamentu matki.

Zamierzał w tym roku wynająć małe studio, ale Gorham obawiał się, że w obecnej sytuacji to niemożliwe. Charliem opiekowała się Mabel, pokojówka Rose, a dwa razy dziennie przychodziła też pielęgniarka. Gorham zdawał sobie sprawę, że ojciec chce spędzić ostatnie dni we własnym domu. Charlie siedział ubrany w fotelu w salonie. Był blady i wycieńczony, ale uśmiechnął się radośnie. – Gorham! Jak miło cię widzieć. Czym przyjechałeś? – Pociągiem. – Nie samolotem? Dziś wszyscy latają. Lotniska muszą na tym nieźle zarabiać. – Rzeczywiście, przez trzy nowojorskie lotniska, Newark, JFK i La Guardię, przewijało się coraz więcej pasażerów. Miasto stało się wielkim punktem przesiadkowym w ruchu krajowym i międzynarodowym. – Ciekawe, gdzie oni wszyscy podróżują. – Może następnym razem przylecę. – Słusznie. Zostajesz tylko na weekend? Gorham skinął głową. A potem poczuł wyrzuty sumienia. Przecież jego ojciec umiera. – Mógłbym zostać dłużej… Charlie pokręcił głową. – Lepiej zajmij się studiami. Jeśli będę cię potrzebował, zadzwonię. – Uśmiechnął się znowu. – Naprawdę cieszę się, że cię widzę. – Podać ci coś?

– Nie masz przy sobie trochę trawki? Gorham już miał powiedzieć: „Ależ tato, na miłość boską!”, ale ugryzł się w język. Zamiast tego westchnął. – Przykro mi, ale nie mam. To był jeden z powodów nieporozumień między nimi. Gorham zapalił marihuanę tylko raz w życiu. Zaraz po skończeniu liceum, w 1966 roku. Pamiętał swoje wahanie, gdy koledzy przekonywali go, że w sześćdziesiątym czwartym Bob Dylan nauczył palić trawkę Beatlesów właśnie w Nowym Jorku i że potem komponowali swoje najlepsze kawałki. Nie miał pojęcia, ile w tym było prawdy. Nie zapalił już nigdy więcej. Być może dlatego, że za pierwszym razem niezbyt mu się to spodobało. Może odezwał się jego wrodzony konserwatyzm i zdrowy rozsądek. Kilku jego znajomych zażywało LSD z przykrymi skutkami. Gorham nie widział różnicy między twardymi a miękkimi narkotykami. Większość jego znajomych nie brała narkotyków, więc wyskoki ojca go krępowały. – W mieście jest niezły bałagan. Śmieci leżą wszędzie. – To prawda. – Ale to nie przyćmi naszej miłości do tego miasta. – Masz rację. – Nadal chciałbyś tu pracować jako bankier? – To nasza rodzinna tradycja. Oczywiście ty jesteś wyjątkiem. – Czy pozwolił sobie na lekką przyganę w głosie? Nawet jeśli tak było, ojciec ją zignorował.

– Pamiętasz, jak byłeś mały i babcia dała ci srebrną dolarówkę Morgana? Oczywiście moneta nie miała nic wspólnego z bankiem Morgana. Tak nazywał się projektant. – Czy pamiętam? Zawsze ją mam przy sobie. To mój talizman, symbol mojego przeznaczenia. – Gorham uśmiechnął się z lekkim zakłopotaniem. – To chyba trochę dziecinne. Prawdę powiedziawszy, ten dolar miał dla niego dużo większe znaczenie. Przypominał mu o czasach, gdy kupcy i bankierzy w jego rodzinie mieli jeszcze majątek – majątek, którego jego nienormalny ojciec nigdy nie próbował odzyskać. Ku zaskoczeniu Gorhama Charlie ucieszył się z jego słów. – To dobrze, synu. Twoja babcia byłaby zadowolona. Chciała dać ci coś, co będziesz cenił. A więc zamierzasz zacząć pracę zaraz po dyplomie? – Owszem. – Szkoda, że mój ojciec już nie żyje. Pomógłby ci. Ja też mam kilku znajomych bankierów, mogę z nimi porozmawiać. – Nie trzeba. – Bankierzy szukają ludzi takich jak ty. – Mam nadzieję. – Martwisz się poborem? – Teraz jeszcze nie, ale po dyplomie mogą mnie powołać. Dlatego pomyślałem sobie, że pójdę do seminarium duchownego. Niektórzy tak robią, żeby się wywinąć od służby.

– Martin Luther King mówi, że wojna jest niemoralna. Ale ty chyba nie zamierzasz przeciwko niej protestować. – Wolę się nie wychylać. – Powinieneś pójść potem na studia biznesowe. Zrobić studia podyplomowe. – Zamierzam najpierw popracować przez parę lat, a potem pójść na Columbię. – A jak już zrobisz MBA, to się ożenisz? – Kiedy zostanę wiceprezesem. No, ostatecznie asystentem wiceprezesa, jeśli spotkam odpowiednią osobę. – Odpowiednią żonę dla kogoś na wysokim stanowisku, tak? – Właśnie. Charlie pokiwał głową. – Twoja babcia byłaby świetna w tej roli. – Umilkł na chwilę. – Ale życie nie zawsze toczy się zgodnie z naszymi planami. – Wiem. – Gdybym był na twoim miejscu, zatrzymałbym to mieszkanie. Koszty utrzymania nie są zbyt wysokie, zostawię wystarczającą sumę na ich pokrycie. A apartament w odpowiednim budynku oszczędzi ci wielu kłopotów. – Nie chcę o tym myśleć, tato. – Nie musisz wcale o tym myśleć. Taka jest kolej rzeczy. Ten apartament bardziej pasuje do ciebie niż do mnie.

Powinienem był przenieść się do Soho. – Westchnął. – To był błąd. Soho. Na południe od Houston Street. Spokojna okolica z dawnymi magazynami i brukowanymi ulicami, gdzie artyści wynajmowali pracownie i lofty za niewielkie pieniądze. Kawałek drogi na północ znajdowała się Greenwich Village. Tak, jego ojciec byłby tam szczęśliwy. Gorham zastanawiał się, co ma odpowiedzieć, gdy Charlie odezwał się nagle: – Wiesz, na co mam ochotę? Chciałbym zobaczyć Guggenheima. Zabierzesz mnie tam? Zawołali taksówkę. Charlie był dość słaby, ale gdy dojechali na róg Piątej i Osiemdziesiątej Dziewiątej, odzyskał nieco siły. Wspaniałe dzieło Franka Lloyda Wrighta nie wszystkim się podobało, ale Gorham doskonale rozumiał, co ojciec w nim widzi. Białe ściany muzeum, jego cylindryczny kształt, przypominający szczyt spiralnego stożka, były buntem wobec najnowszej architektury miejskich gmachów publicznych. Ogromne szklane wieżowce, które wyrastały w Nowym Jorku od końca lat pięćdziesiątych, doprowadzały Charliego do wściekłości. Przepisy, zmuszające architektów do tworzenia oryginalnych projektów wyższych pięter, zostały poluźnione. W górę wystrzeliwały czterdziestopiętrowe szklane i metalowe słupy, zasłaniając niebo. Obok budynków inwestorzy musieli zapewnić mieszkańcom skwery, ale miejsca te były zimne, bezduszne i prawie nikt z nich nie korzystał. Na temat szklanych wieżowców Charlie miał jedno zdanie: „Są okropne i nudne!”, wykrzykiwał. A już najbardziej irytowały go banki,

które wyrosły na Park Avenue – traktował je jak osobistą zniewagę uczynioną alei, przy której mieszkał. Natomiast dziwne, powyginane linie Muzeum Guggenheima były naturalne, przypominały mistyczną roślinę. Charlie był nimi zachwycony. Wystarczyło mu, że popatrzył na budynek z zewnątrz. Potem powiedział Gorhamowi, że chciałby się trochę przejść po Piątej Alei. W ciągu ostatnich dwudziestu lat liczba aut jeżdżących po mieście wzrosła niepomiernie. Dlatego na niemal wszystkich dużych ulicach obowiązywał dziś ruch jednostronny. Park Avenue miała szerokie, podwójne jezdnie, więc samochody poruszały się tam w obu kierunkach, ale po Madison jeździło się jedynie na północ, a po Piątej na południe. W niedzielne przedpołudnie, zwłaszcza w lutym, nie było dużego ruchu. Żeby ominąć śmieci, szli wzdłuż parku. „Mila muzeów”, jak ją czasami nazywano, była jedną z najładniejszych tras spacerowych w mieście. Zostawiwszy w tyle Muzeum Guggenheima, minęli piękny apartamentowiec, potem neoklasyczną fasadę Metropolitan Museum i dziesięć przecznic dalej znaleźli się obok Muzeum Fricka. Charlie szedł dość powoli, ale nie chciał rezygnować; od czasu do czasu spoglądał na Central Park, podziwiając, jak przypuszczał Gorham, zimową scenerię. Gdy zatrzymali się obok muzeum Fricka, westchnął. – Jestem już zmęczony – powiedział. – Chyba powinniśmy wziąć taksówkę do domu. Gorham nie zaprotestował, choć nie mieli wcale daleko. Taksówka nadjechała po kilku minutach. Gdy zajęli miejsca w środku, Charlie uśmiechnął się cierpko.

– No i nie znalazłem. – Czego nie znalazłeś? – Gościa w czerwonej czapeczce z daszkiem. Zazwyczaj kręci się po parku w tej okolicy. Ma dobry towar. – Aha. – A więc wyszli tylko po to, żeby kupić marihuanę! Gorham poczuł złość. Ojciec to zauważył. – Nic nie rozumiesz – powiedział cicho. – Trawka łagodzi ból. Gdy wrócili do domu, Mabel przygotowała im lekki obiad. Przy jedzeniu rozmawiali o tym, co robili razem, gdy Gorham był dzieckiem. A po obiedzie Charlie powiedział: – Kiedy już będzie po wszystkim, spełnisz moją jedną prośbę? – Jasne. – Na biurku leży kartka z listą nazwisk i adresów. Mógłbyś mi ją podać? – Gorham przyniósł kartkę. Zauważył na niej kilkanaście nazwisk. – Większość to moi znajomi. Lekarz, jedna osoba z rodziny Kellerów i paru innych. Zapisałem im w testamencie małe pamiątki, nic wielkiego, ale byłoby miło, gdybyś mógł im je dostarczyć osobiście i powiedzieć, że to na moją prośbę. Nie chcę, żeby dostali je pocztą od prawnika. Mogę na ciebie liczyć? – Przecież powiedziałem, że tak. – Gorham spojrzał na listę. Znał lekarza i kilka innych osób. – Kim jest Sarah Adler? – To właścicielka galerii. Mam od niej kilka obrazów. Jeśli jej się spodobasz, to też ci coś da. Dostarczysz wszystkim? – Oczywiście.

– Jestem zmęczony. Muszę się zdrzemnąć. A ty powinieneś wracać. – Przyjadę w przyszłym tygodniu. – Raczej za dwa. Za tydzień muszę załatwić kilka spraw, poza tym to kawał drogi. Gorham widział, że ojciec potrzebuje odpocząć, więc nie protestował. Pożegnawszy się z nim, powiedział Mabel, że będzie dzwonił co parę dni. Gdy wyszedł na dwór, zorientował się, że do najbliższego pociągu do Bostonu zostało mu jeszcze sporo czasu. Postanowił się przejść, żeby zaczerpnąć świeżego powietrza. Minął Madison i Piątą i wszedł do Central Parku. Drzewa stały bezlistne, na ziemi nie było śniegu. Chłodne powietrze przyjemnie go orzeźwiało. Rozmyślając o tym dniu, uznał, że upłynął całkiem przyjemnie. Nie krytykował ojca, nie zezłościł się na niego. To spotkanie przebiegło w zgodzie i w duchu miłości. Dzięki Bogu. Ile życia ojcu zostało? Kilka miesięcy na pewno. Zdąży go jeszcze odwiedzić wiele razy, zrobi wszystko, żeby mógł odejść w spokoju. Szedł tak może dziesięć minut, gdy nagle zobaczył pod drzewem czarnoskórego mężczyznę w czerwonej czapce z daszkiem. Mężczyzna miał ze sto dziewięćdziesiąt centymetrów wzrostu. Ubrany był w długi czarny płaszcz, szyję owinął kilka razy czarnym szalikiem. Garbił się. Spojrzał na zbliżającego się Gorhama, ale bez szczególnej nadziei. – Skręta? Trawkę? – rzucił machinalnie.

W pierwszym odruchu Gorham chciał go minąć. Szedł pewnym krokiem, ignorując mężczyznę. Po chwili jednak przypomniały mu się słowa ojca. „Trawka łagodzi ból”. Czytał gdzieś, że ludzie chorzy na raka palą marihuanę. A cóż to szkodzi? W końcu inne leki przeciwbólowe też są narkotykami. Może lekarz powinien przepisać ojcu marihuanę? Ale nie, gdyby mógł to zrobić, to Charlie nie musiałby jej kupować w parku. Zerknął na zegarek. Czy przypadkiem nie powinien już iść na dworzec? Nie. Jakie jest prawo? Za sprzedawanie towaru gościowi w czerwonej czapce na pewno grozi areszt. A osobie, która od niego kupuje? Za posiadanie nielegalnych substancji też można trafić do aresztu, tego był pewny. Czy gdyby zatrzymano go w Central Parku, miałby jeszcze szansę na znalezienie dobrej pracy w banku? Raczej nie. Nie zwolnił kroku. A więc pozwoli ojcu cierpieć? Może i Charlie był szalony, ale zrobił dla niego tyle dobrego. Tak bardzo się od niego różnił, a jednocześnie okazał mu więcej miłości niż jakiejś bratniej duszy. Spokojnie przechodził do porządku dziennego nad złością i irytacją, których syn nie potrafił ukryć nawet w tych ostatnich dniach. Zawrócił. Mężczyzna w czerwonej czapce nadal stał w tym samym miejscu. Gorham rozejrzał się. Ani żywego ducha, chyba że ktoś ukrył się za drzewem. Podszedł do dilera. Mężczyzna spojrzał na niego pytająco. Miał szczupłą twarz i potarganą, rzadką brodę.

– Ile? – Jedną ósmą? Mężczyzna coś powiedział, ale Gorham nie usłyszał ceny. Rozglądał się nerwowo. – Wezmę pół uncji – rzucił. Mężczyzna wyraźnie się zdziwił, ale nie okazał tego. Zaczął wyjmować z kieszeni małe plastikowe torebki. Gorham wiedział, że pół uncji to dość sporo, ale nie sprawdzał. Wcisnął torebki do kieszeni spodni. Odwrócił się, żeby odejść. – Bracie, nie zapłaciłeś – powiedział mężczyzna. – A tak. – Gorham wyjął kilka banknotów. – Wystarczy? – Czuł, że ogarnia go panika. Diler skinął głową. – Wystarczy. Gorham zdawał sobie sprawę, że sporo przepłacił, ale go to nie obchodziło. Chciał stąd odejść. Ruszył szybkim krokiem. Obejrzał się tylko raz z nadzieją, że dilera już nie ma. Ale on tam ciągle stał. Gorham doszedł do rozstaju alejek, skręcił do wyjścia na Piątą. Dzięki Bogu mężczyzna zniknął mu już z oczu. Ledwo znalazł się na chodniku, zobaczył policjanta. Wiedział, jak powinien się zachować. Powinien wyglądać naturalnie. Przecież jest szanowanym, konserwatywnym studentem Harvardu, który zamierza zostać bankierem, a nie jakimś chłopaczkiem z połową uncji marihuany w kieszeni. Ale nie umiał się opanować. Zamarł. Chyba wyglądał jak ktoś, kto przed chwilą dokonał zabójstwa.

Policjant przyglądał mu się uważnie. W końcu podszedł do niego. – Dzień dobry, panie władzo – powiedział Gorham. Zabrzmiało to absurdalnie. – Był pan w parku? – spytał policjant. – Tak. – Powoli odzyskiwał spokój. – Musiałem się trochę przejść. – Policjant nie spuszczał z niego wzroku. Gorham uśmiechnął się smutno. – Jestem blady? – Trochę tak. – No to chyba potrzebna mi kawa. – Pokiwał głową z przygnębieniem. – Mam kiepski dzień. Mój ojciec umiera na raka. – To była prawda. Łzy napłynęły mu do oczu. Policjant zauważył. – Przykro mi. Jeśli pójdzie pan tą ulicą do Lexington, dojdzie pan do małej kawiarni. – Dziękuję. – Przeszedł na drugą stronę Piątej i ruszył w kierunku Lexington. A potem skręcił na północ, minął kilka przecznic i wrócił na Park Avenue. Mabel wpuściła go do mieszkania. Ojciec jeszcze nie spał. Siedział w fotelu, przechylony bezwładnie w bok, miał wychudzoną twarz. Niewątpliwie to przedpołudnie musiało go wyczerpać. – Znalazłem tego gościa w czerwonej czapce – powiedział bez wstępów Gorham, opróżniając kieszeń. Uśmiechnął się szeroko. – O mało mnie nie aresztowali. Charlie potrzebował trochę czasu, żeby zebrać siły. Spojrzał na Gorhama z wdzięcznością, która chwytała za

serce. – Zrobiłeś to dla mnie? – Tak – powiedział Gorham. I pocałował ojca.

Po zmierzchu Rok 1977

ŚRODA TRZYNASTEGO LIPCA była gorąca i parna, a wieczorem powietrze jakby jeszcze bardziej się zagęściło. Wyglądało na to, że lada moment rozpęta się burza. Gorham nie miał żadnych planów, oczywiście poza spotkaniem z Juanem, swoim bliskim przyjacielem. Uzbrojony w duży parasol wyszedł z mieszkania przy Park Avenue i ruszył szybko na północ. Widywał się z Juanem co pół roku i na każde spotkanie cieszył się niepomiernie. Różnili się pod wieloma względami, jednak przyjaźnili się od czasów studiów na Columbii. Gorham zawsze szczycił się tym, że ma znajomych z różnych środowisk, ale Juana uważał za kogoś wyjątkowego. „Jaka szkoda, że mój ojciec nie żyje – powiedział któregoś razu. – Przypadłbyś mu do gustu”. W ustach Gorhama było to wielką pochwałą. Patrząc wstecz, mógł z całym przekonaniem stwierdzić, że jego życie przebiegało zgodnie z planem. Po śmierci ojca wynajął mieszkanie przy Park Avenue i do końca studiów, przyjeżdżając do Nowego Jorku, zatrzymywał się u matki na Staten Island. Na szczęście w loterii poborowej trafił mu się daleki numer, więc nie wzięli go do wojska. W Columbia Business School miał tak świetne wyniki, że przyjęto go na MBA bez wcześniejszych doświadczeń zawodowych. Gorham nie chciał tracić czasu; chciał jak najszybciej zacząć karierę. Mimo to Columbia okazała się wspaniałą lekcją życia. Zdobył

solidną wiedzę, która pozwoliła mu uporządkować resztę życia, zawarł też wiele interesujących znajomości, między innymi z Juanem Camposem. Miał zaledwie dwadzieścia parę lat, a już był absolwentem MBA, a także – rzecz godna zazdrości – właścicielem sześciopokojowego, nieobciążonego hipoteką apartamentu przy Park Avenue i pieniędzy wystarczających na jego utrzymanie przez kilka lat. I to wszystko, zanim jeszcze dostał pierwszą posadę. Według standardów obowiązujących w jego kręgach nie był to szczyt bogactwa, ale gdyby miał inny charakter, tak dużo pieniędzy mogłoby go pozbawić chęci do pracy. Ale tak bardzo pragnął przywrócić rodzinie jej dawny status, że we własnych oczach zrobił zaledwie pierwszy krok: oto najmłodszy przedstawiciel rodu rozpoczynał karierę, mając uprzywilejowaną pozycję. Następnym krokiem miało być znalezienie pracy w dużym banku. Jego ojciec nie osiągnął sukcesu w konwencjonalnym znaczeniu, ale Gorham miał taki zamiar. To była jego misja. Tęsknił za Charliem bardziej, niż się spodziewał. Charlie odszedł za wcześnie. A świadczyły o tym wydarzenia, które rozegrały się w roku jego śmierci. Rok 1968 był niezwykły, choć tragiczny. Ofensywa Têt zakończyła się klęską, w Nowym Jorku odbywały się wielkie demonstracje antywojenne. W kwietniu zamordowano Martina Luthera Kinga, a w czerwcu Roberta Kennedy’ego. W wyścigu o fotel prezydencki wystartowali kandydaci, którzy na długo zapisali się w pamięci: Richard Nixon, Hubert Humphrey i George Wallace. Studencka rewolucja w Paryżu i zdławienie praskiej wiosny w Czechosłowacji odmieniły oblicze zachodniego świata. Andy Warhol został postrzelony, Jackie Kennedy

wyszła za mąż za Aristotelesa Onassisa. Wydarzenia tamtego roku stały się symbolami historii współczesnej, a Charlie Master nie mógł już ich widzieć ani komentować. Gorham nie umiał się z tym pogodzić. Jednocześnie cieszył się, że jego ojciec nie dożył następnych lat. Przygnębiający strajk śmieciarzy z lutego 1968 nie był kulminacją, ale początkiem wielkich problemów Nowego Jorku. Z każdym rokiem miasto, które jego ojciec tak bardzo ukochał, podupadało coraz bardziej. Owszem, robiono wszystko, żeby przedstawić światu Nowy Jork jako ekscytujące miejsce. Specjaliści od reklamy wydobyli z lamusa dawną, pochodzącą jeszcze z lat dwudziestych slangową nazwę miasta – Big Apple – i wymyślili pasujące do niej logo. W Central Parku odbywały się koncerty i spektakle teatralne. Ale poza tym pozornym blichtrem miasto się rozpadało. Park niszczał, strach było chodzić tam po zmierzchu. Przestępczość na ulicach rosła. A biedniejsze dzielnice, takie jak Harlem czy południowy Bronx, zostały kompletnie zaniedbane. Wreszcie w 1975 roku Nowy Jork ogłosił bankructwo. Na jaw wyszły fałszerstwa księgowe. Miastu brakowało dochodów na pokrycie zaciąganych kredytów. Nikt nie chciał kupować długów Nowego Jorku, a prezydent Ford nie zgodził się na żadną pomoc finansową, dopóki miasto nie przeprowadzi reform. W „Daily News” ukazał się artykuł pod znamiennym tytułem: „Ford mówi miastu: idźcie do diabła”. Pomoc z funduszy związkowych pozwoliła uniknąć całkowitej zapaści, lecz Big Apple pogrążyło się w trwałym kryzysie. Charlie z pewnością nie umiałby się pogodzić z takim upokorzeniem Nowego Jorku. Gorham często żałował, że nie

może z nim porozmawiać. Pewnie by się spierali, ale Charlie nigdy nie był bierny, dużo wiedział i zazwyczaj miał wyrobione zdanie na każdy temat. Po jego śmierci Gorham musiał szukać sensu w świecie na własną rękę. I czasem, gdy był w mieszkaniu sam, ogarniał go smutek. Wywiązał się z zadania, o które poprosił go ojciec. Dostarczył pamiątki jego znajomym, wysłuchał wielu czułych, pełnych miłości słów o Charliem. Wypełnienie tej misji sprawiło mu przyjemność. Z jednym wyjątkiem. Sarah Adler akurat była wtedy w Europie. Ojciec ofiarował jej grafikę troskliwie owiniętą w papier. Gorham nie zdejmował opakowania, więc nie wiedział, co jest w środku. Wiele razy nosił się z zamiarem dostarczenia rysunku adresatce, ale zawsze coś mu wypadało, a po roku było mu głupio, że tak długo zwlekał. Prezent wciąż czekał, schowany w szafie w jego mieszkaniu. Gorham obiecywał sobie, że któregoś dnia się tym zajmie. I naprawdę miał taki zamysł. Jego kariera rozpoczęła się pomyślnie. Najpierw musiał zdecydować, w jakim banku chce pracować. Po uchwaleniu ustawy Glassa-Steagalla w 1933 roku, wprowadzającej do świata finansów pewne regulacje, istniały w zasadzie dwie ścieżki: banki komercyjne, w których swoje oszczędności lokowali zwykli ludzie, oraz banki inwestycyjne, w których interesy robili finansiści. Wiele osób mówiło mu, że bank komercyjny oznacza mniejsze ryzyko, uregulowane godziny pracy i – najczęściej – posadę do końca życia. W banku inwestycyjnym ryzyko było większe, ale też i większe zarobki. Gorham uznał, że bardziej pociąga go potęga i prestiż banków komercyjnych, to były

naprawdę instytucje solidne i godne szacunku. Otrzymał stanowisko w jednym z większych banków. Był szczęśliwy. Odpowiadał mu taki styl życia. Pomyślnie przeszedł staż i trafił do działu zajmującego się przemysłem motoryzacyjnym. Poświęcał dużo czasu na przygotowanie dokumentów kredytowych, pracował szybko i miał dobre oko do szczegółów. W lot chwytał istotę zawieranych umów i ich konsekwencji. I w odróżnieniu od innych bankowców z wyższych sfer nie tylko wypełniał swoje obowiązki, ale też prosił o więcej. „Widzę, że nie boisz się ciężkiej pracy”, zauważył kiedyś jego szef. „W ten sposób wspinam się po krzywej przyswajania wiedzy”, odpowiedział żartobliwie. Szef zabierał go czasem na spotkania z klientami, a on od razu umiał wzbudzić ich sympatię. Spotkania biznesowe z sektorem motoryzacyjnym odbywały się w miłych okolicznościach, na polu golfowym. Charlie nigdy nie należał do żadnego klubu, ale Gorham nauczył się grać w golfa w Groton. Nieźle sobie radził, co nie umknęło uwadze szefa. W świecie bankowców dobre relacje z klientami miały duże znaczenie. Dwa lata wcześniej Gorham został asystentem wiceprezesa. Awansował. Do idealnego wizerunku brakowało mu już tylko odpowiedniej żony. Miał dotąd kilka dziewczyn, ale żadna nie nadawała się na panią Gorhamową Master. Nie martwił się tym jednak. Miał dużo czasu. ***

O wpół do ósmej Maggie O’Donnell wyszła z czynszowego budynku przy Osiemdziesiątej Szóstej Ulicy, skręciła w Madison, kilka przecznic dalej minęła Jackson Hole, mały bar, gdzie jadała czasem hamburgery, i w końcu dotarła do małej ruchliwej restauracji, w której każdego dnia serwowano inny zestaw dań w przystępnej cenie. Okolice Carnegie Hill były popularne wśród młodych urzędników wyższego szczebla, którzy chętnie korzystali z okazji zjedzenia taniego posiłku w miłym otoczeniu, więc restauracja ze swoimi kilkoma stolikami nigdy nie była pusta. Miała spotkać się ze swoim bratem Martinem. O ile on w ogóle się pojawi. Trzeba przyznać, że Martin był dość szczególną postacią. W księgarni, w której pracował, odbywał się tego dnia wieczór autorski. Jeśli okaże się, że będzie musiał zostać tam dłużej, spotkają się w innym terminie. A jeśli nie, to zjawi się w restauracji. Maggie sprawnie organizowała sobie czas. O wpół do szóstej miała kontrolną wizytę u lekarza przy Park Avenue. Wróciła potem do domu, zrobiła pranie i wyszła do restauracji. Po kolacji pojedzie taksówką do swojego biura w Midtown i do północy, a może nawet do pierwszej, popracuje nad umową, którą przygotowywała. Maggie była prawniczką w Branch & Cabell. I jak wszyscy młodzi wspólnicy w dużych kancelariach prawnych na Manhattanie pracowała bardzo ciężko. A prawnicy w Branch & Cabell byli niemal niezniszczalni. Nie musieli robić przerw na odpoczynek ani sen. Pracowali w swoim wyłożonym drewnem drapaczu chmur, doradzali swoim potężnym klientom, a potem wysyłali im równie potężne rachunki za pracę po nocach.

Maggie była zadowolona ze swojego życia. Urodziła się w Nowym Jorku, ale gdy miała osiem lat, rodzice wynieśli się z miasta. Jej ojciec Patrick, którego – jak podejrzewała – bardziej obchodził baseball niż praca agenta ubezpieczeniowego, ciągle powtarzał, że od kiedy Giants wynieśli się do San Francisco, a Dodgersi do Los Angeles, nie miał najmniejszego powodu, żeby mieszkać dłużej w Nowym Jorku. Ale tak naprawdę jej rodzice byli jedną z setek tysięcy białych rodzin z klasy średniej, które w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych opuszczały coraz bardziej niebezpieczne ulice Manhattanu i wynosiły się na spokojne przedmieścia. Rodzice bardzo się zmartwili, gdy jej brat wrócił w 1969 roku do miasta. A ich niepokój wzrósł jeszcze, gdy ona zaczęła pracować dla Branch & Cabell. Koniecznie musieli zobaczyć mieszkanie, które zamierzała wynająć, a gdy wspomniała, że zamierza biegać po Central Parku, zaledwie o kilka minut od domu, wymogli na niej obietnicę, że nigdy nie będzie tego robić sama albo po zmroku. „Biegam tylko wtedy, gdy biegają inni”, mówiła rodzicom. To była prawda. Latem wychodziła z domu o siódmej rano, w parku było już wtedy sporo ludzi. „Jackie Onassis też biega tą samą trasą”, oznajmiła matce. Oczywiście nigdy nie widziała Jackie Onassis, ale miała nadzieję, że matka przestanie się o nią martwić. A tego lata pojawiło się kolejne zagrożenie. „Niech już policja wreszcie złapie tego potwora”, powtarzała matka za każdym razem, gdy rozmawiały przez telefon. Maggie wcale jej się nie dziwiła. Syn Sama – bo takie imię sobie nadał – od kilku miesięcy siał przerażenie.

Zastrzelił kilka kobiet, wysyłał dziwne listy do policji i do dziennikarzy, uprzedzając, że uderzy znowu. Do tej pory atakował w Queens i Bronksie, ale to bynajmniej nie uspokajało matki. „A skąd możesz wiedzieć, czy następnym razem nie zabije kogoś na Manhattanie?”, pytała. Maggie nie znajdowała na to dobrej odpowiedzi. Dzień był gorący i parny. Zanosiło się na falę silnych upałów. Przebrała się w domu w lekką, bawełnianą spódnicę i bluzkę. Miała ochotę na dużego zimnego drinka. *** Juan Campos stał na chodniku, patrząc w głąb szerokiej ulicy, która stanowiła granicę dwóch światów. On też zauważył, że powietrze jest ciężkie i lepkie, naładowane elektrycznością. Zerknął w kierunku Central Parku. Jego dziewczyna mieszkała w West Side, na Osiemdziesiątej Szóstej, niedaleko Amsterdam Avenue. Szła przez park na spotkanie z nim. Zza rogu, z Trzeciej Alei, wyjechała karetka i z wyciem syreny przemknęła ulicą w kierunku Madison. Zwyczajna rzecz. Na Dziewięćdziesiątej Szóstej Wschodniej karetki zawsze robiły mnóstwo hałasu, przecież w pobliżu znajdował się szpital. Juan stał na skrzyżowaniu Dziewięćdziesiątej Szóstej i Park Avenue. Niedawno przeprowadził się do apartamentu po drugiej stronie Lexington. Umowę wynajmu zawarł na rok, więc nie wiedział, czy uda mu się zostać tam na dłużej. Zresztą nic w jego życiu nie było pewne i nie spodziewał się, żeby to się miało teraz zmienić. Ale jedno się nie zmieniło: nadal mieszkał po północnej stronie tej linii granicznej.

Jego ulica. Dziewięćdziesiąta Szósta. Była taką samą przecznicą jak Osiemdziesiąta Szósta, Siedemdziesiąta Druga, Pięćdziesiąta Siódma, Czterdziesta Druga, Trzydziesta Czwarta czy Dwudziesta Trzecia. Obowiązywał tu ruch dwustronny. Każda z dużych ulic miała swój charakter, ale w 1977 roku Dziewięćdziesiąta Szósta była wyjątkowa. Stanowiła granicę pomiędzy dwoma światami. Poniżej leżały Upper East Side i Upper West Side. A powyżej był Harlem, gdzie ludzie tacy jak jego przyjaciel Gorham Master nie zaglądali. Ale ci, którzy uważali Harlem za czarną dzielnicę, bardzo się mylili. Osiadło tam wiele innych społeczności, a największa z nich zajmowała południową część Harlemu, po północnej stronie Dziewięćdziesiątej Szóstej, na wschód od Piątej. El Barrio, hiszpański Harlem. Dom Portorykańczyków. Juan Campos był Portorykańczykiem i całe życie mieszkał w El Barrio. Kiedy miał siedem lat, zmarł jego ojciec, a matka ciężko harowała, głównie jako sprzątaczka, żeby utrzymać jedynaka. Życie w El Barrio nie rozpieszczało, ale Maria Campos była kobietą silnego ducha. I była dumna ze swojego pochodzenia. Uwielbiała gotować typowe portorykańskie pikantne potrawy, będące połączeniem dań hiszpańskich, karaibskich i afrykańskich. Zupa z czarnej fasoli, pollo con arroz, duszone mięso z warzywami, mofongo – z tego głównie składała się dieta Juana. Czasem Maria szła wieczorem potańczyć przy dźwiękach bębnów bomba albo szalonej guarachy. Przy tych rzadkich okazjach Juan widział matkę szczęśliwą.

Ale przede wszystkim Maria Campos miała wielkie ambicje. Wiedziała, że jej życie już się nie zmieni, więc jej marzenia związane z synem były ogromne. „Pamiętaj o wielkim Josém Celso Barbosie”, powtarzała. Barbosa był biednym Portorykańczykiem, miał poważną wadę wzroku, ale wydobył się z nędzy. Jako pierwszy Portorykańczyk zdobył w Stanach Zjednoczonych dyplom lekarza, a pod koniec życia stał się dla swoich rodaków bohaterem i dobroczyńcą. „Możesz być taki jak on”, powtarzała Juanowi matka w dzieciństwie. Barbosa już od dawna nie żył, a Juan wolał zostać żywym bohaterem, takim jak Roberto Clemente, gwiazda baseballu. Ale ponieważ był drobny i miał krótkowzroczność, nie liczył na taki uśmiech losu. Mimo to postępował zgodnie z przykazaniami matki. Z jednym wyjątkiem. „Trzymaj się z daleka od swojego kuzyna Carlosa”, mawiała Maria. Ale Juan szybko zauważył, że jeśli chce przeżyć na podłych ulicach El Barrio, to potrzebuje kogoś takiego jak jego przystojny i wysoki kuzyn Carlos. Każda ulica miała swój gang, a każdy gang swojego przywódcę. Tam, gdzie mieszkał Juan, słowo Carlosa było dla młodzieży prawem. Jeśli jakiś chłopak chciał okraść sklep albo sprzedawać narkotyki, albo zrobić cokolwiek, byłby głupcem, nie prosząc Carlosa o pozwolenie. Jeśli ktokolwiek ośmielił się podnieść rękę na dzieciaka będącego pod ochroną Carlosa, mógł się spodziewać lania, które zapamięta do końca życia. Juan był mały i miał wadę wzroku, ale Bóg obdarzył go innymi talentami, którymi te braki nadrabiał. Był pogodny,

wesoły i pełen życia. Dość szybko Carlos doszedł do wniosku, że weźmie młodego kuzyna pod swoje skrzydła. Gang uznał go za swoją maskotkę. Matka chce, żeby się uczył w szkole? W porządku. Co innego taki dzieciak może robić? I przez całe dzieciństwo nikt Juana nie zaczepiał. A Maria rzeczywiście chciała, żeby Juan się uczył. Była w tym względzie bardzo stanowcza. „Jeśli chcesz lepszego życia, to musisz zdobyć wykształcenie”, powtarzała mu w kółko. Może gdyby Juan był duży i silny, nie słuchałby matki, ale wewnętrzny głos szeptał mu, że ona ma rację. Bawił się więc z innymi dzieciakami na ulicy, lecz często udawał, że jest zmęczony, i wracał do domu, żeby odrabiać lekcje. Juan mieszkał z matką w obskurnych dwóch pokoikach przy Lexington Avenue niedaleko Sto Szesnastej Ulicy. W okolicy były szkoły katolickie, ale on, jak większość Portorykańczyków, chodził do szkoły publicznej. Były w niej też inne dzieci, a znając ich narodowość, łatwo było odgadnąć, gdzie mieszkają. Czarni zajmowali okolice na zachód od Park Avenue, Portorykańczycy – między Park a Pleasant, Włosi, których rodziny pojawiły się w Harlemie najwcześniej, zajmowali ulice na wschód od Pleasant. Do szkoły chodziły też dzieci żydowskie, wśród nauczycieli też było kilku Żydów. Juan miał szczęście, bo szkoła była całkiem dobra – o ile ktoś chciał z tego skorzystać. Dość szybko zauważył, że nauka przychodzi mu z łatwością, zwłaszcza matematyka, do której miał wrodzony talent. Wkrótce znalazł sobie przyjaciół, a jednym z nich był chłopiec z żydowskiej rodziny imieniem Michael. I to właśnie Michael powiedział mu kiedyś: „Kiedy skończę szkołę, moi

rodzice mają nadzieję, że przyjmą mnie do Stuyvesanta”. Juan nie miał pojęcia, co to Stuyvesant, więc Michael wyjaśnił mu, że trzy najlepsze publiczne licea w mieście to Hunter, Bronx Science i Stuyvesant w Financial District. Szkoły są darmowe, mówił Michael, ale egzaminy wstępne bardzo trudne, no i konkurencja duża. Kiedy opowiedział matce o szkolnych planach Michaela, do głowy mu nie przyszło, że może to wpłynąć także na jego życie. Dlatego był zaskoczony i nieco skrępowany, gdy następnego dnia Maria pojawiła się w szkole i zapytała jednego z żydowskich nauczycieli, jak jej syn może się dostać do takiej szkoły. Nauczyciel był zdziwiony, ale tydzień później wziął Juana na stronę i zaczął go wypytywać, czy chce się uczyć, jakie przedmioty lubi najbardziej i jak sobie wyobraża swoje przyszłe życie. A Juan, chcąc sprawić przyjemność matce, powiedział, że bardzo pragnąłby zdać do Stuyvesanta. Nauczyciel spojrzał na niego niepewnie. Wtedy Juan myślał, że chodzi o jego zbyt słabe stopnie, ale później dowiedział się, jakie wątpliwości miał nauczyciel: do Stuyvesanta nigdy nie chodził jeszcze ciemnoskóry Portorykańczyk. „Ale jeśli chcesz mieć jakieś szanse – usłyszał od nauczyciela – musisz uczyć się co najmniej tak dobrze jak Michael”. Juan starał się więc ze wszystkich sił i dostawał świetne stopnie. Miał też wrażenie, że część nauczycieli poświęca mu więcej uwagi, że stawia mu wyższe wymagania i zadaje dodatkowe lekcje. Uznał jednak, że próbują mu w ten sposób pomóc, więc się nie uskarżał. A po egzaminach okazało się, że

on i Michael zostali przyjęci do Stuyvesanta. Ucieszył się, lecz gdy matka się o tym dowiedziała, zaczęła płakać. W ten sposób Juan Campos trafił do dobrego liceum. Na szczęście jego kuzyn Carlos uznał tę dziwną okoliczność za zwycięstwo swojego gangu. Oto ich maskotka zdobędzie wykształcenie, a może nawet zostanie prawnikiem i nauczy się, jak pokonywać białasów ich własną bronią. Przez wszystkie lata nauki Juan i Michael dojeżdżali do szkoły metrem. Podczas wakacji Juan imał się różnych zajęć, rozwoził pizzę dla klientów restauracji, głównie w okolicach Carnegie Hill, gdzie dostawał duże napiwki. Dzięki temu dokładał się matce do utrzymania. Był już w ostatniej klasie, gdy jego życie zupełnie się odmieniło. „Podejrzewam – opowiadał Gorhamowi po latach – że do tego czasu byłem dzieckiem”. Wrócił wieczorem do domu jak zwykle i dowiedział się, że matka przewróciła się i boli ją noga. Następnego dnia nie była w stanie pójść do pracy. A przez kilka kolejnych dni leżała w łóżku. Juan opiekował się nią po szkole, jak umiał najlepiej. Wzbraniała się przed wezwaniem lekarza, ale gdy kostka spuchła i ból stał się nie do zniesienia, zgodziła się. I wtedy prawda wyszła na jaw. „Musiała wiedzieć, że jest chora, ale nie chciała się do tego przyznać”. Kiedy lekarz oznajmił, że kostka zagoi się w ciągu miesiąca, ale choroba serca jest poważna, Juan wiedział, co powinien zrobić. Uczniowie Stuyvesanta mogli ubiegać się o stypendium na studia w uczelniach należących do Ivy League, ale Juan

zdawał sobie sprawę, że takie rozwiązanie nie wchodzi w grę. Jednak City College przy Sto Trzydziestej Siódmej Zachodniej był darmowy i dawał dobre wykształcenie. Nie musiałby wyjeżdżać z domu i mógłby się opiekować matką. Przez następne lata studiował, a wieczorami i podczas wakacji pracował. A kiedy okazało się, że Maria nie jest zdolna nawet do lekkich prac, przerwał na krótko studia, żeby pracować i odłożyć trochę pieniędzy. Było mu ciężko, ale dali sobie radę. Matka umarła, gdy był na ostatnim roku. Wiedział, że chce odejść, bo cierpiała i opadła z sił. Ale chciała też dać mu wolność. Do czasu choroby matki Juan nie zwracał uwagi na najbliższe otoczenie. Widział, że ściany ich mieszkania wymagają malowania, że światło na korytarzu nie działa i że właściciel nigdy go nie naprawi, choć obiecywał. Jednak matka zawsze utrzymywała, że dom to jej sprawa, a on ma skupić się na nauce. Czasem marzył, że kiedyś kupi sobie piękny dom – nie wiedział jeszcze gdzie – i że ożeni się, będzie miał dużą rodzinę i zajmie się matką. A dzięki dobrej nauce to marzenie mogło się spełnić. W jego umyśle teraźniejszość była jedynie stanem przejściowym. Ale gdy Maria była coraz słabsza i musiał się wszystkim zająć, surowa teraźniejszość stała się bardzo realna. Trzeba było opłacić czynsz i zrobić zakupy. Bywały tygodnie, że brakowało mu pieniędzy i kilka razy musiał prosić właściciela sklepiku na rogu, żeby sprzedał mu coś na kredyt. Właściciel był miły i dobrze znał Marię. Gdy Juan pojawił się któregoś wieczoru, przynosząc parę dolarów, które był winny,

mężczyzna powiedział: „Nie trzeba, chłopcze. Oddasz mi, jak się wzbogacisz”. Ale z właścicielem mieszkania trudniej było się dogadać. Pan Bonati był niskim łysielcem w średnim wieku. Miał ten dom od wielu lat i sam przychodził zbierać czynsze. Gdy Juan spóźniał się z zapłatą, okazywał zrozumienie. „Znam twoją matkę od dawna. Nigdy nie miałem z nią problemów”. Gdy jednak Juan mówił, że połamane schody grożą wypadkiem, że rura kanalizacyjna jest zapchana, albo zwracał mu uwagę na inne usterki, które utrudniały codzienne życie, Bonati zawsze znajdował jakąś wymówkę i nie robił nic. W końcu widząc, że Juan irytuje się tym coraz bardziej, wziął go pod rękę i powiedział: „Bystry z ciebie chłopak. Jesteś grzeczny, uczysz się w college’u. Zastanów się, znasz jakiegoś innego dzieciaka z okolicy, który poszedł na studia? Większość nawet nie kończy szkoły średniej. Więc posłuchaj mnie uważnie. Twoja matka płaci niski czynsz. A wiesz dlaczego? Bo w tym budynku obowiązują czynsze kontrolowane. I ja na tym nie zarabiam. I nie stać mnie na remonty. Ale w porównaniu z innym to całkiem przyzwoity dom. Inne w naszej okolicy popadają w ruinę. Dobrze o tym wiesz. – Bonati machnął ręką, pokazując północny zachód. – Pamiętasz ten pożar sprzed półtora roku, o kilka przecznic stąd? – Rzeczywiście pożar był ogromny, Juan doskonale go pamiętał. – Właściciel nie wyciągał z domu ani grosza. Więc zdjął całą instalację elektryczną, a po pożarze odebrał odszkodowanie. Dociera to do ciebie?” „Chce pan powiedzieć, że go podpalił?” Juan słyszał podobne plotki.

„Ja tego nie powiedziałem. Rozumiesz? – Bonati spojrzał na niego twardo. – Takie rzeczy dzieją się i w Harlemie, i w El Barrio. Kiedyś to były porządne dzielnice. Niemcy, Włosi, Irlandczycy. Ale wszystko się zmieniło. Wszystko popada w ruinę, tylko że nikogo to nie obchodzi. Młodzi ludzie mieszkają w okropnych warunkach, nie mają ani wykształcenia, ani pracy. I nie widzą dla siebie żadnej nadziei. Tak samo jest w Chicago i innych wielkich miastach. Mówię ci, cały Harlem to tykająca bomba zegarowa”. Kilka dni później pojawili się jacyś ludzie i naprawili zapchaną kanalizację. Ale więcej Bonati nie zrobił. Juan zaczął szukać dla matki lepszego lokum w jednym z czynszowych osiedli, ale na próżno. „Nie wiedziałeś o tym, mały? – powiedział mu właściciel sklepiku na rogu. – Do czynszowych osiedli biorą czarnych i białych, o Portorykańczykach nie chcą słyszeć. A z wielu miejsc chcą się ich po prostu pozbyć”. Chodził do różnych organizacji dobroczynnych, ale tam przyjmowano go ze źle skrywaną pogardą. Nie zdziwiło go to, a jednak poczuł wściekłość, że wszystkich Portorykańczyków, nie tylko jego i matkę, traktuje się w ten sposób. Powoli zaczynał rozumieć, o co chodziło Marii. Jej syn miał nie tylko wyrwać się z nędzy i zapewnić sobie lepsze życie. Dla niej Baroso był nie tylko szanowanym człowiekiem, ale też kimś, kto dokonywał wielkich rzeczy, by pomóc swoim rodakom. I za te wielkie, szlachetne ambicje Juan kochał ją jeszcze bardziej. Po jej śmierci wyrósł na szczupłego i przystojnego mężczyznę i wrócił na studia. Uzyskał dyplom

z wyróżnieniem. Żałował tylko, że matka tego nie widzi. A potem podążył długą, pełną wyrzeczeń drogą, którą mu wytyczyła. *** Gorham bez trudu znalazł wybraną przez Juana maleńką restaurację. Przyszedł pierwszy. Usiadł przy czteroosobowym stoliku, plecami do ściany. Kilka chwil później pojawiła się ładna rudowłosa dziewczyna. Dano jej stolik tuż obok. Ona też usiadła pod ścianą, jakby czekając na swojego chłopaka. Gorham cieszył się na spotkanie z Juanem. Był też ciekaw jego nowej dziewczyny. Oboje przyszli po pięciu minutach. Juan wyglądał znakomicie. Zapuścił sobie cienki wąsik, który nadawał jego inteligentnej, przystojnej twarzy nieco wojskowy wyraz. Powitał Gorhama szerokim uśmiechem i przedstawił mu swoją dziewczynę. Janet Lorayn była zabójczo piękna, co Gorham zauważył z podziwem. Wyglądała i poruszała się jak młodsza wersja Tiny Turner. Usiadła naprzeciwko Gorhama, uśmiechając się do niego ciepło. Juan zajął miejsce po jej lewej stronie. Stoliki były tak małe i tak ciasno ustawione, że twarz rudowłosej kobiety miał niemal tuż przed sobą. Przywitali się, Gorham pochwalił wąsik Juana, a ten powiedział, że zdaniem Janet wygląda jak pirat. – A ona mówi, że lubi piratów – dodał. Zamówili u kelnerki butelkę białego wina. Gorham zerknął na zewnątrz. Niebo pociemniało od coraz gęstszych chmur. Gdy nalali wino do kieliszków i kelnerka przedstawiła im menu, Janet zwróciła się do Gorhama.

– A więc jesteś bankowcem? – Owszem. A ty? – Na razie pracuję w agencji literackiej. Ciekawi mnie to. – Właśnie sprzedała prawa do drukowania w odcinkach jakiejś nowej powieści – oznajmił Juan z dumą. – Gratulacje, powinniśmy za to wypić. Mój ojciec też napisał powieść. – Wiem. Cieśnina Verrazano. Było o niej głośno. Juan obserwował rudowłosą kobietę. Z pewnością słyszała ich rozmowę, ale udawała, że nie zwraca na nich uwagi. Co chwila spoglądała na drzwi. Ale gdy padł tytuł książki, z ciekawością zerknęła na Gorhama. – Janet zastanawia się, czy nie lepiej pójść do telewizji – powiedział Juan. – Jej przyjaciółka jest producentką w NBC. I to właśnie Gorham kochał w tym mieście. Tak jak za czasów jego ojca, gdy wielcy literaci spotykali się przy okrągłym stole w Algonquin, tak i dziś działały wielkie wydawnictwa, ukazywał się słynny „New York Times” i inne pisma, takie jak „Time” czy „New Yorker”. Dołączyły do nich wielkie stacje telewizyjne. Ale Janet najwyraźniej nie miała ochoty rozmawiać o swojej przyszłości w telewizji. – Chciałabym się dowiedzieć, jak się poznaliście – powiedziała. – Na studiach na Columbii – wyjaśnił Gorham. – Ich główną zaletą było to, że spotykało się tam najrozmaitszych ludzi, zwyczajnych bankowców takich jak ja, i osoby naprawdę niezwykłe, takie jak Juan. Wielu moich znajomych

z MBA pracuje w instytucjach non profit, w organizacjach charytatywnych, zarządza szpitalami. Juan bardzo zaimponował zarówno Gorhamowi, jak i komisji przyjmującej kandydatów na Columbię. Wcześniej pracował dla ojca Gigante, księdza i przywódcy lokalnej społeczności,

pomagającego

biedocie

w

południowym

Bronksie. Przez rok mieszkał w tej dzielnicy, pracując w biurze pomocy społecznej w Hunts Point. Poradzono mu, żeby zanim zacznie wykorzystywać swoje doświadczenia w El Barrio, spróbował dostać się na MBA. Nie tylko go przyjęto, ale też przyznano mu też stypendium pokrywające wszystkie koszty nauki. – Ci z Columbii od razu zobaczyli, że ze swoim pochodzeniem Juan może stać się prawdziwym liderem w Nowym Jorku – powiedział Gorham. A potem uśmiechnął się szeroko. – Ale ja widzę go jeszcze wyżej. – Gdzie? – spytała Janet. – Najpierw zrewitalizuje El Barrio, ale żeby to zrobić, będzie musiał wejść do polityki. Potem zostanie burmistrzem Nowego Jorku, drugim La Guardią. A potem wystartuje w wyborach prezydenckich. Ja już w tym czasie będę wielkim bankowcem, więc będę zbierał fundusze na jego kampanię. A Juan, gdy już zostanie prezydentem, odpłaci stanowiskiem ambasadora w jakimś ładnym kraju.

mi

– Brzmi nieźle – powiedziała Janet ze śmiechem. – A dokąd chciałbyś wyjechać? – Na przykład do Londynu albo do Paryża. Przyjmę obie propozycje.

– Londyn – powiedział Juan stanowczo i odwrócił się do Janet. – Po francusku mówi okropnie. – Jestem pod wrażeniem, Gorham – stwierdziła Janet. – Widzę, że zaplanowałeś już sobie całe życie. – Ale i tak wszystko zależy od Juana. – Czy on cię kiedyś zawiózł do Harlemu? – Zabrałem go kilka razy do El Barrio – powiedział Juan. – Na jego własną prośbę. Nie wszystko tam jest takie złe. Polubił naszą muzykę i nasze jedzenie. Prawda, Gorham? – Prawda. – Ale jeśli chcesz zobaczyć coś, co naprawdę robi wrażenie – oznajmił Juan z błyskiem w oku – to powinnaś pojechać do jego mieszkania. Ma własny wielki apartament, i to na Park Avenue. Mówił to do Janet, ale kątem oka spoglądał na rudowłosą kobietę. A ona, tak jak się spodziewał, znów skierowała wzrok na Gorhama. Na dworze rozległ się grzmot. Zaczął padać deszcz. Juan popatrzył na drzwi. Jakaś młoda para chciała się schronić w środku, ale wszystkie stoliki były zajęte. Postanowił wykorzystać tę okazję. Pochylił się w kierunku rudowłosej kobiety. – Przepraszam, czekasz na kogoś? – Tak – powiedziała krótko. A potem, nie chcąc być nieuprzejma, dodała: – Na brata. – I myślisz, że przyjdzie?

Juan miał w sobie tyle uroku, że ludzie wybaczali mu taką obcesowość. – Może. – Zerknęła na zegarek. – Nie wiem. – Pomyślałem sobie, że gdybyś przesiadła się do naszego stolika, to ta para nieszczęśników przy drzwiach mogłaby się schronić przed deszczem. Przez chwilę kobieta patrzyła na niego chłodno, potem spojrzała w kierunku drzwi i jej twarz złagodniała. – A jeśli mój brat się pojawi? Juan uśmiechnął się. – Jakoś się z nami zmieści. Ruda pokręciła głową z lekkim rozbawieniem. – W porządku. Nazywam się Maggie O’Donnell. – Inni też się przedstawili. – Wiem już, czym się zajmujecie. Ja jestem prawniczką. Zaczęła się przyjemna rozmowa. Maggie wspomniała, że pracuje dla Branch & Cabell, na co Gorham powiedział: – A to znaczy, że po kolacji wracasz do biura, zgadłem? Przytaknęła. Od razu uznał, że młoda prawniczka jest atrakcyjną kobietą. Zaciekawiła go. Dość szybko udało mu się dowiedzieć, że w ciągu dnia była na zebraniu Komitetu Ochrony Pamiątek Historycznych i że jej pasją jest obrona klasycznej architektury miasta – i budynków takich jak Grand Central – przed bezlitosną nawałą drapaczy chmur w kształcie szklanych pudełek. Jego ojcu by się to spodobało. Maggie zachowywała się bardzo przyjaźnie, ale Gorham zauważył

u niej typowy dla prawników zwyczaj unikania odpowiedzi na pytania, które uznała za niewygodne. Potem Juan opowiadał o tym, jak we współpracy z pobliskim szpitalem Mount Sinai zapewnił mieszkańcom El Barrio opiekę medyczną, a teraz zamierzał zająć się poprawą warunków mieszkaniowych. Próbował też namówić kilku tamtejszych radykalnych aktywistów, żeby wsparli te projekty. Gorham był pod wrażeniem. – Świetna robota, Juan – powiedział. – A przyłączenie się do Mount Sinai to znakomite posunięcie. Maggie przysłuchiwała się tej rozmowie z uwagą, ale wyraźnie czegoś nie rozumiała. – Jak to współpracujesz z radykałami? – spytała. – Słyszałam, że ci ludzie są dość niebezpieczni. Juan westchnął. Wiedział, co ją niepokoi. Pod koniec lat sześćdziesiątych młodzi Portorykańczycy skrzyknęli się i stworzyli grupę, którą nazwali Young Lords. Zażądali poprawy warunków życia w El Barrio. Przez jakiś czas mieli wspólne cele z Czarnymi Panterami z Chicago, za co piętnowano ich w gazetach. Nic dziwnego, że miła biała prawniczka z klasy średniej, taka jak Maggie, uważała ich za zagrożenie. – Maggie, zrozum, ja wygrałem los na loterii – powiedział. – Zdobyłem wykształcenie, trzymałem się z daleka od gangów. Gdyby nie to, już dawno wylądowałbym w więzieniu jak mój kuzyn Juan. W niektórych społecznościach nielegalna działalność jest czymś normalnym. – Maggie zmarszczyła brwi, bo jako prawniczka nie mogła się z tym zgodzić, ale on

ciągnął nieustępliwie. – Inne amerykańskie miasta mają takie same problemy jak Harlem czy południowy Bronx. Nowy Jork, Chicago, nieważne gdzie, wszędzie jest to samo. Biedni obywatele są kompletnie zaniedbywani, nie mają żadnych szans na wydostanie się z podłych dzielnic, a do tego są przekonani, nierzadko całkiem słusznie, że nikogo nie obchodzi, co się z nimi dzieje. Więc Portorykańczycy z El Barrio nazwali się „młodymi lordami”, zaczęli organizować darmowe śniadania i przychodnie lekarskie, co nie było takim złym pomysłem. Domagali się pomocy dla swoich ziomków. To samo, tyle że na swój sposób, robiły Czarne Pantery w Chicago. Gdy Portorykańczycy zaczęli mówić o samostanowieniu, mieli ku temu uzasadnione powody. Wcześniej nikt się nimi nie interesował. – Niektórzy spośród nich – ciągnął Juan – byli tak wściekli, że stali się zwolennikami brutalnych demonstracji. Ja jestem temu przeciwny. I prawdą jest, że szła za tym polityczna filozofia. Uważali się za socjalistów, a nawet za komunistów, cokolwiek to miało znaczyć. Hoover i FBI rozdmuchali problem ich sympatii komunistycznych. Ja sam socjalistą nie jestem, ale rozumiem ich uczucia. Gdy społeczeństwo odwraca się od jakiejś społeczności, to jej członkowie mają podstawy wierzyć, że w innym systemie ich życie stałoby się lepsze. Taka jest ludzka natura. Więc ja próbuję usunąć przyczyny tego błędnego myślenia. Wielu ludzi starało się zdyskredytować Czarne Pantery i Young Lords, co się w znacznej części udało. Jednak problemy, które zmusiły te grupy do protestu, wciąż pozostają nierozwiązane. Jeśli w Harlemie wrze, to znaczy, że są ku temu powody, uwierz mi.

Juan był świadom, że trochę się rozemocjonował, ale nie umiał inaczej. Spojrzał na Maggie, żeby zobaczyć jej reakcję. Pomyślał wcześniej, że byłaby niezłą partią dla Gorhama, ale gdyby zareagowała nieodpowiednio, musiałby zmienić zdanie. – To ciekawe – powiedziała. Gorham się roześmiał. – Typowa prawniczka. Potem zaczęli rozmawiać o swoim dzieciństwie. Janet wychowywała się w Queens. – Wśród czarnoskórych katolików. Moja mama była bardzo wierząca. Gorham opowiedział o swoich wizytach u babci. Kilka razy przerywały im głośne grzmoty i błyskawice. Burza przesuwała się nad Manhattanem z południa na północ. Dziadek Maggie wychował się w dużym domu na Piątej Alei. – Sean O’Donnell miał pieniądze. Dorobił się jeszcze w poprzednim wieku. – Uśmiechnęła się. – Ale my już tych pieniędzy nie mamy. – Straciliście po krachu i podczas kryzysu? – spytał Gorham. – Część pewnie tak. Ale myślę, że po prostu jesteśmy liczną irlandzką rodziną. Wielodzietną przez kolejne trzy pokolenia. Więc pieniądze szybko się rozeszły. Mój ojciec pracował ciężko przez całe życie, ale nadal spłaca kredyt za dom. Maggie kilka razy zerkała dyskretnie na zegarek, chcąc zapewne wrócić do pracy. Ale w takim deszczu znalezienie

taksówki nie byłoby łatwe. Kiedy jednak kończyli deser, burza przesunęła się na północ. Nad Hudsonem wciąż przetaczały się grzmoty, ale deszcz osłabł. Było już niemal wpół do dziesiątej. – No cóż, było mi bardzo miło, ale muszę wracać do pracy – powiedziała Maggie. Odległy grzmot jakby potwierdził słuszność jej słów. – A może wypijesz kawę? – spytał Gorham. – Będzie ci się lepiej pracowało. – Dobry pomysł – przyznała. W tym momencie zgasły wszystkie światła. I to nie tylko w małej restauracji. Nagle cała okolica pogrążyła się w ciemności. Zapadła cisza, a po chwili rozległy się wybuchy śmiechu. Stoły oświetlały małe świeczki. Po kilku chwilach pojawiła się właścicielka, żeby zapalić więcej świeczek. Na szczęście kawa była już gotowa. – To nie powinno potrwać długo – powiedział Gorham. – Con Ed ma duże moce awaryjne. – Albo będziemy mieli to samo, co w sześćdziesiątym piątym – stwierdził Juan. – Wyż demograficzny. – Rzeczywiście, statystyki wyraźnie pokazywały, że dziewięć miesięcy po wielkiej awarii w 1965 roku pojawił się krótki, lecz wyraźny wzrost liczby urodzin. Gorham odwrócił się do Maggie. – Teraz trudno ci będzie wrócić do pracy. – Wezmę taksówkę. Przestało padać. – Ale nie ma światła.

– Może w biurze mają zapasowy generator. – A jeśli nie? – Zapalę świeczki. – Na którym piętrze masz biuro? – Na trzydziestym drugim. – Chcesz tam wejść na piechotę? – spytał Gorham. – Chyba że Branch & Cabell sprawdza w ten sposób zaangażowanie swoich pracowników. – Bardzo zabawne – powiedziała cierpko. Wypili kawę. Przechodzący ulicą ludzie mówili, że światła nie ma w całym mieście. Po piętnastu minutach Juan i Janet stwierdzili, że wracają do domu. Zapłacili rachunek – Gorham i Juan uparli się, że podzielą go po połowie – i wyszli na ulicę. Juan i Janet skierowali się na północ. – Naprawdę chcesz wracać do biura? – spytał Gorham. Maggie spojrzała w kierunku Midtown, gdzie panowały egipskie ciemności. – Sama już nie wiem. – Mam propozycję. Chodźmy Park Avenue w moją stronę. Jeśli włączą światło, pójdziesz do pracy. Jeśli nie, zaproszę cię do siebie na drinka, a potem odprowadzę cię bezpiecznie do domu. Dobry pomysł? – Mam wejść do ciemnego budynku z facetem, którego przed chwilą dopiero poznałam? – To jest budynek spółdzielczy przy Park Avenue. Jeden z lepszych.

– A jaka to ochrona dla damy? – O ile wiem, żadna. – Dobrze, ale tylko na drinka. Masz świece? Nie będę siedzieć po ciemku. – Zgoda. – Które piętro? Winda nie będzie działać. – Drugie. Dwadzieścia minut później wybuchnęła śmiechem. – Powiedziałeś, że mieszkasz na drugim. – Powiedziałem, że na czwartym. Już jesteśmy na miejscu. Spójrz. – Zaświecił latarką, którą dał im odźwierny. – Mój apartament jest na wprost. Weszli do mieszkania. Zostawił ją w salonie. Wrócił po paru chwilach z dwoma pięknymi srebrnymi świecznikami. Postawił je na stole, zapalił świece, a potem wyjął z szafki koło jadalni kilkanaście srebrnych świeczników, które Charlie odziedziczył po swojej matce. Wkrótce cały hall, kuchnię, salon i jadalnię zalało ciepłe światło. Maggie przyglądała mu się, siedząc na kanapie. – Ładne mieszkanie. – Dziękuję. Dostałem je w spadku. Na co masz ochotę? – Na czerwone wino – powiedziała Maggie. Płomienie świec rzucały na jej rude włosy magiczny blask. Jej twarz złagodniała. Najwyraźniej poczuła się swobodnie. – I na suflet. – Okropny ze mnie kucharz.

Gorham poszedł po wino, a Maggie wstała i rozglądała się po mieszkaniu. Potem usiadła na kanapie z kieliszkiem w dłoni. – A więc to jest twoja technika – powiedziała z uśmiechem. – Zapraszasz dziewczynę na drinka, żeby zobaczyła ten piękny apartament. Potem zabierasz ją na kolację, tłumacząc, że sam beznadziejnie gotujesz. A ona już jest przekonana, że ty i mieszkanie potrzebujecie czułej troski. – Nic z tych rzeczy. Gdyby to była prawda, już dawno byłbym żonaty. – Słaba obrona. Dobrze im się rozmawiało. Powiedział jej, że już jako mały chłopiec chciał zamieszkać w Nowym Jorku. Zapytał, dlaczego ona się tu znalazła. – Przez mojego brata. Mieszka w Village i któregoś dnia zabrał mnie na spacer do Soho. To było na początku siedemdziesiątego trzeciego, niedługo po skończeniu World Trade Center. Dzień był szary, ale przez chmury przebijały słabe promienie słońca. Na południe od Soho na niebie rysowała się wielka, szara wieża, trochę chropowata, ale gdy świeciło na nią słońce, zmieniała swoją fakturę. To była jedna z najbardziej magicznych chwil w moim życiu. Wtedy właśnie postanowiłam, że muszę przyjechać do Nowego Jorku. – Wydawało mi się, że nie lubisz takiej architektury. Tego międzynarodowego stylu. – Bo nie lubię. Ale wieże są inne. Chyba chodzi o ich powierzchnię, o grę światła. – Czy twój brat jest żonaty?

– Nie. Jest gejem. – Umilkła. – Rodzice o tym nie wiedzą. – Musi być ci z tym ciężko. Kiedy się dowiedziałaś? – Osiem lat temu. Ja i Martin jesteśmy sobie bardzo bliscy. To był sześćdziesiąty dziewiąty. Po policyjnym nalocie na Stonewall doszło w Village do zamieszek. Chodziłam wtedy jeszcze do szkoły. – Może to już czas, żeby powiedzieć o wszystkim rodzicom? – Tak, ale to nie będzie proste. Dla ojca to będzie szok, bo Martin jest jedynym synem i miał przekazać następnemu pokoleniu rodowe nazwisko. Prędzej czy później Martin będzie musiał im powiedzieć. Powinnam być wtedy przy nim. Będę im potrzebna. Zwłaszcza jemu. – Uśmiechnęła się. – Zawsze stawałam po jego stronie. Gorham skinął głową. Ta prawniczka jest nie tylko ładna… – Rodzina to ważna rzecz. Zrobię wszystko, żeby moja odzyskała dawną pozycję. Ojciec tak nie myślał. Z tobą jest podobnie? – Nie czuję, że mam jakieś zobowiązania wobec przeszłości, ale mam zobowiązania wobec samej siebie. Moja mama też taka była. Zawsze mi powtarzała, że mogę być tym, kim zechcę, i że powinnam mieć zawód. Wyjść za mąż? Owszem, ale nigdy nie być zależną od męża. Ona sama była nauczycielką. – A między twoimi rodzicami były jakieś tarcia? – Nie, byli sobie bardzo oddani. Ale ona miała takie przekonania.

– Znam wiele kobiet, które świetnie sobie radziły jako prawniczki, ale rzuciły pracę po urodzeniu dzieci. – Ze mną tak nie będzie. – Nie chcesz z niczego rezygnować? – Możesz robić wszystko i mieć wszystko. To moje wyznanie wiary. – Co nie będzie łatwe. – Najważniejsza jest dobra organizacja, a w tym jestem świetna. Obawiam się jednak, że nie nadaję się na żonę, która będzie jedynie wspierała męża w karierze. – W takim razie powinnaś wyjść za prawnika. Za kogoś, kto będzie rozumiał twoje ambicje. Pokręciła głową. – Wykluczone. – Dlaczego? – Rywalizacja. Jest w każdym zawodzie. Ktoś wygrywa i ktoś przegrywa. W małżeństwie coś takiego nie przejdzie. – Nie zamierzasz przegrywać, prawda? – A ty? – Chyba nie – przyznał Gorham. – Jaki więc masz plan? – Nie mam żadnego planu. Po prostu mam nadzieję, że spotkam odpowiedniego faceta. Kogoś, kto będzie chciał się ciągle rozwijać, w sensie zawodowym i osobistym. Gorham zastanawiał się przez chwilę. Ta prawniczka jest prawdziwym wyzwaniem dla mężczyzny!

– A jak ci się podobał mój przyjaciel Juan? Po jego przemowie o Young Lords i Czarnych Panterach nie powiedziałaś, co myślisz. – Bo rozmyślałam o tym, co usłyszałam. W sumie było to godne podziwu. Gorham pokiwał głową. Znał w Nowym Jorku wiele kobiet, które chciały odnieść zawodowy sukces. Ale w Maggie wyczuwał nie tylko inteligencję i determinację, ale także ciepło, które go pociągało. Pod powściągliwością krył się wolny duch.

jej

prawniczą

Ciszę przerwał dzwonek telefonu. – Cześć, Gorham. – To był Juan. – Widziałeś, co się dzieje? – Nie rozumiem. – W takim razie przy Park Avenue musi być spokojnie. – Bardzo spokojnie. – Mimo to lepiej nie wychodź z domu, stary. Dowiedziałem się, co się stało. Uderzenia piorunów zniszczyły sieć przesyłową. W New Jersey mają prąd, ale w pięciu innych dzielnicach zaległa ciemność. W El Barrio robi się gorąco i jeśli nie włączą światła w najbliższym czasie, w Harlemie może być niebezpiecznie w nocy. Do jednego sklepu na mojej ulicy już zdążyli się włamać. – Zaczynają się grabieże? – No jasne. W sklepach jest przecież tyle upragnionych towarów, a na ulicach ciemno. – Mówił to niemal wesołym tonem. – Gdybyś sam miał gromadę dzieciaków i był bez kasy, robiłbyś to samo. Dobra, chciałem cię tylko uprzedzić,

żebyś nie wychodził z domu. To się może przenieść do śródmieścia. – A ty co zamierzasz? – Pójdę się rozejrzeć. To mój teren, jeśli wiesz, co mam na myśli. – Uważaj na siebie, Juan. – Dobra, będę uważał. Gorham rozłączył się i zrelacjonował Maggie rozmowę. – Może powinnaś tu zostać – powiedział. – Mam drugą sypialnię. Spojrzała na niego z ironią. – Niezły pretekst. W innych okolicznościach chętnie by sprawdził, jak daleko może się posunąć. Maggie coraz bardziej mu się podobała. Ale nie dziś. – Nie próbuję cię poderwać – powiedział spokojnie – chociaż miło mi się z tobą rozmawia. Mam inny plan. Odczekamy trochę, a potem odprowadzę cię bezpiecznie pod same drzwi. Jeśli Juan twierdzi, że robi się niespokojnie, nie zamierzam ryzykować. – Zgoda. To miłe z twojej strony. Rozmawiali jeszcze przez jakiś czas. Zapytał, czy będzie mógł do niej zadzwonić, a ona dała mu swój numer. W końcu Gorham powiedział, że odprowadzi ją do domu. Przedtem jednak chciał zadzwonić do Juana, żeby wypytać go o najnowsze wieści, ale nikt nie odbierał.

Na Park Avenue nie było żadnej taksówki, więc ruszyli na piechotę Osiemdziesiątą Szóstą. Wszędzie było ciemno i cicho, ale patrząc w głąb szerokiej alei, widzieli słaby blask, który mógł oznaczać pożary. Nie odzywali się do siebie, dopiero gdy doszli do Osiemdziesiątej Czwartej, Maggie przerwała milczenie. – Coś cię gryzie? – Drobiazg, nic ważnego. – Niech zgadnę. Martwisz się, że Juan nie odebrał telefonu. Odwrócił się do niej w ciemności. Jej twarz była ledwo widoczna. – Rzeczywiście. Chociaż z drugiej strony on zna El Barrio jak własną kieszeń. – A gdzie mieszka? – U zbiegu Dziewięćdziesiątej Szóstej i Lexington. W domu z odźwiernym. – Kiedy mnie odprowadzisz, pójdziesz do niego, prawda? – Taki mam zamiar. – W takim razie – wzięła go pod rękę – pójdziemy razem. – Nie możesz tam iść. – A ty nie możesz mi zabronić. Spojrzał na nią ze zdziwieniem. – Dziwna z pani kobieta, panno O’Donnell. – No i dobrze.

Dotarli do skrzyżowania z Dziewięćdziesiątą Szóstą. Roztaczał się stąd widok na dużą część hiszpańskiego Harlemu. Na ulicach panował spokój, ale zauważyli kilka pożarów. Ruszyli szybkim krokiem do domu Juana. Odźwierny zamknął już drzwi na klucz, ale poświeciwszy na nich latarką, otworzył. Gorham wyjaśnił, co ich tu sprowadza. – Pan Campos już drugi raz nie wychodził, jestem tego pewien. – Gorham odetchnął z ulgą. – Był już pan wcześniej u niego? – Gorham przytaknął. Odźwierny uznał najwyraźniej, że ma do czynienia z osobami godnymi zaufania. – Kilku lokatorów poszło na dach. Może pan Campos też tam jest. Domofon nie działa, ale jeśli ma pan jego numer, to mogę do niego zadzwonić. Tym razem Juan odebrał. Zdziwił się, słysząc, że Gorham jest w jego budynku. – Myślałem, że kręcisz się gdzieś z tym ładnym rudzielcem. – Ona jest ze mną. – Chcecie przyjść na dach? Jest nas tutaj kilkoro, mamy piwo. Będziecie musieli wleźć na jedenaste piętro. Gorham przekazał Maggie zaproszenie. – Zgoda – powiedziała. Na dachu było całkiem sporo osób. Mieli stamtąd dobry widok na Harlem, na wschodzie rysowała się panorama Brooklynu. I wszędzie płonął ogień. W ciemnościach wyły syreny wozów strażackich. Po chwili, kilka przecznic w dół Lexington, rozległ się pisk opon,

a po nich brzęk tłuczonego szkła, jakby ktoś wjechał ciężarówką w sklepową wystawę. – To chyba supermarket – powiedział Juan spokojnie. A potem zwrócił się do Maggie: – El Barrio. Moi ziomkowie. Pili piwo wprost z puszek, patrząc na rozszerzające się pożary. Po jakimś czasie gdzieś nad Brooklynem pojawił się wielki słup

płomieni.

Minęło

pół

godziny,

a ogień

rozprzestrzeniał się coraz bardziej. – To już obejmuje ze dwadzieścia przecznic – powiedział Gorham. – Moim zdaniem więcej – stwierdził Juan. Zostali na dachu do rana, patrząc, jak wielki podzielony Nowy Jork daje upust swojej wściekłości i rozpaczy, trawiony ogniem i grabieżą.

Poród Rok 1987

BYŁ LISTOPAD. GORHAM MASTER MIOTAŁ SIĘ po mieszkaniu. Zdawał sobie sprawę, że nie ma powodu do takiej paniki. Porządnie spakowana torba Maggie już od kilku tygodni czekała w sypialni. Powinien ją po prostu zabrać i wybiec. Maggie już była w drodze do szpitala, gnała taksówką przez ulice miasta. Gorham z torbą musi zdążyć tam przed jej przybyciem. Ich pierwsze dziecko. Czekali tak długo, oboje uznali, że tak właśnie powinno być. Maggie chciała najpierw ugruntować swoją pozycję zawodową, a on ją w tym wspierał. Teraz jednak przyszedł ten wielki dzień, a jego ogarnęła panika. Czy Maggie jest gotowa? Wszystko ułoży się dobrze? Uważał, że powinna była pójść na urlop już tydzień wcześniej. Ale zapewniała, że czuje się dobrze. „Uwierz mi, skarbie – mówiła. – Wolę zająć myśli pracą”. Doskonale ją rozumiał. Ale może przesadziła? I teraz, gdy ta wyczekiwana chwila nadeszła, sparaliżował go lęk. Może powinien był błagać ją, żeby nie wychodziła dziś do pracy? Jeśli, broń Boże, coś jej się stanie, to będzie mógł mieć pretensje tylko do siebie.

Wyszła z mieszkania o ósmej rano. Poród zaczął się o jedenastej, w samym środku zebrania odbywającego się w jednej z wielkich, wykładanych boazerią sal konferencyjnych Branch & Cabell. Maggie zachowała spokój, łatwo mógł to sobie wyobrazić. Przeprosiła wszystkich, zadzwoniła, żeby przywiózł jej torbę, i zjechała windą, żeby złapać taksówkę. Pracowała w śródmieściu, ale o tej porze droga do szpitala nie powinna jej zabrać dużo czasu. Musiał się pospieszyć. – Bella! – krzyknął. – Słucham, panie Master. – Bella stała tuż za nim. Dzięki Bogu. Ona zawsze wiedziała, gdzie co jest. – Nie zapomniałem o czymś? Była prawdziwym skarbem. Pochodziła z Gwatemali. Jak wiele służących w Nowym Jorku zaczynała jako nielegalna imigrantka, ale poprzedni pracodawcy załatwili jej zieloną kartę. On i Maggie zatrudnili ją trzy lata wcześniej – oboje pracowali, więc bez gosposi nie daliby sobie rady. Początkowo Gorham nie wiedział, jak w dzisiejszych czasach należy zwracać się do służby, ale Bella rozwiązała ten problem. Wcześniej pracowała w dużym apartamencie przy Piątej Alei i uważała, całkiem słusznie, że mieszkańcy Park Avenue są przywiązani do oficjalnych form. Zwracała się do nich „pan i pani Master”, a oni nie protestowali. W zatrudnieniu Belli krył się też inny zamysł. Planowali wkrótce mieć dziecko. A Maggie chciałaby wtedy w domu kogoś zaufanego, członka rodziny. Dla nich było oczywiste, że Bella przejmie także obowiązki niani. Ona jednak od jakiegoś czasu wspominała, że ma bardzo dużo do roboty. Gorham

wiedział, co się za tym kryje. Bella uważała, że powinni mieć zarówno nianię, jak i gosposię. A tego akurat nie chcieli. Spodziewał się więc, że czeka ich spór. – Nie, panie Master. – Czyżby tonem głosu dawała mu do zrozumienia, że on nigdy niczego nie umie znaleźć? Tak czy inaczej, uśmiechnęła się. – Wszystko będzie dobrze. Nie wygłupiaj się, napominał siebie w myślach. Bella ma rację. Maggie jest w dobrej formie. Widzieli zdjęcia USG. Dziecko też jest zdrowe. Chłopiec. Gorham Vandyck Master junior. Te imiona wymyśliła Maggie, wiedząc, że sprawi mu to przyjemność. Nie podzielała jego potrzeby podtrzymywania dynastii, ale nie protestowała. Rzeczywiście, sprawiło mu to przyjemność. Skoro Maggie nie ma nic przeciwko temu, to on też nie będzie oponował. Dziecko było zdrowe. Mieli dobrego lekarza. Doktora Carusa. Nie wszyscy mieli dziś tyle odwagi, żeby iść na ginekologię. Gdy podczas porodu coś szło źle, wytaczano ginekologom procesy o odszkodowanie. Składki od odpowiedzialności cywilnej były tak wysokie, że większość studentów medycyny nawet nie myślała o takiej specjalności. Caruso był starszy od Gorhama zaledwie o kilka lat. Maggie zasięgnęła jednak o nim wszelkich informacji i była pod wrażeniem jego sukcesów. Doktor Caruso okazał się sympatycznym człowiekiem. Jakieś pół roku wcześniej Gorham spotkał go przypadkiem, gdy wracał z pracy do domu. Miał gabinet kilka przecznic od ich mieszkania, przy Park Avenue. – Mieszkam na West Side – powiedział Caruso. – Przy West End Avenue. Jeśli tylko pogoda pozwala, chodzę do

pracy na piechotę przez park. – Uśmiechnął się. – Lekarze też potrzebują ruchu. – Wychowywał się pan na West Side? – Na Brooklynie. Mój ojciec miał dom przy Park Slope. Ale chodziłem do szkoły na Manhattanie. – Wymienił nazwę prywatnej szkoły, którą Gorham doskonale znał. – Świetna. Podobało się tam panu? – Prawdę powiedziawszy, nie za bardzo. Inni chłopcy traktowali mnie jak śmiecia. – Dlatego że mieszkał pan na Brooklynie? – W latach pięćdziesiątych

piękne

kamienice

popadły

w

ruinę,

opuszczone przez większość szacownych lokatorów. Ale już w latach sześćdziesiątych zaczęto je odbudowywać. Pojawiali się nowi mieszkańcy, wielu ludzi chciało je remontować na własne potrzeby. Zapewne nie mieszkali tam uczniowie prywatnych szkół, jednak mimo wszystko… – Ja sam wychowałem się na Staten Island – powiedział Gorham. – Ładnie tam. Ale nie chodziło mi o Brooklyn. – Miał pan stypendium? Dokuczali panu, bo nie był pan bogaty? To podłe. – Nie. Tak naprawdę nie brakowało nam pieniędzy. Mój ojciec zaczynał jako murarz, a rodzina mojej matki prowadziła delikatesy. Ojciec odziedziczył po wujku spadek i został deweloperem. Na małą skalę, kupował domy na Brooklynie, remontował je i odprzedawał. Radził sobie nieźle. – Caruso umilkł na chwilę. – Nie, powód był banalny. Byłem Włochem. Tylko tyle. Włoskie nazwisko. Śmieć. – Wzruszył ramionami. – A teraz jestem ich ginekologiem.

– Mam nadzieję, że wystawia im pan odpowiednie rachunki – powiedział Gorham cierpko. – Nie mam na co narzekać. A mój syn poszedł do prywatnej szkoły i nie ma już takich problemów. Etniczność była teraz w modzie. Gorham znał żydowskie rodziny, które w poprzednim pokoleniu zmieniały swoje wschodnioeuropejskie nazwiska na angielskie, a teraz wracały do pierwotnej wersji. Zmieniały się też ludzkie postawy. Jego arystokratyczne nazwisko sprawiało mu przyjemność tylko dlatego, że miało historyczne korzenie. W każdym razie tak to sobie tłumaczył. „Mam postmodernistyczne poglądy na kwestię pochodzenia i przodków – mawiał na przyjęciach. – To coś w rodzaju nieszkodliwej ozdoby, którą można pokazywać znajomym”. Uważał, że to brzmi całkiem nieźle. Spytał Carusa, czy jest spokrewniony ze znanym tenorem. Był nieco do niego podobny. – Kto wie? – odpowiedział lekarz. – Może dawno temu byliśmy spokrewnieni. Moja rodzina go znała. Byli z tego bardzo dumni. A on zawsze podkreślał, że są kuzynami. – Uśmiechnął się. – Bo wie pan, Caruso był człowiekiem wielkiej dobroci. Gorham Master był zadowolony, że to właśnie doktor Caruso będzie przyjmował poród. *** Chwycił torbę Maggie, przykazał Belli, żeby nie wychodziła z domu na wypadek, gdyby zadzwonił, i zjechał windą do lobby. Odźwierny przywołał taksówkę.

Do szpitala Mount Sinai było niedaleko. Najpierw do Madison, a potem Sto Pierwszą do Piątej. Doktor Caruso miał tam na niego czekać. Kierowca minął trzy przecznice i skręcił w lewo. Do Madison została już tylko jedna przecznica. I wtedy taksówka stanęła. – Co się stało? – Problem. – Silny rosyjski akcent. – Ciężarówka. On nie jechać. – Muszę się dostać do szpitala! – Maggie już pewnie tam jest. – Co robić, jak on nie jechać? Nic. A może powinien wysiąść i złapać taksówkę przy Madison? Ale zanim tam dotrze, zator na pewno się odblokuje. A Rosjanin minie go i się nie zatrzyma, nawet gdyby Gorham na niego machał. No i na Madison może być trudno o taksówkę. Takie rzeczy już mu się zdarzały. Zaklął pod nosem i zamknął oczy. Spokojnie. Oczyścić umysł. Spokojnie. I przede wszystkim nie myśleć o innych sprawach. Zwłaszcza o tym, czego nie powiedział Maggie. *** Ogólnie rzecz biorąc, w ciągu ostatnich dziesięciu lat jego życie toczyło się zgodnie z planem. Został drugim wiceprezesem, w banku bardzo go ceniono. Miał prawdziwy talent do budowania dobrych relacji z klientami, umiejętnie dobierał sobie mentorów. Kilkakrotnie otrzymywał sześciocyfrowe premie oprócz rocznej pensji. A wiosną

mianowano go pierwszym wiceprezesem. To się liczyło. Ale jeszcze większe znaczenie miała propozycja, którą otrzymał niedługo potem. Opcje na akcje – miał prawo kupić akcje banku po korzystnej cenie. Nazywano to złotymi kajdankami, bo czerpanie zysków z akcji było obwarowane warunkiem: nie mógł odejść z banku. Wiceprezes mógł dostać awans albo podwyżkę, ale o jego prawdziwej wartości dla firmy świadczyło co innego. Jeśli bank chciał kogoś zatrzymać, proponował opcje. Miasto też kwitło. W 1977 roku, niedługo po przerażających podpaleniach i grabieżach podczas przerwy w dostawie elektryczności, na stanowisko burmistrza wybrano energicznego Kocha, który od razu zabrał się do uzdrawiania miejskich finansów. I odniósł znaczący sukces. Po paru latach miasto wyszło z długów. A w 1981 roku, w kolejnych wyborach, kandydaturę Kocha wysunęły obie partie, Republikańska i Demokratyczna – co było wydarzeniem bez precedensu. „I jak mi idzie?!”, wykrzykiwał burmistrz, widząc jakiś tłum, a tłum najczęściej odpowiadał, że idzie mu nieźle. Gorham zaś ożenił się z Maggie. Ich narzeczeństwo było typowe dla par, w których co najmniej jedna ze stron pracuje po szesnaście godzin na dobę. To akurat nie było częścią pierwotnego planu. Czasem Gorham zastanawiał się, czy duże firmy prawnicze i banki inwestycyjne nie przesadzają z oczekiwaniami. Oczywiście młodsi wspólnicy chcieli pokazać, że można na nich liczyć, ale czy nie było w tym sadystycznej dumy, jak przy ubieganiu się o członkostwo w bractwie studenckim?

Zwłaszcza że w tym przypadku cały proces trwał latami, dopóki nie zostawało się wspólnikiem firmy. Maggie pracowała dla korporacji. Kiedy zajmowała się dużymi umowami, zabierał ją z biura o dziewiątej lub dziesiątej wieczorem i szli dokądś na szybką kolację, a potem znów wracała do firmy i pracowała do drugiej lub trzeciej nad ranem. Tak wyglądało ich narzeczeństwo i pierwsze lata małżeństwa. Seks o dziwnych porach, krótkie chwile wolnego czasu. W pewnym sensie było to ekscytujące. Gorhamowi przyszło do głowy, że tak muszą wyglądać romanse i małżeństwa w czasie wojny. Ale kiedyś musiał nadejść pokój. Oświadczył się jej po roku. Był w niej szaleńczo zakochany. Nie miało znaczenia, że nie jest typową żoną męża na stanowisku. A ona nie dość, że go kochała, to czasem mówiła z zachwytem: „Aż sama nie mogę uwierzyć, że znosisz moje godziny pracy”. Zdaniem Gorhama to właśnie jego fascynacja nią i jej wdzięczność najmocniej scementowały ich małżeństwo. „Chciałaś mieć wszystko, Maggie – przypominał jej żartobliwie. – A to oznacza, że także mnie”. Ślub odbył się w katolickim kościele jej rodziców w Norwalk w Connecticut. Państwo O’Donnell uważali Gorhama za ideał. Nie przeszkadzało im nawet, że nie jest katolikiem. A Maggie obiecała Gorhamowi, choć nie przyznała się do tego przed księdzem, że to on zdecyduje, do którego Kościoła będą należeć ich dzieci. Drużbą został Juan – był już żonaty z Janet – a brat Maggie pełnił obowiązki mistrza ceremonii. Martin był sympatycznym

facetem w typie intelektualisty. Od razu polubili się z Gorhamem. Pod koniec wesela ojciec Maggie podszedł nagle do syna i oznajmił z całym spokojem, że jeśli nie ma zamiaru nigdy się ożenić, to powinien im o tym powiedzieć. Nadejście lat osiemdziesiątych niewiele zmieniło w ich życiu. Jeśli Gorham chciał, żeby Maggie pojawiła się z nim na jakiejś biznesowej kolacji, starała się spełnić jego prośbę. A kiedyś kancelaria Branch & Cabell zorganizowała dla wszystkich wspólników i ich współmałżonków weekendowy wyjazd do uzdrowiska. „Uwielbiam być małżonkiem”, rzekł Gorham do Maggie. Gdy prawnicy mieli służbowe spotkania, on brał udział w wycieczkach i innych przyjemnych zajęciach. „Miałem dwadzieścia żon tylko dla siebie”. Na początku lat osiemdziesiątych pojawił się też popularny skrót, który definiował ich pozycję społeczną. „Ja zawsze byłem WASP-em – głosił Gorham nie bez racji. – Można mnie też nazywać prepem. Ale Maggie to z pewnością yuppie”. Jednak to zmieniło się w 1986 roku, gdy Maggie została pełnoprawnym wspólnikiem kancelarii. – Wspólnik w Branch & Cabell już nie jest yuppie – twierdziła z uporem. – A ładna, młoda rudowłosa wspólniczka? – Też nie. I powiem ci coś jeszcze. – Słucham. – Wspólniczka w Branch & Cabell – oznajmiła z uśmiechem – może zajść w ciążę.

Stało się to rok później i wiązało z pewnym problemem. Lubili mieszkanie przy Park Avenue. Po ślubie Maggie zmieniła nieco wystrój, a kupowanie nowych mebli sprawiło im wielką przyjemność. Na trzecią rocznicę ślubu – dzięki wysokiej premii – Gorham ofiarował Maggie pieniądze na nowe wyposażenie kuchni. W mieszkaniu pojawiła się jeszcze jedna drobna zmiana. Któregoś dnia Maggie znalazła w szafie troskliwie zawiniętą paczkę, która wyglądała na obraz. Odpowiadając na jej pytanie, Gorham przyznał ze wstydem, że to jedyna pamiątka, której nie dostarczył po śmierci ojca. – Upłynęło już tyle czasu, że głupio mi teraz kontaktować się z prawowitą właścicielką – powiedział. – Mogę sprawdzić, co to? – spytała. – Chyba tak. – Mój Boże! – zawołała, rozwinąwszy papier. – Przecież to rysunek Roberta Motherwella! Bardzo wartościowy. – Nie mam pojęcia, co z nim zrobić – przyznał. – Powieszę go na ścianie, dopóki czegoś nie postanowisz. Rysunek wisiał tam do dziś. A teraz, skoro mieli stać się prawdziwą rodziną, powinni rozważyć przeprowadzkę do większego mieszkania. Z jednym dzieckiem zmieściliby się w sześciopokojowym apartamencie, ale już przy kolejnym potrzebowaliby więcej miejsca. Lubili tę kamienicę, więc postanowili zaczekać, aż zwolni się w niej coś większego. Mając dwie pensje, mogli sobie pozwolić na wyższy kredyt i wyższy czynsz.

W sumie Gorham i Maggie byli szczęśliwym małżeństwem. I tylko z jednego powodu czuli niedosyt. Ich życie towarzyskie praktycznie umarło. Kiedy ostatnio Martin był u nich na kolacji? Co najmniej trzy miesiące temu. To niczyja wina, po prostu ciągle brakowało im czasu. A Juan? Nie widzieli się z nim od ponad roku. A co gorsza, Juan przechodził ciężki okres. Burmistrz Koch dużo zrobił dla części miasta, która leżała poniżej Dziewięćdziesiątej Szóstej Ulicy, ale dla dzielnic takich jak Harlem, El Barrio czy południowy Bronx – niewiele. Niektórzy uważali, że północ miasta po prostu go nie obchodzi. Inni twierdzili, że Koch, mając tyle problemów, nie może zrobić wszystkiego od razu. Tak czy inaczej, Juan nie miał powodów do zadowolenia. „Sytuacja w El Barrio stale się pogarsza”, mówił. Był już tak zniechęcony, że zaczął się zastanawiać, czy nie zatrudnić się w którymś z przedsiębiorstw użyteczności publicznej, bo przynajmniej mógłby wykorzystać swoją wiedzę o zarządzaniu. Gorham obiecywał sobie, że po narodzinach dziecka zaproszą Juana i Janet do siebie na kolację. Poza tymi mankamentami, którym dałoby się jakoś zaradzić, Gorham mógł uważać się za szczęściarza. I pewnie tak by się czuł, gdyby nie jeden problem: sam uśmiech losu to za mało. Nic dziwnego. W końcu Nowy Jork, myślał Gorham, to miasto dla tych, którzy chcą osiągnąć więcej. Pragnął tego każdy przybywający do tego miasta, nieważne, czy był biednym imigrantem, czy bogatym przedsiębiorcą. Gdy nastawały złe czasy, ludzie przyjeżdżali tu, by ocalić życie.

W dobrych czasach dążyli do szczęścia i bogactwa. Dużego bogactwa. I to jak najszybciej. W latach osiemdziesiątych Nowy Jork rozkwitał. Tak naprawdę kwitła Giełda Papierów Wartościowych. A wraz z nią cały sektor usług, w tym kancelarie prawne. W 1984 roku po raz pierwszy odnotowano milionowy obrót akcjami w ciągu jednego dnia. Kupcy, maklerzy, każdy, kto zajmował się handlem akcjami i obligacjami, mógł dorobić się fortuny. Pięknie podsumował to Tom Wolfe w powieści Ognisko próżności, która znalazła się na szycie listy bestsellerów, gdy Maggie zaszła w ciążę. Chciwość była wszechobecna. Chciwość podniecała. Chciwcy, którzy odnieśli sukces, stawali się bohaterami. Chciwość była dobra. Dlatego Gorham musiał zadać sobie pytanie: czy jest wystarczająco chciwy? Czasem, siedząc w biurze, wyjmował z kieszeni srebrną dolarówkę Morgana, którą dała mu babka, i wpatrywał się w nią ze smutkiem. Czy dawni Masterowie, kupcy i właściciele statków korsarskich, spekulanci ziemią i nieruchomościami, czy oni też trzymaliby się bezpiecznej korporacyjnej posady, brali pensję – to prawda, z premią i opcją na akcje – i patrzyli, jak inni błyskawicznie się bogacą? Raczej nie. Nowy Jork przeżywał hossę, a on przypatrywał się temu

bezczynnie,

unieruchomiony

w

pułapce

własnej

zachowawczości. Czy wszyscy z jego kręgów, ze starych dobrych rodzin, są skazani na przeciętność? Nie, niektórzy, choćby taki Tom Wolfe, potrafili się zbuntować i pójść własną drogą.

Gorham nie odważył się jeszcze na bunt, ale zaczął handlować samodzielnie akcjami, i poszło mu całkiem nieźle. Oczywiście inwestował za pożyczone pieniądze – tylko w ten sposób można było szybko się dorobić, a przy rosnącym rynku ryzyko było niewielkie. Zanim Maggie zaszła w ciążę, zgromadził całkiem pokaźny portfel. Ona o niczym nie wiedziała. Postanowił, że powie jej o wszystkim, gdy uzbiera na tyle dużo, żeby zrobiło to na niej wrażenie – a zaimponowanie prawniczce, której klienci mieli bardzo duże majątki, wymagało sporo wysiłku. Starał się przez cały czas. Ukrywanie tych poczynań przed Maggie nie było trudne, bo składali oddzielne zeznania podatkowe. To był jej pomysł. On nie wiedział, ile ona zarabia, on nie zwierzał jej się ze swoich dochodów. Zapisywali wszystkie wydatki na życie i dzielili je potem po połowie. Więcej nie musieli wiedzieć. Dopóki Maggie nie została wspólniczką kancelarii, Gorhamowi wydawało się, że zarabia więcej od niej. Ale teraz nie był tego taki pewien. Oczywiście nie miało to znaczenia. Jednak biorąc pod uwagę opcje i premie, które dostawał, mógł przypuszczać, że jego dochody są wyższe, nawet jeśli wspólnikom w kancelariach prawniczych powodziło się doskonale. Z cichą satysfakcją wyobrażał sobie tę chwilę, gdy mówi jej, jaką forsę zbił na akcjach. Wszystko potoczyłoby się zgodnie z planem, gdyby nie katastrofa w zeszłym miesiącu. Bo w październiku rynek się załamał. Nie tak jak w dniach wielkiego kryzysu, ale nastąpiła głęboka korekta. Ucierpiały domy maklerskie, ludzie masowo tracili pracę. Nie odczuły tego osoby takie jak Gorham, mające stanowiska w bankach

komercyjnych, ani prawnicy, którzy najwięcej zarabiali właśnie na katastrofach. Dwa dni wcześniej Gorham przeliczył, ile zostało z jego portfela akcji, gdy uzupełnił depozyty zabezpieczające. Okazało się, że jest dokładnie w tym samym miejscu co kilka lat temu. Tyle osiągnął. Dobrze, że nie zaczęli szukać większego mieszkania. Nie powiedział o niczym Maggie. Nie ma sensu obarczać jej takimi kłopotami na kilka dni przed porodem. Potem zresztą też nie. Trzy dni wcześniej otrzymał propozycję. Zadzwonił bankier, którego Gorham znał dość słabo. Dyskretne spotkanie, po nim kolejne, ze wspólnikami pewnego domu inwestycyjnego. I wreszcie kusząca oferta. Temat do namysłu. Zapytano go, czy nie chciałby przejść do bankowości inwestycyjnej. Oczywisty komplement. Wspólnicy z banku inwestycyjnego uznali, że zarówno jego kompetencje, jak i znajomości są bardzo cenne. Po paru rozmowach Gorham dostrzegł siłę ich argumentów. Propozycja była kusząca, poza tym lubił ludzi, z którymi miałby pracować. Praca w banku inwestycyjnym była bardziej urozmaicona, miałby więcej okazji do wykazania się twórczą inicjatywą, nie mówiąc o znacznie wyższych zarobkach. Być może to jego życiowa szansa. Dawni Masterowie skorzystaliby bez wahania. Wadą tego rozwiązania była utrata opcji na spory pakiet akcji. Musiałby się też pogodzić z tym, że będzie miał mniej czasu dla rodziny. Czy powinien przyjąć tę propozycję? Wystarczy mu pewności siebie? Czy po porażce na giełdzie odważy się zrezygnować z bezpiecznej posady?

Nie umiał odpowiedzieć na te pytania. Chciał je przedyskutować z Maggie. Ale o takich rzeczach nie rozmawia się z żoną tuż przed porodem. *** Ruszyli. Kierowca ciężarówki uporał się z dostawą, Rosjanin sklął go, kierowca zrewanżował się tym samym, na co Rosjanin wymamrotał coś jeszcze pod nosem i ruszył pędem na Madison. Na szczęście światła były zsynchronizowane, więc jazda była płynna, inaczej niż na Park Avenue. Po kilku minutach byli w szpitalu. Gorham popędził do wejścia, rozglądając się za Maggie. Zabrano ją już na czwarte piętro. Pierwszą osobą, którą tam zobaczył, był doktor Caruso. – Wszystko w porządku – powiedział Włoch uspokajająco. – Kazałem ją tu przywieźć. Rozwarcie postępowało bardzo szybko. – Nie powinna była iść dziś do pracy, prawda? Lekarz wzruszył ramionami. – Zna pan swoją żonę. A aktywne kobiety, o ile nie wystąpi jakiś problem, rodzą dużo łatwiej. – Uśmiechnął się. – Też bym wolał, żeby się tak nie spieszyła. – Przynajmniej nie musiał pan przyjmować porodu w sali konferencyjnej Branch & Cabell. – To prawda. Maggie wspominała, że będzie pan przy porodzie. – Muszę być. – Ale to nie jest obowiązkowe.

– Ale ja naprawdę muszę. – Gorham się uśmiechnął. – Później panu wyjaśnię. – W takim razie powinien się pan przygotować – powiedział Caruso. – Pielęgniarka da panu fartuch. I niech pan zdejmie zegarek. Pokój jest tam, drugie drzwi. Na widok Maggie zalała go fala czułości. – Cześć. Przywiozłem torbę. Wszystko w porządku? – Tak – odpowiedziała wesoło. – Bez problemów. Była leciutko przestraszona. Ale tylko on to zauważył. – Drobne zakłócenie służbowego zebrania – zażartował. – Nie mogłaś poprosić dzidziusia o zmianę terminu? – Raczej nie. – Uśmiechnęła się. – Jest uparty jak jego mama. – Dzwoniłaś do rodziców? Jej rodzice przeszli niedawno na emeryturę i przenieśli się na Florydę. – Tak. Obiecałam, że zadzwonię, jak już będzie po wszystkim. A ty? Matka Gorhama też mieszkała na Florydzie. – Nie miałem czasu. Pielęgniarka przyniosła jasnoniebieski fartuch. Gorham włożył go posłusznie. Nie wiedział, co zrobić z zegarkiem. Nie chciał go zostawiać na wierzchu, wolał go mieć przy sobie. Na szczęście w fartuchu były kieszenie. Pojawił się doktor Caruso. Zbadał Maggie.

– Nieźle! – powiedział z uśmiechem. – Nie traci pani ani minuty. Zaraz wracam. Gorham podszedł do żony i wziął ją za rękę. – W porządku? Odmówiła epiduralu. Cała Maggie. Chciała to zrobić samodzielnie, bez niczyjej pomocy, po swojemu. – Dobra. – Gorham stanął u wezgłowia i spojrzał na Maggie z powagą. – Najwyższy czas, żebyś nauczyła się oddychać. *** Pierwsze zajęcia w szkole rodzenia mieli trzy miesiące wcześniej. Organizowane były dla obojga rodziców, żeby mężczyźni i kobiety wspólnie uczyli się umiejętności wymaganych podczas porodu. Tak postępowali nowocześni mężowie i ojcowie, a Gorham przyjął to ze zrozumieniem. Zajęcia odbywały się w niewielkiej sali konferencyjnej w szpitalu. On i jeszcze jeden ojciec przyszli jako pierwsi. Zaraz potem pojawiła się położna, która prowadziła zajęcia. Czekali. Po pięciu minutach położna spytała, gdzie są ich żony. Po dziesięciu zaczęła się niecierpliwić. Drugi mężczyzna, niski i łysiejący, spojrzał na Gorhama z westchnieniem. – Kim jest twoja żona? – Prawniczką. A twoja? – Pracuje w banku inwestycyjnym. Obaj zwrócili się do położnej: – Lepiej zacznijmy bez nich – powiedzieli.

Od kiedy Maggie została wspólniczką kancelarii, nie miała aż tak dużo pracy. Ale jeśli ktoś myślał, że przerwie ważne spotkanie, aby pójść na zajęcia w szkole rodzenia… Nie przerwała. Ani za pierwszym, ani za drugim razem. Pojawiła się na trzecim spotkaniu. Położna była niezadowolona, ale Gorhamowi wcale to nie przeszkadzało – porodowe oddychanie szło mu całkiem nieźle. – W porządku – powiedziała położna, patrząc na Maggie z wyrzutem. – Najważniejsze to złapać rytm, który pozwoli się rozluźnić. I wdech… raz… dwa… trzy… cztery. I wydech. I wdech… raz… dwa… trzy… cztery. I wydech. Gdy skurcze staną się częstsze, będziesz musiała nieco przyspieszyć. Twój mąż pokaże ci teraz, jak masz liczyć. I wdech… W drzwiach stanęła pielęgniarka dyżurna. – Telefon do pani O’Donnell – powiedziała. – Proszę powiedzieć, że oddzwoni później – oświadczyła położna. – Obawiam się, że muszę odebrać. – Maggie ruszyła do drzwi. – Proszę wrócić na miejsce! – W głosie położnej brzmiała złość. – Przepraszam – powiedziała Maggie od progu. – Przecież to pani dziecko! – krzyknęła położna. Maggie odwróciła się, spojrzała z miłością na Gorhama, po czym uśmiechnęła się promiennie do położnej. – Proszę się nie martwić. Jesteśmy bardzo zgrani. On będzie oddychał, a ja urodzę.

*** – Wdech… dwa… trzy… Przyj – komenderował Gorham razem z lekarzem. – Wdech… dwa… trzy… Przyj! – Aaaa! – krzyknęła Maggie. Doktor Caruso nie miał czasu na gadanie. Wyciągał dziecko. – Jeszcze raz! – zawołał. Maggie wrzasnęła znowu. Gorham patrzył nieśmiało. Doktor Caruso cofnął się o krok. Rozległ się płacz. Caruso się uśmiechnął. – Gratulacje. Mają państwo syna. A więc już po wszystkim! – Widzę, że oboje chodziliście do szkoły rodzenia – stwierdził z uznaniem. – Świetna robota. Gorham i Maggie spojrzeli na siebie. – Święta racja – powiedziała. *** Poród

przebiegł

bez

żadnych

problemów.

Maggie

potrzebowała kilku godzin odpoczynku, więc Gorham postanowił wrócić do domu. Zdjął fartuch, który pielęgniarka kazała mu wrzucić do zsypu połączonego z pralnią. Zebrał swoje rzeczy, przygotowując się do wyjścia. Dopiero idąc korytarzem z doktorem Carusem, zorientował się, co zrobił. – O kurczę! Zostawiłem w kieszeni fartucha zegarek. Zjechał do pralni. – Niedobrze – stwierdził Caruso. – To jakiś rolex? – Skądże znowu, nic specjalnego. Ale mimo wszystko…

– Niech pan powie pielęgniarce, a ona da znać do pralni. Może go znajdą. – Czy takie rzeczy często się zdarzają? – Chyba tak. – I znajdują te zegarki? – Tego nie wiem. Ale raczej bym na to nie liczył. – Ma pan rację. – Niech pan na to spojrzy z innej strony – powiedział Caruso lekkim tonem. – Stracił pan zegarek, ale zyskał pan syna. *** Po powrocie do domu Gorham zadzwonił do matki i do rodziców Maggie. Potem otworzył szampana i wzniósł z Bellą toast. Zaproponował jej też wizytę w szpitalu, żeby zobaczyła dziecko. W końcu ona też powinna nawiązać z maleństwem bliską więź. Na razie jednak nie miał nic do roboty. Nie wiedział, jak wypełnić czas. Był zbyt podekscytowany, żeby oglądać telewizję. Pracą też nie mógł się zająć. Zaczął chodzić po mieszkaniu w tę i z powrotem. A gdyby tak zadzwonić do Juana? Tak, to dobry pomysł. Nadal jednak chodził nerwowo po pokoju. Nie chciał się teraz nad tym zastanawiać, ale nie dawało mu to spokoju. Jak do diabła powinien odpowiedzieć na propozycję z banku inwestycyjnego?

Milenium W CIĄGU KOLEJNYCH LAT kryzys w życiu Gorhama Mastera rozwijał się tak powoli, że trudno było powiedzieć, kiedy to się zaczęło. Może gdy odrzucił propozycję przejścia do banku inwestycyjnego zaraz po narodzinach Gorhama juniora? Wtedy ta decyzja wydawała się słuszna, Maggie też tak uważała. Potem życie toczyło się spokojnie. Krach na giełdzie z 1987 roku szybko stał się jedynie bolesnym wspomnieniem, wplatając się w normalny cykl rynkowych wzlotów i upadków, które od trzystu lat powtarzały się regularnie między Londynem a Nowym Jorkiem. Tyle że po krachu nastąpiła kolejna recesja, tym razem na rynku nieruchomości, która dla Masterów okazała się korzystna. Oto wkrótce po narodzinach ich drugiego syna, Richarda, w kamienicy pojawiła się możliwość kupna ośmiopokojowego apartamentu. – Cena wywoławcza to zaledwie siedemdziesiąt procent ceny sprzed dwóch czy trzech lat – zauważył Gorham. W świecie finansów obowiązywała żelazna logika: gdy rynek dołuje, należy poprawiać swoją pozycję. Apartament wystawiono na sprzedaż po śmierci właściciela, a zarząd spółdzielni przychylnie patrzył na kupca, który od dawna był lokatorem tego budynku, do tego nie trzeba było płacić prowizji pośrednikowi. Gorhamowi i Maggie udało się wynegocjować bardzo korzystną cenę. Sprzedali swoje

sześciopokojowe mieszkanie, a na brakującą sumę zaciągnęli kredyt. W następnym roku Gorham zgłosił swoją kandydaturę w wyborach do rady spółdzielni i odtąd zasiadał w niej przez kilka lat. Wkrótce jednak ośmiopokojowy apartament okazał się za ciasny. Mając już dwóch synów, oboje pragnęli córki i tak w 1992 roku na świat przyszła Emma. Chłopcy zajęli drugą sypialnię, a Emma trzecią. Za kuchnią były dwa pokoiki dla służby. Po narodzinach Emmy do Belli dołączyła niania Megan, wesoła dziewczyna z Wisconsin. Po kilku latach jej miejsce zajęła jej kuzynka Millie. Każdy rozsądny człowiek byłby zadowolony, mając taki dom na Upper East Side. Ale właśnie wtedy, po raz pierwszy w życiu, Gorham zaczął marzyć o wyprowadzce z Nowego Jorku. I to nie dlatego, że w mieście działo się coś złego. Wręcz przeciwnie, według wielu ludzi Nowy Jork stał się lepszym miejscem do życia niż kilka lat wcześniej. Burmistrza Kocha zastąpił burmistrz Dinkins, który jako Afroamerykanin miał więcej zrozumienia dla problemów Harlemu i innych ubogich dzielnic. Jednak w mieście szerzyła się przestępczość, zwłaszcza napady rabunkowe, której kres położył dopiero w połowie lat dziewięćdziesiątych twardy burmistrz Giuliani. Można go było nie lubić, ale jego polityka „zero tolerancji” przyniosła efekty. Znów można bezpiecznie było chodzić po ulicach. W mieście zapanował też porządek. Bryant Park – leżący na tyłach Biblioteki Publicznej, gdzie kiedyś stał Crystal Palace – był przez długi czas ponurym skwerem, na którym grasowały szczury i gromadzili się handlarze marihuaną. Teraz

pracownicy z okolicznych biur przychodzili tu na przechadzki i na cappuccino. Z Czterdziestej Drugiej Ulicy w okolicach Times Square zniknęły obskurne kina, w których wyświetlano ostre porno. Soho i sąsiadujący z nim rejon, nazywany dziś Tribecą, robiły się coraz modniejsze wśród ludzi lubiących mieszkać w loftach. Wprawdzie ta gentryfikacja i napływ yuppie pozbawiły miasto części jego dawnego charakteru, jednak Gorham widział w tych zmianach poprawę. Nie, jego pragnienie, żeby wynieść się z miasta, przynajmniej na początku było podyktowane potrzebą większej przestrzeni. Apartament był duży i piękny, ale chwilami każdy w rodzinie tęsknił za miejscem tylko dla siebie. Chłopcy chcieli mieć w końcu osobne pokoje. A lipiec i sierpień w Nowym Jorku były prawdziwą udręką. Wielu znanych Gorhamowi bankowców mieszkało na przedmieściach. Jego dwaj przyjaciele, drudzy wiceprezesi, tacy jak on, mieli wspaniałe domy w New Canaan, a przy nich czteroakrowe ogrody z basenem i kortem tenisowym. Musieli wstawać wcześnie rano, żeby dojeżdżać do pracy, uważali jednak, że warto. – Ale ich żony nie pracują – przytomnie zauważyła Maggie. – Nie mogę być matką i jednocześnie dojeżdżać do pracy. – Uśmiechnęła się. – Nawet gdyby nas było stać na samochód z szoferem. A poza tym – dorzuciła – w mieście są lepsze szkoły. Na szczęście w 1997 roku udało się znaleźć kompromis. Dom na wsi. Jedyna niedogodność polegała na tym, że oboje zakochali się w małym domku w North Salem. Kilka mil dalej

zaczynało się już hrabstwo Putnam, gdzie ceny i podatki od nieruchomości były niższe, natomiast North Salem należało do hrabstwa Westchester, w którym niezwykle wysokie podatki od nieruchomości szły na utrzymanie lokalnej szkoły. Jednak dom ich zachwycił, więc nie było o czym mówić. Gorham miał się z czego cieszyć. Wyjeżdżali na wieś w prawie każdy weekend, a dzieci to uwielbiały. A latem on i Maggie przez parę dni w tygodniu dojeżdżali do pracy w mieście. Podróż trwała w sumie godzinę i piętnaście minut bez względu na to, czy jechało się autem, czy pociągiem do Grand Central. Gorham miał wrażenie, że w jego życiu ktoś otworzył szeroko okno. Poza tym takie rozwiązanie pasowało do jego planów. Niektórzy kupowali lub wynajmowali letnie domy na Long Island; bogacze płacili krocie za pokazywanie się w Hamptons. Ale wiele osób wolało spokojne, wiejskie okolice ciągnące się szerokim pasem wzdłuż Hudson Valley od Bedford w Westchester aż po modne hrabstwo Dutchess. Zwłaszcza ci, którzy kochali konie. North Salem nie było może wsią, ale już nie należało do przedmieść. Odbywało się tu tradycyjne polowanie na lisa, a niektóre posiadłości miały nawet po kilkaset akrów. Mieszkali tu, podobnie jak w Bedford, ludzie bogaci, co cieszyło Gorhama, bo wreszcie mógł powiedzieć, że rodzina Masterów znalazła należne jej miejsce. Ale czy naprawdę tak było? Mniej więcej w połowie lat dziewięćdziesiątych Gorham zdał sobie sprawę, że w swoim banku więcej nie osiągnie. Trudno to było nazwać porażką – miał bezpieczną posadę i był

wysoko cenionym fachowcem – ale wielu jego rówieśników zaszło znacznie dalej. Może mieli więcej sprytu? Albo więcej szczęścia? On jednak nie mógł już liczyć na to, że kiedykolwiek zostanie prezesem ani nawet członkiem ścisłej kierowniczej kadry zarządzającej bankiem. Musiał się zadowolić stanowiskiem poniżej tego poziomu. Dręczyła go też inna myśl. Przyszedł czas fuzji. Banki stawały się coraz większe. Niczym ogromny finansowy potwór jeden bank połykał drugi, a wielu ludzi twierdziło, że przetrwają tylko najwięksi. Ich finansowa potęga i mniejsze koszty nie dawały szans konkurencji. Na razie bank Gorhama ani nie kupił innego, ani sam nie został przejęty, jednak obie możliwości miały dobre i złe strony. Dobre było to, że wartość posiadanych przez Gorhama akcji i opcji wzrosłaby znacznie. Po fuzji byłby dużo bogatszym człowiekiem. Ale największy pakiet opcji należał do znajdującej się nad nim wąskiej kadry kierowniczej.

Znał

kilku

dyrektorów,

którzy

w

tych

korporacyjnych grach zarobili po pięćdziesiąt, a nawet sto milionów dolarów. A on, utknąwszy na korporacyjnej drabinie, nie mógł liczyć na takie profity. Gdyby dopisało mu szczęście, mogło mu przypaść co najwyżej kilka milionów. Ale nie to było najgorsze. Patrząc na inne banki i los innych prezesów, nie miał złudzeń: bez względu na rozwój wypadków po fuzji nie uda mu się zachować stanowiska. Dostanie je osoba z drugiego banku, a nie on. Oczywiście jego zawodowa reputacja na tym nie ucierpi. Takie zwolnienia często się zdarzały. Wiele osób zgarniało po prostu swoje pieniądze i z zadowoleniem przechodziło na wygodną emeryturę. Ale jemu to nie wystarczało. On chciał wspiąć się na sam szczyt. Chciał piastować jakieś ważne

stanowisko w mieście, chciał być zapraszany do rad nadzorczych. Tak sobie wyobrażał swoje życie. A zamiast tego będzie tylko mężem Maggie O’Donnell, wspólniczki w B & C, miłym facetem, który kiedyś był bankowcem. A jego dzieci nie skończyły jeszcze szkoły. Oczywiście na szczęście do tego nie doszło, ale taka perspektywa go przerażała. Może nie byłby tak przygnębiony, gdyby nie to, co widział wokół siebie. Nowe pieniądze. Bogacze, którzy pojawili się w latach dziewięćdziesiątych. Zdobywanie majątków w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych miało pewną klasę. Liczni przedsiębiorcy opracowywali nowoczesne rozwiązania techniczne, które stworzyły potem Dolinę Krzemową, a ich działalność miała w sobie coś heroicznego. Zastawiali swoje domy, uruchamiali firmy w garażach. Ci gotowi na wielkie ryzyko śmiałkowie mieli wizję. Powstawały firmy, z których płynął ogromny strumień pieniędzy i które zmieniły świat. Niektórzy przedsiębiorcy dorobili się ogromnych majątków i udało im się uniknąć związanych z tym pułapek. Prowadzili ekscytujące, wartościowe życie. Zakładali fundacje dobroczynne i sami w nich działali. Istotą bogacenia się nie był status, ale nowe pomysły. Ale

pieniądze,

które

pojawiły

się

w

latach

dziewięćdziesiątych, były już inne. Koniunktura na dotcomy, wykorzystujące nowoczesną technikę w świadczeniu najrozmaitszych usług, sprawiła, że w oszałamiającym tempie wymyślano nowe firmy. Część miała szanse na sukces. Ale inne opierały się na tak kruchych podstawach, że Gorhamowi

przypominało się to, co kiedyś przeczytał w broszurce wydanej przed londyńskim krachem giełdowym z 1720 roku, nazywanym „bańką mórz południowych”. Otóż w broszurce ogłaszano powstanie kompanii, której „cel działania nie jest jeszcze znany”. A mimo to takie firmy pojawiały się jak grzyby po deszczu, popyt na zakup akcji w ofercie publicznej znacznie przewyższał podaż, właściciele firm zostawali bogaczami, i to zanim jeszcze pojawiły się jakiekolwiek zyski. „Moim zdaniem to samo działo się w dziewiętnastym wieku z kolejami – mówił Gorham do Maggie. – Wtedy konkurujące ze sobą firmy walczyły o kontrolę nad szlakami, po których miały być przewożone towary i ludzie. Każdy dotcom próbuje przejąć kontrolę nad autostradą informacyjną, próbuje zbudować wielką sieć, zanim popłynie nią jakikolwiek ruch. – Wzruszył ramionami. – A ludzie inwestują w swoje oczekiwania”. Rzeczywiście, ludzie inwestowali i się bogacili. Giełda NASDAQ kwitła. Dwudziestoparolatkowie zarabiali dziesiątki, a nawet setki milionów i kupowali ogromne lofty w Tribece, uważając, że stateczni mieszkańcy Park Avenue i Piątej Alei są nudni. Tyle samo zarabiali ci, którzy organizowali pierwsze oferty publiczne. Maklerzy na Wall Street zgarniali ogromne premie i kupowali za gotówkę apartamenty warte miliony dolarów. Czy na tej eksplozji pieniędzy skorzystała też jego rodzina? Maggie wiodło się świetnie, zresztą prawnicy nigdy nie mogli narzekać. Jej brat Martin mieszkał ze swoim partnerem. Sprzedał niewielką firmę internetową, kupił cały budynek w Soho, który przeznaczył na prywatną rezydencję i galerię, poza tym miał na Fire Island dom nad samym morzem.

A Gorhamowi nie udało się dołączyć do tego towarzystwa. Patrząc wstecz, żałował, że w 1987 roku nie przeszedł do banku inwestycyjnego. Powinien był posłuchać własnej intuicji. Bóg jeden wie, ile pieniędzy miałby dzisiaj. Większość czasu spędzał w biurze, wśród podobnych mu bankowców z banku komercyjnego, i był zbyt zajęty, by dręczyć się takimi myślami. Ale czasem rzeczywistość przypominała mu o tym w przykry sposób. Na przykład idąc na bal w prywatnej szkole swoich dzieci, nie mógł nie zauważyć limuzyn, z których wysiadali inni ojcowie, odnoszący sukcesy na Wall Street. Wysokość czesnego przyprawiała go czasem o grymas, a tymczasem inni lekką ręką wpłacali na rzecz szkoły milionowe darowizny i zasiadali w radzie powierniczej. Nie padały na ten temat żadne uwagi, ale on wiedział swoje. Dzieci zresztą też. W Nowym Jorku wszyscy widzieli takie rzeczy. Ale najgorsze wydarzyło się na jesieni 1999 roku, gdy razem z Maggie poszli na kolację z Peterem Codfordem. Peter Codford studiował z Gorhamem na Columbii. Potem przeniósł się do Kalifornii, gdzie zajmował się kapitałami wysokiego ryzyka, a w końcu wrócił do Nowego Jorku i zaczął inwestować na niepublicznym rynku kapitałowym. Gdy po wielu latach spotkali się przypadkiem na jakiejś konferencji, Peter zaprosił Gorhama na kolację. Codford miał prawie dwa metry wzrostu, szczupłą, sportową sylwetkę i tak samo bujne ciemne włosy jak wtedy, gdy odbierał dyplom MBA. Jedynie zmarszczki na twarzy się pogłębiły. Jak zawsze emanował swobodną pewnością siebie. Jego żona Judy była pełną życia, inteligentną kobietą. Okazało się, że znały się z Maggie ze studiów prawniczych.

– Pracowałam jeszcze przez jakiś czas po ślubie – wyjaśniła Judy. – Ale potem Peter zaczął robić karierę, więc zrezygnowałam z pracy. – Uśmiechnęła się. – I trochę tego żałuję. Codfordowie mieszkali w piętnastopokojowym apartamencie przy Piątej niedaleko Metropolitan. Apartament przypominał raczej pałac, swobodnie zmieściłyby się w nim dwa mieszkania Masterów. Peter był też posiadaczem domu w Hamptons, przy Georgica Pond, oraz drugiego mieszkania na Nob Hill w San Francisco. Rozmowa toczyła się swobodnie. Obie pary pochodziły z podobnych środowisk i wyznawały podobne poglądy. No i mieli też wspólne wspomnienia. Gorham był ciekaw, czy Peter podziela jego niepokój w sprawie gwałtownego rozwoju firm internetowych. – Ludzie zarobili na nich duże pieniądze – powiedział. – Ale zapowiada się duża korekta. Z kolei Peter chciał się czegoś dowiedzieć o polityce podejmowania decyzji kredytowych w bankach komercyjnych. Czy zmieniła się w ciągu ostatniego roku? Nakreślił sytuację w firmie, w której miał mniejszościowe udziały. Czy Gorham mógłby być jego doradcą, gdyby zwrócił się do banku komercyjnego o pożyczkę? Rozmawiali też o swoich rodzinach. Okazało się, że Peter i Judy stracili syna. Pojawił się też temat wirusa milenijnego. Naprawdę wszystkie komputery na świecie ulegną awarii, gdy w dacie pojawią się zera?

– Mój bank wydał fortunę na zabezpieczenia – powiedział Gorham. – Ale Maggie uważa, że nic się nie wydarzy. A potem zapytał, w co Peter zamierza teraz inwestować. – Ameryka będzie nadal głównym ośrodkiem naszych interesów – oświadczył Peter. – A Europa zacznie tracić na znaczeniu. Naszym zdaniem przyszłościowym rynkiem okaże się Daleki Wschód. Za jakieś dwa lata chcemy przenieść się z Judy na Hawaje, żeby być bliżej centrum najważniejszych wydarzeń. Wieczór okazał się bardzo przyjemny. Gorham i Maggie wracali na piechotę do domu. – Naprawdę dobrze się bawiłam – stwierdziła. – A spotkanie z Judy było miłą niespodzianką. Gorham skinął głową, ale się nie odezwał. Minęli w milczeniu przecznicę. – Jak myślisz, ile pieniędzy może mieć Peter? – powiedział w końcu. – Nie mam pojęcia. – Moim zdaniem co najmniej sto milionów. Sto milionów. Dawno temu milion dolarów był wielką sumą. Ale od tamtego czasu, zwłaszcza w ciągu ostatnich dwudziestu lat, poprzeczka została podniesiona znacznie wyżej. Zdaniem Gorhama dla ludzi sukcesu, ludzi takich jak Peter, działających w ramach gospodarki globalnej, sto milionów było zaledwie punktem wyjścia. Ilu ludzi w Nowym Jorku mogło mieć dziś sto milionów dolarów? Na pewno wielu. Bogactwo przez duże B oznaczało dzisiaj miliard.

– Coś cię trapi? – spytała Maggie, gdy doszli do kolejnej przecznicy. – Moje życie to kompletna porażka. – Wielkie dzięki. Naprawdę miło mi to słyszeć. Żona i dzieci się nie liczą? – Nie to miałem na myśli. – Ale powiedziałeś. Twoje życie to my. – Oczywiście. Tylko że obaj skończyliśmy studia podyplomowe z zarządzania. W sensie zawodowym jemu się udało, a mnie nie. – Bzdura. Po prostu robisz coś innego. Powiedz mi, kiedy czujesz się szczęśliwy? – Kiedy jestem z tobą i z dziećmi. – Cieszę się, że tak mówisz. Nie pamiętasz, że Peter stracił syna? Naprawdę uważasz, że jest większym szczęściarzem niż ty? – Nie, po prostu zrobił wielką karierę. – Powinieneś być wdzięczny za to, co masz. Szli w milczeniu przez chwilę. Wiedział, że Maggie jest urażona. – Juan Campos też studiował z tobą na Columbii – powiedziała nagle. – Chcesz mi powiedzieć, że Juan jest nieudacznikiem? Bo ja tak wcale nie myślę. Juan Campos miał za sobą kilka trudnych lat, gdy El Barrio i wszystkie biedne dzielnice w mieście popadały w coraz większe zaniedbanie. Ale przetrwał, a teraz odnosił duże

sukcesy jako administrator publicznych szkół pomaturalnych. Zdaniem Gorhama mógł to być początek wielkiej kariery. – W porządku – powiedział. – Przekonałaś mnie. Ten weekend spędzili w mieście. Sobota była słoneczna. Poszli do South Street Seaport i Gorham zadziwił dzieci, opowiadając, że ich przodkowie byli kupcami i mieli tu swoje kantory. A potem wszyscy wybrali się do kina. W niedzielę Maggie przygotowała śniadanie, na które zaprosili kilkoro przyjaciół, a wieczorem Gorham pomógł dzieciom w odrabianiu lekcji. Poprawiło mu to humor. Przez kilka tygodni starał się skupić na pracy, a wolny czas poświęcał dzieciom i oczywiście Maggie. Wydawało mu się, że wrócił dobry nastrój, ale pewnego dnia usłyszał, jak Maggie rozmawia przez telefon z koleżanką. – Zupełnie nie wiem, co mam z nim zrobić – mówiła. – To poważny problem. – A kiedy zobaczyła, że Gorham wchodzi do pokoju, pospiesznie skończyła rozmowę. – O co chodziło? – spytał. – Jeden z klientów sprawia mi trochę kłopotów – odpowiedziała. – Wolałabym o tym nie mówić. Podejrzewał, że rozmawiała o nim. *** Zaczęło się nowe tysiąclecie. Szeroko zapowiadany wirus Y2K właściwie nie pojawił się ani w Stanach Zjednoczonych, ani w Wielkiej Brytanii, ani w żadnym innym kraju, który się na niego przygotowywał. Ale nie wyrządził też żadnych szkód w krajach, które go zlekceważyły. Wiosną hossa na firmy

internetowe osiągnęła szczyt, po czym indeks NASDAQ zaczął lawinowo spadać. Na początku kwietnia zadzwonił Juan Campos. Był w świetnym nastroju. Spotkali się na lunch. Juanowi wiodło się bardzo dobrze. Janet zrobiła film dokumentalny o jego college’u. – Na filmach dokumentalnych nie da się zarobić – mówił Juan – ale to jej sprawiło wielką satysfakcję. Chciałaby ci go kiedyś pokazać. Od Juana wiało optymizmem i Gorham patrzył na niego z przyjemnością. Obiecał, że niedługo ich odwiedzi. Ale gdy wieczorem Maggie spytała go, jak minął lunch, i zaproponowała, żeby wybrali się we czwórkę na kolację, przyszło mu do głowy, że Juan zadzwonił do niego za jej namową. Czyżby uznała, że mąż potrzebuje takiej pociechy? Wydawało mu się, że bez tego jest szczęśliwy. Latem zabrali dzieci do Europy. Pojechali do Florencji, Rzymu i Pompejów. Chłopcom bardzo się podobało, ale Emma miała zaledwie osiem lat, więc była za mała, by takie rzeczy mogły ją interesować. A jednak cierpliwie znosiła długie kolejki, których część omijali, korzystając z usług przewodników. Spędzili też kilka dni na plaży, żeby odpocząć po intensywnym zwiedzaniu. To były ich najlepsze wakacje od lat. Po powrocie do Nowego Jorku Gorham podjął świadomy wysiłek, żeby zadbać o swoje życie. Ponownie zgłosił swoją kandydaturę do rady spółdzielni i ponownie został wybrany. Kilku członków rady nie darzyło go szczególną sympatią, ale starał się nie zwracać na to uwagi. Chwytał się wszystkiego,

co mogło mu sprawić przyjemność. Co najmniej raz na dwa tygodnie zabierał Maggie na kolację. Jego czas w Nowym Jorku był dokładnie zaplanowany. Nie tylko w pracy, także w życiu osobistym. Dwa razy w tygodniu grał w tenisa w Town Tennis Club niedaleko Sutton Place, a zimą przeniósł się na kryte korty pod mostem przy Pięćdziesiątej Dziewiątej Ulicy. Do końca roku miał poczucie, że odzyskał kontrolę nad swoim życiem. Maggie wyglądała na szczęśliwą. Jego rodzina mogła uchodzić za wzór. Gorham był z siebie dumny. Dlatego kolejny cios tak bardzo go zaskoczył. Tydzień przed Bożym Narodzeniem poszli na przyjęcie. Gorham wdał się w rozmowę z sympatycznym historykiem z Columbii. Zapytał go, czym się ostatnio zajmuje. – Jestem na urlopie naukowym – oznajmił mężczyzna. – Chcę skończyć książkę, którą piszę już od kilku lat. O pobycie Bena Franklina w Londynie. Umieściłem jego życie w kontekście ówczesnej nauki, filozofii i polityki. – Pasjonujące. – Też tak myślę. – Niech pan powie coś więcej. – Tylko niech mi pan przerwie, gdy już będzie pan miał dość. Gorham uznał, że historyk musi być jego równolatkiem. Był średniego wzrostu, miał okrągłą twarz i początki łysiny. Nosił okulary w drucianej oprawie i muszkę. Był sympatyczny i bezpretensjonalny, ale gdy mówił o czasach Bena Franklina, o żywej tradycji intelektualnej jego epoki, widać było jego pasję i entuzjazm. Udzielały się one słuchaczowi.

– Nie nudzę pana? – spytał dobrodusznie po dłuższym wywodzie. – W żadnym razie – zapewnił Gorham. Historyk uznał jednak, że na razie nie może więcej powiedzieć o książce, i mrugając okiem, zapytał, czy Gorham zechce ją kupić, gdy już ukaże się drukiem. – Oczywiście. Kupię nawet kilka egzemplarzy, żeby dać znajomym. Nie ma pan pojęcia – dorzucił – jak panu zazdroszczę. Mężczyzna się zdziwił. – Przecież pan zarabia znacznie więcej i cieszy się pan większym szacunkiem niż większość pisarzy – powiedział łagodnie. – A umysł i inteligencja? – Bankowcy, których znam, nie dość, że są bardzo inteligentni, to jeszcze wykonują pracę, która wymaga nieprzeciętnego intelektu. Prowadzenie interesów nie jest wcale łatwiejsze od opanowania jakiegoś kawałka historii. – Trudno mi się z tym zgodzić – odpowiedział Gorham. – Ale nawet gdyby tak było, to pod pewnym względem ja nigdy panu nie dorównam. – Pod jakim? – Pan tworzy coś, co może nazwać własnym dziełem. Pańska książka pozostanie na zawsze. – Zawsze to bardzo długi okres – odparł historyk ze śmiechem.

– To, co ja robię, jest ulotne – mówił Gorham. – Kiedy banki łączą się, żeby móc udzielać wielkich kredytów, zamieszczają w gazecie stosowną reklamę, opisują swoje przedsięwzięcie i przedstawiają listę uczestniczących w nim banków. Nazywamy to płytami nagrobnymi. To oznacza, że moje życie polega na tworzeniu nagrobnych płyt. – Ależ one są symbolami przedsięwzięć, które inaczej nigdy by nie powstały. Ja dostrzegam w pańskiej pracy powoływanie do życia, a nie śmierć. – Pisarz się uśmiechnął. – A ta myśl jest bardzo odpowiednia w związku ze zbliżającymi się świętami Bożego Narodzenia. Gorham odpowiedział uśmiechem. Jednak w nocy dręczyły go pytania: Co przetrwało z tego, co robiłem? Czy patrząc wstecz na swoje życie zawodowe, mógłbym powiedzieć: „Oto moje dzieło. Zostawiam je dla przyszłych pokoleń”? Jedyną odpowiedzią była przerażająca pustka duchowa. W styczniu 2001 roku Gorham Master zgłosił się do firmy „łowców głów”. Nikomu o tym nie wspomniał, nawet Maggie. Może oni znajdą mu coś, co nada jego życiu sens, zanim będzie za późno.

Próba sił 8 września 2001 roku

GORHAM ZERKNĄŁ NA ZEGAREK w chwili, gdy zadzwonił telefon. Już czas. Poprzedniego wieczoru pokłócił się z Maggie, ale teraz nikt by się tego nie domyślił. Chłopcy byli bardzo podekscytowani. Gorham junior, Richard i Lee, najbliższy przyjaciel małego Gorhama. W końcu wybierali się na mecz Yankesów. – Dzwoni John Vorpal – powiedziała Maggie. Czy ten Vorpal nie mógł sobie wybrać lepszej pory? – Powiedz mu, że wychodzę na mecz. – Kochanie, on mówi, że musi z tobą porozmawiać. – Do cholery, przecież przychodzi wieczorem na kolację! – To sprawa poufna. Chodzi o radę kamienicy. – Maggie podała mu słuchawkę. Gorham zaklął pod nosem. Nie lubił Johna Vorpala. Musiał jednak zachowywać z nim dobre stosunki, bo obaj zasiadali w radzie spółdzielni. Ale odkąd Vorpal został przewodniczącym, on i Jim Bandersnatch podejmowali decyzje, z którymi Gorham nie mógł się zgodzić. – John, nie mam teraz czasu. – Musimy porozmawiać o 7B. Czekają na odpowiedź. Będziesz w domu w niedzielę?

– Nie, wyjeżdżam do Westchester. – To niedobrze. – Może dziś po kolacji? Maggie spojrzała na niego ze złością. Ale czy miał inne wyjście? – W takim razie po kolacji. – Vorpal też nie był zadowolony. Omawianie kwestii apartamentu 7B zaplanowano na najbliższe spotkanie rady we środę. Skoro jednak tak bardzo zależało mu na prywatnej rozmowie, to niech zostanie po kolacji. Był tylko jeden problem. Gorham domyślał się, co John Vorpal chce mu powiedzieć. A jeśli do tego dojdzie, to on, Gorham Vandyck Master, ostro mu się postawi. Pokłócą się jak nic. Tylko kto chciałby wejść w konflikt z przewodniczącym rady kamienicy przy Piątej Alei? *** Mecz zaczynał się zaraz po pierwszej po południu. Naprawdę należało się śpieszyć. – Pojedziemy metrem – zakomenderował. – Metrem? – spytał syn ze zdziwieniem. Czy w jego rodzinie nikt nie korzysta z miejskiej komunikacji? Gdy niania miała zawieźć dokądś Gorhama juniora albo jego rodzeństwo, zawsze wołała taksówkę. Bella też pewnie jeździła po zakupy taksówką. No cóż, pomyślał, przynajmniej wychodzi taniej niż auto z szoferem. Kilku lokatorów zatrudniało prywatnych szoferów.

Masterowie mieli dwa samochody. Mercedes sedan stał w garażu za rogiem, a niebieski SUV Maggie służył im na wsi. – Pod stadionem będą okropne korki – powiedział stanowczo. – Metrem dojedziemy szybciej. Gdy jechali kolejką, Gorham z czułością patrzył na chłopców. Gorham Vandyck Master junior był jasnowłosym trzynastolatkiem. Dzieckiem z bogatej rodziny. Jedenastoletni Richard stanowił jego mniejszą kopię. Gorham lubił najlepszego kolegę juniora. Nigdy nie umiał zapamiętać jego chińskiego nazwiska. Ale i tak wszyscy mówili do niego Lee. Poznał jego rodziców, gdy któregoś dnia odbierali syna od Masterów. Mieszkali w Harlemie i ledwo mówili po angielsku. Ojciec był hydraulikiem czy kimś takim. Ale mieli syna geniusza. Gorham czasem odnosił wrażenie, że Lee jest pod każdym względem okrągły. Pod czarną czupryną miał miłą, pulchną buzię. Nie był gruby, lecz po prostu okrągły. I był tak sympatyczny, że nawet jego psychika sprawiała wrażenie okrągłej – wszystko lekko się od niej odbijało. Co dzień Lee jeździł metrem z Harlemu. Master widział oczami wyobraźni, jak chłopiec zamienia się w piłkę i toczy po chodniku ze stacji do szkoły. Ale to właśnie Lee napisał najlepsze wypracowanie w klasie. Na pewno wyląduje na Harvardzie, Yale albo jakimś innym uniwersytecie Ivy League. A kim chciałby zostać? Któregoś dnia, gdy siedzieli razem przy kuchennym stole, chłopiec przyznał, że chciałby zostać senatorem. Oraz wielkim kolekcjonerem chińskiej sztuki.

„I moim zdaniem on te plany zrealizuje”, oznajmił Gorham synom. Ta myśl napełniła go dumą ze swojego kraju i miasta. Bo jak ten dzieciak znalazł się w prywatnej szkole, do której chodzą jego synowie? Oczywiście otrzymał stypendium. Prawie dwadzieścia procent uczniów uczyło się dzięki stypendiom. Nowojorskie szkoły prywatne umiały zbierać fundusze. Ledwo zapłacił sowite czesne za pierwszy trymestr Gorhama juniora w przedszkolu, a już komitet rodzicielski zwrócił się do niego z prośbą o darowiznę. Nie tracili czasu. Uczniowie ostatniej klasy jeszcze przed skończeniem szkoły zobowiązywali się do darowizn jako przyszli absolwenci. Skala tych wpłat była naprawdę ogromna. Komitet rodzicielski zbierał co roku po kilka milionów dolarów. Te kwoty robiły wrażenie. Cały system wyglądał może przerażająco, ale dzięki niemu dzieci z biednych domów miały szansę na najlepszą edukację. Bogaci rodzice chętnie się na to składali. Oto prawdziwie amerykański duch! Poziom nauczania bynajmniej na tym nie cierpiał. Gorham junior miał wielu kolegów, ale Lee był jego najlepszym przyjacielem. Obaj sympatyczni, ambitni, zależało im na najlepszych ocenach. Gorham był dumny z tego, jakich przyjaciół dobiera sobie jego syn. Dotarli na stadion przed czasem. *** Stadion Yankesów w Bronksie. To tutaj Babe Ruth odnosił największe sukcesy. Trybuny zdążyły się już zapełnić. Yankesi

byli najlepszą zawodową drużyną w Stanach Zjednoczonych. Szli po czwarte z kolei zwycięstwo w World Series 1, a piąte w ciągu ostatnich sześciu lat. Gorhamowie mieli znakomite miejsca – w pierwszych rzędach od strony trzeciej bazy. Chłopcy byli zachwyceni. Yankesi grali dziś z Red Sox. Red Sox z Bostonu. Odwieczna zagorzała rywalizacja. I pełna rozczarowań dla kibiców Red Sox. Mecz zaczął się kwadrans po pierwszej. Kolejne trzy godziny były dla Gorhama Vandycka Mastera najszczęśliwszym popołudniem w życiu. Yankesi grali rewelacyjnie. Tłum szalał. Do diabła z kolacją i cholesterolem, pomyślał Master, i zjadł trzy hot dogi. Chłopcy pochłonęli jeszcze więcej, ale ich nie liczył. Co to był za mecz! W szóstej rundzie Yankesi zdobyli siedem punktów, a Tino Martinez dwa razy zaliczył wszystkie bazy. Red Sox przegrali dwa do dziewięciu. – Chłopaki, ten mecz powinniście zapamiętać do końca życia – powiedział Gorham. *** Wrócili do domu, a tam panował już wielki ruch. Firma cateringowa dostarczyła jedzenie. – Chłopcy, proszę się umyć, przebrać i nie przeszkadzać – powiedziała Maggie stanowczo. Było jasne, że ma też na myśli Gorhama. Lee miał zostać u nich na noc, bo razem z Gorhamem juniorem byli zaproszeni na bar micwę Grega Cohena. W tym roku zapowiadało się wiele takich atrakcji, a w szkole

obowiązywał zwyczaj zapraszania na bar i bat micwy prawie wszystkich kolegów i koleżanek z klasy. Niektórzy brali też udział w uroczystościach religijnych, zwłaszcza najbliższych przyjaciół, jednak Gorham junior odbywających się później przyjęciach.

bywał

tylko

na

Gorham poszedł prosto do sypialni, wziął prysznic i przebrał się do kolacji. Miał zawieźć obu chłopców na bar micwę, a potem wrócić przed pojawieniem się gości. Będzie musiał się pośpieszyć, ale da radę. Kwadrans po szóstej był już gotowy. Teraz Maggie przyszła do sypialni, żeby się przebrać. On jednak miał do wykonania jeszcze jedno zadanie. Wszedł do kuchni. – Cześć, Katie. – Uśmiechnął się i pocałował w policzek właścicielkę firmy cateringowej. Katie Keller Kateters. Dwa lata temu, gdy rozpoczynała działalność, zapytała go, co myśli o takiej nazwie. Oboje z Maggie uznali, że jest bardzo dobra. Gorham poznał rodzinę Kellerów dopiero po śmierci ojca. Kolekcja fotografii Theodore’a Kellera nadal znajdowała się w posiadaniu Charliego, a Gorham, zgodnie z poleceniem ojca, miał spytać rodzinę, co zrobić z tymi zdjęciami. Szybko uzgodnili, że należy znaleźć agenta, który w ciągu kolejnych lat będzie je powoli wyprzedawał. Gorham dzielił się skromnymi zyskami z rodziną Kellerów. Utrzymywali ze sobą kontakt, więc Gorham znał Katie niemal od urodzenia i z przyjemnością jej pomagał. Katie miała dwadzieścia pięć lat, ale z jasnymi włosami związanymi w koński ogon i w kitlu szefa kuchni wyglądała

na osiemnastolatkę. Gorham i Maggie zawsze korzystali z usług jej firmy. Co nie znaczy, że często wydawali przyjęcia. Właściwie jedynie przy wyjątkowych okazjach. Bella umiała gotować, ale jej umiejętności nie wystarczały na elegancką kolację. Poza tym potrzebowali też kogoś, kto podawałby do stołu, więc jak większość ich znajomych zamawiali firmę cateringową. Tego wieczoru przy stole miało zasiąść dziesięć osób. Katie przygotowała kolację składającą się z czterech dań. Miała jednego stałego pracownika, Kenta, którego wspomagała dwójka młodych aktorów – mieli podawać do stołu, a potem pozmywać naczynia. Gorham obliczył, że razem z winem, które sam kupił, przyjęcie będzie kosztowało niewiele ponad tysiąc dolarów, czyli mniej, niż trzeba byłoby zapłacić za kolację dla dziesięciu osób w modnej restauracji. Najpierw jednak musiał zająć się winem. Jego piwniczka nie była zbyt pokaźna, ale znał się na winach i mógł być dumny ze swojej skromnej kolekcji. W przechowalniach, które każdy lokator miał w piwnicy, temperatura wynosiła trzydzieści pięć stopni, więc trzymał wina na wsi, a gdy konieczność tego wymagała, przywoził odpowiednią liczbę butelek do domu, gdzie miał szafkę z kontrolowaną temperaturą. Gdy w zeszłym tygodniu ustalili menu, wybrał kilka butelek francuskiego chablis i znakomitego kalifornijskiego pinot noir, do tego dobre wino deserowe wyrabiane w niewielkich ilościach w małej winnicy, której właścicielem, jak się okazało, był bogaty dentysta z San Francisco.

Ze starego rodzinnego domu w Gramercy Park zachowało się jeszcze kilka pięknych karafek – lubił ich używać. Ale pinot noir wymagało wielkiej ostrożności, nie wolno go było otworzyć zbyt wcześnie. Kent również znał się na winach, więc obaj przez kilka minut z ożywieniem ustalali, w jakiej kolejności należy je podawać. Miał jeszcze chwilę, żeby zamienić kilka słów z Katie. Na oko, zwłaszcza gdy była zajęta pracą, sprawiała wrażenie osoby bardzo poważnej. Zawsze schludna i zadbana, przypominała laleczkę z porcelany. Ale pod tymi pozorami kryła się wesoła dziewczyna z cierpkim poczuciem humoru. Akurat rozpakowywała hors d’oeuvre. Uśmiechnęła się do niego. – Mogę ci coś powiedzieć? – spytała. – Jasne. – Przeszkadzasz mi. – Przepraszam. – Odsunął się nieco. – Jak tam Rick? – Rick, czyli jej chłopak. A właściwie narzeczony, bo w przyszłym roku mieli wziąć ślub. – W porządku. Właśnie znaleźliśmy dom. – Gdzie? – W New Jersey. – To świetnie. – Pewnie. O ile uda nam się zdobyć pieniądze. – A myślisz, że się uda? – Chyba tak. O ile moja firma będzie się rozwijać. I o ile…

– Co? – O ile nie będziesz mi teraz przeszkadzał. Roześmiał się. – Już znikam. Jego zdaniem Rick mógł się uważać za szczęściarza. *** Postanowił wziąć taksówkę, zamiast jechać samochodem, żeby nie tracić czasu na szukanie miejsca do parkowania. Przyjęcie odbywało się w jednym z dużych hoteli w Midtown. Dotarli tam w ciągu kilku minut. Tabliczka w lobby skierowała ich do dużej windy, a chwilę później znaleźli się na ostatnim piętrze, gdzie Greg Cohen świętował swoją bar micwę. Pani Cohen najwyraźniej uznała, że to musi być wyjątkowe przyjęcie. Wynajęła nawet projektanta wnętrz, który sądząc po rezultatach, zatrudnił całą armię dekoratorów, kwiaciarzy i scenografów. Na ten wieczór hotelowa sala balowa zamieniła się, jakby za sprawą czarów, w tropikalną wyspę. Wzdłuż ściany po prawej stronie ciągnęła się piaszczysta plaża z kępkami trawy i palmami. Po lewej znajdował się parkiet z didżejem i profesjonalnymi tancerzami. Były też rozmaite stragany z wesołego miasteczka, w których można było wygrać rozmaite nagrody, nie licząc toreb z upominkami, które czekały na wszystkich gości. Całą tylną część sali zajmowała rekonstrukcja górskiej kolejki. A na samym środku stało stoisko z hot dogami. – Rany! – zawołali chłopcy chórem.

Dziewczynki, ubrane w sukienki od Betsey Johnson, zgromadziły się w jednym miejscu. Gorham junior, Richard i Lee dołączyli do chłopców. Zabawne, ale nawet w dzisiejszych czasach dwunastoletni chłopcy i dziewczynki na przyjęciach bawili się oddzielnie. Zadaniem wynajętych profesjonalnych tancerzy było zachęcenie ich do wspólnego tańca. Za trzy lata będzie to wyglądało zupełnie inaczej. Gorham wolał nie wyobrażać sobie swojej córki na takiej imprezie. Na razie jednak dziewczynki tańczyły głównie z dziewczynkami. Ile to wszystko mogło kosztować? – zastanawiał się. Co najmniej ćwierć miliona dolarów. Bywał już na przyjęciach, które kosztowały więcej. Takie wydatki jego zdaniem były przesadą. Stara gwardia na coś takiego by sobie nie pozwoliła. A może jednak? Patrząc na salę balową, musiał przyznać, że się głęboko mylił. Czy dawni wielcy nowojorscy plutokraci ze złotej epoki, wydając swoje wystawne przyjęcia, jak na przykład pewien dżentelmen, którego dwudziestu gości jadło kolację na koniach, czymś się od tego różnili? Gorham znał trochę historię. A te wielkie przyjęcia z czasów edwardiańskiej Anglii? A Wersal, Anglia za czasów Elżbiety, średniowieczna Francja, rzymskie imperium? Przecież to wszystko zachowało się na obrazach i w literaturze. Historia lubiła się powtarzać. Przesadna konsumpcja i rażący przepych na pokaz. W Nowym Jorku było tak zawsze, również za czasów, gdy pojawili się tu jego przodkowie. Rządzący miastem ludzie, bez względu na to, czy korumpowali angielskiego gubernatora, czy zbierali pieniądze na szczytne cele, zawsze byli bogaci. Astorowie, Vanderbiltowie, każdy miał swoje pięć minut. Znał człowieka, który zaczynał jako kierowca ciężarówki, a teraz

mieszkał w New Jersey w rezydencji o powierzchni trzech i pół tysiąca metrów kwadratowych. I też wydawał wielkie przyjęcia. W jego rodzinie i wśród ludzi im podobnych mawiało się: stare rody nie mają pieniędzy. Stare rody miały dobre pochodzenie i dobre maniery. Lubił to powiedzenie. Ale głosić szlachetne prawdy to jedno, bo co, jeśli nie można ich poprzeć czynami? Brzmiały pretensjonalnie. Zauważył panią Blum, matkę jednej z dziewczynek. Obiecała Maggie, że po przyjęciu odwiezie chłopców do domu. Podszedł, żeby jej podziękować. Pozostawało mu jedynie przywitać się z Cohenami. Stali akurat przy wejściu. David Cohen był miłym człowiekiem. Lubił jeździć na Florydę, gdzie polował na ryby głębinowe. – Gratulacje. Wspaniałe przyjęcie. – To wszystko zasługa Cindy. – David wskazał żonę z uśmiechem. – Wykonałaś kawał świetnej roboty – powiedział do Cindy. – Miałam dobrego projektanta. Za ich plecami stała starsza para. – Gorham, poznaj moich rodziców. Michael i Sarah. Gorham uścisnął im dłonie. – Nie dosłyszałam pańskiego nazwiska – powiedziała kobieta. – Gorham Master. – Sarah Adler Cohen.

Wyraźny sygnał. Dawała do zrozumienia, że powinien znać to nazwisko. Szukał nerwowo w pamięci. Przyszła mu z pomocą. – Mam galerię. A pan może jest synem Charliego Mastera, który miał kolekcję zdjęć Theodore’a Kellera? – Owszem. W tym momencie sobie przypomniał. Ogarnęło go przerażenie. To właśnie jej miał przekazać rysunek Motherwella. Rysunek, który wciąż zdobił jego salon. Czekała na niego? Czy wiedziała, że ojciec kazał mu się z nią zobaczyć? Poczuł wyrzuty sumienia. Jednak starsza dama gawędziła wesoło. O czym mówi? – Kiedy jeszcze byłam młoda, pański ojciec pojawił się w galerii, w której pracowałam, i poprosił o zorganizowanie wystawy prac Theodore’a Kellera. Miałam się tym zająć. To była moja pierwsza wystawa. W ten właśnie sposób poznałam pańskiego ojca. Było mi bardzo przykro, gdy dowiedziałam się o jego śmierci. – Nie słyszałem tej historii. Cieszę się, że panią poznałem – wyjąkał. Podejrzewał, że kobieta musi mieć siedemdziesiąt kilka lat. Miła, inteligentna twarz. Spojrzała na męża i syna, ale oni byli zajęci innymi gośćmi. – Podoba się panu to przyjęcie? – spytała. – Oczywiście. A pani nie? Wzruszyła ramionami.

– Nadmierny przepych, jak na mój gust. – Popatrzyła na niego uważnie. Miała wrażenie, że podobnie musi patrzeć na obraz, który jej się podoba. – Niech pan kiedyś zajrzy do mojej galerii – powiedziała. – Bywam tam popołudniami. W poniedziałki galeria jest zamknięta, jednak cały dzień pracuję tam wtedy sama. Poniedziałek to dobry dzień na taką wizytę. – Wyjęła wizytówkę z torebki. – Mam coś, co należało do pańskiego ojca – powiedziała cicho. – I co chciałabym panu dać. A więc w poniedziałek? – Dobrze. – Spojrzał na zegarek. – Bardzo przepraszam, ale muszę już iść. Wydajemy w domu kolację. – No to chyba już jest pan spóźniony. – Sarah Adler uśmiechnęła się. – Niech pan idzie. – I zanim Gorham zdążył się odwrócić, dodała: – Niech mi pan obieca, że przyjdzie pan w poniedziałek. *** Miała rację. Spóźnił się. Maggie przywitała go zirytowanym spojrzeniem. Na szczęście na razie było tylko dwoje gości, i to ci, których lubił najbardziej, Herbert i Mary Humblayowie. Herbert był emerytowanym pastorem. Mieszkali w ładnym starym domu przy Sutton Place. Na wszystkich przyjęciach byli bardzo pożądanymi gośćmi. Mieli szerokie grono przyjaciół, bogate zainteresowania i cudowną umiejętność łagodzenia wszelkich napięć towarzyskich. Gdy się pojawił, Humbleyowie pytali właśnie o Emmę, z którą chcieli się przywitać. – Mam nadzieję, że nie kazaliście się jej wystroić na tę okazję – powiedziała Mary.

A Herbert wspomniał, że jego własną wnuczkę trudno przekonać, by ubrała się ładnie chociaż do kościoła. Gorham od razu się rozluźnił. Co za szczęście, że to Humbleyowie przyszli pierwsi, a nie Vorpalowie, którzy z pewnością popsuliby mu humor na cały wieczór. Pojawiła się Emma ze swoją przyjaciółką Jane, która u niej nocowała. Miały na sobie podobne sukienki, różową i niebieską. Przyniosły szczeniaka. Jeszcze rok wcześniej w kamienicy nie można było trzymać żadnych zwierząt. Gorham nie znał powodu, ale ten zakaz obowiązywał zawsze. A potem pani Vorpal zapragnęła mieć psa, więc jej mąż przekonał radę do zmiany zasad. Gdy dziewczynki rozmawiały z Humbleyami, pojawili się Vorpalowie. Wpuścił ich Kent. Zapytał, czego się napiją, i wprowadził ich do salonu. Pani Vorpal poprosiła o martini z wódką, a jej mąż o szkocką z lodem. – Dobry wieczór, Emmo – rzucił Vorpal, który udawał, że lubi dzieci. – Cześć. Gorham przedstawił gości. – Właśnie podziwialiśmy tego ślicznego szczeniaka – oznajmił Herbert. Piesek rzeczywiście był słodki. Mała biała puszysta kulka, z której wyglądały wielkie oczy. – Powinnaś podziękować panu Vorpalowi – przypomniała Maggie. – Gdyby nie on, nie mogłabyś mieć psa. – Dziękuję panu – powiedziała Emma.

Na surowej twarzy Vorpala pojawił się uśmiech. – Cała przyjemność po mojej stronie. Po prostu uznałem, że dzieci w naszej kamienicy powinny mieć zwierzątka. – To doprawdy miłe – skwitowała Mary. – Muszę się z tobą zgodzić – przytaknął Herbert. – No, dziewczynki, jeśli chcecie, możecie już iść – powiedziała Maggie. – Ale proszę za bardzo nie hałasować. Kelnerzy zaczęli podawać tartinki. Potem pojawili się kolejni goście, O’Sullivanowie. On – wspólnik w dużej kancelarii prawniczej – był rozsądnym, ogólnie lubianym człowiekiem. Jego żona Maeve, niezwykle elegancka Irlandka, miała niewielki dom maklerski. Jako ostatnia przyszła Liz Rabinovich ze swoim narzeczonym Juanem. Liz pisała kiedyś przemówienia dla znanych polityków, a obecnie pracowała dla klientów korporacyjnych. Natomiast Juan był dość tajemniczą postacią. Liz utrzymywała, że jest Kubańczykiem. A on sam powiedział kiedyś Gorhamowi, że rodzina jego matki pochodzi z Wenezueli, ale pieniądze ulokowali w Szwajcarii. Gdy przyjeżdżał do Nowego Jorku, mieszkał u Liz, ale podobno miał wspaniały apartament w Paryżu. Gorham mu nie ufał. „Liz podobają się tylko mężczyźni, którzy wzbudzają jej podejrzliwość”, stwierdziła kiedyś Maggie. Kolacja przebiegała bardzo przyjemnie. Liz, która zawsze miała w zanadrzu wiele plotek z Waszyngtonu, siedziała obok O’Sullivana. O’Sullivan był małomówny, ale też dużo wiedział, więc towarzystwo Liz sprawiło mu przyjemność. Vorpal wypytywał Juana o jego życie, a Gorham

przysłuchiwał się z zadowoleniem jego próżnym wysiłkom. Potem zaczęli rozmawiać o rynku nieruchomości i Herbert opowiedział im, jak działały fundacje kościoła Świętej Trójcy. Dzięki ogromnym czynszom zbieranym przez stulecia kolejne rady parafialne nie tylko fundowały jeden kościół po drugim, ale wspomagały także działanie kościołów na całym świecie. Wartość nieruchomości w Financial District, od których pobierano opłaty dzierżawne, była ogromna. Vorpal słuchał tego uważnie, dodając w myślach kwoty i z coraz większym szacunkiem patrząc na pastora. No i Maggie. Gorham spojrzał nad stołem w jej stronę. Wyglądała olśniewająco. Po południu obcięła pięknie włosy, miała też świeży manikiur. Uśmiechnęła się do niego. Jedynie ledwo widoczny błysk w oku wskazywał, że wczoraj doszło między nimi do kłótni. *** Zapewne to jego wina. Gdyby mówił jej o wszystkim, ta rozmowa potoczyłaby się inaczej. A może nie? Nie powiedział jej, że na początku roku zaczął się rozglądać za inną pracą. Czuł, że byłoby to przyznaniem się do życiowej porażki. Poza tym obawiał się, że Maggie będzie go namawiać do pozostania w banku. Postanowił, że porozmawia z nią o tym dopiero wtedy, gdy otrzyma wartą zainteresowania ofertę. Maggie nie wiedziała o niczym. Także o tym, że od ośmiu miesięcy firma headhunterska nie przedstawiła mu żadnej propozycji. A przecież znali się na rzeczy. Gdy Gorham dzwonił od nich od czasu do czasu, zawsze słyszał te same wyjaśnienia:

„Cierpliwości. Przecież nie chodzi nam o stanowisko na średnim szczeblu. Szukamy czegoś na szczycie. A takie okazje nie zdarzają się często”. Gorham zdawał sobie z tego sprawę. Ale jednocześnie prześladowała go myśl, że nikt go nie chce. Czuł się coraz gorzej. Jego zły nastrój ujawniał się w pozornie mało znaczących sytuacjach, najczęściej jako przygnębienie albo wybuchy irytacji w kontaktach z Maggie czy dziećmi. To dlatego rozmowa w piątek wieczorem skończyła się tak nieprzyjemnie. Maggie wybrała zły moment. – Kochanie – zaczęła – mam wrażenie, że jesteś nieszczęśliwy. Być może chodzi o nasze małżeństwo, ja jednak myślę, że powodem jest twoja praca. – Nic mi nie jest – odpowiedział szorstko. – Nieprawda. Widzę, że jesteś w kiepskiej formie. – Bardzo ci dziękuję. – Chcę ci pomóc. – Ciekawe jak. – Po prostu uważam, że przestałeś lubić swoją pracę. – I co z tego? – Mamy oszczędności, twoje akcje i moją pensję, więc naprawdę nie musimy się martwić o pieniądze. Mógłbyś rzucić pracę i zająć się czymś, co sprawiałoby ci przyjemność. Jesteś cudownym mężem i wspaniałym ojcem. Jako rodzina bylibyśmy naprawdę szczęśliwi, gdybyś robił coś, co lubisz. – Mam przejść na emeryturę?

– Nie. Ale mógłbyś robić coś, co dawałoby ci satysfakcję. Pieniądze nie są problemem. A więc o to jej chodziło. Jego zarobki nie są już jej potrzebne. Zawsze patrzył z podziwem, jak Maggie radzi sobie ze wszystkim, z pracą, domem, dziećmi. A teraz postanowiła zająć się nim i zorganizować mu życie! Co za zniewaga. Najpierw okazał się nieudacznikiem. A teraz miał zostać wykastrowany. – Idź do diabła – warknął. – Słucham? Co to za odpowiedź?! – Innej się nie doczekasz. Ty zajmij się swoim życiem, a ja się zajmę swoim. – Mamy wspólne życie. – Jedne rzeczy są wspólne, inne nie. Lepiej do tego przywyknij. Tego wieczoru już się do siebie nie odzywali. *** Gorham uważał, że na każdej kolacji padają słowa, które na długo zostają w pamięci. Tym razem była to wypowiedź Maeve O’Sullivan. Bardzo ją podziwiał. W ciągu dnia zarządzała pieniędzmi i robiła to znakomicie, ale to nie zaspokajało jej potrzeb intelektualnych. Mówiła czterema językami. Naprawdę dobrze grała na pianinie. I czytała dużo książek. Rozmawiali akurat o tym, że obecnie młodzi ludzie pracują często do bardzo późnych godzin.

– Czytałam niedawno Virginię Woolf – mówiła Meave. – I ona pisze, że w pewnym okresie życia udawało jej się robić naprawdę dużo, bo każdego dnia pracowała nieprzerwanie przez trzy godziny. W pierwszej chwili pomyślałam: o czym ona mówi? Tylko trzy godziny dziennie? Ale kiedy rozejrzałam się wokół i popatrzyłam na tych, którzy siedzą w biurze po czternaście godzin, zaczęłam się zastanawiać, ilu z nich tak naprawdę poświęca trzy godziny dziennie na prawdziwą, twórczą aktywność intelektualną. – Uśmiechnęła się. – A Virginia Woolf osiągnęła więcej niż oni wszyscy, choć pracowała tylko trzy godziny dziennie. Warto to przemyśleć. Może gdyby pracowali mniej, byliby szczęśliwsi? – Przypominam, że popełniła samobójstwo – powiedział Vorpal i wszyscy się roześmiali. Ale Meave miała rację. Warto to przemyśleć. *** Kolacja dobiegła końca. Widać było, że goście są zadowoleni. Gorham pożegnał wszystkich i wrócił do salonu, gdzie czekał na niego Vorpal. Był sam. Jego żona już wyszła. – Załatwmy to – powiedział Vorpal, wyjmując dokumenty. – Mieszkanie 7B. Gorham żałował, że lokatorzy spod 7B się wyprowadzają, ale otrzymali doskonałą propozycję pracy w Kalifornii i mieszkanie wystawiono na sprzedaż. Znalazł się kupiec, który złożył dobrą ofertę. Ale wcześniej musiał uzyskać akceptację rady. A właściwie ścisłego komitetu. To była pierwsza transakcja za kadencji Vorpala na stanowisku przewodniczącego. W najbliższą środę komitet miał się zebrać i przeprowadzić rozmowę z potencjalnym nabywcą. A jeśli

Vorpal chciał poruszyć tę kwestię teraz, mogło to oznaczać jedno. Kłopoty. Maggie weszła do pokoju. – Nie przeszkadzam? Gorham ściągnął brwi. To on zasiadał w radzie, nie ona. Nie powinna się wtrącać. Jednak Vorpal się uśmiechnął. – Skąd. – Lubił Maggie. Uważał, że jako wspólniczka w Branch & Cabell poprze jego stanowisko, natomiast Gorhamowi nie ufał. – Mamy tu pewien problem. Jim Bandersnatch myśli podobnie. – Chodzi o doktora Carusa? – Chyba powinniśmy cię uprzedzić, że go znamy – powiedział Gorham. – Odbierał porody Maggie. Lubimy go. Vorpal spoważniał. – Ale to nie będzie miało wpływu na opinię Gorhama – powiedziała Maggie spokojnie. Gorham spojrzał na nią. To świadome podkopywanie jego pozycji! Opanował się. Musi zachować spokój. – Na czym polega problem? – spytał. – On mieszka na West End Avenue – wyjaśnił Vorpal. – I to od wielu lat. Wielu porządnych ludzi mieszka na West End. – Wolałbym kogoś z Central Park West. – Przecież wiesz, że na West End jest dużo eleganckich domów. – Ale akurat nie ten – powiedział Vorpal oschle.

– On ma dobre referencje. Jest w radzie powierniczej Mount Sinai, a tam zasiadają poważni ludzie. Na przykład taki Anderson. – Zgoda. To są znakomite referencje zawodowe. Ale towarzyskie już nie. – Dlaczego? – Anderson mieszka w rezydencji. A inne referencje Carusa pochodzą od ludzi, którzy mieszkają poza miastem. – Vorpal pokręcił głową. – My potrzebujemy referencji od kogoś, kto mieszka w porządnym miejscu, a jeszcze lepiej zasiada w radzie bardzo dobrej kamienicy. Takiej jak nasza. Kogoś, kto bardziej tu pasuje. – Rozumiem. – Nam są potrzebne kluby, duże darowizny, ludzie, którzy mają w mieście wysoką pozycję towarzyską. A tutaj tego nie widzę. W tej ofercie brakuje… – Umilkł, szukając odpowiedniego słowa. – Brakuje statusu. – Ja mogę mu dać referencje – powiedział Gorham. Mina Vorpala wskazywała, że to nie wystarczy. Zastosował unik. – To bardzo wymowne, że sam nie poprosił o to ciebie ani żadnego innego pacjenta. – Coś jeszcze? – spytał Master. – Tak, kwestia pieniędzy. – Rozumiem. – W naszej kamienicy zawsze kupowało się za gotówkę.

W niektórych domach wolno było pokrywać połowę wartości mieszkania pieniędzmi z kredytu. Co miało swoje uzasadnienie. Chodziło o zapewnienie stabilizacji finansowej. W gorszych budynkach dopuszczano sześćdziesiąt albo nawet siedemdziesiąt procent kwoty z kredytu. Ale w najlepszych kamienicach nie pozwalano sobie na żadne zadłużenie. Ktoś, kto musi pożyczać pieniądze, żeby kupić mieszkanie, nie ma tam czego szukać. – On nie będzie miał z tym problemu. Caruso jest bogaty. Wiem, że kilka lat temu jego żona odziedziczyła pokaźny majątek. Ich zeznania majątkowe wyglądają naprawdę dobrze. Rady kamienic wymagały od potencjalnych nabywców nie tylko referencji bankowych i zeznań podatkowych, ale także szczegółowych sprawozdań finansowych. Nic nie dało się ukryć. Chętni musieli ujawniać przed radą cały stan swoich osobistych finansów, a Vorpal i Bandersnatch posuwali się nawet dalej. – Może i dobrze, ale to i tak za mało. Jak pewnie wiesz, zawsze wymagaliśmy dość znacznych zabezpieczeń. Musimy mieć pewność, że nie pojawią się żadne problemy z miesięcznymi opłatami, które w przypadku mieszkania Carusa wynoszą sześć tysięcy miesięcznie. Musimy mieć mocne dowody wiarygodności. Już od dawna wymagamy, by chętni do zakupu dysponowali kapitałem dwa albo nawet trzy razy większym niż wartość apartamentu. – Zawsze uważałem, że te wymagania są zbyt wygórowane. – No cóż, ja uważam, podobnie jak Jim, że w obecnej sytuacji moglibyśmy nawet podnieść poprzeczkę. – Podnieść poprzeczkę?

– Myśleliśmy o kapitale pięć razy większym od wartości mieszkania. – Do diabła, John, ja nie mam dwudziestu pięciu milionów dolarów! – Ale twoja rodzina mieszka tu od siedemdziesięciu lat. A to akurat nam się podoba. – Mimo to chcecie, żeby nowi lokatorzy mieli aż tyle pieniędzy? – Na takich ludziach nam zależy. – A ty, John, masz dwadzieścia pięć milionów dolarów? Maggie posłała Gorhamowi ostrzegawcze spojrzenie. Nie powinien zadawać takich pytań. Ale nie zamierzał się wycofać. – Pamiętasz, John, co powiedział Groucho Marx o klubach? „Nie chciałbym należeć do klubu, który przyjmuje ludzi takich jak ja”. Nie sądzisz, że zmierzamy w tę stronę? – W innych kamienicach jest tak samo. Nie jesteś na bieżąco. Na naszej ulicy znajduje się co najmniej jeden budynek, który wymaga dziesięciokrotnego kapitału. – Sugerujesz, że wpuszczają tylko tych, którzy mają pięćdziesiąt milionów dolarów? – Właśnie. I powinieneś o tym wiedzieć. Gorham zamilkł. Zdawał sobie sprawę, co się dzieje na rynku nieruchomości. Ale niedawno słyszał też o innej eleganckiej

kamienicy,

w

której

obowiązywały

wręcz

odwrotne zasady. Jakiś dwudziestopięciolatek z Wall Street zgłosił chęć zakupu apartamentu i przedstawił zeznania

finansowe, pokazujące wielkość jego świeżo zdobytego kapitału. Przewodniczący rady tak się zezłościł, że jakiś młodziak jest bogatszy od niego, że odrzucił jego ofertę. Zapytany o powody, odpowiedział: „Nie potrzebujemy tu nuworyszy”. Jednak Gorham nie wspomniał o tym. – Słyszę, co mówisz, John, i poważnie się nad tym zastanowię. – Mam nadzieję. – Vorpal zwrócił się do Maggie. – Dziękuję za wspaniałą kolację. – Pożegnał się i wyszedł. – Chcę, żeby Caruso tu zamieszkał – powiedział Gorham do Maggie. Jej twarz nie wyrażała żadnych uczuć. – Obawiam się, że to niemożliwe. – Poza Vorpalem i Bandersnatchem w komitecie są jeszcze dwie osoby. Porozmawiam z nimi. – On też. – Dzięki za wsparcie – rzucił drwiąco. Odwrócił się od niej bez słowa. *** Następnego dnia pojechał wcześnie rano do North Salem. Trzeba było naprawić ogrodzenie, żeby jelenie nie wchodziły na teren. Wrócił dopiero wieczorem. 1. World Series – mecze finałowe najważniejszej amerykańskiej ligi baseballowej MLB, w których mierzą się zwycięzcy National oraz American League. [wróć]

Wieże 10 września 2001 roku

W PONIEDZIAŁEK MAGGIE WYSZŁA z domu wczesnym rankiem. Gorham wyprawił dzieci do szkoły. Zbierał się do wyjścia, gdy pojawiła się Katie Keller z jednym ze swoich pracowników. Chciała zabrać pojemniki i tace, które zostały po kolacji i czekały porządnie ułożone w kącie kuchni. – Zapowiadają się jakieś duże przyjęcia? – spytał. – Coś lepszego. Pewna firma chce zawrzeć umowę na zorganizowanie kilku dużych imprez dla swoich pracowników. Taki kontrakt to byłaby dla mnie duża rzecz. Jutro się z nimi spotykam. Mają biura w Financial District. – To świetnie. Życzę powodzenia. Wyszedł do pracy. Miał tego dnia dużo zajęć. W niedzielę udało mu się porozmawiać z jednym z członków komitetu na temat doktora Carusa, który – jak kilkakrotnie podkreślił – jest człowiekiem bardzo zasłużonym. Może nie wyjątkowo bogatym, ale z pewnością solidnym pod względem finansowym i godnym szacunku. „Ja i Maggie znamy go od dwudziestu lat”. Co było pewną przesadą. A gdy tylko dotarł do biura, zadzwonił do drugiego członka komitetu, który obiecał: „Porozmawiamy z nim”. Przynajmniej tyle. Zastanawiał się, czy powiedzieć o wszystkim Carusowi? Uprzedzić go? Choć może nie było

takiej potrzeby. Vorpal zapewne zdążył już powiadomić o swoich wątpliwościach dotychczasowych właścicieli mieszkania i pośrednika nieruchomości, licząc, że w ten sposób ukręci transakcji łeb. Lepiej to na razie zostawić. A jednak ta sprawa dotknęła Gorhama osobiście. *** O dziesiątej trzydzieści zadzwonił agent z firmy headhunterskiej. Rozmowa trwała może dwie minuty. Gorham odwołał po niej popołudniowe spotkanie i uprzedził sekretarkę, że nie będzie go na lunchu. A potem, nie mogąc opanować podniecenia, zamknął drzwi do swojego gabinetu i stał długo, patrząc w okno. *** Dochodziła czwarta, gdy przypomniał sobie rozmowę ze starszą damą. Zbeształ siebie w myślach, że obiecał do niej zajrzeć tego dnia, ale cóż, skoro obiecał… Zresztą w ciągu najbliższych dni będzie z pewnością tak zajęty, że lepiej załatwić to jak najszybciej. Zadzwonił do galerii. Ucieszyła się, słysząc jego głos. – Obawiałam się, że pan zapomni. – Jakże mógłbym zapomnieć. – Mam coś dla pana. Ma pan dzisiaj czas? – Niestety nie. – Z powodu telefonu od „łowcy głów” narobił sobie sporo zaległości w pracy. W jej głosie brzmiało zaskoczenie. – Dzwoniła moja córka. Pod koniec tygodnia będę musiała do niej pojechać. A potem wybieramy się z mężem na

wakacje. Zawsze uważam, że nie należy odkładać ważnych rzeczy, bo potem się o nich zapomina. Zgadza się pan z tym? Pomyślał ponuro o rysunku Motherwella, którego nie zdążył jej dostarczyć przez trzydzieści trzy lata. – Oczywiście. – Czy pan wcześnie wstaje? – Owszem, na ogół. – Jutro rano mam spotkanie – powiedziała. – Może zjedlibyśmy wczesne śniadanie razem? – Niestety, o ósmej trzydzieści mam spotkanie. – Doskonale, ja też. W takim razie o siódmej? W Regency przy Park Avenue podają śniadania od siódmej. To niedaleko pana mieszkania, prawda? Nie wiedział, jak zareagować. Kobieta po siedemdziesiątce namawia go na śniadanie o nieludzkiej porze. Wręcz przypierała go do muru. Już rozumiał, dlaczego jej galeria odnosi sukcesy. – To mi odpowiada – odrzekł. Pracował do wpół do siódmej, a potem zadzwonił do Maggie, żeby się dowiedzieć, o której wróci do domu. O siódmej piętnaście, usłyszał. – Po kolacji muszę z tobą porozmawiać. – Tak? – W jej głosie usłyszał zdenerwowanie. – O czym? – O pracy. Nie mogę mówić przez telefon. Jak zawsze zjedli kolację z dziećmi, a potem zagonili je do odrabiania lekcji. Dopiero o dziewiątej mogli pójść do

sypialni. Zamknęli drzwi. Maggie obserwowała go uważnie z kamienną twarzą. – Dziś zadzwonili do mnie z firmy headhunterskiej. Spotkałem się z nimi na lunchu. Przedstawili mi ofertę pracy. – Jakiej pracy? – Jej głos nie zdradzał żadnych uczuć. – Stanowisko dyrektora operacyjnego w banku. Nie z tych największych. Ale zaproponowali mi bardzo atrakcyjny pakiet. I bardzo atrakcyjny kontrakt z premiami uzależnionymi od wyników. Co może oznaczać naprawdę duże pieniądze. – Umilkł na chwilę. – A tak naprawdę chodzi o to, że za trzy lub cztery lata miałbym zostać prezesem. Ich zdaniem dzięki moim kompetencjom i doświadczeniu bank mógłby się rozwinąć. I chyba mają rację. Maggie już wiedziała, do czego Gorham zmierza. – Gdzie jest ten bank? – W Bostonie. Wyjeżdżałbym na tydzień. Dałbym jakoś radę. – A więc widywalibyśmy cię tylko w weekendy? – Owszem. – I uważasz, że to dobrze? – Przyjeżdżałbym w każdy weekend. – I podoba ci się to? – Oczywiście wolałbym dostać taką pracę w Nowym Jorku. Ale to niemożliwe. A ja zawsze tego pragnąłem. – Masz trójkę dzieci, które cię potrzebują. Chcesz tak po prostu zostawić je i mnie?

– To nie fair. Nigdy bym was nie zostawił. I przecież nie zamierzam tego robić. – Teoretycznie nie. Na pewno z twojej perspektywy wygląda to inaczej. Ale w praktyce nas opuścisz. – To nie jest „moja perspektywa”, Maggie. Nie traktuj mnie protekcjonalnie. – W porządku, nie będę. Gdyby to było rzeczywiście koniecznie, gdybyś musiał nas utrzymywać, to inna sprawa. Ale nie ma takiej konieczności. Jest nam wszystkim dobrze, a ty zamierzasz opuścić żonę i rodzinę. – Mnie nie jest dobrze. Mam szansę kierować bankiem i chcę ją wykorzystać. Tego już było za wiele. Straciła panowanie nad sobą. – Wielka rzecz! Głównie dla twojego ego. Ale czy będziesz wówczas szczęśliwy, to już inna sprawa. A jeśli rzeczywiście chcesz wiedzieć, to moim zdaniem ty nie lubisz być bankowcem. – Chcesz powiedzieć, że nie jestem w tym dobry? – Nie, jesteś dobry. – Wkraczała na niebezpieczny teren i zapewne zdawała sobie z tego sprawę, ale ogarnęła ją złość. – Tylko że moim zdaniem przywiązałeś się do wizji, w której jesteś bankowcem. A to są dwie różne rzeczy. – No cóż, jutro rano mam spotkanie w World Trade Center z prezesem tego banku. Jeśli wszystko pójdzie dobrze, jeśli przypadniemy sobie do gustu, w przyszłym tygodniu pojadę do Bostonu na kolejne spotkania. I jeśli uznam, że to dobra propozycja, to ją przyjmę.

– W takim razie ja też będę musiała się zastanowić, co dalej. Bo wystawiasz nasze małżeństwo na próbę, której może nie przetrwać. Może nad tym też powinieneś się zastanowić. – Chcesz zniszczyć nasze małżeństwo? Chcesz to zrobić naszym dzieciom? – Zwariowałeś! – Czyżby? Ale tak sobie pomyślałem. Masz karierę, masz takie życie, jakie lubisz, masz dzieci. Może mąż jest ci do tego niepotrzebny? Zajmij moje miejsce w radzie kamienicy obok Vorpala i żyjcie sobie długo i szczęśliwie. – Daruj sobie te żałosne objawy kryzysu wieku średniego. – Wiesz co, Maggie? Masz rację. Jak zawsze. Jesteś doskonałą prawniczką z Branch & Cabell, która wie lepiej. Może powinienem zająć się moim kryzysem. Nie wiadomo, a nuż ten kryzys to coś, do czego mam talent? I zarobię jeszcze na tym kupę pieniędzy? – Chyba powinniśmy skończyć tę rozmowę. – Też tak myślę. *** Wtorek był pogodnym dniem. Wcześnie rano doktor Caruso wyszedł ze swojego apartamentu przy West End Avenue. Dowiedział się, że będzie miał pewne problemy z radą kamienicy przy Park Avenue. Dotknęło go to. „Czy to dlatego, że mam włoskie nazwisko?”, spytał pośredniczkę. Wspomnienia z dzieciństwa wciąż w nim żyły. „Skądże znowu – zaprzeczyła. – Woleliby mieć więcej referencji towarzyskich, ale jest też kwestia pieniędzy. Nowy

przewodniczący rady chce mieć bogatszych lokatorów”. To go akurat nie przerażało. Nie chciał jednak narażać żony na upokorzenie. Zamierzał porozmawiać o tym z Masterami, ale potem uznał, że nie chce ich stawiać w niezręcznej sytuacji. „Powinniśmy pójść na tę rozmowę – powiedział do żony. – Zapytam, czego od nas wymagają. Jeśli będą mieli do nas zastrzeżenia, to od razu im powiem, że nie chcemy mieszkać w takim budynku. Oczywiście grzecznie to powiem. Ale nie będą mi wciskać żadnych głupot”. Po tych słowach poczuł się lepiej. Rano był umówiony z agentem ubezpieczeniowym, który już od dawna namawiał go na zmianę starej polisy terminowej. Na początku polisy terminowe były tańsze, ale w miarę upływu czasu drożały. Mieli się spotkać bardzo wcześnie, żeby Caruso mógł potem zdążyć do przychodni. Dzień był pogodny. Biura towarzystwa ubezpieczeniowego mieściły się w południowej wieży World Trade Center. Zapewne roztaczał się stamtąd niesamowity widok. *** Katie Keller miała powody do zadowolenia. Przygotowała naprawdę fantastyczny folder. Być może odziedziczyła jakieś artystyczne geny po Theodorze Kellerze? Zdjęcia uroczystych kolacji i bankietów, korporacyjnych lunchów i zimnych bufetów pięknie zaprezentowane obok menu i listów z podziękowaniami. Dołączyła nawet zdjęcie znanego finansisty, który wygłaszał prezentację, a obok stał stolik z przygotowanymi przez nią przekąskami.

Miała też zdjęcia pokazujące jej personel. Na przykład lunch zorganizowany dla dużej korporacji, na który musiała zatrudnić kilkunastu kelnerów i kelnerek. Była to cała obsada musicalu wystawianego przez niezależny teatr. Odniosła wtedy oszałamiający sukces. Pokazała też zdjęcia swojej kuchni, wyglądającej, jakby była z metalu. No dobrze, kilka z tych fotek nieco podretuszowała. Aranżacje kwiatowe też wyglądały rewelacyjnie. Przygotowała również arkusze z cenami, listy drinków i wykres pokazujący, że jej koszty rosną znacznie wolniej niż koszty konkurencji. Księgowi w dużych korporacjach lubili takie rzeczy. Tak, była z siebie bardzo zadowolona. Włożyła sukienkę – ładną i jednocześnie odpowiednią na biznesowe spotkania. Dwa w jednym. Za kierownicą siedział jej narzeczony Rick. Gdy jechali mostem Washingtona, z jednej strony widziała rzekę aż do Palisades, a z drugiej odległe połyskujące wody nowojorskiej zatoki. Piękny widok. Wjechali na biegnącą wzdłuż rzeki Henry Hudson Parkway. Minęli port jachtowy przy Siedemdziesiątej Dziewiątej, a dalej ogromną przystań, do której wciąż zawijały liniowce Cunarda. Po lewej stronie stały duże budynki przypominające magazyny. Wystarczająco dobrze znała prace Theodore’a Kellera, by wiedzieć, że właśnie w tej okolicy zrobił słynne zdjęcie przedstawiające ludzi idących po torach kolejowych.

Ruch nie był duży, więc wkrótce pojawiły się imponujące wieże World Trade Center. Katie uwielbiała te drapacze chmur. Wiedziała, że gdy zbudowano je trzydzieści lat wcześniej, wielu ludzi zarzucało im architektoniczną nijakość. Ale ona uważała inaczej. Błyszczące prostopadłościany ze szkła, które zaczęły się później pojawiać, rzeczywiście były obliczone na efekt i pozbawione charakteru. Ale wieże się od nich różniły. Szerokie poziome pasy miękko dzieliły surowe piony, nadając im niezwykły urok. A spływające po elewacjach srebrnoszare linie odbijały stale zmieniające się światło nieba, przez co fasady wież przypominały migotliwe wody zatoki i uchodzącej do niej potężnej rzeki. Raz iskrzyły się srebrem, kiedy indziej przybierały barwę ziarnistej szarości. A czasem, i były to niezwykle pamiętne chwile, gdy jaskrawe promienie słońca padały na długą krawędź budynku, rozbłyskiwała ona niczym miecz. Kiedy zbliżano się do Soho, gmachy górowały nad zarysem dachów jak pełne gracji wieże katedry. Kate uwielbiała ten widok. Po prawej stronie mieli World Trade Center, przed sobą Liberty Street. Rick zatrzymał samochód i Kate wysiadła. *** Gorham wszedł do salonu kwadrans przed siódmą. Rozłożył na podłodze arkusz papieru, ostrożnie zdjął ze ściany rysunek Motherwella, zapakował go i zakleił taśmą. Maggie wciąż była w łazience. Ciekawe, czy zauważy brak rysunku. Pewnie nie będzie z tego zadowolona, ale trudno. Dzieło nie jest ich własnością. Wziął rysunek pod pachę i wyszedł.

Sarah Adler już na niego czekała. Od razu poszli do restauracji. Ubrana prosto i elegancko w kremowy żakiet i spódnicę, wyglądała świeżo i profesjonalnie. W ręce trzymała małą teczkę. Jak

wyjaśniła,

wybierała

się

na

spotkanie

z przedstawicielami niewielkiego towarzystwa finansowego, które chciało zapoczątkować kolekcję dzieł sztuki, pokazywać ją na ścianach swojej siedziby. Jednak przed podpisaniem umowy wolała obejrzeć wnętrze i poznać ludzi. – Co chce pani sprawdzić? – zapytał. – Czy zasługują na moich artystów – powiedziała stanowczo. Wręczył jej paczkę i z pewnym zażenowaniem wyznał, że Motherwell wisiał u niego w salonie przez ponad trzydzieści lat. Bardzo ją to rozbawiło. – Nie dziwię się, że nie chciał się pan z nim rozstać – powiedziała. – I cieszę się, że się panu spodobał. Wie pan, że pański ojciec dostał ten rysunek ode mnie? Przyznał, że słyszy o tym pierwszy raz. – Więc nic pan nie wie o naszym związku? Nie, o tym też nie wiedział. – A pamięta pan tę kobietę z Brooklynu, która pojawia się w Cieśninie Verrazano? – Oczywiście. – To ja. Opowiedziała mu całą historię.

– Mój mąż o tym nie wie. Nasze małżeństwo jest bardzo udane, ale każda kobieta lubi mieć jakieś tajemnice. Poza tym gdy powieść stała się głośna, nie chciałam, żeby pacjenci męża mówili: „Jego żona jest tą kobietą z książki”. Pański ojciec również zachował dyskrecję. Był dobrym człowiekiem. – Musieliście być sobie bardzo bliscy. – Chciał się ze mną ożenić. A ja prawie się zgodziłam. Byłabym twoją macochą. Bo chyba mogę ci mówić po imieniu? I jak by ci się to podobało? – Myślę, że byłoby cudownie. – Może. Ale wtedy było trudniej. – Zamyśliła się. – Twój ojciec był niezwykłym człowiekiem, na swój sposób. Gdy w tamtych czasach ktoś taki jak Charlie oświadczał się dziewczynie z Brooklynu, na dodatek z konserwatywnej żydowskiej rodziny… Trzeba było mieć otwarty umysł. – Chyba tak. Bardzo go kochałem, ale jednocześnie mnie rozczarowywał. Mógł więcej osiągnąć w życiu. I może tak by się stało, gdyby się z panią ożenił. – A kto to może wiedzieć? – Sarah Adler wzruszyła ramionami. – Za długo żyję na tym świecie, by wierzyć, że cokolwiek da się przewidzieć. Ale książka twojego ojca jeszcze długo będzie miała czytelników. Będą o nim pamiętali. A czy ktoś pamięta twoich innych przodków? – Chyba nie. – Jesteś do niego podobny. Bardzo mi go przypominasz. – Moim zdaniem mocno się od siebie różnimy.

Sarah Adler sięgnęła po swoją teczkę. Otworzyła ją i coś z niej wyjęła. – Wiesz, co to jest? – spytała. – Wygląda na indiański pas. – Tak. To wampum. Spójrz na ten wzór. Czy nie jest piękny? – Patrzyła na rozłożony wampum. – Oczywiście musi coś znaczyć, ale jednocześnie jest dziełem czystej sztuki abstrakcyjnej. W waszej rodzinie przekazywano go sobie z pokolenia na pokolenie. A mimo to Charlie mi go dał. Kazał go oprawić, ale z ramą jest bardzo duży, więc musiałam go wyjąć. Powinien być twój. – Nie mogę go wziąć. To są przecież pani wspomnienia. – Owszem, są. Ale chcę ci go dać. Oddaję go twojej rodzinie, tak jak ty oddajesz obraz mnie. – Uśmiechnęła się. – Cykl się domknął. Gorham milczał. Pomyślał nagle o pustym miejscu na ścianie salonu. Ciekawe, czy wampum by tam pasował? Chyba nie. A potem przyszło mu do głowy, że jeśli jego małżeństwo się rozpadnie, to i tak nie będzie przesiadywał w tym salonie. Sarah Adler patrzyła na niego z uwagą. – Nie wyglądasz na szczęśliwego. Masz jakieś problemy? – Właściwie tak. – Nie chcesz się zwierzyć? W końcu o mało nie zostałam twoją macochą. No cóż, jeśli w ogóle ma komuś o tym powiedzieć, to ta inteligentna starsza kobieta, która kochała jego ojca, jest

najbardziej odpowiednią osobą. Zaczął mówić. A kiedy skończył, Sarah milczała przez dłuższą chwilę. A potem się uśmiechnęła. – Widzę – powiedziała łagodnie – że Charlie poniósł klęskę. – Ja zawsze tak czułem, ale wydawało mi się, że od pani usłyszę coś innego. – Nie chodziło mi o to, że nie sprawdził się jako bankowiec. Ani że nie był kimś, kim twoim zdaniem być powinien. Poniósł klęskę, bo niczego cię nie nauczył. – Westchnęła. – Przez tyle weekendów zabierał cię ze Staten Island i pokazywał ci Nowy Jork. Tyle wysiłku, a ty niczego nie pojąłeś. Bardzo smutne. Biedny Charlie. – Nie rozumiem. – Wielkość tego miasta. Całe jego życie. Gazety, teatry, galerie, jazz, biznes i najrozmaitsze przedsięwzięcia. W Nowym Jorku można znaleźć wszystko, a on chciał ci to pokazać. Przybywają tu ludzie z całego świata, mieszają się różne kultury i społeczności, ale ty niczego nie pragniesz z wyjątkiem jednej małej rzeczy. Kierowania bankiem. A to przecież takie nieciekawe. – Zawsze chciałem odnieść finansowy sukces na miarę Nowego Jorku. To wielka rzecz. – Jak ten boom firm internetowych, tylko że on powoli okazuje się pustą bańką. – Chyba tak. – Ale jest jeszcze inna bańka. Bańka oczekiwań. Większe domy,

prywatne

samoloty,

jachty…

idiotyczne

pensje

i premie. Tego ludzie pragną i tego oczekują. Ale bańka oczekiwań też kiedyś pęknie tak jak wszystkie inne. – A wtedy nie będzie pani mogła sprzedawać wielkich dzieł Picassa. – Przyjdź do mojej galerii, a sprzedam ci równie piękne rzeczy za bardziej rozsądną cenę. I one będą miały wartość. Ich wartością jest piękno i tkwiąca w nich dusza. To jest właśnie prawdziwa sztuka. W Nowym Jorku jest mnóstwo takich ludzi jak ja, ale ty nas nie dostrzegasz. Widzisz jedynie dolary. – Kiedy byłem mały, babcia dała mi srebrną monetę – powiedział Gorham. – Dla mnie to był symbol naszej rodziny z czasów, gdy mieliśmy pieniądze. Do dziś noszę tę monetę w kieszeni, przypomina mi o tym, skąd się wywodzę. Dawna rodzina Masterów, sprzed odchyłki mojego ojca. Może dla pani to głupie, ale czuję, że babcia przekazała mi ją jako talizman. – Tak? Masz na myśli dolarówkę Morgana? – Skąd pani wie? – Bo spotykałam się z twoim ojcem. Powiedział mi o niej. Babcia chciała ci coś dać i poprosiła Charliego o radę. A on dał jej tę monetę kupioną od jakiegoś kolekcjonera. Tak naprawdę twoja srebrna dolarówka jest od Charliego. Reszta to twoja fantazja. Gorham milczał przez długą chwilę, a potem pokręcił głową. – Chce mi pani powiedzieć, że ulegam złudzeniom.

– Ludzie przyjeżdżają do Nowego Jorku, szukając wolności, a ty zbudowałeś sobie więzienie. – Westchnęła. – Kochałam twojego ojca, ale cieszę się, że poślubiłam swojego męża. A wiesz, jak zbudowaliśmy nasze małżeństwo? Powoli, krok po kroku. Wspólne przeżycia, dzieci, lojalność. Warstwa po warstwie. Aż stworzyliśmy coś, co ma niewyobrażalną wartość. Staraliśmy się przekazać to naszym dzieciom. Wszyscy rodzice to robią, chcą nauczyć dzieci, jak żyć. A to ci się nie uda, jeśli pojedziesz do Bostonu. – Spojrzała na zegarek. – Muszę już iść. – Ja chyba też. Sarah Adler wstała. – Zrobiłam ci wykład. A teraz dam ci prezent. Wiem, że ci się spodoba. Kiedyś dałam go twojemu ojcu, a teraz daję go tobie. – Wręczyła mu rysunek Motherwella. – Wracaj do swojej rodziny i bądź szczęśliwy. – Uśmiechnęła się. – Pozwolę ci zapłacić za śniadanie. Odeszła szybkim krokiem. Czekał na rachunek, gdy nawiedziła go nagła myśl. Wybiegł z restauracji. Dogonił Sarah, zanim zdążyła złapać taksówkę. – Ja też mam coś dla pani. – Podał jej wampum. – Ojciec na pewno by sobie tego życzył. Ale może pani uznać, że to prezent ode mnie. – Dziękuję. – Spojrzała mu w oczy. – I pomyśl o tym, co ci powiedziałam. – A potem z wesołym uśmiechem zawiązała sobie pas w talii. – Jak wyglądam? – Zjawiskowo.

– Przyjmuję ten dar. – Wsiadła do taksówki, a Gorham wrócił do restauracji, żeby zapłacić rachunek. – Dokąd? – spytał taksówkarz, ruszając Park Avenue. – Do World Trade Center – odpowiedziała Sarah Adler. *** Przez kilka minut Gorham siedział przy stoliku. Zastanawiał się, co ma zrobić. Zerknął na zegarek. Jeśli ma zdążyć na spotkanie w firmie headhunterskiej, powinien się pośpieszyć. Włożył sobie rysunek pod pachę i wyszedł na Park Avenue. Po chwili taksówka wiozła go do południowej części miasta. Płynnie sunęli FDR Drive. Taksówka ominęła Lower East Side, przejeżdżając obok mostu Williamsburg. Potem były kolejne mosty: Manhattan i Brooklyński. Przy South Street Seaport podjął decyzję. Gdy taksówka skręciła w South Street, wyjął z kieszeni telefon. Nie pójdzie na to spotkanie. Nie miał ochoty wracać prosto do biura. Wysiadł, postanawiając zadzwonić do Maggie. *** Jedenastego września 2001 roku około godziny 7.59 samolot America Airlines lecący z Bostonu do Los Angeles wystartował z międzynarodowego lotniska Logan. Na pokładzie boeinga 767 były dziewięćdziesiąt dwie osoby łącznie z załogą. Tuż po 8.16 samolot, lecąc na wysokości dziesięciu tysięcy metrów, zboczył z wyznaczonego kursu. Nie odpowiadał na kolejne wezwania bostońskiej wieży kontroli lotów. Przez jakiś czas nikt nie wiedział, co się z nim stało.

O 8.26 samolot skręcił na południe. Na wieży usłyszano już wtedy głos porywacza wydającego rozkazy pasażerom. O 8.37 dostrzeżono samolot. Leciał na południe wzdłuż Hudsonu. Powiadomiono NORAD 1, w bazie Otis w Massachusetts dwa myśliwce F-16 przygotowywały się do startu. O 8.43 boeing wykonał ostatni manewr – skręcił w stronę Manhattanu. Niewiele osób to zauważyło. Po pierwsze, nie było na to czasu. Widok nisko lecącego samolotu nie był czymś niezwykłym. Wiele innych samolotów obniżało tutaj lot, choć może nie kierowały się tym korytarzem, podchodząc do lądowania na pobliskim lotnisku La Guardia. Poza tym dla większości ludzi w wąskich kanionach ulic boeing był niewidoczny. Zauważyli go jednak przechodnie na nabrzeżu i mieszkańcy New Jersey. Leciał rzeczywiście za nisko, ale nie wyglądało na to, że pilot stracił nad nim kontrolę. Niektórzy świadkowie byli przekonani, że ma jakieś problemy i przygotowuje się do awaryjnego lądowania na rzece. W ostatniej chwili samolot wyrównał lot, przyśpieszył i skierował się wprost w północną ścianę wieży numer jeden. Nikomu nie przyszło wtedy do głowy, że jest to celowe działanie. O 8.46 boeing uderzył w północną wieżę tuż ponad dziewięćdziesiątym drugim piętrem, wbijając się w budynek i powodując potężną eksplozję. Leciał z prędkością siedmiuset pięćdziesięciu kilometrów na godzinę, miał w zbiornikach prawie czterdzieści ton paliwa. ***

O 8.35 doktor Caruso wszedł do biura. Mieściło się na dwudziestym piętrze południowej wieży, ale i tak widok stąd był imponujący. Agent ubezpieczeniowy Doug, jego stary znajomy, powiedział, że przyjdzie za chwilę. Caruso stanął przy oknie. W bliskiej odległości wznosiła się wieża północna. Na samym szczycie, na sto piątym i sto szóstym piętrze, znajdowała się niezwykle elegancka, najbardziej dochodowa restauracja w Stanach Zjednoczonych. Windows on the World. Caruso zabierał tam czasem przyjaciół, którzy odwiedzali go w Nowym Jorku. Zdarzało się to zazwyczaj dwa razy do roku. Ten lokal nigdy mu się nie znudził. Można było chodzić wokół baru, podziwiając widoki: z jednej strony Brooklyn, z drugiej New Jersey, Hudson na północy, na południu wody zatoki. Czasem niżej pojawiały się chmury, odcinając fragmenty miasta cienkim welonem. Uśmiechnął się. Doug wszedł pospiesznie do pokoju, przepraszając, że kazał na siebie czekać. – Przyniosłem ci sporo materiałów, z którymi powinieneś się zapoznać – powiedział z uśmiechem. – A potem powiem ci, co moim zdaniem powinieneś zrobić. – Świetnie. – Caruso usiadł przy stole. – Ale mam propozycję. Od razu powiedz mi, co proponujesz. Gdy już będę miał diagnozę, wtedy spojrzę na pacjenta. – Jak chcesz. – Doug szybko przedstawił obliczenia statystycznej długości życia klientów takich jak Caruso i wyjaśnił, jak to się może przekładać na przyszłe składki. A potem szczegółowo omówił rozwiązania, dzięki którym w dłuższym okresie możliwe będą oszczędności.

W pewnej chwili spojrzał przez okno w kierunku północnej wieży. – Co tam się dzieje?! – zawołał. *** – Biuro pani O’Donnell, słucham. – Mówi Gorham Master. Zastałem żonę? – Przykro mi, panie Master. Wyszła na spotkanie. Może pan spróbować na komórkę, ale pewnie ją wyłączyła. Chce pan zostawić wiadomość? – Proszę jej przekazać, że zadzwonię później. I niech jej pani powie, że postanowiłem nie jechać do Bostonu. Będzie wiedziała, o co chodzi. Rozłączył się. Zastanawiał się, czy przed powrotem do biura nie przespacerować się kawałek, gdy nagle wyrwał go z zamyślenia dziwny dźwięk. Na górnych piętrach północnej wieży World Trade Center wybuchł pożar, z budynku wydobywał się dym. – Co tam się stało? – spytał stojącego obok mężczyznę. – Wygląda na bombę. – Samolot uderzył w wieżę! – zawołała młoda kobieta. – Widziałam. Pilot chyba stracił kontrolę. *** – Mówią, że mamy się ewakuować – oznajmił Doug. – Nie wiem dlaczego. Pali się w drugiej wieży. Ruszyli do wind. Czekał tam już spory tłum. – Może pójdziemy po schodach? – spytał Caruso.

– Dwadzieścia pięter? – W takim razie zachowajmy cierpliwość. Możemy dokończyć rozmowę na ulicy? – Takie rozmowy mogę kończyć w dowolnym miejscu – powiedział Doug. – Wliczając w to okoliczne bary. Ale wolałbym swoje biuro. Windy były pełne ludzi. – Przesadzają z tą ewakuacją – odezwał się ktoś. Po

paru

minutach

z

sąsiedniego

biura

wyszła

recepcjonistka. – Właśnie otrzymałam wiadomość, że nie musimy się ewakuować – ogłosiła. – W budynku jest bezpiecznie. Możemy wracać do pracy. Rozległo się zbiorowe westchnienie ulgi i wszyscy zaczęli się rozchodzić do swoich biur. – Dobra, wróćmy teraz do twojego życia – powiedział Doug, gdy znów usiedli przy stole. *** Gorham wciąż patrzył na płomienie w północnej wieży, gdy uderzył drugi samolot. Z przeciwległego rogu budynku, z wysokości mniej więcej osiemdziesiątego piętra, rozległ się huk przypominający grzmot. Niemal w tej samej chwili z drugiej strony wystrzeliła kula ognia. Gorham rzucił się biegiem w kierunku wejścia, chcąc uniknąć spadających odłamków. Słyszał okrzyki przerażenia. Z jednej z wind wysiadali ludzie, którzy jako pierwsi zaczęli się ewakuować. Myślał

gorączkowo. To nie mógł być przypadek. Dwie katastrofy jednocześnie? Niemożliwe. Ostrożnie odsunął się od wejścia. Z obu gmachów wydobywały się płomienie i kłęby czarnego dymu, tworząc na jasnoniebieskim niebie krwawe, oleiste obłoki. Rzucił się biegiem. Po jakichś czterystu metrach zatrzymał się i zaczął analizować sytuację. Do głowy przychodziło mu tylko jedno wyjaśnienie: atak terrorystyczny. Przecież już w 1993 roku terroryści zaparkowali w podziemnym garażu ciężarówkę z ładunkiem wybuchowym, który wyrządził poważne szkody, poranił ponad tysiąc osób i o mało nie doprowadził do zawalenia się wież. Wyglądało to na podobną próbę. A skoro tak, to co ich jeszcze czeka? Ulicą płynął strumień ludzi. Widocznie wszyscy uznali, że lepiej opuścić ten rejon. Zadzwoniła jego komórka. – Pan Master? – To była sekretarka Maggie. – Gdzie pan jest? –

Niedaleko

World

Trade

Center.

Ale

wszystko

w porządku. Nie było mnie w środku. – Właśnie pokazywali w telewizji, co się stało. Widzieliśmy drugi samolot. – Ja też widziałem. Rozmawiała pani z moją żoną? – O to samo chciałam pana zapytać. – Nie rozmawiałem. Musiała wyłączyć telefon.

– Tylko że… – Sekretarka urwała. – Proszę pana, ona tam jest. – Gdzie? Przeniesiono spotkanie do World Trade Center? – Tak powiedziała przed wyjściem swojemu asystentowi. Przepraszam, ale strasznie się martwię. – Która wieża? – Nie wiemy. – Jak się nazywa ta firma? – Próbujemy to sprawdzić. – Na miłość boską, przecież musicie wiedzieć, z kim ona się spotyka! – Właśnie to sprawdzamy. Wie to jeden ze wspólników, ale on ma teraz spotkanie. – No to mu przerwijcie! I proszę zaraz do mnie oddzwonić. – Zabrzmiało to jak rozkaz. – Oczywiście, proszę pana. – Proszę do mnie oddzwonić – powtórzył. Czuł, że tętno mu przyspiesza. Wydostanie stamtąd Maggie, nawet jeśli będzie musiał wspinać się po ścianie. Niech tylko sprawdzą, w którym jest budynku. Zadzwonił na jej komórkę. Cisza. Ruszył w kierunku World Trade Center. Mijały minuty. Ulicą szło coraz więcej ludzi. Znów zadzwonił jego telefon. – Tatusiu! – To była Emma. – Cześć, skarbie. – Starał się, żeby jego głos brzmiał normalnie. – Jesteś w szkole?

– Wyszłam na chwilę z klasy. Tatusiu, wszystko w porządku? Jesteś może w śródmieściu? Co się tam dzieje? – Jestem na ulicy, skarbie. W World Trade Center wybuchł pożar. Ale mnie nic się nie stało. – Czy to jakieś bomby? – Chyba tak. – Gdzie jest mama? – Na spotkaniu. – Ale nie tam, prawda? Zawahał się na ułamek sekundy. – A dlaczego miałaby tam być? – Nie wiem. Jej komórka nie odpowiada. – Wiesz, że zawsze wyłącza telefon przed ważnym spotkaniem. – Wiem. Tylko że… – Wszystko w porządku, nie martw się. Wracaj na lekcje. – Dobrze, tatusiu. Rozłączyła się. Natychmiast zadzwonił do biura Maggie. – Przykro mi, ale nadal nie mamy tej informacji. – Proszę mnie uważnie posłuchać – powiedział. – Gdyby zadzwoniło któreś z naszych dzieci, nie wolno wam mówić, że Maggie jest w World Trade Center. To ważne. Proszę im powiedzieć, że jest gdzieś na środkowym Manhattanie. Nie chcę, żeby się denerwowały w szkole, zwłaszcza że pewnie nie ma powodu. Rozumie pani?

– Tak, proszę pana, rozumiem. – I proszę do mnie zadzwonić, jak tylko się dowiecie, gdzie ona jest. – Rozłączył się. Minęło dziesięć minut, ale sekretarka nadal się nie odzywała. *** Doktor Caruso słuchał Douga zaledwie przez dwie minuty. Potem postanowił wyjść z jego biura. Nie dlatego, że obawiał się o swoje bezpieczeństwo, ale zdał sobie sprawę, że w północnej wieży musi być wielu rannych. Z całą pewnością służby ratunkowe świetnie się spisują, ale przecież jest lekarzem. Wprawdzie ze specjalizacją położniczą, ale lekarz to lekarz. Postanowił zjechać na dół i sprawdzić, czy na coś się przyda. Dość szybko udało mu się znaleźć dowódcę straży pożarnej. – Dzięki, doktorze. Może pan tu zaczekać? – Jasne. – Stali w lobby na parterze. – Zaraz do pana wracam. Drugi samolot uderzył chwilę później. Czekał dość długo. Strażacy biegali w tę i z powrotem. Byli bardzo dzielni, ale wyglądało na to, że doszło do wielkiej tragedii. Dowódca wciąż się nie pojawiał. *** O 9.25 komórka znowu zadzwoniła. Nie znał tego numeru. Odebrał poirytowany, chcąc jak najszybciej pozbyć się rozmówcy.

– Kochanie? Słyszysz mnie? – Maggie! Gdzie jesteś? – W World Trade Center. – Wiem, ale w której wieży? – W południowej. Dzwoniłam wcześniej, ale ta cholerna komórka padła. Jakiś miły człowiek pożyczył mi swoją. Gdzie jesteś? – Na Church Street, niedaleko Chambers. Maggie, nie jadę do Bostonu. To był idiotyzm. Kocham cię. – Dzięki Bogu. Ja też cię kocham. Idziemy schodami, ale posuwamy się bardzo wolno. Budynek trochę się przekrzywił. – Idę po ciebie. – Proszę, nie! Ja nawet nie wiem, gdzie jesteśmy. Nie dasz rady mnie znaleźć. Miniemy się. Czekaj na mnie tam, gdzie stoisz. Już do ciebie idę. Nie wygląda, żeby budynek miał się zawalić. – Nie rozłączaj się. – Muszę oddać telefon. Zadzwonię później. Czekaj na mnie. – Dobrze. Maggie… – Połączenie się urwało. – Kocham cię – dodał, ściskając aparat. *** O 9.40 doktor Caruso uznał, że jeśli ma się na coś przydać, to lepiej, żeby sam się rozejrzał. Był w górnym lobby, gdy usłyszał pierwsze uderzenie. W pierwszej chwili nie wiedział, co się dzieje. Po kilku chwilach rozległy się dwa kolejne.

Ludzie. Spadali z północnej wieży. Rozumiał, co to znaczy. Dla uwięzionych żar stawał się nie do zniesienia. Mieli do wyboru: skoczyć albo spłonąć żywcem. Czytał opisy ludzi, którzy skakali z budynków, ale to było co innego. Ci ludzie spadali z wysokości trzystu metrów. Łatwo było to obliczyć. Człowiek

spadający

z

wysokości

trzystu

metrów

z przyspieszeniem dziesięciu metrów na sekundę uderza o ziemię z wielką siłą. Nie wiedział, czy w tym momencie człowiek jest jeszcze przytomny, ale śmierć następowała natychmiast. Gdyby on sam stanął przed takim wyborem, też by skoczył. Ale ten dźwięk… Starał się go nie słyszeć. – O, jest mój lekarz! Pewnie pan myślał, że o panu zapomniałem. – Irlandzka twarz dowódcy straży była czerwona z wysiłku. – Mogę pana o coś poprosić? – Oczywiście. – Niech pan pójdzie do kościoła Świętej Trójcy. Tam są ranni i poszkodowani. Wśród nich mogą też być moi ludzie. Zrobi pan to? – Już idę. Ruszył w kierunku Liberty, a potem Broadwayem na południe, zadowolony, że może coś zrobić. Powinien zadzwonić do żony i powiedzieć jej, że nic mu nie grozi. Ona zadzwoni do przychodni. I przy okazji do agentki nieruchomości. Uprzedzi żonę, że zmienili zdanie w sprawie apartamentu przy Park Avenue. Nie chciał już tam mieszkać. *** Dochodziła dziesiąta. Dlaczego jej jeszcze nie ma? Gorham patrzył na wieżę. W północnym gmachu płonął ogień,

z południowego wydobywał się jedynie dym. Gdzieś na dolnych kondygnacjach rozległo się kilka eksplozji. Zbiorniki z gazem czy instalacja elektryczna? Przyszło mu też do głowy, że to może być paliwo z samolotów, które gromadziło się gdzieś i wybuchało, spływając na dół. Dziesiąta. Powinna pojawić się lada moment. Zadzwonił telefon. – Cześć, skarbie, to ja. – Dzięki Bogu. – Mieliśmy na dół spory kawałek. – Maggie… – Co się stało? Wpatrywał się w górne piętra południowej wieży. Jej wierzchołek zaczynał się przechylać. – Maggie, gdzie jesteś? Miał wrażenie, że wieża próbuje się wyprostować. Ale wnętrze jakby się załamało i cały dach zaczął się osuwać w dół. – W porządku, Gorham, udało nam się zejść i… – Maggie! Nic. Cisza. Dach ogromnej wieży się rozpadał. Coś takiego Gorham widział tylko na filmach albo w wiadomościach telewizyjnych. Kontrolowana rozbiórka wysokich gmachów. To niesamowite, jak się zapadały, jak składający się akordeon. Widział to teraz na własne oczy. Południowa wieża padała pod własnym ciężarem.

Nie mógł uwierzyć, że to się dzieje tak wolno. Sekunda po sekundzie, jakby w zwolnionym tempie, gmach osuwał się coraz niżej. Jedna sekunda, dwie, trzy, cztery… Kiedy wierzchołek obniżał się z majestatem, podstawa z siłą wzbierającego wodospadu wypluła z siebie wielką chmurę szarego pyłu. – Maggie. – Żadnej odpowiedzi. Ziemia drżała. Czuł to pod stopami. Ulicą pędziła na niego fala pyłu niczym tchnienie wulkanu. Musi uciekać. Nie ma wyboru. Cofnął się na Church Street, mając jedynie nadzieję, że potężna fala nie porwie dachów z domów i nie zwali go z nóg. Dudnienie przetaczało się przez całe dziewięć niekończących się sekund. Wieża zapadała się, a chmura pyłu, jakby nabrawszy własnego życia, rosła i kłębiła się coraz bardziej, przesłaniając słońce. Ludzie biegli na północ, krztusząc się i kaszląc. Gorham rozpiął koszulę i podciągnął ją, przykładając do twarzy jak maskę. Zaczął przedzierać się w pyle na południe. Dym go dławił, niewiele widział. W końcu Gorham wycofał się razem z innym na północ, tam, gdzie powietrze było czystsze. Usiadł na krawężniku; mijały go pokryte szarym kurzem postacie, które wyglądały jak cienie z Hadesu. Wpatrywał się w nie z rozpaczliwą nadzieją, że jedna z nich okaże się jego żoną. Zobaczył ją po dziesięciu minutach. – Pomyślałam, że tu ciebie znajdę – wykrztusiła. – A ja już myślałem… – Ledwo uciekliśmy z budynku, jak zaczął się walić. To dlatego przerwało połączenie. Wpadliśmy do jakiejś kawiarni,

żeby schronić się przed dymem i pyłem. Potem przybiegłam tu najszybciej, jak mogłam. Wyglądasz okropnie. – A ty cudownie. – Wziął ją w ramiona. – Trochę się przykurzyłam. – Ale żyjesz. – Chyba większości ludzi udało się wydostać. Nie wiem, co z tymi na górnych piętrach, powyżej pożaru. – Dobry Boże! – Co się stało? – Katie Keller. Wspominała, że ma dziś spotkanie w Financial District! Masz jej numer? – Chyba tak. – Spróbujmy do niej zadzwonić. Nikt nie odpowiadał. *** Wampum, owinięty wokół talii Sarah Adler, przemieszczał się z nią przez cały ranek. Wyglądał pięknie. Białe i kolorowe muszelki były tak samo wyraźne jak w dniu, gdy nanizano je na sznurki. Komuś, kto umiałby odczytać zawarty w nich przekaz, utkany z taką miłością, wampum mówił: „Ojciec Białej Łani”. Gdy pożar szalał, gdy potężna wieża zakołysała się, a

potem

zapadła,

za

sprawą

niesamowitego

gorąca

i potwornego ciśnienia w walącym się gmachu wampumowy pas, jak wszystko wokół, pod nim i nad nim, rozpadł się na ledwo widoczny pył. Przez chwilę unosił się nad podstawą

znikającej wieży. W końcu podmuch wiatru uniósł go w górę jak obłok – wysoko, wysoko nad wodami zatoki, nad miastem i wielką rzeką, która zmierzała na północ. 1. NORAD – Dowództwo Obrony Powietrznej i Kosmicznej. [wróć]

Północnoamerykańskiej

Przestrzeni

Epilog Lato 2009 roku

SIEDZIELI W KAWIARNI. Był piękny dzień. Gorham spojrzał w kierunku Metropolitan Opera i uśmiechnął się do córki. Widział, że będzie chciała go na coś namówić, ale czekał cierpliwie. Była bardzo poważna. – Tato. – Tak, skarbie. – Chyba mam ADD. – Naprawdę? To miłe. – Tato, mówię serio. Nie mogę się skupić. – Bardzo mi przykro. Kiedy to zauważyłaś? – W tym roku. – A może to skutek imprez, na które tak często chodzisz? – Nie żartuj. – Nie żartuję. Emmo, posłuchaj. Nie możesz mieć ADD. – Skąd wiesz? – Przyprowadziłem cię tu dzisiaj, żebyś obejrzała dwa wielkie Chagalle przy wejściu do Met. Miałaś z tym jakiś problem? – Tak.

– Nie chodzi mi o te wszystkie narzekania po drodze, że nie chcesz oglądać gmachu beznadziejnej opery. À propos, to bardzo piękna opera, wygląda znacznie lepiej niż stara, ale to nieważne. Pytam, czy byłaś w stanie uważnie obejrzeć murale? – Z dużym trudem. – Nieprawda, obserwowałem cię. – To nie fair. Jesteś gorszy od mamy. – Och, co za duży zarzut. – Spojrzał na nią z powagą. – Emmo, zrozum. Zaburzenia uwagi rzeczywiście istnieją. Są ludzie, którzy na nie cierpią, i to rzeczywiście nie są żarty. Ale w twojej szkole cierpi na nie połowa uczniów. Nie domyślasz się dlaczego? – Bo ma się więcej czasu na egzaminach. – Właśnie. To zwykłe kombinatorstwo. Rodzice mówią lekarzom, że ich dzieci mają ADD, lekarze w to wierzą i wkrótce okazuje się, że wszyscy mają ADD, dostają więcej czasu na egzaminach i mogą poprawić oceny. – To nie jest dobry powód? – Nie. Poza tym kombinujecie z ritalinem. – Nie rozumiem. – Ritalin to lek, który przepisuje się na ADD. Poprawia koncentrację. Ma też użyteczne działanie pobudzające, można nie spać przez całą noc. Jeśli trzeba zawalić noc, żeby napisać wypracowanie, to ritalin bardzo w tym pomaga. No i dzieciaki, które twierdzą, że mają ADD, dostają ritalin na

receptę, a potem sprzedają go kolegom. Myślisz, że o tym nie wiem? – O co ci chodzi? – To, że na jakiś towar istnieje rynek wtórny, nie oznacza, że sprzedawanie jest w porządku. – Mama nie twierdzi, że nie mam ADD. – A co mówi? – Że nie wie. – Twoja mama jest prawniczką. – A tobie się wydaje, że jesteś taki sprytny. – Płacę twoje czesne. Płacę za korepetytorów. W zeszłym roku miałaś korepetycje z matematyki, z przyrody i korepetycje przygotowujące do egzaminów na studia. Niedługo będzie ci potrzebny korepetytor do napisania podania na uniwersytet. Mama będzie się przy tym upierać. Masz już tylu korepetytorów, że przestaję rozumieć, po co płacę za szkołę. Ale za ADD płacić nie zamierzam. Kropka. I powiem ci coś jeszcze. W tym kraju są dzieci, które nie mają korepetycji i same przygotowują się do studiów, bez żadnej pomocy. – Ale one nie chodzą do najlepszych szkół. – I tu się mylisz. Niektóre na szczęście chodzą. Gorham pokręcił głową. Właściwie sam był temu winien. Rozpieszczał swoje dzieci, bo chciał dla nich jak najlepiej. A teraz musiał za wszystko płacić. Nie chodziło jednak tylko o jego dzieci, nieco rozpieszczone, ale w sumie rozsądne.

Nowy Jork był jedynie czubkiem góry lodowej większego problemu. Bo na przykład co się działo, gdy jakiś dzieciak chorował? Natychmiast dostawał antybiotyki. I to nie tylko w Nowym Jorku czy w Ameryce. W Europie, a Gorham wiedział to od znajomych, bywający w towarzystwie lekarze robili to samo. Dać dziecku antybiotyk i problem z głowy. Tylko że problemem był brak naturalnej odporności. Ale nowe zarazki, odporne na antybiotyki, i tak ich kiedyś dopadną. Nie widzieć negatywnych stron. Nie poddawać się. Ten stary duch Ameryki wciąż był widoczny na boiskach. Ale czy to naprawdę wszystko? Nic więcej? – Nie mogę uwierzyć, że zaprzeczasz mojemu ADD – powiedziała Emma. Podejrzewał jednak, że w głębi ducha jest zadowolona z takiego obrotu sprawy. Dzieciom czasem potrzebne są zakazy. Pamiętał, jak jeden z jego synów, kiedy był jeszcze mały, opowiadał o swoim koledze: „Jego rodzice w ogóle się nim nie interesują. Pozwalają mu robić, co chce”. Mądre słowa. – Wróćmy do domu przez park – zaproponował. – Spacer? Dobra. Wybrał nieco okrężną drogę. Do Siedemdziesiątej Drugiej. Gdy znaleźli się przy Central Park West, wskazał na Dakota Building. – Pewnie wiesz, kto tam mieszkał. – Ty mi powiedz.

– John Lennon. Jeden z Beatlesów. – Aha. Wiedziałam. Zastrzelono go tutaj. A jego żona Yoko Ono zrobiła piękny ogród w parku naprzeciwko. – Byłaś tam kiedyś? – Nie, ale i tak mnie zaprowadzisz. – Żebyś wiedziała. Przecięli Central Park West i weszli do parku. Zaprowadził Emmę do ogrodu. – Nazywa się Strawberry Fields, tak jak słynna piosenka Beatlesów – powiedział. – Mhm. – A teraz spójrz na tę tablicę na ziemi. Co tam jest napisane? – „Imagine”. – To też tytuł piosenki. – Zanucił kawałek. – Tato, ty chyba nie powinieneś śpiewać. – Ta piosenka jest o tym, że ludzie na całym świecie żyją w pokoju. A właściwie o wielu rzeczach, na których zależało Lennonowi. Ale główna myśl jest taka: możesz zmienić świat, jeśli potrafisz to sobie wyobrazić. Musisz to sobie wyobrażać. Rozumiesz? – Skoro tak mówisz. – Mówię. Przeszli dokoła ogrodu. – Dawno temu żyły tu jelenie.

– Tak jak dziś w Westchester. – Właśnie. Gdy Holendrzy przybyli na Manhattan, Indianie mieli tu wielkie tereny łowieckie. Wiesz, że ci Holendrzy to twoi przodkowie? – Tak, tatusiu. – Wywróciła oczami z uśmiechem. – Wiem. Pochodzę od Holendrów, Anglików i kogoś tam jeszcze. – Broadway był w zasadzie indiańskim szlakiem. Drugi szlak biegł na wschód od Central Parku. – Super. Muszę to wszystko pamiętać? – Chyba tak. – Coś jeszcze? Gorham umilkł, zastanawiając się nad czymś. – Zabawne. Strawberry Fields pochodzi od piosenki, ale na samym początku rzeczywiście mogły tu rosnąć poziomki. Jadłaś kiedyś poziomki? – Chyba nie. – Musimy to nadrobić. Pojedziemy na biwak i nazbieramy poziomek w lesie. Ku jego zaskoczeniu spodobał jej się ten pomysł. – Czemu nie. Wyjedźmy gdzieś razem na biwak. – Wzięła go pod rękę. – Obiecujesz? – Obiecuję. Szli przez park. Nie chciał jej prawić więcej kazań. Ten spacer sprawiał jej wyraźną przyjemność. W sumie miał udane dzieci. Potrzebowały jedynie życiowych wyzwań. Tak jak ich koledzy, choćby taki Lee,

Chińczyk, który dostał się na Harvard. Albo ludzie, którym w ostatnich dekadach udało się wspiąć na stanowisko burmistrza Nowego Jorku. Fiorello La Guardia, Ed Koch, David Dinkins, Rudy Giuliani. Żyd, Murzyn, Włoch, każdy z nich ciężką pracą wyrwał się z biedy. Można było mieć do nich pewne zarzuty, ale ich dzieje pasowały do tego miasta. Wielu bogatych kolegów jego dzieci pochodziło z rodzin, które jeszcze dwa pokolenia wstecz mieszkały na Lower East Side. Amerykański sen nie był snem, był rzeczywistością. Ludzie przybywali tu w poszukiwaniu wolności i ją zdobywali, choć wiele ich to kosztowało. Wymagało to etosu pracy. I dobrych intencji. Choćby taki doktor Caruso. Jeden dzień w tygodniu pracował za darmo w przychodni na Bronksie. Prawie nikt o tym nie wiedział. Ale zrobił też kilka świetnych inwestycji w akcje na początku hossy, a potem sprzedał wszystko w 2008 roku, gdy ceny były najwyższe. Kupił rezydencję przy Park Avenue, która kosztowała dużo pieniędzy. A przypadek sprawił, że w tym samym miesiącu człowiek, który kupił mieszkanie 7B, został oskarżony o oszustwo. „To pierwszy przypadek w naszym domu – powiedział wówczas Gorham do Vorpala. – Jeszcze nie było u nas oszusta. – Pokręcił głową. – I kto by się spodziewał? Gość miał kapitał apartamentu”.

sześciokrotnie

przekraczający

wartość

Na szczęście Vorpal nie zauważył ironii w jego głosie. *** Gorham zrezygnował z pracy w banku dwa lata po tragedii w World Trade Center. Ta decyzja przyszła mu łatwo. Jej

początkiem była pewna kolacja. On i Maggie starali się spotykać z Juanem i Janet co najmniej raz na kilka miesięcy. Którejś soboty byli na lunchu u Camposów. Juan wspomniał, że chciałby spotkać ich dawnego kolegę z MBA, Petera Codforda. „To się da zrobić”, powiedział Gorham. I gdy pod koniec roku Peter pojawił się w mieście, Gorham i Maggie zaprosili wszystkich do siebie na kolację. Spotkanie trzech dawnych przyjaciół było naprawdę cudowne. Petera zainteresowała praca Juana. – Ciekawi mnie zwłaszcza to, co robisz w El Barrio – zagaił przy deserze. – Zakładamy z Judy fundację, która będzie się zajmować gettami w dużych miastach. Chcemy się przyjrzeć temu problemowi w skali całego kraju, a El Barrio budzi naszą szczególną troskę. – Teraz widzę, że naprawdę jesteś bogaty – powiedział Juan ze śmiechem. – Każdy, komu się powiodło, powinien zrobić coś dobrego, korzystając ze swoich pieniędzy. Ale mój wkład będzie polegał jedynie na założeniu fundacji. Najważniejszym zadaniem będzie zbieranie funduszy. Dlatego na stanowisku dyrektora generalnego potrzebujemy bankowca z prawdziwego zdarzenia. – Może Gorham? – podsunęła Maggie. – Naprawdę? – Peter zwrócił się do Gorhama: – Podjąłbyś się tego? Nie mogę ci zaproponować takiej pensji, jaką dostajesz w banku, ale moim zdaniem to naprawdę ciekawe wyzwanie. – Spojrzał na Judy, która skinęła głową

z uśmiechem. – Jeśli jesteś zainteresowany, to możemy o tym porozmawiać. Sześć miesięcy później Gorham został pierwszym prezesem Fundacji Codfordów. Zyski z akcji i pensja z fundacji zapewniały mu wystarczające dochody. Oczywiście Maggie zarabiała znacznie więcej, ale czy to miało znaczenie? Odniósł wielki sukces. Lata pracy w bankowości obrodziły ogromnym doświadczeniem, ale to autentyczny zapał do pracy sprawił, że Gorham był wyjątkowo skutecznym rzecznikiem słusznej sprawy. Poza tym okazało się, że jest geniuszem w pozyskiwaniu funduszy. Był szczęśliwy jak nigdy dotąd. A po roku został uhonorowany na jednej z wielkich nowojorskich gal. „Przede mną jeszcze długa droga – powiedział kiedyś do Maggie. – Będę mógł uznać siebie za człowieka sukcesu dopiero wtedy, gdy wyciągnę dużą darowiznę od Vorpala i Bandersnatcha”. „Razem nad nimi popracujemy”, powiedziała Maggie. *** Gdy doszli do budynku, pocałował Emmę w policzek. – Dziękuję, że poszłaś ze mną obejrzeć Chagalla – powiedział. – Było fajnie. Nie idziesz na górę? – Muszę jeszcze coś załatwić. Wracam za pół godziny. – Dobra, tato. – Uśmiechnęła się. – Dziękuję. Ruszył Park Avenue. Nie miał żadnej sprawy do załatwienia, po prostu chciał się jeszcze przejść. Aleja

wyglądała nadzwyczaj pięknie. A przecież przyszły trudne czasy. Oczywiście nie dla prawników, mimo że zasoby jego rodziny w ciągu ostatniego półtora roku znacznie się zmniejszyły. Ale wielu ludziom było ciężko. Cykliczne hossy i bankructwa, wzrosty cen i kryzysy powtarzały się od stuleci w dwóch największych ośrodkach finansowych świata, Londynie i Nowym Jorku. Jedne krachy były większe niż inne, na przykład czasy wielkiego kryzysu. A aleja i tak piękniała. Do Nowego Jorku wciąż przybywali spragnieni wolności imigranci – tu ją znajdowali, tu się bogacili. A gdy chodziło o zamieszki, przemoc, a nawet uprzedzenia odziedziczone po dawnych pokoleniach, Nowy Jork – mimo wszystkich swoich wad – nigdy w swojej historii nie był tak przyjaznym miastem jak dziś. Big Apple. Ludzie myśleli, że to określenie powstało w latach sześćdziesiątych. Tak naprawdę pochodziło z lat dwudziestych i trzydziestych, ale czy to ważne? Co ta nazwa tak naprawdę oznacza? Że każdy może sobie odgryźć swój kawałek, sądził Gorham. Inni mówili, że chodzi o jabłko, które skusiło Adama. Niewątpliwie Nowy Jork zawsze był nastawiony na zdobywanie pieniędzy. Ale był też miastem doskonałego stylu, sztuki, muzyki, nieskończonych możliwości. Mijając modny sklep, zauważył na wystawie fotografię Theodore’a Kellera. Wyglądała rewelacyjnie. Sprawiło mu to osobistą przyjemność. Pomyślał o Katie. Katie Keller też odniosła sukces.

Oprócz firmy cateringowej miała swoją restaurację w północnej części hrabstwa Westchester. W weekendy często tam z Maggie zaglądali. Doskonale pamiętał panikę, która go ogarnęła tamtego dnia, gdy runęły wieże. Dzięki Bogu Katie była wtedy po drugiej stronie ulicy. Udało im się z nią skontaktować dopiero po kilku godzinach. Spośród jego znajomych w tamtej katastrofie zginęła tylko jedna osoba. Sarah Adler. Gdyby nie ona, też znalazłby się w World Trade Center. Nie wiadomo, czy straciłby życie uwięziony gdzieś na górnych piętrach. Tak czy inaczej, ona go ocaliła, nie tylko w sensie fizycznym. Sarah Adler nie żyła. Była jedną z ponad tysiąca ofiar, których szczątków nigdy nie udało się zidentyfikować. Strata całkowita, ostateczna. Ale może nie do końca. Nadal żyła w ludzkiej pamięci. Za każdym razem gdy spoglądał na skrawek nieba, na którym kiedyś rysowały się wieże, myślał o niej z miłością i wdzięcznością. Innych też zapamiętano podobnie. To dobrze, że na miejscu zniszczonych wież miała stanąć nowa Freedom Tower. To był symbol oddający istotę Nowego Jorku. Bez względu na to, co przynosił los, nowojorczycy nigdy się nie poddawali. Szedł dalej. Minął Waldorf-Astorię i grupę biurowców otaczających piękny, nieco bizantyjski kościół Świętego Bartłomieja. Zbliżała się pora lunchu, przy wejściu do jednego z banków zaczynał grać zespół jazzowy. Ludzie zatrzymywali się, niektórzy siadali dookoła, żeby posłuchać.

Słońce świeciło tak cudownie. Niekiedy nawet tu, w Nowym Jorku, czas się zatrzymywał. Nagle Gorham to sobie uświadomił. Ogród Strawberry Fields, z którego właśnie wracał, i Freedom Tower, o której przed chwilą pomyślał. Czy w tych dwóch nazwach nie kryją się słowa, które mówią o Nowym Jorku wszystko, dwa słowa, które naprawdę mają znaczenie? Tak, niewątpliwie. Dwa słowa – jedno było zaproszeniem, drugie ideą, przygodą, koniecznością. „Wyobraź sobie”, mówił ogród. „Wolność”, dopowiadała wieża. Wyobraź sobie wolność. To był właśnie duch jego ukochanego miasta. Człowiek nie potrzebuje niczego więcej. Mieć marzenia i je realizować. Ale marzenia są pierwsze. Wyobraź sobie. Wolność. Na zawsze.

Podziękowania Zbierając materiały do powieści, korzystałem z wielu książek, artykułów i innych źródeł. Szczególną wdzięczność chciałbym wyrazić następującym osobom. Profesorowi Kennethowi T. Jacksonowi za niezwykle uprzejme, życzliwe rady i za jego The Encyclopedia of New York City, która dzieli na moim biurku honorowe miejsce z Gotham Edwina Burrowsa i Mike’a Wallace’a. Moja dozgonna wdzięczność należy się kuratorom i pracownikom nowojorskiej Biblioteki Publicznej, niezwykle pomocnym pracownikom Museum of the City of New Jork, New-York Historical Society, American Museum of Natural History, American Indian Museum, South Street Seaport, Lower East Side Tenement Museum, Ellis Island Immigration Museum, a także Carol Willis za jej pomoc i przewodnictwo po Skyscraper Museum. Przygotowując się do pisania książek, mam przyjemność pracować z wybitnymi historykami, uczonymi i innymi ekspertami. Kilku z nich łaskawie przeczytało fragmenty rękopisu – co czasem oznaczało kilkaset stron – poprawiło moje błędy i udzieliło mi bezcennych porad. Dlatego w tym miejscu mam zaszczyt podziękować Grahamowi Russellowi Hodgesowi, profesorowi wczesnej historii amerykańskiej na uniwersytecie Colgate; Edwinowi G. Burrowsowi, profesorowi historii w Brooklyn College, City University of New York; Christopherowi Grayowi, pracownikowi Office for

Metropolitan History i autorowi felietonów Streetscapes w „New York Times”; Barry’emu Moreno, kuratorowi w Bob Hope Memorial Library na Ellis Island; rabinowi Robertowi Orkandowi z Temple Israel w Westport; a także Markowi Edelmanowi z Weston. Za wszelkie błędy i niedociągnięcia należy winić wyłącznie mnie. Gorące podziękowania należą się Danowi McNerneyowi za nieocenioną pomoc przy wyszukiwaniu źródeł i informacji. Niestety, ograniczona ilość miejsca nie pozwala mi wymienić wszystkich życzliwych ludzi, który ofiarowali mi pomoc i dzielili się ze mną swoją wiedzą. Chciałbym jednak wymienić tu następujące osoby: Theresę Havell Carter, Sama Delgado, Harry’ego Morgana, Joan Morgan, Milesa Morgana, Marię Pashby, Michele Kellner Perkins, Eda Reynoldsa, Winthropa i Mary Rutherfurdów, Susan Segal, Tima Smitha i zmarłą niedawno Isabellę H. Watts. Wyrazy wdzięczności kieruję pod adresem Mike’a Morgenfelda, który przygotował mapy, i Heidi Boshoff, która wspaniale przygotowała rękopis do druku. Na koniec jak zawsze dziękuję mojej agentce Gill Coleridge, bez której kompletnie bym się zagubił, oraz moim cudownym redaktorom: Oliverowi Johnsonowi z Century i Williamowi Thomasowi z Doubleday, których bezprzykładna wnikliwość i kreatywne podejście do problemów istotnie ulepszyły pierwotną wersję książki, a także Charlotte Haycock z Century i Melissie Danaczko z Doubleday za życzliwą i cierpliwą opiekę nad rękopisem w ostatniej fazie powstawania powieści.

MAPY